Energie in het Waddenfonds Energy Valley 05-11-13
1. Doel In deze notitie wordt een eerste aanzet gegeven van de mogelijke inhoudelijk aanpak van Energy Valley op de programmastructuur van het Waddenfonds (Uitvoeringsprogramma 2014-2018).
2. Vertrekpunt Wet op Waddenfonds In de Wet op het Waddenfonds, die in 2007 in werking is getreden, zijn de vier hoofddoelstellingen van het Waddenfonds geformuleerd. Deze vier hoofddoelstellingen zijn nevenschikkend aan elkaar:
Het Waddenfonds heeft ten doel de subsidiëring van activiteiten, anders dan reguliere investeringen of beheers- of onderhoudswerken, die gericht zijn op of bijdragen aan; Het vergroten en versterken van de natuur- en landschapswaarden van het Waddengebied; Het verminderen of wegnemen van externe bedreigingen van de natuurlijke rijkdom van de Waddenzee; Een duurzame economische ontwikkeling in het Waddengebied dan wel gericht zijn op een substantiële transitie naar een duurzame energiehuishouding in het waddengebied en de direct aangrenzende gebieden; Het ontwikkelen van een duurzame kennishuishouding ten aanzien van het Waddengebied.
De Waddenfondsmiddelen zijn bestemd voor het Waddengebied. In de Derde Nota Waddenzee wordt deze begrenzing vastgelegd. Deze is door de provincies bestendigd. Voor het thema duurzame energietransitie is door het Rijk een bredere begrenzing vastgesteld: Friesland, Groningen en Kop van Noord-Holland. Op naar een nieuw Uitvoeringsprogramma 2014-2018 Waddenvisie als vertrekpunt Onder de titel ‘Wadden van allure’ beschrijft de Waddenvisie de identiteit van het gebied. De provincies Noord-Holland, Friesland en Groningen onderkennen dat menselijk handelen de natuur en het landschap niet alleen versterkt, maar ook verstoort. Daarom is duurzaamheid als rode draad in de visie verweven. Zo kunnen gemeenten en provincies keuzes maken, die zorgen voor evenwicht in het samenspel tussen natuur en menselijk handelen. De Waddenvisie is het vertrekpunt voor toekomstige plannen van de provincies en vormt ook de basis voor het nieuwe Uitvoeringsplan Waddenfonds 2014-2017. Energie als belangrijk onderdeel van de doelen van het Waddenfonds Energie heeft een bijzondere positie in het Waddenfonds dossier en is verbonden met transitie en economische ontwikkeling. Lessons Learned Op basis van de recente ervaringen met het thema energie concluderen we het volgende: Met het Pioniersprogramma zijn zeer uiteenlopende energieprojecten gehonoreerd; Het jaarbudget was onvoldoende om de alle aanvragen te honoreren; Hoewel voor het thema ‘energie’ de begrenzing ruim is (Friesland, Groningen, Kop van NoordHolland), wordt er bij de behandeling van de projectaanvragen gevraagd naar de relatie tussen het project en het Waddengebied; -
Cross-overs met de andere thema’s zijn met name bij de projecten in de havens bereikt; Er is weinig programmatisch gewerkt, gehonoreerde projecten staan veelal los van elkaar, waardoor er schijnbaar geen structurele voortuitgang in de verduurzaming wordt bereikt;
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
-
-
Kennisprogramma’s vanuit de Waddenacademie sluiten nog niet veel aan de thema’s energie en havens; In de ambtelijke en publieke beeldvorming zijn er weinig projecten gerealiseerd, terwijl in 2012-2013 er veel kwalitatief hoogstaande projecten zijn aangevraagd en (deels) gehonoreerd: er is een communicatieslag nodig om het succes van het Waddenfonds onder de aandacht te brengen; Het fonds is onderhevig gebleken aan bestuurlijke perikelen, wat gevolgen had voor de besluitvorming en slagvaardigheid. Dit heeft vertragingen opgeleverd in de honorering van projecten.
