ETHIEK IN DE PERSFOTOGRAFIE

Studenten van de Masteropleiding Photographic Studies, het Studium Generale Universiteit Leiden en het Fotomuseum Den Haag organiseren:

ETHIEK IN DE PERSFOTOGRAFIE Symposium en debat over de grenzen van journalistieke fotografie en de rol van de media Dinsdag 18 mei 2004 Aula Gemeentemuseum Den Haag – 13.00-16.30 uur

Debatleider: Edie Peters, docent beeldredactie en publicist Sprekers en debatdeelnemers: Huub Evers, docent communicatie-ethiek UvA Michael Gibbs, kunstenaar en criticus Arno Haijtema, chef fotoredactie de Volkskrant Geert van Kesteren, fotograaf Michiel Munneke, directeur World Press Photo Nicole Robbers, coördinator fotoredactie NRC Handelsblad Teun Voeten, fotograaf Wilco Willemsen, fotoredacteur Algemeen Dagblad e.a.

Toegang gratis; iedereen welkom. Reserveren gewenst: 070 338 11 49 en [email protected]

SPREKERS Dr. Huub Evers (1947) is hoofddocent media-ethiek aan Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg en docent communicatie-ethiek aan de Universiteit van Amsterdam. Hij promoveerde in 1987 aan de Vrije Universiteit in Amsterdam op een proefschrift over de uitspraken van de Raad voor de Journalistiek. Hij publiceert geregeld over onderwerpen op het terrein van de media-ethiek. Michael Gibbs (1949) is verbonden aan de Design Academy in Eindhoven, waar hij les geeft in beeldmanipulatie en kunstgeschiedenis. Hij introduceerde de nieuwe media op de Rijksacademie Amsterdam en schrijft maandelijks over nieuwe media voor Art Monthly (Londen). Wilco Willemsen (1966), is sinds twee jaar werkzaam als fotoredacteur van Algemeen Dagblad. Eerder werkte hij vier jaar in diezelfde functie voor Hollandse Hoogte.

ORGANISATIE EN INFORMATIE Masteropleiding Photographic Studies: Samenwerking tussen de Universiteit Leiden, de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag en het Fotomuseum Den Haag. Tel.: 071 527 2746 e-mailadres [email protected] Hedy van Erp - [email protected] tel.: 0226 344345, 06 1444 2448 Chantal Maes - [email protected], tel.: 06 26140444 Katja Payens - [email protected], tel.: 070 4277542 Studium Generale Universiteit Leiden: Universiteit Leiden, Postbus 9500, 2300 RA Leiden, www.studiumgenerale.leidenuniv.nl Josette Molenaar - [email protected] , tel.: 071 5277295 Fotomuseum Den Haag: Stadhouderslaan 43, 2517 HV Den Haag, www.fotomuseumdenhaag.nl Wim van Sinderen, tel.: 070 3381144

Reserveringen: 070 338 11 49 en [email protected] Let op! Het debat vindt plaats in de aula van het Gemeentemuseum, te bereiken via een andere ingang dan het Fotomuseum, n.l.: Entree Gemeentemuseum Stadhouderslaan 41 2517 HV Den Haag Hoe is het GM bereikbaar? Vanaf Centraal Station: bus 4 of tram 17. Vanaf station Hollands Spoor: tram 17. Met de auto bereikbaar via de Utrechtsebaan, richting Kijkduin, volg de borden "Gemeentemuseum" Voor het Gemeentemuseum is er ruime gelegenheid om gratis te parkeren!

