Europees tuinennetwerk

European Garden Heritage Network c /o Stiftung Schloss Dyck Zentrum für Gartenkunst und Landschaftskultur 41363 Jüchen Duitsland Telefoon: +49 (0) 21 82 / 82 40 Fax: +49 (0) 21 82 / 82 41 10 E-mail: [email protected]

LIMBURG - NL

Projectleiding

Europees tuinennetwerk European Garden Heritage Network

www.eghn.eu Ontdek de overige EGHN-tuinen op Internet of bestel de brochures bij de tuinroutes in Nordrhein-Westfalen. Informatie op www.eghn.eu.

Uitgever en coördinatie voor Limburg, NL Provincie Limburg Gedeputeerde Staten van Limburg Math Ghijsen Limburglaan 10 6229 GA Maastricht Nederland Telefoon: +31 (0)43 / 389 75 06 E-mail: [email protected] Internet: www.limburg.nl

LIMBURG - NL

Entdecken Sie weitere EGHN-Gärten im Internet oder bestellen Sie die Broschüren zu den Gartenrouten in Nordrhein-Westfalen. Informationen unter www.eghn.eu. Discover other EGHN gardens on the Internet or order the brochures on the garden routes in North Rhine Westphalia. Information at www.eghn.eu.

1, " * Ê , Ê , / Ê / 7 " ,

Découvrez d’autres jardins EGHN sur Internet ou commandez les brochures des routes des jardins en Rhénanie-du-Nord-Westphalie. Informations sur le site www.eghn.eu.

We zijn in Limburg verheugd dat we deelnemen aan het EGHN-project. Het project dat de verloren gegane tuinen parktraditie weer opnieuw in de belangstelling wil brengen. Samen met de andere regio‘s in Duitsland, Engeland, Frankrijk en België waar reeds regionale tuinen parkroutes zijn ontwikkeld, blazen we nieuw leven in met de bedoeling deze toeristisch te vermarkten. Wat tuinen en parken gemeenschappelijk hebben is de ongedwongen aangename sfeer waar mensen zich prettig voelen. Als gedeputeerde van Cultuur in de provincie Limburg (NL) beschouw ik samenwerking binnen Europa door de geografische ligging van de provincie Limburg als een geweldige uitdaging. Ik verheug me op de samenwerking met onze buitenlandse partners in dit project. Het EGHN-project draagt bij aan de groene cultuurhistorische profilering met respect voor het erfgoed, met als doelstelling dat dit project een bijdrage mag leveren aan meer bezoekvreugde en identiteit voor steden, wijken en dorpen in de regio Limburg. In Limburg zijn de tuinen en cultuurlandschappen een hoogwaardig onderdeel van ons cultureel gebeuren. De tuinen en cultuurlandschappen zijn vaak het decor van culturele voorstellingen zoals theater, muziek en kleinkunst. Ook de verscheidenheid in de cultuurlandschapsparken is bijzonder. De Limburgroute “Groene Geheimen langs de Maas” is het uithangbord van onze groene kroonjuwelen in de provincie Limburg.

Odile Wolfs Gedeputeerde Cultuur, Welzijn & Zorg

Wir in Limburg sind sehr erfreut, dass wir am EGHN-Projekt teilnehmen. Gemeinsam mit anderen Regionen in Deutschland, England, Frankreich, und Belgien hauchen wir der Garten- und Parktradition neues Leben ein mit dem Ziel, Gärten und Parks auch touristisch zu vermarkten. In Limburg sind Gärten und Kulturlandschaften ein wichtiger Teil des kulturellen Lebens, u. A. als Orte für Veranstaltungen. Das EGHN leistet darüber hinaus einen Beitrag für mehr Besucherfreude und die Identität von Städten und Dörfern in der Region. Die Gartenroute „Verborgene Paradiese entlang der Maas” ist das Aushängeschild für unsere grünen Juwelen in der Provinz Limburg. Odile Wolfs Provinzialrätin Kultur, Sozial- und Fürsorgewesen We in Limburg are very pleased to be participating in the EGHN Project. We are working with other regions in Germany, England, France and Belgium to breathe new life into the garden and park tradition with the goal of marketing gardens and parks for tourism as well. In Limburg the gardens and cultural landscapes are an important part of cultural life, among other things as sites for events. Moreover, EGHN is doing its part to inspire more interest in visiting the region and promote the identity of cities and towns in the region. The Garden Route, “Hidden paradises along the Meuse river“, is the calling card for our green jewels in the province of Limburg. Odile Wolfs Provincial adviser of cultural and social affairs and public welfare Nous nous réjouissons ici au Limbourg de votre participation à notre projet EGHN. Ensemble avec d’autres régions d’Allemagne, de Grande-Bretagne, de France et de Belgique, nous donnons à la tradition des parcs et jardins une nouvelle vie dans le but de mettre également sur le marché une offre touristique des parcs et jardins. Au Limbourg, les jardins et les paysages culturels constituent une part importante de la vie culturelle comme lieux de manifestations entre autres. Le réseau EGHN contribue fortement à la convivialité des visiteurs et à l’identité des villes et villages de la région. La route des jardins « Les secrets verts autour de la Meuse » est la vitrine de nos bijoux de verdure de la province du Limbourg. Odile Wolfs Conseillère provinciale de la culture et des affaires sociales

4 Inhoud Inhalt / Table of contents / Table des matières Europees tuinennetwerk 6 Europäisches Gartennetzwerk / European Garden Heritage Network Réseau Européen des Jardins (EGHN) Groene geheimen langs de Maas 8 Verborgene Paradiese entlang der Maas / Hidden paradises along the Meuse river / Les secrets verts autour de la Meuse Botanische Tuin Kerkrade 10 Rhulenhof 14 Heerenhof 18 Kasteeltuin Wijlre 22 Huys de Dohm 26 Cultuurlandschap Kulturlandschaft / Cultural landscape / Paysage culturel 1 Park Gravenrode 2 Amerikaanse begraafplaats Margraten 3 Vestinginrichting Maastricht 4 Kasteel Elsloo 5 Grensmaas Meers 6 De Groote Peel 7 Maasduinen Noord 8 Maasduinen Zuid 9 Abdij Rolduc 10 Savelsbos

32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52

Impressum / Impressum / Imprint / Mention légales 54 Bron foto‘s 56 Bildnachweis / Photo Credits / Crédits photos Overzichtskaart in omslag Übersichtskarte im Umschlag / General map in the envelope Carte générale au verso de la couverture

Kasteeltuin, Wijlre

6 Europees tuinennetwerk Europäisches Gartennetzwerk / European Garden In alle regio’s van Europa vindt u parken en tuinen: enkele zijn van cultuurhistorisch internationaal belang, andere hebben eerder een regionale betekenis. Enkele fascineren door hun uitzonderlijke plantenverzamelingen, andere weer door hun totale ontwerp of door de mensen die er hebben gewerkt en gewoond. Te laten zien welke betekenis die parken en tuinen voor hun regio bezitten en welke kansen het heeft voor de regionale identiteit binnen Europa in de tuinkunst, is het doel van het Europese tuinennetwerk (EGHN). Het brengt tuinenbezitters, overheidsinstanties, stichtingen en toeristenbureaus samen om middels een netwerk van parken en tuinen hun aantrekkelijkheid te doen stijgen. In de internationale uitwisseling worden voorzorgsmaatregelen genomen die de kaderprogramma‘s voor het Parc Oriental de Maulévrier, Frankrijk behoud en de uitbreiding van parken en tuinen verbeteren. De inrichtingen worden in de tuinenroutes met speciale thema’s samengevoegd. Hierin zijn tevens overige attracties van het desbetreffende cultuurlandschap opgenomen. Als bezoeker beleeft u een tuin aan de Loire anders dan een tuin in het landschap van Engeland of in de provincie Limburg, gevormd door het rivierenlandschap van de Maas en in het zuiden door het heuvellandschap. Tot nog toe zijn er elf tuinenroutes in vijf landen resp. zeven regio‘s in Europa. Deze brochure begeleidt u als kleine rode draad tijdens uw reis door het tuinen- en cultuurlandschap in Limburg. Aufzuzeigen, welche Bedeutung Parks und Gärten für die Regionen Europas besitzen und welche Chancen für die regionale Identität in der Gartenkunst ruhen, ist das Ziel des Europäischen Gartennetzwerks (EGHN). Es bringt Gartenbesitzer, Behörden, Stiftungen und Tourismusagenturen zusammen, Schloss Dyck, Duitsland

7 Heritage Network / Réseau Européen des Jardins / EGHN um durch Vernetzung von Parks und Gärten deren Attraktivität zu steigern. Die Anlagen sind in Gartenrouten mit speziellen Themen zusammengefasst. Tatton Park, Engeland Darin aufgenommen sind weitere Attraktionen der jeweiligen Kulturlandschaft. Bisher existieren elf Gartenrouten in fünf Ländern bzw. sieben Regionen Europas. Als kleiner Leitfaden möchte diese Broschüre Sie bei Ihrer Reise durch die Garten- und Kulturlandschaft Limburgs begleiten. The aim of the European Garden Heritage Network (EGHN) is to demonstrate the great significance of parks and gardens for the regions of Europe and to reveal the possibilities for a regional identity inherent in the creation of gardens. EGHN brings together the owners of gardens, authorities, foundations and tourist agencies in order to interlink parks and gardens, thus increasing their attraction to visitors. The gardens and parks are inserted into garden routes based on special themes. Other attractions of the relevant cultural landscape are also linked to these routes. To date, there are garden routes in five countries and in seven regions of Europe. This brochure is intended as a small guide for your journey through the gardens and the cultural landscape of the province of Limburg. L’objectif du Réseau Européen des Jardins (EGHN) est de montrer la signification des parcs et des jardins dans les régions d’Europe et les chances de l’identité régionale dans l’art des jardins. Le Réseau rassemble propriétaires de jardins, autorités, fondations et agences touristiques afin d’augmenter leur attractivité par le biais de ce réseau de parcs et de jardins. Ces sites sont regroupés sous la forme de routes des jardins à thèmes. Il y a également d’autres attractions pour chaque paysage culturel. Il existe jusqu’à présent onze routes des jardins dans cinq pays ou bien sept régions d’Europe. Cette brochure est conçue comme un fil conducteur qui vous accompagne à travers le paysage culturel et celui des jardins du Limbourg.

