Gynaecologie
Urine-incontinentie
Er zijn verschillende vormen van incontinentie. Deze folder gaat over urineincontinentie bij vrouwen.
15131417
Inhoud Inleiding ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2 Anatomie van de urinewegen ������������������������������������������������������������������������������������������������� 2 Blaas ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2 Urinebuis (urethra)������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 2 Bekkenbodem ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3 Continent-continentie��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3 Stress-urine-incontinentie������������������������������������������������������������������������������������������������������� 3 Bekende oorzaken van stress-incontinentie ��������������������������������������������������������������������� 3 Urge-incontinentie������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5 Oorzaken��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5 Complicaties ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 5 De behandeling van urge-urine-incontinentie ������������������������������������������������������������������� 6 Gemengde urine-incontinentie ����������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Overloopincontinentie������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Reflexincontinentie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Extra-urethrale incontinentie��������������������������������������������������������������������������������������������������� 6 Wat u zelf kunt doen aan urine-incontinentie ������������������������������������������������������������������������� 6 Wat gebeurt er als u wordt verwezen naar de gynaecoloog?������������������������������������������������� 7 Vooronderzoek������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 Behandelmethoden����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Lichte vorm van incontinentie ������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Fysiotherapie��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 8 Als conservatieve behandeling niet aanslaat��������������������������������������������������������������������� 9 Chirurgie ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 TVT-methode ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 9 De ingreep ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 De TVT-O-ingreep ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Intra-urethrale injecties ��������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Voorbereiding op de operatie ����������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Medicatieoverzicht ��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Vervoer naar huis������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Op de dag van de operatie ��������������������������������������������������������������������������������������������� 10 Na de operatie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������11 Risico’s en complicaties ��������������������������������������������������������������������������������������������������������11 Leefregels en adviezen na TVT-O / TVT ����������������������������������������������������������������������������� 12 Vragen of problemen ����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Kosten���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Bronvermelding ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Registratie���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 1
Inleiding Ongewild urineverlies wordt veroorzaakt door een storing in de werking van de lagere urinewegen. Er zijn diverse vormen van urine-incontinentie met verschillende oorzaken. De meest voorkomende vormen zijn: 1. Stress-incontinentie 2. Urge-incontinentie 3. Gemengde incontinentie Overige vormen van incontinentie: 4. Overloopincontinentie 5. Reflexincontinentie 6. Extra-urethrale incontinentie Anatomie van de urinewegen Het urinewegstelsel bestaat uit een geheel van organen dat urine aanmaakt en afvoert uit het lichaam. Het bestaat uit twee aparte delen: de hogere urinewegen, gelegen in de buik, met de nieren en de urineleiders, en de lagere urinewegen met de blaas en de urinebuis. We behandelen hier de lagere urinewegen: Blaas De blaas is een natuurlijk, bolvormig reservoir waarin de urine zich verzamelt tussen de urinelozingen (het plassen) in. De blaas bevindt zich in het kleine bekken, onder het buikvlies, bij de vrouw voor de baarmoeder en de vagina. De wand, die zo’n 0,5 centimeter dik is, bestaat uit twee lagen: de buitenste is een spierlaag (de detrusor), de binnenste komt in aanraking met de urine en is een slijmvlies dat zorgt voor de waterdichtheid van de blaas. De blaas staat met de nieren in verbinding via de urineleiders. De blaas is bijzonder soepel en vult zich als een ballon. Hij kan ongeveer 300 à 400 milliliter bevatten wanneer hij vol is; daarna komt de aandrang tot plassen. De urine stroomt weg via de urinebuis, die de blaashals verbindt met de urinebuismonding. De blaashals is omringd door een spier, de sluitspier. Deze wordt geopend zodra men gaat plassen, en gesloten wanneer men klaar is. De spieren in de blaaswand vervullen een belangrijke rol in het plasmechanisme. Ze zijn ontspannen tijdens de vulfase van de blaas en trekken samen om de blaas te ledigen. Tijdens het ledigen van de blaas zijn de spieren rond de urinebuis ontspannen zodat de blaas zich kan ledigen. Het duurt als kind enkele jaren voordat we het plasmechanisme zelf onder controle krijgen. Maar nadien is niet veel nodig om dat patroon te verstoren met ongecontroleerd urineverlies tot gevolg. De hoeveelheid door de blaas uitgescheiden urine varieert van 0,5 tot 2 liter per dag, afhankelijk van de hoeveelheid opgenomen vocht, de voeding, de lichamelijke inspanning, het klimaat, enzovoort. Urinebuis (urethra)
2
De urinebuis is de buis tussen de blaas en de urinebuismonding waardoor urine wordt afgevoerd. Hij is kort, iets langer dan 3 centimeter, en recht. De urinebuis is omgeven door de sluitspier die zorgt voor het openen bij het plassen en voor de sluiting hierna. Tijdens het ledigen van de blaas zijn de spieren rond de urinebuis ontspannen zodat de blaas zich kan ledigen.
