Erfgoedprijs Mooiste Monument van Weert 2014
Eerste Weerter Erfgoedprijs 2014 Weert is trots op haar historie en erfgoed. In het jaar dat Weert 600 jaar stad viert, wordt de eerste Weerter Erfgoedprijs uitgereikt. De prijs is op 19 december 2014 uitgereikt onder het motto ‘Mooiste Monument van Weert’. 16 onroerende monumenten waren genomineerd door het publiek, eigenaren en betrokken organisaties. Het monument met de meeste publieksstemmen krijgt de Publieksprijs. De deskundige jury bepaalt welk monument de Erfgoedprijs krijgt. Het doel van de Weerter Erfgoedprijs is Weertenaren aan het denken zetten over (het belang van) het erfgoed. Hiermee wordt aandacht gegenereerd voor monumenten en waardering uitgesproken voor initiatieven die de monumenten ten goede komen. Dit is ook meteen de prijs zelf: publiciteit. Zo komen de prijswinnaars prominent op de nieuwe Facebookpagina Erfgoed in Weert. Deze eerste keer dat de Erfgoedprijs is uitgereikt stond de geschiedenis van Weert centraal onder het motto ‘Mooiste Monument van Weert’. Andere jaren kunnen thema’s zoals beste restauratie, archeologische site, herbestemming e.d. gekozen worden. Dit kan nog worden uitgebreid met het roerende en zelfs met het immateriële erfgoed. Want de betekenis van erfgoed is immers: een erfenis die onze voorgangers aan ons hebben nagelaten. En het mooiste erfgoed heeft ook betekenis voor de toekomst.
2
Genomineerde projecten De genomineerde monumenten geven vanaf het begin van onze jaartelling stapstenen van de Weerter geschiedenis. Dit zijn de genomineerde monumenten in chronologische volgorde: 1. Romeinse brug (circa 27 na Chr), Tungelroyse Beek, Tungelroy Bij werkzaamheden aan de Tungelroyse Beek kwamen restanten van een Romeinse brug aan het licht. Door vrijwilligers onder leiding van een archeoloog is een historisch verantwoorde reconstructie van die brug gemaakt. Deze beekbrug is uniek op de Brabants-Limburgse zandgronden. Deze nieuwe brug is even verderop gebouwd om geen sporen te verstoren. Het archeologisch monument is zo dat weer zichtbaar gemaakt voor bewoners en bezoekers. Het maakt een heel ver verleden beleefbaar in deze tijd. Om die beleving nog te vergroten maakt de brug onderdeel uit van een wandelroute, een zogenaamd ‘ommetje’. Eerder is dit ommetje bekroond door de provincie Limburg. De brug heeft een landelijke archeologieprijs, de Ym van der Werffprijs gekregen in 2009. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft de procedure gestart om de brug aan te wijzen als archeologisch rijksmonument. Dit zou dan in Weert naast het grafheuvelveld Boshoverheide het tweede zijn. Meer informatie over het erfgoed van Tungelroy vindt u op www.erfgoedtungelroy.nl. 2.
St. Martinuskerk (1456), Markt 8, Weert Vanuit de wijde omtrek is de toren van de stadskerk te zien als een baken van de stad Weert. De kerk ligt midden in het centrum aan de Markt, waar het openbare leven zich afspeelt. Uit de vele bouwfases van de kerk, en zeker van de toren, is zelfs een deel van de geschiedenis van Weert afleesbaar. Het wekt bewondering hoe dit imposante gebouw in vroeger tijden, zonder de hedendaagse hulpmiddelen, tot stand is gekomen. De kerk is door de eeuwen heen vanaf de 15e eeuw de plaats waar lief en leed worden gedeeld of rust wordt gevonden voor bezinning. Ook de hedendaagse bezoeker vindt er vele bezienswaardigheden die verwijzen naar een rijke historie. Dit zijn onder andere de Middeleeuwse gewelfschilderingen, het barokke hoogaltaar en de 19e-eeuwse gebrandschilderde ramen. Meer informatie is te vinden op www.martinusmonument.nl.