8 groene geheimen langs de maas Verborgene Paradiese entlang der Maas / Hidden paradises De identiteit van Limburg heeft zich onder meer ontwikkeld door de sociale en cultuurgeschiedenis in het stromingsgebied van de Maas. Het typerende kenmerk van de regio is de rijkdom aan kastelen, landgoederen, kloosters en vestingsteden die in het landschap van deze provincie zijn opgenomen. De verbinding tussen deze bezienswaardigheden is de Maas, die de gehele provincie Limburg doorkruist en de bezoekers haar groene geheimen steeds meer prijsgeeft. De tuinroute Limburg biedt een dwarsdoorsnede door de tuincultuur en de cultuurlandschappen van Limburg. De tuinen spiegelen hierbij een “tijdreis door de tuinen“ van bepaalde stromingen weer. Kenmerkend voor de Franse tijd tot aan de Eerste Wereldoorlog zijn de kastelen met de bijbehorende domeinen waarbij in de directe omgeving parken en tuinen zijn aangelegd. Tussen de beide wereldoorlogen was in het zuiden van Limburg de invloed van de mijnbouwmaatschappijen van de overheid, de “staatsmijnen“ van groot belang, aangezien hierdoor een verbetering van de levensomstandigheden met de aanleg van talrijke tuinen en parken mogelijk werd. Sinds de tweede wereldoorlog werden de particuliere tuinen ook steeds belangrijker. De bezigheden met een eigen tuin ontwikkelden zich tot een belangrijke economische tak. De tuinroute richt de aandacht niet alleen op de ontstaansgeschiedenis van de tuinen, maar ook op de vormgeving en beplanting. De tuinen zijn in een groot aantal cultuurlandschappen geïntegreerd, waarvan de cultivering tot rond 7500 v. Chr. teruggaat. Merkmal der Provinz Limburg ist der Reichtum an Schlössern, Landgütern, Klöstern und Festungsstädten, die in die Landschaft eingebettet sind. Die Gartenroute bietet einen Querschnitt durch die Gartenkultur und die Kulturlandschaften Limburgs. Vorgestellt werden neben historischen Anlagen auch Gärten und Parks aus der Zeit zwischen den beiden Weltkriegen Huys de Dohm, Heerlen

9 along the Meuse river/ Les secrets verts autour de la Meuse

Botanische Tuin, Kerkrade

sowie moderne Anlagen und Privatgärten. Eingebettet sind sie in vielfältige Kulturlandschaften, deren Kultivierung bis in die Zeit um 7500 v. Chr. zurückreicht. The province of Limburg is characterised by castles, mansions, monasteries and citadels that form part of the landscape. The Garden Route offers a variety of grounds, gardens and landscaping culture found in Limburg. You can visit historic gardens, parks and gardens dating from the 1920s and 30s, as well as modern public and private gardens. These are embedded in the varied landscape of old cultures and land cultivation, dating back to around 7500 B.C. La caractéristique de la province de Limbourg c’est la richesse en châteaux, propriétés, cloîtres et villes fortifiées blottis au cœur du paysage. La route des jardins propose une découverte de la culture des jardins et des paysages culturels du Limbourg. Outre les sites historiques, les jardins et les parcs de l’époque de l’entredeux-guerres, le visiteur découvrira des sites modernes et des jardins privés. Ceux-ci sont blottis dans des paysages culturels variés dont l’exploitation remonte jusqu’à l’époque datant de 7500 ans avant J.-C.

Heerenhof, Maastricht

10 Botanische Tuin Kerkrade In het landschappelijke deel van de botanische tuin zijn vele doorkijkjes met mooie doorzichten over de grasweide naar de vijver en bomengroepen te bewonderen. Op basis van de grondvormen van de landschapsstijl die de Engelse tuinarchitect Humphry Repton (1752 - 1818) had beschreven, heeft de tuinarchitect John Bergmans (1892 - 1980) deze tuin in 1939 vormgegeven. Het is hem gelukt om op een relatief kleine oppervlakte een groot ruimtelijk gevoel te scheppen waarin veel plaats is voor het kweken van planten. Er is een grote variatie van planten uit gematigde klimaatzones. De botanische tuin is vanuit haar traditie gespecialiseerd in de flora van de provincie Limburg. De tuin is sinds de bouw van een glazen oranjerie in de negentiger jaren van de vorige eeuw ook in het bezit van een bijzondere verzameling bedreigde Madagaskars. De rotstuin beschikt over een bijzondere veelzijdigheid aan kleine rotsplanten. De botanische tuin in Kerkrade is een Rijksmonument.

Botanische tuin Kerkrade

www.eghn.eu

St. Hubertuslaan 74 6467 CK Kerkrade Telefoon: +31 (0)45 / 541 56 15 www.botatuin.nl

Ankertuin Tuin

Der landschaftliche Teil des Botanischen Gartens Kerkrade bietet zahlreiche Durchblicke über sanft ansteigende Rasenflächen, auf Teiche und auf verschiedene Baum- und Strauchgruppen. Gartenarchitekt Bergmans (1892 - 1980) hat hier die vom englischen Gartenarchitekten Humphry Repton (1752 - 1818) beschriebenen Grundsätze des Landschaftsstils mit der modernen Gestaltung von Staudenrabatten kombiniert. Auf relativ kleiner Fläche erzeugt die Anlage einerseits ein Gefühl von Weiträumigkeit und Variation und zeigt anderseits eine große Vielfalt an Pflanzen, vorwiegend aus der gemäßigten Klimazone. Der Botanische Garten, seit jeher auf die Flora der Provinz Limburg spezialisiert, besitzt seit dem Bau eines Gewächshauses in den 1990er Jahren auch eine Sammlung

11

12 bedrohter Sukkulenten Madagaskars. Der Steingarten zeigt eine beeindruckende Vielfalt an kleinblütigen Steingewächsen. Der Botanische Garten steht unter Denkmalschutz. The landscape section of the botanical garden in Kerkrade offers views over softly rising lawns and ponds and to various groups of trees and bushes. Here, the garden architect Bergmans (1892 - 1980) has combined the principles of landscape styling described by the English garden architect Humphry Repton (1752 - 1818) and the modern creation of beds with herbaceous plants. Within its relatively small space, the garden gives a feeling of spaciousness and variation while showing a large variety of plants mainly from the temperate zones. The botanical garden, long specialised in the native flora of the province of Limburg, has had a greenhouse since the 1990s and now contains a collection of endangered succulent plants from the island of Madagascar. The rock garden presents an impressive variety of small-flowered rock plants. The botanical garden is under preservation order.

13

La partie paysagère du jardin botanique de Kerkrade offre de nombreuses vues sur des surfaces gazonnées légèrement montantes, des étangs et des groupes d’arbres et de buissons différents. Le paysagiste Bergmans (1892 - 1980) a combiné ici les bases du style paysager décrites par le paysagiste anglais Humphry Repton (1752 - 1818) avec l’agencement moderne de bordures d’arbustes. Sur une superficie assez réduite, le tout donne à la fois un sentiment d’espace et de variation, et montre aussi une grande diversité de plantes, venant essentiellement de la zone climatique tempérée. Le jardin botanique, depuis toujours spécialisé dans la flore de la province de Limbourg, possède depuis la construction de la serre dans les années 1990 une collection de succulentes de Madagascar, une espèce menacée. La rocaille dévoile une diversité impressionnante de buissons à petites fleurs. Le jardin botanique est classé monument historique.

14 Rhulenhof In de tuinen van de Rhulenhof zijn de kenmerken conform het principe van de Engelse cottage tuin en later met invloeden uit het postmodernisme op een verrassende wijze geïntegreerd. Het concept bestaat uit een ruimtelijke eenheid tussen tuin en woonhuis waarin binnen een stramien van taxus- en beukenhagen rondom het woonhuis verschillende sfeertuinen gegroepeerd zijn. Iedere tuin heeft zijn eigen karakter in vorm en beplanting. Zo is er op het oosten een ingetogen tempeltuin, een moestuin bij de keuken en een ommuurde gedecoreerde binnenplaats. Deze tuinen zijn, meer of minder streng, volgens een formeel patroon ingevuld. De diverse formele tuinen die als kamers ingericht zijn worden afgewisseld met een ruime landschappelijke en parkachtige aanleg met grote waterpartijen en afwisselende fonteinen. De kracht van de tuinen bestaat uit een ruimtelijk werkende architectuur met een zuidelijke atmosfeer en een grote botanische verscheidenheid. Centraal in de tuinen ligt de glazen oranjerie waar subtropische planten overwinteren. Een bijzonder gebouw, ontworpen volgens een structuralistische plattegrond in honingraatmotief.

De Rhulenhof Ottersum

www.eghn.eu

Kleefseweg 14 6595 NN Ottersum (Gemeente Gennep) Telefoon: +31 (0)4 85 / 51 80 39 www.rhulenhof.nl

Tuin

Der Rhulenhof, ein ehemaliger Bauernhof im regionalen Baustil, wurde Ende des 19. Jahrhunderts gebaut und 1975 umfassend renoviert. Die Eigentümer legten im Anschluss mehrere Gärten nach einem Entwurf des Gartenarchitekten W. de Jong an. Wie beim englischen Cottagestil ist die Anlage von der Besonnung und dem funktionalen und räumlichen Verhältnis zwischen Haus und Garten inspiriert. Eingefasst durch Hecken aus Eiben und Hainbuchen wurden diverse Themengärten um das Wohnhaus angeordnet: im Osten ein besinnlicher Tempelgarten, in Küchennähe ein Gemüsegarten und im Süden ein ummauerter Innenhof.

