ERAS programma Versneld hersteld na darmchirugie
Afdeling Chirurgie
Inleiding ERAS is een afkorting van de engelse woorden: Enhanced Recovery After Surgery, hetgeen vertaald betekent: versneld hersteld na operatie. Een ERAS programma is een kwaliteitsprogramma rondom een operatie, waarin alle factoren die een positieve invloed hebben op herstel zijn samengebracht. De laatste jaren is er veel onderzoek gedaan naar de factoren die van invloed zijn op het herstel na een operatie. Zo blijkt het herstel na de operatie versneld te kunnen worden door: • een zo klein mogelijke insnijding door de chirurg: hoe minder schade aan weefsel wordt aangericht, des te sneller is het herstel. • een optimale pijnbestrijding, waarbij niet alleen de pijn effectief wordt bestreden, maar waarbij ook de nadelige effecten van de pijnbestrijding (op maag en darmwerking) worden geminimaliseerd. • een zo kort mogelijke periode van bedrust, zodat verlies van spierkracht wordt beperkt. • een zo kort mogelijke periode van voedselonthouding, zodat gewichtsverlies (en daarmee verlies van spiermassa en spierkracht) wordt tegengegaan.
U wordt binnenkort opgenomen voor een darm operatie. Bij deze operatie wordt het ERAS programma toegepast. Het programma bestaat uit een twintigtal elementen van zorg, die samen ervoor zorgen dat u na de operatie sneller herstelt. Het herstel begint meteen na de operatie: • bij terugkomst op de afdeling mag u drinken, krijgt u een helder vloeibare maaltijd aangeboden en mag u eventjes rechtop in bed of in de stoel zitten. • de eerste dag na de operatie kunnen de darmen weer gaan werken. U bent in staat om anderhalve liter te drinken, zodat het infuus gestopt kan worden, u krijgt vloeibaar eten en u zit een aantal keren per dag in de stoel. • detweede dag na de operatie heeft u geen hulp meer nodig bij de toiletgang en wassen en kunt u wandelen op de gang, de pijn wordt bestreden met tabletten. Naast uw algehele conditie vóór de operatie, bepaalt vooral de grootte van de operatie of het herstel zo voorspoedig zal verlopen. Meestal wordt de eerste twee dagen na de operatie duidelijk hoe het herstel zal verlopen en of
een vroeg ontslag mogelijk is. Wanneer alles voorspoedig verloopt, zult u rond de vijfde dag na de operatie naar huis mogen. In deze patiënteninformatie komen alle facetten van het ERAS programma aan bod.
Optimale zorg vóór de operatie Intensieve patiënten voorlichting Goede voorlichting voor de operatie is belangrijk. U zult minder angstig zijn als u precies weet wat u te wachten staat. Wanneer u op de wachtlijst geplaatst wordt voor de operatie, wordt u doorgestuurd naar de pre-operatieve polikliniek voor een gesprek met de verpleegkundige en de anesthesist. De verpleegkundige geeft informatie over de gang van zaken rondom de operatie. De anesthesist beoordeelt het risico van de anesthesie (narcose) en zal, als dat nodig is, aanvullend onderzoek aanvragen om uw hart en longfunctie in kaart te brengen, zoals bloed prikken, een hartfilmpje of een consult(bezoek) bij de cardioloog. U kunt vragen stellen over de anesthesie en de pijnbestrijding na de operatie. Tijdens deze voorlichtingsronde worden ook het medisch en verpleegkundig dossier voorbereid.
Bijvoeding Tijdens de opname wordt de diëtiste altijd voor advies geraadpleegd. Iedereen krijgt speciale bijvoeding vanaf 14 dagen voor de operatie.
Optimale zorg de dag voor de operatie U wordt de dag voor de operatie opgenomen op de afdeling D2. Tijdens het voorlichtingsgesprek wordt u medegedeeld hoe laat u zich op de afdeling moet melden. Darmvoorbereiding De avond voor de operatie krijgt u twee keer een klysma om het laatste stukje van de darm te reinigen. 2 uur voor de operatie wordt nog een derde klysma gegeven. Voeding U mag de dag voor de operatie gewoon eten en drinken tot de opname. Het is belangrijk dat u de dag voor de operatie minstens anderhalve liter drinkt. Uiteraard neemt u geen alcoholische dranken de dag voor de operatie. Tot 24.00 uur mag u vrij drinken (geen alcohol), daarna alleen nog water tot twee uur voor de operatie. Wordt u ’s middags geopereerd dan mag u in de vroege ochtend drinken
tot 10 uur, maar let op, ook in dit geval geldt: vanaf twee uur voor de operatie mag u niets meer drinken.
overleg dan met de anesthesist dat hij/zij toch een slaap- of kalmeringstabletje voorschrijft.
