22 februari 2011
Decreet Rechtspositie 9Extra bescherming voor minderjarigen binnen de hulpverlening. 9Focus op de verhouding tussen hulpverlening – de minderjarige cliënt – de ouders. 9Het regelt de relatie tussun de minderjarige en de jeugdhulpvoorziening. 9In werking sinds juli 2006, samen met het decreet betreffende de Integrale Jeugdhulp.
Decreet Rechtspositie Toepassingsgebied 9 Het DRP is van toepassing binnen de volgende sectoren: 9Algemeen welzijnswerk 9Bijzondere jeugdbijstand 9Centra voor integrale gezinszorg 9Centra geestelijke gezondheidszorg 9CLB 9Kind en Gezin 9VAPH
Decreet Rechtspositie Kinderrechten 9 Het DRP verplicht de betrokken sectoren om werk te maken van kinderrechten. 9 Erkenning van de rechten van minderjarigen in de jeugdhulp betekent niet dat ze bij voorbaat gelijk hebben. 9Wel erkenning van de minderjarige als partner in de hulpverlening.
Decreet Rechtspositie Uitgangspunten 9 Rechten gelden voor alle minderjarigen (0-18j) 9 Eén geheel 9 Uitgegaan van de bekwaamheid van minderjarigen 9 Vraaggericht werken 9 Belang van de minderjarige
Decreet Rechtspositie Rechten van de minderjarigen in de JH 9 Recht op jeugdhulp 9 Recht op instemming en vrije keuze van de buitengerechtelijke jeugdhulp 9 Recht op informatie en duidelijke communicatie 9 Recht op respect van het gezinsleven 9 Recht op inspraak en participatie 9 Het dossier 9 Recht op bijstand 9 Recht op privacy 9 Recht op een vrij besteedbaar bedrag 9 Recht op een menswaardige behandeling 9 Klachtrecht
Wat? tijdelijke vrijheidsbeperkende maatregelen 9De minderjarige ‘tijdelijk een méér ingrijpende vorm
van afzondering ondergaat, waarbij deze visueel en/of auditief contact-arm afgescheiden wordt van de medebewoners’ 9Deze afscheiding gebeurt in een daartoe specifieke bestemde en aangepaste ruimte.
situering 9Kinderrechtencommissariaat (KRC) stimuleert als onafhankelijke instelling de toepassing van het I.V.R.K. op relevante levensdomeinen van minderjarigen (onderwijs, gezin, verkeersveiligheid, hulpverlening, enz…) 9taak van KRC om met respect voor de eigenheid van de hulpverlening – aandacht te vragen voor het belang en de rechten van de minderjarige. 9Respect voor rechten: des te dwingender naarmate de positie van de minderjarige meer kwetsbaar wordt.
situering 9In de jeugdhulpverlening worden jongeren soms gesanctioneerd, afgezonderd of opgesloten. 9De motivatie van het afzonderen lijkt vaak dubbel. 9 Enerzijds wordt het gebruikt als sanctie van een bepaald gedrag. 9Anderzijds dient het als bescherming van de integriteit van zowel de minderjarigen als de hulpverleners. 9Om probleemgedrag zo snel mogelijk onder controle te krijgen willen begeleiders meestal vlug ingrijpen. Daar is op zich niks mis mee.
situering 9Probleem is echter dat het waarom, waar en wanneer iemand wordt afgezonderd, erg verschilt naargelang de context. Waardoor het weinig transparant en duidelijk is. 9 Nog meer alarmerend is dat sommige handelingen en procedures bovendien in strijd met de rechten van minderjarigen zijn.
bevraging via directies 9Dit is gebleken uit een aantal ombudsklachten KRC 9Dit is ook gebleken uit een bevraging in 2004 9analyse van een open vragenlijst 9analyse van visieteksten, procedureformulieren
9Ook ander onderzoek bevestigt deze bevindingen 9Bevraging van directies in 130-tal instellingen 9Bijzondere Jeugdzorg (55 instellingen) 936 privé-instellingen 915 observatiecentra (O.O.O.C.’s) 94 campussen 2 gemeenschapsinstellingen 9het Vlaams Fonds (55 instellingen) 9(semi-)internaten 9Observatiecentra (OBC’s) 9Kind & Gezin (6 CKG’s) 9Kinder- en Jongerenpsychiatrie (13 K-diensten)
Vastgestelde knelpunten in visie en praktijk 9 Verwarrende terminologie 9
Talloze varianten: tava, isolatiecel, beveiligingskamer, prikkelarme ruimte,…
9 Gebrek aan registratie en rapportering 9
Eerder oppervlakkig en administratief dan controlerend, evaluerend en bijsturend
9 Sanctionering versus bescherming? 9
Beide perspectieven worden door elkaar gebruikt
9 Diversiteit betekent niet altijd kwaliteit 9
Grote verschillen tussen sectoren en binnen sectoren; meeste voorzieningen hebben eigen visie
9 Duur van tijdelijke afzondering en toezicht 9 9
61% maximum ½ uur (hoek staan, naar kamer,…) 20% langer afgezonderd (8 uur tot verschillende dagen)
Vastgestelde knelpunten in visie en praktijk 9 De pedagogische visie primeert 9
Weinig rekening met rechten van minderjarigen
9 Onvoldoende informatie 9 9 9
Over procedures en rechten binnen de instelling Slechts 40% heeft weet van afzonderingsprocedures Ook op moment van afzondering: weinig info over voorwaarden,afspraken?...
