EVEN VOORSTELLEN
Dr. Joep Schrijvers Leiderschapshistoricus Veranderkundige
Een talent voor pluche Vermaningen van toen en nu voor straks ofwel… De vijf E’s van goed leiderschap De Baak 28 mei 2015
DE AANLEIDING
• De vergeten lezing • Het beste van leiderschap • Toen én nu
Persoonlijke ervaringen
PRIMAIRE BRONNEN Adviesboeken voor leiders
Biografieën
• Vorstenspiegels • Bestuurdersleidraden • Managementboeken • Gidsen voor professionals
Fictie, films, kunst
• Kortom: ‘lesboekjes voor leiders’ Wetenschappelijk onderzoek
KENMERKEN LEIDERSCHAPSBOEKEN
• Vermaningen en instructies • Veel geestelijken, later adviseurs • Eerste gebruik ‘speculum’: Seneca, De Clementia voor Nero • Ca. 500 Vorstenspiegels van Middeleeuwen tot 19e eeuw • Managementboeken opvolgers • Plm. 500 managementboeken per jaar
1. Ethisch leiderschap Ontstaan van ethisch verantwoord leiderschap
Waarom is er zoveel ethiek in de leiderschapshandleidingen?
The horror, the horror
Nero
House of FIFA, seizoen 4
De getemde leider
Dient het summum bonum van de res publica Summum bonum: • Vrede • Veiligheid • Voorspoed • Verzorging • Vriendschap • …
Cole, The Graden of Eden, ca. 1828
Houdt zich aan de wet “Want deze levenswet heeft Zeus, de zoon van Kronos, voor de mensen ingesteld: de wilde dieren, vissen, roofvogels breed van vlucht – zij vreten elkaar op, omdat bij hen het Recht niet woont. Maar aan de mensen gaf hij het Recht, dat hun het grootste voordeel geeft (...), rijke zegen.” Uit: Hesiodes, Werken en dagen, ca. 700 vChr
Controleert zijn hartstochten
De ziel is te vergelijken met een samenvoeging van een gevleugeld span paarden en zijn menner. Plato, Phaedrus, 246 A
Moderne businessethiek
De heilige drieslag in de ethiek
Waarom is er zoveel ethiek in de leiderschapshandleidingen?
Niet omdat het ethische zo goed is maar omdat het alternatief zo schadelijk is.
2. Effectief leiderschap De revolutie van Machiavelli
De situatie
De vondst van Machiavelli
Schrijft het revolutionaire en innovatieve Il Principe
• 1513
1469 – 1527
Een citaat:
Betekenis Machiavelli
Instrumentalisering van de rest… • Macht • Emoties van anderen • Inrichting fabrieken, kantoren • Organisatie en processen
• Tijd en bewegingen • Informatie en kennis • Massa en media • Burgers
• Groepen en teams • Cultuur • Gedrag de ander en zichzelf • Toeval, momentum, timing
Emoties van anderen
Spanje 1601 - 1658 Jezuïet Kunst van het bespelen Gracián Ieders duimschroef vinden (…). Als wij weten wat iemands drijfveer is, bezitten wij de sleutel tot zijn wil.
Eigentijdse Gracians
Eigentijdse Gracians uitleven nee
nee
ja
Afhaker
Strijder
Aanhaker
Strateeg
inleven ja
3. Efficiënt leiderschap Fayol en het eerste Europese managementboek
DE IJZEREN EEUW
• Grote infrastructurele werken 19e eeuw • mijnen • spoorwegen • wegen
• Henri Fayol (1841 – 1925) • Ingenieur: mijnen
• Redder kolenmijn Commentry • Keten denker • Managen is een vak
DIT IS ‘M
• 1916: in bulletin
• 1925 als boek • 4 onderdelen, 2 geschreven • Aantekeningen Science Po • Hervorming ingenieursonderwijs
TWEE CITATEN FAYOL
‘ Le chef d’une grande entreprise est de posséder une assez grande compétence dans la fonction spéciale caractéristique de l’entreprise.’ Inhoudelijke domeinkennis hebben
TWEE CITATEN FAYOL
‘Tous les agents d’une entreprise participent donc plus ou moins à l’administration.’ Managers zijn GEEN kaste.
