Externe liquordrainage
Andere functies zijn transport van voedingstoffen en afvoer van afvalstoffen.
Door een complicatie bij uw neurochirurgische behandeling of aandoening is er, in overleg met uw behandelend arts, gekozen voor externe liquordrainage. In deze folder leest u wanneer er voor een externe liquordrainage wordt gekozen en welke vormen er zijn. Wanneer u na het lezen van de folder vragen heeft, stel deze gerust aan de verpleegkundige of behandelend arts.
derde ventrikel
zij ventrikels ruimte rondom hersenen bloedvat
aquaduct
Normale liquorcirculatie
vierde ventrikel
In de hersenen bevinden zich ruimtes, de hersenkamers (ventrikels) genoemd. Er zijn twee zijventrikels die in de grote hersenen liggen, een derde ventrikel die in het midden ligt en een vierde ventrikel die in of onder de kleine hersenen ligt. De verbinding tussen de derde en vierde is een soort kanaaltje, dat ‘aquaduct’ genoemd wordt. In de ventrikels wordt per dag ongeveer 500 ml hersen- en ruggenmergsvocht (liquor) aangemaakt, terwijl de inhoud van de ventrikels en de ruimtes rondom de hersenen en het ruggenmerg samen ongeveer 125 ml bevatten. Liquor stroomt door de ventrikels naar de ruimte rondom de hersenen en het ruggenmerg en wordt uiteindelijk weer opgenomen in een grote ader tussen beide hersenhelften. Liquor zorgt voor schokdemping en bescherming van hersenen en ruggenmerg.
Indicatie
Een externe liquordrainage kan worden toegepast bij: Verhoogde hersendruk Een eerste reden voor externe liquordrainage kan een verslechterde neurologische toestand zijn, door hoge druk in de ventrikels. De aanmaak en afvoer van liquor zijn normaal gesproken met elkaar in evenwicht. Het komt voor dat de doorstroming van liquor wordt belemmerd of dat deze niet goed wordt opgenomen in de bloedbaan. Dit heet een liquorcirculatiestoornis. Er hoopt zich dan teveel liquor op in de ventrikels. Deze kunnen dan uitzetten en groter worden, waardoor een druk ontstaat op het omliggende hersenweefsel. 1
Dit vergrootte ventrikelsysteem wordt hydrocephalus (waterhoofd) genoemd. Hiernaast zijn er nog andere oorzaken mogelijk voor een liquorcirculatiestoornis zoals een cyste, bloeding of tumor.
Behandeling
Liquorlekkage Een tweede reden voor externe liquordrainage kan preventie of behandeling van een liquorlekkage na een trauma zijn, bijvoorbeeld een operatie, ongeval of infectie. Een liquorlekkage ontstaat als het vlies rondom de hersenen of ruggenmergszenuw (hersenvlies of ook wel dura genoemd) beschadigd is. Hierdoor kan er liquor gaan lekken. De externe liquordrainage zorgt ervoor dat de druk op het vlies tijdelijk vermindert en zich kan herstellen.
•
Er zijn twee soorten externe liquordrainage mogelijk. Welke type drainage wordt gebruikt is afhankelijk van de oorzaak. Externe ventrikel drain (EVD) Een externe ventrikel drain (EVD) is een dunne slang (drain) die operatief in het hoofd via de schedel in de ventrikel geplaatst wordt. Tijdens de operatie maakt de neurochirurg een kleine snee in de huid. In het schedelbot maakt de neurochirurg een gaatje van ongeveer 1 cm doorsnede. Vervolgens wordt er een stukje van de drainslang in de ventrikel gebracht. Daarna wordt de huid gesloten en zal de drainslang worden vastgemaakt door middel van een hechting. Soms wordt er een ander type drain gebruikt waarbij de drain met behulp van een schroef in het bot wordt vastgezet. Het uiteinde van de drainslang wordt gekoppeld aan een opvangreservoir, die aan het bed wordt gehangen. De arts bepaalt de hoogte waarop het opvangreservoir bevestigd wordt. Door de hoogte te veranderen kan de arts bepalen hoeveel liquor er in het reservoir afvloeit. EVD’s worden in principe niet gebruikt voor preventie of behandeling van een liquorlekkage.
