Engelse mousserende wijn Verslag van de NGS themaproeverij UK Sparkling, gehouden op 18 juni 2012 in Restaurant de Hofstee te Bladel. Door Paul Op ten Berg Geschiedenis De productie van mousserende wijn in Groot-Brittannië begon waarschijnlijk 350 jaar geleden, hoewel er toen geen druiven uit eigen land voor werden gebruikt. In een verslag aan de Royal Society van Dr. Christopher Merrett d.d. 17 december 1662 wordt volledig beschreven hoe de Britse wine coopers hun wijnen met behulp van toegevoegde suiker maakten: brisk and sparkling. Eerder voegde men aan flessen cider al een klein beetje suiker toe. Het is niet meer precies na te gaan wanneer de eerste Engelse mousserende wijn van eigen druiven werd gemaakt, maar die van 1750 hadden veel weg van Champaign. De toen gebruikte druivenrassen waren pied rouge, muscat blanc, muscat rouge, guillan blanc en sauviot. Het eerste bewijs van op fles vergiste mousserende wijn van Engelse druiven is van rond 1950, en de eerste commerciële productie ervan startte met de aanplant van müller-thurgau en seyval blanc in Somerset en Essex, in 1966. Geleidelijk aan kwamen er meer producenten, onder wie Carr Taylor, die ‘lokale’ druivenrassen gebruikte als reichensteiner, schönburger, kerner en huxelrebe. De wijnen hadden uitsluitend lokale bekendheid en smaakten eerder naar sekt of asti dan naar Champagne.
Gunstige omstandigheden De bodem van de wijngaarden in Sussex en Hampshire maakt deel uit van de zelfde aardlaag die doortrekt onder het Kanaal via de Champagne naar Chablis, en is in hoge mate kalkhoudend. De geologische structuur is identiek aan die van het Champagnegebied. In het zuiden van Engeland is sprake van een warme golfstroom die zorgt voor een gematigd en relatief warm klimaat. Al met al zeer goede omstandigheden voor wijnbouw, waarbij de druiven de gelegenheid krijgen om langzaam te rijpen en de gewenste zuurgraad te krijgen voor mousserende wijn.
Druivenrassen In de jaren 70 werd voor Engelse mousserende wijn meestal gebruik gemaakt van druivenrassen als seyval blanc, kerner, reichensteiner, auxerrois, bacchus, müllerthurgau, scheurebe, ortega, orion, findling, huxelrebe, abalonga, rondo, schönburger, ruländer (pinot gris), triomphe, regner, regent en faberrebe. Maar de laatste jaren worden deze variëteiten steeds meer vervangen door chardonnay, pinot noir en pinot meunier, de drie rassen die in de Champagnestreek worden gebruikt. De aanplant van deze klassieke druivenrassen begon midden jaren 80 in het graafschap Kent. Maar het was razend moeilijk om de chardonnay optimaal rijp te krijgen, alleen in zeer warme jaren lukte dat. Zo was in 1981 de zuurgraad van de chardonnay hoger dan het suikergehalte. Pinot noir en pinot meunier hadden meestal last van botrytis. Velen gaven dan ook de moed op en kozen voor weer andere rassen, anderen gingen de botrytis te lijf met nieuw ontwikkelde chemicaliën.
