Epicuristen en Stoïcijnen . De Epicuristen en de Stoïcijnen zijn twee stromingen twee scholen binnen de klassieke Griekse en later ook de Romeinse filosofie. Ze maken beide deel uit van een filosofie waarbij de nadruk ligt op hoe het leven het beste te leven is. Bij zowel de E als de S ligt de nadruk op de levenspraktijk en de levenskunst. Waarover spraken zij ofwel wat is filosofie in deze oervorm. Wat is het thema en wat de methode van deze klassieke filosofen? En wat moeten wij er anno 2006 mee?
Tijdsbeeld Om te kunnen begrijpen waarom deze filosofen en hoe deze filosofen met elkaar filosofie bedreven moeten we een beeld hebben van de leefwijze van de Grieken in de periode dat de filosofie werd geboren. 500 voor tot 500 na Chr. was de Griekse filosofie dé filosofie. Waarom? Omdat daarin alle kennis en kunde van de hen omliggende denkers werd geïncorporeerd. Het is goed vergelijkbaar met het huidige westerse economische denken. Natuurlijk zijn er andere opvattingen maar binnen de huidige globalisering kun je alleen meedoen als je aansluit bij de uitvinders van de term en dat is het Westerse (vooral Angelsaksische) denken. Wat er bruikbaar is van andere ideeën wordt onderdeel van onze opvatting van het begrip economie de rest valt af. Zo ongeveer moet het ook gegaan zijn met de Griekse filosofie; Wie terugkwam naar of migreerde naar Griekenland (En dat kon al gauw want Griekenland was toen behoorlijk veel groter dan nu ) kon zijn-en een heel enkele keer haar-ideeën kwijt binnen de term filosofie. En wat zo opvallend was; de filosofie kenmerkte zich niet als een theoretische exercitie maar als een praktijk. Je leefde op een manier die tenminste dat hoopte je gelukkig maakte. Je leefde het goede leven. Maar wie, wie leefde dat goede leven? Diegenen die daartoe gerechtigd waren omdat ze niet gebonden waren aan de noodzakelijkheden van het dagelijkse leven. Immers zo stelden de Grieken als je iets moet doen ben je niet vrij en dan hoef je ook niet na te denken of te streven naar het goede leven want je kunt daar niets mee. Een ander of de natuur bepaald dan wat je moet doen. Maar als je vrij bent en je kunt kiezen dan moet je ook kiezen! Daarin zie ik een geweldig inzicht vanuit de Griekse filosofie; Het is van meet af aan uitgegaan van persoonlijke verantwoordelijkheid. Weliswaar waren er Goden en was er de onberekenbare natuur, maar dat moest je een plaats toekennen en vervolgens kijken waar er wel ruimte was voor het uitoefenen van je persoonlijke vrijheid. Dat betekende ook dat deze filosofen zich bezig gingen houden met een in onze tijd multidisciplinair te noemen aanpak van het menselijke bestaan. Het woord multidisciplinair is hier natuurlijk fout omdat de onderscheiden disciplines nog niet tot stand waren gekomen. Al levend en denkend kwamen ze op aspecten van het menselijke bestaan waarin zij zich ook deels door persoonlijke voorkeur of antipathieën gingen verdiepen.