ETHIEK IN DE PERSFOTOGRAFIE Symposium en debat over de grenzen van journalistieke fotografie en de rol van de media Gezien de invloed van technische ontwikkelingen op fotograferen, afdrukken en reproduceren is het belangrijk om te onderzoeken of de digitalisering van de fotografie van invloed is op wat het publiek te zien krijgt. Worden persfoto's tegenwoordig meer en vaker bewerkt dan voor de intrede van de digitalisering, en zijn foto's hierdoor minder betrouwbaar dan vroeger? Toen de fotojournalistiek begin twintigste eeuw ontstond, was dat om meer realistische beelden van de wereld te laten zien. Daarbij hoorden ook foto's van oorlogssituaties. Het zou echter tot de Spaanse Burgeroorlog duren (jaren dertig van de vorige eeuw) voordat de camera’s voldoende handzaam en de films snel genoeg verwisselbaar waren om fotografen in staat te stellen zich midden in de strijd te begeven. De oorlogsfotograaf Robert Capa formuleerde het zo: 'If your pictures aren't good enough, you aren't close enough.' De technische ontwikkelingen blijven elkaar opvolgen. De taak van de persfotograaf is door de komst van digitale fotografie eenvoudiger en minder tijdrovend geworden. Beelden kunnen, zonder eerst ontwikkeld en afgedrukt te worden, direct per telefoon naar een krant of fotoagentschap worden verstuurd. De fotoredacties hebben daardoor de foto's niet alleen eerder, het stelt de fotografen tevens in staat om dichterbij en langer ter plaatse te blijven en zo min mogelijk te missen. Serieuze kranten en tijdschriften geven het publiek de indruk dat er objectief en eerlijk verslag wordt gedaan van gebeurtenissen in de wereld. Toch is het niet altijd duidelijk of de media een reëel en waarheidsgetrouw beeld geven. Misschien worden we onvolledig geïnformeerd of zelfs bedrogen. Terwijl we dagelijks lezen dat er doden en gewonden vallen in Irak, is dat nauwelijks terug te vinden in de fotografische verslaggeving van de oorlog. De media lijken de oorlog te romantiseren door bloederige en gewelddadige beelden niet te publiceren. Doen zij dat bewust of zijn er geen foto's van de slachtoffers beschikbaar? Misschien vinden media het niet nodig om het publiek met gewelddadige beelden te confronteren of willen zij hen beschermen. Of is de krantenlezer niet meer te shockeren en hebben foto's van afgerukte lichaamsdelen nauwelijks nog effect? Hoe dan ook, er lijkt een taboe op gewelddadige beelden te rusten. Niettemin heeft een aantal kranten wel foto's geplaatst van slachtoffers van de op 11 maart 2004 gepleegde aanslag in Madrid. Met een van deze Madrid-foto’s was er bovendien iets bijzonders aan de hand: drie verschillende kranten publiceerden dezelfde foto, echter in drie verschillende versies. Hiermee besloten de betreffende fotoredakties één en dezelfde foto in diverse gradaties van gruwelijkheid te publiceren. Is een feitelijke relatie met de gebeurtenis zoals deze plaatsvond in Madrid daarmee niet verder weg dan ooit? De publicatie van deze omstreden foto werpt vragen op over het feit of journalistieke en documentaire foto's gemanipuleerd, bewerkt of geënsceneerd mogen worden. Wat is manipulatie überhaupt? Is het bijkleuren van de lucht geoorloofd of beïnvloedt dat al de betrouwbaarheid van de foto? In hoeverre is de digitalisering van fotografie van invloed is op wat we te zien krijgen? Wat zijn de consequenties daarvan en gelden die ook voor journalistieke foto's, die over het algemeen een bepaalde objectiviteit zouden moeten weergeven? Wat is de overweging om foto's wel of niet te publiceren? Is het weglaten van schokkende beelden ook een vorm van manipulatie of geschiedvervalsing? En wordt het wellicht tijd voor een ethische beroepscode in de persfotografie? In een poging antwoorden te vinden op deze vragen en de grenzen van journalistieke fotografie en de rol van de media daarin te verkennen, heeft een aantal studenten van de Masteropleiding Photographic Studies het symposium Ethiek in de persfotografie georganiseerd. Drie specialisten zullen met een lezing vanuit hun eigen vakgebied op het onderwerp ingaan. Vervolgens zal er aan de hand van drie stellingen over deze materie gediscussieerd worden.

PROGRAMMA 13.00 - 13.10 uur: - Welkomstwoord: Wim van Sinderen (conservator Fotomuseum Den Haag) en Kitty Zijlmans (hoogleraar Moderne beeldende kunst en fotografie, Universiteit Leiden). - Inleiding: Edie Peters (debatleider)

SYMPOSIUM 13.10 uur: Michael Gibbs Beeldmanipulatie in het verleden. Foto's werden reeds gemanipuleerd rond de helft van de negentiende eeuw, door middel van samengestelde afdrukken die geënsceneerde taferelen weergaven. Kort daarna kwamen foto's die een weergave zouden zijn van geesten. Zien was geloven, of misschien beter: geloven was zien. Onder totalitaire regimes zoals Rusland onder Stalin en China onder Mao was men zich uitermate bewust van het toenemend belang van de fotografie voor de verbreiding van een ideologische en goedgekeurde versie van 's lands geschiedenis. Foto's van dissidente lieden werden gewoon verwijderd uit de geschiedenisboekjes, door middel van uitsnijden of retoucheren. Het meest bekende slachtoffer daarvan was Leon Trotski. Zijn verwijdering uit de geschiedenis ging zo ver dat het verboden was om in bezit te zijn van foto’s van hem. In de V.S., vooral tijdens verkiezingscampagnes, vallen gemanipuleerde foto's in de categorie van 'dirty tricks', waarmee een kandidaat poogt zijn tegenstander zwart te maken. Deze techniek wordt tot de dag van vandaag sporadisch ingezet, vooral door middel van montage. Een andere (en veel eenvoudiger) vorm van bedrog is een verkeerd bijschrift bij een foto te zetten. Door de komst van de digitale fotografie werd het nog makkelijker om foto's te manipuleren. Recente gevallen laten zien dat dit een voortdurende en omstreden praktijk is, ook in de persfotografie. Dankzij Internet worden zulke gevallen snel ontmaskerd. Verder biedt Internet een tegengif voor censuur.

