Energie in Nederland. Energy in the Netherlands

Energie in Nederland Energy in the Netherlands 2006

Energie in Nederland Energy in the Netherlands 20 06 EnergieNed Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus 9042 6800 GD Arnhem Telefoon 026 - 356 94 44 Telefax 026 - 446 01 46 E-mail [email protected] Internet www.energiened.nl

energiened

energiened

Bronnen Sources

APX B'con CBS Eurelectric Eurogas EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in

The Federation of Energy Companies in the

Eurostat

Nederland is de brancheorganisatie voor alle bedrij

Netherlands, EnergieNed, is the representative body

Gasunie

ven die in Nederland actief zijn in productie, trans

for all companies in the Netherlands playing an active

TenneT

port, handel of levering van gas, elektriciteit en/of

part in the production, transport, trade or supply of gas,

warmte. De federatie behartigt de belangen van de

electricity or heat. The Federation represents the inter-

aangesloten bedrijven. EnergieNed is aanspreekpunt

ests of its member companies. EnergieNed is the point

voor overheid, politiek en belangenorganisaties voor

of contact in the sector for government bodies, political

bedrijfsleven, consumenten en milieu. Namens de

parties and pressure groups representing business, con-

leden voert EnergieNed op nationaal en internatio

sumers and environmentalists. On behalf of its mem-

naal niveau de dialoog met deze ‘stakeholders’.

bers, EnergieNed maintains a dialogue at national and international levels with these stakeholders. Colofon

Ontwerp en illustraties

2D3D, Den Haag

Design and illustrations Drukwerk Printed by

© Niets van deze uitgave mag worden verveel

© No part of this publication may be reproduced and/

voudigd en/of openbaar gemaakt door middel

or published in any form or by any means, including

van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of op

printing, photocopying, microfilming or electronic

welke andere wijze dan ook. Dit boek is met zorg

storage. This publication has been compiled with great

samengesteld. EnergieNed aanvaardt echter geen

care. Nevertheless, EnergieNed accepts no liability

aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel

for the consequences of any inaccuracies in this

in deze publicatie voorkomende onjuistheden.

publication.

Coers en Roest, Arnhem

energie

energy

in

in

nederland

the

20 06

netherlands

feiten & cijfers

facts & figures

inhoudsopgave

contents

inleiding

introduction

1 energie algemeen

energy

2 organisatie

organization

14

3 p r o d u c t i e / b r a n d s t o ff e n

production / fuels

26

4 infrastructuur

i n f r a s t ru c tu r e

36

5 levering

supply

48

6 energieverbruik huishoudens

household energy consumption

58

7 energiekosten

energy rates

66

8 milieu

the environment

72

bijlagen

appendices

81

EnergieNed - Energy in the Netherlands 2006

–

general

4

6

inleiding

introduction

EnergieNed beschikt over een schat aan

EnergieNed has available an abundance of infor-

gegevens over de energiesector. Het ruwe

mation on the energy sector. This comes from raw

materiaal wordt verkregen uit enquêtes onder

data EnergieNed acquires from surveys among

de energiebedrijven, via contacten met bui-

energy companies and through contacts with for-

tenlandse zusterorganisaties, desk research en

eign sister organizations, desk research and mar-

marktonderzoek. In Energie in Nederland is een

ket studies. Energy in the Netherlands contains a

groot aantal van deze gegevens over 2005 en

considerable amount of this information for 2005

de daaraan voorafgaande jaren opgenomen.

and previous years, giving a broad picture of the

De uitgave geeft daarmee een breed inzicht in

production, transport, supply and use of natural

de productie, het transport en de levering en

gas, electricity and heat.

het gebruik van de producten aardgas, elektriciteit en warmte.

This year’s edition of Energy in the Netherlands has been completely updated to reflect current

De voorliggende uitgave is volledig geactuali-

developments in the EU: international figures

seerd. Internationale cijfers zijn waar mogelijk

have been extended to the EU-25 where possible.

uitgebreid voor de EU-25. Voor de overzichte-

To simplify presentation, graphs and data are

lijkheid zijn de landen in grafieken naar regio

grouped by region.

gerangschikt. This publication is structured in much the same Deze publicatie heeft in grote lijnen dezelfde

way as the energy market in the Netherlands.

indeling als de organisatie van de energie-

Production, infrastructure and supply are dealt

markt. Aan zowel productie, infrastructuur en

with in separate chapters. Other chapters deal

levering zijn hoofdstukken gewijd. Daarnaast

with the organization of the energy sector, house-

zijn hoofdstukken gewijd aan de organisatie

hold energy consumption, financial matters and

van de energiesector, het energieverbruik van

the environment.

huishoudens, financiële aspecten en milieu.

Arnhem, mei 2006

Arnhem, May 2006

EnergieNed - Energie in Nederland 2006

summar y of key dat a

s a m e n v a t t e n d o v e r z i ch t

2004

2005

wijziging 2005/2004 change 2005/2004

algemeen

general

(aspirant)leden EnergieNed*

members EnergieNed*

32

31

-3,1%

aantal werknemers

number of staff

36.360

36.599

0,7%

omzet in miljoenen EUR

turnover (EUR millions)

26.301

27.645

5,1%

p ro d u c t i e

production

opgesteld elektrisch vermogen in MW

installed generating capacity (MW)

21.505

21.719

1,0%

hoogste belasting hoogspanningsnet in

maximum load high-voltage network

15.601

15.224

-2,4%

MW **

(MW **)

elektriciteit in miljoenen kWh

electricity (million kWh)

101.899

101.764

-0,1%

maximale dagafgifte in miljoenen m3

peak daily supply (million m3)

418

436

0,4%

gas in miljoenen m3

gas (million m3)

80.774

73.736

-8,7%

warmte in PJ

heat (PJ)

26

26

1,0%

l e n g te n e tte n i n k m

networks

elektriciteit

electricity

266.804

267.271

0,2%

gas

gas

134.906

135.211

0,2%

warmte

heat

4.088

4.268

4,4%

aantal afnemers

( x 1.0 0 0)

(km)

number of customers

(1,0 0 0)

elektriciteit

electricity

7.389

7.524

1,8%

gas

gas

6.724

6.736

0,2%

warmte

heat

243

251

3,3%

v e r b ru i k

consumption

elektriciteit in miljoenen kWh

electricity (million kWh)

108.524

110.186

1,5%

kleinverbruik

small consumers

37.175

37.661

1,3%

grootverbruik

large consumers

71.349

72.525

1,6%

gas in miljoenen m3

gas (million m3)

47.892

46.038

-3,9%

kleinverbruik

small consumers

15.325

14.835

-3,2%

grootverbruik

large consumers

32.567

31.203

-4,2%

warmte in TJ

heat (TJ)

21.602

21.782

0,8%

g e m i d d e l d e e n e r g i e t a ri e v e n v o o r k l e i n v e r b ru i ke r s i n e u r

(incl.

re b e n

consumers in eur

(incl.

regulatory

e n e r g y t a x a n d v a t )*

btw)*

gas

average energy prices for small

( e u r / m 3)

gas

( e u r / m 3)

kleinverbruik

small consumers

0,49

0,56

14,3%

w.o. huishoudens

of which households

0,54

0,66

11,6%

e l e k t ri c i t e i t

(eur/kwh)

electricity

(eur/kwh)

kleinverbruik

small consumers

0,22

0,23

4,5%

w.o. huishoudens

of which households

0,20

0,21

3,6%

29,90

32,40

8,4%

w a rm t e

(eur/gj)

heat

(eur/gj)

gemiddeld

average

* per 1 januari van het daaropvolgende

* per 1 January of the following year

jaar ** De hoogste belasting van het door

** The highest output of generation

TenneT waargenomen productie

capacity (as observed by TenneT)

vermogen plus de import.

plus imports.


energie algemeen energy general

-

energie algemeen

energy

general

Het totale Europese energieverbruik bedraagt

Total annual European energy consumption

jaarlijks bijna 1.746 MTOE (EU 25). Nederland

is approximately 1,746 MTOE (EU 25). The

heeft daarin een aandeel van 4,6%. Energie

Netherlands’ share in this amounts to 4.6%.

wordt niet alleen gebruikt in de vorm van

Energy is consumed not only in the form of elec-

elektriciteit en gas maar ook in de vorm van

tricity and gas, but also as motor fuel for trans-

brandstof voor vervoer. Vrijwel alle energie is

portation. Almost all this energy originates from

afkomstig van de energiebronnen gas, kolen,

either gas, coal, oil or uranium. Thanks to its own

olie en uranium. Dankzij de Nederlandse aard-

extensive natural gas reserves, the Netherlands

gasvelden kan Nederland voor een aanzienlijk

can provide for most of its domestic demand for

deel in de eigen energiebehoefte voldoen.

energy.

balansen

energy balance

Elektriciteit

Electricity

In Nederland ging in 2005 120,1 miljard kWh

In 2005, 120.1 billion kWh of electricity were

om. Daarvan is – na aftrek van de netverlie-

produced in the Netherlands. Of that amount

zen – 110,2 miljard kWh ook daadwerkelijk

– after subtracting grid losses – 110.2 billion kWh

verbruikt, 1,5% meer dan in 2004. Hiervan

were actually consumed, 1.5% more than in 2004.

wordt 98,1 miljard kWh geleverd door de

Energy companies delivered 98.1 billion kWh of

energiebedrijven, het overige deel produceren

that amount; the remainder was generated by

met name grote industriële bedrijven voor

large industrial firms with their own combined

eigen gebruik met warmtekrachtcentrales. Het

heat and power generators. In 2005 the excess of

importsaldo (import minus export) bedroeg in

imports over exports was 16.6% of consumption.

2005 16,6% van het verbruik. In 2004 was dit

In 2004 the excess was 14.9%.

14,9%. Natural gas The total volume of natural gas produced in the

Gas Het totaal geproduceerde gasvolume bedroeg

Netherlands in 2005 amounted to 73.7 billion

in 2005 73,7 miljard m . Na aftrek van het

m3. Subtraction of the excess of exports minus

uitvoersaldo (export minus import) bedroeg

imports gives a total gas consumption of 46.0

het verbruik 46,0 miljard m3, 3,9% minder dan

billion m3, 3.9% less than in 2004. In 2005 small-

3

in 2004. Kleinverbruikers verbruikten in 2005

scale users consumed 3.2% less, large-scale

3,2% minder, grootverbruikers verbruikten

users 6.3% less, and power stations 1.5% more

6,3% minder en elektriciteitscentrales 1,5%

gas than in 2004.

meer dan in 2004. Heat Warmte

In 2005, 21.8 PJ of heat was distributed to

Op 43 plaatsen wordt in Nederland warmte

43 locations in the Netherlands; this represents

geleverd, in 2005 in totaal 21,8 PJ – een toena-

an increase of 0.9% as compared to 2004. This

me van 0,9% ten opzichte van 2004. De warmte

heat was used in homes, buildings and green-

wordt gebruikt voor verwarming van huizen,

houses. The heat, which is produced on a large

gebouwen en kassen. De grootschalige gepro-

scale, was primarily purchased from electricity

duceerde warmte wordt voornamelijk bij de

generation companies. Waste processing com-

elektriciteitsproductiebedrijven ingekocht.

panies and other industries also sell heat on the

Afvalverwerkers en de industrie zijn andere

energy market.

warmte-aanbieders.


