LeWitt Mangold Nauman Serra
NL / ENG
Extended Drawing 18.09.2011 - 15.01.2012
Sol LeWitt 1928 Hartford (CT) – New York City (NY) 2007 De eerste wall drawing van Sol LeWitt dateert uit 1968 en werd aangebracht in de galerie van Paula Cooper, New York. Het maken van een wall drawing was een plotselinge, radicale, maar voor LeWitt logische overstap van driedimensionaal naar tweedimensionaal. Opeens had hij een methode gevonden, waarbij de beperkingen van het formaat van papier en doek konden worden ontlopen, maar belangrijker was dat hij direct kon werken op de muur (of de vloer) zonder tussenkomst van een drager (doek of papier). Hiermee veranderde hij voor zichzelf de rol van tekenen als een bescheiden medium naar tekenen in grote formaten in architectonische ruimtes. Eveneens veranderde hij de betekenis van tekenen als de meest intieme uitdrukkingsvorm in de kunst. Want de wall drawings van Sol LeWitt werden niet uitgevoerd door hemzelf, maar door een team van assistenten, weliswaar volgens strikte door hem vastgestelde methodes en ontwerpen. Voorop staat dat het persoonlijke handschrift van de makers zoveel mogelijk moet worden geanonimiseerd en daar zijn door zijn crew in de loop der jaren allerlei gecompliceerde technieken voor ontwikkeld. Natuurlijk heeft elke uitvoering een andere verschijningsvorm dan de vorige doordat het onvermijdelijk is dat de groep uitvoerenden er hun stempel op drukt, maar dit was voor de kunstenaar geen probleem, zolang het team zich maar aan zijn richtlijnen houdt en niet probeert er een ander kunstwerk van te maken. Zelf zei Sol LeWitt hierover dat hij het ziet als een samenwerking tussen kunstenaar en makers en hij vergelijkt het met de uitvoering van een muziekstuk. Het is hun interpretatie van zijn werk. Het aanbrengen van de wall drawings vergt veel tijd en geduld. De wanden worden zorgvuldig geprepareerd en voorzien van de juiste hechtlagen. De acryl of latex deklaag wordt met een bepaalde techniek van kruiselingse verfstreken aangebracht in meerdere lagen. Lijnen en vlakken worden met tape gemarkeerd en vervolgens van papieren mallen voorzien. Het is een zeer arbeidsintensieve methode die bovendien secuur moet worden uitgevoerd. De opbouw van de verflagen is dusdanig dat er geen dikteverschillen zichtbaar zijn. Het eindresultaat moet volkomen vlak zijn.
Extended Drawing 18.09.2011 - 15.01.2012
Sol LeWitt 1928 Hartford (CT) – New York City (NY) 2007 Sol LeWitt’s first wall drawing dates from 1968 and was created in the Paula Cooper Gallery in New York. Creating a wall drawing was a sudden, radical, but for LeWitt logical switch from three-dimensional to twodimensional. He had suddenly found a method whereby he could escape the limitations of paper and canvas, but even more importantly he could work directly on the wall (or floor) without the intervention of a support (canvas or paper). In his own work, he thus changed the role of drawing as a modest medium into drawing on a large scale in architectural spaces. He also changed drawing’s significance as the most intimate form of artistic expression, as Sol LeWitt did not execute his wall drawings himself. They were carried out by a team of assistants, albeit in accordance with the artist’s strictly set methods and designs. The most important thing is that the personal style of the makers was made as anonymous as possible, and over the years his crew developed all sorts of complicated techniques for doing so. Of course, every execution is different in appearance to the previous one, as the group of assistants inevitably put their mark on it, but this was not a problem for the artist, as long as the team kept to his guidelines and did not try to make it into a different art work. Sol LeWitt himself said that he saw it as a collaboration between the artist and the makers, comparing it to the performance of a piece of music. It is their interpretation of his work. Executing the wall drawings demands a lot of time and patience. The walls are carefully prepared and given the correct ground coats. The acrylic or latex top coat is applied in several layers using a special technique of crosswise brushstrokes. Lines and areas are marked with tape, and then paper templates are used. It is an extremely labour-intensive method that must also be executed with great precision. The paint layers are built up in a way that no differences in thickness are visible, and the final result must be completely flat. The Bonnefantenmuseum’s collection includes several works by Sol LeWitt: Long Pyramid (1994), a sculpture of concrete blocks that stands in one of the inner gardens, a series of large gouaches on paper, Complex Forms no.8, a wooden sculpture from 1988 on display in the Cupola alongside Wall Drawing #801: Spiral, which Sol LeWitt designed especially for this tower in 1996 and which has recently been applied for the third time. And on the third floor is Wall Drawing #1239: Scribbles (2007) which is executed in pencils of different hardnesses.
