F R O M
E N E R G Y
V A L L E Y
De 4 1 p To van 2014
en
Energy Valley Platform Special
v rgy al
ley
e
N E W S L E T T E R
Een jaar met grote doorbraken; zo kunnen we 2014 samenvatten. NoordNederland heeft zich weer bewezen als innovatieve regio. Grote doorbraken op het gebied van LNG, het overhandigen van de Noordelijke Energie Agenda SWITCH aan minister Kamp en natuurlijk de terugkerende succesnummers zoals de DONG Energy Solar Challenge en de Energy Challenges. Wij selecteerden de highlights van het afgelopen jaar: de Top 14 van 2014.
3 Roadmap Power-to-Gas
Opening Eneco Bio Golden Raand
2
De grootste en meest efficiënte bio-energie-centrale van de Benelux werd op 31 januari geopend in Delfzijl: de Eneco Bio Golden Raand. In de centrale wordt sloop- en afvalhout omgezet in groene stroom, vergelijkbaar met het verbruik van zo'n 120.000 huishoudens. Daar zijn elke dag maar liefst 50 vrachtwagenladingen voor nodig. Per jaar gaat het om zo'n 300.000 ton hout.
Op 27 maart is de Roadmap Power-toGas gepresenteerd waarmee in de noordelijke regio gewerkt wordt aan nieuwe technologie-toepassingen om gas uit elektriciteit te maken. Dit maakt het mogelijk groene stroom om te zetten in duurzaam gas dat kan worden opgeslagen en benut voor onder meer chemie of mobiliteit. Tijdens de Energy Convention in november zijn de eerste projectvoorstellen hiervoor gepresenteerd.
1 Torrgas Delfzijl
6
Financial close Gemini offshore windpark
Op 9 januari ontving Torrgas een Waddenfondssubsidie voor de bouw van een biomassavergassingsinstallatie in Delfzijl om getorrificeerde (geroosterde) biomassa om te zetten in syngas als groene grondstof voor onder meer de chemie. Ook bouwt Torrgas een pilotinstallatie die via elektrolyse waterstof en syngas gaat produceren. Een totaal-investering van 43 miljoen euro in hoogwaardige, duurzame technologie.
Een belangrijke datum voor het Gemini Offshore Windpark: op 14 mei werd financial close bereikt, en kon er worden begonnen met de bouw. Hiermee zal voor de kust van Noord-Nederland één van de grootste windparken, in omvang en productie, ter wereld worden gerealiseerd; met een investering van ruim 2,8 miljard euro één van de grootste duurzame energieprojecten van Nederland. Een enorme stap voor de duurzame energievoorziening en een belangrijke motor voor nieuwe banen in de regio.
5
Energy College
Minister Kamp neemt SWITCH in ontvangst Minister Kamp heeft op 2 april de Noordelijke Energieagenda SWITCH in ontvangst genomen. SWITCH is de regio-agenda van bedrijven, kennisinstellingen, overheden en maatschappelijke organisaties in de Energy Valley regio. Gezamenlijk werken zij aan de doelen in het Nationaal Energie Akkoord.
4
7
Varen op LNG Rederij AG Ems startte in april met de ombouw van de veerboot Ostfriesland tussen Eemshaven en Borkum op LNG (vloeibaar aardgas). Daarnaast werd op 28 mei het binnenvaartschip Sirocco op gasolie en LNG te water gelaten bij SCHN Shipyards in Foxhol. Inmiddels wordt hier ook het volgende schip Sefarina gebouwd. Varen op LNG is niet alleen stiller en schoner, maar ook een impuls voor de regionale scheepsbouw.
Warmtenetten Drie mijlpalen werden er bereikt op het gebied van warmtenetten: op 6 juni werd een Letter of Intent getekend voor de aanleg van een warmtenet in Heerhugowaard. De eerste asfaltcollectoren zijn al aangelegd. Op 1 juli werd de exploitatieovereenkomst getekend voor het warmtenet in Emmen, waar onder meer Wildlands Adventure Zoo, het Scheperziekenhuis, het Emmtec-terrein en locaties van Lefier
8
Het Energy College hield op 26 mei haar eerste Businessbijeenkomst, waarbij ruim 80 geïnteresseerden konden kennismaken met het regionale mbo's (ROC's en AOC's) die samenwerken aan de ontwikkeling van hotspots om vakmensen voor de energiesector op te leiden. Tijdens de bijeenkomst is de verbinding gelegd tussen de deelnemende mbo-instellingen en het bedrijfsleven om tot passende opleidingen te komen.
Zuidoost Drenthe en Domesta op aangesloten worden. Ook Hoogezand krijgt een warmtenet; daartoe zijn B&W van de gemeente Hoogezand-Sappemeer eind november akkoord gegaan met de leveringsovereenkomst met de exploitatiemaatschappij, bestaande uit Waterbedrijf Groningen en Bouwbedrijf Heijmans, waarbij een aantal gemeentelijke gebouwen van restwarmte wordt voorzien. Het bedrijf Eska Graphic Board is een belangrijke warmtebron.
RESOURCE
SPECIAL
‘Wind heeft me nog geen moment kunnen vervelen. Wind leeft. Wind werkt.’ Aan het woord is Lammert Soet van het Windpowercentre te Harlingen, Friesland. Met uitzicht op de Waddenzee praten we over de stand van zaken van de Nederlandse offshore
VALLEY
PLATFORM
2
Een kijk in de glazen bol Het Noorden van Nederland zet zwaar in op duurzame energie. Want dat is goed voor het milieu en levert veel werkgelegenheid op. In 2015 staat daarin de uitvoering van de Noordelijke Energie Agenda ‘SWITCH’ centraal, waarin is geformuleerd dat Noord-Nederland in 2020 22% duurzame energie op land wil produceren en nog eens 10% op zee. Dat is een gigantische opgave die werk zal bieden aan veel bedrijven. Daarnaast willen we de energiesector ook nog eens innoveren door allerlei nieuwe technieken toe te passen of bestaande te verbeteren. Ook dat zal nieuwe bedrijven aantrekken. Een combinatie dus innovatie en marktuitrol. Een paar voorbeelden:
windindustrie. En natuurlijk over het Windpowercentre, de onderneming van Soet die in deze groeimarkt een rol wil spelen in de facilitering van onderhoud en opslag. ‘Als 12jarige bouwde ik mijn eerste windturbine. Ik ben al 34 jaar enthousiast over de kracht van wind en werk 26 jaar in de windindustrie.’