De ochtend van de operatie krijgt u drinkvoeding: “PreOp’’. PreOp is een helder drankje met citroensmaak dat voornamelijk bestaat uit suikers. Het drinken van PreOp voor de operatie heeft een positief effect op het herstel na de operatie. Wordt u al vroeg geopereerd, dan is het belangrijk de pakjes al vroeg te drinken. U mag twee uur voor de operatie niets meer drinken, dus ook geen PreOp. Bent u diabetes patiënt, dan is PreOp niet geschikt voor u.
Optimale zorg de dag van de operatie
Slaap- en kalmeringstabletten Slaap- en kalmeringstabletten worden niet meer standaard gegeven voor de operatie. De kans dat u na de operatie nog suf bent van de slaap- of kalmeringstabletten is namelijk erg groot als u niet gewend bent deze te nemen. En bij sufheid zal het moeilijk zijn na de operatie het herstel in gang te zetten met drinken, eten en bewegen. Wanneer u dagelijks een slaap- of kalmeringstablet gebruikt, mag u deze blijven nemen. Sufheid komt veel minder voor wanneer u deze tabletten gewend bent te gebruiken. Bent u erg nerveus voor de operatie,
Pijnbestrijding De anesthesist bepaalt of de epidurale verdoving voor u geschikt is. Ook kan gekozen worden voor een PCA pompje. Dit kunt u zelf bedienen wanneer dat nodig is. Voor de operatie wordt tussen de wervels, een slangetje (epidurale katheter) ingebracht die het mogelijk maakt om op de plaats van de operatie de pijn te bestrijden. Door deze plaatselijke verdoving, is er veel minder morfine nodig. Bijwerkingen van morfine zoals sufheid en het stil vallen van de darmwerking komen daarom veel minder voor. Dit is belangrijk voor een snel herstel: u kunt dan meteen na de operatie weer eten en drinken. Twee dagen na de operatie wordt de epidurale katheter of PCA verwijderd. Naast de epidurale pijnbestrijding krijgt u ook vier maal per dag twee tabletten Paracetamol. Het is belangrijk deze pijnstillers in te nemen, ook als u geen pijn heeft. Een goede pijnbestrijding is van groot belang voor een snel herstel.
Anesthesie De epidurale katheter zorgt voor een plaatselijke verdoving. Daarnaast krijgt u algehele anesthesie. De algehele anesthesie zal zo afgestemd zijn dat u niets merkt van de operatie en binnen een half uur na het beëindigen van de operatie weer bij bewustzijn bent. De anesthesie werkt niet lang na, de tijd dat u op de Recovery (uitslaapkamer) verblijft is daardoor vrij kort (enkele uren). Sondes, katheters en drains Sondes, drains en katheters worden zo beperkt mogelijk gebruikt. Er worden standaard geen maagslang (“sonde’’) en geen wondslangetjes (“drains’’) ingebracht. Tijdens de operatie wordt alleen een slangetje in de blaas (“blaaskatheter’’) ingebracht, omdat de blaas door de epidurale katheter niet goed kan functioneren. De blaaskatheter wordt tegelijk met de epidurale katheter de tweede dag na de operatie verwijderd. Het infuus stopt op de eerste dag na de operatie, wanneer u in staat bent meer dan één liter per dag te drinken. Eten en drinken Bij terugkomst van de Recovery krijgt u water. Misselijkheid is de enige reden om niet te drinken. Het ERAS programma bevat een aantal elementen die
erop gericht zijn misselijkheid na de operatie te voorkomen. Zo wordt op het einde van de operatie preventief (uit voorzorg) een middel tegen misselijkheid gegeven. Toch kan misselijkheid niet altijd voorkomen worden. Vooral de grootte van de operatie en de reactie van het lichaam op de verwonding bepalen of u misselijk wordt. Vrouwen blijken gevoeliger te zijn voor misselijkheid dan mannen. Als u niet misselijk bent, probeer dan minstens een halve liter te drinken na de operatie. Als avondeten krijgt u een heldere vloeibare maaltijd aangeboden. U voelt zelf of u in staat bent te drinken. Beweging Bewegen is niet alleen belangrijk om trombose te voorkomen, maar ook om verlies van spierkracht tegen te gaan. Bovendien is de ademhaling beter wanneer u rechtop zit. Luchtweg infecties komen daardoor minder voor en de zuurstofvoorziening naar de wond is beter, hetgeen gunstig is voor de genezing. Na de operatie wordt zo snel mogelijk gestart met de mobilisatie. De dag van de operatie moet u proberen eventjes rechtop in bed of in een stoel te zitten. Lage bloeddruk is de belangrijkste reden waarom mobiliseren niet lukt. De
eerste keer dat u uit bed gaat, moet dit onder begeleiding van een verpleegkundige, die de bloeddruk in de gaten zal houden tijdens het mobiliseren.
Eten en drinken
Optimale zorg de dagen na de operatie
Op de dag van de operatie krijgt u water thee of limonade. De eerste dag na de operatie krijgt u vloeibaar eten. Als u niet misselijk bent, krijgt u de tweede dag na de operatie de eerste normale broodmaaltijd.