15

16

Im Zentrum des Gartens liegt die Orangerie, in der die subtropischen Pflanzen überwintern, die im Sommer Wege und Höfe schmücken. Die verschiedenen formalen „Gartenzimmer“ wechseln mit weiträumigen landschaftlichen Bereichen mit großen Teichen ab. Klassische Gartenkonzepte und zeitgenössische Gartenarchitektur wurden auf überraschende Weise integriert. The Rhulenhof, a former farm, was built in the late 1800s in the style of the region. It was comprehensively renovated in 1975. Since then the owners have laid out several gardens according to a design of garden architect W. de Jong. As in the English cottage style, the design has been inspired by the insolation and the functional and spatial relationship between the house and the garden. Framed by yews and hornbeam hedges, various theme gardens have been laid out around the house: in the east a quiet temple garden, near the kitchen a vegetable garden and in the south a walled inner courtyard. In the middle of the garden is the orangery, the winter home of the subtropical plants that embellish paths and courtyards in summer.

17 The various formal “garden rooms” alternate with landscaped areas and large ponds. Classic concepts and modern garden architecture have been mutually integrated in a surprisingly harmonious manner. La Rhulenhof, autrefois une ferme de style régional, fut construite à la fin du 19ème siècle et fut complètement rénovée en 1975. Les propriétaires ont créé plusieurs jardins avec l’aide du paysagiste W. de Jong. Tout comme le style anglais du cottage, la propriété est inspirée par la sagesse et le rapport de fonctionnalité et d’espace entre la maison et le jardin. Entourés par des haies d’ifs et des bosquets, ces divers jardins à thèmes sont disposés tout autour de la maison : à l’est un jardin de temple qui prête à la méditation, près de la cuisine un potager et au sud une cour intérieure emmurée. Au centre du jardin on trouve l’orangerie dans laquelle les plantes subtropicales passent l’hiver, elles qui l’été décorent chemins et cours. Les différentes « parcelles » formelles de ce jardin alternent avec de vastes zones paysagères avec de grands étangs. Le concept classique des jardins et l’architecture moderne des jardins se marient ici de manière étonnante.

18 Heerenhof

De Heerenhoftuin bestaat uit een lange smalle tuin die in meerdere in elkaar vloeiende ruimtelijke tuinkamers is opgedeeld. Deze kamers zijn ingericht in verschillende stijlen van de tuinarchitectuur. Zo is er een landschapstuin waarin je over een kronkelig pad kunt rondwandelen, een ronde cirkelvormige tuin (de “green room” genoemd naar de Engelse theaterkamer waarin toneelspelers hun teksten kunnen repeteren) en een symmetrisch opgebouwde rechtlijnige tuinkamer waarin de bezoeker zelf het middelpunt is en het gevoel krijgt in deze ambiance de hoofdrol te spelen. Meteen achter het woonhuis ligt een kleine terrastuin met subtropische planten die als ruimtelijke overgang dient tussen woonhuis en het glooiende talud met parkachtige aanleg. De Heerenhoftuin verbindt op deze wijze talrijke tuinfacetten van de tuinarchitectuur zoals de meer mannelijke aanpak “parkaanleg en formele inrichtingen”als ook de meer vrouwelijke elementen van een cottagetuin “kleur en idyllische uitstraling” van een boerentuin. Tuinliefhebbers zullen verrast worden door de kunstzinnige plantencombinaties in de tuin.

Heerenhof Maastricht Veldstraat 12a 6227 SZ Maastricht Telefoon: +31 (0)43 / 408 48 00 www.eghn.eu www.heerenhof.nl

Tuin

Der lange schmale HeerenhofGarten ist in mehrere ineinander übergehende Räume aufgeteilt und vereinigt viele unterschiedliche Gartenstile: einen Landschaftsgarten, in dem der Besucher über einen geschwungenen Weg spazieren kann, einen runden Garten, den so genannten „green room“, und einen symmetrischen geradlinigen Garten, in dem der Betrachter selbst zum Mittelpunkt wird. Direkt hinter dem Wohnhaus liegt ein kleiner Terrassengarten mit subtropischen Pflanzen, der als räumlicher Übergang zwischen Haus und dem sanft hügeligen, parkähnlichen Teil angelegt wurde. Der Heerenhof vereint sowohl die eher „männlichen” parkähnlichen und formalen Teile als auch die eher „weiblichen“ Elemente eines Cottage-Gartens mit Rabatten in farblicher Anordnung und der idyllischen Ausstrahlung eines Bauerngartens. Gartenliebhaber werden vor allem von den kunstsinnigen Pflanzenkombinationen überrascht sein.

19

20

The long, narrow garden of Heerenhof has been divided into several separate spaces that flow into each other. It unites many different styles of garden design: a landscape garden in which the visitor walks along a curved path, a round garden – the so-called “green room“, and a symmetrical linear garden, in which the observer becomes the centre. Immediately behind the house is a small terraced garden with subtropical plants. This was laid out as a spatial transition between the house and the slightly rising park. Heerenhof unites the more “male”, parklike and formal parts, and the more “female“ elements of a cottage garden with beds arranged according to colour and with the idyllic ambience of a farm garden. Garden lovers will be surprised by the artistic combination of plants. À Heerenhof, le long jardin étroit est divisé en plusieurs zones qui s’entrecroisent et qui réunissent de nombreux styles différents de jardins : un jardin paysager dans lequel le visiteur peut se promener sur un chemin serpenté, un jardin rond que l’on appelle aussi « green room » et un jardin symétrique et longiligne dans lequel l’observateur se retrouve lui-même au centre. Directement

21 derrière la maison, on trouve un petit jardin en terrasses avec des plantes subtropicales agencé comme transition entre la maison et la partie légèrement vallonnée qui ressemble à un parc. La ferme « Heerenhof » réunit à la fois les parties formelles d’un parc plutôt « masculin » et les éléments plutôt « féminins » d’un jardin de cottage avec des bordures colorées et le rayonnement idyllique d’un jardin de campagne. Les amateurs de jardins seront surtout surpris par l’esthétisme du mélange des plantes réalisé avec grand sens artistique.

22 KASTEELTUIN Wijlre

Kenmerkend voor de tuinen van kasteel Wijlre is de harmonie tussen het historische kasteel Wijlre en zijn betoverende tuin met het eigentijdse “Hedge House” die als geheel een bijzonder samenhangend ensemble vormen. Onder de invloed van de huidige eigenaars zijn enige zeer verschillend ingerichte tuinkamers ontworpen die door hagen van elkaar gescheiden zijn, maar door subtiele zichtassen aan elkaar verbonden zijn. Aan beide zijden van de oprijlaan is een klassieke Franse symmetrische siertuin aangelegd. De tuinen van Wijlre worden door tuinliefhebbers gewaardeerd vanwegen de decoratieve rozentuin welke op kleur geschikt is. Ook de moderne sculpturen van Peter Struyken en Ad Dekkers, de rondgang om het kasteel door de fruittuinen en het landschappelijke karakter van het park met zeer mooie zichtassen en doorkijk op het kasteel worden als bijzonder ervaren. Opvallend zijn enkele zeer oude bomen zoals de Ginkgo, Gleditsia alsmede een Liriodendron. Kasteeltuin Wijlre / Hedge House

www.eghn.eu

Kasteel Wijlreweg 1 6321 PP Wijlre Telefoon: +31 (0)43 / 450 26 16 www.hedgehouse.nl

Tuin

Kennzeichnend für die Gärten von Wijlre ist die Harmonie zwischen dem historischen Schloss mit seinen bezaubernden Gärten und dem zeitgenössisch gestalteten „Hedge House“. Unter dem Einfluss der heutigen Eigentümer sind unterschiedlich gestaltete Gartenzimmer entstanden, die durch Hecken voneinander getrennt und über Sichtachsen miteinander verbunden sind. Zu beiden Seiten der Auffahrt wurde ein französischer Ziergarten angelegt. Die Gärten von Wijlre werden vor allem wegen des Rosengartens und des Blumengartens mit den Ton in Ton gestalteten Rabatten gerühmt. Auch die modernen Skulpturen von Peter Struycken und Ad Dekkers, die Rundgänge durch den Obstgarten sowie der landschaftliche Bereich des Parks mit Durchblicken auf das Schloss erfreuen sich großer Beliebtheit. Auffallende alte Bäume sind ein Fächerblattbaum (Ginkgo), ein Lederhülsenbaum (Gleditsia) und ein Tulpenbaum (Liriodendron).

23

24 The characteristic element of the gardens of Wijlre is the harmony between the historic mansion with its charming gardens and the modern “Hedge House”. Under the influence of the present proprietor, variously-styled “garden rooms” have been created. These are separated by hedges and connected by sight lines. On each side of the drive, a French garden has been created. The gardens of Wijlre are most famous for the rose garden and the flower garden with the tone-in-tone flower beds. The modern sculptures by Peter Struycken and Ad Dekkers, the passages through the fruit garden and the landscape section with views

25

of the mansion are also much loved. Noteworthy old trees are a ginkgo, a gleditsia and a tulip tree (Liriodendron). L’harmonie du château historique avec ses jardins magiques et de la « Hedge House » moderne caractérise les jardins de Wijlre. Sous l’influence des propriétaires actuels, différentes parcelles ont vu le jour, celles-ci sont séparées par des haies et réunies entre elles par des axes visuels. Un jardin décoratif à la française a été aménagé de par et d’autre de la montée vers le château. Les jardins de Wijlre sont surtout célèbres pour la roseraie et le jardin de fleurs aux bordures ton sur ton. De même, les sculptures modernes de Peter Struycken et d’Ad Dekkers, les promenades dans les vergers ainsi que la partie paysagère du parc avec vue sur le château sont très appréciées. Les vieux arbres que vous verrez sont un arbre aux quarante écus (Ginkgo), un févier d’Amérique (Gleditsia) et un tulipier (Liriodendron).

26 Huys de Dohm In de tuinen van Huys de Dohm is de invloed van de Engelse tuinarchitectuur van Gertrude Jekyll (1843 - 1932) en Vita SackvilleWest (1892 - 1962) duidelijk waarneembaar. Geknipte hagen, leilanen en grasweiden vormen de structuur van de 14 verschillende thematuinen die tussen 1980 en 2004 zijn aangelegd. De tuinen bestaan uit verschillende tuinkamers die door vormsnoei, eenkleurige planten en decoratieve tuinelementen, zoals een bloemenweide en een moestuin, zijn vormgegeven. Zo is er ook een “stille tuin”, een rozentuin en een met uienplanten aangelegde voorjaarslaan. Net als in de tuinen van Vita Sackville-West heeft ook Huys de Dohm een witte tuin die in de zomeravonden een bijzondere sfeer oproept.