Vervanging inwendige drain Een derde reden voor externe liquordrainge kan zijn tijdelijke drainage ter vervanging van een geïnfecteerde inwendige drain of buikvliesontsteking of cyste in de buik bij een inwendige drain (ventrikel-peritoneaaldrain). Proefbehandeling Een vierde reden voor externe liquordrainage kan zijn een proefbehandeling voordat de beslissing wordt genomen om wel of niet tot interne drainage over te gaan.
2
harde hersenvlies, wat is gehuld in liquor. Deze ruimte wordt de lumbale duraruimte genoemd. In de lumbale duraruimte wordt de drain geplaatst door middel van een prik met een dunne naald. Tijdens de prik moet u een speciale houding aannemen, liggend of zittend, waarbij uw rug zo krom mogelijk is. Dit om de ruimte tussen de wervels zo groot mogelijk te maken. U wordt door de arts en verpleegkundige begeleid en ondersteund bij het aannemen van deze houding.
•
Externe lumbale drain (ELD) Een externe lumbale drain (ELD) is een dunne slang (drain) die door de huid in het onderste gedeelte van de rug (lumbaal) wordt geplaatst. Het skelet van de rug wordt gevormd door de wervelkolom. Deze bestaat van boven naar beneden uit; 7 halswervels, 12 borstwervels, 5 lendenwervels, het heiligbeen en de stuit. Tussen de wervels liggen de tussenwervelschijven. Alle wervels hebben een boog met daarin een holte. Deze holten vormen samen het wervelkanaal. In het wervelkanaal bevindt zich het ruggenmerg. Het ruggenmerg loopt vanaf de schedel tot aan de eerste of tweede lendenwervel. Hieronder bevindt zich een grote bundel zenuwen omgeven door het
De ELD bestaat uit een drainslang en een opvangreservoir. Het eerste gedeelte van de drainslang wordt bevestigd op de rug. Het opvangreservoir wordt aan het bed gekoppeld. De arts bepaalt de hoogte
3
Klachten
waarop het opvangreservoir bevestigd wordt. Door de hoogte te veranderen kan de arts bepalen hoeveel liquor in het reservoir afvloeit.
Door over- of onderdrainage (teveel of te weinig aflopen van liquor) van de externe drain kunt u lichamelijk klachten ondervinden. Het is belangrijk dat u dit aan uw verpleegkundige doorgeeft zodat de hoogte van het opvangreservoir, in overleg met de arts, eventueel aangepast kan worden.
Verpleegkundige zorg
De verpleegkundige controleert u regelmatig om veranderingen van vitale functies (ademhaling, polsfrequentie, temperatuur en bloeddruk) of neurologische veranderingen tijdig te herkennen. Daarbij zal het opvangreservoir elke twee uur worden afgelezen en geleegd.
Klachten die hierbij passen zijn: Hoofdpijn Misselijkheid Braken Duizeligheid Suf worden
• • • • •
Belangrijk
Na het plaatsen van de externe liquordrainage heeft u platte bedrust (hoofdsteun mag tot 30°). Dit betekent dat u niet overeind mag komen. Wel kunt u in bed behalve op uw rug ook op een van uw zijdes gaan liggen. De bedrust geldt zolang u de drain heeft. In overleg met uw behandelend arts mag eventueel de drain een aantal maal per dag gedurende een korte tijd dichtgezet worden. Dit is afhankelijk van de reden dat de drain is geplaatst. Bij een liquorlekkage mag u zeker niet overeind komen en wordt de drain tussendoor niet dichtgezet. Wanneer de drain dicht staat mag u rechtop in bed zitten. Houdingsveranderingen dienen altijd te gebeuren met een verpleegkundige of arts erbij.
Als de drain verwijderd wordt en u weer overeind mag komen, kunt u ook deze klachten krijgen. Uw lichaam en evenwichtsorgaan moeten weer wennen aan de nieuwe hersendruk. In het begin is het raadzaam om samen met de verpleegkundige langzaam overeind en uit bed te komen.
Persoonlijke verzorging
Bij uw persoonlijke verzorging moeten we vanwege de externe liquordrainage rekening houden met de platte bedrust, We noemen een aantal aandachtspunten;
4
Eten en drinken Door de platte bedrust gaat zelfstandig eten en drinken lastiger. U krijgt zoveelmogelijk aangepaste materialen, bijvoorbeeld een afsluitbare drinkbeker. Als het nodig is zal een verpleegkundige of verpleegassistent u ondersteunen.
noodzakelijk dat een verpleegkundige of verpleegassistent u helpt.