3. De Oude Munt (15e eeuw), Muntpromenade 7, Weert Van dit gebouw wordt gezegd dat er tot 1568 munten werden geslagen van de graaf Van Horne. Deze Philip de Montmorency werd, samen met zijn vriend de graaf van Egmont in dat jaar onthoofd op de markt in Brussel. Zij werden door de Spaanse landvoogd Alva gestraft voor hun trouw aan Willem van Oranje, de grondlegger van ons koningshuis. Dit was de aanleiding voor de Tachtigjarige oorlog, de strijd tegen de Spaanse koning voor een zelfstandig Nederland. Daarmee speelt Weert een belangrijke rol in de vaderlandse geschiedenis. Het monument is gespaard gebleven bij de bouw van het overdekte winkelcentrum De Munt in het begin van de jaren ’70. Door de lichtkap en de centrale ligging aan een binnenpleintje is het pand goed te zien. Ook de binnenkant is vanwege het gebruik als horecagelegenheid voor iedereen toegankelijk. Op de website www.tavernedeoudemunt.nl vindt u meer gegevens over dit pand.
3
4.
Paterskerk (1461), Biest 43, Weert De Paterskerk maakt deel uit van het klooster op de Biest, vroeger de Aldenborgh. Dit was vanaf circa 1250 het eerste versterkte huis van Weert en de bestuurszetel van de graven van Horne. Daarmee is de Paterskerk een belangrijke stapsteen in de geschiedenis van Weert. In 1461 werd de Aldenborgh geschonken aan de Minderbroeders Franciscanen als klooster. Ook nu vervult de Paterskerk een rol in het openbare leven van de Weertenaar. De huidige Paterskerk is een monumentale ambiance waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en waar tentoonstellingen te zien zijn. Er worden feestelijke en plechtige bijeenkomsten gehouden. De band met het verleden wordt voor de bezoeker direct zichtbaar en beleefbaar. Meer informatie vindt u via www.paterskerk.nl. 5. Gemeentemuseum Jacob van Horne (midden 16e eeuw), Markt 7, Weert Dit gebouw was als stadhuis eeuwenlang het centrum van de wereldlijke bestuursmacht van Weert. Trots van de burgerij, zeker toen vanaf de 16e eeuw de vrijheid Weert zich steeds meer losmaakte van de heren van Horn en zich stad ging voelen. Niet voor niets viert Weert dit jaar 600 jaar stad! In de linker zijgevel en achtergevel is de 16e-eeuwse oorsprong nog goed af te lezen. De voorgevel en rechterzijgevel hebben in 1911 een facelift gekregen van architect Rouleau. Sinds 1982 is het oude stadhuis in gebruik als gemeentemuseum. De hoofdmoot van de vaste collectie wordt gevormd door voorwerpen uit het bezit van de Nederlandse Orde van Minderbroeders Franciscanen. De beroemde kloosterorde van Franciscus van Assisi. Hiermee heeft het museum een van de grootste en fraaiste collecties oude kunst van Limburg in Huis. Er zijn wisseltentoonstellingen op het gebied van religieuze kunst en evenementen zoals lezingen, het Huis van Nicolaas en het Cultureel Lint. Kortom, het kloppende culturele hart van de stad, gelegen aan de centrale markt. Lees meer op www.erfgoedhuisweert.nl. 6.
Broekmolen (1738), Grensweg 8, Stramproy De Broekmolen is de enige watermolen van Weert. Ze ligt op de grens met België aan de A-beek in het grensoverschrijdende natuurgebied Kempen~broek. De geschiedenis van een watermolen op deze plek gaat terug tot 1474. In dat jaar gaf de toenmalige vorstin van Thorn toestemming tot het oprichten van een volmolen voor de bloeiende lakenhandel. In 1699 werd deze molen geheel door brand verwoest. In 1738 werd op deze plaats het huidige stenen gebouw opgericht als graanmolen. Hiermee werd het graan van de omliggende akkers gemalen. Meer informatie over deze molen vindt u via www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=471. 7. St. Jansmolen (1804), Molenweg 16, Stramproy De St. Jansmolen is de oudste windmolen op het grondgebied van de huidige gemeente Weert. Het is een markante houten standerdmolen, een van Limburgs oudste authentieke molens. Karakteristiek is de bovenbouw (de kast) die draait ten opzichte van de onderbouw (de paraplu). Vanwege deze constructie is er een heel lange trap nodig om bij de molenstenen te komen. De molen is geheel gerestaureerd en neemt deel aan diverse openstellingen zoals bij Molen- en Open Monumentendagen. Er wordt regelmatig mee gedraaid en bij voldoende wind ook gemalen. Dit is mogelijk dankzij de vrijwillig molenaars en andere vrijwilligers die zich voor deze molen inzetten. Meer informatie over deze molen vindt u via www.molensinweert.nl.