Bekkenbodem De bekkenbodem bevindt zich aan de onderzijde van het bekken en vormt samen met de botten de onderkant van de buikholte. In de bekkenbodem bevinden zich de urinebuis (urethra), de schede (vagina) en het uiteinde van de dikke darm (rectum). Vaak komen daarom tegelijkertijd verschillende klachten voor. De bekkenbodem is een sterk en complex geheel van spieren, zenuwen en banden. Zij zorgen ervoor dat u de blaas, de schede en de darm kunt afsluiten wanneer u dat wilt. Ook de spieren van de bekkenbodem, alsmede de ophangbanden die vastzitten aan de botten, houden de organen op hun plaats. Door de bekkenbodemspieren te ontspannen kunt u plassen, gemeenschap hebben of ontlasting hebben. Normaal zijn de spieren van de bekkenbodem aangespannen, niet te weinig maar ook niet te veel. Bij het persen wordt de bekkenbodem stevig en door twee bandgroepen ondersteund. Elke zwakte van een van die spieren kan verantwoordelijk zijn voor een verzakking, dat wil zeggen voor het omlaag zakken van een orgaan, of voor een verschuiving van de verbinding tussen de urinebuis en de blaashals. Bij een verzakking kan de blaas, het rectum (uiteinde van de dikke darm) of de baarmoeder via de schede naar buiten zakken. Continent-continentie Continent of continentie wil zeggen dat het afsluitingsmechanisme van de blaas goed werkt en dat men controle heeft over het moment van plassen. Tussen twee urinelozingen is de sluitspier zo strak gesloten dat de urinebuis wordt samengedrukt. Dankzij de weerstand van de spuitspier blijft de urine in de blaas, ondanks de druk tijdens het vulproces. Zo zal de spier, ook bij druk van buitenaf op de blaas, bijvoorbeeld bij inspanning, zich in een reflex extra samentrekken waardoor urineverlies wordt voorkomen. De urinebuis rust op de bekkenbodem. De stevigheid van dit steunweefsel zorgt voor stabiliteit. Bij druk in de buik, zoals bij niezen, persen en dergelijke wordt de urinebuis op dit weefsel samengedrukt, wat zorgt voor de afsluiting. En de afsluiting van de urinebuis waarborgt de sluiting van de blaashals en dus de continentie. Stress-urine-incontinentie U heeft wel eens urineverlies wanneer u hoest, rent, lacht, niest of vrijt... Dan heeft u last van stress-incontinentie of inspanningsincontinentie. Dit betreft geen emotionele stress maar “stress” bedoeld als druk in de buik. In geval van stress-incontinentie loopt er urine uit de blaas, als de druk in de buik bij inspanning omhoog gaat. De spieren en banden die de blaas ondersteunen, vormen een stevige bodem, de bekkenbodem genoemd. De bekkenbodem ondersteunt de buikinhoud waaronder de blaas. Normaal zorgt een stevige bekkenbodem dat de urinebuis wordt dicht gedrukt tegen de “harde bekkenbodem”. Verslapt de bekkenbodem door bijvoorbeeld een bevalling of een operatie dan is er geen stevige ondergrond meer. Een slappe bekkenbodem veert mee en bij een plotse drukverhoging op de blaas zoals bij tillen, lachen of sporten, zullen de bekkenbodemspieren er niet meer in slagen om de urinebuis perfect dicht te drukken. Zelfs bij een blaas die licht is gevuld, kan bij de minste beweging urine ontsnappen, terwijl er geen specifieke aandrang is en zonder dat men het kan tegenhouden. Deze vorm van incontinentie komt het meest voor: 1 op de 4 vrouwen van boven de 35 jaar heeft er last van. Bekende oorzaken van stress-incontinentie De volgende factoren of een combinatie van deze factoren kunnen stress-incontinentie tot gevolg hebben:
3
Zwangerschap en bevalling Uit alle onderzoeken blijkt dat stress-incontinentie vaker voorkomt bij vrouwen die zijn bevallen dan bij vrouwen die nooit kinderen hebben gekregen. De eerste zwangerschap, en vooral de eerste bevalling, zijn bepalend. Als alles goed gaat, treedt er daarna waarschijnlijk nooit stress-incontinentie op. Tijdens de zwangerschap wordt de buikwand slapper, verandert de kromming van de onderrug en verplaatst de buikdruk zich naar voren. De blaas verplaatst zich ook naar voren en naar boven. Tijdens de bevalling kan het steunweefsel van de plasbuis en de bekkenbodemspier beschadigen. Menopauze Op oudere leeftijd worden de bekkenbodemspieren net als alle andere spieren bij veel vrouwen zwakker. Het is belangrijk te weten dat het tekort aan oestrogeen dat zich bij vrouwen tijdens de menopauze voordoet, weefselveroudering kan versnellen: de vaatvoorziening wordt minder, het slijmvlies van de urinebuis wordt dunner en het spierstelsel van de bekkenbodem verzwakt. Net als de rest van het lichaam, veroudert ook het urinewegstelsel. De blaasspier, detrusor genaamd, wordt minder krachtig en de sluitspier verzwakt. Lichamelijk zwaar werk, overgewicht en veelvuldig hoesten kunnen dan weer zorgen voor langdurige belasting van de bekkenbodem. Obstipatie Bij vrouwen met een moeilijke stoelgang of bij vrouwen die altijd veel druk uit moeten oefenen op de bekkenbodem om