Kleding Wanneer u een EVD hebt is het noodzakelijk dat uw bovenkleding een voorsluiting heeft (bijvoorbeeld een blouse of pyjamajasje). Wanneer u deze niet heeft, kunt u gebruik maken van ziekenhuiskleding. Deze zal door de afdeling worden verstrekt. Bij een ELD kunt u kleding dragen die u zelf prettig vindt en bent u niet gebonden aan voorschriften.
Complicaties
Toilet U kunt geen gebruik maken van het toilet maar van een ondersteek (po) of urinaal. De verpleegkundige of verpleegassistent zal u hierin ondersteunen.
Bij het toepassen van externe liquordrainage bestaat een risico op complicaties. Uw behandelend arts bespreekt de mogelijke complicaties met u.
Duur
De behandeling met externe liquordrainage is voor iedereen verschillend. Hierdoor kan er geen algemene indicatie gegeven worden over de duur van de behandeling. Uw arts zal het beleid met u bespreken.
Haren wassen Haren wassen met een EVD dient maximaal één maal in de week te gebeuren. Indien nodig mag dit vaker gedaan worden. Voor het wassen is een speciale shampoo beschikbaar. Het haren wassen mag uitsluitend door verpleegkundigen gedaan worden. Wanneer u eenELD heeft mag u uw haren wassen zo vaak als u dit prettig vindt en kunt u gebruik maken van uw eigen shampoo. Door de bedrust is het
Drain challenge (dichtzetten van de EVD/ELD)
Wanneer u een EVD/ELD heeft komt er een moment waarop de EVD/ELD verwijderd zou kunnen gaan worden. Om te testen of u dit aan kan, wordt de EVD/ELD voor 24 uur dicht gezet (drain challenge). In deze 24 uur worden iedere twee uur uw bewustzijn en uw vitale functies gecontroleerd. Als uw bewustzijn en uw vitale functies goed
5
blijven, krijgt u de volgende ochtend een drukmeting (hersendruk). Als deze meting goed is, wordt er besloten, in overleg met uw behandelend arts, of de EVD/ELD verwijderd mag worden.
Nazorg
Het kan zijn dat tijdens de 24 uur dat de EVD/ELD dicht staat, uw hersendruk op loopt (u wordt suffer, u krijgt meer hoofdpijn). In dat geval zal de EVD/ ELD, in overleg met uw behandelend arts, weer open gezet worden.
•
Als u een van de onderstaande symptomen heeft, is het van belang dat u contact opneemt met uw behandelend arts via het algemene telefoonnummer neurochirurgie. Zwelling, roodheid, pijn van de wond Openspringen of pus uit de wond Hoge koorts Lekkage van helder vocht uit de wond Last van het licht (fotofobie) Ernstige hoofdpijn Toenemende sufheid
• • • • • •
Mobiliseren tijdens drain challenge
U mag op de dag van de drain challenge mobiliseren, echter moet dit wel altijd onder begeleiding van een verpleegkundige.
Vragen
Er is een algemeen telefoonnummer voor de afdeling neurochirurgie (024 - 361 66 04) waar u met al uw vragen terecht kunt: Operatieplanning Wachttijden Verpleegkundig spreekuur (Poli) afspraken Medische klachten Contact verpleegafdeling
Naar huis
• • • • • •
Afhankelijk van hoe snel het herstel verloopt mag u naar huis. U krijgt een afspraak mee voor de polikliniek om op controle te komen bij de neurochirurg. Als u een hechting heeft die niet oplosbaar is, kunt u deze bij uw huisarts laten verwijderen. U ontvangt hierover informatie van de verpleegkundige.
Adviezen voor thuis
Uw behandelend arts zal met u bespreken wat de adviezen na ontslag zullen zijn en wanneer u weer mag autorijden.
6
Ruimte voor uw notities
10-2015-6911
Adres Polikliniek Neurochirurgie C0 Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10 6525 GA Nijmegen Volg route 725, Poliplein C0 Balie A Postadres Radboudumc 727 Neurochirurgie / Plastische Chirurgie Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Adres Verpleegafdeling Neurochirurgie / Plastische Chirurgie C2 Hoofdingang Geert Grooteplein-Zuid 10 6525 GA Nijmegen Volg route 736, Zone C02 Postadres Radboudumc 736 Neurochirurgie / Plastische Chirurgie (uw naam) Postbus 9101 6500 HB Nijmegen Contact Algemeen telefoonnummer Neurochirurgie 024 - 361 66 04
Radboud universitair medisch centrum