Wat was het thema van de klassieke filosofie Wat was hun thema waarover ging het en welke theorieën zijn er uit voortgekomen. Die vraag werd ook gesteld door Pierre Hadot ( Frankrijk 1922). Wat hij zich na zijn onderzoek vooral afvroeg was hoe het mogelijk was dat de theorieën zo onsamenhangend waren en zo innerlijk tegenstrijdig leken, terwijl ze tegelijkertijd goed genoeg waren om de basis te vormen voor ons hele wetenschappelijke denken? Dachten ze toen anders na? De vraag waarom allerlei filosofen zo slecht tot een samenhang te brengen waren bracht Hadot tot een onderzoek waarbij hij tot de conclusie kwam dat de filosofen helemaal niet bezig waren geweest een systeem neer te zetten. Dat was wat wij moderne westerse wetenschappers er echter wel in probeerden te lezen. Wat de filosofen van de klassieke periode hadden gedaan was het neerleggen van aanwijzingen vertroostingen en tips en trucs voor het goede leven. Het waren verslagen van hun eigen levenskunst en de dagelijkse praktijk van het omgaan met een leven in vrijheid dat nog helemaal vorm gegeven moest worden. Het opschrijven van deze levenswijze was bedoeld als opvoeding niet als vertoog over een systeem!! Leren lezen van een tekst is in dat kader bezien een oefening waarbij het lezen wordt opgevat als een geestelijke oefening die de hele persoon van de lezer moet veranderen. Misschien hebt u filosofie altijd als zodanig opgevat als een tekst die troost kan bieden of tot een nieuw inzicht aanleiding kan geven, maar met name binnen de vakfilosofen was dit een kleine aardverschuiving. Hadot heeft zich vervolgens gericht op het onderzoeken van de verschillenden geestelijke oefeningen die de diverse filosofische scholen hebben neergezet. Waarom geestelijke oefening en niet denkwijze of morele regels? .Geestelijke oefening • Denken benadrukt te weinig de verbeeldingskracht en het gevoelsleven • Geen geestelijk in de zin van metafysica want het betreft een praktijk • Intellectueel is te beperkt • Moreel laat de suggestie open dat het om een stel regels zou gaan Het gaat om: o denken o voelen o willen o verbeeldingskracht Het gaat om een praktijk die tot doel heeft een ingrijpende verandering van het eigen bestaan teweeg te brengen. Maar dat betekent ook dat we onder ogen moeten komen dat alle takken van wetenschap die in de klassieke periode onder de filosofie vielen niet vergelijkbaar zijn met onze wetenschappen. Als wij het hebben over natuurkunde of biologie dan gaat het over waarheidvinding of intersubjectiviteit als het gaat over zuiver wetenschappelijk onderzoek, of over nut, toepasbaarheid als het gaat om toegepast wetenschappelijk onderzoek. De klassieke filosofie bestudeerde de natuur de kosmos en de taal niet als waarheidvinding en niet vanwege het omzetten in een economisch toepasbaar ding. Alles werd bestudeerd vanuit de gedachte dat het goede leven het juiste spreken en het juiste handelen ons kon losmaken van het lijden. Geen abstracte theorie dus maar levende dialoog. Niet alleen bij Plato, maar ook bij Aristoteles die wij toch graag zien als de vader van het vergaren van wetenschappelijke kennis door observatie.
De filosofie in de oudheid bestaat uit drie delen maar deze drie takken zijn niet het filosoferen zelf! Fysica moet onze blik op de wereld veranderen Ethiek moet ons oefenen in rechtvaardig handelen Logica moet zorgvuldige oordelen en gezuiverde voorstellingen voortbrengen
Dit alles moet leiden tot het juiste denken, spreken en handelen in het dagelijkse leven. Het gaat dus over het dagelijkse leven vooral van diegenen die vrij zijn want als je vrij bent moet je die vrijheid leren benutten en hanteren dat is het zelfbeheer! Niet te verwarren met zelfbeheersing hoewel het een en het ander wel met elkaar te maken hebben! Waarom verwordt de filosofie dan toch zo gemakkelijk tot een gekissebis over de wel of niet aanwezige consistentie van een systeem in de eeuwen erna? En wat is de filosofie nu? De sofisten zijn onder ons zegt Hadot; Degenen die een betoog opzetten en doen alsof dat los van het leven kan staan Als men de filosofie terugbrengt tot een vak op de universiteit of is de filosoof kunstenaar van de rede die alleen aandacht heeft voor theoretische beschouwingen. Staat in de traditie van Kant daarmee! De zelfverschuldigde onmondigheid en heb de moed uw verstand te gebruiken! Denken, wetenschappelijk onderzoek of observatie van de natuur vindt dus alleen maar plaats met de bedoeling om vorm te geven aan het goede leven. Waarheidsvinding is geen doel op zich en praktisch nut in de zin van economisch bruikbaar is al helemaal niet van die tijd. We zien dus tussen 500 voor en 500 na Chr. een oerfilosofie die tot onze verrassing veel dichter staat bij spirituele tradities en bij stromingen die gericht zijn op het omgaan met het dagelijkse leven zoals het boeddhisme. Als bijvoorbeeld een citaat van de neo-platonist als Plotinus (204-270) waar we ook de relatie tussen zelfkennis en kennis van al het andere (de wereld de natuur) nog volop aanwezig zien. We zien hier dus ook volop bewustzijn van een relatie tussen de onderzoeker en het voorwerp van zijn onderzoek. Een kijk op deze toevoeging van de onderzoeker zelf aan het onderzochte is de wetenschap eeuwenlang kwijtgeweest. Pas de laatste decennia gaan we weer kijken naar de subjectiviteit van waarneming en de rol van onderzoeker en instrumenten in bijvoorbeeld de natuurwetenschappen.