Regeling en budget De komende jaren komt er (totaal voor alle thema’s jaarlijks) tussen € 28 miljoen en € 40 miljoen beschikbaar voor het aangaan van verplichtingen. Om dit geld doelmatig in te kunnen zetten, zullen duidelijke keuzes moeten worden gemaakt. Voor het thema energie betekent dit dat er focus moet worden aangebracht (wat wel, waar en wat niet) en er moet worden gekeken naar de mogelijkheid om coalities (cross-overs) aan te gaan. Procesgeld De huidige regeling voorziet niet in het toekennen van procesgeld. Met name wanneer er programmatisch gewerkt wordt kan procesgeld effectief zijn om de voortgang en samenhang te garanderen. Het voorstel is derhalve om bij meerjarige programma’s in beperkte mate ook procesgeld toe te kunnen kennen aan de projecten.
3. Uitwerking thema Energie Uitgangspunten Op basis van het bovenstaande kiezen we voor de volgende uitgangpunten om te komen tot een duidelijke programmering. Projecten zijn zo veel mogelijk onderdeel van een programma Beperk het aantal programma’s (durf te kiezen) De programma’s / projecten verbeteren direct of indirect de milieu-footprint van de Wadden De projecten dragen bij aan de economische structuur van de waddenregio Vorm waar mogelijk coalities (natuur, recreatie, landbouw, water) 1 Kies voor programma’s die een goede koppeling met EU-gelden hebben. 2 Sluit waar mogelijk aan op de TKI’s 3 Sluit aan op kennisprogramma’s Voorstel programma’s thema Energie Om te komen tot een voorstel voor een van de programma’s, hebben we de ‘thema’s en speerpunten’ uit de Waddenvisie als uitgangspunt genomen. Daar zijn voor het thema duurzame energie ‘aangrijpingspunten’ benoemd (bijlage 1). Op basis van dit overzicht en de bovengenoemde uitgangspunten komen we tot de volgende programma’s: Wind op zee Biomassateelt op zee Energie uit water Duurzaam varen Duurzame havens Verduurzaming van de eilanden. 4
Dit betekent dat de volgende programma’s niet direct in beeld komen:
1
De waddenfondsgelden kunnen extra waarde krijgen door deze in te zetten in de verwerving van EU-fondsen. Zo kunnen de gelden als multiplier worden ingezet. Betekent dat in de programmaring de juiste thema’s moeten worden gepakt. Dit vraagt nadere verkenning. 2 Door in de programmering aan te sluiten op de verschillende TKI-thema’s (energie / water) kan ook hier de multiplier gezocht worden. 3 Door de programma’s aan te laten sluiten op de kennisprogramma’s bij de diverse onderwijs- en onderzoeksprogramma’s kan meerwaarde worden behaald. De Energy Academy / Energy College kan hier een belangrijke rol in spelen.
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
-
Kennisontwikkeling Wind op Land Biomassaconversie Gas Inzet restwarmte / warmtenetten
In tabel 1 zijn de programma’s uitgewerkt. De programma’s ‘biomassateelt op zee’ en ‘duurzame havens’ vinden we heel belangrijk, maar vallen strikt genomen niet onder het thema ‘energie’. Derhalve zijn deze programma’s apart opgenomen in tabel 2. In bijlagen 1 en 2 is zijn meer uitgebreide tabellen opgenomen.
Tabel 1: Aanzet programma’s en programmaonderdelen thema Energie (een meer uitgebreide versie hiervan staat in bijlage 2)
Programma Windenergie
Energie uit water
Uitwerking in onderdelen Investeringen in het stopcontact op zee concept, bundeling van de kabelinfrastructuur (voorkomen van extra leidingen door de Waddenzee) Verduurzaming van de havens door aanleg van windmolens (voor zover landschappelijk of ecologisch passend), zie ook duurzame havens Opslagsystemen voor elektriciteit, ook van energie uit water. Combinatie offshore windenergie en aquacultuur, zie ook biomassateelt op zee Toepassing van getijde-energie (testlocaties in de Noordzee en Waddenzee): van pilot tot operations. Energiedijk-concept: integratie duurzame energietechnieken met aanpassing van de dijken: getijde-energie, blue-energy, wind- en zonne-energie, vismigratiesystemen
Duurzaam varen
Verduurzaming van de eilanden
Uitvoering LNG Masterplan (Green deal Rijn en Wadden): van R&D tot ombouw / bouw van schepen en installaties. Elektrisch varen (introductie van programma’s en de aanleg van elektrische installaties, zoals walstroomvoorzieningen) Energiebesparingsprogramma’s (innovaties introduceren met voorbeeldwerking) Duurzame decentrale energiesystemen (opwekken van energie, voor zover passend bij de karakteristieken van het eiland) Ontwikkeling van smart-grids om de zelfvoorziening van de eilanden te faciliteren.