Huys de Dohm

www.eghn.eu

De Doom 50 6419 CX Heerlen Telefoon: +31 (0)45 / 571 04 70 www.inekegreve.nl

Tuin

In den Gärten von Huys de Dohm ist der Einfluss englischer Gartenarchitektinnen wie Gertrude Jekyll (1843 - 1932) und Vita Sackville-West (1892 - 1962) deutlich erkennbar. Geschnittene Hecken, Spalierbäume und Rasen bilden die architektonische Struktur der 14 Themengärten, die nach und nach zwischen 1980 und 2004 entstanden. Der Garten besteht aus verschiedenen Gartenzimmern, die mit Formschnitt, einfarbigen Rabatten und dekorativen ländlichen Gartenelementen wie beispielsweise einer Blumenwiese und einem Gemüsegarten gestaltet wurden. Darüber hinaus gibt es einen stillen Garten, einen Rosengarten und eine mit Zwiebelgewächsen bepflanzte Frühlingsallee. Wie der Garten von Vita Sackville-West hat Huys de Dohm ebenfalls einen weißen Garten, der an Sommerabenden bei Mondlicht eine besondere Atmosphäre verbreitet. In the gardens of Huys de Dohm the influence of English garden architects such as Gertrude Jekyll (1843 - 1932) and Vita

27

28 Sackville-West (1892 - 1962) can be clearly recognised. Trimmed hedges, espaliered trees and lawns make for the architectonic structure of the 14 theme gardens which were laid out between 1980 and 2004. These form a number of “garden rooms” created with formal trimming, unicoloured flower beds and decorative rural garden elements such as a flowering meadow or a vegetable garden. There is also a quiet garden, a rose garden and a spring lane planted with bulbs. Like the garden of Vita Sackville-West, Huys de Dohm has a white garden with its special ambience on moonlit summer evenings. Dans les jardins de Huys de Dohm, on reconnaît clairement l’influence des paysagistes anglaises comme Gertrude Jekyll (1843 - 1932) et Vita Sackville-West (1892 - 1962). Des haies taillées, des arbres espaliers et du gazon forment la structure architectonique des 14 jardins à thèmes apparus peu à peu entre 1980 et 2004. Le jardin est composé de différentes parcelles qui ont été agencées avec une certaine découpe, des bordures

29 colorées et des éléments décoratifs du jardin campagnard comme par ex. une prairie pleine de fleurs ou un potager. On y trouve aussi un jardin reposant, une roseraie et une allée printanière bordée de plantes bulbeuses. A la manière du jardin de Vita Sackville-West, Huys de Dohm possède un jardin blanc qui dégage une atmosphère particulière les soirs d’été au clair de lune.

Savelsbos

32 cultuurlandschap Kulturlandschaft / Cultural landscape / Paysage culturel De reis door Limburg brengt u in een regio die bepaald wordt door de Maas. Parken en tuinen die in dit rivierlandschap zijn geïntegreerd, worden door natuur en mens continu veranderd. De regio wordt ook gevormd door de winning van kolen en turf alsmede maatschappelijke veranderingen. Deze geven haar een onmiskenbaar gezicht. Het Europese Tuinennetwerk nodigt u uit, naast de tuinkunst nog overige en nagenoeg onbekende plekken in het cultuurlandschap van Limburg te ontdekken. In de omgeving van de tuinen kunt u kennis maken met plekken waar natuur, geschiedenis, cultuur en regionale identiteit kunnen worden ervaren. Nieuwe en verborgen plekken verkennen en genieten in het bijzondere cultuurlandschap.

Park Gravenrode, Landgraaf en Kerkrade

Achter het trefwoord van het Limburgse cultuurlandschap verbergen zich kostbaarheden van de bouwgeschiedenis. Hiertoe behoren de abdij Rolduc, waarvan de oprichting teruggaat tot het jaar 1104 en de vestingstad Maastricht met haar grachten, die vandaag de dag als parkinrichting de stad omringen. Tot deze veelvoud behoort ook het park Gravenrode, dat een gerecultiveerd mijnbouwgebied verbindt met haar omgeving, de zuidelijke Maasduinen met haar wandelduinen en meren alsmede het Nationaal Park Groote Peel, een hoogveengebied met zeldzame vegetatie. Een bezoek aan de Amerikaanse begraafplaats brengt u terug naar de recentere geschiedenis. In het Savelsbos met zijn vuursteenmijnen kunt u genieten van panorama-uitzichten in het heuvellandschap van Limburg. Neem een pauze op de plaatsen die de aandacht verdienen en ervaar de parken en tuinen in hun cultuurlandschappelijke omgeving. De Groote Peel, Ospelt-Nederweert

33

Die Parks und Gärten Limburgs liegen eingebettet in die Flusslandschaft der Maas, die durch die Natur und den Menschen fortwährend Veränderungen erfährt. Das Europäische Gartennetzwerk lädt Sie ein, neben der Gartenkunst noch weitere Orte der Kulturlandschaft zu entdecken. Abdij Rolduc, Kerkrade Darunter finden Sie Kleinode der Baugeschichte wie die Abtei Rolduc oder die Festungsanlagen Maastrichts mit ihren Grachten. Weitere Beispiele sind der Park Gravenrode, die südlichen Maasdünen, der Nationalpark Groote Peel oder der Savelsbos mit seinen Feuersteinminen. Rasten Sie an Orten, die Aufmerksamkeit verdienen, und erleben Sie Parks und Gärten in ihrem Umfeld. The parks and gardens of the province of Limburg are found in the river landscape of the Meuse river, a landscape constantly being changed by the forces of nature and human activity. The European Garden Heritage Network invites you to discover not only gardens that are works of art but also other locations in this cultural landscape. You will come across treasures of architectural history such as Rolduc Abbey and the fortifications of Maastricht with its moats. Other examples are Park Gravenrode, the southern dunes of the Meuse river, the National Park Groote Peel and the forest Savelsbos with its flint mines. Relax in these interesting locations and enjoy the parks and gardens. Les parcs et les jardins du Limbourg sont blottis dans le paysage fluvial de la Meuse modifié par l’homme et la nature. Le Réseau Européen des Jardins vous invite à découvrir non seulement l’art du jardin mais aussi d’autres lieux du paysage culturel. Vous trouverez entre autres des trésors de l’histoire architecturale comme l’abbaye de Rolduc ou les fortifications de Maastricht et ses fossés. Le parc Gravenrode, les dunes de la Meuse au sud, le parc national Groote Peel ou le Savelsbos avec ses mines néolithiques. Faites une halte dans des lieux qui le méritent et découvrez les parcs et les jardins dans tout leur environnement.

34 Park Gravenrode

Park Gravenrode behoort tot een ruim 500 hectare grote groene enclave in het hart van het voormalige mijnbouwgebied ten zuiden van Landgraaf en ten westen van het baantracé bij Kerkrade. Het gebied wordt vandaag de dag als “groene long“ verder ontwikkeld. Hierbij worden verschillende parkelementen en vlakken van het historische cultuurlandschap, bijv. de agrarische gebieden met oude boerderijen en landgoederen, met elkaar verbonden. Het landschap wordt door de Anstelbeek en de westelijk hiervan gelegen Strijthagerbeek bepaald. Hier ligt het nabijgelegen Strijthagen met het gelijknamige landgoed. Het dal van Anstelbeek met zijn bossen op de oostelijke bergflanken heeft zijn oorspronkelijke karakter behouden. Stroomopwaarts ligt het kasteel Erenstein met visvijvers en een nieuw aangelegd kasteelpark. Voor park Gravenrode is in 1995 een landschapsplan bewerkt, dat zich naast het herstel van de natuurlijke structuren ook richt op de landschappelijke samenhang en revitalisering. Als basis voor de ruimtelijke ontwikkeling van het park verenigt deze de aspecten van cultuur, ecologie, en ontspanning met elkaar en bevat bovendien talrijke gebruiks- en recreatiemogelijkheden. Er wordt speciale aandacht besteed aan de overgang tussen stad en natuurruimte. Als bijzonder cultuurhistorisch aspect wordt ook het voormalige mijnbouwgebied hierbij betrokken. Park Gravenrode

www.eghn.eu

Hambosweg Kerkrade Telefoon: +31 (0)45 567 67 67 (Gemeente Kerkrade) www.parkgravenrode.nl

1

Der Park Gravenrode gehört zu einer über 500 Hektar großen grünen Enklave im Herzen eines ehemaligen Bergbaugebiets südlich von Landgraaf. Das Gebiet wird als „grüne Lunge“ weiterentwickelt, indem unterschiedliche Parkelemente und Flächen der historischen Kulturlandschaft miteinander verbunden werden. Der Park vereint die Aspekte Kultur, Ökologie und Naherholung und beinhaltet zahlreiche Nutzungs- und Erlebnismöglichkeiten wie das Naherholungsgebiet Strijthagen, das Tal des Anstelbachs (Anstelbeek) oder Schloss Erenstein mit seinem Schlosspark. Park Gravenrode, almost 1250 acres, belongs to a large green enclave in the heart of the former mining area south of Landgraaf. This area is continuously being developed as “green lungs” by connecting with other various park elements and surfaces of this historic manmade landscape. The park unites the aspects of culture, ecology and recreation and contains several possibilities for use including recreational activities such as the leisure area Strijthagen, the valley of the Anstel creek (Anstelbeek) or Erenstein castle with its park. Le parc Gravenrode fait partie de l’une des grandes enclaves vertes de plus de 500 hectares au cœur d’une ancienne zone minière au sud du Landgraaf. La zone est devenue « un poumon vert » dans lequel se mélangent différents parcs et espaces du paysage culturel historique. Le parc réunit les aspects suivants : culture, écologie, zone de loisirs et propose de nombreuses possibilités d’occupation et de détente comme la zone de loisirs Strijthagen, la vallée de la petite rivière Anstel (Anstelbeek) ou le château Erenstein avec son parc.