ontlasting te produceren, kan het zijn dat er vroeg of laat ontzenuwing (denervatie) van de bekkenbodem optreedt. Wanneer de zenuw is geraakt, volgen op hun beurt de sluitspieren, en de incontinentie is een feit. In dat geval is behandeling van de obstipatie noodzakelijk, tegelijk met de incontinentiebehandeling. Sportieve activiteit Steeds meer mensen doen aan sport, en niemand kan de voordelen van deze “trend” voor onze gezondheid en humeur ontkennen. Voor iedere sport geldt dat er een zeker risico is. Een goed advies van een deskundige vooraf is daarom raadzaam. Bij sportieve jongeren ziet men steeds meer gevallen van urine-incontinentie, vooral bij vrouwen die hardlopen, basketballen of intensief aan aerobics doen. Het is heel belangrijk om een evenwichtig spierstelsel te hebben, zowel van de buik als het bekken. Te sterk ontwikkelde buikspieren vergroten de druk op de bekkenbodem en veroorzaken urineverlies. Prolaps of verzakking Door een verzwakte bekkenbodem kunnen klachten van verzakking optreden. Een verzakking is het dalen van een orgaan, een deel van een orgaan of een weefsel als gevolg van verslapping van het steunweefsel. De organen in het kleine bekken zijn het meest gevoelig voor verzakking: baarmoeder, vaginatop, blaas, endeldarm, dunne darm en/of urinebuis. Er bestaat geen echt verband tussen urine-incontinentie en verzakking, maar urine-incontinentie kan zich naast een verzakking voordoen, en een verzakking kan gepaard gaan met incontinentie. Hier volgt een kleine woordenlijst van genitale verzakkingen: • Blaasverzakking het uitzakken van de blaas aan de voorkant van de schede. • Verzakking van de baarmoeder het uitzakken van de gehele baarmoeder, waardoor de baarmoedermond te voelen is bij de ingang van de schede. Deze verzakkingen van het zogenaamde voorste (blaas) en middelste (baarmoeder of vaginatop) gaan vaak gepaard met een zware bevalling in het verleden waardoor de aanhechting van de bekkenbodemspier aan het schaambeen beschadigd kan zijn.
4
• Verzakking van het rectum (uiteinde van de dikke darm) of dunne darm
het uitpuilen van het rectum of dunne darm aan de achterkant van de schede. Deze verzakkingen hebben met name te maken met een chronische moeizame stoelgang (veel persen).
De verzakkingen kunnen worden behandeld door middel van bekkenbodemtraining, een pessarium of een operatie. Urge-incontinentie Urge-incontinentie wordt ook wel aandrangincontinentie genoemd. Dat betekent dat de aandrang om te plassen plotseling opkomt, niet kan worden onderdrukt en dat er meteen gehoor aan moet worden gegeven. Die dringende behoefte wordt vaak opgewekt door contact met water of kou of door alleen maar de sleutel in het slot te steken wanneer men thuiskomt. Er wordt heel vaak geplast; dit kan zowel overdag als ‘s nachts het geval zijn. Deze vorm van incontinentie is verantwoordelijk voor ongeveer 20% van de gevallen van urine-incontinentie en het aantal gevallen neemt toe met de leeftijd. Urgeincontinentie of aandrangincontinentie blijkt een grotere psychosociale impact te hebben dan inspanningsincontinentie. Oorzaken Urge-incontinentie is het gevolg van een prikkelbare blaas (overactieve blaas). Urge urineincontinentie is vaak een onderdeel van het overactieve-blaassyndroom waarbij naast de urge-urine-incontinentie mensen last hebben van vaak moeten plassen en vaak sterke aandrang hebben. De prikkelbaarheid van de blaas uit zich door spontane samentrekkingen van de spier van de blaas (de detrusorspier) waardoor de blaas wordt leeggeknepen. Normaal gesproken wordt deze reflex geregeld via de eigen wil, maar nu is de de blaas als het ware ‘voor zichzelf begonnen’ en bepaalt zelf wanneer hij samentrekt. Er zijn verschillende factoren die kunnen bijdragen aan het ontstaan van urge-urineincontinentie. Dit zijn: • aandoeningen aan de blaas (bijvoorbeeld een blaasontsteking); • blokkade van de blaasuitgang of de plasbuis (bijvoorbeeld door een vergrote prostaat of urinewegstenen); • het drinken van cafeïnehoudende dranken (bijvoorbeeld cola en koffie); • alcoholgebruik; • overmatig gebruik van zoetstoffen; • zwaarlijvigheid; • stress (in spannende situaties, bijvoorbeeld een examen, reageert de blaas sneller op vulling met urine); • onvoldoende functie van de bekkenbodemspieren (bijvoorbeeld door een slechte coördinatie, een verhoogde spanning of een vaginale bevalling); • verkeerd gebruik van de bekkenbodemspieren door bijvoorbeeld niet rustig de tijd te nemen om te plassen; • aandoeningen aan het zenuwstelsel (waardoor de aansturing van de spieren gestoord is); • operaties in het bekken (bijvoorbeeld verwijdering van de baarmoeder); • bestraling van het bekken. Complicaties Urge-urine-incontinentie gaat vaak gepaard met gevoelens van schaamte. Daarom wordt de klacht vaak pas na lange tijd of helemaal niet gemeld. Het urineverlies verhoogt de kans op huiduitslag rondom de geslachtsorganen en de anus en op urineweginfecties. Met name ouderen met een toch al kwetsbare huid en verminderde weerstand zijn hier vatbaar voor. Veel mensen met urge-urine-incontinentie wennen zich aan om vaak naar het toilet te gaan zodat zij bij eventuele plotselinge aandrang niet veel urine verliezen. Dit kan de urge-urineincontinentie verergeren. 5