Wat moeten wij ermee Waarom nu die hernieuwde belangstelling voor deze kant van de filosofie en wat moeten we met al die theorieën die in de jaren na deze beginperiode van de filosofie zijn geschreven? Om met het eerste te beginnen; Ik denk dat we meer en meer toegroeien naar een samengaan van waarnemen en waargenomene. Dat betekent ook dat we af raken van een objectieve waarheid die voor iedereen opgaat. Natuurlijk is de ene waarheid als het ware harder dan de andere Als ik tegen een deur op loop en jullie doen dat ook hebben we allemaal blauwe plekken. Maar denk aan de invloed van geuren. Ik ben dol op de geur van hyacint maar ik ken ook mensen die hoofd[pijn krijgen als ze het ruiken. Dat gaat verder dan de subjectiviteit van smaak. Het is het complexe samengaan van aanleg, DNA, persoonlijke geschiedenis, vorming enz.
We nemen een werkelijkheid waar en die werkelijkheid is wel objectief buiten ons aanwezig maar de wijze waarop wij hem waarnemen is verschillend. Zelf een en dezelfde persoon kan de wereld anders waarnemen. Kent u het fenomeen lelijke mensendag? Dat zijn van die dagen dat je alleen maar vervelende lelijke mensen ziet die voordringen bij de lift, die tegen hun kinderen snauwen, die de verkeerde kleding aanhebben en onfris ruiken. Maar zijn er meer van die mensen op de been of heb ik die dag en vervelende blik op de wereld die maakt dat zij eruit knallen? Een van de opvallende dingen is ook dat je meer van iets gaat houden als je er meer aandacht in steekt. Onze dochter heeft sinds kort een kleine landschildpad. Nu heb ik niet zoveel positiefs met reptielen. Maar als je door de omstandigheden zo dichtbij een dergelijk dier komt en j ziet de moeite die hij met die lompe pootjes moet doen om een klavertje te eten en hoe dat onhandige lijfje zich uitrekt en er een roze tongetje naar buten komt als hij gaapt Ja ach dan is het ineens niet meer een reptiel, maar onze schildpad. We krijgen een beeld van de werkelijkheid dat echter steeds meer van ons afstaat. De televisie maakt dat je realtime aanwezig bent bij gebeurtenissen waar je toch niet die persoonlijke verbinding mee hebt of kunt krijgen. En het lijkt wel of daarmee ook onze persoonlijke inbreng in een situatie naar de achtergrond verdwijnt. Ik denk dat we terug moeten naar het bewustzijn van de klassieke filosofie namelijk dat waarneming te maken heeft met wie wij zijn, met bewust-zijn. Alleen dan kunnen we ontsnappen aan een deprimerend makende hoeveelheid informatie die over ons wordt uitgestort. Alleen dan kunnen we zelf kiezen wat we belangrijk vinden in ons leven in een tijd dat alle aandacht is gericht op werk werk werk Voor mij werd het belang hiervan onderstreept door een documentaire “Bowling for Columbine” Even kort door de bocht een man doet onderzoek naar het grote onderscheid in moorden met wapens in Amerika en Canada waarbij in Canada 165 moorden plaatsvinden tegenover 10.000 in Amerika. Natuurlijk komt hij tot voor de hand liggende oplossingen om dit verschil te verklaren; armoede, wapenbezit en zelfs het aantal gangs wordt echter uitgesloten als oorzaak. Hij maakt aannemelijk dat het grootste verschil zit in de kijk op de wereld. Het nieuws in canada is positief en algemeen, het nieuws in Amerika gaat alleen over geweld en men heeft als motto; if it bleeds it leads. Oftewel als het bloedt gaat het voor! Canadezen vertonen dan ook een voor deze onderzoeker verbazingwekkende vorm van vertrouwen zo staan alle deuren los!. De man is verbijsterd als je in Amerika ergens zomaar binnengaat dan loop je het risico doodgeschoten te worden. En het is geen kleinsteedsheid of een gebrek aan slechte ervaringen het is een andere opvatting over de mate waarin geweld voorkomt die dus gaat werken als een self-fulfilling propethy; Ach er is wel eens ingebroken maar hoe vaak gebeurt dat nou daar kun je toch niet alles voor op slot gaan doen of er wordt zoveel ingebroken het is mij nog nooit overkomen maar dat wil ik graag zo houden. Iedere burger krijgt zo de samenleving die hij kiest! Maar we kiezen niet bewust we, kiezen op basis van voorgekauwde informatie en doen alsof dat de keiharde waarheid is. Denk aan de strijd tegen het terrorisme terwijl er in het verkeer meer doden vallen (en ondertussen ook in de strijd tegen het terrorisme zelf) Het is dus van belang dat we weer leren om bewust waar te nemen en ons bewust te richten op het waarnemen op een positieve manier want als de waarheid tenminste deels subjectief is waarom nemen we dan niet de zo mooi mogelijke wereld waar?!