35

36 Amerikaanse begraafplaats Op de begraafplaats bevinden zich de graven van 8302 Amerikaanse soldaten die de dood vonden tijdens de strijd om de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. De begraafplaats ligt op een plateau in het heuvellandschap van Zuid-Limburg. Aan het einde van de centrale, met bomen beplante middenas, bevindt zich een monument met informatie over de militaire acties tijdens de oorlog. De artistieke vormgeving van de tuin op de begraafplaats is indrukwekkend, aangezien de bezoekers vanaf alle kanten uitzicht hebben op de heuvelachtige omgeving. Aan de ingang ligt de ommuurde ereplaats met een spiegeldijk. Op de muren staan de namen van de vermiste soldaten. Vanuit een dertig meter hoge toren met kapel kijkt men over de uitgestrekte begraafplaats waar de grafstenen in parallel lopende bogen zijn gerangschikt. De afzonderlijke velden worden uitsluitend door graspaden van elkaar gescheiden, omringd door bomen. Alle graven worden gekenmerkt door eenvoudige stenen kruisen. Met de architectonische vormgeving van de begraafplaats zijn de Amerikaanse architecten Sheply, Bulfinch, Richardson en Abbot uit Boston belast. De groenvoorziening berust op een ontwerp van Clarke, Rapuano en Halleran uit New York.

Amerikaanse Rijksweg 1 Begraafplaats Margraten 6269 NA Margraten Telefoon: +31 (0)43 / 458 84 88 (Gemeente Markraten) www.eghn.eu www.abmc.gov/home.php

Margraten

2

Auf dem Soldatenfriedhof Margraten befinden sich die Gräber von 8302 amerikanischen Soldaten, die im Zweiten Weltkrieg bei den Kämpfen zur Befreiung der Niederlande starben. Der Friedhof liegt auf einem Plateau in der Hügellandschaft Südlimburgs. Von einem dreißig Meter hohen Turm mit Kapelle blickt man über das weite Gräberfeld. Die einzelnen Grabstätten sind durch Graswege voneinander getrennt, die von Bäumen gesäumt werden. Am Ende der zentralen, mit Bäumen bepflanzten Mittelachse befindet sich ein Ehrenmal. The war cemetery in Margraten contains the graves of 8302 American soldiers who fell in the Second World War during the liberation of the Netherlands. The cemetery is situated on a plateau in the hills of South Limburg. From a tower of 38 metres with a chapel, you have a view of the wide cemetery area. The various plots are separated by grassy tree-lined lanes. At the end of the central axis, also lined with trees, there is a monument to the dead soldiers. 8302 soldats américains morts pendant la Seconde Guerre mondiale pour libérer les Pays-Bas reposent au cimetière militaire de Margraten. Le cimetière est situé sur un plateau dans le paysage vallonné du Sud du Limbourg. Du haut d’une tour de trente mètres avec chapelle, on a une vue sur ce champ de tombes. Toutes les parcelles sont séparées par des chemins gazonnés et parsemés d’arbres. Au bout de l’allée centrale arborée se trouve un monument aux morts.

37

38 Vestinginrichting Maastricht Medio 19e eeuw werd de vesting Maastricht nog door een grote grachtenring omringd. De vesting waarvan de oorsprong terug gaat op een verdedigingsmuur uit de Middeleeuwen, heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld tot een drievoudige ring, die zowel droge grachten als grachten met water omvat. De grachten met water hadden naast hun verdedigingsfunctie ook een waterregulerende werking. Hoewel in 1862 met het afgraven van de inrichting was begonnen, werd de vesting pas in 1867 opgeheven. F.W. van Gendt bewerkte hiertoe een ontmantelingsplan. Een groot gedeelte van het gebied was voor de staduitbreiding en de industrievestiging voorzien en slechts een klein gedeelte voor de inrichting van parken. Aangrenzend aan de laatmiddeleeuwse muren ontstonden twee kleine parkinrichtingen, het Mgr. Nolenspark en het Hermanspark. Het bastion Waldeck was zo groot, dat ze in het jaar 1921 in het kader van het werkverschaffingsproject in een klein park kon worden veranderd naar een ontwerp van L.A. Springer. Het Aldenhofpark, ten noorden van de stadmuur aan de kleine rivier Jeker, is de verbindingsschakel tussen een reeks parkvoorzieningen die door het Waldeckpark via het Aldenhofpark en de Mgr. Nolenspark loopt. Het is het restant van de voormalige samenhangende grondstructuur ten westen van de Maas.

Vestinginrichting Maastricht

www.eghn.eu

Fort Willemweg Maastricht Telefoon: +31 (0)43 / 350 40 00 (Gemeente Maastricht) www.maastricht.eu

3

In der Mitte des 19. Jahrhunderts war die Festung Maastricht noch von einem großen Grachtenring umgeben, der sowohl trockene als auch Wasser führende Grachten umfasste. 1867 wurde die Festung aufgehoben. Ein Großteil des Gebietes wurde für die Stadterweiterung und die Industrieansiedlung vorgesehen, ein kleiner Teil für die Anlage von Parks. Zu der ehemals zusammenhängenden Grünstruktur westlich der Maas zählen heute u. a. der Aldenhofpark, der Waldeckpark, der Mgr. Nolenspark sowie der Hermanspark. In the mid 1800s, the fort of Maastricht was still encircled by a great ring of moats, partially dry and partially water filled. In 1867, the fort was decommissioned. A large part of the terrain was used for the enlargement of the city and the establishment of industry, while a smaller section was devoted to the creation of parks. Today, the formerly interconnected green structure west of the Meuse river consists mainly of the Aldenhofpark, the Waldeckpark, the Mgr. Nolenspark and the Hermanspark. Au milieu du 19ème siècle, la forteresse de Maastricht était encore entourée d’un grand fossé qui pouvait être asséché mais aussi fort en eau. En 1867, la forteresse a été détruite. Une grande partie de la zone a été prévue pour l’élargissement de la ville et la zone industrielle, une petite partie pour des parcs. A l’ouest de la Meuse, sur cette structure verte autrefois attenante, on compte entre autres le parc Aldenhof, le parc Waldeck, le parc de Mgr Nolen et le parc Herman.

39

40 Kasteel Elsloo

In de eerste helft van de 19e eeuw liet graaf Gelou het huidige kasteelpark in landschappelijke stijl aanleggen. Het bestaat uit een gemengd loofbos met bronnen, natuurlijke watervallen en dijken. Het “Hoff vant s‘Heeren Huys“, de kasteeltuin, veranderde hij conform de mode in de toenmalige tijd in een Franse tuin, zodat samen met het landschapspark een parkinrichting in een zogeheten mengstijl ontstond. In het jaar 1959 vermaakte de laatste erfgenaam het kasteel aan de gemeente Elsloo, die de tuin aan het natuurkundige station (Instituut voor Natuurbeschermingseducatie - IVN) overdroeg. Deze legde een leer- en kruidentuin aan. Het plantenassortiment bestaat vandaag de dag uit keukenkruiden, geneeskundige kruiden en zeldzame wilde planten. De beheerders van de tuin ruilden wereldwijd met andere tuinliefhebbers ca. 2.000 verschillende soorten plantenzaadjes. Hierdoor wordt het accent van kruidenleertuin verlegd naar een botanische tuin, waarin plantenfamilies uit alle regio’s in de wereld groeien. Een voorbeeld is de verzameling van varens. Echter ook solitaire exotische bomen, bijvoorbeeld de zakdoekenboom (Davidia involucrata), de gevederde pistacheboom of Amerikaanse kornoelje zoals de Cornus florida en Cornus nuttallii, kunnen in Elsloo worden bewonderd. Bij het kasteel hoort ook een kloostertuin. In het aan de tuin grenzende landschapspark bloeien in het voorjaar daslook, bosanemoon, speenkruid, helmbloem en aronskelk. Kasteel Elsloo

www.eghn.eu

Maasberg 1 (Hotel) 6181 GV Elsloo Telefoon: +31 (0)46 / 435 93 93 (Gemeente Stein) www.kasteelelsloo.nl

4

Der Schlosspark Kasteelelsloo aus dem 19. Jahrhundert besteht aus einem landschaftlichen Teil mit Laubwald, Wasserfällen und Teichen und einem Schlossgarten im französischen Stil, dem „Hoff vant s’Heeren Huys”. Zum Schloss gehört auch ein Klostergarten. Die Gemeinde Elsloo, heutige Eigentümerin, übertrug den Garten an die naturkundliche Station (Instituut voor Natuurbeschermingseducatie – IVN). Diese legte einen Lehr- und Kräutergarten an, der sich mehr und mehr zu einem botanischen Garten entwickelt. Zu den etwa 2000 Pflanzensorten gehören u. a. exotische Bäume. The grounds of Elsloo Castle, laid out in the 19th century, consist of the landscape section with deciduous forest, waterfalls and ponds, and a French style castle garden, a so-called “Hoff vant s’Heeren Huys“. The castle also has a monastery garden. The municipality of Elsloo, the present day owner of the complex, has entrusted the garden to the Natural Science Station (Instituut voor Natuurbeschermingseducatie – IVN). A teaching garden and herb garden have been laid out, which with the passing of the years are developing into a botanical garden. There are about 2000 plant species, including exotic trees. Le parc du château d‘Elsloo du 19ème siècle est composé d’une partie paysagère avec une forêt de feuillus, des cascades, des étangs et un jardin à la française, le « Hoff vant s’Heeren Huys ». Le château compte également un jardin de cloître. La commune d‘Elsloo, propriétaire actuelle, a cédé le jardin au musée d’histoire naturelle (Instituut voor Natuurbeschermingseducatie – IVN). Celui-ci aménage un jardin éducatif avec plantes aromatiques qui devient de plus en plus un jardin botanique. Parmi les quelque 2000 sortes de plantes, on trouve aussi entre autres des arbres exotiques.