Behandeling van urge-urineincontinentie De behandeling van urge-urine-incontinentie begint meestal met het wegnemen van mogelijke oorzaken. Bijvoorbeeld: stoppen met alcohol en/of cafeïnehoudende dranken. De bekkenfysiotherapeut kan u adviezen geven over ademhaling, houding en beweging, vochtinname en toiletgedrag. Bekkenbodemtraining kan de functie van de bekkenbodemspieren verbeteren. Blaastraining kan u helpen uw blaas weer de baas te worden. Er zijn verschillende behandelingen mogelijk om uw blaas rustiger te maken. Uw arts kan u daar eventueel medicijnen (anti-cholinergica) voor geven, deze middelen werken op de gladde spieren. Ze verminderen daardoor de druk op de blaas. De bijwerkingen kunnen nogal eens hinderlijk zijn (droge mond, wazig zien). Voorts bestaan er verschillende manieren van electrostimulatie die kunnen helpen bij urge-urine-incontinentie. Gemengde urine-incontinentie In één op de drie gevallen gaat stress-incontinentie samen met urge-incontinentie; dit wordt gemengde incontinentie genoemd. Overloopincontinentie Bij overloopincontinentie verliest de vrouw urine door een overvolle blaas, zonder dat zij van tevoren aandrang heeft gevoeld om te plassen. De oorzaak van overloopincontinentie komt meestal door een storing van de urinestroom door een belemmering, bijvoorbeeld door een vernauwing van de urinebuis of een tumor. De urine moet dan met een sterke druk binnen in de blaas langs de belemmering worden geperst. Reflexincontinentie Bij reflexincontinentie bestaat er geen controle over de blaasfunctie. De oorzaak van een reflexincontinentie ligt vaak in een dwarslaesie, maar ook tumoren in het ruggenmerg alsmede multiple sclerose kunnen deze vorm van blaaszwakte veroorzaken. Extra-urethrale incontinentie Bij deze vorm van incontinentie gaat de urine bij een in principe goed functionerend afsluitmechanisme via een “zijweg” of bypass verloren. De oorzaak kan een zweer (fistel) tussen de urinebuis en de vagina of de endeldarm zijn. Wat u zelf kunt doen aan urine-incontinentie Het krijgen van urine-incontinentie is niet te vermijden. U kunt echter de effecten ervan beperkt houden door bepaalde regels voor een gezonde levenswijze in acht te nemen of gepaste maatregelen te nemen. Rond de bevalling Voorlichting over persen bij de zwangerschapsgymnastiek kan helpen bij het voorkomen van urinewegproblemen na de bevalling. De zwangerschap en de bevalling vormen een zware belasting voor de bekkenbodemspieren, sluitspier en buikspieren. Ook het evenwicht in de rug is veranderd. Zwangerschapsgymnastiek voor en na de bevalling kan ervoor zorgen dat de buik- en bekkenbodemspieren in optimale conditie verkeren en vermindert het risico op het later optreden van urine-incontinentie. Let op uw gewicht Als u de neiging heeft gemakkelijk aan te komen, let u dan op uw gewicht. Overgewicht bevordert immers urineverlies bij inspanning. Drink voldoende maar niet te veel Het wordt aanbevolen om anderhalve liter water per dag te drinken, wat meer in geval van sportieve activiteit. Nog meer drinken leidt tot vaker plassen wat schadelijk kan zijn voor de blaas: deze mag onder normale omstandigheden niet meer dan 2 liter urine per 24 uur
6
opvangen. Bij een grotere hoeveelheid bestaat het risico van toename van urineverlies, maar het kan ook leiden tot een instabiele blaas of vasthouden van urine door uitrekken van diezelfde blaas. Onderhoud van de spieren De meeste sportactiviteiten hebben een gunstige invloed op zowel de gezondheid als op de geest. Sommige sportactiviteiten kunnen echter urineverlies bevorderen als ze op een hoog niveau of te vaak worden beoefend: hardlopen, atletiek of ook aerobics. Vraag uw arts of fysiotherapeut advies indien u vermoedt dat uw urineverlies een gevolg is van intensieve sportbeoefening. Wat gebeurt er als u wordt verwezen naar de gynaecoloog? Vooronderzoek Aangezien er verschillende vormen van urine-incontinentie bestaan, is een stapsgewijs onderzoek naar de oorzaken en eventuele lichamelijke functionele storingen noodzakelijk om de juiste behandelmethode voor uw situatie te kunnen bepalen. De specialist zal een vraaggesprek afnemen alvorens u verder lichamelijk te onderzoeken. U kunt uw behandelend specialist daarbij ondersteunen door uw klachten nauwkeurig te observeren en op te schrijven. Vaak krijgt u een vragenlijst en een plaslijst om vantevoren in te vullen. De specialist heeft meer soorten onderzoeken tot zijn beschikking dan de huisarts en kan de volgende