Pionieren
oet praat dan ook met overtuiging en enthousiasme over de kansen van offshore wind. Niet voor niets stond hij aan de basis van het platform Northern Netherlands Offshore Wind (NNOW) en is hij lid van het Energy Valley Platform. ‘Ik vind het Energy Valley Platform een vrij doelgerichte organisatie. Beter dan de meeste businessclubs, want je zit met een groep gelijkgestemden.’
S
Assemblage en onderhoud Windpowercentre is een facilitair bedrijf voor windenergie. Het bedrijfspand aan de rand van de nieuwe haven van Harlingen is voorzien van een 50 tons kraanbaan met een haakhoogte van 7 meter en beschikt over een drie hectare groot overslagterrein. ‘We faciliteren hier in Harlingen de assemblage van windturbines. Daarnaast kunnen we de onderdelen die naar zee moeten ook onderhouden en opslaan. We faciliteren het onderhoud van offshore windturbines; de haven van Harlingen is zeer geschikt voor offshore maintenance en het faciliteren van hotelboten voor personeel.’
Drie havens Soet heeft een duidelijk beeld voor ogen voor zijn Windpowercentre. ‘Naast de Eemshaven en Den Helder kan Harlingen een belangrijke rol spelen binnen de offshore windindustrie. Het is logisch dat de Eemshaven en Den Helder de bouw op zich nemen; zij zijn daar op ingericht en beschikken al over offshore faciliteiten, maar het onderhoud kan heel goed in Harlingen plaatsvinden. Bovendien als ook maar de helft van alle plannen uitkomt, hebben we alle havens hard nodig.’
Motiveren en stimuleren De drie havens werken dan ook nauw samen om offshore wind in het Noorden te laten landen. ‘Daarnaast speelt het Windpowercentre een motiverende en stimulerende rol voor bedrijven hier in de omgeving. Windpowercentre wil graag de spin in het web zijn waar lokale bedrijven gebruik van kunnen maken om samen de markt te bedienen’, vervolgt hij zijn verhaal.
Alleen staat de offshore windindustrie nog in de kinderschoenen, maakt hem dat niet nerveus? ‘Het is een kwestie van pionieren en een kwestie van tijd’, volgens Soet. ‘Om te overleven faciliteren we opslag en onderhoud voor land windturbines. Dat kan, want ik heb mijn bedrijf ingericht om pieken en dalen op te vangen.’ Zoals bekend heeft de overheid het beleid rondom offshore windturbines recentelijk grootschalig gewijzigd daar word je niet vrolijk van, maar ‘Wat goed is, komt altijd boven’, zegt hij stellig.
Groen en lokaal ‘Ik geloof echt in duurzaamheid. Duurzame energie is noodzakelijk voor het behoud van onze energieafhankelijke welvaart. We leveren niet alleen duurzame producten, maar zijn zelf ook duurzaam. We ondernemen verantwoord, rijden elektrisch en gebruiken stroom van onze eigen windturbine die hier voor kantoor staat.’ Deze lokale groene stroom stellen we ook beschikbaar aan collega's in de haven, zodat we een duurzame keten in de haven hebben via Waddenstroom.nl.
Belangrijkste energiebron Hij vervolgt even stellig: ‘Van de afgelopen 1000 jaar hebben we 950 jaar ons brood gemalen, de wereld verkend, hout gezaagd en het land droog gepompt met windenergie. Het was de belangrijkste grote energiebron. Voor de komende 1000 jaar denk ik dat windenergie wederom de belangrijkste energiebron zal zijn.’
Extreem snelle ontwikkeling Qua energieontwikkeling staan ons nog fascinerende tijden te wachten. ‘We gaan toe naar een tijd waarin offshore windturbines helemaal geen subsidie nodig hebben. Dat maken wij nog mee. Kijk maar naar de ontwikkeling van wind op land. In 20 jaar tijd zijn die turbines 100 keer zo groot geworden en ontelbare malen goedkoper. In één generatie is wind op land vanzelfsprekend gewor-
den en is de techniek van duur naar een goed alternatief gegaan. Dergelijke extreme ontwikkelingen zie je hooguit in de ontwikkeling van internet en de mobiele telefonie. We zullen nog versteld staan welke ontwikkelingen in de offshore windindustrie komen.’
Organische groei Is dat een kwestie van een technische doorbraak? Soet: ‘Ik geloof meer in geleidelijke ontwikkelingen. De industrie moet organisch groeien en dat kan niet in één keer. Wat we wel gezamenlijk moeten organiseren, is dat er een bepaald basisvolume in Nederland aanwezig is. Daarvoor moeten we niet alleen de technologie, maar ook de mensen en de
infrastructuur verder blijven ontwikkelen. We moeten blijven werken aan onze kennis.’ Offshore wind moet het volgens Soet niet hebben van eenmalige acties, maar van bedrijven en mensen die er dagelijks mee bezig zijn.
Pionieren en leren ‘Met de komst van het windpark Gemini kunnen we goed diensten voor die business neerzetten. We ontdekken welke voorzieningen we in huis moeten hebben. Het is nog pionieren dus ik verwacht dat we daar weer veel van leren.” Daarbij heeft wind op land ook een belangrijke rol gespeeld. “Wind op land was nodig voor informatie en educatie en het creëren van draagvlak. Maar ook voor de training van personeel. Zoals ik al zei: het is een groeiproces.’
Slimme turbines De turbines worden steeds slimmer. ‘Nu zetten we er een windvaantje op en moeten we bij wijze van spreken achteraf meten of ze goed op de wind staan. Maar als je van de molen met radar vooruit kunt kijken, dan kun je vooraf al de wieken instellen. Dat zijn aanpassingen die vrijwel niets kosten, maar die duidelijke kostenreducties, productieverhoging, en verlaging van onderhoud teweeg brengen.’ De toekomst zal het uitwijzen.