En wat we moeten met alle theorieën die wel erg systeemgeoriënteerde zijn? Niet het kind met het badwater weggooien. Als we goed lezen kunnen we zien dat er een doorgaande lijn is van filosofen die wel degelijk hebben geschreven en gedacht over hoe te leven en dan bedoel ik niet alleen Nietzsche en Kant. Maar ook Hegel en Heidegger hebben zaken te zeggen die ons denken, voelen en handelen kunnen veranderen, zij hebben echter wel de moeite nodig van de vakfilosoof die in staat is de moeilijke en soms taaie teksten om te zetten naar het dagelijkse leven zonder de essentie verloren te laten gaan. Dus is er behoefte aan filosofen en niet aan sofisten!
Pierre Hadot heeft in zijn boeken onderzoek gedaan naar de oefeningen die de klassieke filosofen hebben ontwikkeld en aan elkaar doorgegeven om tot een vorm van levenskunst te komen want daar mogen we wel van spreken. Wilhelm Schmid zegt levenskunst: 'Onder levenskunst wordt fundamenteel de mogelijkheid en de inspanning begrepen om op bereflecteerde wijze het eigen leven te voeren en het niet onbewust, eenvoudigweg zomaar voorbij te laten gaan.'14
Deze definitie vertoont interessante overeenkomsten met een omschrijving die men bij Nietzsche aantreft: 'We hebben ons tegenover onszelf voor ons bestaan te verantwoorden; bijgevolg willen wij ook de werkelijke stuurman zijn van dit bestaan en niet dulden dat onze existentie op een gedachteloze toevalligheid gaat lijken.'15
Die stuurmanskunst wordt meer en meer van belang als we losraken van ismen van politiek leiders en van religies. Want als we niet zelf het stuur in handen nemen dan komen we terecht in wat de Grieken het voorpolitiek noemen; de fase waarin niet meer de dialoog maar het geweld doorslaggevend wordt. Steeds vaker hoor ik mensen die er verstand van hebben zeggen er ontstaat ruimte voor “de grote man’ De toenemende onzekerheid maakt ons rijp voor het meelopen met iemand die zegt dat hij weet waarheen. Religieuze leiders, politieke leiders. Maar zo gemakkelijk kunnen we de ons verworven vrijheid toch niet opgeven. Vrijheid is niet alleen leuk en lekker het is hard werken! Dat is iets wat de Grieken ook al zagen. Wij kijken vaak naar de vrije mannen in Griekenland als degenen die het getroffen hadden, het werk werd gedaan door slaven en vrouwen. Maar we moeten daarmee niet vergeten dat zij een taak zagen voor zichzelf namelijk zelfbeheer en autonomie. Een actieve houding tegenover het lot, de natuur en het leven. Dat is een vorm van werken die wij niet eens meer zien iets waardoor het leren leven niet deel is van het onderwijs of de opvoeding we doen alsof het ons komt aanwaaien. Maar juist dat leven in vrijheid is zwaar en maakt ons onzeker en angstig. Als kuddedieren zonder leider, maar ook als kudde dieren met verstand en gevoel. Die levenservaring hebben die Grieken en later ook de Romeinen met ons gemeen. Ook zij waren als wij nu vrij en tegelijkertijd verplicht om met die vrijheid om te gaan. Je kunt niet niet kiezen dus kies bewust. Kies voor het goede leven. De Vrije Griekse mannen kwamen tot een aantal conclusies; • Geluk/ het hebben van positieve levenservaringen is gelegen in het vervullen van de menselijke mogelijkheden.