Doorbraak Vanaf het moment dat Nyetimber en later Ridgeview hun wijnen op de markt brachten tegen prijzen voor vroegen die menigeen tot dan voor onmogelijk hield, lag de weg open voor het vestigen van meer wijnbedrijven. Ze ontstonden vaak uit bestaande boerderijen met boomgaarden. Er werden elk jaar meer klassieke Champagne rassen aangeplant, vooral na het zeer warme jaar 2003. Een teken van kwaliteit is het feit dat Champagnehuizen hier al jarenlang zoeken naar grond om te kopen. Maar de wijnstokken van de drie traditionele druivenrassen zijn nog jong, dus er staat ons nog veel moois te wachten. De regulering van de EU op gebied van wijn is ook van toepassing op de UK. Enkele producenten proberen zo veel mogelijk biologisch te werken, maar het klimaat is daarvoor in de meeste jaren nog niet geschikt genoeg. Bijna 30 producenten Van de 419 wijnproducenten in Groot-Brittannië verbouwen 170 wijnboeren druiven die bestemd zijn voor mousserende wijn. Sommige verkopen hun druiven en laten er elders wijn van maken, andere maken de wijn zelf, verkopen deze en laten er elders mousserende wijn van maken, en bijna dertig doen alles in eigen beheer: van druiventeelt, via wijnmaken tot productie van mousserende wijn. De twee grootste
hiervan kwamen in deze proeverij op tafel. Nyetimber begon met 15,8 hectare en groeide uit tot 161 hectare wijngaarden. Ridgeview bezit 12 hectare.
Verdere producenten (die vaak niet alles zelf doen en/of hun druiven verkopen aan Nyetimber en Ridgeview) zijn o.a.: Essex Robert Fleming Wines 32 ha Chapel Down’s nieuwe ‘Kit’s Coty’ wijngaard te Aylesford bij Maidstone 29 ha Kent Gusbourne Estate 21 ha Squerryes Estate 11,5 ha Hush Heath 5 ha East Sussex Court Gardens 4,8 ha West
Sussex Tinwood 18 ha Redfold 10 ha Tullens 7,5 ha Upperton 6,9 ha Wiston Estate 6,6 ha Stopham 5.6 ha
Hampshire Laverstoke Park 9 ha Exton Park 7,8 ha Jays Farm 4,4 ha Little West End Farm 4 ha Dorset Wodetone 11 ha Crawthorne 10 ha Furleigh Estate 5,5 ha Cornwall Polgoon 4,7 ha
Blinde proeverij met piraten De proefcommissie besloot om de wijnen blind te laten proeven. Door de beperkte beschikbaarheid van Britse mousserende wijnen konden maar 7 wijnen van 2 producenten worden gepresenteerd. Sparkling wine from the UK is namelijk uitgegroeid tot een ware hype. Bovendien is de productie relatief klein en met de Olympische Spelen in aantocht is er op dit moment haast niet aan te komen. Ook blijkt dat de kosten om de wijnen vanuit Engeland naar ons land te vervoeren, buitengewoon hoog zijn. Vandaar de beslissing om de proeverij aan te vullen met 3 piraten, een reden temeer om de proeverij blind te houden. Door het kleine aantal items was er echter veel tijd om alle wijnen de aandacht te geven die ze verdienen.
Ridgeview www.Ridgeview.co.uk Ridgeview is een in 1994 gevestigd familiebedrijf, dat mousserende wijnen maakt volgens de méthode traditionnelle. Het domein, een levensproject van familie Roberts, ligt in het plaatsje Ditchling, East-Sussex, vlak boven Brighton in het zuidoosten van Engeland. De Roberts hebben Ridgeview inmiddels uitgebouwd tot dé referentie van waartoe de Engelse wijnproductie in staat is en tot de grootste producent van mousserende wijnen. De prijzenkast van Ridgeview is inmiddels boordevol; in de afgelopen tien jaar wist men maar liefst 140 medailles en 20 trophies in de wacht te slepen bij nationale en internationale competities. Bovendien won Ridgeview in 2010 de prijs ’Best sparkling wine in the world’ bij de Decanter World Wine Awards, als eerste wijnhuis ooit buiten de Champagne. Ridgeview Estate ligt op slechts 141 km in vogelvlucht van het Champagnegebied, reden waarom Mike en Christine Roberts besloten