1

1 breakdown of final energy consumption

finaal energieverbruik per sector

by sector

overig

other

huishoudens

households

transport

transport

industrie

industry

3.000 PJ

2.500

2.000

1.500

1.000

500

2005

n a tu r a l g a s i n t h e n e t h e r l a n d s

nederland aardgasland

2000

1995

1985

1975

1965

0

cumulative sales

gecumuleerde afzet

estimated reserves (Dutch territory)

voorspelde voorraad (Nederlands grondgebied)

6.000 miljard m3 billion m3

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

2005

2000

1995

1985

1975

1965

0


1 supply and demand of electricity

elektriciteitsbalans

productie elektriciteitscentrales

production power stations

WKK

cogeneration

import

imports

export

exports

netverlies

network losses

eigen verbruik producenten

autoconsumption producers

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

130.000 miljoen kWh million kWh

120.000 67.635

66.604

5.188

110.000

5.398 4.473

4.404

12.128

11.726 100.000

37.661

37.175

90.000

80.000

70.000

60.000 60.397

59.623 50.000

29.762 29.076

40.000

30.000

20.000

23.691

21.405 10.000


2005

2004

0

1 supply and demand of gas

gasbalans

productie

production

import

imports

export

exports

elektriciteitscentrales

power stations

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

100.000 miljoen m3 million m3 17.860

50.742 21.747

90.000

49.445

80.000 80.774 70.000

73.736

60.000

50.000 8.699

8.837

40.000 15.325

14.835

30.000

20.000

23.868

22.366

10.000

2005

2004

0

10


1 supply and demand of heat

warmtebalans

productie elektriciteitsproducenten

production by electricity generating companies

overige productie

other production

netverlies / meetverschillen

network losses / measurement discrepancies

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

26 PJ 24,2

24,3

4,0

4,0

24

22 8,6

8,7

13,0

13,1

20

18

16

14

12

10

8

6

4

2 1,5


2005

1,4

2004

0

11

en

em

Ie

nd

d

en

an

rla

nl

Fi

en

an

ed

nl

Sw

xe m

bu

d ar Ire ke la n nd D rg e Lu nm O ar xe os k m te bo nr ur ijk Fr g A an us D kr G ui tr ijk ro ia ts ot la Fr n Br an d itt ce G B an e el n N gi rma ed ië ë ny U er Be ni la lg te nd iu d m K Th in e gd N om et Cy her la pr nd us s Cy G M pr rie al us ta ke nl an Ma Po lta d rt ug Gr ee al ce P Sp ort ug an al je Sp ai I n Es tali ë tla Li Ita n to ly uw d E st en on ia L Tj Le ith ec tla ua Sl hi ni ov nd sc a he en La ië Re tv ia pu Sl ov bl Po en ie le k n ia Cz Po e la Sl ch ow Re nd ak pu i H bl on je ic Sl ga o rij va e ki a H un ga ry

Lu

D

Fi

Zw ed

1 finaal energieverbruik in europa (20 04) breakdown of final energy consumption

in europe (2004)

overig other

warmte heat

elektriciteit electricity

olie oil

kolen coal

gas gas

100 %

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

12


1


13

organisatie organization

organisatie

organization

De Nederlandse energiemarkt is per 1 juli

The energy market in the Netherlands was

2004 geheel geliberaliseerd. Om keuzevrijheid

completely liberalized on 1 July 2004. To ensure

mogelijk te maken zijn levering en het beheer

freedom of choice, actual supply and the man-

van de netten van elkaar gescheiden. Klanten

agement of the supply networks were legally

kunnen zodoende kiezen tussen verschillende

separated. This makes it possible for customers to

leveranciers. Het schema op pagina 16 geeft de

choose their own supplier. The diagram on Page

diverse relaties weer. De liberalisering van de

16 indicates the relationships between various

Nederlandse energiemarkt is vastgelegd in de

players in the energy sector in the Netherlands.

Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. De energie

Liberalization of the energy market in the

sector biedt vandaag de dag werk aan ruim

Netherlands is laid down in the Electricity Act 1998 and the Gas Act. Currently the energy sec-

30 duizend mensen.

tor in the Netherlands employs more than 30,000 people.

De liberalisering is het directe gevolg van Europese regelgeving. Daarin is vastgelegd dat per 1 juli 2007 de energiemarkten in alle EU-

Liberalization is a direct consequence of EU elec-

landen vrij moeten zijn gegeven, de energie-

tricity and gas directives, which require that the

markt voor bedrijven moet reeds vanaf 1 juli

energy markets of all EU member states must be

2004 vrij zijn gegeven. De stand van zaken per

completely open by 1 July 2007. According to the

1 juli 2004 in de diverse Europese landen is

directives, the energy markets serving the busi-

weergegeven op de kaart op pagina 24.

ness sector had to be liberalized by 1 July 2004. The map on Page 24 shows the status of liber-

Het eigendom van de Nederlandse energie

alization in various European countries on 1 July

bedrijven was tot 1999 volledig – direct of

2004.

indirect – in handen van de Nederlandse gemeenten en provincies. Inmiddels zijn twee

Dutch energy companies were until 1999 owned

grootschalige elektriciteitsproductiebedrijven

– directly or indirectly – by municipalities and pro-

en twee leveranciers/netbeheerders in buiten-

vincial governments. Since then, the ownership of

landse handen. Daarnaast is sinds de liberali-

two large-scale generators and two suppliers/net-

sering een aantal nieuwe en buitenlandse aan-

work companies has passed into foreign hands.

bieders op de Nederlandse markt actief.

And since liberalization, a number of new and foreign suppliers have become active on the energy market in the Netherlands.

EnergieNed EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in Nederland is de brancheorganisatie voor alle

EnergieNed

bedrijven die in Nederland actief zijn in pro-


ductie, transport, handel of levering van gas,

Netherlands, EnergieNed, is the representative

elektriciteit en/of warmte. De federatie behar-

body for all companies in the Netherlands playing

tigt de belangen van de aangesloten bedrijven.

an active part in the production, transport, trade or

EnergieNed is aanspreekpunt voor overheid,

supply of gas, electricity or heat. The Federation

politiek en belangenorganisaties voor bedrijfs-

represents the interests of its member compa-

leven, consumenten en milieu. Namens de

nies. EnergieNed is the point of contact in the

leden voert EnergieNed op nationaal en inter-

sector for government bodies, political parties and

nationaal niveau de dialoog met deze ‘stake-

pressure groups representing business, consum-

holders’. Op de pagina’s 18 en 19 treft u een

ers and environmentalists. On behalf of its mem-

profiel van alle EnergieNed-leden aan.

bers, EnergieNed maintains a dialogue at national and international levels with these stakeholders. Profiles of the member companies of EnergieNed can be found on Pages 18 - 19.


15

2

2 organisatie van de energiemarkt in

o r g a n i z a t i o n o f t h e d u t ch e n e r g y m a r k e t

nederland

elektriciteitsproductie

l a n d e l i j k t r a n s p o rt n e t

electricity generation

national transport grid

programmaverantwoordelijken balance responsables

r e g i o n a l e n e tt e n regional grids brokers

apx

leveranciers

klanten

meetverantwoordelijken

suppliers

customers

metering responsables

handelaren traders

r e g i o n a l e n e tt e n regional net works

shippers shippers

gasproductie

l a n d e l i j k t r a n s p o rt n e t

gas production

national transport net work

Vraagrichting van de handelsstroom. Afhankelijk

Direction of demand for traded energy. Depending on demand,

van de vraag wordt elektriciteit geproduceerd, geïm-

electricity is generated and imported, and gas is produced,

porteerd of verhandeld dan wel gas gewonnen, geïm-

imported or exported.

porteerd of geëxporteerd.

Fysieke transport van elektriciteit en gas

Physical transport of electricity and gas

Bemiddelingsfunctie broker

Intermediary role of broker

Uitwisseling meetgegevens

Exchange of meter readings

Uitwisseling van gegevens tussen programma verantwoordelijken/shippers en netbeheerders voor

Exchange of data between balance responsables/shippers and network operators to maintain the balance of the network.

balancering van het net.

16


2

legenda

Elektriciteitsproductie

Landelijk transportnet (TenneT)

• Grootschalige elektriciteitsopwekking door enkele markt-

De onafhankelijke beheerder van het hoogspanningsnet is

partijen.

sinds oktober 2001 voor 100 procent in handen van de rijks-

• Elektriciteitsopwekking via warmtekrachtkoppeling, duur-

overheid. TenneT bewaakt ook de balans van het elektrici-

zame energie uit wind, water, zon en biomassa door vele

teitsnet, verzorgt de interconnectie met buitenlandse netten

marktpartijen.

en veilt de beschikbare importcapaciteit.

• Import.

Gasproductie

Landelijk transportnet (GTS)

• Gaswinning uit het Groningenveld bij Slochteren. Gas

Gastransport Services (GTS) verzorgt het transport van aard-

afkomstig van de diverse kleine velden op de Noordzee, de

gas over het 11.000 kilometer lange hogedruknet voor gas

Maasvlakte etcetera heeft voorrang om zo de gasvoorraad

in Nederland, beheert het leidingsysteem en de installaties

van Nederland te sparen (kleineveldenbeleid). Winning

en bewaakt de balans van haar landelijk transportnet. GTS

vindt plaats door de Nederlandse Aardolie Maatschappij

opereert sinds 1 januari 2002 onafhankelijk van de handels-

(NAM) en kleinere producenten. Het gas wordt op de markt

divisie van het concern Gasunie.

gebracht door Gasunie Trade & Supply. • Import. Nederland is echter ook belangrijk exportland.

Regionale netten De regionale netbeheerders maken aansluitingen voor

APX

klanten en verzorgen het transport van elektriciteit en/of

Op de Amsterdam Power Exchange kunnen marktpartijen

gas. De netbeheerders zijn in Nederland wel onderdeel van

(producenten, leveranciers, handelaren) elektriciteits

hetzelfde concern als waartoe de traditionele leveranciers

contracten verhandelen voor de volgende dag (spotmarkt).

behoren, maar zijn juridisch en qua bedrijfsvoering (unbundling) afgescheiden. Zij zijn onafhankelijk om eerlijke

Handelaren

toegang voor derden te garanderen.

Zij laveren tussen vraag en aanbod van elektriciteit en gas, proberen zo scherp mogelijk in te kopen en te verkopen.

Programmaverantwoordelijken

Een aantal leveranciers en producenten heeft inmiddels

Zij stemmen de vraag en aanbod van elektriciteit voor de

een eigen handelsvloer, anderen besteden dit uit aan externe

volgende dag op elkaar af om onder/overbelasting van het

partijen.

transportnet te voorkomen en bij te dragen in de balans van het voorzieningssysteem. Dit vloeit voort uit een wettelijke

Leveranciers

verplichting voor de aangeslotenen op het elektriciteitsnet.

Zij zijn het administratieve en commerciële aanspreekpunt

Deze rol kan door iedere partij op zich worden genomen,

voor de klant: degene die het product energie levert en afre-

maar wordt in de meeste gevallen vervuld door handelaren

kent. De meeste bedrijven leveren zowel gas als elektriciteit.

en/of leveranciers. Hierdoor kunnen de netbeheerders het

Er zijn 13 ‘traditionele’ leveranciers in Nederland (doorgaans

transport faciliteren en kan TenneT de onbalans corrigeren en

in handen van provincies en gemeenten) en een groeiend

de kosten daarvan in rekening brengen.

aantal nieuwkomers, waaronder ‘dotcombedrijven’ en buitenlandse partijen. Een producent kan ook een leverancier

Shippers

zijn.

Net als bij programmaverantwoordelijken is shipper een rol die door de leverancier, handelaar of klant op zich kan

Brokers

worden genomen. De shipper is veelal een leverancier. Hij

Deze treden namens marktpartijen op als bemiddelaar

contracteert transportcapaciteit en heeft een verantwoorde

(makelaar) tussen vraag en aanbod; zij hebben in tegenstel-

lijkheid in de balans van het voorzieningssysteem van gas.

ling tot een handelaar geen positie in de markt.

Ook het voormalige handelsbedrijf van Gasunie, sinds januari 2002 Gasunie Trade & Supply genaamd, is een shipper.

Klanten • grootverbruikers voor elektriciteit zijn vrij sinds januari

Meetverantwoordelijken

1999 en voor gas sinds augustus 2000

Zij plaatsen meters, verrichten meteronderhoud en

• klanten voor groene elektriciteit zijn vrij sinds 1-7-2001

zorgen voor het doorgeven van meterstanden aan de

• middelgrote (zakelijke) klanten zijn vrij sinds 1-1-2002

netbeheerders. Soms treedt de netbeheerder zelf op als

• huishoudelijke en kleinzakelijke klanten zijn vrij sinds

meetverantwoordelijke. De netbeheerders geven de meet

1-7-2004.

gegevens door aan de leveranciers en – bij elektriciteit – aan de programmaverantwoordelijken, bij gas aan shippers.

For translation see page 84.