• • • • •
Alle mensen lijken fundamenteel op elkaar en dus moeten de menselijke mogelijkheden ook op elkaar lijken. We moeten zoeken naar algemeen geldende regels die op menselijk gedrag/mogelijkheden toepasbaar zijn Geluk kun je leren door die algemeen geldende regels te leren en toe te passen. We zijn niet aan onze stemmingen en emoties overgeleverd. Ongebreidelde hartstochten kunnen niet tot een gelukkig leven leiden
Epicuristen en stoïcijnen Aan de hand van twee belangrijke stromingen uit de Griekse filosofie wil ik jullie vanavond laten zien hoe zij dit uitwerkten; Belangrijkste onderscheid tussen de twee stromingen ligt in hun uitgangspunt; 1. De stoïcijnen Zeno (335-265) is de oprichter van de Stoïcijnen. Zij stellen vast dat het lijden voortkomt uit de hartstochten, en uit het oordeel dat de mensen hebben over de dingen. Doel van de stoïcijnse leefregels is dan ook het verwerven van gemoedsrust en dat gaat gepaard met een inspanning van de geest ‘Tonos’ 2 De Hedonisten of epicuristen (Epicurus 342-271 v.Chr.) gaan uit van de verlangens van het vlees die bewerkstelligen onrust. De stem van het vlees is géén honger geén dorst géén koude. Want wie dat bezit en vertrouwt ook dat verder te zullen bezitten zou zelf met Zeus kunnen wedijveren in gelukzaligheid zegt Epicurus zelf. Niet Tonos Anésis ontspanning bij epicuristen
De stoicijnen Zeno 300 v. Chr. eigen school Stoa Seneca en Marcus Aurelius hoorden erbij dus het bleef lang invloedrijk. Het baseert zich op de verdedigingsrede van Socrates waarbij Socrates Stelt; voor de moreel goede mens bestaat er geen kwaad de dingen zijn niet goed noch slecht, het gaat om de intentie waarmee ze gedaan of gekozen worden. Morele goedheid is het hoogste (itt epicuristen dus ) Maar itt tot Plato geloven de stoïcijnen niet dat er zoiets is weggelegd voor alle mensen. We zijn wie we zijn en het is lot of toeval of we goed of slecht handelen. Je hebt zelf niet in de hand of het lot jou rijkdom en schoonheid en een plaats geeft waar je het goede kunt doen of juist het tegendeel. Daar heb je geen invloed op en je daarmee bezig houden is willen veranderen wat niet binnen je macht ligt en daar word je zeker doodongelukkig van. Wat heb je wel in de hand? De mogelijkheid om het moreel goed te willen! Wat is het goede dan? Dat ligt in overeenstemming met de rede De Logos (omvattendheid uitleggen). Filosofie is een soort omgang met de onvermijdelijk harde realiteit! Zegt Seneca. Het lost de frustraties niet op maar leer je ermee omgaan zodat je niet met de secundaire gevolgen hoeft om te gaan zoals woede-uitbarstingen wrok enz.