om de klassieke druivenrassen van Champagne aan te planten. Ze besloten om uitsluitend mousserende wijnen te gaan produceren. De eigen wijngaarden omvatten 12 ha, met 13 verschillende klonen van chardonnay, pinot noir en pinot meunier op 3 soorten onderstokken. Ridgeview heeft vaste contracten met wijnboeren, die 80 ha wijngaarden bezitten in het zuidoosten. Vader en zoon Mike en Simon Roberts vinifiëren hun wijnen en voeden ze op in hun eigen gebouw met een ondergrondse, geklimatiseerde kelder. De wijnen van Ridgeview dragen namen van Londense pleinen of wijken, Belgravia, Bloomsbury, Cavendish, Fitzrovia, Grosvenor, Knightsbridge en Pimlico. Op het etiket staat de toevoeging 'Merret', als hommage aan Christopher Merret, die als eerste de bereidingswijze van mousserende wijnen opschreef. Importeur: Karakter Wijnimport
Nyetimber www.nyetimber.com Dit wijngoed bevindt zich bij Pulborough in West Sussex. Het recente hoofdstuk in de geschiedenis van Nyetimber begon in 1988, toen Stuart en Sandy Moss hun eerste wijnstokken plantten en van de boerderij Nyetimber een wijngaard maakten. De eerste wijn was een Blanc de Blancs van 1992, die gelijk een gouden medaille won. De huidige
eigenaar, de Nederlander Eric Heerema, verwierf het wijngoed in 2006. Hij wilde bewijzen dat hier excellente mousserende wijnen te produceren zijn van de drie traditionele druivenrassen, met eigen identiteit, complexiteit en finesse. Onder zijn leiding groeide het oppervlak aan wijngaarden van Nyetimber van ruim 13 ha naar 161 ha, en werd er flink geïnvesteerd in technologie en gekwalificeerd personeel. Vanaf die tijd werden steeds meer medailles veroverd. Nyetimber brengt uitsluitend wijnen op de markt van één oogstjaar. Geen importeur. De proeverij ****- Crémant de Bourgogne Brut ‘Ruban Mauve’, Domaine Deliance Père & Fils Dit domaine ligt ten noorden van Givry. 80% pinot noir, 20% chardonnay. Méthode traditionnelle. Alc. 12%. K goudgeel, fijne mousse, zeer fijne bellen G rijpe, flink geconcentreerde tonen van kweepeer, citrus en appel S perzik, abrikoos, citroen, grapefruitschil, groene appel, aards, zachte zuren, de mousse geeft een mooie vulling aan de expressieve smaak A mineraal, brioche, gekonfijt fruit, tamelijk lang T geschakeerde, zuivere maaltijdwijn met rijpe stijl en mooie diepgang ***(*) Ridgeview Merret Victoria Brut Rosé 2009 63% pinot meunier, 37% pinot noir, gemaakt volgens de saignée methode. Alc. 12,5%. Importeur: Karakter Wijnimport € 25.50 ex (zeer beperkt verkrijgbaar, speciale cuvée voor het jubileum). K licht zalmkleurig met een zweem oranje, minder mousse maar wel zeer fijne bellen G subtiele, klein rood fruit, fris en elegant, iets kruidig S sappige, strakke inzet van frambozen en aalbessen, speels en speeksel vormend, door de goede mousse in de mond wordt de smaak voller A de lengte is gemiddeld en de impressie blijft op lijn T verfijnde aperitiefwijn met zuiver fruit, wat minder complex dan de vorige wijn
***+ Nyetimber Rosé 2008
58% chardonnay, 42% pinot noir (deels op de schillen vergist). Alc. 12%. K geconcentreerd oud roze, weinig mousse G ingetogen, rood fruit, amandelen, bloemen S zwoel en jeugdig fruit van kersen en bosaardbeien, zachte mousse, biscuits, patisserie A zoetige finale, zuiver fruit, goede lengte en balans T fris aperitief in de stijl van Champagne, mist wat complexiteit en concentratie, toegankelijk ****- Ridgeview Merret Grosvenor Blanc de Blancs Brut 2009 100% chardonnay van de beste wijngaard, direct achter het domein. Bijna 2 jaar sur lattes. Alc. 12,5%. Importeur: Karakter Wijnimport € 25,95 ex. K gemiddeld geconcentreerd groengoud, vrij goede mousse met kleine bellen G frisse citrus, iets gist, brioche, grapefruitschil, honing, bloesem, perzik, rabarber S munt, citroenijs, appeltaart, fijne groene kruiden, licht mineraal, lichte toast en brioche A zeer fris en romig, zachte mousse, fraaie lengte T verfijnde wijn, mooie balans, flink concentraat