In de gebouwde omgeving zal een versnelling plaatsvinden van het energiezuinig maken van woningen en de toepassing van decentrale energieopwekking. Met woningbouwcorporaties, individuele huiseigenaren en bedrijven zullen arrangementen worden overeengekomen die dit mogelijk maken, te beginnen in Midden-Groningen, waar geld beschikbaar is uit het aardbevingsfonds. Maar ook elders zal een doelgroepgerichte benadering worden opgezet. Windenergie wordt een belangrijk thema: ten noorden van Ameland zal 's werelds grootste windpark (Gemini) worden gebouwd, wat veel werk oplevert voor noordelijke bedrijven. Terwijl tegelijkertijd de Duitsers doorgaan met de aanleg van hun windparken, waarbij in vele gevallen de Eemshaven als uitvalsbasis wordt genomen. Verder zal er op verschillende plekken een start worden gemaakt met de bouw van windmolens op land. Op het gebied van gastoepassingen zullen innovatieslagen worden gemaakt door de uitrol van LNG als brandstof voor schepen en vrachtauto's. Dat betekent de bouw van nieuwe infrastructuur (opslag en pompen) maar ook tot ombouw van schepen. De reeds ingezette ontwikkeling om brandstoffen te vergroenen zal zich doorzetten door implementatie van Bio-LNG, vergassingstechnologie en verdere uitrol van het groen gas netwerk. De kennisinstellingen zullen hun onderzoek en opleidingen op energiegebied verder uitbreiden, waarbij verschillende demonstratiefaciliteiten worden gecreëerd, zoals het offshore wind testcentrum bij Eemshaven, EnTranCe in Groningen, Idea in Alkmaar en het Tidal Testing Centre op de Afsluitdijk. Voor bedrijven die energie als markt zien is er dus een breed areaal aan mogelijkheden. Daarbij komt dat er in de verschillende provincies inmiddels fondsen zijn opgericht die zich speciaal richten op het ondersteunen van bedrijven in de energiesector. Dat kan helpen met het financieren van nieuwe bedrijfsactiviteiten. Wat in ieder geval zal gebeuren is dat het Energy Valley Platform bijeenkomsten zal organiseren waar bedrijven bij elkaar worden gebracht op de verschillende investeringsgebieden, zodat ze handig en goed geïnformeerd kunnen inspelen op de markt.
Gerrit van Werven Directeur stichting Energy Valley
VOORUITBLIK.
De onvermijdelijke kansen van offshore wind
ENERGY
RESOURCE
SPECIAL
ENERGY
VALLEY
PLATFORM
3
GENSOS.
Gensos wil groen gas halen uit natte afvalstromen '2015 zal vooral in het teken staan van nog meer testen, testen, testen. Daarna willen we al snel een eerste demonstratieproject opzetten', vertellen Gerton Smit en John Harinck van Gensos enthousiast. 'We zitten volgend jaar in de afrondende fase van de pilot voor de vergassing van natte afvalstromen. Komen daar geen verrassingen uit, dan is de volgende stap deze oplossing zo snel mogelijk op de markt te brengen.' Een gesprek met twee gedreven ondernemers uit Breezand (NH) en Delft.
at we willen bereiken, is natte afvalstromen - zoals mest of rioolslib - omzetten naar groen gas, mineralen en water. Daarvoor hebben we na veel onderzoek een speciaal systeem ontwikkeld op basis van superkritische vergassing.' Met een achtergrond in werktuigbouwkunde (proces- en energietechnologie) zit het ontwikkelen van nieuwe systemen de beide ondernemers in het bloed. 'Op dit moment zijn we bezig met systeemchecks en testen. Het is een heel nieuw proces, dus we moeten alle fasen onderzoeken.'
W
oplossing kunnen zijn', legt Harinck uit. Het was voor Gensos dus geen Eurekamoment, maar vele jaren onderzoeken en doorrekenen om in eerste instantie de theorie te bewijzen. 'Het is een nieuwe technologie. Dus je zoekt oplossingen die er gewoon nog niet zijn. Die moet je zelf verzinnen.'
Rendabel systeem
Helpen waar mogelijk
'De voorwaarde die we stelden, was dat deze technologie een wezenlijk rendabele en duurzame oplossing zou moeten kunnen leveren voor de verwerking van natte reststromen.' zegt Harinck. 'Dan begin je aan een financiële en technische haalbaarheidsstudie', vervolgt Smit, die daar zelf op is afgestudeerd. Harinck deed aan de Technische Universiteit Delft ook promotieonderzoek naar de superkritische stromingsdynamica, waarmee het proces verder kon worden verbeterd. Daarna werd het tijd om samen het systeem ook echt in zijn geheel uit te denken en te ontwikkelen.
Anno 2014 staat het opgeschaalde en geïntegreerde vergassingsysteem, dat eerder op kleinere schaal succesvol is getest, in de loods achter ons. In een mooie blauwe container staat het te wachten op de laatste tests. 'Uiteindelijk willen we hiermee de waterschappen, de afvalverwerkingsindustrie en de agrarische markt bedienen. Zeker voor de agrarische sector met een steeds strenger mestquotum is onze vergassingsinstallatie een uitkomst.' Smit komt zelf uit een agrarische achtergrond en haalt daar voor een deel zijn motivatie uit. 'Veehouders hebben het vaak krap. Naast het mestquotum hebben zij sinds kort te maken met verplichte mestverwerking. Met onze technologie bieden we eindelijk een rendabele en duurzame oplossing voor dit maatschappelijke probleem. Een dergelijk systeem bestaat nu nog niet. We zien hier in Nederland heel veel potentie.'
'Worden alle huidige natte reststromen superkritisch vergast tot groen gas, dan kunnen we theoretisch in 3 tot 5% van het (aard)gasverbruik voorzien.'