Fysica is mogelijkheid om onderscheid te maken tussen goed en kwaad. Het is een totaliteit die onderhevig is aan dezelfde rationaliteit waaraan de mens onderworpen is. Er is een kosmos die zich oneindig herhaalt wij zitten in een grote eenheid en die eenheid is dus ook in ons. Er is net als bij de epicuristen wel vrijheid maar in vrijheid doen wij wat vastligt in de orde van het heelal want alles is gebonden aan hetzelfde redelijke. De Universele rede komt voort uit het kleinste en gaat tot in oneindig door op haar redelijke weg. Maar behalve die universele rede heeft de mens ook een logische rede een vorm van oordeelsvermogen waarmee hijzelf vrij de oordelen kan vormen over de universele rede Hartstocht en moraal zijn beide gebaseerd op deze oordelen of betekenissen. Punt is natuurlijk dat wij van onze oordelen niet altijd gelukkig worden. Kennis zorgt voor de inhoud van het oordeelvermogen maar er zijn twee soorten informatie zintuiglijke evidenties en gevoelens. Als ik ga luisteren naar de gevoelens alsof ik daarover een oordeel van goed of kwaad moet vormen ga ik categorieën door elkaar gooien. Ik doe dan alsof er goed en kwaad kan worden toegekend aan de dingen die in mij gebeuren, maar goed en kwaad horen alleen bij moraliteit dus moet ik onverschilligheid aankweken. Seneca richtte de aandacht op fortuna omdat zo zegt hij we beelden en metaforen nodig hebben om te kunnen leven met de onvoorspelbaarheid van het lot alleen redeneringen helpen niet afdoende. Toen Zeno hoorde dat zijn rijkdom voor een groot deel verdwenen was schijnt hij te hebben gezegd dat hij dit opvatte als een aanwijzing van het lot dat hij nog meer tijd aan de filosofie kon en moest wijden. Het is geen oproep tot totale lethargie, maar wel tot het aanpassen van je wensen aan datgene dat binnen jouw mogelijkheid ligt om er iets aan te doen. Je moet je rede daar onderscheid in aan laten brengen. Plichten is in deze zin datgene doen dat bij de menselijke natuur hoort; je land verdedigen, trouwen, politiek bedrijven hoort allemaal binnen de natuur van de mens en de natuur is onderdeel van de universele rede. De morele intentie ligt bij onszelf maar we moeten ook aanvaarden dat de handeling mede bepaald wordt door anderen en die anderen heb ik niet in de hand. Dat stuk loslaten is dus ook moreel juist. Wat telt is niet het resultaat maar de intentie!! Bij de stoïcijnen is de geest voortdurend gespannen en het morele bewustzijn waakzaam Bij de stoïcijnen wordt meditatie aangeraden als een voorwerk waardoor je al weet wat je moet doen als het ongeluk of het toeval je treft. Het lijkt een soort oefening in als dan waarbij je jezelf traint om het goede te doen als het moment altijd onverwacht daar is, je hebt als het ware al soortgelijke situaties overwogen en weet wat de juiste handelswijze of gedachtegang is om ermee om te gaan. Stefan Klein toont in zijn boek “de Geluksformule” aan dat deze methode werkt. Het erop voorbereid zijn doordat we iets in de fantasie al vooraf beleven heeft een bijna even grote werking in de hersenen als een echte ervaring.
Volgens de Stoïcijnen moeten we omgaan met de natuur en het lot als iets dat buiten onze invloedssfeer ligt. Dat geeft gemoedsrust; Hoe doe je dat? o Door een goed onderscheid te maken tussen wat kan ik beïnvloeden en wat niet o Maken we dat onderscheid helder houden we op ons druk te maken over dingen waar we toch geen invloed op hebben o we houden dan energie over om te gaan met de gegevenheden o in het omgaan met de gegeven werkelijkheid ligt wel onze vrijheid. o We herinneren onszelf eraan dat deze dingen geen kwaad zijn maar natuurlijke verschijnselen en dus buiten de door ons te beheersen gevallen liggen. Dialoog met jezelf en met anderen maar ook iets uitschrijven helpt om ordelijk te denken! Oefeningen zijn manieren om jezelf de juiste houding aan te wennen. Ze sluiten aan bij de denkoefeningen en gaan over broederliefde, beheersing van toorn of het geven en ontvangen van gunsten. Het luisteren zonder verweer of protest Het leren omgaan met op de juiste manier die dingen doen is een onderdeel waar wij zelf ook weinig aan doen het lijkt wel alsof wij van onszelf verwachten dat wij dat automatisch kunnen. We trekken pas aan de bel als we een probleem opdoen in ons contact met anderen maar ik voel meer voor het steeds in het kleine zoeken van het goede en het juiste datgene dat ons gemoedsrust brengt en de angst en andere nare gevoelens wegneemt of voorkomt. Marcus Aurelius In 176 sticht hij een school, waarin de vier belangrijkste filosofische scholen De stoïcijnen, de epicuristen, maar ook plato’s academie en het lyceum van Aristoteles tot leerstoel worden. Hijzelf voegt elementen van deze scholen samen in zijn levenswijze en legt deze vast in essays. Hij beschrijft hoe hij bezig gaat met het afbreken van alle dingen die te aantrekkelijk zijn en dus hartstochten oproepen; Ten eerste ontdoe ze van alles wat erover verteld wordt enz. daarnaast kun je ze terugbrengen tot hun kleinste deel Elk muzieknoot op zich brengt ons niet in vervoering wel de totaliteit. We vallen niet voor 10% cacaomassa, melkeiwitten en stabilisator, maar wel voor een moorkop Hij heeft een rijtje dat hij steeds weer toepast; Wat is het materiele bestanddeel Wat is zijn causale factor Welke relatie heeft het met de kosmos Wat is zijn natuurlijke levensduur “Want over 100 jaar zijn jullie allemaal dood en ik ook” is een Liedtekst met zekere stoïcijnse trekken.