onderzoeken verrichten: Gynaecologisch onderzoek U neemt plaats op een gynaecologische onderzoekstoel, waarbij uw benen gespreid zijn en de vagina zichtbaar is. Vervolgens wordt u gevraagd te persen. Daarna wordt eventueel een speculum (spreider) in de baarmoeder gebracht, waardoor de baarmoedermond en vagina bekeken kan worden. Met een daaropvolgend inwendig onderzoek kan de staat van de vagina, de baarmoeder, de banden, de bekkenbodemspier en een eventuele verzakking beoordeeld worden. Onderzoek van een verzakking Voor een beter begrip van de oorzaak van de incontinentie en de keuze van de behandeling is het belangrijk de verzakking te onderzoeken. Een verzakking kan namelijk incontinentie verbergen die aan het licht komt na de genezing van de verzakking. Anderzijds moet een verzakking die met urine-incontinentie gepaard gaat per se worden behandeld om later geen verergering van deze incontinentie te krijgen. Aanvullende onderzoeken Het kan zijn dat uw geval eenvoudig is en er geen aanvullend onderzoek nodig is. In het andere geval voert de specialist een aantal onderzoeken uit waarvan de resultaten hem/ haar in staat stellen de oorzaak van uw incontinentie te achterhalen. Naar aanleiding van de onderzoeksresultaten kan de meest geschikte behandeling voor u worden bepaald. De hierna genoemde onderzoeken zijn slechts enkele voorbeelden. Bacteriologisch urineonderzoek Uw urine wordt in een medisch laboratorium onderzocht op een urineweginfectie. Dit kan namelijk ook plasklachten veroorzaken. Urodynamisch Onderzoek (UDO) Bij een urodynamisch onderzoek wordt onderzocht hoe uw blaas, urinebuis en bekkenbodem werken. Hierbij wordt het mechanisme van de incontinentie bepaald: onvoldoende werking van de sluitspieren, instabiliteit van de blaas en/of bekkenbodemspier en hoe het uitplassen gaat. Het noteren van de verschillende waarden geeft de specialist nuttige informatie vóór de behandeling. 7
Neurologisch onderzoek Om een eventuele neurogene (door zenuwen veroorzaakte) functionele storing van de blaas te ontdekken, wordt de huid op verschillende plaatsen aangeraakt met een stomp, spits, warm of koud voorwerp. Sensibiliteitsstoornissen worden zo herkend en kunnen aanleiding geven tot een verdere neurologische diagnose. Met de elektromyografie (EMG) worden de elektrische impulsen van de bekkenbodemspieren gemeten. Elektroden op de huid registreren de bio-elektrische signalen van de spieren en geven deze grafisch en/of akoestisch weer. Zo kunnen door zenuwen of spierziekten veroorzaakte storingen worden ontdekt. De blaasspiegeling (cystoscopie) Een cystoscoop is een toestel met een potlooddunne glasvezellens. Deze wordt voorzichtig via de urinebuis in de urineblaas gebracht. Vervolgens kan de arts ontstekingen, bloedingen, blaasstenen, tumoren of vernauwingen van de urinebuis waarnemen, die eventueel direct kunnen worden behandeld. Meting van resterende urine Hierbij wordt gemeten hoeveel urine er nog aanwezig is in de blaas na een toiletbezoek. Normaal is deze hoeveelheid slechts zeer gering. De hoeveelheid resterende urine kan ofwel met een echo-onderzoek of met een katheter worden bepaald. Beide methoden zijn volledig pijnloos. Radiologische onderzoeken Verschillende methoden van de röntgendiagnostiek kunnen een rol spelen bij het onderzoek naar blaaszwakte. Vanwege de stralingsdosis mogen röntgenmethoden niet routinematig worden uitgevoerd. Radiologische onderzoeken worden ook voorgeschreven om een andere aandoening te onderzoeken of uit te sluiten (blaastumor, uitstulping (divertikel), vernauwing van de urineleider, obstakel, enzovoort). Behandelmethoden Bij urine-incontinentie zijn verschillende soorten behandelingen mogelijk. De behandeling is afhankelijk van uw klachten en de bevindingen van het onderzoek. Lichte vorm van incontinentie Het ligt voor de hand om met de minst ingrijpende behandeling, de conservatieve behandeling te starten, in dit geval fysiotherapie of medicijnen. Fysiotherapie Het doel van fysiotherapie is de storingen in het afsluitmechanisme van de urineblaas te verhelpen door training en versterking van de bekkenbodemspieren. Bekkenbodemtraining Met name bij lichte stress-incontinentie schrijft uw arts u een bekkenbodemtraining onder leiding van een fysiotherapeut voor. Tijdens de training maakt u kennis met oefeningen waarmee u de bekkenbodemspieren bewust leert samentrekken en zo versterkt. Bekkenbodemtraining met intravaginale kegeltjes Intravaginale kegeltjes zijn conisch toelopende kegeltjes met een verschillend, oplopend gewicht. Het kegeltje wordt in de vagina gebracht en blijft daar zitten door het aanspannen van de bekkenbodemspieren. Net als bij een haltertraining gebruikt u bij een toenemende kracht van uw bekkenbodemspieren steeds zwaardere kegeltjes, totdat de bekkenbodem zo sterk is dat deze zijn natuurlijke functie weer kan uitoefenen.