Tot anderhalve kuub per uur Natte afvalstromen
Onderzoeken en doorrekenen
Begin van het avontuur ligt in de wetenschap, zoals Smit uitlegt: 'Ik kwam een artikel tegen in een wetenschappelijke journal. Het trok mijn aandacht en vervolgens ben ik daar verder ingedoken en heb ik er mijn afstudeerproject van gemaakt. Het artikel gaf aan dat je mogelijk rendement uit de vergassing in water van natte afvalstromen kunt halen.' Vervolgens is dat de basis voor het idee geweest. 'Daar probeer je dan een technische oplossing bij te bedenken. In feite zet je wetenschappelijk onderzoek om in praktijk.'
'Heb je het financiële plaatje van je systeem helder, dan blijven er voldoende vragen en onzekerheden over. Gelukkig vinden wij het leuk om die dan juist zo goed mogelijk uit te zoeken en te beantwoorden. Uiteindelijk heb je dan overduidelijk bewijs - dit zou wel eens een
'Ons thermochemische proces ontbindt onder hoge druk en temperatuur alle biomassa, pathogenen, en andere bestanddelen aanwezig in het afval; het maakt eigenlijk alles kapot', lachen de heren. 'Uiteindelijk hou je groen gas, water en een mineralenconcentraat over', vervolgen ze hun uitleg. 'Het groene gas dat bij dat proces vrij komt,
wordt in ons systeem opgewaardeerd naar aardgaskwaliteit. Met de pilotinstallatie kunnen we een halve kuub natte massa per uur verwerken.' Grotere versies van het systeem zouden meerdere kuubs per uur kunnen verwerken. 'Door het hele proces in een container te plaatsen, is het plaatsing bij de klant vergunningstechnisch makkelijker.' Een duidelijk voordeel. 'Daarmee wordt de drempel voor de Nederlandse markt lager. We willen de pilot dicht bij het bedrijf houden. Zo kunnen we een betrouwbaar systeem garanderen.'
Aandeel groen gas 'Indien alle huidige natte reststromen superkritisch zouden worden vergast tot groen gas, zou in Nederland theoretisch zo'n 3 tot 5% van het (aard)gasverbruik kunnen worden voorzien' rekenen Harinck en Smit na. 'We willen vooral gebruik maken van de lokale afvalstructuur, en de koolstof- en mineralenkringlopen binnen de regio sluiten.'
Demonstratieproject Het komende jaar staat dus vooral in het teken van meer testen. 'Aan het einde van het jaar - als er geen grote tegenslagen zijn - hebben we een full-scale pilotinstallatie die zich technisch heeft bewezen. Als dat doel in zicht is, gaan we aan de slag met het ontwikkelen van een demonstratieproject. We hebben al een paar partijen die enthousiast zijn. Zo'n demonstratie is feitelijk de eerste marktgang, waarop meerdere demonstraties moeten volgen. En dan kan het redelijk vlot gaan.'
Gelijkgestemden Het Energy Valley Platform is voor beide ondernemers een belangrijk onderdeel van hun netwerk. 'We zijn midden in de Energy Valley regio gevestigd, maar de bedrijven om ons heen zijn gericht op de offshore industrie of agrarisch. Om bedrijven in de gaswereld te spreken moet je toch naar een bijeenkomst van het Energy Valley Platform. Het is heel belangrijk om met zulke bedrijven in contact te komen, want je zit in dezelfde branche en brengt elkaar op de hoogte van recente ontwikkelingen en nieuwe mogelijkheden. Het is prettig om op regelmatige basis met gelijkgestemden te kunnen praten.'
ENERGY VALLEY PLATFORM
RESOURCE
SPECIAL
ENERGY
VALLEY
PLATFORM
4
Energy Valley Platform Leden ABNAMRO Groenbank | Verzetslaan 20 7411 HX DEVENTER
Energy Valley | Laan Corpus den Hoorn 300, 9728 JT GRONINGEN
Actemium | Postbus 332 9640 AH VEENDAM
EnergyICT Nederland BV | Hoevestein 48 4903 SC OOSTERHOUT
Adverio | Laan Corpus Den Hoorn 300 9728 JT GRONINGEN
Enexis | Postbus 856 5201 AW DEN BOSCH
A-Hak | Infranet B.V. Postbus 1517 8001 BM ZWOLLE
Enie.nl | Kadijk 1 9747 AT GRONINGEN
Alfa-college | Postbus 220 9700 AE GRONINGEN
Essent Retail Solutions | Postbus 222 5201 HA S- HERTOGENBOSCH
Alliander | Postbus 50 6920 AB DUIVEN
Essent | Synergieweg 1 - t/m 9 9979 XD EEMSHAVEN
Amels Renewables B.V. | Grasland 16 9205 EB DRACHTEN
Exova B.V. | Kapitein Nemostraat 12 7821 AC EMMEN
Anser Groep B.V. | Laan Corpus den Hoorn 300 9728 JT GRONINGEN
f.a.x. Translations b.v. | Postbus 70012 9704 AA GRONINGEN
Arbo Inspectie Dienst BV | Postbus 45 9750 AA HAREN GR
FC Groningen | Postbus 1399 9701 BJ GRONINGEN
Arcadis | Postbus 63 9400 AB ASSEN
Feddehoekstra.org | Nieuweweg 33 - e 9711 TC GRONINGEN
ATO-NH | Postbus 420 1780 AK DEN HELDER
Fortis Wind Energy | Botanicuslaan 14 9751 AC HAREN