41

42 Grensmaas Meers Tussen de plaatsen Eijsden en Maaseik vormt de Maas de grens tussen Nederland en België. De Grensmaas is een levendige rivieraftakking die niet geschikt is voor de beroepsscheepvaart. De Maas stroomt hier nog in haar natuurlijke loop door een oud agrarisch landschap dat middels een kasteel regelmatig aan vroegere tijden doet terugdenken. Vanaf 1992 ontwikkelden het Nederlandse ministerie van Verkeer en Waterstaat, het ministerie van Land- en Bosbouw en de provincie Limburg gezamenlijk een concept om het winnen van riviergrind te verbinden met de ontwikkeling van natuur- en recreatiegebieden. Doel hiervan was een verbreding van de Grensmaas door grind- en zandbanken, zijtakken, afwisselende oevers, weides, struikgewassen en loofbossen. Hoewel de grindwinning voortduurt, worden vandaag de dag de hierbij typerende diepe en “dode“ grindgaten voornamelijk vermeden om de vestiging van dieren en planten te bevorderen. De recreatie heeft voorrang op het intensief en ook extensief gebruikte vlak. Uitgestippelde routes maken het gebied toegankelijk voor fietsers, wandelaars, vissers en kanoërs. Medio negentiger jaren werden proefprojecten gestart waarbij de waterwinning en ecologie werden gecombineerd. Zo is bijv. een project opgestart voor de ”Vloedgraaf“ om het landschap in oorspronkelijke staat terug te brengen. Nadat de gekanaliseerde rivierstroom op meerdere plekken door een natuurlijk beekprofiel is vervangen, heeft deze aanzienlijk in ecologische waarde toegenomen. De uitvoeringswerkzaamheden in het kader van het project Grensmaas zullen tot medio 2022 duren. Grensmaas meers Bezoekerscentrum „Hompesche molen“ De Bilt 1, 6107 AA Stevensweert Telefoon: +31 (0)3 14 / 38 21 90 (ARK Natuurontwikkeling) www.eghn.eu www.denieuwemaas.nl

5

Die Grenzmaas ist ein Flussabschnitt zwischen den Orten Eijsden und Maaseik an der Grenze zwischen den Niederlanden und Belgien. Die Maas fließt hier noch in ihrem natürlichen Lauf durch eine alte Agrarlandschaft, in der hin und wieder ein Schloss an frühere Zeiten erinnert. Mit verschiedenen Projekten wird seit den 1990er Jahren versucht, die Gewinnung von Flusskies und Wasser mit der Entwicklung von Natur- und Erholungsgebieten zu verbinden. Ausgewiesene Routen machen das Gebiet für Fahrradfahrer, Spaziergänger, Angler und Kanufahrer zugänglich. The Grensmaas is a stretch of the Meuse river between the towns of Eijsden and Maaseik on the border with Belgium. Here, the river still flows along its original bed, winding through an old rural landscape where, from time to time, a castle reminds us of olden days. Since the 1990s, various projects have tried to connect the extraction of river gravel and removal of water with the development of nature and areas for leisure activities. Marked routes make the area accessible to bikers, walkers, fishermen and canoeists. La Meuse mitoyenne est une section du fleuve entre les villes de Eijsden et Maaseik à la frontière entre les Pays-Bas et la Belgique. La Meuse coule ici encore dans son cours naturel à travers un paysage agricole dans lequel ici ou là un château rappelle les temps anciens. Depuis 1990, on essaie avec différents projets de faire cohabiter l’exploitation du gravier du fleuve et de l’eau avec l’évolution des zones naturelles et de loisirs. Des routes balisées rendent cette zone accessible aux cyclistes, promeneurs, pêcheurs et aux adeptes du canoë.

43

44 Nationaal Park “De Groote Peel“ Miljoenen jaren geleden zorgden de aardkrachten voor het ontstaan van breuken in de aardkorst. Een van de belangrijkste breukstellen is de zogeheten Peelrand-verschuiving. Toen het klimaat aan het einde van de ijstijd ca. 10.000 jaar geleden warmer en vochtiger werd, vulden de breuken zich met water en ontstonden de eerste hoogveengebieden (Peel). Het hoogveengebied Groote Peel heeft in de loop van duizenden jaren een dikte van max. 6 meter ontwikkeld. Er ontstond een nauwelijks begaanbaar gebied met nagenoeg geen bomen. Het grootste gedeelte van het veengebied werd in de loop van de vorige eeuw afgegraven voor het winnen van turf. Op 17 juni 1910 stootte een turfarbeider in de buurt van Helenaveen bij het Zinkse op een vergulde zilveren paradehelm uit de Romeinse tijd. Vermoedelijk gaat ook de naam van het gebied terug op de Romeinse naam Locus paludosus, hetgeen “moerasgebied“ betekent. Op dit moment is “De Groote Peel“ een natuurreservaat met een oppervlak van 1500 hectare. De “littekens“ van de veenvorming (door turfwinning) geven het gebied niet alleen een interessante historische betekenis, ze hebben ook gezorgd voor de veelvoud van het landschap, waarin water, moeras, heide en kleine bosgebieden elkaar afwisselen. Tot de bijzondere planten behoort ook de zonnedauw (Drosera rotundifolia) met ronde bladeren. De Groote Peel is een internationaal erkend “wetland“. Hier broeden honderden vogelsoorten en in het voorjaar en in de herfst overwinteren of rusten hier talrijke trekvogels. Door zijn omvang en zijn buitengewone natuurkwaliteit is De Grote Peel sinds 1993 een nationaal park geworden. nationaal park De Groote Peel

www.eghn.eu

Bezoekerscentrum Mijl op Zeven Moostdijl 15, 6035 RB Ospel-Nederweert Telefoon: +31 (0)4 95 / 64 14 97 www.nationaal-parkdegrootepeel.nl

6

Das Hochmoor „De Groote Peel“ hat eine Fläche von 1500 Hektar. Sein Name geht vermutlich auf die lateinische Bezeichnung Locus paludosus zurück, die „sumpfiges Gebiet“ bedeutet. Der Großteil des Moores wurde im Laufe der Jahrhunderte zur Gewinnung von Torf abgegraben. In der vielfältigen Landschaft wechseln sich Wasser, Sumpf, Heide und kleine Waldgebiete ab. Hunderte Vogelarten nutzen das Gebiet jedes Jahr als Brutplatz oder zum Rasten und Überwintern. Seit 1993 ist „De Grote Peel“ Nationalpark. The high moor bog known as “De Groote Peel“ comprises an area of 3700 acres. Its name likely goes back to the Latin Locus paludosus, meaning “marshy area“. Over the centuries, the largest part of the bog has been dug out for obtaining turf. In this varied landscape water, marsh, heath and small forests alternate. Hundreds of species of birds use this area as their annual breeding ground or as a resting and wintering place. The National Park “De Grote Peel” was established in 1993. La tourbière « De Groote Peel » occupe une surface de 1500 hectares. Son nom vient certainement de l’expression latine Locus paludosus qui signifie « région marécageuse ». La grande partie du marais a été utilisée au cours des siècles pour extraire de la tourbe. Eau, marais, bruyères et petites forêts se relayent dans ce paysage aux multiples facettes. Des centaines d’espèces d’oiseaux utilisent chaque année cette région pour faire leur nid ou se reposer et hiverner. « De Groote Peel » est un parc national depuis 1993.

45

46 Noordelijke Maasduinen De noordelijke Maasduinen (Maasduinen Noord) liggen langs de Maas tussen de stadregio’s Nijmegen en Venlo. Aan de westzijde wordt het gebied begrensd door de voormalige provinciale weg N271. Het natuurreservaat met een oppervlak van ca. 6000 hectare wordt met name gevormd door duinen. Bijzondere landschapselementen zijn de Maasdelta en de cultuurhistorische vestingen zoals bijv. de Mookerschans en het Genneperhuis. In de rivierdelta hebben zich in de loop van de eeuw grote hoeveelheden kleiaarde afgezet, zodat het uitstekend geschikt was voor het inrichten van vestingen. Waar de Niers in de Maas uitmondt, broeden ijsvogels op de hogere taluds. Een bijzonder element in dit rivierlandschap zijn ook de heggen aan de Maas die aan de oostelijke zijde van de Maas nog altijd gedeeltelijk aanwezig zijn. Achter de wandelduinen wisselen de zandgronden en veengebieden af. De noordelijke Maasduinen zijn historisch altijd van belang geweest. Enerzijds voor de vestiging en cultivering, anderzijds voor de bouw van vestingen en de industrialisatie. De bijzondere waarde van het rivierlandschap wordt ook onderstreept door de vondstplaatsen van ca. 5000 jaar oude vestingen. Zo werden op strategische plekken, op hoger gelegen zandvlakken langs de rivier resten van villa’s (Plasmolen) en bruggen (Cuijk) uit de Romeinse tijd, resten van vestingen alsmede steden (bijv. Genneperhuis, Gennep, Cuijck) ontdekt.

Maasduinen Noord

www.eghn.eu

Telefoon: +31 (0)4 85 / 49 41 41 (Gemeente Gennep) www.nationaal-parkdemaasduinen.nl

7

Die nördlichen Maasdünen (Maasduinen Noord) liegen zwischen den Stadtregionen Nimwegen und Venlo. Das Naturschutzgebiet ist etwa 6000 Hektar groß. Besondere Landschaftselemente sind das Maasdelta und die kulturhistorischen Festungswerke wie die Mookerschans und das Genneperhuis. Das Gebiet war seit jeher von Bedeutung für Besiedlung und Kultivierung sowie für den Bau von Festungsanlagen und die Industrialisierung. So wurden auf höher gelegenen Sandflächen Überreste von etwa 5000 Jahre alten Ansiedlungen gefunden. The northern dunes of the Meuse river (Maasduinen Noord) lie between the urban regions of Nijmegen and Venlo. The nature area comprises about 15,000 acres. Special landscape elements are the Meuse delta and cultural historic fortifications, such as the Mookerschans and the Genneperhuis. The area has always been important for settlements and cultivation and for the erection of defence works, as well as for the industrial initiatives. On the high sandy areas, remains of settlements have been found that are around 5000 years old. Les dunes du Nord de la Meuse (Maasduinen Noord) sont situées entre les villes de Nimègue et Venlo. Cette réserve naturelle couvre environ 6000 hectares. Le delta de la Meuse, les fortifications historiques comme celles de Mookerschans et de Genneperhuis caractérisent ce paysage. La région était connue depuis longtemps pour la colonisation et l’agriculture ainsi que la construction de forteresses et l’industrialisation. C’est ainsi que l’on a retrouvé sur des hauteurs sablonneuses des restes de colonisation datant de 5000 ans env.