Sol LeWitt, Wall Drawing #1183 (2005)
Robert Mangold 1937 North Tonawanda (NY) – Washingtonville (NY)
Sol LeWitt, Wall Drawing #1183 (2005)
The generation to which Mangold belongs is influenced strongly by the Abstract Expressionism of artists such as Barnett Newman. Movements like Minimal and Conceptual Art arose in reaction to this. In his work, Mangold has always adhered to the same strict formula of striving for a balance between surface, colour, line and form. His work is characterised by his use of the ‘shaped canvas’. The artist, however, regards his works as paintings rather than objects, even though he claims not to be interested in painting techniques. Mangold starts each of his works by drawing quick sketches, in which he makes the most important decisions intuitively. The best ideas are developed on a larger scale, in graphite and pastel on paper, after which several versions are created on canvas. In pencil on the shaped canvas, he creates a grid structure, which he uses to draw the thicker lines: ovals, waves, scrolls and circles. The lines appear mathematical in the precision of their execution, but from close up you can see that they are drawn by hand, over and over again until the right thickness has been achieved. The element of line – linear configurations drawn in pencil – is as important in his work as colour. To emphasise this, Mangold opted for the visible pencil line rather than the line drawn in the paint layer, in which the line is part of the paint and not an autonomous form. In his early works, the linear image was determined only by the dividing line between the panels. Although colours play an important role, they are inconspicuous and neutral, and expressly in balance with the shape of the canvas. In order to restrict the personal touch as far as possible, the paint is usually applied with a roller in several thin layers. Although Mangold’s works can be taken in at a glance (something the artist aims for), they only fully reveal themselves on longer contemplation. There is a paradox between what is there and what is not there, and a role is also played by the remaining space between the panels and the recesses. In 1990, the Bonnefantenmuseum acquired the painting Red with Green Ellipse/Gray Frame (1989), and in 1994 Plane/Figure Series (Double Panel) F (1993), and four drawings from the same series, as a gift from the artist. A recent addition to the collection is Ring Image B (Variation) (2008).
Het Bonnefantenmuseum heeft meerdere werken van Sol LeWitt in de collectie: Long Pyramid (1994), een sculptuur in betonblokken die staat opgesteld in een van de binnentuinen, een serie grote gouaches op papier, Complex Forms no.8 (1988), een houten sculptuur die te zien is in de Cupola tezamen met Wall Drawing #801: Spiral, die Sol LeWitt in 1996 speciaal voor deze toren ontworpen heeft en die recent weer voor de derde maal is aangebracht. Op de derde verdieping is Wall Drawing #1239: Scribbles (2007) te zien, uitgevoerd met potlood in verschillende hardheden.
Robert Mangold 1937 North Tonawanda (NY) – Washingtonville (NY)
Het Bonnefantenmuseum heeft in 1990 het doek Red with Green Ellipse/Gray Frame (1989) verworven, in 1994 Plane /Figure Series (Double Panel) F (1993) en 4 tekeningen uit dezelfde serie, een schenking van de kunstenaar. Recent is daar Ring Image B (Variation) (2008) aan toegevoegd.