4
8.
Antje van de Statie (circa 1900), Stationsplein 1-3-5 Het voormalige hotel Mertens, binnenkort Brasserie - Hotel Antje van de Statie, staat al vanaf begin 1900 op het Stationsplein in Weert. Door de jaren heen heeft het altijd een horecafunctie gehad en was het een plek waar mensen samen kwamen. Vele Weertenaren hebben dan ook mooie herinneringen aan dit pand én de plek. Het pand heeft meerdere unieke elementen wat het tot zo een mooi monument maakt. Denk aan het mansardedak met zijn bijzondere geknikte vorm en de daarbij behorende dakkappelletjes aan de kant van de Stationsstraat. Na de kermis 2014 is begonnen met de restauratie van dit prachtige monument om het weer in ere te herstellen. Brasserie - Hotel Antje van de Statie zal aan het einde van de lente haar deuren openen. Zie ook www.antjevandestatie.eu.
9. St. Annamolen (1911), Keenterstraat 1A, Weert Molens zijn een bijzondere categorie monumenten. Naast bakens in het landschap zijn het vooral werktuigen ten diensten aan de gemeenschap. Hier wordt de oogst van het land gemalen om verder te worden verwerkt tot voedsel. In de groenste regio van de wereld belichaamt deze molen de nauwe band tussen landschap en monument. De St. Annamolen van Keent is prachtig gerestaureerd. Er vinden bijna wekelijks activiteiten plaats voor jong en oud. Regelmatig wordt gedraaid en gemalen met de molen. Daarnaast zijn er bijzondere voorstellingen, poëzie, muziek, rondleidingen en openstelling tijdens Molen- en Open Monumentendagen. Dit is mogelijk door de inzet van vele vrijwilligers, zoals de molenaars, gastvrouwen/-heren en klussers. Hierdoor is de molen een waarlijk levend monument. Meer informatie over deze molen vindt u via www.molensinweert.nl. 10.
Moeselkapel (1912), Irenelaan 93, Weert De Moeselkapel is van oudsher een veldkapel en werd op 5 mei 1912 ingezegend. Vroeger lag ze in het schilderachtige, agrarische Moesel bij wat boerderijen, aan de rand van de Moeselpeel. Het ontstaan zou te danken zijn aan een boerenbruiloft van carnaval: een melkerij werd hiervoor tijdelijk tot kapel omgebouwd. Dit idee sloeg aan en besloten werd een echte kapel te bouwen. Deze werd toegewijd aan Onze Lieve Vrouwe van Lourdes. De kapel is dagelijks geopend van 9 tot 19 uur en trekt vele bezoekers. In de mei- en oktobermaand (Mariamaanden) is het extra druk. Ook wordt de kapel gebruikt voor doop-, trouw-, jubileum- en rouwvieringen. Velen uit andere delen van Weert, of zelfs van ver daarbuiten komen een kaarsje opsteken of vinden een moment van bezinning. Via www.moeselkapelweert.nl vindt u meer informatie. 11. Station Weert (1913), Stationsplein 12, Weert Het stationsgebouw van Weert is nu ruim 100 jaar oud. Het is een ontwerp van architect Van Heukelom. Ondanks de ouderdom functioneert het anno 2014 nog prima. Dagelijks maken vele duizenden mensen gebruik van dit monument. In die 100 jaar is er technisch en economisch veel veranderd. Het gebouw heeft zich steeds aan de ontwikkelingen aangepast. Het verzorgt nog altijd zijn functie. Via deze poort is het de verbinding met het zuiden van onze provincie en met de rest van Nederland. Er zijn zelfs mogelijkheden voor een verbinding met België. Via www.monumenten.nl/monumenten/527281 vindt u meer gegevens over dit monument.
5
12.
Restaurant Azië (1916), Stationsstraat 20, Weert De bouw van het pand aan de Stationsstraat 20 was in 1916 voltooid. Sindsdien heeft het gebouw altijd gefunctioneerd als de ontmoetingsplaats voor de Weertenaar en voor gasten van buiten Weert. Jarenlang als hotel tot na de Tweede Wereldoorlog en daarna als restaurant in Weert. Het gebouw is altijd een blikvanger geweest vanaf het station in de Stationsstraat, maar ook voor de stad Weert. In 2013 heeft dit gebouw een grondige make‐over gehad en is het weer in ere hersteld zoals het vroeger was. Nog steeds heeft het pand de functie als ontmoetingsplaats voor de Weertenaar. Hopelijk is dit ook in de toekomst de plek waar mensen samenkomen. Zie ook www.restaurantazie.nl.