17

www.eneco.nl 4.550 medewerkers staff

www.bpenergie.nl 20 medewerkers staff

•

gas gas

•

www.cogas.nl 232 medewerkers staff

•

•

gas gas

•

•

•

warmte heat

•

•

2•


•

•

gas gas

•

5•

warmte heat

•


•

gas gas

•

warmte heat

www.epz.nl 446 medewerkers staff

885

www.delta.nl 1.550 medewerkers staff

gas gas

•

•

•

715

•

www.eon-benelux.com 550 medewerkers staff

1.770


•

•


3

le su ve pp rt lie s

pr


www.apx.nl 34 medewerkers staff

218


Energieactiviteiten: Energy activities: od ge uce ne er ra t te tr s an sp tra or ns tee po rt rts

Productievermogen Production capacity (MW)

Energieactiviteiten: Energy activities: od ge uce ne er ra t te tr s an sp tra or ns tee po rt rts


pr

2


•

www.essent.nl 10.657 medewerkers staff

•

•

•

•

•

•

4.760

•

•

•

•


•

•

gas gas

•

• 12

www.nvnederlandsegasunie.nl 1.425 medewerkers staff

www.d-gas.com 43 medewerkers staff

gas gas

• gas gas

•

www.gasuniegas.nl 170 medewerkers staff

www.dong.dk 1 medewerker staff

gas gas

•

gas gas

•

gas gas

*

•


•

•

gas gas

•

www.electrabel.nl 850 medewerkers staff


4.710

warmte heat

*

www.gazdefrance.nl 9 medewerkers staff •

•

www.elstacogen.nl 40 medewerkers staff

elektriciteit electricity warmte heat

warmte heat

406

www.greenchoice.nl 45 medewerkers staff

Alle gegevens hebben betrekking op energie-activiteiten in Nederland en zijn volgens bedrijfsopgave. Productievermogen = opgesteld vermogen per 31-12-2005 inclusief joint-ventures. Medewerkers = aantal fte’s per 31-12-2005. Voor warmte distributiegebieden: zie kaart op pagina 21.

18



pr

www.intergas.nl 63 medewerkers staff

www.oxxio.nl 100 medewerkers staff

1,81

gas gas

•


•

•

gas gas

•

•


•

•

gas gas

•


•

•

gas gas

•

•

warmte heat

•


•

gas gas

www.rendo.nl 180 medewerkers staff

•

www.nre.nl 305 medewerkers staff


•

gas gas

•


•

www.intergasnetbeheer.nl 20 medewerkers staff

gas gas

2

Energieactiviteiten: Energy activities: od ge uce ne er ra t te tr s an sp o tra r t ns ee po rt rts



od ge uce ne er ra t te tr s an sp tra or ns tee po rt rts

Energieactiviteiten: Energy activities:

pr


www.rwe.nl 278 medewerkers staff

35

•

• www.nuon.com 9.665 medewerkers staff


4.307

•

gas gas warmte heat

•

•

•

•

•

•

3•

www.statkraft.nl 17 medewerkers staff

www.nutsmaas.nl 222 medewerkers staff


4,2

*

gas gas warmte heat

*

www.tennet.org 469 medewerkers staff

•

•

•

•

•

• 13

www.onsgroep.nl 430 medewerkers staff


1,5

*

gas gas warmte heat

*

•

•

•

•

•

•

7•

10

warmte heat

www.westland-energie.nl 415 medewerkers staff

95

All data are related to energy activities in the Netherlands and are provided by the companies. Production capacity = installed capacity per 31-12-2005, including joint-ventures. Staff = number of fte’s per 31-12-2005. For distribution areas of heat: see map on page 21. EnergieNed - Energy in the Netherlands 2006


•

19

•

•

•


•

•

•

gas gas

•

•

6

warmte heat

2 netbeheerders net work operators

aansluitingen

connections

gas

elektriciteit

nummer op kaart

gas

electricity

number on map

pagina 21 page 21 RENDO Netbeheer BV

98.000

31.000

1

130.768

51.989

2

2.082.000

2.747.000

3

56.367

-

4

1.785.000

1.849.000

5

Westland Energie Infrastructuur BV

49.052

51.301

6

ONS Netbeheer B.V.

34.000

38.500

7

Delta Netwerkbedrijf B.V.

179.000

195.000

8

Intergas Energie B.V.

142.000

-

9

Obragas Net N.V.

193.707

-

10

Netbeheerder Centraal Overijssel BV (CONET) nv Continuon Netbeheer B.V. Netbeheer Haarlemmermeer (NetH) ENECO Netbeheer BV*

NRE Netwerk BV Essent Netwerk BV

182.500

102.500

11

1.798.000

2.472.000

12

48.500

48.000

InfraMosane NV

13

TenneT T.S.O. B.V.

**

Gas Transport Services B.V.

1.170

***

* ENECO Netbeheer B.V. vertegenwoordigd tevens de volgende netbeheerders: ENECO EdelNet Delfland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Holland B.V., ENECO Netbeheer Weert N.V., ENECO Netbeheer Zeist en Omstreken B.V., ENECO Netbeheer Zuid-Kennemerland B.V., ENECO Netbeheer Amstelland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Kennemerland B.V. ENECO Netbeheer Noord-Oost Friesland B.V. en ENBU B.V. * ENECO Netbeheer B.V. represents also the following network operators: ENECO EdelNet Delfland B.V., ENECO Netbeheer Midden-Holland B.V., ENECO Netbeheer Weert N.V., ENECO Netbeheer Zeist en Omstreken B.V., ENECO Netbeheer Zuid-Kennemerland B.V., ENECO Netbeheer Amstelland B.V., ENECO Netbeheer MiddenKennemerland B.V. ENECO Netbeheer Noord-Oost Friesland B.V. and ENBU B.V. ** landelijk netbeheerder elektriciteit (zie kaart op pagina 38) ** national network operator electricity (see map on page 38) *** landelijk netbeheerder gas (zie kaart op pagina 39) *** national gas network operator (see map on page 39)

20


2 elektriciteitsnetwerken en

electricit y net works and

w a r m t e d i s t r i b u t i e g e b i e d e n ( m e d i o 20 06)

distribution areas of heat (mid-2006)

● < 100.000 GJ ● < 500.000 GJ ■ < 1.000.000 GJ ■ < 1.500.000 GJ ▲ > 1.500.000 GJ 12

6

7 5

8

11

10

13

gasnetwerk en

gas net works

( m e d i o 20 06)

(mid-2006)

12

4

6

7 5 9

10 8 11

13 13


21

2 g r o o t s ch a l i g e p r o d u c t i e - e e n h e d e n i n 2 0 0 5

Nuon

Electrabel Nederland

Essent

E.on Benelux

EPZ

Elsta

Rijnmond Energie

large-scale generation units, 2005

Eemshaven Eemscentrale 2.417 MW

Bergum 664 MW

Velsen 846 MW IJmond 144 MW Amsterdam 1.229 MW Den Haag 78 MW

Leiden 81 MW Delft 93 MW

Purmerend 69 MW

Flevocentrale 513 MW

Almere WKC 118 MW

Harculo 350 MW

Diemen 249 MW Utrecht Merwedekanaal 416 MW

Utrecht Lage Weide 247 MW UCML 70 MW RoCa 269 MW Maasvlakte 1.040 MW Rijnmond Energie 790 MW Rotterdam Galileïstraat WKC Airproducts Nijmegen 209 MW 43 MW Geertruidenberg Gelderland centrale 602 MW Amercentrale 1.245 MW Moerdijk 339 MW

Dongecentrale 121 MW

Borssele 885 MW waarvan: 450 MW Kernenergie Terneuzen Elsta 430 MW Buggenum 253 MW Maasbracht Clauscentrale 1.280 MW Geleen Swentibold 231 MW

22


2 employment

werkgelegenheid

werknemers Nederland

employees in the Netherlands

werknemers energiesector

employees in the energy sector

130 indexcijfers (1990 = 100) indexed (1990 = 100)

120

110

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10


23

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

0

2 marktopening energiemarkt (in %)

liberalization of energy market (%)

p e r 1-1-20 05

p e r 1- 1- 2 0 0 5

gas

gas

elektriciteit

electricity

90 100

51 100 100

95 10 0 76

83 100

70 0

86 56 100 100

100 100 90 90

72 57

34 52 100 100 0 47 100 100

70 70

34 66

80 100

100 100

34 66 69 67

100 79

33 62

35 0

24


2 energy price trends

energieprijs trends

(1999

-

( 19 9 9 -

20 06)

Electricity

Elektriciteit

grootverbruikers large consumers prijsniveau’s

Dalend

2006)

price levels

zakelijke kleinverbruikers small commercial

laag low

midden mid.

hoog high

laag low

EE, LT, PL, SK

FI, FR, BE, DE, ES, HU IT

midden mid.

hoog high

huishoudens households laag low

midden mid.

hoog high

In de tabellen zijn de huidige tarieftrends (januari 2006) van de verschillende klanten-

Falling

groepen weergegeven. Lidstaten zijn gegroepeerd AT, GR

LV

Stabiel

DK, IE, CY

GR

Stable

DK, FI, BE, DE, FR, NL, LU, IT, AT, SE, PT CY, ES, HU

GR

DK, FI, BE, DE, FR, NL, LU, IT, AT, SE, PT CY, ES, HU

volgens het rekenen van een laag, medium of hoog tarief in vergelijking met het gemiddelde EU-tarief en of

Stijgend

UK, LU, PT NL, NO, SE, MT, CZ

Rising

MT, EE, HK, IE, LV, LT, NO, SL PL, SK, CZ

de tarieven zijn gestegen

MT, EE, HK, IE, LV, LT, NO, SL PL, SK, CZ

(> 5%), stabiel zijn gebleven (± 5%) of gedaald (<5%) sinds de invoering van de EU-richtlijnen.

Current price levels (Januari 2006) and trends in prices Gas

Gas grootverbruikers large consumers prijsniveau’s

Dalend

price levels

laag low

midden mid.

LT, LV, SK

DK, DE FI

for three major customer cat-

zakelijke kleinverbruikers small commercial

hoog high

laag low

midden mid.

hoog high

huishoudens households laag low

midden mid.

hoog high

egories. Member States have been grouped according to whether prices are low, moderate or high relative to average EU rates, and according to wheter have been rising (> 5%

Falling

increase), stable (approximately 5% increase) or falling ES

Stabiel

Stable

PL, CZ

Stijgend

UK, IE, IT, HU

BE, FR, LU, PT NL

Rising


25

LU, CZ, CY, GR, AT UK, EE, IT, MT LV, LT, SK, CZ

LU, CZ, CY, GR, AT UK, EE, IT, MT LV, LT, SK, CZ

HU, PL BE, DK, SE, PT DE, FR, IE, NL, ES, SL

HU, PL BE, DK, SE, PT DE, FR, IE, NL, ES, SL

(< 5% increase) since the EU electricity and gas directives came into force.

productie / b r a n d s t o ff e n production / fuels

p r o d u c t i e / b r a n d s t o ff e n

production/fuels

Elektriciteit

Electricity

De elektriciteit in Nederland wordt voor het

Most electricity produced in the Netherlands

merendeel grootschalig geproduceerd door

comes from five large-scale generation com-

vijf elektriciteitsproductiebedrijven, daarnaast

panies, while the rest is generated decentrally.

wordt elektriciteit decentraal opgewekt. In

In comparison with other countries, the propor-

vergelijking met het buitenland is het aandeel

tion of installed decentralized capacity in the

opgesteld decentraal vermogen in Nederland

Netherlands is very high. Much of this capacity

bijzonder hoog. Dit decentrale productiever-

is attributable to cogeneration plants in indus-

mogen staat opgesteld in de vorm van warm-

try, in many cases as part of a joint venture

tekracht bij de industrie waarbij veelal wordt

between energy companies and the industrial

samengewerkt met de energiebedrijven in de

user. Waste processing plants also produce

vorm van joint ventures. Daarnaast produceren

electricity. Sustainable generation capacity in the

ook afvalverwerkers elektriciteit. Duurzaam

Netherlands – energy from sources such as sun,

elektriciteitsvermogen in Nederland – energie

wind and water (hydropower) – produced 6.4%

uit zon, wind, waterkracht, biomassa – produ-

of electricity consumed in 2005. Furthermore, in

ceerde 6,4% van het elektriciteitsverbruik in

recent years between 15 and 20% of total con-

2005. De afgelopen jaren werd tussen de 15 en

sumption in the Netherlands has been imported.

20% van het totale Nederlands verbruik per

Increasingly, trading in electricity takes place on

saldo geïmporteerd. De handel van elektriciteit

the Amsterdam Power Exchange, the Dutch elec-

vindt voor een steeds groter deel plaats op de

tricity exchange. The total amount of electricity

Amsterdam Power Exchange, de Nederlandse

traded on the exchange in 2005 was equivalent to

elektriciteitsbeurs. In 2005 bedroeg de totale

approximately 14.5% of electricity consumption in

handel 14,5% van het Nederlandse elektriciteits

the Netherlands.

verbruik. Gas Gas

In the Netherlands, natural gas is not only extract-

Nederlands aardgas is niet alleen afkomstig

ed from Dutch fields but is also imported: in 2005

van de Nederlandse gasvelden maar wordt ook

some 21.7 billion m3. However, annually more gas

geïmporteerd, in 2005 21,7 miljard m3 aardgas.

is exported than imported: in 2005 that amounted

Er wordt jaarlijks echter meer gas geëxpor-

to 49.4 billion m3. The highest daily consumption

teerd: in 2005 49,4 miljard m3 aardgas.

usually occurs on the coldest day of the year.