13.35 uur: Wilco Willemsen Bewerking en selectie van journalistieke foto's in de praktijk. Wilco Willemsen laat een aantal recente voorbeelden van beeldbewerking zien zoals gepubliceerd in binnen- en buitenlandse media, en vertelt hoe hijzelf als fotoredacteur in de praktijk omgaat met al of niet gemanipuleerde beelden.Welke criteria worden gehanteerd in de besluitvorming om de foto wel of niet te publiceren? Rust er een taboe op gewelddadige beelden? Hebben foto’s van afgerukte lichaamsdelen eigenlijk nog effect, of is de krantenlezer niet meer te shockeren?

14.00 uur: Dr. Huub Evers De ethiek van de media De ethiek van de media wordt wel aangeduid als een van de glibberigste terreinen van toegepaste ethiek. Dat geldt in het bijzonder voor de ethiek van de fotojournalistiek. Veel discussie en weinig vaste grond. Twee vragen staan centraal in het debat: wanneer is een foto zo schokkend, zo gruwelijk, dat wordt besloten om hem niet te publiceren? En op grond van welke overwegingen wordt besloten wel of niet te plaatsen? Zijn de grenzen van wat in dit opzicht aanvaardbaar is, aan het schuiven? En de tweede vraag gaat over het digitaal manipuleren van nieuwsfoto’s. Is dat altijd fout? En als dat zo duidelijk niet ligt, onder welke voorwaarden is dat dan wel toelaatbaar? Beide vragen waren enkele weken geleden aan de orde toen de media berichtten over de terroristische aanslagen in Madrid. Op basis van welke criteria nemen redacties de beslissing om schokkende foto’s al dan niet te plaatsen? Zijn er inmiddels normen ontwikkeld over het digitaal manipuleren van nieuwsfoto’s? Wat zeggen ethische codes over beide vragen? Wat kan worden gevonden in de

uitspraken van de Raad voor de Journalistiek en in de wekelijkse columns van ombudsman en lezersredacteur? Centrale notie is hier ‘geloofwaardigheid’. In de Verenigde Staten heeft de journalistiek al jarenlang te maken met een ‘credibility crisis’; een ruime meerderheid van het publiek gelooft de pers niet meer. De media zijn sensatiebelust, onzorgvuldig en arrogant. Gelukkig is het in ons land niet zo dramatisch, hoewel de kritiek op de pers soms niet mals is. Die geloofwaardigheid staat op het spel wanneer het publiek zijn vertrouwen in een eerlijke berichtgeving verliest. Iedereen weet dat de werkelijkheid die hij in zijn krant aantreft, de werkelijkheid is zoals gezien door journalisten en persfotografen. Kernvraag is of dat op een integere manier gebeurt dan wel of de fotograaf de werkelijkheid geweld aandoet door te trachten die naar zijn hand te zetten.

14.20 uur: Pauze

DEBAT 14.50 uur: Stelling: ‘Het weglaten van schokkende beelden is een vorm van manipulatie en geschiedvervalsing’. - Dr Huub Evers (docent media-ethiek) - Wilco Willemsen (fotoredacteur Algemeen Dagblad) - Geert van Kesteren (persfotograaf voor o.a. Newsweek en Stern) Aansluitend: Discussie met de zaal.

15.20 uur: Stelling: ‘Het is, in het kader van objectiviteit en betrouwbaarheid, wenselijk om het publiek alles te laten zien, ook als de beelden bloederig, gruwelijk en schokkend zijn’. - Michael Gibbs (kunstenaar en criticus) - Nicole Robbers (coördinator fotoredactie NRC Handelsblad) - Teun Voeten (fotograaf) Aansluitend: Discussie met de zaal

16.50 uur: Stelling: ‘Gemanipuleerde, bewerkte en geënsceneerde beelden mogen in serieuze media gepubliceerd worden’. - Arno Haijtema (chef fotoredactie de Volkskrant) - Michiel Munneke (directeur World Press Photo) - Pim Ras o.v.!! (fotograaf) Aansluitend: Discussie met de zaal.

16.20 uur: Afsluiting door Edie Peters en Wim van Sinderen. 16.30 uur: Aansluitend borrel in het Fotomuseum tot ± 17.30.