***(*) Ridgeview Merret Knightsbridge Brut 2008 Blanc de noir van 63% pinot noir en 37% pinot meunier. Importeur: Karakter Wijnimport € 25,95 ex. K behoorlijk geconcentreerd goudgeel, goede mousse G iets zuivel, frambozen, gist, vers stokbrood, kruidig en krachtig S hoekige mousse, gedragen door stevige zuren, veel impact van de lange flesrijping op de lie, boterbabbelaars, tannine A vrij lang met een bittertje na T rijke eetwijn, strak en stevig, Bollinger stijl **** Champagne Philipponnat Royale Réserve Brut 65% pinot noir (Maison d’Ay en Mareuil), 30% chardonnay, 5% pinot meunier. Zeer rijp geplukt, merendeels uit 1er Cru en Grand Cru wijngaarden. 60-75% is van de eerste persing van de oogst 2007 en 25-40% bestaat uit reservewijnen. Deels vergist op tank,
deels op eiken vaten. Minimaal 3 jaar sur lattes. Dosage 8 gr/l. Gedegorgeerd september 2009. Alc. 12%. Magnum. K goudgeel, gemiddeld geconcentreerd, wat grovere mousse maar vrij veel G stuivend, rijp fruit, mineraal, zilt, gist, zeekraal en lamsoren, brioche, droog en vol tegelijk S de mousse geeft een rond mondgevoel, smeuïg rijp fruit A vrij lang T spannend, enige complexiteit, veel concentratie en karakter Conclusie van deze flight Er is eerder sprake van stijlverschil dan van verschil in kwaliteit. Dat de Champagne uit een magnumfles werd geschonken, maakt natuurlijk ook wat uit.
***+ Nyetimber Classic Cuvée 2007 Van 62% chardonnay, 19% pinot noir en 19% pinot meunier uit eigen wijngaarden. K bleek geelgroen, vrij goede mousse, zeer fijne bellen G veel citrus, iets zwoel en gekonfijt, iets zwavel S fris, nogal stevig, lactisch, appel, citrus, perzik, abrikoos, gember, vanille, amandelen A zilt en rijp, redelijke lengte T ietwat boerse en grove stijl, mist een middengebied: alles zit rondom ****+ Franciacorta Cuvée Brut, Bellavista Blend van 90 verschillende en apart (deels op hout) vergiste wijnen, 80% chardonnay, 18% pinot noir, 2% pinot blanc. Gedegorgeerd in 2011. Alc. 12,5%. K nogal bleek, meer groen dan geel, veel mousse, zeer fijne bellen G expressief en elegant, citrus, munt, groene kruiden, floraal, perzik S volle, rijpe inzet, mineraal, basilicum, complexe tonen, aards A kruidig, honing, zilt, erg lang T prachtige complexe wijn met verfijning, mild en romig
Om aan te tonen of (en hoe) de wijnen kunnen ouderen, maar ook om de vooruitgang in de laatste 10 jaar te laten proeven, werden aan het eind twee oudere wijnen ingeschonken. *** Nyetimber Blanc de Blancs 2003 Van het zeer warme oogstjaar. 100% chardonnay. Alc. 12%. K bleek groen, weinig mousse, fijne bellen G veel citrus, gebakken appel, jasmijn, karamel S romig en boterig, citroensoufflé, brioche, marsepein, flinke zuren, metalig, tamelijk vol A branderig, vissig, gerookt, mineraal, iets plakkerig, wat kort T wel elegant, maar mist balans en samenhang, de geur is het boeiendste ***- Nyetimber Classic Cuvée 2002 70% chardonnay, 30% pinot noir en pinot meunier. K geconcentreerd goudgeel, goede mousse, zeer fijne bellen G marmelade van peer en kweepeer, iets oxidatief, maggi, paddenstoelen, bloemkool S gedroogd fruit, koffie, toast, groenten (kool, meiknol, spruitjes) A vrij kort en oxidatief T wat vroeg oud, vegetaal karakter, mist balans
Conclusie van deze flight Tien jaar geleden was men nog niet zo ver als nu. Er werd toen nog geprobeerd om Champagne te imiteren. Deze twee laatste wijnen ontberen de samenhang van die uit de recente jaargangen.