De maximale dagafgifte vindt meestal plaats

The record for consumption is 558 million m3, on

op de koudste dag van het jaar. Het record

2 January 1997.

dateert van 2 januari 1997. Op die dag werd Heat

558 miljoen m3 aardgas geleverd.

Heat is purchased primarily from the electricity Warmte

generation branch, and to a small extent from the

De ingekochte warmte is afkomstig van de

waste processing industry. Heat suppliers also

elektriciteitsproductiesector en voor een klein

produce heat themselves, in smaller cogenera-

deel van afvalverwerkers en de industrie.

tion units. Auxiliary heat boilers provide a backup

De warmteleveranciers produceren ook zelf

during peak demand for heat, for example during

warmte in kleinere warmtekrachtcentrales.

extremely cold weather.

Hulpwarmteketels voorzien in de piekvraag tijdens koude dagen.


27

3

3 origin of electricity consumed

herkomst elektriciteit

importsaldo

import surplus

WKK

cogeneration

nucleaire productie

nuclear generation

thermische productie

thermal generation

120 miljard kWh billion kWh 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

productie elektriciteitscentrales

production by power stations

importsaldo

import surplus

WKK

cogeneration

2005 (115 miljard kWh billion kWh)

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

0

1996 (92 miljard kWh billion kWh)

28


3 origin of gas consumed

herkomst gas

import

imports

winning

extraction

100 miljard m3 billion m3 90 80 70 60 50 40 30 20 10

gasveld in Groningen

Groningen gas field

velden op zee / overige velden

offshore fields

import

imports

2005 (95 miljard m3 billion m3)


1996 (97 miljard m3 billion m3)

29

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

0

3 catagories of installed generating capacity

o p g e s t e l d e l e k t r i s ch p r o d u c t i e v e r m o g e n naar categorie

elektriciteitscentrales

power stations

WKK

cogeneration

duurzaam

sustainable

25 duizend MW thousand MW

20

15

10

5

wkk naar categorie

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

sector contributions to cogeneration

chemische industrie

chemical industry

glastuinbouw

horticulture

aardolieraffinaderijen

oil refineries

voedings- en genotmiddelen industrie

food and tobacco industry

papier en karton industrie

paper and board industry

overige

other

gezondheidszorg

public health

overige industrie

other industries

afvalverbrandingsinrichtingen

waste incineration

rioolwaterzuivering

sewage purification

30

2005 (29,8 miljard kWh) 2005 (29.8 billion kWh)


3 gemiddelde maandelijkse dagvolume op

average monthly day-volume of electricit y

de apx

traded on the apx

piekuren

peak hours

daluren

off-peak hours

55.000 MWh MWh 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000

11-2005

12-2005

9-2005

10-2005

8-2005

7-2005

6-2005

5-2005

4-2005

3-2005

1-2005

2-2005

11-2004

12-2004

10-2004

9-2004

7-2004

8-2004

6-2004

5-2004

4-2004

3-2004

1-2004

2-2004

0

gemiddelde maandelijkse prijzen op

average monthly prices of electricit y traded

de apx

on the apx

piekuren

peak hours

daluren

off-peak hours

alle uren

all hours

150 EUR/MWh EUR/MWh 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10


31

11-2005

12-2005

10-2005

9-2005

8-2005

7-2005

6-2005

5-2005

4-2005

3-2005

1-2005

2-2005

12-2004

11-2004

10-2004

9-2004

8-2004

7-2004

6-2004

5-2004

4-2004

3-2004

1-2004

2-2004

0

3 import and export of gas

i m p o rt e n e x p o rt v a n ga s

import

imports

export

exports

30.000 miljoen m3 million m3 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 35.000 40.000 45.000 50.000

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

55.000

import and export of electricit y

i m p o rt e n e x p o rt v a n e l e k t r i c i t e i t

import

imports

export

exports

25.500 miljoen kWh million kWh 25.000 22.500 20.000 17.500 15.000 12.500 10.000 7.500 5.000 2.500 0 2.500 5.000

32

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

7.500


3 maximum load high-volt age net work

hoogste belasting hoogspanningsnet

16.000 MW MW 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

peak day-volume of gas supplied

m a x i m a l e d a ga f g i ft e ga s

600 miljoen m3 million m3 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50


33

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

3 o p g e s t e l d e l e k t r i s ch v e r m o g e n i n e u r o p a

installed generating capacity in europe

(20 04)

(2004)

overig

other

wind

wind

waterkracht

hydro

nucleair

nuclear

conventioneel

conventional

aandeel decentraal vermogen in totaal

contribution of decentralized capacity to total

130 duizend MW thousand MW

aandeel share %

120

110

90

80

80

70

70

60

60

50

50

40

40

30

30

20

20

10

10

0

0 d an nl

us e

N

et

A

Fi

rij k

te n

d

an

rit t

G

ro o

N

tB

ed

D

er la

nd

os

Th

k ar

iu lg

m lg

an

en

Be Fi

nl

ië

D Be

ar ke n

en

O

nd

ur

la

bo

Ire

m xe

nd em

Lu

rla Ie

rg bu xe m Lu

tr Zw ia h ed erl ni an en ë ds U S ni w te ed d en Ki Fr ng an D k do rij ui m ts k la nd Fra nc G e e M rma al ny Cy ta M G pr al rie us ta ke Cy nl pr an Po us d rt ug Gr ee al ce P Sp ort ug an al je Sp ai Ita lië n Le tla Ita ly Es nd tl La tv Sl and ia ov en Es to Li ië ni to a uw Sl Tj en ove ec Sl ni hi o L a w sc ak ithu he ije an Re Ho ia ng pu Sl ar ov bl ije ak ie k ia Cz Hu ng ec a h Re ry pu Po le bl n ic Po la nd

90

m

100

g

100

34


en Sw ed k O rij en os k te Fr nr an ijk ce Fi A nl u D ui and str Lu ia xe tsla F m nd inl an bu G r D g er d en m L em ux G an ro e y ar m ot ke bo Br n ur itt g Be De an nm lg ni ië ë ar U k B ni el te gi N d ed um Ki er Ie ng la nd rla nd dom Th Ire e N la et n Cy her d la G pr nd rie us s ke C nl an ypr Po us d rt ug Gr ee al ce Po Tj S ec pa rtu ga hi nj sc l e he Sp Re ai Ita n pu lië bl M Ita ie al k ly Cz ta M ec al h t a R Po epu le bl Sl n ic ov Po en la ië nd S Es tla lov Sl en n d ow i Es a ak to ije ni a Le Slo va tla Li to ki a uw nd La en H tv on ia Li ga th ua rij e ni a H un ga ry

Fr an

Zw ed

3

p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g b r a n d s t o ff e n p a k k e t breakdown of fuel sources for tot al

voor de totale elektriciteitsproductie in eu electricity generated in the eu

overig other

wind wind

waterkracht hydraulic

uranium uranium

afgeleide gassen derived gases

olie fuel oil

bruinkool brown coal

steenkool coal

aardgas natural gas

100 %

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


35

infrastructuur i n f r a s t ru c tu r e

infrastructuur

i n f r a s t ru c tu r e

De kilowatturen, kubieke meters gas en giga-

Kilowatt hours of electricity, cubic metres of natu-

joules lijken als vanzelf de stopcontacten, gas-

ral gas and gigajoules of heat appear to reach wall

kranen en radiatoren te bereiken. In Nederland

sockets, gas taps and radiators by themselves.

wordt die gedachte nog eens versterkt omdat

In the Netherlands, this idea is reinforced by the

de netten ook grotendeels onzichtbaar zijn: de

fact that the distribution networks are usually

in totaal 390.000 km leidingen en kabels lig-

invisible: most of the pipelines and cables (a total

gen voor het overgrote deel onder de grond.

of 390,000 km) are installed underground. As

Daardoor zijn de netten minder gevoelig voor

a result, these networks are less sensitive to

weersinvloeden. Bovendien is door een fijne

adverse weather. What is more, because of the

vermazing van de netten en een uitgekiend

networks’ high density and advanced systems

stelsel van beveiligingen de bedrijfszekerheid

of safety facilities, their operational reliability is

van de netten bijzonder hoog. Het Nederlandse

extremely high. The natural gas network in the

gasnet behoort tot de meest fijn vermaasde ter

Netherlands is one of the most dense in the

wereld.

world.

Het elektriciteitsnet

Electricity grid

Het Nederlandse elektriciteitsnet bestaat uit

The electricity network in the Netherlands com-

een landelijk net dat de regionale netten en

prises a national grid that connects the regional

de meeste elektriciteitscentrales met elkaar

grids and the electricity power stations with each

verbindt. Het landelijk net heeft spannings

other. The national grid uses voltages of 380 and

niveau’s van 380 en 220 kilovolt. Op iets lagere

220 kilovolts. The electricity is transmitted within

hoogspanningsniveau’s – 150, 110 en 50 kilo-

the regions at lower levels of high voltage –150,

volt – wordt de elektriciteit naar de regio’s

110 or 50 kilovolts – from which it is supplied to

getransporteerd. Op middenspanningsniveau

bulk users at medium voltages – 3 to 25 kilovolts.

– 3 t/m 25 kilovolt – wordt elektriciteit aan groot

Distribution to households and smaller large-scale

verbruikers geleverd en verder gedistribueerd

users is done at low voltages through the low ten-

naar de laagspanningsnetten (230/400 volt)

sion (230/400 volts) network.

waarop met name huishoudens maar ook kleinere grootverbruikers aangesloten kunnen zijn.

Natural gas network After natural gas was discovered in 1963, adjust-

Het gasnet

ments were made to the existing networks to

Na de vondst van aardgas in 1963 zijn de

make them suitable for transporting natural gas.

bestaande netten voor transport van aardgas

A start was also made with the construction of

geschikt gemaakt. Toen is ook gestart met de

the national gas network, to which the regional

aanleg van het landelijk net waarop de regio-

networks were connected. Gas is transported in

nale netten zijn aangesloten. Het hoofdtrans-

the national gas network at a pressure of 67 bar,

portnet wordt bedreven onder een druk van

and in the regional networks at 16 to 40 bar. (For

67 bar, de regionale netten staan onder een

practical safety, the typical odour associated with

druk van 16 tot 40 bar. Bij de overdracht aan

natural gas, which has no odour itself, is added

de regionale netten wordt het van nature reuk-

as the gas passes into the regional network.) Gas

loze aardgas uit veiligheidsoverweging van de

is transported further at 4 or 8 bar. The pressure

typische gaslucht voorzien. Verder transport

is reduced to 0.1 bar at regulation stations, after

vindt plaats onder een druk van 4 of 8 bar. In

which the gas is transported through gas mains

overslagstations wordt de druk gereduceerd

and service pipelines in the streets to consum-

naar 0,1 bar, waarna het gas door hoofd- en

ers. In homes the pressure is further reduced to

dienstleidingen in de straten naar de afnemers

0.03 bar.

stroomt. In de woningen wordt de druk terugHeat network

gebracht naar 30 millibar (0,03 bar).

Water is used as the medium of transportation in Het warmtenet

heat networks. It is transported at a pressure of

In de warmtenetten wordt water als trans-

10 bar and a temperature of 100 oC. The heat is

portmedium gebruikt. Het water wordt onder

transferred from the transport network to distribu-

een druk van 10 bar en een temperatuur van

tion networks in substations.