Avebe | Postbus 15 9640 AA VEENDAM
Gardner Denver Nederland B.V. | Barwoutserwaarder 3 3449 HE WOERDEN
Ballast Nedam | Postbus 1530 3430 BM NIEUWEGEIN
GasTerra | Postbus 477 9700 AL GRONINGEN
BAM Infratechniek Noordoost b.v. | Postbus 7 7630 AA OOTMARSUM
Gebroeders Pol b.v. | Siriusweg 2 8938 BB LEEUWARDEN
Bio Centrum Groningen | Postbus 5077 9700 GB GRONINGEN
Gemeente Alkmaar | Mallegatsplein 10 1815 AG ALKMAAR
Bioliquid | Stobbenbroekerweg 16 - A 8101 NT RAALTE
Gemeente Assen | Postbus 30018 9400 RA ASSEN
BIOMCN | Postbus 251 9930 AG DELFZIJL
Gemeente Coevorden | Postbus 2 7740 AA COEVORDEN
Bohlen & Doyen.com | Weth. Timmermanstraat 5 7951 SH STAPHORST
Gemeente Delfzijl | Postbus 20000 9930 PA DELFZIJL
Bouwbedrijf J.W. Schultink B.V. | Postbus 2055 7900 BB HOOGEVEEN
Gemeente Den Helder | Postbus 36 1780 AA DEN HELDER
Cirmac International B.V. | Postbus 2091 7301 DB APELDOORN
Gemeente Eemsmond | Postbus 11 9980 AA UITHUIZEN
Clafis | Postbus 417 8440 AK HEERENVEEN
Gemeente Emmen | Postbus 30001 7800 RA EMMEN
CNG Net | Ringwade 71 3439 LM NIEUWEGEIN
Gemeente Groningen | Postbus 7081 9701 JB GRONINGEN
Cofely Noord BV | Postbus 23 9300 AA RODEN
Gemeente Haren | Postbus 21 9750 AA HAREN GR
Condair B.V. | Gyroscoopweg 21 1042 AC AMSTERDAM
Gemeente Leeuwarden | Postbus 21000 8900 JA LEEUWARDEN
Cornelissen Consulting Services B.V. | Postbus 780 7400 AT DEVENTER
Gemeente Meppel | Postbus 501 7940 AM MEPPEL
De Boer SPS | Norgerweg 42 8433 LN HAULERWIJK
Gemeente Stadskanaal | Postbus 140 9501 SZ STADSKANAAL
De haan Advocaten en Notarissen | Van Elmpstraat 2 9723 ZL GRONINGEN
Gensos BV | Wijdens Spaansweg 57 1674 GK BREEZAND
De Lauwerhorst | Industriepark 5 - d 9351 PA LEEK
Getec Benelux B.V. | Debbemeerstraat 25 2131 HE HOOFDDORP
De Vries & van de Wiel | Admiraal Lucashof 6 - a 3115 HM SCHIEDAM
GITP | Van Elmpstraat 10 9723 ZL GRONINGEN
Differ | Edisonbaan 14 3439 MN NIEUWEGEIN
Gjald accountants b.v. | Rozenburglaan 15 - 3 9727 DL GRONINGEN
Domus Aegis Organisatie & Advies | Postbus 227 9350 AE LEEK
GL Garrad Hassan Nederland B.V. | K.R. Poststraat 90 8441 ER HEERENVEEN
Donar | Postbus 2551 9704 CN GRONINGEN
GMB Civiel B.V. | Postbus 2 4043 ZG OPHEUSDEN
Dorhout Advocaten | Postbus 96 9700 AB GRONINGEN
Goa Infra Groep | Postbus 950 9700 AZ GRONINGEN
Duinn | Postbus 1414 9701 BK GRONINGEN
GP Groot brandstoffen en oliehandel bv | Postbus 76 1850 AB HEILOO
Dusseldorp Infra, Sloop en Milieutechniek B.V. | Postbus 66 9350 AB LEEK
Green Energy Initiative- Universiteit Twente | Zuidergrachtswal 3 8933 AD LEEUWARDEN
E Kwadraat Advies | Postbus 827 8901 BP LEEUWARDEN
Green Planet | Dorpstraat 28 7933 PC PESSE
East-West Trade Holding BV | Akonietenstraat 10 9679 EM SCHEEMDA
Green Spread Advies & Ontwikkeling BV | Utrechtseweg 310 6812 AR ARNHEM
EBS - EnergieBedrijvenSuriname | Postbus 1825 PARAMARIBO
Groen Gas Nederland | Hofplein 31 8911 HJ LEEUWARDEN
ECN | Postbus 1 1755 ZG PETTEN
Groningen Airport Eelde | Postbus 50 9765 ZH PATERSWOLDE
Ecofys Netherlands B.V. | Postbus 8408 3503 RK UTRECHT
Groningen Seaports | Postbus 20004 9930 PA DELFZIJL
Econvert Consult | De Meerpaal 11 9206 AJ DRACHTEN
Grontmij Nederland B.V. | Postbus 68 3800 AB AMERSFOORT
Eekels Elektrotechniek | Postbus 4 9600 AA HOOGEZAND
Hanze Development | De Nijverheid 21 9207 DG DRACHTEN
Eleq | Turkseweg 130 8330 AA STEENWIJK
Hanzehogeschool Groningen | Postbus 30030 9700 RM GRONINGEN
EnableMi | Postbus 6011 9702 HA GRONINGEN
HDG | Hooglandpad 6 8302 KR EMMELOORD
Eneco Energie | Postbus 96 2900 AB CAPELLE AAN DEN IJSSEL
HDM pipelines | Postubs 11 8730 AA WOMMELS
EnerGQ B.V. | Laan Corpus den Hoorn 300 9728 JT GRONINGEN
Heijmans Civiel | Postbus 418 5240 AK ROSMALEN
Energy Academy Europe | Postbus 221 9700 AE GRONINGEN
Icopal B.V. | Postbus 2301 9704 CH GRONINGEN
Energy Expo | Tussen Beide Markten 17 9712 CC GRONINGEN
Imtech | Postbus 5148 9700 GC GRONINGEN
ENERGY VALLEY PLATFORM
RESOURCE
SPECIAL
ENERGY
VALLEY
PLATFORM
5
Energy Valley Platform Leden Inextern | Rozenburglaan 1 9727 DL GRONINGEN
R.R. Maritime Engineering B.V. | Cuxhavenweg 6 9723 JK GRONINGEN
Intramar insurances | Postbus 891 1780 AW DEN HELDER
Rabobank Stad en Midden Groningen | Postbus 2003 9704 CA GRONINGEN
IVN Assen | Postbus 125 9400 AC ASSEN
Raedthuys Groep | Postbus 3141 7500 DC ENSCHEDE
Kadaster | Postbus 9046 7300 GH APELDOORN
Rein Advies | Tangerveldweg 9 9661 TL ALTEVEER
KNN Advies BV | Duinkerkenstraat 13 9723 BN GRONINGEN
