Ethische Dilemma’s
Zorgboogberaad 11 januari 2010 Lea Peen specialist ouderengeneeskunde
Deze presentatie • • • • •
Wat is ethiek Waarom ethiek Zorgethiek Casuïstiek Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek: • • • • •
Nadenken over eigen handelen* Expliciteren van normen en waarden Dialoog over goed handelen Dialoog over goede zorg Een denkproces, volgens verschillende concepten • Bewustwording van persoonlijke normen en waarden in het zorgproces *Alles samen met patiënt of cliënt èn als zorgprofessionals onder elkaar vanuit verschillende perspectieven.
Ethiek is niet: • Het leveren van oplossingen voor ethische dilemma’s. • Het leveren van oplossingen voor conflicten. • Een zuiver rationeel proces, zoals bv. vaak een juridische,of economische benadering.
Deze presentatie • • • • •
Wat is ethiek Waarom ethiek Zorgethiek Casuïstiek Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek vanuit verschillende perspectieven
Enkele voorbeelden • Deugdenethiek • Levinas • Zorgethiek
Deugdenethiek • Vertrekpunt: Het Ik: Ik voel een emotie, door iets wat een ander overkomt of overkomen is en ik kom vanuit mijn kwaliteit, mijn deugd in beweging • Voorbeeld:empathie • Ik weet of het een deugd is als een gevoel spontaan, ongecompliceerd in mij ontstaat.
Levinas • Vertrekpunt: de ander Volgens Levinas is “Zin” een voorwaarde voor een vreedzame samenleving. Als ik vervuld ben kan in mij het verlangen naar “Zin” ontstaan. Volgens Levinas vind ik in de ander de “Zin” van mijn bestaan. Het gelaat van de ander doet een appèl op mij, ik voel dat ik iets moet doen, er wordt iets in mij geraakt, iets eigens van mij zelf, dat ik vervolgens de ander aanreik.
Zorgethiek • Vertrekpunt: de betrekking tussen mensen • Oorspronkelijk werd zorgen voor de ander niet als moreel handelen gezien • Laatste decennia:Zorg biedt/vraagt wederkerigheid ( Annelies van Heijst). • Chronische Zorg
Begrippen in de ethiek • • • • • •
Autonomie en afhankelijkheid Professionele attitude Kwaliteit van Leven Zin/ betekenisvolheid Moraal Levensverhaal
Deze presentatie • • • • •
Wat is ethiek Waarom ethiek Zorgethiek Casuïstiek Ethiek in de zorgorganisatie
Wat is zorg? Zorgen is een manier van doen, in op unieke mensen afgestemde betrekkingen, waarbij de zorgdrager ook afstemt op zichzelf. Hierbij is het doen ondergeschikt aan de betrekking (Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit 2005 pg 266)
Wat is moreel goede zorg? Stelling: Van moreel goede zorg in de chronische zorg wil ik spreken, wanneer in de zorgrelatie een wederkerigheid ontstaat, van elkaar zien, als er een gevoel ontstaat bij zowel de zorgvrager als de zorgverlener van “ertoe doen”en waarbij het handelen van de zorgverlener voorkomt uit dit gevoel. Hieruit vloeit voort dat de zorgverlener bewust handelt vanuit zijn/haar professionele attitude en er een wederkerigheid ontstaat in afhankelijkheid.
Chronische Zorg Zorg die zich ten doel stelt om kwaliteit van leven te behouden en te verbeteren, dan wel het lijden te verlichten door middel van zorg en begeleiding (care). Onderzoeksprogramma: Autonomie en Ouderenparticipatie in de chronische zorg, van de school of Public Health and Primary Care ( CAPRI) van de faculteit Health, Medicin and Life Sciences (FHML) van de Universiteit van Maastricht en van Tranzo, Wetenschappelijk Centrum op gebied van Zorg en Welzijn van de Universiteit van Tilburg.
Deze presentatie • • • • •
Wat is ethiek Waarom ethiek Zorgethiek Casuïstiek Ethiek in de zorgorganisatie
Casuïstiek Mw de Vries weigert haar eten en haar medicijnen herhaaldelijk. Wat ik ook (liefdevol en belevingsgericht) probeer, ze spuugt ze uit. Ik zie haar magerder worden, ik maak me zorgen, wat moet ik doen? Moet ik haar voedsel gaan opdringen( bv. dmv een sonde), moet ik haar achteruit en mogelijk dood laten gaan?