Robert Mangold, Brown Ellipse/Gray-Green Frame (1988-1989)
De generatie waartoe Mangold behoort is sterk beïnvloed door het Abstract Expressionisme van kunstenaars als Barnett Newman. Als reactie hierop ontstonden stromingen als Minimal en Concept Art. Mangold heeft in zijn werk steeds dezelfde strikte formule gehanteerd, het streven naar een evenwicht tussen vlak, kleur, lijn en vorm. De afwijkende vorm van het doek, de zogeheten shaped canvas, is kenmerkend voor Mangold. Toch beschouwt de kunstenaar zijn werken niet als objecten, maar wel degelijk als schilderijen, hoewel hij verklaart niet in schildertechnieken geïnteresseerd te zijn. Tekenen staat aan het begin van elk werk van Mangold; hij start met het maken van snelle schetsen, waarbij hij intuïtief de belangrijkste beslissingen neemt. De beste ideeën worden op grotere schaal uitgewerkt in grafiet en pastel op papier, waarna enkele versies op doek ontstaan. Op de shaped canvas brengt hij met potlood een grid aan, een structuur die hij gebruikt om de dikkere lijnen te trekken: ovalen, golven, krullen, cirkels. De lijnen lijken mathematisch, zo precies zijn ze uitgevoerd, maar van dichtbij kan men zien dat ze handmatig getrokken zijn, keer op keer tot de juiste dikte bereikt is. De lijn - met potlood getrokken lineaire configuraties - is een even belangrijk element in zijn werk als kleur. Om dit te benadrukken kiest Mangold voor de zichtbaar met potlood gemaakte lijn en niet voor de getrokken lijn in de verflaag, waarbij de lijn deel is van de verf en geen autonome vorm. In de vroege werken bepaalde alleen de scheidingslijn tussen de panelen het lineaire beeld. Kleur speelt weliswaar een belangrijke rol, maar is onopvallend en neutraal en nadrukkelijk in evenwicht met de vorm van het doek. Om het persoonlijke handschrift zo veel mogelijk te beperken wordt de verf meestal met een roller in meerdere, dunne lagen aangebracht . Hoewel de werken van Mangold in één blik te vangen zijn (iets waar de kunstenaar naar streeft), geven ze zich pas volledig prijs na een lange beschouwing. Er is een paradox tussen wat er is, en wat er niet is; ook de restruimte tussen de panelen en de uitsparingen speelt een rol.
Robert Mangold, Brown Ellipse/Gray-Green Frame (1988-1989)
Bruce Nauman, Hanged Man (1985)
Bruce Nauman 1941 Fort Wayne (IN) – Galisteo (NM) Bruce Nauman is one of today’s most important artists. Early on, he abandoned painting and began a restless investigation into the possibilities of sculpture, performance, installations, film, video, photography and neon for his work. Ideas from other disciplines, like literature, dance, music and theatre were to play an increasingly important role in his art. Nauman was a pioneer in the field of video art. The series of early videos from the 1960s, in which he filmed himself carrying out absurd and pointless exercises in his studio, are considered particularly ground-breaking. He has never imposed any limitations on himself, executing every idea in the most suitable medium and always searching for new visual possibilities. Right from the start, Nauman investigated serious themes like the human condition, and his work plays with language, humour, irony and meaning or contradiction. For the neons, Bruce Nauman made sketches in pencil, charcoal and watercolour. For the figures, he used the outlines of the bodies of himself and his wife. The double outlines in different colours indicate where neon is to be used, and the layered figures indicate how they will appear when the neon flashes on and off. The primary colours red, yellow and blue are used for the male figures, while the female figures are represented in softer shades like pink, green and orange. The timing of the sequences is very important and is fixed and repeated in a continual loop, each figure having its own individual programme. Though neon light is immaterial, it draws attention immediately, completely dominating its environment and attracting through its warm glow and intense colours. The same applies to Nauman’s neons, despite the unsettling message they convey. Conflicting signals are given simultaneously in a deliberate attempt to arouse confusion and unease in the viewer. In 2009, Bruce Nauman was awarded the oeuvre prize, the Golden Lion, at the Venice Biennale.
Bruce Nauman, Hanged Man (1985)
Works by Bruce Nauman in the Bonnefantenmuseum’s collection include a series of works on paper, Untitled (including Fingers and Holes) (1994) and an installation from 1990, Hand Puppet.