De epicuristen of hedonisten Epicurus stichtte ook een school in 306 v. Chr. Hij noemde het de tuin Het was een samenlevingsvorm waarin vriendschap heel centraal staat. Lust is het uitgangspunt van een lang en gelukkig leven zegt Epicurus Van de naar schatting 300 boeken die hij geschreven heeft er maar enkele fragmenten overgeleverd zijn.!!
Kern van de kritiek op Epicurus was dat hij leefde op de zak van de rijken die hij aantrok door zijn door en door decadente ideeën. Maar in tegenstelling tot wat men van hem dacht leefde hij best matig. Uitgangspunt was namelijk dat volgens hem mensen helemaal niet weten waar ze echt gelukkig van worden. Het rare opvallende is dat uit recent sociologisch onderzoek hetzelfde blijkt; wij kunnen onvoorstelbaar slecht inschatten waar ons geluk van af hangt. Dus moet de filosoof in ons onderzoeken hoe redelijk onze voorstelling van genot is. Alweer een samengaan van gevoel en verstand. Niet het uitsluitend zoeken van wat lekker is en waar je verlangen naar uitgaat want de meeste verlangens kennen in het vervullen ook weer pijn. Als je nu al weet dat je morgen een kater zult hebben is het geen goede zaak om je vol te laten lopen ook al heb je daar nu zin aan. Maar je kunt er ook voort kiezen om het wel te doen als de consequentie maar meegewogen wordt. Niks liefde voor het goede! Liefde voor het hebben van genot en het vermijden van pijn! Uitgangspunten en conclusies; • Weet wat je zoekt • Geniet er van als je het hebt • Wees niet bang het te verliezen Er zijn genietingen in beweging die zijn kort en vluchtig en maken ons even blij maar verdrietig als ze weer verdwijnen; je wordt er juist ontevreden van. Er is het genieten van een gevoel van evenwicht dat blijft en is in zichzelf met zichzelf tevreden. Dat is het soort genot dat je na moet streven. Het simpele is juist het transcendente want door de afwezigheid van pijn maar ook van behoefte is er de innerlijke rust Niet het rusteloos jagen op allerlei behoefte bevredigingen maar leven in matigheid zodat je weinig nodig hebt. Vermijdt het verlangen nar al het niet noodzakelijke. Kennis is noodzakelijk om de angsten die uit het mythische komen op te heffen. De mens is eeuwig net als de hemellichamen maar ook vrij om daarin zijn eigen leven vorm te geven. Er is geen dood, want alles valt uiteen en dan is er geen ziel meer die de dood kan ervaren. Kortom; Je hoeft niet bang te zijn voor de dood want je zult er niet zijn om het te ervaren; je hebt er geen last van. God of de goden bestaan wel maar hebben de atomen gemaakt met dat sprankje vrijheid er in. Goden zelf zijn verpersoonlijking van het onverstoorbare geluk. Ze hebben dus ook geen invloed op de wereld want ze zijn volmaakt tevreden wat zouden ze nog willen veranderen? Kijken naar en bestuderen van de natuur is dus ook een deel hebben aan hoe het bedoeld is alles in rustige tevredenheid totaal en in rustige liefde. Opperste natuurbeschouwing is net als opperste filosofie wijsheid en wijsheid is een deelhebben aan de rust van de goden. • • • •
meditatie 4-voudige weg; vrees de goden niet, wees niet bang voor de dood, het goede krijg je gemakkelijk en het slechte verdraag je gemakkelijk lezen en bestuderen van de dogma’s ascese
• • • • • •
individuele leraar-leerling verhouding eenzaamheid gewetensonderzoek vriendschap vrijmoedig spreken en discussiëren zelfonderzoek