8
Bekkenbodemtraining door middel van elektrostimulatie respectievelijk bio-feedback Bij elektrostimulatie worden de spieren van de bekkenbodem met elektrische impulsen geprikkeld, zodat deze gestimuleerd en versterkt wordt. Een Bio-feedbackapparaat geeft door middel van signalen de vorderingen weer van de training. Elektrostimulatie Dit is een passieve methode die eveneens bedoeld is voor het versterken van de bekkenbodemspieren. In de vagina wordt een soort plastic kaars ingebracht voorzien van elektroden die elektrische stroompjes afgeven. Deze stroompjes zijn afgestemd op de pathologie en de beoogde effecten. Elke sessie duurt ongeveer 15 minuten. Na het bereiken van de eerste resultaten, na een beperkt aantal sessies, moet er worden gestopt met de elektrische stimulatie ten gunste van een actievere spiertraining. Een nieuwe benadering van elektrostimulatie is erop gericht de weefsels en slijmvliezen in de bekkenbodem te stimuleren door het opwekken van elektrische stroompjes. Houdingstherapie Deze is gericht op vrouwen die last hebben van vervorming van de wervelkolom (dorsale kyfose of bolle borstkromming, of lordose of holle lendenkromming). De correctie van de houding vindt plaats onder leiding van een gespecialiseerd fysiotherapeut of een ander paramedicus. Gedragstherapie Deze therapie heeft als doel de plasgewoonten van de patiënte te wijzigen. De patiënte houdt in een schema haar vorderingen bij, tegelijk met de hoeveelheid vochtinname en het aantal urinelozingen in de loop van de dag. Als conservatieve behandeling niet aanslaat Als conservatieve behandeling niet het gewenste effect oplevert, wordt doorgaans chirurgie aangeraden. Uw behandelend arts legt u de mogelijke behandelingen met de voor-en nadelen voor. In overleg met hem/haar kunt u een keuze maken. Chirurgie Als de reeds beschreven maatregelen onvoldoende oplossing voor uw klachten bieden, wordt doorgaans een operatie aangeraden. De soort operatie is afhankelijk van uw klachten, het gynaecologisch onderzoek en de uitkomsten van eventueel aanvullend onderzoek. Een operatie heeft als voordeel dat uw klachten verminderen of verdwijnen. U moet er alleen wel rekening mee houden dat een operatie een kleine kans op complicaties met zich meebrengt en dat de klachten na een aantal jaren kunnen terugkeren. Voor stress- of inspanningincontinentie bestaan verschillende soorten operaties: • TVT-O / TVT-methode • Intra-urethrale injecties TVT-methode Een van de meest succesvolle en minst gecompliceerde methoden is de TVT-methode. Deze methode heeft de afgelopen jaren veel terrein gewonnen omdat er uitstekende resultaten mee zijn behaald en de operatie minimaal belastend is voor de patiënte. TVT staat voor Tension-Free Vaginal Tape, ofwel een spanningsvrije vaginale band. Deze band wordt midden onder de urinebuis geplaatst en ondersteunt deze bij belastingen als hoesten, lachen of tillen. De ingreep Het TVT-O en TVT bandje zijn identiek maar de wijze van inbrengen verschilt. Bij de TVTO-ingreep wordt het bandje onder de urinebuis geplaatst en komt door het obturator van het
9
bekken (zie afbeelding) ongeveer ter hoogte van de plooien van het dijbeen naar buiten. Bij de TVT-ingreep komen de uiteinden van het bandje naar buiten aan de buikzijde net boven het schaambeen. In de meeste gevallen wordt gekozen voor de TVT-O ingreep.
Links: TVT-ingreep, rechts: TVT-O-ingreep
De TVT-O-ingreep De ingreep wordt meestal onder algehele of spinale verdoving uitgevoerd. Vaak krijgt u ook pijnstillende en kalmerende middelen toegediend. U heeft dus geen pijn. De kalmerende middelen zorgen ervoor dat u zich rustig voelt. Wanneer de verdoving begint te werken, maakt de specialist twee kleine sneetjes in de liezen en eentje van 1,5 cm in de vagina, vlak onder de urinebuis. Er wordt een doorgang voorbereid aan weerszijden van de urinebuis; daarna wordt hier met een speciaal instrument een bandje onder geplaatst. Dit bandje wordt vervolgens spanningsvrij, als een soort hangmat, onder de urinebuis gelegd zodat deze voortdurend, en met name tijdens inspanning, wordt ondersteund en elk urineverlies wordt tegengegaan. Tijdens de ingreep kan de specialist u vragen te hoesten om te controleren of het bandje goed zit. Wanneer er geen urineverlies meer optreedt, is de ingreep geslaagd. De ingreep duurt in totaal ongeveer 30 minuten. Intra-urethrale injecties Deze zijn geïndiceerd bij sfincterinsufficiëntie of als de TVT operatie niet uitgevoerd kan worden. De ingreep bestaat uit het inspuiten van een gel in de wand van de urinebuis. Deze injecties zorgen voor een vernauwing van de urinebuis waardoor de urine minder gemakkelijk kan uitstromen. De slagingspercentages zijn over het algemeen wat lager dan bij de bovenstaande ingrepen, daarentegen is deze ingreep weinig belastend voor de patiënte. Voorbereiding op de operatie U