13. Fatima Huis (1954), C. Abelsstraat 31A, Weert De voormalige Fatimakerk, nu Fatima Huis, is een ontwerp van de Weerter architect Pierre Weegels. Hij gaf dit gebouw een bijzondere waaiervormige plattegrond. Zo ontstond een grote ruimte zonder kolommen. Hierdoor hadden de kerkbezoekers een ongestoord zicht op het altaar. Het hele interieur is speciaal voor deze gekromde ruimte gemaakt. De architectuur wordt aangevuld door een aantal kunstwerken. Het priesterkoor is voorzien van het grootste marmermozaïek van Nederland. Het 300.000 steentjes tellende kunstwerk is van Hugo Brouwer. Hij ontwierp ook de eerste geheel abstracte kerkramen voor dit gebouw. Het houtsnijwerk en keramiek zijn van de Stramproyer kunstenaar Cor van Geleuken. Eveneens heel bijzonder is het grote glas-in-loodraam van Charles Eijck dat het Zonnewonder van Fatima verbeeldt. Via www.fatimahuisweert.nl vindt u meer informatie. 14.
Lichtenberg (1954-1961), IJzerenmanweg 15, Weert In de Lichtenberg zijn drie nominaties gecombineerd: het openluchttheater, de Mariakapel en het complex als geheel. De ontstaansgeschiedenis is nauw verweven met het Bisschoppelijk College. Het geheel ademt de tijdgeest van de wederopbouw: jeugd in de buitenlucht vormen via kunst, cultuur, religie, sport en recreatie. De architectonische en cultuurhistorische waarden van de gebouwen worden in binnen- en buitenland erkend en gewaardeerd. Daarbij spelen de inbedding in het groen en de toegepaste kunst een belangrijke rol. Meer informatie over dit complex vindt u op www.behouddelichtenberg.nl.
15. Franciscus Huis (1962), Biest 41A, Weert De voormalige Franciscuskerk, nu Franciscus Huis, is gebouwd als parochiekerk voor de wijk de Biest. Het ontwerp uit 1962 is van architecten Bart Salemans en Anton Swinkels. In het eenvoudige, rechthoekige interieur gaat alle aandacht naar het grote glas-in-loodraam. Dit raam beslaat op de verdieping de hele zijgevel van het pand. Kunstenaar Daan Wildschut heeft hier het leven van de heilige Franciscus uitgebeeld. Op de begane grond zijn in deze zijgevel kleurrijke glas-in-betonramen aangebracht. Tegen de achterwand staat een prachtig, onlangs gerestaureerd orgel van Vermeulen. Via www.franciscushuisweert.nl vindt u meer informatie.
6
16. Vier Jaargetijden (1967), Hoek Tungeler Dorpsstraat – Jean Amentstraat, Tungelroy Dit monument is recent opgericht. Het bevat vier glas-inloodramen van de in 2011 overleden Weerter kunstenaar Jan Tullemans. Hij beeldde in de woelige jaren ’60 de vier jaargetijden uit. Ze tooiden de voorgevel van de toenmalige huishoud- en nijverheidsschool in Tungelroy. Nu markeert dit prachtige kunstwerk het hart van Tungelroy met een kleurenspel van glas. Kunst, cultuur en geschiedenis zijn te zien in en bij dit kunstwerk. Meer informatie over het erfgoed van Tungelroy vindt u op www.erfgoedtungelroy.nl.