100 graden celsius getransporteerd. In onder stations wordt de warmte van het transportnet aan de distributienetten overgedragen. EnergieNed - Energy in the Netherlands 2006

37

4

4 t r a n s p o rt e n d i s t r i b u t i e e l e k t r i c i t e i t

transmission and distribution of electricity

380 kV TenneT

380 kV TenneT

220 kV TenneT

220 kV TenneT

150 kV TenneT

150 kV TenneT

150 kV regionale netbeheerder

150 kV regional network operator





380 kV verbinding met het buitenland

380 kV connection with foreign countries

schakel- en/of transformatorstation

substation

landelijk bedrijfsvoeringscentrum TenneT

national operator TenneT

netopeningen

grid openings

productie-eenheid 60-250 MW

generation unit 60-250 MW

productie-eenheid ≥ 250 MW

generation unit ≥ 250 MW

38


4 h o o f d t r a n s p o rt n e t ga s

main gas transmission system

leiding – Groningen-gas

pipeline – Groningen gas

leiding – hoogcalorisch gas

pipeline – high-caloric gas

leiding – laagcalorisch gas

pipeline – low-caloric gas

leiding – ontzwaveld gas

pipeline – desulphurized gas

leiding – stikstof

pipeline – nitrogen

voedingsstation(s)

feeder station(s)

compressor- en mengstation

compressor and blending station

compressorstation

compressor station

mengstation

blending station

installatie voor ondergrondse opslag

underground gas storage

exportstation

export station

installatie voor vloeibaar aardgas

LNG facility

stikstofinjectie

nitrogen injection

Geplande uitbreidingen

leiding – Groningen-gas

pipeline – Groningen gas

leiding – hoogcalorisch gas

pipeline – high-caloric gas

compressorstation

compressor station

exportstation

export station

stikstofinjectie

nitrogen injection

voedingsstation(s)

feeder station(s)

BBL


39

4 l e n g t e t r a n s p o rt - e n d i s t r i b u t i e n e tt e n

length of transport and distribution

(in km)

net works (km)

2004

De lengtes elektriciteitsnet-

2005

change 2005/2004

ten in km betreft de circuit-

of the lengths of each individual cable in each section of the network. (section length = the physical distance between the two ends of the section)

16

16

0,0%

transportnet (50/110/150 kV)

transmission (50/110/150 kV)

9.434

9.266

-1,8%

bovengronds

overhead

5.867

5.867

-3,1%

ondergronds

underground

3.567

3.579

0,3%

middenspanning distributienet

medium-voltage network

103.562

103.812

0,2%

(3 t/m 25 kV)

(3-25 kV)

ondergronds

underground

103.562

103.812

0,2%

laagspanning distributienet

low-voltage network (0.4 kV)

227.187

227.781

0,3%

(0,4 kV) bovengronds

overhead

211

181

-14,2%

ondergronds

underground

150.911

151.326

0,3%

totaal elektriciteitsnet

entire electricity grid

266.804

267.271

0,2%

gas

gas

transportnet (Gasunie)

transmission network (Gasunie)

distributienet

supply network

lagedruknet (t/m 0,1 bar)

11.600

11.600

0,0%

123.306

123.611

0,2%

low-pressure (< 0.1 bar)

99.140

99.385

0,2%

midden- en hogedruknet

medium- and high-pressure

24.166

24.226

0,2%

totaal gasnet

entire gas network

134.906

135.211

0,2%

w a rm t e

heat

transportnet *)

transmission network *)

665

665

0,0%

distributienet *)

supply network *)

3.423

3.603

5,3%

totaal warmtenet

entire heat network

4.088

4.268

4,4%

length of heat net work

lengte warmtenet

distributienet

supply network

transportnet

transmission network

6 duizend km thousand km 5 4 3 2 1 0

40

2005

The circuit length is the sum

underground

2004

works are circuit lengths (km).

0,0%

ondergronds

2003

The length of electricity net-

0,0%

2.670

2002

afstand)

2.686

2.670

2001

de geografische lengte in km

2.686

overhead

2000

voorkomen. (tracélengte is

national grid (220/380 kV)(TenneT)

bovengronds

1995

bindingen die op een tracé

koppelnet (220/380 kV)(TenneT)

1990

van de afzonderlijke ver-

electricity


1986

lengtes. De circuitlengte in km is de som van de lengtes

wijziging 2005/2004


4 l e n g t h o f l o w- v o l t a g e e l e c t r i c i t y n e t w o r k

lengte elektriciteitslaagspanningsnet

bovengronds

overhead

ondergronds

underground

40 duizend km thousand km 20 0 20 40 60 80 100 120 140

2005

2004

2002

2000

1990

1980

1970

1960

1950

1940

1930

1920

160

length of gas net work

lengte gasnet

distributienet

supply network

transportnet (Gastransport Services)

transmission network (Gastransport Services)

150 duizend km thousand km 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10


41

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1995

1990

1985

0

4 gemiddelde tijdsduur per onderbreking

average duration per failure of electricit y

elektriciteitsnetwerk

net work

laagspanning

low-voltage network

middenspanning

medium-voltage network

hoogspanning

high-voltage network

gemiddelde laagspanning 1976-2005

average, low-voltage network 1976-2005

gemiddelde middenspanning 1976-2005

average, medium-voltage network 1976-2005

gemiddelde hoogspanning 1976-2005

average, high-voltage network 1976-2005

4 uren hours Gemiddelde tijdsduur per onderbreking: de gemiddelde duur dat

3

de levering aan een klant wordt onderbroken.

2

Average duration per failure:

1

the average duration of supply

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

proportion of power failures to duration

verdeling onderbrekingen naar onderbrekingsduur

Total 16,701 power failures

Totaal 16.701 onderbrekingen

40%

30

20

10

langer dan 32 uur

more than 32 hours

16 tot 32 uur

16 - 32 hours

8 tot 16 uur

8 - 16 hours

4 tot 8 uur

42

4 - 8 hours

2 tot 4 uur

2 - 4 hours

1 tot 2 uur

1 - 2 hours

30 minutes - 1 hour

30 minuten tot 1 uur

15 - 30 minutes

15 tot 30 minuten

tot 15 minuten

0 up to 15 minutes

failure to a customer.


4 jaarlijkse uitvalduur elektriciteit

tot al duration of power failures,

per klant

per customer per year

laagspanning

low-voltage

middenspanning

medium-voltage

hoogspanning

high-voltage

gemiddelde laagspanning 1976-2005

average low-voltage 1976-2005

35 minuten per klant per jaar minutes per customer per year Jaarlijkse uitvalduur elek-

30

triciteit: het aantal minuten

25

per jaar dat een gemiddelde

20

klant met een aansluiting op

15

het laagspanningsnet geen

10

stroom heeft.

5 Total duration of power failure 2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

per customer = the number of minutes per year that customer connected to te low-voltage grid has no power.

jaarlijkse uitvalduur elektriciteit

tot al duration of power failures, per

i n e u - l a n d e n (20 04)

customer per year in eu countries (2004)

300 minuten per klant per jaar minutes per customer per year 225 200 175 150 125 100 75 50 25

tu g

ni

Po r

ua Po rt u

en uw to Li

ga l

Li

th

Ire nd rla

al

a

nd la

ga un H ije

ga r on H

Ie

je an Sp

d an nl

d ig en Ve r

43

ry

n ai Sp

an nl Fi

lië Fi

kr Ko n

in

er la ed N


d

ly It a

m Ita

Ki

ijk

Zw

U

ni

ed

te

d

en

ng

Sw ed

do

en

e nc Fr a k rij

nk Fr a

nd

Th

e

Le

N

tla

et

nd

he

rla

La

tv

nd

ia

s

0

4 verdeling van storingsoorzaken

distribution of causes of power failures

fabrikant

manufacturer

netontwerp

grid design

montage

installation

bediening

operation

graafwerk

excavation

werking bodem

subsidence

vocht

moisture

veroudering / slijtage

obselescence / wear and tear

weersinvloed

weather

overige

other

laagspanningsnetten low-voltage networks

middenspanningsnetten medium-voltage networks

hoogspanningsnetten high-voltage networks

44


4 distribution of gas failures related

verdeling van onderbrekingen gasnetwerk

to net work

De jaarlijkse uitvalduur,

gasstation

gasstation

de gemiddelde tijd dat een

hoofdleiding

main pipelines

klant jaarlijks geen gas heeft,

aansluitleiding

domestic connection lines

bedraagt slechts 1 minuut

gasmeter

gasmeter

en 13 seconden. Een klant wordt eens in de ruim 300 jaar met een gasonder-

total 27,953 Failures

totaal 27.953 onderbrekingen

breking geconfronteerd. De jaarlijkse uitvalduur ligt ca. 1 minuut hoger dan in voorgaande jaren als gevolg van één uitzonderlijk grote gasonderbreking. De meeste storingen komen voor in de gasmeteropstelling (50%). De huisdrukregelaar is verantwoordelijk voor de meeste van deze storingen. Bij storingen aan aansluitleidingen en hoofdleidingen is graafwerk meestal de oorzaak.

The anual duration of gas failure, i.e. the time per customer per year that gas cannot be supplied, is only 1 minute and 13 seconds. Any one customer can expect to experience a failure in gas supply once in 300 years. The annual duration of gas failure is about 1 minute higher than in previous years due to one exceptionally large gas failure. Most problems with gas supply occur in the gas meter (50%). The gas pressure regulator is the cause of most problems. Supply failures occurring in domestic connection pipes or main pipelines are mostly the result of accidental damage axcavation.


45

4 verdeling van storingsoorzak en gasnetwerk

distribution of causes of gas failures

corrosie

corrosion

werking bodem

subsidence

graafwerk

excavation

defect

defect

veroudering/slijtage

obselescense/wear and tear

overig

other

onbekend

unknown

Hoofdleidingen

Aansluitleidingen

Main pipelines

Domestic connection lines

Gasmeters Gas meters

46


en em

Ie nd

d

en

an

rla

nl Fi

en

an

ed

nl

Sw

d ar Ire ke la n nd D Fr en an m kr ar ijk Lu Oo k st xe Fr e m nr an G bu ijk c ro e rg ot A us Lu D Br ui tr x itt an tsla em ia bo ni nd ë ur G U er g ni m te N an d ed y er Be Kin la g l gi nd do ë Th Be m e lg G i rie Ne th um ke er nl an lan Po ds d rt ug Gr ee al ce P Sp ort ug an al je Sp ai Ita lië n M Ita al ly t a Cy M pr al us t a Es Cy tl Sl and pru ov s E en st on ië ia Sl Le ov tla Li en to ia uw nd Tj La en ec tv hi ia Li sc th he P ua Re Slo ole ni n a pu w P a bl ie kije ola n k Cz Slo d ec va H h k on Re ia ga pu rij bl e ic H un ga ry

D

Fi

Zw ed

4

gasnet per duizend inwoner s van gas net work per thousand inhabit ants in

d e 25 e u - l a n d e n the 25 eu countries

9 km

8

7

6

5

4

3

2

1

0


47

levering supply

levering

supply

In 2005 werd in Nederland 110,2 miljard kilo-

In 2005, 110.2 billion kWh of electricity, 46.0 bil-

wattuur, 46,0 miljard m3 gas en 21,8 PJ warmte

lion m3 of natural gas and 21.8 PJ of heat were

verbruikt. Van het elektriciteitsverbruik komt

consumed in the Netherlands. Households used

20% voor rekening van de huishoudens en 34%

approximately 20% of the electricity, while the

voor rekening van de grootste afnemers.

largest bulk customers consumed 34%.

Circa 50% van Nederlandse gasverbruik is

Approximately 50% of natural gas used in the

voor rekening van de grote industrie en 19%

Netherlands is consumed by large industries and

de elektriciteitscentrales, 24% van het gas gaat

19% by electricity power stations. Approximately

naar huishoudens. Van de grootverbruikers

24% of natural gas is consumed by households.

vormen de tuinders een belangrijke deelmarkt.

Among bulk customers, the horticultural sector is an important market segment.

Huishoudens Households

Vrijwel alle huishoudens hebben een aansluiting op het elektriciteitsnet. Voor de warmte

Virtually all homes in the Netherlands are connect-

voorziening is 97% van de huishoudens

ed to the electricity grid. For their heating, 97% of

rechtstreeks aangesloten op het gasnet, 3% is

homes use direct connections to the natural gas

aangesloten op warmtenetten. Het marktaan-

network; 3% are connected to heat supply net-

deel van gas voor de warmtevoorziening is

works. The market share of natural gas for heating

bijzonder hoog in vergelijking met het buiten-

is extremely high in the Netherlands compared

land. Het normaal gasverbruik (het gasverbruik

to other countries. Normal gas consumption (i.e.

gecorrigeerd voor temperatuursinvloeden op

temperature-corrected gas consumption based on

basis van een dertig-jarig gemiddelde) vertoont

a thirty-year average) is decreasing as a result of

onder invloed van besparingsmaatregelen een

improved building insulation. Real gas consump-

dalende trend. Het werkelijk gasverbruik lag de

tion in recent years has often been below average

afgelopen jaren vaak onder normaal als gevolg

due to higher than normal winter temperatures.

van de hoge temperaturen. Industry Industrie

The amount of electricity consumed by industry

Het elektriciteitsverbruik van bedrijven houdt

has kept pace with its economic activities. Having

gelijke tred met de economische activiteit.

a good knowledge of the activities of their indus-

Het kennen van de relaties is van groot belang

trial partners is important for energy companies,

voor de dagelijkse bedrijfsvoering van de

for both their daily operations and for making

energiebedrijven en voor het maken van prog-

long-term prognoses.

noses op de lange termijn. Electricity label Stroometiket

As from 2005 it is compulsory for suppliers to

Met ingang 2005 zijn leveranciers verplicht in

indicate to their clients by means of an “electricity

de vorm van een stroometiket klanten inzicht

label” the source of the electricity supplied.

te geven in de herkomst van de geleverde stroom.