Conclusie proeverij UK sparkling is geen hype, maar een serieus hoofdstuk dat op elke wijnkaart een plaats verdient. Ridgeview scoorde over de linie beter dan Nyetimber. Karakter Wijnimport heeft daarmee een uitstekende keuze gemaakt, maar is op dit moment nog de enige Nederlandse importeur van mousserende wijn uit Engeland. Helaas is de import vanuit de UK een tamelijk kostbare zaak, vooral qua transport. Voor een toekomstige
uitgebreidere proeverij van Engelse mousserende wijnen is een proeverij in Engeland wellicht het overwegen waard.
Aperitief ***(*) Ridgeview Cavendish Brut 2009 Deze basiscuvée van Ridgeview bevat 44% chardonnay, 29% pinot meunier en 27% pinot noir. Het is de mousserende huiswijn van Restaurant De Hofstee. Importeur: Karakter Wijnimport € 23,95 ex. Goudgeel, fijne belletjes. De zuivere, frisse geur van rood fruit en citrus voorspelt precies wat je gaat proeven. Fraaie mousse, fris en strak, diepte van de pinot, keurige balans, mooie lengte. Ridgeview heeft in 10 jaar veel geleerd. Amuses
Brochette met tempura van grote garnaal en kreeftenkaramel ** Makaron van sjalot met haring, lolly van rabarber, eitje met knolselderij, piccalilly en Parmezaan
Lunch
Tartaar van langoustine met yoghurt, marshmallow van komkommer, gebakken langoustine - Smeuïge tartaar, fris en fruitig accent van appel, delicaat spel van yoghurt, heerlijk verse langoustine met fijne bitters. Wijn: *** ‘Element 20’ 2010, Litmus Wines 50% chardonnay, 50% bacchus. Een project in Sussex, Engeland van John Worontschak en Sam Harrop MW met 2010 als allereerste oogst. Gemaakt op een zo natuurlijk mogelijke wijze. Het zeer hoge kalkgehalte van de bodem was inspiratie voor de naam 'Element 20', verwijzend naar calcium, het 20e element van ons periodiek systeem. Slechts 3.300 flessen zijn gemaakt van de oogst van 2010, en deze wordt nu al gezien als een mijlpaal in de ontwikkeling van de Engelse wijnbouw. Importeur: Karakter Wijnimport € 17.95 ex. Fonkelend goudgeel. Aromatische geur met muskaat toon en stuivende buxus. Strakke, sappige smaak met citrus, elegant en mineraal, apart karakter. De zuren eisen de aandacht op, het concentraat mag wat meer zijn. Wijn & spijs Zeer mooi geslaagde – en niet eenvoudige! - match van fris en rijp met de wijn, waarbij de langoustine de minerale eigenschappen van de wijn versterkt en de beste combinatie vormt. Met de yoghurt heeft de wijn geen probleem.