Bruce Nauman 1941 Fort Wayne (IN) – Galisteo (NM) Bruce Nauman is een van de belangrijkste kunstenaars van deze tijd. Al vroeg liet hij het schilderen achter zich en onderzocht hij rusteloos de mogelijkheden van sculptuur, performance, installaties, film, video, fotografie en neon voor zijn werk. Ideeën uit andere disciplines als literatuur, dans, muziek en theater gaan in zijn kunst een steeds belangrijkere rol spelen. Nauman geldt als een pionier op het gebied van videokunst. Vooral de serie vroege video’s uit de jaren ’60 van de vorige eeuw, waarin hij zichzelf filmt terwijl hij absurde nutteloze handelingen uitvoert in zijn studio, gelden als baanbrekend. Hij heeft zichzelf nooit enige beperking opgelegd en voert elk idee uit in het meest geschikte medium en zoekt steeds naar nieuwe visuele mogelijkheden. Vanaf het begin onderzoekt Nauman serieuze thema’s als de menselijke conditie en speelt in zijn werk met taal, humor, ironie en betekenis of tegenstelling. Voor de neons maakte Bruce Nauman schetsen in potlood, houtskool en waterverf. Voor de figuren gebruikte hij de contour van zijn eigen lichaam en die van zijn vrouw. De dubbele contouren in verschillende kleuren geven aan waar neon gebruikt gaat worden en de gelaagde figuren hoe deze verschijnen als de neon aan en uit flitst. Voor de mannelijke figuren worden de primaire kleuren rood, geel en blauw gebruikt, terwijl de vrouwelijke figuren in zachtere kleuren als roze, groen en oranje zijn uitgevoerd. De timing van de sequenties is erg belangrijk en ligt volledig vast; deze wordt in een loop continu herhaald. Elke figuur heeft een individueel programma. Neonlicht is immaterieel, maar trekt onmiddellijk de aandacht, overheerst de omgeving volledig en is verleidelijk door zijn warme schittering, gloed en intense kleuren. Dit geldt ook voor de neons van Nauman, ondanks de verontrustende boodschap die er wordt uitgebeeld. Om verwarring en ongemak te bewerkstelligen bij de kijker is het gelijktijdig geven van tegengestelde signalen bewust ingezet. In 2009 ontving Bruce Nauman de oeuvre prijs, de Gouden Leeuw van de Biënnale van Venetië. Het Bonnefantenmuseum heeft van Bruce Nauman een serie werken op papier Zonder titel (o.a. Fingers and Holes) (1994) in de collectie en een installatie uit 1990, Hand Puppet.
Richard Serra 1939 San Francisco (CA) – New York City (NY) Serra’s drawings are not sketches for his sculptures, but autonomous works of art. Although he has been drawing since 1972, his first solo exhibition only came in 1974, at the Leo Castelli Gallery in New York. Originally, he worked in charcoal, but switched to paintstick from 1973. He developed his own procedure for making large blocks of paintstick (a mix of oil pastel, tar, beeswax and resin), which enabled him to work large surface areas with a single movement. It is a heavy, physical, repetitive way of working, in which the linen or paper is covered with the paintstick. Besides physical strength, it also demands great concentration. The layers are applied from the centre; first horizontally and then vertically, crosswise, until the black has enough absorption and the structure of the linen becomes visible. This material quality allows people to experience his drawings as an object rather than as a flat surface, which is what they actually are. Unlike colour, which reflects light, black absorbs light and therefore gains weight and gravity. This affects people’s physical experience on entering a room where Serra’s works are installed. The heaviness of the black areas affects the perception of scale, and of the interplay of lines and the specific shape of the linen. At his big exhibition of drawings at the Bonnefantenmuseum in 1990, Serra remarked, “The only way you can place a weight within the confines of a given space is by defining the form of the drawing in direct relation to the floor, wall, corner or ceiling of the room. In this way, a space or location can be marked out within the architectural framework that differs from the architectural intention. The black installations have succeeded only when they have brought about a change in the architecture on the flat surface. In doing so, illusionist strategies must be avoided. The black shapes, which function as weights within a given architectural space, create new spaces and locations within this space, resulting in a dislocation of spatial experience”. Richard Serra is known mainly for his large-scale sculptures in Cor-ten steel, which are constructed in such a way as to sound out the limits of the laws of gravity. The Bonnefantenmuseum has two works in its collection: Top Cut/Double Tilt (1985), a drawing on linen, and The Hours of the Day (1990), a sculpture consisting of twelve steel plates that stands in one of the inner gardens.