4
Binnen het programma ‘ duurzame havens’ of ‘ verduurzaming van de Waddeneilanden’ kunnen mogelijk wel projecten vanuit deze programma’s worden geformuleerd
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
Tabel 2: Aanzet programmaonderdelen in de waar energie een belangrijk onderdeel kan zijn.
Programma Biomassateelt op zee
Duurzame havens
Uitwerking in onderdelen Biomassateelt voor de productie van energie en voor raffinage op de Noordzee en Waddenzee (van R&D tot en met oogst: zeewier en schelpenteelt) Verwerking van biomassa voor winning energie en producten (bulk, zoals eiwitten en hoogwaardige producten zoals pigmenten) Testlocaties voor de productie of verwerking van (zilte) aquatische biomassa (zoals NIOZhaven te Texel) Duurzame opwekking van energie in de havens om het duurzaam varen mogelijk te maken (bio-LNG en elektriciteit) Verduurzaming van de visserij, scheep- en recreatievaart (programma voor LNG en elektrisch varen), zie ook duurzaam varen Innovaties en pilots voor (nieuwe) d.e. technologie, passend bij de havenspecialisatie: -
Den Helder: offshore (wind)energie en biomassateelt op zee
-
Den Oever: biomassateelt op zee
Harlingen: jacht- en scheepsbouw Eemshaven en Delfzijl: offshore windenergie en biobased economy Texel (NIOZ): biomassateelt op zee Verduurzaming (proces)industrie gekoppeld aan de havens: toepassing van pilot en demo's (dus geen fullscale investeringen)
4. Vervolgstappen In een verdere uitwerking stellen we voor: Deze programma’s meer SMART moeten worden gemaakt: per programma / onderdeel een duidelijke doel formuleren die regionaal en wadden-gerelateerd is en de milieu-footprint verbetert (voorbeeld: we willen in alle havens walstroom, we willen steun aan de coöperaties om de eilanden energieneutraal te maken etc.); De programma’s in de tijd te zetten, wellicht ook budgetteren; Koppeling met de TKI’s, de kennisprogramma’s en de EU-gelden nader uit te werken. Het is zeer goed denkbaar dat we deze uitwerking afstemming zoeken met het programmabureau ‘Naar een Rijkere Waddenzee’ om zo goede coalitie-definities te vormen. Hier zijn reeds positieve oriënterende gesprekken mee gevoerd. Tenslotte vraagt ook de regeling zelf in het algemeen en de financiering in het bijzonder aandacht: De voorgestelde voorliggende aanpak leidt tot Waddenfonds-aanvragen, die afwijken van aanvragen voor andere regelingen en daardoor uniek of additioneel zijn. De Waddenfondsgelden zouden niet ingezet moeten worden voor venture capital of als seed money. Daar zijn andere regelingen voor, zoals de duurzame energiefondsen (Friesland en Noord-Holland). De gelden kunnen het beste worden ingezet als ‘tekortfinanciering’, als bijdrage aan de investering of 5 als bijdrage aan de onrendabele top van een project (in geval van een project met een Businesscase ). We stellen voor in beperkte mate procesgeld toe te kunnen kennen, daar waar de continuïteit van (meerjarige) programma’s moet worden gegarandeerd. Deze benadering zou verder uitgewerkt kunnen worden. Bijlage 1. Kader
5
Projecten waar een cash-flow wordt gegenereerd moeten op een andere manier worden beoordeeld dan projecten waar er alleen sprake is van een investering.