Relighted | Postbus 4085 9701 EB GRONINGEN
Koninklijke Sjouke Dijkstra | Postbus 136 9350 AC LEEK
Rijksuniversiteit Groningen College van Bestuur | Postbus 72 9700 AB GRONINGEN
Kuurman Groep | Postbus 256 9600 AG HOOGEZAND
Rijksuniversiteit Groningen | Zernikelaan 6 9747 AA GRONINGEN
Lefier | Postbus 7104 9701 JC GRONINGEN
RIO Projects | Snip 81 9728 XR GRONINGEN
LTO Noord | Postbus 240 8000 AE ZWOLLE
ROC Drenthe College | Postbus 173 7800 AD EMMEN
Machinefabriek Douna B.V. | Postbus 7557 8903 JN LEEUWARDEN
Royal HaskoningDHV B.V. | Postbus 8064 9702 KB GRONINGEN
Major Electronics | Industrieweg 98 7903 AK HOOGEVEEN
RTB IT | David Linvingstonestraat 3 7825 AE EMMEN
ManEngenius BV | Boslaan 2 - a 2132 DX HOOFDDORP
Rumph Advies & Interim Management | Nieuwlandsweg 27 9751 GH HAREN
Marjor Electronics | Industrieweg 98 7903 AK HOOGEVEEN
Ruysdael, The Counselling Company | Postbus 80 3970 AB DRIEBERGEN
Mijn Accountant | Leonard Springerlaan 7 9727 KB GRONINGEN
S&T Dependable Solutions | Postbus 608 2600 AP DELFT
MNO Vervat | Postbus 185 2150 AD NIEUW - VENNEP
Samenwerkingsverband VAST | Postbus 22 9160 AA HOLLUM
Mobilectra | Kalmarweg 16 - 7 9723 JG GRONINGEN
SBE | Postbus 130 9930 AC DELFZIJL
NAM | Postbus 28000 9400 HH ASSEN
Schanssema Business Consulting | Zandhamel 2 9403 XN ASSEN
NHL Hogeschool | Postbus 1080 8900 CB LEEUWARDEN
Sea4s | Buorren 24 8641 WV RIEN
NOM | Postbus 424 9700 AK GRONINGEN
Seal for Life industries | Gasselterstraat 20 9503 JB STADSKANAAL
Noordenwind | Postbus 1835 8901 CC LEEUWARDEN
Sieben & Lont- Bestuursrechtadviseurs | Pasteurlaan 26 - 8 9728 LE GRONINGEN
Noorderpoort | Postbus 530 9700 AM GRONINGEN
SMI Dokkum B.V. | Oostergoweg 6 9101 PC DOKKUM
Noordtij | Wirdumerdijk 13 - c 8911 CB LEEUWARDEN
SNN | Postbus 779 9700 AT GRONINGEN
Nuon Power Generation B.V. | Postbus 94750 1090 GT AMSTERDAM
Solarnoord | Steenhouwer 22 9502 ET STADSKANAAL
NV Nederlandse Gasunie | Postbus 19 9700 MA GRONINGEN
Stevin Technology Consultants | Postbus 195 3740 AD BAARN
Omrin | Postbus 1622 8901 BX LEEUWARDEN
Stichting Duurzaamheidsplatform Heerenveen | Fonteinkruid 18 8445 RT HEERENVEEN
Ontwikkelingsbedrijf Noord- Holland Noord (NHN) | Comeniusstraat 10 1817 MS ALKMAAR
Strawberry Fields | Kleine Leliestraat 11 9712 TD GRONINGEN
Oosterhof Holman | Postbus 6 9843 ZG GRIJPSKERK
Sunoil Biodiesel | Postbus 2000 7801 CA EMMEN
OrangeGas | Wiardaplantage 60 8939 AB LEEUWARDEN
Tebodin consultants & engineers | Postbus 16029 2500 BA DEN HAAG
P.C. Jansen Marine Agencies B.V. | Hoge Traan 22 - k 9351 VV LEEK
Technaut B.V. | De Gaffel 9 9206 AV DRACHTEN
P2Projectmanagement | Postbus 9 5328 ZG ROSSUM (GLD.)
Tieto | Laan Corpus den Hoorn 300 9728 JT GRONINGEN
Paatz Scholz van der Laan | Zeppelinstrasse 71 - 73 81669 MÜNCHEN
Topell Energy BV | Fluwelen Burgwal 44 2511 CJ DEN HAAG
Pastoor Consult BV | Postbus 94538 1090 GM AMSTERDAM
UNICA Installatietechniek BV | Atoomweg 5 9743 AJ GRONINGEN
Pentair Haffmans | Postbus 3150 5902 RD VENLO
Unique Lights | Pottenbakkersstraat 6 8601 WS SNEEK
Peterson Den Helder B.V. | Postbus 909 1780 AX DEN HELDER
Van der Feltz advocaten | Postbus 85615 2508 CH DEN HAAG
PlasBossinade Advocaten N.V. | Postbus 1100 9701 BC GRONINGEN
Van Hall Larenstein Instituut | Postbus 1754 8901 CB LEEUWARDEN
Plegt-Vos Noord | Postbus 25 9400 AA ASSEN
Versatec Energy B.V. | Korenmolenlaan 4 3447 GG WOERDEN
PNO concultants | Postbus 7018 5605 JA EINDHOVEN
Visser en Smit Hanab | Postbus 5 9640 AA VEENDAM
PricewaterhouseCoopers | Postbus 9616 1006 GC AMSTERDAM
Volantis | Stavangerweg 21 - 17 9723 JC GRONINGEN
Procap | Savannahweg 71 3542 AW UTRECHT
Waterbedrijf Groningen | Postbus 24 9700 AA GRONINGEN
ProjectTeamWork | Rondgang 13 8391 LN NOORDWOLDE
Waterschap Noorderzijlvest | Postbus 18 9700 AA GRONINGEN
ProteoNic B.V. | J.H. Oortweg 19 - 21 2333 CH LEIDEN
Windpowercentre | Buitenweg 16 8414 LV NIEUWEHORNE
Provincie Drenthe | Postbus 122 9400 AC ASSEN
YP Your Partner | Amperelaan 1 9207 AM DRACHTEN
Provincie Fryslân | Postbus 20120 8900 HM LEEUWARDEN
ZON Energie | Postbus 22 1715 ZG SPANBROEK
Provincie Groningen | Postbus 610 9700 AP GRONINGEN Provincie Noord-Holland | Postbus 123 2000 MD HAARLEM QLYTE | Kranssteenweg 2 9936 TH FARMSUM Quality Services BV | Kierkamperweg 33 6721 TE BENNEKOM Qurrent Renewable Energy BV | Algerastraat 7 3125 BS SCHIEDAM
SPECIAL
ENERGY
VALLEY
PLATFORM
6
STOPAQ.