7
Erfgoedprijs De deskundige en onafhankelijk jury bepaalt welk monument wordt bekroond met de Erfgoedprijs. Jury De onafhankelijke en deskundige jury bestond dit keer uit: Mw. Ingrid Beckers, lid Monumenten-welstandscommissie (voorzitter van de jury), Dhr. Karel Majoor, voorzitter Koninklijk Limburgs Geschied- en Oudheidkundig Genootschap, Dhr. Cees Metz, voorzitter stichting Architectuurlijk Weert. Grote diversiteit De jury was verrast door de grote diversiteit van monumenten. De belangrijkste monumenten staan in de lijst, hoewel ook gedacht had kunnen worden aan bijvoorbeeld de Boshoverheide, het kasteel op de Biest, het kanaal of de KMS. Ook deze monumenten hebben hun functie in de geschiedenis of ontwikkeling van Weert. Het motto van de verkiezing is “Mooiste Monument van Weert’. Toch heeft de jury zich niet laten leiden door de meer persoonlijke opvattingen over wat mooi is. In dit jubileumjaar van Weert600 is vooral gekeken naar het belang van de monumenten voor Weert, haar geschiedenis en haar inwoners en bezoekers. En of het individuele monument een baken of icoon is voor Weert als stad. Hieronder wordt kort per monument het oordeel van de jury gegeven. • Romeinse Brug Naast de oorspronkelijke site is een reconstructie van de Romeinse brug gemaakt. Het is erg educatief en illustratief dat de geschiedenis zichtbaar gemaakt is in het landschap. De jury complimenteert Tungelroy voor de betrokkenheid en inzet. • St. Martinuskerk Deze kerk staat centraal in stad en land. Zonder de St. Martinuskerk zou de lijst van genomineerden voor het ‘Mooiste Monument van Weert’ niet compleet zijn. • De Oude Munt Gelukkig is dit monument bij de aanleg van het overdekte winkelcentrum behouden gebleven. Daarmee geeft het, ook tijdens het winkelen, het besef in een historische stad te zijn. De in het pand gevestigde horecafunctie draagt bij aan de beleefbaarheid van de historie. • Paterskerk De Paterskerk maakt deel uit van de bakermat van Weert als stad. Met de nieuwe functies als trouwlocatie, expositie- en concertruimte en momenteel zelfs als moderne loungegelegenheid gaat het monument met zijn tijd mee. • Gemeentemuseum Jacob van Horne Dit gebouw was eeuwen het bestuurlijk centrum aan de Markt, tegenover de St. Martinuskerk. Door de –destijds vanwege slechte staat nodige - facelift door architect Rouleau is veel van het oorspronkelijke karakter verloren gegaan en komt het wat gesloten over. Aan de westelijke zijgevel is de bouwgeschiedenis nog af te lezen. Activiteiten zoals het Huis van Nicolaas en de huidige Rembrandttentoonstelling brengen leven. • Broekmolen De Broekmolen is de enige watermolen die Weert rijk is. Deze molen legt direct het verband met de agrarische en waterrijke geschiedenis van dit gebied. De molen is belangrijk voor de ontwikkeling van Weert, maar niet bepalend. • St. Jansmolen De St. Jansmolen is een van de 8 windmolens, maar als standerdmolen enig in zijn soort. De molen is goed onderhouden en nauw verweven met het agrarische gebied en de dorpsgemeenschap. De molen kan ook vandaag de dag op grote betrokkenheid rekenen. • Antje van de Statie Dit van oudsher gastvrije gebouw ondergaat een welkome restauratie en aanpassing. Deze verbeterde functie is een aanwinst voor Weert, maar niet van doorslaggevend belang voor de
8
geschiedenis van en ontwikkeling als stad. De zaak heeft straks zeker meerwaarde voor de gastvrijheid van Weert. • St. Annamolen Deze molen staat regelmatig in het middelpunt van de belangstelling bij de vele activiteiten die hier plaatsvinden. Er wordt gedraaid (soms ook ’s avonds in het donker) en gemalen. De molen staat er prima bij en heeft zelfs een webcam om de actie op hogere etages vanaf de begane grond te kunnen volgen. • Moeselkapel Deze ruim 100-jarige kapel speelt voor vele mensen, en niet alleen die van Moesel, een centrale rol. Ze heeft een prima staat van onderhoud, is onlangs opnieuw met echte leien gedekt en de oorspronkelijke schilderingen in het interieur zijn weer teruggebracht. Ze is gaaf in al haar bescheidenheid, maar niet onderscheidend voor de geschiedenis van Weert. • Station Weert Onmiskenbaar