Zeebaars met gepofte schubben, gestoofde Cevenne ui, oesterravioli, saffraanmossel, Hollandaise saus met algen – Knisperende, kraakverse zeebaars. Exotische, rijpe en kruidige smaak van de tartaar van ui. Zachte toon van de saus. Zilt accent van de lamsoren. Een boeiend geheel door de verschillende elementen. Wijn: ***(*) Szilenusz Cuvée 2007, Figula, Balatonfüred-Csopaki, Hongarije Gemischter Satz (samen geplukt en vergist) van olaszrizling, sauvignon blanc en pinot gris. Door Arno Aartsen gedecanteerd en ‘blind’ geserveerd. Importeur: Prowines € 13.95 ex. Vrij diep goudgeel. Fris en karaktervol geel fruit, mineraal. Mooie harmonische blend uit één wijngaard. Prima houtverwerking. Wijn & spijs De wijn blijft vrij goed overeind bij het gerecht, maar heeft moeite met de oester. Bij de vis toont de wijn zijn veelzijdigheid, waarbij de zilte lamsoren als culinaire magneet werken.
*** Biologische kalfshaas met tuinbonen, regionale asperges, crème van doperwten, saus van morieljes – Rokerig van geur. De saus werd met boter gemonteerd en heeft zachte, rijpe tonen. Pittig accent van peper en popcorn van spekjes. Zuivere smaak van gepelde tuinbonen. Wijn ***+ Pinot Noir 2009, Johanneshof Reinisch, Thermenregion, Oostenrijk Van wijngaarden met een kalkrijke bodem rond Tattendorf en Gumpoldskirchen. Gerijpt op foeder gedurende 12 maanden. Alc. 13%. Importeur: Imperial Wijnimport € € 8.95 ex. De wijn presenteert een aardse geur met levendig kersenfruit. Elegant en sappig bosfruit in de smaak, fijn, licht kruidig en opwekkend.
Wijn & spijs Door de wijn koel te schenken is deze weliswaar optimaal in balans, maar door de tannines toch wat te strak en te krachtig bij dit zachte gerecht. Om beter aan te sluiten zou de kalfshaas gegrild kunnen zijn, de saus hoger op smaak en de wijn wat warmer. De witte wijn van Figula is wellicht ook een goede keuze.
Duo-soufflé van rood fruit en citrus, frambozen met rozen granité en mangari chocolade, bombe van vanille met honing op aardbeitjes – Ook dit is weer een fraai gerecht met verschillende accenten van citrus en fris rood fruit met rijpe tonen van vanille, honing en chocolade. Wijn: Primitivo di Manduria D.O.C. “Nektare” 2008, Dolce Naturale, Cantine Soloperto, Italië Versterkt met 3% tot 18% alc. Importeur: Prowines € 11.50 ex. In geur en smaak cassis, munt, jodium en inkt. Zachte tannines, niet te veel restzoet. Krachtig, veel fruit. Wijn & spijs Zeer fraaie combinatie bij de bombe. Bij de duo-soufflé is de wijn net iets te strak door zijn tannines. Maar de spannendste combinatie is die met de fruitcoupe, door de bitters van het groen en de chocolade.
Met dank aan: Arno Aartsen van Prowines en Restaurant De Hofstee voor het sponsoren van het aperitief en van de wijnen bij de lunch; Rob en Shameeza van der Veeken voor het beschikbaar stellen van deze prachtige locatie, en voor de onberispelijke verzorging van proeverij en lunch. www.englishsparklingwine.co.uk www.englishwineproducers.com www.english-wine.com http://en.wikipedia.org/wiki/Wine_from_the_United_Kingdom http://domaine-deliance.fr/en/home www.philipponnat.com www.bellavistasrl.it/index-en.html www.litmuswines.com/english-wines http://figula.hu/?lang=en www.j-r.at/frame_set_e.htm www.soloperto.it