Casuïstiek: Het is rond 17uur op de afdeling,verzorgenden zijn druk bezig met het helpen met eten geven. Een mevrouw staat van tafel op en gaat aan de wandel. Deze bewoner is moe en wankelt, het lopen is onveilig. Als verzorgende ben ik ongerust, ik weet dat ik niet mag fixeren bv.met een tafelblad, maar mevrouw wil niet blijven zitten, en dreigt te vallen. Andere bewoners vragen ook alle aandacht. Wat moet ik doen, zal ik deze mevrouw maar alvast op bed leggen, dan “kan er niets meer gebeuren”. Of moet ik haar laten lopen met het risico op een fractuur ?
Casuïstiek • Mw. Janssen is dementerende en afatisch. Ze heeft een levenstestament, weigert temperatuur, bloeddrukcontroles en injecties bijv. voor vit. B12 en griepprik. • Ze loopt nog zelfstandig rond. • We zijn in gesprek met familie over het medisch beleid. • Wat te doen als ze een keer een collumfractuur oploopt? • Familie vindt dat we haar dan NIET moeten insturen, maar goede pijnstilling geven, ook als dat betekent dat ze overlijdt. • Wat vindt de verzorgende? • Wat moet de dokter doen?
Casuistiek: • De doktersassistente prikt bloed op een PG-afdeling. • Het prikken lukt tot twee keer niet, vanwege slecht vindbare vaten. • Bewoner wordt onrustig en angstig, ligt niet meer stil en verzet zich. • Dokter heeft aangegeven de labuitslagen nodig te hebben voor het beleid. • Wat nu?
Methoden in de ethiek bij het omgaan met dilemma’s • • • • • • •
Moreel beraad Socratisch gesprek Hermeneutisch gesprek Analytische methode Dilemma-methode Nijmeegs stappenplan Incidentmethode
Moreel Beraad • Groepsbijeenkomst waarin methodisch gesproken wordt over een morele vraag, welke direct verbonden is aan een concrete ervaring, onder leiding van een daartoe opgeleide gespreksleider. • Kan deel uitmaken van integraal ethiek beleid van organisatie
Deze presentatie • • • • •
Wat is ethiek Waarom ethiek Zorgethiek Casuïstiek Ethiek in de zorgorganisatie
Ethiek in de Zorgorganisatie • Uitgangspunt: Zorgvisie, missie, kernwaarden. • Zorgvisie ”vertalen” naar het handelen van alle dag, de dagelijkse praktijk. • Laten zien hoe een visie werkt. • Wat is de normatieve zeggingskracht van de visie? • Ethiekbeleid in relatie tot kwaliteitsbeleid6
Tenslotte: Wat wil de organisatie? òf Wat willen wij?
Bedankt voor uw aandacht ! Vragen?
(
[email protected])
Literatuur 1. 2.
Cursusmateriaal Opleiding Ethiek in de Zorgsector UMCN 2009 Prof.ten Have,Prof. Ter Meulen, prof. E.van Leeuwen: Ethiek. In: Medische Ethiek, Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem 2003, pp/1-24 3. Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit , Uitgeverij Klement,Kampen 2005 4. Annelies van Heijst: Iemand zien staan, Zorgethiek over Erkenning , Uitgeverij Klement, Kampen 2008 5. Molewijk,A.C., Muijen,H.,Abma,T, en Widdershoven,G., Moreel beraad in de kliniek. Van waaruit, waarom en waartoe?, In: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek, jg. 18 nr.2 p. 35-40 6. Van Dartel, H., Ethiek als integraal onderdeel van het instellingsbeleid. In: Pijnenburg M. en Nuy M. ( red). Het ziekenhuis als morele gemeenschap, Uitgeverij Damon, Budel 2003,p.35-51 Aanbevolen : Bauduin,D.,Kanne,M. Tijd voor Reflectie. Praktische ethiek in psychiatrie en rehabilitatie. Uitgeverij SWP, Amsterdam 2009 Touwen,D. Voor een ander. Beslissingsverantwoordelijkheden in de verpleeghuisgeneeskunde. Uitgeverij Aksant, Amsterdam 2008 Signalering ethiek en gezondheid 2009 Centrum voor ethiek en gezondheid Dilemma’s voor verpleegkundigen en verzorgenden