is het station van Weert belangrijk voor vervoer en transport en dus de economie van Weert. Daarnaast is het een karakteristiek architectonisch ontwerp. Het is mooi te zien dat het gebouw in zijn ruim 100-jarig bestaan zonder problemen zijn functie blijft vervullen. • Restaurant Azië Dit pand aan de Stationsstraat is fraai gerenoveerd en heeft positieve uitstraling op de omgeving. Het is echter niet maatgevend voor de geschiedenis van Weert. • Fatima Huis De herbestemming van kerk tot sociaal-maatschappelijke ruimte en de – met provinciale subsidie gewaardeerde – voorgenomen restauratie vervullen de jury met hoop. Het belang van de architectuur en cultuurhistorische waarde overstijgt het buurtniveau ruim. Dit monument is niet onderscheidend voor de langjarige geschiedenis van Weert, maar kan daar wel een nieuwe episode aan toevoegen. • Lichtenberg Dit jonge monument is van nationale allure en heeft Weert in monumentenland op de kaart gezet. De jury wenst dit complex net als een Phoenix een stralende wedergeboorte toe; het heeft er alle potenties voor. Echter, vanwege de korte geschiedenis, is het niet maatgevend voor de wording van Weert als stad. Zeker kan het complex daar nieuw elan aan geven in de toekomst. • Franciscus Huis De voormalige Franciscuskerk op de Biest is al aan een tweede leven begonnen, getuige de recente functieverandering (nu tijdelijk ijsbaan). Ondanks de bijzondere bouwgeschiedenis en eigenschappen draagt dit gebouw niet bij aan de langjarige geschiedenis van de stad. • Vier Jaargetijden De jury was verrast door deze nominatie en complimenteert opnieuw Tungelroy. Het is mooi te zien dat deze ramen gered zijn en een eigenstandige functie hebben gekregen. Ze zijn een aanwinst voor het dorp. Top 3 In dit jubeljaar van Weert 600 wordt 600 jaar marktrechten gevierd. De jury heeft daarom doorslaggevend belang gehecht aan de rol van het monument in het ontstaan en de ontwikkeling van Weert als stad. Uit de 16 genomineerden selecteerde de jury de volgende monumenten, die een cruciale rol hebben gespeeld in de geschiedenis van Weert en van grote betekenis zijn en zijn geweest voor de Weertenaren door de eeuwen heen. 3. Station Het station van Weert speelt op diverse manieren een rol in Weert en voor de Weertenaren. Enerzijds als gebouw, als een fraai staaltje bouwkunst van architect Van Heukelom, anderzijds als logistiek knooppunt. Het station is belangrijk geweest voor de economische ontwikkeling van Weert. Het betreft zowel het personen- als goederenvervoer. Het is de poort waardoor velen Weert zijn binnengekomen, bewoners en bezoekers. Zonder het station was er bijvoorbeeld geen kazerne mogelijk geweest. Gezien in de lange geschiedenis van Weert kan gezegd worden dat het station een impuls heeft gegeven aan een nieuwe fase in deze geschiedenis. Het monument op zichzelf is een icoon van het recentere Weert.
9
2. St. Martinuskerk Deze kerk staat letterlijk en figuurlijk centraal in Weert. De toren is een baken voor stad en land. Deze hallenkerk is uniek en daarom een rijksbeschermd Top-100 monument. Als monument laat het een interessante bouwgeschiedenis zien en de rijkdom van Weert in de15e eeuw. Het kerkelijk leven van de Weertenaar speelde zich hier af, zowel de reguliere misbezoeken als de bijzondere gebeurtenissen van doop via communie en huwelijk tot de uitvaart. Cultuurhistorisch zijn de middeleeuwse gewelfschilderingen en het classicistische hoogaltaar bijzonder, evenals de beiaard en de vele kunstschatten. De bouwkundige staat, met net de 2e fase van herstel metselwerk achter de rug, is een compliment waard. Ook de St. Martinuskerk is een icoon van Weert. 