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
Thema's en speerpunten volgens Waddenvisie
Aangrijpingspunt voor het thema Energie
Natuur, landschap en cultuurhistorie
Natuur, landschap en cultuurhistorie
Herstel natuurlijke dynamiek
Voorkomen van negatieve effecten
Aanleg ecologische verbindingen
Mitigerende maatregelen bij aanleg windmolenparken
Geleidelijk overgangen land en water Bescherming landschap en cultuurhistorie Water
Water
Gegarandeerde kustveiligheid, combi met andere functies mogelijk
Aanleg energiedijk en toepassing getijde-energie
Borging zoetwatervoorziening Agrarische sector
Agrarische sector
Innovatie en duurzame productie
Biobased economy
Samenwerking gericht op verduurzaming en biobased economy
Aquacultuur
Diversificatie waaronder streekgebonden producten
Decentrale opwekking agrarische sector
Verduurzaming energievoorziening landbouw Landschappelijke inpassing Visserij
Visserij
Een gezonde en duurzame energiesector
Biomassateelt op zee
Aanpassen faciliteiten in de havens
Duurzaam varen
Samenwerking in de keten Recreatie en toerisme
Recreatie en toerisme
Groei in balans met natuurwaarden
Verduurzaming recreatie en toerisme (energie)
Verduurzamen van recreatie en toerisme Havenontwikkeling
Havenontwikkeling
Economische ontwikkeling in balans met ecologische belangen
Havenspecialisatie
Specialisatie van de havens:
Duurzame opwekking in de havens
> Den Helder: offshore (wind)energie
Duurzaam varen (LNG, elektrisch)
> Eemshaven: offshore (wind)energie en biobased economy > Delfzijl: biobased economy > Harlingen: jacht- en scheepsbouw Ontwikkeling zeehavens tot UNESCO-waardige havens > ecologische footprint naar nul > verduurzaming scheepsvaart Koppeling functies Stimuleren van bedrijvigheid > efficient gebruik van (afval)stromen > gebruik walstroom > schonere brandstoffen Energie
Energie
Offshore windenergie (Noordzee en Duitse wateren)
Offshore windenergie
Biomassa en agro-businesscluster
Biomassa en agro-businesscluster
Verduurzaming gebouwde omgeving en (proces)industrie
Verduurzaming gebouwde omgeving en (proces)industrie
Kennisontwikkeling en innovatie
Kennisontwikkeling en innovatie
Bijlage 2. Raakvlakken
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
Energie Programma Windenergie
Raakvlakken Natuur, landschap en cultuurhistorie / Havenontwikkeling
Uitwerking Investeringen in het stopcontact op zee concept, bundeling van de kabelinfrastructuur (voorkomen van extra leidingen door de Waddenzee) Verduurzaming van de havens door aanleg van windmolens (voor zover landschappelijk of ecologisch passend) Opslag-systemen elektriciteit Combinatie offshore windenergie en aquacultuur
Energie uit water
Natuur, landschap en cultuurhistorie / Water
Toepassing getijde-energie (testlocaties en afsluitdijk) Energiedijk-concept: integratie duurzame energietechnieken met aanpassing van de dijken: getijde-energie, blue-energy, wind- en zonneenergie, vismigratiesystemen
Duurzaam varen Natuur, landschap en cultuurhistorie / recreatie en toerisme / Havenontwikkeling
Uitvoering LNG Masterplan (Green deal Rijn en Wadden): van R&D tot ombouw / bouw van schepen en installaties. Elektrisch varen (introductie en aanleg installaties)
Verduurzaming van de eilanden
Agrarische sector / Visserij / Recreatie en toerisme
Energiebesparing Duurzame decentrale energiesystemen Ontwikkeling van smart-grids
Energie gerelateerd Biomassateelt op zee
Natuur, landschap / Visserij / Havenontwikkeling
Duurzame havens
Natuur, landschap en cultuurhistorie / water / visserij / Recreatie en toerisme / Havenontwikkeling
Biomassateelt voor de productie van energie en voor raffinage (van R&D tot en met oogst: zeewier en schelpenteelt) Verwerking van biomassa voor winning energie en producten (bulk, zoals eiwitten en hoogwaardige producten zoals pigmenten) Testlocaties voor de productie of verwerking (zoals NIOZ te Texel) Duurzame opwekking van energie in de havens Verduurzaming van de visserij, scheep- en recreatievaart (LNG en elektrisch varen: zie ook duurzaam varen) Innovaties en pilots passend bij de havenspecialisatie: Den Helder: offshore (wind)energie en biomassateelt op zee Den Oever: biomassateelt op zee Harlingen: jacht- en scheepsbouw
-
Eemshaven en Delfzijl: offshore windenergie en biobased economy
Verduurzaming (proces)industrie gekoppeld aan de havens: pilot en demo's
Agendapunt 3.B., AB Waddenfonds 9 december 2013