9 Geen recht op inspraak 9 9 9
Zelden of nooit Zelden achteraf een ‘leermoment’ Geen motiveringsplicht vanwege de instelling
9 Onrechtmatige medische handelingen 9
Onzorgvuldig door niet gekwalificeerd personeel
Vastgestelde knelpunten in visie en praktijk 9 Sectorale verschillen 9 9 9
Regelgeving is verschillend en versnipperd per sector Federale regelgeving - Vlaamse regelgeving ….
9 Normering rond infrastructuur ontbreekt 9 9 9
Aangepaste infrastructuur? Sectorale richtlijnen, interne procedures? Improvisatie !
Overwegingen en aanbevelingen vanuit het Kinderrechtencommissariaat 9Duidelijke terminologie 9Duidelijkheid over sancties 9Duidelijke erkenningsvoorwaarden 9Informatie 9Opvolging wettelijke bepalingen rond medisch
handelen 9Een inspraak- en een klachtenprocedure
Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp (7 mei 2004) 9Artikelen 27 en 28: concrete invulling aan het begrip ‘onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing’. 9Geen enkele minderjarigen wordt onderworpen aan onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing. 9Sancties zijn aangepast aan de persoonlijkheid van de minderjarigen en zijn proportioneel met de ernst van de feiten. 9Ze bevorderen steeds de opvoeding 9Lichamelijke straffen, geestelijk geweld, onthouding van maaltijden of bezoekrecht zijn verboden. 9Tijdelijke afzondering of tijdelijke vrijheidbeperking zijn soms noodzakelijke maatregelen. 9Het gebruik van een beveiligingskamer of isoleercel is eerder een noodmaatregel ter bescherming van minderjarigen of zijn omgeving. 9De procedures om tot tijdelijke afzondering over te gaan zijn duidelijk omschreven in het huishoudelijk reglement en worden d id lijk d ld
Decreet betreffende de rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp (7 mei 2004) 9Door dit decreet zullen hulpverleners nog meer aangespoord worden om de rechten van kinderen en jongeren beter te leren kennen en te respecteren. 9hulpverleners zullen meer rekening moeten houden met 9de kwetsbare positie van minderjarigen 9 hun eigen rechten binnen het hulpverleningsproces.
Hoe? Via een checklist 9Vanuit onze bevindingen en vanuit het decretale kader een aantal overwegingen om de rechten van minderjarigen in de jeugdhulp beter te garanderen. 9Als concreet instrument: een ‘checklist’ uitgewerkt 9Basisprincipes: 9voorzieningen kunnen checklist gebruiken om hun beleid inzake tijdelijke afzondering of vrijheidsbeperking te evalueren. 9een basis voor overleg en reflectie. 9Om handelingsgerichte, rechtszekere en toepasselijke procedures op te stellen voor een afzonderingsbeleid binnen de eigen voorziening. 9in overleg met de minderjarigen!!!
Checklist : tijd – ruimte - handelen 9praktisch opgebouwd rond de drie dimensies 9tijd 9ruimte 9handelen
9door de voorzieningen als een leidraad beschouwen 9geen rekening met eventuele praktische knelpunten en specificiteit van bepaalde doelgroepen. 9zelfreflectie en evaluatie zijn noodzakelijk en dat een checklist concrete hulp kan bieden bij afzondering. 9nodigt uit tot het stellen van de relevante vragen om te komen tot handelingsgerichte, rechtszekere en toepasselijke procedures voor het vrijheidsbeperking- en afzonderingsbeleid in de voorzieningen.
dimensie tijd 9 Deze dimensie verwijst naar het tijdsaspect van de afzonderings- of tijdelijke vrijheidsbeperking. 9We hanteren hier de driedeling ‘vóór – tijdens – na’ de maatregel. 9Elk van deze drie fasen omvat andere vereisten en criteria.
dimensie tijd 9 Vooraf: 9uitgebreid denk- en ontwikkelingswerk 9indicaties voor het treffen van de tijdelijke afzonderingsregel, 9een transparante omschrijving geven van de gebruikte procedure. 9De hulpverlener dient bij elke afzondering de volgende rechten af te wegen: 9Recht op informatie en toestemming van de cliënt; 9Recht op privacy van de cliënt; 9Recht op fysieke en psychische integriteit van de cliënt en de anderen
dimensie tijd 9de minderjarige dient voorafgaandelijk grondig en op maat geïnformeerd te worden over: 9
het nemen van de diverse meer ingrijpende vormen van afzondering
9 het feitelijk gebruik van de afzonderingsruimte 9 de wijze waarop de maatregel wordt uitgevoerd 9 het bestaan van een bijzondere time-out-procedure 9 het verschil tussen sanctionerings- en beschermingsmaatregelen 9 de minima en maxima van de mogelijke maatregelen 9 de rechten en plichten van de begeleider via een leidraad voor de begeleider
dimensie tijd 9de rechten en plichten van de minderjarige via de handleiding voor de minderjarige 9 de wijze waarop formeel een klacht kan meegedeeld worden 9 de wijze waarop met die klacht wordt omgegaan 9 De wijze waarop deze informatie aan het kind of de jongere wordt meegedeeld, kan variëren. 9Een geschreven document behoudt het voordeel dat alle informatie naleesbaar blijft en dat op die wijze ook een handelingsgericht protocol kan voorgesteld worden. 9Essentieel is dat deze informatie op maat vertaald wordt en tijdig (korte tijd na opname) wordt aangereikt.