Pijnbestrijding
Bewegen
De epidurale katheter wordt de tweede dag na de operatie verwijderd. Paracetamol blijft als extra pijnmedicatie gehandhaafd.
De dagen na de operatie moet u proberen minstens zes uur uit bed te zijn en twee maal per dag een wandeling te maken over de afdeling. Uiteraard is een goede pijnbestrijding van groot belang voor de mobilisatie. Geef duidelijk aan wanneer pijn u belemmert uit bed te komen. Wanneer u niet in staat bent uit bed te komen, probeer dan zoveel mogelijk rechtop in bed te zitten.
De pijnbestrijding is standaard: • Dag 0 + 1: epidurale verdoving of PCA pomp 4 x 1000 mg Paracetamol 3 x 5 mg Oxynorm • Dag 2 + 3: epidurale katheter of PCA pomp stopt 3 x 5 mg Oxynorm 4 x 1000 mg Paracetamol • Dag 4 en volgende: eerst de Oxynorm stoppen, daarna de Paracetamol afbouwen. • Vanaf dag zeven zal de Paracetamol alleen bij pijn nog nodig zijn. Uiteraard verschilt de mate van pijn van persoon tot persoon en zal de dosering aangepast worden bij meer pijn.
Laxantia Ter bevordering van de werking van de dikke darm en om verstopping te voorkomen, krijgt u gedurende opname twee maal per dag een laxeermiddel, dat ervoor zorgt dat u binnen drie dagen ontlasting heeft. De darmen zijn immers niet leeg voor de operatie. Eigen bijdrage aan herstel Zoals vermeld proberen we het welbevinden na de operatie zo snel mogelijk te herstellen. Uw eigen actieve bijdrage is zeer belangrijk voor een goed herstel.
Optimale zorg na ontslag Ontslag U mag naar huis vanaf de derde dag na de operatie wanneer tenminste aan de volgende voorwaarden is voldaan: • u voelt dat u in staat bent om naar huis te gaan; • u hebt ontlasting gehad; • u verdraagt normaal eten; • u heeft goede pijnbestrijding. Uiteraard wordt de definitieve beslissing of u naar huis mag, in overleg met u, genomen door de chirurg. In principe hebt u als u voor de operatie zelfstandig functioneerde, geen extra zorg nodig thuis. Wel is het prettig als u de eerste twee weken wat hulp kunt krijgen van partner, familie of andere naasten. Zware huishoudelijke klussen zullen wellicht nog moeilijk zijn. Complicaties Na iedere operatie kunnen complicaties optreden zoals een longontsteking of blaasontsteking. De belangrijkste complicaties na een dikke darmoperatie zijn: • Naadlekkage, een lek op de plaats waar de darm, nadat het zieke stuk is verwijderd, weer aan elkaar is gemaakt. De inhoud van de darm lekt weg in de buik en kan voor ontste-
king van het buikvlies zorgen. De symptomen zijn: bolle, gespannen buik, misselijkheid en braken, koorts, buikpijn. Wanneer er sprake is van een naadlekkage, zult u opnieuw geopereerd worden. Waarbij een (tijdelijk) stoma vaak onontkoombaar is. • Wondinfectie, een ontsteking van de huid op de plaats van de hechtingen. De symptomen zijn roodheid van de huid of lekken van wondvocht. Bij een wondinfectie zullen de hechtingen verwijderd worden, zodat de pus uitgespoeld kan worden. U hoeft voor een wondinfectie niet in het ziekenhuis te blijven. Het is belangrijk, dat wanneer uw toestand na enkele dagen thuis achteruitgaat, bijvoorbeeld door buikpijn, braken of hevige rugpijn, u contact opneemt met de ERAS verpleegkundige van de afdeling chirurgie. Wij vragen u de eerste week na ontslag elke ochtend de temperatuur op te nemen. Neem ook bij stijging van de temperatuur boven 38 °C contact op met de afdeling chirurgie.
Afdeling chirurgie: (0299) 457 403 of (0299) 457 410 Als u naar huis gaat krijgt u een formulier patienten informatie mee: “Nazorg chirurgische ingreep”. Hierin staat informatie over de hechtingen, de wondverzorging en wat te doen bij vragen en problemen.
In deze brochure hebt u kunnen lezen over het ERAS programma. Hebt u nog vragen, bel gerust met de coördinator van het ERAS programma. Het is belangrijk dat u goed geïnformeerd bent. Goede voorlichting voorkomt onzekerheden, zodat u rustig en in vertrouwen de operatie tegemoet kunt zien. Coördinator ERAS (0299) 457 403.
Bereikbaarheid Bezoekadres:
Postadres:
Algemeen telefoonnummer:
Notities: �����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
�����������������������������������������������������������������������������������������������������������
10
Colofon Dit is een publicatie voor patiënten van het Waterlandziekenhuis Informatie www.waterlandziekenhuis.nl e-mailadres:
[email protected] 06394 juli 2013