RELATIE TOT TAYLOR
• Complementair: •
Perspectief bestuurder (Fayol)
•
Perspectief werkvloer
4. Egalitair leiderschap Op weg naar leiderschap zonder leiders
Leiderschap zonder leiders? Egalitair leiderschap
VOORBEELD 1: NETWORKED ENABLED WARFARE
• Collectieve ambitie • Situationele awareness • Empowering medewerkers • Zelf synchronisatie
VOORBEELD 2: BUURTZORG NEDERLAND
• Goede ICT • Team beslissingen • Professionals als co-leaders • Kritiek op de bureaucratie
Positioneel leiderschap
VOLGERS ZIJN CO-LEIDERS
• Burns gooit in USA de steen • Taak van leiders: nieuwe leiders maken • Leiderschap wordt weer ethisch
James MacGregor Burns (1918-2014)
LEIDERSCHAP: OVER EN VOORBIJ Barbara Kellerman
• Professor leadership Harvard • Kritische leiderschap studies • Verkondigt einde van leiderschap
QUOTE
KELLERMAN
• ‘…when so many followers are not in the least inclined actually to follow, the traditional view of “the leader,” the suggestion that “the leader” is all-important, is simply passé’. Kellerman, Barbara (2012-04-10). The End of Leadership (p. 66). HarperCollins. Kindle Edition.
LEIDERS VAN MORGEN
• Procesgericht • Gedistribueerd leiderschap • In een glazen huis • Management raakt ingeblikt
Twee beelden van leiderschap
Postmoderne HRM facilitator
Traditionalistische testosteron leider
5. De laatste ‘E’ Daar is de uitgang!
UITSTAPJE NAAR DE 12E EEUW
Kleine Renaissance • John of Salisbury • Christelijk humanist • Nieuw element van leiderschap
Rex illiteratus quasi asinus coronatus est. John of Salisbury 1115-1180
POLICRATICUS
• Geen erfelijk koningschap • Ook God stelt je niet aan
• Met talent verdienen • Leiderschap is een contract • De exit-procedure
BEROEMDSTE
CITAAT
• Hieruit zal heel simpel blijken dat het altijd toegestaan was de tiran te vleien, hem te bedriegen en het eervol was hem te vermoorden als hij echt niet anders kon worden beteugeld. • Ex quibus facile liquebit, quia semper tyranno licuit adulari, licuit eum decipere, & honestum fuit occidere, si tamen aliter coërceri non poterat.
Ontstaan meritocratisch leiderschap
DE VIJFDE E IS VAN EXIT
• Ontspoord leiderschap • Mislukt leiderschap • Verkwistend leiderschap
• Macho leiderschap
De exit-procedure van leiderschap
Afronding
Samenvatting ontwikkeling egalitair
efficient effectief exit ethisch
500
0
500
1000
1500
2000
VERDER ONDERZOEK
Project ‘Hedendaags’ • 20 jaar managementboeken
• 20 jaar lesprogramma’s (De Baak? Nyenrode? Erasmus?) • 20 jaar vaktijdschriften
Project ‘Klassieke oudheid’ • Oude ‘managementboeken • Stoïcijnse leiderschapsvermaningen Deze presentatie vanaf as. weekend op: www.joepschrijvers.nl
VERMANINGEN VAN TOEN EN NU VOOR STRAKS
• Dien het hoogste goed, altijd • Lever wat je belooft • Wees praktisch
• Besturen doe je nooit alleen • Zuinigheid met vlijt… • En denk erom: Rex illeratus quasi asinus coronatus est