49

5

5 total electricity consumption

totaal elektriciteitsverbruik

overig grootverbruik

other large consumers

industrie

industrial consumers

overig kleinverbruik

other small consumers

huishoudens

households

120 miljard kWh billion kWh

100

80

60

40

20

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

total gas consumption

totaal gasverbruik

overig grootverbruik

other large consumers

centrales

power stations

overig kleinverbruik

other small consumers

huishoudens

households

50 miljard m3 billion m3

40

30

20

10

50

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0


5 total heat consumption

totaal warmteverbruik

25 duizend TJ thousand TJ

20

15

10

5

verbruik van elektriciteit,

consumption of

gas en warmte

e l e c t r i c i t y, g a s a n d h e a t

2004

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

2005


gas

(in

miljoenen

m 3)

gas

( m i l l i o n m 3)

kleinverbruik

small consumers

15.325

14.835

w.v. huishoudens

of which households

10.916

10.916

0,0%

grootverbruik

large consumers

32.567

31.203

-4,2%

w.v. centrales

of which power stations

8.699

8.837

1,6%

totaal

total

47.892

46.038

-3,9%

e l e k t ri c i te i t

(in

miljoenen

kWh)

electricity

-3,2%

( m i l l i o n kWh)

kleinverbruik

small consumers

37.175

37.661

1,3%

w.v. huishoudens

of which households

22.522

22.522

0,0%

grootverbruik*

large consumers*

71.349

72.525

1,6%

w.v. industrie

of which industrial consumers

36.056

36.056

0,0%

totaal

total

108.524

110.186

1,5%

21.602

21.782

0,8%

w a rm t e

(in

tj)

heat

(tj)

totaal

total

* inclusief eigen verbruik

* including autoconsumption

producenten


by producers

51

5 numbers of customers

aantal afnemers

2004

2005


gas

(in

duizenden)

gas

(thousands)

kleinverbruik*

small consumers*

6.706

6.718

0,2%

w.v. huishoudens

of which households

6.433

6.452

0,3%

tuinders

horticulture

12

12

0,0%

grootverbruik

large consumers

6

6

0,0%

totaal

total

6.724

6.736

0,2%


(in

duizenden)

electricity

(thousands)

kleinverbruik

small consumers

7.324

7.459

1,8%

w.v. huishoudens

of which households

6.733

6.752

0,3%

grootverbruik

large consumers

65

65

0,0%

totaal

total

7.389

7.524

1,8%

243

251

3,3%

w a rm t e

(in

duizenden)

heat

(thousands)

totaal

total

* incl. alle woningen aangeslo-

* incl. all dwellings connected

ten op blok/wijkverwarmings-

to block/district heating

complexen

gas consumption and cold factor

gasverbruik en koude index

kleinverbruik

small consumers

koude index

cold factor

20 miljard m3 billion m3

koude-index cold factor

4.000

De koude- index voor een

52

2005

2004

2.000 2003

0 2002

2.500

2001

5

2000

3.000

1999

10

1998

3.500

1997

The cold factor for an average year is 3,091.5.

15

1996

normaal jaar is 3.091,5.


5 customer performance ratings of energy

prestatiemonitor energieleverancier

suppliers

maart 2004

march 2004

maart 2006

march 2006

Consumenten

Consumers

algemene tevredenheid

general satisfaction

leveringsbetrouwbaarheid

reliability of supply

productaanbod

product range

prijs/kwaliteitsverhouding

price-quality performance

duidelijkheid jaarrekening

clear annual energy bill

dienstverlening algemeen

service-general

administratieve dienstverlening

service-administrative

afhandeling adreswijziging

processing of changes of address

mutatieverwerking switch

switch administration

afhandeling stroomstoring

handling of supply failures

dienstverlening klantenservice

customer services

afhandeling problemen en klachten handling of complaints

Bedrijven

Companies

algemene tevredenheid

general satisfaction

leveringsbetrouwbaarheid

reliability of supply

productaanbod

product range

prijs/kwaliteitsverhouding

price-quality performance

duidelijkheid jaarrekening

clear annual energy bill

dienstverlening algemeen

service-general

administratieve dienstverlening

service-administrative

afhandeling adreswijziging

processing of changes of address

mutatieverwerking switch

switch administration

afhandeling stroomstoring

handling of supply failures

dienstverlening klantenservice

customer services

4

5

6

7

8

4

5

6

7

8

afhandeling problemen en klachten handling of complaints


53

5 a a n t a l s w i t ch e n e l e k t r i c i t e i t s - e n

n u m b e r o f s w i t ch e s e l e c t r i c i t y a n d g a s

gasklanten

customers bet ween suppliers

elektriciteit

electricity

gas

gas

275000 250000 225000 200000 175000 150000 125000 100000 75000 50000 25000

stroometiket

2006-1

2005-4

2005-3

2005-2

2005-1

2004-4

2004-3

0

electricity label

Herkomst in Nederland

2005

verbruikte elektriciteit

%

Source of electricity consumed in the Netherlands

conventioneel

conventional

87

aardgas

gas

52

w.v. WKK

of which CHP

30

kolen

coal

22

kernenergie

nuclear

10

overig

others

3

h e rn i e u w b a a r

renewable

w.v. uit Nederland

of which from the Neth

13 5,9

wind

wind

1,8

biomassa

biomass

4,0

water

water

0,1

w.v. import

of which import

7,1

totaal

total

CO2

CO2

radio-actief afval

radio-active waste

100 gram/kWh 443

54

0,0002


Zw xe ed m bu en rg Sw Lu e xe den m Ie bo rla ur nd g F D en inla Ire em nd lan d ar ke Fin la n O nd os D e te nr nm N ed ijk ar k er Be A la us nd lgi tr ë i Th a Be e lg N iu G et ro Fr he m ot an rla D kr Br nd ui ij itt s an t s l a k F ra nd ni nc ë G e U er ni m t G an rie ed K y ke n l ing do an Po m d rt ug Gr ee al ce P Sp ort ug an al je Sp ai Ita lië n M Ita al ly Cy ta M pr al us t a Es Cy tl Sl and pru ov s en Es to ië ni a Sl Tj Le ov ec tla Li en hi to ia sc uw nd he La e n Re Slo tv ia Li pu w th a bl ie kije uan k i Cz Slo a ec va h ki Re a pu Po H bl on len ic ga Po rij la e nd H un ga ry

Lu

ro o tB

O

xe

e

nl

Th

Fi N

an d

ië

Fi

k

m

ia

ar

iu

nl

g

nd

tr

m

us

lg

A

en

Be

rij k

lg

te n

Be

os

ur

la

bo

Ire

m

D

nd

Lu rla

ar ke n

Ie

rg

em

bu

nd

en

er la

rit t

ed

D

xe m

an Zw eth d an ed erl ni a e ë nd n U Sw s ni te ed d en Ki Fr ng an D kr do ui i jk m ts la nd Fra nc G e Cy er m p an Po rus y rt Cy u G pr rie gal us ke Po nl an rtug d al Sp Gr an eec e je Sp ai Ita n lië M Ita al ly ta Le tla Ma lta n Es d tla La Li tv n to ia uw d E st en on Sl ia Li ov Tj en thu ec Sl a i hi ow ë S nia sc lo ak he ije ven Re Ho ia pu ng Sl ar ov bl ije ie ak k i a Cz Hu ng ec h a Re ry pu Po bl le ic n Po la nd

G

N

Lu

5

elektriciteitsverbruik in europa


electricity consumption in europe

totaal total

per hoofd per person

600 miljard kWh billion kWh kWh per hoofd kWh per person 30.000

500 25.000

400 20.000

300 15.000

200 10.000

100 5.000

0 0

gasverbruik in europa gas consumption in europe

totaal total

per hoofd per person

4.000 4.500 duizend TJ thousand TJ duizend MJ per hoofd thousand MJ per person 200

55

225

3.500

175

3.000

150

2.500

125

2.000

100

1.500

75

1.000

50

500

25

0

0

5 warmteverbruik in europa

heat consumption in europe

totaal

total

per hoofd

per person

300 duizend TJ thousand TJ

duizend MJ per hoofd thousand MJ per person

30

200

20

150

15

100

10

50

5

0

0 m

ur

iu lg

ni

D

ni

an G

ro o

tB

rit t

Lu

en

ë

U

te n

os

O

Fr an

rij k

bo m

Be

xe

ië

Lu

lg

Be

rg bu xe m

A us kr tr ijk ia F ra te N e nc ed d m K e er ar in la gd nd ken om D Th e e nm N ar et he k Fi nl an rlan ds Zw d ed Fin D la en ui nd ts S la nd we de G er n Ie r m G an rie lan d y ke Ire nl an la Po nd d rt ug Gr ee al ce Po rt Ita uga l l Sp ië Ita an l y j e Cy S pr us pai n Cy M pr Sl al us ov ta en M ië al ta S Es tla lov en nd ia E Le tla sto Li to nd nia u Tj w La en ec Sl tv hi ow ia L sc ak ithu he i an H Re on je ia pu Sl ga ov bl ie rije ak k ia Cz Hu ng ec h a Re ry pu Po bl le ic n Po la nd

25

g

250

gas- en elektriciteitsverbruik in europa

gas and electricity consumption in europe

industrie

industry

huishoudens

households

zakelijk

commercial

centrales

power stations

overige

other

gas gas


Totaal: 5.336 TWh

Totaal: 2.737 TWh

Total: 5,336 TWh

Total: 2,737 TWh

56


5


57

energieverbruik huishoudens household energy consumption

energieverbruik huishoudens

household energy consumption

De gehele huishoudelijke markt is goed voor

The entire household market is responsible for

20% van het elektriciteitsverbruik en 24% van

some 20% of electricity consumption and 24%

het gasverbruik. Nederland staat met gas als

of natural gas consumption. The Netherlands has

verwarmingsbron voor huishoudens op een-

by far the highest level of gas-heated homes in

zame hoogte in Europa. Gezien het belang van

Europe. Considering the importance of the house-

de deelmarkt huishoudens volgen de energie-

hold market segment, energy companies keep

bedrijven de ontwikkelingen op de voet. Onder

a close watch on developments in that market.

meer wordt jaarlijks een onderzoek onder drie-

Activities include an annual survey of three thou-

duizend huishoudens uitgevoerd.

sand households.

Een belangrijke factor voor de ontwikkeling

An important factor in the development of energy

van het energieverbruik van huishoudens is

consumption in homes is the increasing demand

de toenemende behoefte aan comfort. Zowel

for comfort. This is responsible for a large propor-

het gasverbruik als het elektriciteitsverbruik

tion of the consumption of both natural gas and

kan voor een belangrijk deel hierdoor worden

electricity.

verklaard. Gas Gas

Over the past 10 years, average household gas

Het gemiddeld huishoudelijk gasverbruik is de

consumption has decreased from 2,130 m3 to

afgelopen tien jaar gedaald van 2.130 m3 tot

1,664 m3. This reduction is almost entirely the

1.664 m3 in 2005. Deze daling is vrijwel geheel

result of a decrease in the amount of gas required

te danken aan een dalend gasverbruik voor

for space heating. Two developments have played

ruimteverwarming door de opkomst van de

a major role in this: the introduction of the high-

HR-ketel en de betere isolatie van woningen.

efficiency boiler and improvements in home

Het gasverbruik voor warm water vertoont een

insulation. Gas consumption for heating water is

stijgende lijn. Uit comfortoverwegingen wor-

increasing. For increased comfort, smaller hot-

den de kleinere warmwatertoestellen vervan-

water appliances are being replaced by larger

gen door grotere toestellen. Het gasverbruik

ones. Gas consumed for the preparation of food

voor koken is de afgelopen 15 jaar min of meer

has remained virtually the same for the past

constant gebleven.

15 years.