RESOURCE
'Hermetisch afsluiten voor het leven, dat is in het kort wat Stopaq doet', vertelt Frits Doddema, CEO van Stopaq vanuit het hoofdkantoor te Stadskanaal. 'Seal for life is onze missie. Met Stopaq dichten we objecten en infrastructuur volledig af en beschermen deze tegen corrosie. Dat doen we ondertussen al in 70 landen wereldwijd.'
Wereldwijde speler uit Stadskanaal topaq is een bijzonder isolerend materiaal, zoals Doddema uitlegt. 'Het blijft altijd in een stabiele vloeibare fase zodat het materiaal niet kan scheuren of loslaten. Ter illustratie', hij opent een kuipje koffiemelk en giet deze leeg op een schoteltje. 'Je kunt in een dergelijke vloeistof krassen', en hij haalt zijn pen door de vloeistof, 'maar het loopt na de kras gewoon weer dicht. Het is zelfherstellend.'
S
graden Celsius kan het niet breken of scheuren.' Door onder al deze omstandigheden stabiel te blijven, is het een eenvoudig materiaal om mee te werken. 'Met leidingen in het hete Midden-Oosten of onder water een belangrijke eigenschap voor de man in het veld die zonder dure gereedschappen en afhankelijkheid van straalprofielen zijn werk goed moet doen'
Zandstralen of verven 'Ga er maar aanstaan', zegt Doddema serieus. 'Voor veel mensen in het veld betekent onderhoud aan leidingen zandstralen of verven onder omstandigheden die verre van ideaal zijn. Met Stopaq zorgen we dat ze snel en efficiënt een buis kunnen beschermen tegen de invloeden. Het is snel aan te brengen en eenvoudig te verwerken. Ik streef ernaar dat iemand die in het veld staat op maandag met een glimlach begint en op vrijdag met een glimlach afsluit, wetend dat hij kan rekenen op het gebruiksgemak van Stopaq.'
Hermetisch afdichten Juist de stabiele vloeibaarheid van Stopaq maakt het tot de perfecte oplossing om een breed scala aan objecten hermetisch af te dichten en tegen de invloeden
“We werken voor 90% over de grens - met een grote nadruk op het Midden-Oosten - en voor 10% in Nederland.” Zelfherstellende vloeistof Deze handige zelfherstellende eigenschap van een materiaal die in een vloeistoffase blijft, hebben ze bij Stopaq geperfectioneerd om een systeem te maken dat gegarandeerd 30 jaar hermetisch afsluit. Bovendien is Stopaq makkelijk te bewerken en toe te passen. 'Onder 120 graden Celsius blijft het stabiel en tot minus 70
te beschermen. Tijdens een rondleiding door het Stopaq Experience Centre laat Doddema trots de verschillende toepassingen zien. Van oliepijpleidingen in het Midden-Oosten tot een onderzoeksstation op de Noordpool, leidingen diep onder zout water tot toepassingen in huis; overal zorgt Stopaq dat wat dicht moet, dicht blijft.
Nederland waterland De uitvinding van Stopaq is lokaal gedaan in begin jaren '90 door Frans Nooren. Vervolgens heeft het enkele jaren geduurd om het door te ontwikkelen. Anno 2014 is Stopaq een wereldwijde speler van formaat, maar met de voeten stevig in de Energy Valley regio. 'Waarom is de uitvinding van Stopaq Stop Aqua - hier gedaan? Omdat we als Nederland een waterland zijn. Voor alle ontwikkelingen op watergebied moet je hier zijn. Daarnaast hebben we hier regionaal natuurlijk veel gas. Ons landje ligt helemaal vol met de infrastructuur
die het mogelijk maakt dat 7 miljoen mensen op gas kunnen koken.' Allemaal stalen leidingen die potentieel 'in de Stopaq kunnen worden gewikkeld'.
Van lokaal naar wereldwijd Van Stadskanaal en Energy Valley naar de rest van de wereld. 'Vandaag de dag halen we ons succes voornamelijk uit het buitenland. We werken voor 90% over de grens - met een grote nadruk op het Midden-Oosten - en voor 10% in Nederland. Dan hebben we het vooral over landen waar olieleidingen een belangrijke rol spelen.' Onder de hoede van Doddema groeide de onderneming op jaarbasis naar 25 miljoen en beschermt Stopaq meer dan 1 miljoen vierkante meter staal tegen corrosie.
Eerste kansen 'We maken als Stopaq graag deel uit van het Energy Valley Platform. Het gaat ons om cohesie en de sociale factor. Wat kun je lokaal betekenen? Wat kunnen we als ondernemingen betekenen voor de regio? We gaan dan wel de hele wereld over, maar de uitvinding van Stopaq is hier in Stadskanaal gedaan. We zijn overgenomen door een Amerikaans bedrijf, maar het hoofdkantoor staat mooi hier. Het is hier dat we onze eerste kansen bij de NAM en de Gasunie kregen. Dat we als Stopaq lokaal een rol in de werkgelegenheid spelen, vind ik persoonlijk heel belangrijk.'
RESOURCE
SPECIAL
ENERGY
VALLEY
PLATFORM
7
Energy Valley Platform:
Ontmoetingsplaats voor ondernemers, kennisinstellingen en overheden Het Energy Valley Platform is dé noordelijke energie-netwerkclub: een ontmoetingsplaats voor ondernemers, kennisinstellingen en overheden. Het platform biedt leden de mogelijkheid om kennis en ervaringen met elkaar uit te wisselen, ideeën op de agenda te plaatsen en op de hoogte te blijven van de nieuwste ontwikkelingen binnen de energiebranche en binnen de Energy Valley regio.