Epicuristen gaan meer uit van tevredenheid en dankbaarheid het genoegen beleven aan het kleine en hetgeen niet voortdurend bevochten moet worden of waar we steeds bang van moeten zijn dat we het kwijtraken. Belangrijk is de tertaphamakon de viervoudige remedie; • De goden hoeven niet gevreesd te worden • De dood is niet gevaarlijk • Het goede is gemakkelijk te verwerven • Het kwade is gemakkelijk te verdragen • Itt de stoïcijnen gaat het hier niet om voorstellingen van het akelige dat ons kan treffen en het trainen van de juiste reactie daarop. Volgens de epicuristen moeten we ons juist richten op genietingen en daaraan herinneringen ophalen op momenten dat je het even niet meer ziet zitten. Het is veel meer op het 'pluk de dag' Horatius “terwijl we aan het praten zijn, is de afgunstige tijd ontvlucht; pluk de dag, maak zo min mogelijk staat op de volgende!” Tegenwoordig zijn we allemaal in zekere mate vrij om ons leven invulling te geven en zelf merk ik dat ik veel heb aan de tips en trucs van deze klassiekers. Als ik achter mijn computer zit en de verbinding ligt eruit kan ik ontzettend boos worden. Die woede kan ik voelen en uiten maar ik kan hem ook voelen en proberen te onderzoeken of ik er iets aan kan doen zo niet ophouden en mijn tijd aan iets anders gaan besteden. Leukere voor mijn directe sociale omgeving, maar ook leukere voor mezelf en zinvoller want zitten mopperen voegt niets toe. Toen ik merkte dat ik iedere ochtend depressief werd als ik bij de koffie mijn ochtendblad nam ben ik het krantlezen gaan bepreken tot het weekend; Ik ben op de hoogte en ik heb gezellige vrolijker ochtenden. Maar ook de hedonisten heb ik veel van geleerd al was het alleen al gevoelens er zijn en dat ik dat niet rechtstreeks kan beïnvloeden. Negeren of wegdrukken dat ik die gevoelens heb is nutteloos. Ik heb aan de andere kant de vrijheid om er mee om te gaan en dus moet ik dat ook doen. Roepen ‘zo ben ik nu eenmaal is eenmaal’ ontkenning van de vrijheid die ik wel heb. Slechts zelden zijn gevoelens zo overweldigend dat je erbuiten geen oordeelsvermogen meer hebt. Dus gebruik dat. De telefoon gaat en je bent druk bezig; laat hen even twee keer overgaan en kies dan ik neem hem op of niet. Als je opneemt voelt dat tenminste als een keuze en dat helpt om die ander prettiger tegemoet te treden. Ik vind het belangrijk dat wij in het verwerven van onze individuele vrijheid ook de verantwoordelijkheid op ons nemen om er iets van te maken. Mopperen op anderen en afgunstig kijken helpt niet Als ik hoor dat het goed is voor mijn carrière om naar de randstad te verhuizen kan ik dat doen of niet. Het is aan mij om te overwegen wat voor mij belangrijker
is waar ik werkelijk gelukkig van wordt. Mijn keuze die mij gelukkiger maakt is ook prettiger voor mijn omgeving en mijn tevredenheid maakt dat ik anderen die andere keuzes maken hun geluk ook gun. In tegenstelling tot Flip van de Kam die ooit 1987 nijdig zei dan zit ik hard te werken en dan zie ik daar een werkeloze op een bankje in de zon zijn boterhammetje eten en dan denk ik daar moet ik iets aan doen. En hij nam niet de trap met zijn croissantje…. Ik dacht toen al dat worden harde tijden voor niet-werkend Nederland! We willen graag een vriendelijke wereld met mensen die aardig zijn enz en we mopperen wat af over mensen in instanties. De Stoïcijnen zouden zeggen die anderen heb je niet in de hand, dus als we willen zorgen voor een leukere wereld met meer vrijheid en gemoedsrust dan kunnen we alleen maar beginnen bij onszelf. Verbeter de wereld begin bij jezelf. Een cliché natuurlijk, maar sommige clichés zijn zo waar dat het de moeite loont om ze weer eens aandacht te geven bijvoorbeeld aan de hand van de teksten van Stoïcijnen of Epicuristen.