Elektriciteit

Electricity

Sinds 1988 neemt het gemiddeld elektriciteits

Average electricity consumption has been increas-

verbruik toe. De behoefte aan meer comfort

ing since 1988. Demand for increased comfort

komt hier tot uiting door de aanschaf van

is evident from the increase in purchases of

huishoudelijke apparaten als de diepvriezer,

household appliances such as deep-freezers, tum-

de wasdroger en de vaatwasser. In 2005

ble-driers and dish-washers. In 2005, the average

bedroeg het gemiddeld huishoudelijk

amount of electricity consumed per household

elektriciteitsverbruik 3.397 kWh.

was 3,397 kWh.


59

6

6 gemiddeld elektriciteits- en gasverbruik

average consumption of electricit y and gas

elektriciteit

electricity

gas gecorrigeerd voor temperatuur

gas, temperature-corrected

3.500 m3 of kWh m3 or kWh

3.000

2.500

2.000

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1.500

average gas consumption in use categor y

gemiddeld gasverbruik naar toepassing

koken

cooking

warm water

hot water

verwarming

heating

3.500 m3

3.000

2.500

2.000

1.500

1.000

500

60

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0


6 gemiddeld gas- en warmteverbruik naar

average gas and heat consumption

toepassing

in use categor y

verwarming

heating

warm water

hot water

koken

cooking

gemiddeld gasverbruik 1.664 m3

gemiddeld warmteverbruik 34,58 GJ

average gas consumption 1,664 m3

average heat consumption 34.58 GJ

gemiddeld elektriciteitsverbruik naar

average electricit y consumption in use

toepassing

(totaal

3.397

k W h)

categor y

(total:

3,397

kWh)

reiniging

cleaning

koeling

refrigeration

verlichting

lighting

verwarming en warm water

heating and hot water

audio, video en communicatie

audio, video and communication

koken

cooking

binnenhuisklimaat

indoor ventilation and air-conditioning

keukenapparatuur

kitchen appliances

overige

other

hobby

recreation

persoonlijke verzorging

personal care


61

6 degree of penetration of high-energy-

penetratiegraad grote apparaten

consumption household appliances

diepvriezer

freezer

wasdroger

tumble drier

vaatwasser

dishwasher

waterbed

waterbed

100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

degree of penetration of water heaters

p e n e t r a t i e g r a a d wa r m wa t e rt o e s t e l l e n

gasgeiser

gas-fired, instanteneous water heater

combitoestel

combined heating and hot water unit

elektrische boiler

electric waterboiler

gasboiler

gas-fired waterboiler

collectief

collective

100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10

62

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0


6 energierekening opgesplitst naar toepassing

breakdown of energy bill by use

centrale verwarming

central heating

Een huishouden betaalt in

warm water

hot water

2006 € 1.715 voor energie

wassen, drogen

cleaning

(inclusief heffingen en BTW),

koelen, vriezen

refrigeration

bij een gemiddeld verbruik

verlichting

lighting

van 1.664 m3 gas en

tv, radio en pc

audio, video and pc

3.397 kWh elektriciteit en

koken

cooking

gemiddelde tarieven.

overig

other In 2006 a domestic consumer will, assuming average rates, pay EUR 1,715 (including taxes and VAT) for an average energy consumption of 1,664 m3 of gas and 3,397 kWh of electricity.

t o e p a s s i n g e n 1 kw h e l e k t r i c i t e i t (i n d i c a t i e f )

a p p l i c a t i o n s 1 kw h e l e c t r i c i t y (i n d i c a t i ve )

1.200 keer elektrisch scheren

1,200 electric shaves

100 broden snijden

100 loaves of bread sliced

15 keer haar föhnen

15 times drying hair

4 avonden tv kijken

4 nights of watching TV

1 avond tv kijken naar een tv met een plasma

1 night of watching plasma screen tv

scherm 4 avonden licht van gloeilamp 60 watt

4 nights illumation by a 60 W light bulb

20 avonden licht van spaarlamp 11 watt

20 nights illumation by an 11 W economy light bulb

15 CD’s luisteren

15 CDs played

1 etmaal koeling (koelkast tafelmodel)

24 hours of cooling (table model fridge)

20 maaltijden opwarmen in magnetron

20 meals heated in a microwave

250 gaatjes boren

250 holes drilled

10 uur internetten

10 hours connected to the internet

6 uur lang branden van een lichtslang (10m)

6 hours illumination by a rope light (10m)

toepassingen 1

m3

applications 1

gas (indicatief)

m3

gas (indicative)

1 uur huis verwarmen op koude dag

1 hour heating of home on a cold day

50 keer handen wassen

50 times washing hands

6 keer afwassen

6 times washing the dishes

3 keer douchen

3 showers

5 keer douchen met spaardouche

5 showers when fitted with an economy showerhead

1 keer in bad

1 bath

6 maaltijden koken

6 meals cooked


63

6 types of heating in europe

gebruikte vorm van verwarming in europa

overig

other

stadsverwarming

heat

kolen

coal

olie

oil

elektriciteit

electricity

gas

gas

100 %

90

80

70

06

50

40

30

20

10

en

d

Sw ed

an Zw

ed

en

d an nl Fi

an

je

Fi

nl

Sp

ai

ar m n

ke ar em en

Sp

D

en

Au s ijk nr

te os O

n

k

a tri

an y m er G

la ts ui D

Fr a

nk

nd

rij

k

Be l

Fr a

gi

nc

e

um

ly It a lg

ië

lië Be

Ita

D

G

ro

ot

N

Br

ed

itt

er la

an

ni

nd

ë

Th

U

e

ni

N

te

d

et

Ki

he

ng

rla

do

nd

m

s

0

64


6


65

energiekosten energy rates

energiekosten

energy rates

De Nederlandse energietarieven – exclusief

Rates for energy in the Netherlands – exclusive

belastingen – behoren tot de lagere in Europa.

of taxes – are among the lowest in Europe. Rate

De prijsontwikkeling blijft achter bij die van

increases lag behind those of other products and,

andere producten en de energiekosten leggen

in comparison to other Europeans, energy costs

slechts een klein beslag op het inkomen van

demand only a small proportion of the income

de gemiddelde Nederlander in vergelijking

of the average inhabitant of the Netherlands.

met andere Europeanen. Daarnaast hebben

Furthermore, in recent years Dutch gas consum-

de Nederlandse huishoudens kunnen profite-

ers have enjoyed low heating costs due to a large

ren van een groot aantal zachte winters op rij

number of mild winters in a row.

met een gunstige invloed op de stookkosten. An energy bill consists of three parts: transport De energierekening bestaat uit drie delen:

costs, delivery costs, and taxes. The distinction

kosten voor transport, kosten voor levering en

between transport and delivery was introduced

belastingen. De tweedeling tussen transport en

with liberalization of the energy market. The trans-

levering is gemaakt in verband met de liberali-

port costs charged are independent of the sup-

sering van de markt. De in rekening gebrachte

plier chosen for delivery. The fees are determined

transportkosten zijn onafhankelijk van de

by the Office of Energy Regulation (DTe). Delivery

gekozen leverancier, de transporttarieven wor-

rates depend on the contractual conditions agreed

den vastgesteld door de Dienst Uitvoering en

to with the supplier. Rates are determined to a

Toezicht Energie (DTe). De leveringskosten zijn

large extent by the purchasing cost of energy by

afhankelijk van het contract dat wordt afge-

the supplier and therefore include fuel costs.

sloten met de leverancier. De leveringskosten bestaan met name uit de inkoopkosten van

A considerable part of an energy bill consists of

de leverancier, en omvatten dus ook de kosten

taxes. For a household with average consump-

voor brandstof.

tion, taxes make up nearly 50% of both its gas and electricity bill. In addition to VAT, energy and

De energierekening bestaat voor een aanzien-

fuel taxes are also charged. In the case of gas,

lijk deel uit belastingen. Zowel de gas- als de

a substantial part of the delivery costs charged is

elektriciteitsrekening voor een huishouden

also paid to the Dutch government in the form of

met gemiddeld verbruik bestaat voor bijna

gas revenues.

de helft uit belastingen. Behalve BTW wordt op energie ook regulerende energiebelasting

Sometimes there is a difference of opinion

en brandstoffenbelasting geheven. Bij gas

between a customer and their energy company,

gaat daarnaast ook een aanzienlijk deel van de

usually about the amount being billed. If they

leveringskosten in de vorm van aardgasbaten

cannot reach agreement on these costs, cus-

naar de Nederlandse staat.

tomers can have their complaint reviewed by the Arbitration Board of Public Utilities in the

Soms zijn er geschillen tussen een klant en

Netherlands. The committee deals with com-

een energiebedrijf, veelal over de hoogte van

plaints about the connection and delivery of gas,

de rekening. Komt men er gezamenlijk niet

water and electricity. Over the past few years

uit, dan kan een klant dat voorleggen aan de

there has been a steep increase in the number

Geschillencommissie Energie & Water. De com-

of complaints registered with the committee.

missie behandelt geschillen over de aanslui-

However a substantial number of these were

ting of levering van gas, drinkwater, warmte en

not dealt with by the committee, reason for the

elektriciteit. Het aantal geschillen dat aan de

number of judgements being far less than the

commissie werd voorgelegd is de afgelopen

number of complaints registered. In 2005, the

jaren sterk toegenomen, een aanzienlijk deel

proportion of complaints judged to be legitimate

hiervan wordt door de geschillencommissie

or in part legitimate was 52.3%.

niet in behandeling genomen. Het aantal uitspraken ligt mede daarom ver onder het aantal klachten. Het aandeel gegronde en ten dele gegronde klachten bedroeg in 2005 52,3%.


67

7

7 gemiddelde energie

average energy rates for

tarieven voor klein

small consumers

verbruikers

(incl.

(incl.

regulator y energy tax and vat)

regulerende energie belasting en btw)

2005

2006


gas

( e u r / m 3)

gas

( e u r / m 3)

kleinverbruik

small consumers

0,49

0,56

14,3%

w.o. huishoudens

of which households

0,54

0,60

11,6%


( e u r / kWh )

electricity

(eur / kWh)

kleinverbruik

small consumers

0,22

0,23

4,5%

w.o. huishoudens

of which households

0,20

0,21

3,6%

29,90

32,40

8,4%

w a rm t e

(eur /

gj)

heat

(eur /

gj)

average

gemiddeld

opbouw jaarlijkse energierekening van

components of the annual energy bill of

een gemiddeld huishouden

an average household

BTW

VAT

energiebelastingen

energy taxes

elektriciteit - leveringstarief

electricity - delivery rates

elektriciteit - netwerktarief

electricity - network rates

gas - leveringstarief

gas - delivery rates

gas - netwerktarief

gas - network rates

2.000 euro

1.600 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200

2006

2005

2004

2003

0 2002

Energy taxes including refund

1.800

2001

inclusief restitutie

2000

Energiebelasting

68


7 ontwikkeling kosten levensonderhoud

energy prices for small consumers compared

en energieprijzen huishoudens

to general cost of living

gasprijs exclusief belastingen (REB en BTW)

gas price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)

belastingen op gas (REB en BTW)

taxes on gas (Regulatory Energy Tax and VAT)

elektriciteitsprijs exclusief belastingen (REB en BTW)

electricity price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)

belastingen op elektriciteit (REB en BTW)

taxes on electricity (Regulatory Energy Tax and VAT)

kosten levensonderhoud

cost of living

200 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100) 180 160 140 120 100 80 60 40 20

elektriciteitsprijs

electricity price

grondstofprijs

raw materials price

200 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100) 175 150 125 100 75 50 25


69

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

0

2006

2005

compared to price of raw materials

2005

electricit y prices for industrial consumers

elektriciteitsprijs industrie

2004

ontwikkeling grondstofprijs en

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

1987

1986

1985

0

7 complaints from domestic customers

k l a ch t e n h u i s h o u d e l i j k e k l a n t e n

klachten

complaints

uitspraken Geschillencommissie

rulings Arbitration Board

3600 3200 2800 2400 2000 1600 1200 800 400

b e s l i s s i n g e n g e s ch i l l e n c o m m i s s i e 2 0 0 5

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

ru l i n g s a r b i t r a t i o n b o a r d 2005

Het aantal klachten is t.o.v.

gegrond

legitimate

2004 toegenomen. De mees-

ten dele gegrond

in part legitimate

te klachten gaan over gas en

ongegrond

unfounded

elektriciteit.

onbevoegd/niet-ontvankelijk

outside jurisdiction/not admissible

schikking

settlement

In comparison with 2004, the number of complaints

aantal uitpraken 760 (aantal klachten 3.296)

number of rulings 760 (number of complaints 3,296)

increased. Most complaints concern gas and electricity.