47

48 Zuidelijke Maasduinen Een bijzonder kenmerk van de zuidelijke Maas (Maasduinen Zuid) zijn de wandelduinen. In het westen gaan ze over in de terrasvormige zandvlakken, die een uitgestrekt panorama bieden over het rivierlandschap. Het natuurreservaat Maasduinen is een belangrijke ecologische verbindingsschakel tussen Nederland en Duitsland. De heidegebieden met de wandelduinen zijn als natuurmonument beschermd en voor planten en dieren alsmede voor de overwintering van kraanvogels van groot belang. Meerdere rivierlopen doorkruisen het gebied in oost-west-richting. Ze zijn niet alleen waardevolle biotopen maar ook ideale levensruimten voor bevers. De Maas regelt bovendien de hoogwaterstand en draagt aanzienlijk bij aan het landschapsbeeld met poelen, veenplassen en moeraslandschappen. Bezienswaardig zijn ook de resten van de Fossa Eugeniana, een kanaal dat in de 17e eeuw door de Spanjaarden als verbinding tussen Maas en Rijn werd afgegraven. Om militaire redenen werden indertijd verschillende vestingen opgericht, waarvan vandaag de dag nog altijd enkele zichtbaar zijn (bijv. Fort Hazepoot). Door de verscheidenheid aan natuur en water, in combinatie met de goede ontsluiting, zijn de Maasduinen als recreatie- en ontspanningsgebied een van de belangrijkste drijfveren in de regio. In de afgelopen jaren is met de realisatie van fiets- en wandelwegen aanzienlijk in de infrastructuur geïnvesteerd. Drie bezoekerscentra met biologisch station staan nog in de planning. Een veerboot verbindt de dorpen links en rechts langs de Maas.

Maasduinen Zuid

www.eghn.eu

Hostellerie De Hamert (Informatiecentrum) Hamert 2, 5856 CL Wellerlooi Telefoon: +31 (0)77 / 473 77 77 (Gemeente Arcen en Velden) www.nationaal-parkdemaasduinen.nl

8

Eine Besonderheit der südlichen Maas (Maasduinen Zuid) sind die Wanderdünen. Das Naturschutzgebiet gilt als wichtiges ökologisches Verbindungsglied zwischen den Niederlanden und Deutschland. Mit seinen Heidegebieten, Wanderdünen, Bachläufen, Sümpfen sowie der Maas bietet es Lebensraum für viele Pflanzen und Tiere, z.B. den Biber. Die natürliche Vielfalt, sowie kulturhistorische Elemente wie die Fossa Eugeniana und die gute Erschließung durch Rad- und Wanderwege machen die Maasdünen zum wichtigsten Erholungs- und Freizeitgebiet der Region. The shifting dunes are a special feature of the southern Meuse (Maasduinen Zuid). The Nature Reserve forms an important ecological connection between the Netherlands and Germany. With its heaths, shifting dunes, creeks, bogs and the Meuse river, the area provides an appropriate biotope for many plants and animals, such as the beaver. This natural diversity and the cultural and historic elements such as the Fossa Eugeniana together with the accessibility guaranteed by cycle and walking routes make the Meuse dunes the most important leisure area of the region. Les dunes mobiles sont une caractéristique des dunes du Sud de la Meuse (Maasduinen Zuid). La réserve naturelle est un lien écologique important qui relie les Pays-Bas à l’Allemagne. Champs de bruyères, dunes mobiles, torrents, marais et la Meuse elle-même permettent à beaucoup de plantes et d’animaux, comme le castor, de s’épanouir. La diversité naturelle, les éléments historiques comme la Fossa Eugeniana et la bonne mise en valeur par les pistes cyclables et les sentiers de randonnée font des dunes de la Meuse l’un des plus importants centres de loisirs et de détente de la région.

49

50 abdij rolduc

De oorsprong van het klooster gaat terug tot het jaar 1104, toen Ailbertus von Antoing, leraar aan de schriftschool van de abdij van Tournai, in de buurt van Kerkrade een kapel oprichtte. Aangezien er op deze locatie zowel water als ook hout als bouwmateriaal beschikbaar was, vestigde hij zich hier en richtte hij de Kanonikerabdij van de Heilige Augustinus op. Eeuwenlang hebben de koorheren grote invloed uitgeoefend op het religieuze en culturele leven in de regio en aan haar economische en sociale ontwikkeling bijgedragen. Ze waren de eersten die in grotere omvang de kolenwinning opzetten, schachten groeven, wegen aanlegden en kanalen en afwateringsvoorzieningen bouwden. Tijdens de Franse Revolutie werd de abdij gesloten. Na een groot aantal verwikkelingen viel het complex in 1839 in handen van het bisdom Roermond. In 1843 werd een internaat opgericht. Vandaag de dag worden de gebouwen door een regionale school en als conferentieruimte gebruikt. In de oostelijke vleugel ligt een bibliotheek in rococostijl, die door de Akense architect Joseph Moretti werd gebouwd. Rolduc is het grootste bewaard gebleven klooster in Nederland. Sinds 1971 worden hier restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. Rondom de abdij is het “Bosquet Rolduc” aangelegd. Aan de noordzijde hiervan liggen vier terrasvormig gerangschikte dijken, die vroeger waarschijnlijk als visdijken zijn gebruikt. Ook de voormalige fruit- en groentetuin diende als voorziening voor de monniken. In de abdij, de tuin en de parkinrichtingen is de harmonie van het kloosterleven nog altijd merkbaar. Abdij Rolduc

www.eghn.eu

Heyendallaan 82 6464 EP Kerkrade Telefoon: +31 (0)45 / 546 68 88 www.rolduc.nl

9

Der Ursprung des Klosters Rolduc geht auf das Jahr 1104 zurück. Über Jahrhunderte hinweg haben die Chorherren der Kanonikerabtei des Heiligen Augustinus großen Einfluss auf das religiöse und kulturelle Leben der Region ausgeübt und zu ihrer Entwicklung beigetragen. Die Gebäude des Klosters, das zum Bistum Roermond gehört, werden heute u. a. von einer Schule genutzt. Im Ostflügel liegt eine Bibliothek im Rokokostil. Rolduc ist das größte noch erhaltene Kloster der Niederlande. In der Abtei, den Gärten und den Parkanlagen ist die Harmonie des Klosterlebens heute noch spürbar. The origins of Rolduc abby go back to 1104. Over the centuries, the monks of this Augustinian abbey had great influence on the religious and cultural life of the region and contributed to its development. The monastery buildings today belong to the diocese of Roermond and are used as a seminary. In the eastern wing there is a Rococo style library. Rolduc is the greatest of the monastery buildings still found in the Netherlands. Today the harmony of monastic life can still be felt in the abbey, the gardens and the grounds. Ce cloître de Rolduc a été construit en 1104. Pendant plusieurs siècles les chanoines de l’abbaye canonique de l’ordre de Saint Augustin ont exercé une grande influence sur la vie religieuse et culturelle de la région et ont contribué à son développement. Les bâtiments du cloître qui appartient au diocèse de Roermond (Ruremonde) sont aujourd’hui utilisés entre autres pour une école. Dans l’aile est, on trouve une bibliothèque en style rococo. Rolduc est le plus grand cloître encore entretenu des Pays-Bas. Dans l’abbaye, on peut encore sentir de nos jours l’harmonie de la vie du cloître par ses jardins et ses parcs.

51

52 Natuurpark Savelsbos Het Savelsbos is een 300 hectare groot bosgebied in Zuid-Limburg tussen Maastricht en Rijckholt. Vanuit het oosten trekken v-vormige dalen door het landschap, die door extreme regenval zijn ontstaan en als verbindingsroutes tussen de dorpen worden gebruikt. De bekendste “holle wegen“, in het regionale dialect ook „grubben“ genoemd, zijn de Sjoangrubbe, de Sjegkeldergrubbe en de Dorreweg. Op de hellingen zijn nog altijd de terrassen van de wijnbouw uit de Romeinse tijd herkenbaar. In 1881 ontdekte Marcel de Puydt, een Belgische archeoloog, in het Savelsbos de eerste sporen van prehistorische vuursteenmijnbouw. De mijnen bestaan uit honderden kleinere kuilen, waar de mensen zo‘n 7500 jaar geleden vuurstenen uit haalden. Momenteel is dit bos een natuurreservaat. Voorkomende bomen zijn o.a. de zomereik, gladde iep, beuk, gewone esdoorn, acacia en de paardenkastanje. U vindt er ook zeldzame diersoorten zoals de hermelijn, de bunzing, de eikelmuis en de hazelworm. Ook zijn er bijzondere vogelsoorten, bijv. de groene specht en de draaihals. Het bos is bovendien de meest noordelijke plaats waar de amandelwolfsmelk (Euphorbia amygdaloides) voorkomt. Bij Moerslag vindt u het geologische monument Moerslag. Hier werd vroeger kalksteen en mergel gewonnen. De mergel komt op sommige plekken aan de oppervlakte en daar vindt u dan gelijk de ingangen de berg (mergelgroeve) in. In de grotten heerst een constante temperatuur van 10 graden Celsius, waardoor vleermuizen hier kunnen overwinteren.

natuurpark Savelsbos

www.eghn.eu

Rijksweg 186, Rijckholt 6247 AN Eijsden Telefoon: +31 (0)30 / 692 61 11 www.staatsbosbeheer.nl / www.vuursteenmijn.nl

10

Der Savelswald (Savelsbos) ist ein 300 Hektar großes Waldgebiet in Süd-Limburg zwischen Maastricht und Rijckholt. Vom Osten her durchziehen v-förmige Mulden die Landschaft, die als Verbindung zwischen Dörfern genutzt wurden. An den Hängen sind noch Weinterrassen aus der Römerzeit erkennbar. 1881 entdeckte der belgische Archäologe Marcel de Puydt ein prähistorisches Feuersteinbergwerk, das etwa 7500 Jahre alt ist. Der Wald ist heute ein nationales Naturreservat mit seltenen Tieren und etwa 70 Vogelarten. The Savel Forest (Savelsbos) is a wooded area of 750 acres situated in South Limburg between Maastricht and Rijckholt. From the east, the country is crossed by v-shaped hollows that formerly connected the villages. On the slopes, the Roman terraces of vineyards are still visible. In 1881 the Belgian archaeologist Marcel de Puydt discovered a pre-historic flint mine that is about 7500 years old. Today, the forest is a national Nature Reserve with rare animals and about 70 different types of birds. La forêt de Savel (Savelsbos) est un grand domaine forestier de 300 hectares dans le sud du Limbourg entre Maastricht et Rijckholt. Le paysage est traversé d’est en ouest par des vallées en forme de V qui ont permis de relier les villages. Sur les versants, on peut encore voir les vignobles en terrasses de l’époque romaine. En 1881, l’archéologue belge Marcel de Puydt découvrit une mine néolithique d’env. 7500 ans. La forêt est aujourd’hui une réserve naturelle nationale avec des animaux rares et quelque 70 espèces d’oiseaux.