heeft van te voren een gesprek op het preoperatief spreekuur met de anesthesist. Daar krijgt u naast algemene opname-informatie ook informatie over de narcose of andere vorm van verdoving en pijnbestrijding. U hoort ook vanaf welke tijdstip u niets meer mag eten en/ of drinken. Voordat u geopereerd wordt zal bloedonderzoek worden verricht. Afhankelijk van uw leeftijd en algemene conditie worden tevens foto’s van hart en longen en een hartfilmpje gemaakt, dit gebeurt op de polikliniek. Medicatieoverzicht Neem altijd uw actueel medicatieoverzicht mee. Dit overzicht kunt u krijgen bij uw apotheek. Gebruikt u bloedverdunnende medicijnen? Meld dit dan vooraf aan uw specialist. Dit geldt voor alle geneesmiddelen die u gebruikt. Bepaalde medicijnen mag u voor de operatie niet meer slikken. Het gebruik van bloedverdunners zoals Sintrom (Acenocoumarol) of Marcoumar moet in overleg met de behandelend arts tijdelijk worden gestopt. Uw specialist bespreekt dit met u. Vervoer naar huis Na de ingreep mag u niet zelf naar huis rijden. Op de dag van de operatie U meldt zich nuchter (niet eten en/of drinken) op de afgesproken tijd en plaats. 10
Na de operatie U heeft in principe een katheter voor 24 uur. Indien de situatie het toe laat en de ingreep vroeg op het ochtendprogramma staat, wordt de blaas eenmalig op de operatiekamer leeg gemaakt en kan de ingreep in dagbehandeling plaats vinden. Als de katheter is verwijderd en u heeft zelf geplast, wordt met een echo gecontroleerd of de blaas daadwerkelijk nagenoeg leeg is. Soms duurt het een aantal dagen voordat u in staat bent zelf te plassen en hierbij de blaas geheel te ledigen. Afhankelijk van de situatie krijgt u dan opnieuw voor een aantal dagen een katheter of u leert u zelf te katheteriseren. De eerste dagen na de operatie zijn het moeilijkst. Dit wordt veroorzaakt door de wondpijn en de narcose. De hechtingen in de liezen en vagina kunnen een trekkend gevoel geven. Na een paar dagen verbetert uw toestand snel. Gewoonlijk kunt u na 1 dag of eventueel de zelfde dag naar huis. Risico’s en complicaties Bij elke operatie, hoe klein ook, kunnen complicaties of bijeffecten optreden: • Bij een operatie is er altijd bloedverlies. Over het algemeen is er bij deze ingreep weinig bloedverlies. • De algehele of plaatselijke verdoving (anesthesie) brengt risico’s met zich mee. Als u verder gezond bent, zijn deze risico’s klein. Na de operatie kunt u last hebben van duizeligheid, slapeloosheid, moeheid, concentratiestoornissen, buik- en/of rugpijn. Deze klachten zijn vervelend maar niet ernstig. • Bij een operatie krijgt u meestal een katheter (slangetje) in de blaas die enige tijd blijft zitten. Soms ontstaat daardoor een blaasontsteking. Deze infectie is lastig en kan pijnlijk zijn, maar is goed te behandelen. Onderstaande complicaties komen zelden voor: • Er kan een inwendige nabloeding optreden. Een bloeduitstorting kan het lichaam meestal zelf verwerken, maar het herstel duurt dan wat langer. Bij een ernstige nabloeding is soms een tweede operatie nodig. • Bij het opereren zelf kunnen complicaties optreden. De urinewegen kunnen beschadigd worden. Dit is goed te behandelen, maar het vraagt extra zorg en het herstel zal langer duren. • Bij elke operatie is er een risico op het ontstaan van een infectie of trombose (het ontstaan van stolsels in de bloedvaten). • Het bloot komen te liggen van het bandje in de vagina. • Pijn bij het vrijen. Leefregels en adviezen na TVT-O / TVT Eerste 2 weken: Gun u zelf voldoende rust. U mag: 1. 1-2 uur achtereen lopen (geen hond aan de riem uit laten). 2. zittende activiteiten zonder lichamelijk belasting uitvoeren (bijvoorbeeld: piano spelen, was opvouwen en dergelijke). 3. tillen tot 5 kg. Na 2 weken: U mag: 1. tillen zwaarder dan 5 kg. 2. fietsen. Na 3 weken: U mag sporten. Rustig beginnen en langzaam opbouwen. Na 4 weken: U mag gemeenschap hebben. 11
Werken na de operatie In het algemeen kunt u uw werk na 1 week weer hervatten, rekening houdend met bovenstaande leefregels. Autorijden Als zitten niet te pijnlijk is, kunt u weer autorijden. Uw reactievermogen kan tijdelijk verminderd zijn. Gaat u daarom goed na of dit (weer) in orde is voordat u gaat autorijden. Overig U kunt een paar dagen pijn in de liezen of bovenbenen hebben. Deze klachten zijn meestal binnen 2 weken over. De kleine wondjes in de liezen hebben geen bijzondere verzorging nodig. Het wondje in de vagina geeft zelden problemen. Het kan in de eerste week wat bloederige afscheiding geven. Als er meer afscheiding is, kunt u twee keer per dag met de douche de buitenkant van de vagina schoon spoelen. Bij pijn kunt u zo nodig Paracetamol gebruiken tot maximaal 4x 1000 mg per dag. Douchen mag al meteen. Wacht met het nemen van een bad tot de bloederige afscheiding is gestopt en gebruik in deze periode geen tampons. De eerste weken