Richard Serra 1939 San Francisco (CA) – New York City (NY)
Richard Serra is vooral bekend om zijn grootschalige beelden in cortenstaal, die zodanig geconstrueerd zijn, dat de grenzen van de wetten van de zwaartekracht worden afgetast. Het Bonnefantenmuseum heeft twee werken in de collectie: Top Cut/Double Tilt (1985), een tekening op linnen en The Hours of the Day (1990), een uit twaalf stalen platen bestaande sculptuur die opgesteld staat in een van de binnentuinen.
Richard Serra, Dead Weight III (Coptic) (1991)
Serra’s tekeningen zijn geen voorstudies van zijn sculpturen, maar zelfstandige kunstwerken. Hoewel hij al vanaf 1972 tekeningen maakt, kreeg hij zijn eerste solotentoonstelling pas in 1974 in de Leo Castelli Gallery in New York. Aanvankelijk werkte hij met houtskool, maar vanaf 1973 stapt hij over op paintstick. Hij ontwikkelde een eigen procedé voor het maken van grote blokken paintstick (een mengsel van oliekrijt, teer, bijenwas en hars), die hem in staat stelde om grote oppervlakken in één beweging te bewerken. Het is een zware fysieke, repetitieve manier van werken, waarbij het linnen of het papier met de paintstick wordt bestreken. Dat vereist niet alleen fysieke kracht, maar ook grote concentratie. De lagen worden vanuit het midden aangebracht, eerst horizontaal en dan verticaal, kruisgewijs, totdat het zwart voldoende absorptie heeft en tevens de structuur van het linnen zichtbaar wordt. Door deze materialiteit ervaart men zijn tekeningen eerder als een object dan als een plat vlak, wat ze in werkelijkheid zijn. Zwart absorbeert het licht, in tegenstelling tot kleur dat het licht reflecteert, en krijgt daardoor gewicht, zwaarte. Dit is van invloed op de fysieke ervaring die men heeft bij het betreden van een ruimte, waar werken van Serra geïnstalleerd zijn. De zwaarte van de zwarte vlakken beïnvloedt de waarneming van de schaal, evenals het lijnenspel en de specifieke vorm van het linnen. In 1990 bij zijn grote tekeningententoonstelling in het Bonnefantenmuseum zei Serra hierover: “De enige manier waarop je een gewicht binnen de begrenzingen van een gegeven ruimte kunt plaatsen is door de vorm van de tekening te definiëren in directe relatie tot de vloer, de muur, de hoek of het plafond van de ruimte. Zo kan binnen het architecturale kader een ruimte of locatie afgebakend worden die verschilt van de architecturale bedoeling. De zwarte installaties zijn pas geslaagd wanneer zij een verandering van de architectuur op het platte vlak teweegbrengen. Illusionistische strategieën moeten hierbij vermeden worden. De zwarte vormen, die binnen een gegeven architecturale ruimte als gewichten functioneren, creëren binnen deze ruimte nieuwe ruimten en locaties; het gevolg is een ontregeling van de ruimtebeleving.”
Extended Drawing wordt begeleid door een publicatie. Verkrijgbaar in de Museum Shop. Extended Drawing is accompanied by a publication. Available at the Museum Shop.
Het Bonnefantenmuseum ontvangt structurele subsidie van de Provincie Limburg en structurele projectgebonden subsidie van de Gemeente Maastricht. Sponsor: DSM Het Bonnefantenmuseum is beneficiënt van de BankGiro Loterij. KLARA is de mediapartner van de tentoonstelling. The Bonnefantenmuseum receives long-term support from the Province of Limburg and project-related support from the city of Maastricht. Sponsor: DSM The Bonnefantenmuseum is a beneficiary of the BankGiro Loterij. KLARA is mediapartner of the exhibition.
Tekst / Text: © Bonnefantenmuseum 2011 Vertaling / Translation: Pond Translations Foto / Photo credits: Sol LeWitt © Peter Cox Robert Mangold © Paula Cooper Gallery, New York Bruce Nauman © Dia Art Foundation, New York Richard Serra © m Bochum, DE © c/o Pictoright Amsterdam 2011 www.bonnefanten.nl
Sol Robert Bruce Richard