Snelst groeiende innovatiecluster van de EU Het Energy Valley Platform geeft organisaties toegang tot de snelst groeiende energieregio van Nederland en is een van de leidende innovatieclusters in de EU. Lidmaatschap staat open voor alle energie gerelateerde organisaties die actief zijn in de Energy Valley regio of hier een energie gerelateerd project willen ontwikkelen.
Meer dan 200 leden Het Energy Valley Platform telt meer dan 200 leden en dit aantal groeit nog steeds.
Aanmelden Wilt u ook lid worden van het Energy Valley Platform? Vul dan het aanmeldingsformulier hieronder in.
Uw l als e e d r o o v Valley y g r e n E Platform lid
Lidmaatschap van het Energy Valley Platform biedt een aantal mooie voordelen:
• U krijgt informatie over actuele energieontwikkelingen, beleid, financiering- en subsidieopties. • U krijgt toegang tot een breed netwerk van 200 actieve energiepartijen. • U krijgt een podium waar ideeën en wensen kenbaar gemaakt kunnen worden. • U krijgt de mogelijkheid uw organisatie te profileren. (uw logo en bedrijfsnaam op onze website en in diverse brochures/presentaties en gebruik van het platformlogo). • U krijgt gratis toegang of korting op platformbijeenkomsten, korting bij andere bijeenkomsten waar de stichting bij betrokken is en uitnodigingen voor specifieke handelsreizen en exportprogramma's. • U bent vanaf het begin op de hoogte van Europese amenwerkingsverbanden.
Energy Valley Platform: heldere prijzen, duidelijke voordelen Bij het Energy Valley Platform kennen we twee overzichtelijke categorieën:
Ja, ik word lid van het Energy Valley Platform
Categorie 1:
Categorie 2:
Heeft uw organisatie minder dan 250 medewerkers?
Heeft uw organisatie meer dan 250 medewerkers?
Dan betaalt u € 350,- op jaarbasis.
Dan betaalt u € 3500,- op jaarbasis.
Organisatie:
Organisatieomvang:
Minder dan 250 medewerkers Meer dan 250 medewerkers
Naam contactpersoon: Functie: Adres: Postcode: Plaats: Telefoonnummer:
Sustainable Energy Week
9 Finales Energy Challenges Juni is traditioneel de maand van de finales van de Energy Challenges: dé energiebesparingswedstrijd tussen scholieren. Dan wordt bekend welke leerlingen - Energizers - de meeste energie hebben bespaard en de beste campagne hebben gevoerd. De wedstrijden worden gehouden per provincie; zo vond op 20 juni de finale van de Energy Challenges Fryslân plaats.
Van 23 tot 27 juni 2014 vond in Brussel de EU Sustainable Energy Week 2014 plaats. Tijdens een ochtendsessie keek de RUG naar de menselijke factor in succesvolle energietransities. De internationale kennisinstellingen ondertekenden een 'Expression of Interest'. En de Action Group Energy & Water Works heeft zijn eerste officiële bijeenkomst gehad. Zo kon Europa kennismaken met de vele interessante kruisbestuivingen tussen energie en water.
De Top-14 van 2014
11
DONG Energy Solar Challenge
14
Om het jaar wordt de DONG Energy Solar Challenge gehouden, en in 2014 was het weer zover. Dit tweejaarlijkse racefestijn met zonneboten vond plaats in de provincies Groningen en Fryslân: van 26 juni tot en met 5 juli. De Challenge sloot aan bij Sail Harlingen, waar de zonneboten tussen de tallships doorvoeren. De race startte in Blauwestad.
10 12 EBA Congres en opening InVesta Noord-Holland slaagde erin een groot internationaal biogascongres naar zich toe te halen: de tweejaarlijkse EBA conferentie van 30 september tot en met 2 oktober. Deze conferentie is bezocht door meer dan 200 deelnemers uit 30 verschillende landen. Samen met de EBA hebben we één dag ingericht rondom het thema biomassavergassing: Biomass Gasification Europe 2014. Tijdens dit evenement vond ook de officiële opening plaats van InVesta: kennis- en expertisecentrum voor biomassavergassing in Alkmaar.
13 Koning opent proefopstelling Blue Energy Afsluitdijk Op 26 november opende Koning Willem-Alexander de Blue Energy proefinstallatie op de Afsluitdijk. Met deze unieke installatie kan energie uit zoet en zout water worden gewonnen. Hij maakt deel uit van de ontwikkeling van de Afsluitdijk als energiedijk; een belangrijke showcase voor de vooraanstaande positie van de (Noord-)Nederlandse industrie op het gebied van energie-uit-water.
Energy Valley Platform Postbus 11073 9700 CB Groningen
EnTranCe In december vonden twee innovaties die op Energy Transition Centre EnTranCe in Groningen zijn getest, hun vervolg in een veldtest dan wel een demonstratieproject. Het gaat om een nieuwe generatie zonneboiler en een uitrol van brandstofcellen. Het project 050-Zon omvat het plaatsen van 50 zonneboilersystemen in Groningen. Onderdeel van het project is een onderzoek naar de gasbesparing bij verschillende gezinssamenstellingen die met de inzet van zonneboilers kan worden bereikt. Onder de noemer 'Slimme Stroom Ameland' worden 45 brandstofcellen op Ameland geplaatst, aan het elektriciteitsnet gekoppeld en vervolgens collectief op afstand aangestuurd. De brandstofcellen gaan lokaal elektriciteit en warmte produceren op momenten dat duurzame bronnen, zoals de toekomstige 'zonneweide' met 10 hectare PV-panelen, het door weersomstandigheden af laten weten terwijl er wel elektriciteit nodig is. Het is voor het eerst in Europa dat met zo'n groot aantal brandstofcellen een zogenaamde virtuele elektriciteitscentrale (Virtual Power Plant) wordt gerealiseerd.