53

54 impressum Impressum / Imprint / Mentions légales Projectleiding / Projektmanagement / Project Management / Gestion du projet European Garden Heritage Network c/o Stiftung Schloss Dyck 41363 Jüchen Duitsland Telefoon: +49 (0)21 82 / 82 40 Fax: +49 (0)21 82 / 82 41 10 E-mail: [email protected] Projectontwikkeling en projectcoördinatie / Projektentwicklung und Koordination / Project Development and Coordination / Développement et coordination du projet Ingelore Pohl, planung.projektentwicklung Lindemannstr. 33 44137 Dortmund Duitsland E-mail: [email protected] Christian Grüßen, Plan+ Ückendorfer Str. 111 45886 Gelsenkirchen Duitsland E-mail: [email protected] Uitgever en coördinatie voor Limburg, NL / Herausgeber und Koordination für Limburg NL / Publisher and Coordination for Limburg NL / Direction éditoriale et coordination pour Limburg NL Provincie Limburg Gedeputeerde Staten van Limburg Math Ghijsen Limburglaan 10 6229 GA Maastricht Nederland Telefoon: +31 (0)43 / 389 75 06 E-mail: [email protected] Internet: www.limburg.nl

55

Fotografie / Fotografie / Photography / Photographie Willem Verhaeg, NL-Sittard E-mail: [email protected] Ingelore Pohl, Christian Grüßen, D-Dortmund Provincie Limburg, NL-Maastricht Stiftung Schloss Dyck, D-Jüchen Botanische Tuin Kerkrade, NL-Kerkrade Ruhlenhof, NL-Ottersum Kaart / Karte / Map / Plan Ramona Cacic-Reineke, D-Dortmund E-mail: [email protected] Teksten / Texte / Copy Editors / Rédacteurs Math Ghijsen, NL-Maastricht Ingelore Pohl, Christian Grüßen, D-Dortmund Redactionele bewerking / Redaktion / Editor / Rédaction Melanie Ossenkop, Stiftung Schloss Dyck, D-Jüchen E-mail: [email protected] Vertalingen / Übersetzung / Translation / Traduction Translatin, B-Brussel E-mail: [email protected] Lectoraat / Lektorat / Proofreading / Lecture-Correction aixplan, D-Aachen www.aixplan.de Vormgeving en zinnen / Grafikdesign / Graphic Design / Design graphique Nina Just – Grafikdesign, D-Köln E-mail: [email protected] Druk / Druck / Print / Imprimerie Meinke GmbH, D-Neuss E-mail: [email protected]

56 bron foto‘s Bildnachweis / Photo Credits / Crédits photos Titel groot: Titel klein:

Willem Verhaeg Willem Verhaeg

Pagina 2: Pagina 5: Pagina 6: Pagina 7: Pagina 8: Pagina 9: Pagina 10: Pagina 11: Pagina 12: Pagina 13: Pagina 14: Pagina 15: Pagina 16: Pagina 17: Pagina 18: Pagina 19: Pagina 20: Pagina 21: Pagina 22: Pagina 23: Pagina 24: Pagina 25: Pagina 26: Pagina 27: Pagina 28: Pagina 29: Pagina 30/31: Pagina 32: Pagina 33: Pagina 34: Pagina 35: Pagina 36: Pagina 37: Pagina 38: Pagina 39: Pagina 40: Pagina 41: Pagina 42: Pagina 43: Pagina 44: Pagina 45: Pagina 46: Pagina 47: Pagina 48: Pagina 49: Pagina 50: Pagina 51: Pagina 52: Pagina 53:

Provincie Limburg Willem Verhaeg Pohl + Grüßen; Stiftung Schloss Dyck Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Botanische Tuin Kerkrade, Hans Leerschool Pohl + Grüßen Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Pohl + Grüßen Willem Verhaeg; Ruhlenhof, Gerard Kruijsen Willem Verhaeg Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Pohl + Grüßen Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Pohl + Grüßen; Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg; Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Pohl + Grüßen Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg Willem Verhaeg

57

58 Notitie Notizen / Notes / Notes

Titelillustraties klein (van links naar rechts): Huys de Dohm, Heerlen; Heerenhof, Maastricht; Kasteeltuin, Wijlre Titelillustratie groot: Ruhlenhof, Ottersum

Groene Geheimen langs de Maas Verborgene Paradiese entlang der Maas / Hidden paradises along the Meuse river / Les secrets verts autour de la Meuse Overige brochures betreffende EGHN-tuinenroute Limburg zijn verkrijgbaar in de tuinen en bij: Rhulenhof Weitere Broschüren zur EGHN-Gartenroute Limburg erhalten Sie in den Gärten sowie bei:

A 77

You can obtain additional brochures on the EGHN Limburg Garden Route in the gardens and from: 7 8

Vous trouverez d’autres brochures sur la route des jardins EGHN Limburg à l‘accueil des jardins et auprès de:

Venray A 73

Stichting VVV Zuid-Limburg Walramplein 6 Postbus 820 6300 AV Valkenburg aan de Geul Nederland Telefoon: +31 (0)43 / 609 85 00 E-mail: [email protected] Internet: www.vvvzuidlimburg.nl

Venlo

Meijel Maasbree

6

Nerderweert Weert A2

N 271

Roermond A 73

Maas

Sint Joost

Ankertuin

Tuin

Cultuurlandschap

Kulturlandschaft / Cultural landscape / Paysage culturel

Ankergarten / Anchor garden / Jardin repère

Garten / Garden / Jardin

A2

Sittard Geleen Beek

Stein 5 4

A 76

Heerlen

Maastricht

3

Huys de Dohm Heerenhof A 79

2

Landgraaf 1 9

Kasteeltuin Wijlre

10

Vaals

Kerkrade

Botanische Tuin Kerkrade

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Park Gravenrode Amerikaanse begraafplaats Margraten Vestinginrichting Maastricht Kasteel Elsloo Grensmaas Meers De Groote Peel Maasduinen Noord Maasduinen Zuid Abdij Rolduc Savelsbos

VVV Noord Limburg Markt 1 6591 BZ Gennep Nederland Telefoon: +31 (0)4 85 / 54 02 66 E-mail: [email protected] Internet: www.regiovvv.nl


A 77



Venray A 73


Venlo

Meijel Maasbree

6


N 271

Roermond A 73

Maas

Sint Joost

Ankertuin

Tuin

Cultuurlandschap

Kulturlandschaft / Cultural landscape / Paysage culturel


Garten / Garden / Jardin

A2

Sittard Geleen Beek

Stein 5 4

A 76

Heerlen

Maastricht

3


2

Landgraaf 1 9

Kasteeltuin Wijlre

10

Vaals

Kerkrade


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10




LIMBURG - NL

Projectleiding



Uitgever en coördinatie voor Limburg, NL Entdecken Sie weitere EGHN-Gärten im Internet oder bestellen Sie die Broschüren zu den Gartenrouten in Nordrhein-Westfalen. Informationen unter www.eghn.eu.

Provincie Limburg Gedeputeerde Staten van Limburg Math Ghijsen Limburglaan 10 6229 GA Maastricht Nederland Telefoon: +31 (0)43 / 389 75 06 E-mail: [email protected] Internet: www.limburg.nl

LIMBURG - NL

Discover other EGHN gardens on the Internet or order the brochures on the garden routes in North Rhine Westphalia. Information at www.eghn.eu.

1, "* Ê , Ê , / Ê / 7 " ,



A 77



Venray A 73


Venlo

Meijel Maasbree

6

N 271


Roermond A 73

Maas

Ankertuin

Sint Joost


Tuin Garten / Garden / Jardin

A2

Sittard Geleen Beek

Stein 5 4

Cultuurlandschap Kulturlandschaft / Cultural landscape / Paysage culturel

A 76

Heerlen

Maastricht

3


2

Landgraaf 1 9

Kasteeltuin Wijlre

10

Vaals

Kerkrade


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10




LIMBURG - NL

Projectleiding



Uitgever en coördinatie voor Limburg, NL Provincie Limburg Gedeputeerde Staten van Limburg Math Ghijsen Limburglaan 10 6229 GA Maastricht Nederland Telefoon: +31 (0)43 / 389 75 06 E-mail: [email protected] Internet: www.limburg.nl

LIMBURG - NL

Entdecken Sie weitere EGHN-Gärten im Internet oder bestellen Sie die Broschüren zu den Gartenrouten in Nordrhein-Westfalen. Informationen unter www.eghn.eu. Discover other EGHN gardens on the Internet or order the brochures on the garden routes in North Rhine Westphalia. Information at www.eghn.eu.

1, " * Ê , Ê , / Ê / 7 " ,


Europees tuinennetwerk

Recommend Documents