treedt soms nog ongewild urineverlies op. Ook kunt u tijdelijk meer aandrang voelen. Sommige vrouwen hebben het gevoel ‘over een weerstand’ te plassen. Dat gevoel kan tot 3 maanden aanhouden maar verdwijnt later vanzelf. Contact opnemen Als u het vermoeden van een blaasontsteking hebt, kunt u contact opnemen met de huisarts. Als het plassen niet goed lukt, kunt u het beste met onze poli (T 0348 42 72 86 in kantooruren) of afdeling (T 0348 42 74 80) contact opnemen. Ook bij aanhoudende pijnklachten of als u ongerust bent, kunt u direct met ons contact opnemen. De één herstelt sneller dan de ander. Soms is er een complicatie waardoor het langer duurt. Als u merkt dat bepaalde activiteiten nog vermoeiend zijn, kunt u beter een stapje terugdoen. Gun uw lichaam de tijd om te herstellen. De regels geven u een richtlijn. Controle afspraak poli U krijgt ongeveer 6 weken na de ingreep een afspraak met uw gynaecoloog. Er wordt gevraagd hoe het met u gaat, of de operatie geholpen heeft en of er problemen met het plassen zijn. Er wordt gekeken of het bandje goed onder het weefsel in de vagina ligt. Vragen of problemen Heeft u na de operatie problemen of dringende vragen, dan kunt u op werkdagen van 9.00 tot 16.00 uur de polikliniek bellen T 0348 42 72 86. De eerste avond en nacht na thuiskomst na uw operatie belt u bij dringende problemen (hoge koorts, veel bloedverlies of niet meer kunnen uitplassen) de afdeling Gynaecologie T 0348 42 74 80. Daarna kunt u bij vragen contact opnemen met uw huisarts of tijdens avonden en weekenden met de Huisartsenpost T 0900 4701470. Heeft u na het lezen van deze informatiefolder nog vragen, stelt u deze dan aan uw gynaecoloog of belt u met de polikliniek Gynaecologie, T 0348 42 72 86. Voor meer informatie verwijzen wij u naar www.zuwehofpoort.nl; typ bij zoeken gynaecologie
12
Kosten In Nederland worden de meeste ziekenhuisbehandelingen rechtstreeks met de zorgverzekeraar afgehandeld. Niet alle ingrepen en behandelingen vallen onder het basispakket en daarbij heeft u een eigen risico. • Informeer altijd vooraf bij uw zorgverzekeraar of u voor een (volledige) vergoeding van uw behandeling in ons ziekenhuis in aanmerking komt. • Bent u onverzekerd dan krijgt u zelf de rekening van uw behandeling toegestuurd. • Voor de vergoeding van ziekenhuiszorg heeft u altijd een verwijzing nodig van uw huisarts of andere specialist. • Neem altijd uw legitimatiebewijs (paspoort, identiteitskaart of rijbewijs) en uw verzekeringspas mee bij een bezoek aan het ziekenhuis. Meer informatie vindt u op www.zuwehofpoort.nl > kosten. Bronvermelding Deze brochure is afkomstig van de polikliniek Gynaecologie en samengesteld op basis van informatie van de Nederlandse Vereniging van Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) en de websites www.stress-incontinentie.nl, www.incontinentie.net en www.urineincontinentie.nl Registratie Om te voldoen aan de eisen van de beroepsverenigingen en kwaliteitsregisters worden uw gegevens opgeslagen voor naslag en eventueel wetenschappelijk onderzoek. In het Hofpoort Ziekenhuis wordt gewerkt met een opting out-procedure. Dat wil zeggen, uw gegevens worden vertrouwelijk gebruikt, tenzij u kenbaar maakt, hieraan niet deel te willen nemen. Uw gezondheidsgegevens worden, volgens de geldende wetten en bepalingen, getoond aan en verwerkt door uw eigen arts en een wetenschappelijk comité. Uw gezondheidsgegevens worden verwerkt in het oogpunt van het register, voor additioneel wetenschappelijk onderzoek en voor de wetenschap in het algemeen, steeds rekening houdend met de medische en farmaceutische wetgevingen en wetgevingen in het algemeen. Uw persoonsgegevens worden gecodeerd met als doel uw privacy te beschermen. Uw arts zal een lijst bijhouden met de link tussen uw persoonsgegevens en de codering. Wetgevende overheden, leden van het Ethisch Comité en lokaal onderzoekspersoneel kunnen toegang hebben tot deze lijst met als doel uw gegevens te inspecteren en te bestuderen ter controle van de klinische en wetenschappelijke onderzoeksprocedures, in zoverre beschreven in de wet, en dit zonder de privacy in het gedrang te brengen. Indien de resultaten van het wetenschappelijk en klinisch onderzoek worden gepubliceerd zal ten allen tijde uw identiteit confidentieel blijven. U heeft het recht om toegang te vragen tot uw persoonlijke gegevens, via uw arts, en om verbeteringen toe te brengen aan de incorrecte gegevens. Uw recht tot toegang tot uw persoonlijke gegevens kan evenwel worden uitgesteld indien dit het gebruik van het register zou verstoren. Indien u uw toelating intrekt, kan de onderzoeker sommige van uw gezondheidsgegevens verder gebruiken indien dit is toegestaan door de wetgeving. Februari 2015
Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Polanerbaan 2 3447 GN Woerden T 0348 42 79 11 I www.zuwehofpoort.nl