1. Paterskerk De Paterskerk maakt onderdeel uit van het klooster op de Biest, eertijds de Aldenborgh. Hier is de geschiedenis van Weert als stad begonnen. Vanaf het midden van de 13e eeuw was dit een bestuurszetel. In 1461 werd deze burcht geschonken aan de Minderbroeders Franciscanen om er een klooster te stichten. Het oudste deel van de Paterskerk (het dwarsschip) stamt uit deze periode. Ook in de huidige situatie is er nog steeds de ruimtelijke samenhang met het klooster, de gracht, de tuin en werkhuizen. Daarnaast zijn met dit monument mensen verbonden die een rol hebben gespeeld in de nationale geschiedenis: Jacob van Horne, schenker en bewoner van het klooster, was de stamvader van Philips de Montmorency. Deze graaf van Horne werd in 1568 in Brussel onthoofd vanwege zijn loyaliteit aan Willem van Oranje. Dit was de aanleiding voor de Tachtigjarige Oorlog, die uitmondde in een zelfstandig koninkrijk Nederland. De Martelaren van Gorcum H. Hiëronymus en H. Antonius waren beiden Franciscaner priesters uit Weert. Hiëronymus is ook de beschermheilige en naamgever van het klooster en de kerk, tevens patroon van de familie Van Horne. De Paterskerk is van belang geweest in zowel de kerkelijke als de wereldlijke maatschappij. Het heeft veel invloed gehad op de 600 jaar Weert die dit jaar gevierd wordt. En ook nu nog sprankelt en bruist het van nieuwe activiteiten in de geest van de Franciscanen. Hiermee staat het monument midden in de hedendaagse samenleving. De jury wenst de Paterskerk toe dat dit ook in de toekomst zo blijft. Erfgoedprijs Vanwege de grootste invloed op en betekenis voor de geschiedenis van Weert als stad en haar inwoners, bekroont de jury, na uitvoerig beraad,
de Paterskerk met de eerste Weerter Erfgoedprijs. De historie is hier het meest voelbaar en beleefbaar. Hierbij wordt opgemerkt dat de St. Martinuskerk een gelijkwaardige concurrent was. Aanbevelingen van de jury De jury onderschrijft het voornemen om volgende jaren met thema’s of rubrieken te werken. Daarbij kan gedacht worden aan industrieel erfgoed, buurterfgoed of jonge monumenten. Daarnaast adviseert de jury een winnaar van de Erfgoedprijs de eerstvolgende 7 jaar niet meer in aanmerking te laten komen.
10
Publieksprijs Naast de Erfgoedprijs is er de Publieksprijs. Via de website en sociale media is iedereen uitgenodigd te stemmen. De argumentatie is daarbij erg belangrijk. Met de beste argumentatie voor het monument met de meeste stemmen is een prijs uitgeloofd: toegang en een rondleiding over de Rembrandttentoonstelling voor 4 personen. De Weertenaar werd dus uitgedaagd een goed beargumenteerde mening te geven over het monument: “Wat betekent dit voor mij?” Deze bewustwording is de winst van deze verkiezing. Argumentatie Motivatie die vaak werd genoemd is dat mensen blij zijn dat monumenten in eer zijn hersteld. Ook het voelbaar en beleefbaar zijn van de historie wordt gewaardeerd. Bijzondere kwaliteiten van bijvoorbeeld een molen worden genoemd, maar ook de betrokkenheid en inzet van vrijwilligers. Mensen zijn trots op het erfgoed! Een kleine bloemlezing uit de vele persoonlijke reacties: • St. Martinuskerk volgens Olga Vorage - Als je Weert nadert, vanuit welke richting dan ook en of dit nu is over de weg, het spoor of het water: ineens steekt daar die prachtige toren boven de stad uit en voor mij betekent dat: ik ben weer thuis! En met een gevoel van trots zie ik dan die prachtige toren staan die zelf ook "trots" boven de stad uitsteekt. Het geeft Weert zijn/haar smoel! • Of zelfs op rijm door Frank de Jong – “Geschiedenis al eeuwen lang, een baken voor zovelen, fier in de zon, torent boven alles uit, en ieder uur een deun. Een punt van rust, geen telefoon, ja zelfs niet ff mailen, zij krijgt van mij mijn Weerter Erfgoed steun.” • De Oude Munt volgens M. Langeslag - Ik twijfelde tussen de Martinuskerk en de Oude Munt. Toch heb ik gekozen voor de Oude Munt. Dit pand is kleiner maar zeer waardevol voor onze stad met een rijke historie. De Martinuskerk ook, maar als ik in de Oude Munt ben "voel" ik bijna het verleden en ben ik trots als Weertenaar op dit erfgoed. Met name in dit pand voel ik dit en daarom heb ik hiervoor gekozen! • De Lichtenberg volgens Loppan Struving - Uniek in Nederland, verguisd in Weert. Dit monument heeft een ziel die ook in de 21ste eeuw wil leven, wil dienen, zich nuttig wil maken. Pronken en Usefullness. Nu gaan toeristen uit Nederland naar alle plekken in de wereld om eenzelfde monument te zien en het 'licht' hier in het hart van Weert. Te wachten op ons. • De St. Annamolen volgens Vincent van den Berg - De molen is vooral een levend monument, niet enkel een oud markant bouwwerk maar vooral ook een plek waar veel te doen is van bezichtigingen en rondleidingen tot exposities, muziek of straattheater. Bovendien is het een monument dat vooral door de belangeloze inzet en betrokkenheid van heel veel vrijwilligers letterlijk en figuurlijk draait en zonder dat daarvoor een ruim gevulde portemonnee klaar ligt. • En volgens Anki Raemaekers - Ik stem op de St. Anna molen omdat ze prominent zowel mijn jeugd als het landschap omkleed. Ze is een statig 'witte dame' aan een slingerend pad. Nu is het pad verhard en iets breder dan toen. Nu met veldbloemen in de berm, toen met korenbloemen in wuivend graan. Je kon er gebroken koekjes kopen en je zag er altijd mensen. Voor een kind altijd gezellig, 'iets te eten en iets te luisteren'. En een molen spreekt altijd tot de verbeelding met haar majestueus aanzicht en grote wieken. Vele verhalen heeft het voorgebracht en ze zijn van grote invloed op onze spreektaal geweest. Naast het feit dat ze eigenlijke economische machines zijn van de eerst orde, hebben ze toch een nostalgische waarde die in de culturele historie verankerd ligt. En Anna is ook mijn naam dat schept ook een band. • Restaurant Azië volgens Arjan Heus - Het pand heeft altijd een centrale rol gespeeld in Weert. Eerst als hotel en daarna als restaurant. De grondige opknapbeurt mag dan ook zeker inspiratie zijn voor andere monumentale panden in Weert. • Broekmolen volgens Peter Daniëls - Vooral de ligging op deze historische plek, in het prachtige natuurgebied Kempen~broek, maar ook de bijna 550 jaar geschiedenis en bedrijvigheid door de eeuwen heen, maken de Broekmolen tot een uniek historisch monument. • Romeinse brug volgens Wim Truyen - Mooi burgerinitiatief dat ook landelijke waardering krijgt in prijzen. En nu de aanwijzing als rijksmonument. Bijzonder én uniek.
11
•
•
•
De Moeselkapel volgens Tom Piepers - Er zijn vele mensen geweest die hoop en rust hebben gevonden in dit kleine kapelletje aan de kop van het Moeselplein. Vooral in de nacht is de kapel door de verlichting een juweeltje om te zien. Het Fatima Huis volgens Jan Janssen - Ben er mee opgegroeid en vind het nog steeds een indrukwekkend gebouw met een prachtig groot glas-in- lood raam aan de voorzijde en het prachtige marmermozaïek waar ik na 55 jaar nog steeds niet op ben uitgekeken. Verder vind ik de crypte een mooie en zelfs beetje mystieke ruimte. Niet het oudste van de monumenten, maar verdiend wel op z'n minst een top drie notering. Antje van de Statie volgens Jan Renders - Het verpauperde Stationsplein in Weert krijgt mede door de restauratie van "Antje van de Statie" weer de uitstraling met allure die het verdient. Met zijn karakteristieke gevel en straks met de aankleding van een gezellig terras wordt het gebouw weer de blikvanger voor iedereen die via het station Weert binnen komt.
Top 3 Op alle monumenten is gestemd. In totaal zijn er 578 stemmen uitgebracht. Hiervan 462 via de website van de gemeente Weert en 116 schriftelijk. De monumenten met de meeste stemmen zijn: 1. Moeselkapel met 155 stemmen 2. Broekmolen met 128 stemmen 3. St. Martinuskerk met 76 stemmen Winnaar Publieksprijs Daarmee gaat de Publieksprijs 2014 naar
de Moeselkapel Beste motivatie De beste motivatie bij het monument met de meeste stemmen is van René Douven: “De Moeselkapel is voor veel Weertenaren al jaren lang een begrip geweest niet alleen voor Moesel, maar voor heel Weert. Dit intieme kapelletje was en is nog steeds een aparte plek voor rust en bezinning. Een paar jaar geleden is het gerenoveerd en ziet het nu weer prachtig uit. Houden zo!” Deze winnende argumentatie verdient 4 kaartjes voor de Rembrandttentoonstelling. Dit gezelschap krijgt tevens een privérondleiding van conservator John van Cauteren. De prijzen Zowel de winnaar van de Erfgoedprijs als van de Publieksprijs krijgt een blijvend aandenken in de vorm van een oorkonde. Belangrijker is de aandacht die de winnaars krijgen. Zo zijn ze een jaar lang permanent op de Facebookpagina Erfgoed in Weert te zien en krijgen ze daar ruimte.
12