dimensie tijd Tijdens 9het moment waarop de maatregel genomen wordt. 9de voorziening moet een transparant antwoord te bieden op: 9Een procedure voor een 2de beoordelingsmarge 9Inspraak over de hangende maatregel 9Het fysiek ingrijpen 9De afzonderingsruimte 9De begeleiding op intieme momenten (begeleiders van hetzelfde geslacht)
dimensie tijd
9het stellen van medische handelingen door gezondheidsverstrekkers 9Het gebruik van eventueel fixatiemateriaal 9Het toezicht houden tijdens de tijdelijke vrijheidsbeperking 9De registratie van de (context van de) afzonderingmaatregel 9Inspraak tijdens de afzondering 9De rapportage aan derden 9Het verblijf in de afzonderingruimte 9Geen dubbele bestraffing
dimensie tijd Na 9In deze derde fase vinden we alle aspecten terug die veeleer na de maatregel van afzondering plaatsvinden 9Evaluatie van de maatregel door de voorziening 9Evaluatie van de maatregel door de minderjarige 9Interne klachtprocedure 9Externe klachtprocedure 9Invoeging handelingsplan
dimensie ruimte 9Deze dimensie verwijst naar de fysieke ruimte waarin de minderjarige tijdelijk afgezonderd wordt. 9De criteria waaraan de ruimte voor afzondering moet voldoen, dienen overzichtelijk en duidelijk vastgelegd te worden. 9De inrichting van dergelijke dimensie ‘ruimte’ zal mede bepaald worden door de ernst van het gedrag. 9minder criteria bij regelovertreding (enkele minuten afzondering) 9strenge criteria bij suïcidaal gedrag
9Het is dan ook moeilijk om algemene richtlijnen uit te vaardigen. 9Toch kunnen een aantal richtlijnen meegegeven worden.
dimensie ruimte 9de inrichting van een afzonderingsruimte dient te beantwoorden aan vooropgestelde criteria inzake veiligheid, toezicht, hygiëne, comfort, rust, privacy,… 9de criteria binnen de Kinder- en Jeugdpsychiatrie 9niet alle aspecten van infrastructuur in dezelfde mate aanwezig te zijn; dat zal afhankelijk zijn van de specifieke doelgroep. 9bepaalde criteria dienen in elke afzonderingsruimte gerespecteerd te worden.
dimensie handelen 9Deze derde dimensie focust op het relationele handelen van de begeleider met de minderjarigen. 9We proberen in deze dimensie de omgang van de begeleider te vatten vanuit het rechtenperspectief van de minderjarige. 9centrale vraag: ‘Hoe past de begeleider concreet de
rechten van de minderjarige wenselijk toe in zijn handelen?’ 9
Recht op informatie 9Toelichting bij de huisregels, bij bijzondere procedures 9Toegang tot gegevens over behandelingsverloop en dossier 9Informatie over het verloop van de behandeling
9Recht op inspraak en participatie 9Meningsuiting over getroffen maatregel 9
dimensie handelen 9Recht op instemming 9Volgens het ‘informed consent’-principe: geïnformeerd vrij instemmen
9Recht op vertrouwenspersoon 9Recht op privacy 9Recht op contact met familie, vrienden en buitenwereld 9Recht op integriteit 9Toestemming over te treffen medisch handelingen 9Het behoud van eigen kleding in geval van afzondering
dimensie handelen 9Recht op klacht 9Interne klachtprocedure (klachtgerechtigheid, gronden, termijn,
commissie, advieswijze, beroep, motiveringsplicht,..)
9Recht op ouders als opvoedingsverantwoordelijken 9Contact met familieleden
9Recht op zakgeld 9Geen dubbele bestraffing
Brochure is downloadbaar
www.kinderrechten.be
Meer informatie 9 Werkmap: “Aan de slag met het decreet rechtspositie van de minderjarige in de integrale jeugdhulp”. www.rechtspositie.be 9 Brochure -12j: “Mijn rechten in de jeugdhulp”. www.rechtspositie.be , ‘publicaties’. 9 Brochure +12j: “Tzitemzo....in de integrale jeugdhulp”. www.kinderrechtswinkel.be 9 Brochure voor de ouders: “De rechten van kinderen in de jeugdhulp”. www.kinderrechtswinkel.be