70


ro o

tB

rit t

an

ni

ë

U

ni

Fi

te

nl

d

an

Ki ng do d m Fr F an in k la nd Zw rijk Fr ed an e O ce os n S te w nr ed ijk en Be A us lg ië tr Lu Be ia xe Ie lg rla m bu nd ium rg Ire la No Lux em nd or w e N D ge bou ed ui n rg ts er N la la nd orw nd ay G T he D er en m em Ne an y ar the rla ke G n nd rie D s ke e nm nl an ar d k G re M ec al ta e Sp M al an t a j e Cy Sp p ai Po rus n rt ug Cy pr al us Po rt Ita uga Es l l Tj tla ië ec Li Ita n hi to ly sc uw d E he st en on Re ia Li pu bl Let thu a ie la k nd nia Cz ec La tv h Re ia pu Po bl le Sl ic n ov Po en la H on ië n ga Slo d ve rij Sl ow e H nia un ak ije ga ry Sl ov ak ia

G ro o tB rit t

an

Lu

ni ë xe Un it m bu ed Ki rg ng Lu do xe m m Ie bo rla ur nd Fr g an Ire kr la i nd Be jk Fr lg an i O ce os ë B te el gi nr N D ed ui um ijk ts er la A la us nd nd tr ia G Th e e rm N an Zw eth y D ed erl en an em en d ar Sw s ke ed n e D Fi en n nl m No an ar d or k Fi w eg nl an en d N Sp or w Po an ay je rt ug Sp al ai n Po rt Ita uga l lië M Ita al l t y a Cy M G pr al rie us ta ke C nl an ypr us d Le G tla re ec e Es nd L tla Li nd atv to ia uw Es Tj en ec to H ni hi on Li a sc ga th he ua r Re Slo ije ni a w H pu u ak bl ije nga ie k r Cz Slo y va ec h ki a R Po epu le bl Sl n ic ov Po en la ië nd Sl ov en ia

G

7

g a s p r i j z e n i n e u r o p a p e r 1-7-20 05


g a s p r i c e s i n e u r o p e o n 1- 7- 2 0 0 5

belastingen taxes

huishoudens, excl. belastingen households, excl. taxes

industrie industrial consumers

1,50 EUR/m3

1,25

1,00

0,75

0,50

0,25

0

e l e k t r i c i t e i t s p r i j z e n i n e u r o p a 1-7-20 05 e l e c t r i c i t y p r i c e s i n e u r o p e o n 1- 7- 2 0 0 5

belastingen taxes

huishoudens excl. belastingen households, excl. taxes

industrie industrial consumers

0,250 EUR/kWh

0,200 0,225

0,175

0,150

0,125

0,075

0,100

0,050

0,025

0

71

milieu the environment

milieu

the environment

Kooldioxide (CO2) wordt verantwoordelijk

Carbon dioxide (CO2) is believed to be respon-

gehouden voor het broeikaseffect, waardoor

sible for the greenhouse effect, which may lead

een wereldwijde klimaatverandering niet

to a change in the global climate. The emissions

wordt uitgesloten. De CO2-emissie per hoofd

of CO2 per person in the Netherlands is higher

van de bevolking ligt in Nederland boven het

than the European average. The annual emission

EU-gemiddelde. De jaarlijkse CO2-uitstoot

of CO2 in the Netherlands is about 192.1 million

bedraagt in Nederland 192,1 miljoen ton

tonnes, almost half of which is due to energy

waarvan circa de helft wordt veroorzaakt door

consumption. This includes combustion of gas

energieverbruik: de verbranding van gas bij

by energy consumers and combustion of fuels in

de energieconsument en de verbranding van

electricity power stations.

brandstoffen in de elektriciteitscentrales. Environmentally sound production of electricity Schone elektriciteitsproductie heeft volop de

receives much attention from electricity genera-

aandacht van de elektriciteitsproductiebedrij-

tors. Acidifying emissions (NOx and SO2) have

ven. De verzurende emissies (NOx en SO2) zijn

declined enormously over the past 20 years, and

de afgelopen twintig jaar enorm afgenomen.

CO2 emissions per kilowatt hour have for some

Ook de hoeveelheid uitgestoten CO2 per kilo-

years now been lower than they were a decade

wattuur ligt de afgelopen jaren op een lager

ago. Furthermore, within the next few years bio-

niveau dan tien jaar geleden. Daarnaast wordt

mass will be used alongside coal in coal-fired gen-

in kolencentrales de komende jaren ook bio-

eration plants. Electricity generation companies

massa bijgestookt. Ook hebben de elektriciteits

and the government have also agreed that Dutch

productiebedrijven afgesproken met de over-

electricity generation plants will maintain their

heid dat de centrales qua energie-efficiëntie tot

position of being among the world’s best in terms

de wereldtop zullen blijven behoren. Dit draagt

of energy efficient production. This will contribute

15% bij aan de Nederlandse CO2-doelstelling

15% to the CO2 reductions the Netherlands has to

om aan de Kyoto-afspraken te voldoen.

meet under the Kyoto Agreement.

Een aparte plaats binnen de energiemarkt

A special place has been set aside in the energy

is weggelegd voor groene stroom. Groene

market for green electricity. Green electricity is

stroom wordt opgewekt uit hernieuwbare

generated from sustainable resources such as

bronnen, zoals zon, wind, water en biomassa.

sun, wind, water and biomass. Virtually all energy

Vrijwel alle energiebedrijven en ook nieuw

companies, including newcomers to the market,

komers op de markt bieden groene energie

offer customers green electricity.

aan. The customer who chooses green electricity has De klant die kiest voor duurzame energie heeft

the guarantee that it has indeed been produced in

de garantie dat deze daadwerkelijk op duur-

a sustainable fashion. This is checked by the gov-

zame wijze wordt geproduceerd. Dit wordt

ernment (see the diagram on Page 75).

gecontroleerd door de overheid (zie schema CO2 emission trade

op pagina 75).

On 1 January 2005 CO2 emission trading began CO2-emissiehandel

in the EU. The organization of the CO2 emission

Per 1 januari 2005 is in de EU CO2-emissie

trade is shown in the diagram on Page 76.

handel in werking getreden. De organisatie van de CO2-emissiehandel is weergegeven in het schema op pagina 76.


73

8

8 penetration of energy saving measures

penetratie besparingsmaatregelen

dubbel glas

double glazing

dakisolatie

roof insulation

muurisolatie

wall insulation

vloerisolatie

floor insulation

HR-ketels

high efficiency boilers

100 % 90 80 70 60 50 40 30 20 10

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0

sustainable energy generation

opwekking duurzame energie

water

hydro

bijstoken (biomassa)

co-firing (biomass)

stortgas

landfill gas

wind

wind

zon

sun

6.000 GWh

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

74

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

0


8 organization of the green electricit y market

organisatie van de groene elektriciteitsmarkt

producenten

Groene stroom wordt opgewekt met wind, zon, water of biomassa. Ook geïmporteerde, duurzame elektriciteit kan worden aangemerkt als groen. De producenten krijgen groen certificaten van CertiQ, een dochter van de landelijke netbeheerder TenneT, als zij kunnen aantonen dat de stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is opgewekt. producers

Green energy is generated from wind, sun, water or biomass. Imported electricity that has been generated from sustainable sources is also green. If producers can prove that their electricity is indeed generated from sustainable resources, they are issued a green certificate by CertiQ, a subsidiary of TenneT, the national network operator. mep*

elektriciteitshandel

c e rt i f i c a t e n h a n d e l

EnerQ, een dochter

De geproduceerde stroom wordt op de

CertiQ controleert of de groene

van TenneT, zorgt

gewone elektriciteitsmarkt verhandeld

stroom daadwerkelijk op duurzame

voor de toeken-

tussen producenten, handelaren en

wijze is opgewekt en geeft hiervoor

ning en uitbetaling

leveranciers.

groencertificaten af. Deze zijn tussen

van subsidies aan

marktpartijen verhandelbaar.

producenten van groene stroom in

electricity trading

Green electricity is traded between

trading certificates

producers, traders and suppliers on the

CertiQ makes sure that the green

same market as other electricity.

electricity has indeed been generated

EnerQ, a subsidiary

from sustainable resources and then

of TenneT, is respon-

issues a green certificate. These certi-

sible for awarding

ficates can be traded among market

and paying subsi-

players.

dies to generators

Nederland.

of green electricity in the Netherlands. leveranciers

Een leverancier koopt stroom op de elektriciteitsmarkt en certificaten via CertiQ. Hij houdt een boekhouding bij van ingekochte en verkochte certificaten.

* Milieukwaliteit Energie Productie

suppliers

A supplier buys electricity on the electricity market and green certificates from CertiQ. The supplier keeps a record of green certificates bought and sold.

* Dutch abbreviation for environmentally sound energy production

klanten

Huishoudelijke klanten mogen sinds 1 juli 2001 hun leverancier van groene stroom vrij kiezen. Zij hebben de garantie dat hun groene stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is opgewekt. Alle klanten betalen een heffing (MEP), waarmee een fonds wordt gevuld om in Nederland geproduceerde groene stroom te subsidiëren. customers

Since 1 July 2001, domestic customers are free to choose their own supplier of green electricity. They have the guarantee that this electricity is indeed generated from sustainable resources. All customers pay a levy (called MEP) that goes into a fund to subsidize the generation of green electricity in the Netherlands.


75

8 o r g a n i s a t i e v a n d e c o 2- e m i s s i e h a n d e l

organization of co2 emission trading

t o e g e k e n d e c o 2 r e ch t e n

b r a n d s t o ff e n

Van de overheid krijgt iedere produ-

Producenten kopen brandstoffen in om

cent voor elke installatie een jaarlijkse

elektriciteit mee op te wekken. Iedere

hoeveelheid CO2-rechten gratis. Dit

fossiele brandstof (kolen, olie, gas)

dekt een deel van de verwachte jaar-

heeft zijn eigen CO2-inhoud die bij de

lijkse uitstoot.

verbranding in een centrale vrij komt.

alloted co2 rights

fuels

Each year, electricity producers in the

Electricity producers buy in fuel for gen-

Netherlands receive a certain number of

erating electricity. Each fuel (coal, oil,

CO2 credits from the Dutch government

gas) has its own characteristic capacity to

for each of their generation units. These

produce CO2, which is emitted when the

credits will meet a part of the expected

fuel is burnt in the power house.

CO2 emissions for that year.

elektriciteitsproducenten

electricity generators

co2

elektriciteit

Als meer CO2 wordt uitgestoten dan

De geproduceerde elektriciteit wordt

een bedrijf vooraf aan rechten heeft

verkocht op de elektriciteitsmarkt

ontvangen, dan moeten er rechten op de CO2-markt worden bijgekocht.

electricity

The electricity generated is sold on the electricity market.

co2

If more CO2 is emitted than that for which the producer has credits, then the required credits will have to be bought on the CO2 emissions trading market.

c o 2- m a r k t

elektriciteitsmarkt

Door maatregelen te nemen (bijvoorbeeld biomassa stoken of het rende-

electricit y market

ment verbeteren) kan men echter ook CO2-rechten overhouden. Deze kunnen dan op de CO2-markt verkocht worden. co2 emissions trading market

Through taking appropriate measures – for example, using biomass fuels or by improving the energy generation yield – producers can end up with unused CO2 credits. These can be sold on the CO2 emissions trading market. 76


8 emissions large-scale power units

e m i s s i e s g r o o t s ch a l i g e p r o d u c t i e

CO2 (kooldioxide)

CO2 (carbon dioxide)

NOx (stikstofoxiden)

NOx (nitrogen oxides)

SO2 (zwaveldioxide)

SO2 (sulphur dioxide)

800 g/kWh

600

400

200

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1995

1990

1985

1980

0

2,00 g/kWh

1,50

1,00

0,50

2001

2002

2003

2004

2005

2001

2002

2003

2004

2005

1995 1995

2000

1990 1990

2000

1985 1985

1980

0

4,00 g/kWh

3,00

2,00

1,00

1980

0


77

8 emissie stikstofoxiden, kooldioxide

sources of emissions of nitrogen oxides,

en zwaveldioxide

carbon dioxide and sulphur dioxide

wegverkeer

road traffic

overig mobiel

other transport

aardolieraffinaderijen

oil refineries

industrie

industry

energiesector

energy sector

huishoudens

households

overig

other

512 duizend ton stikstofoxiden (NOX)

192.100 duizend ton kooldioxide (CO2)

512 thousand tonnes of nitrogen oxides (NOX)

192,100 thousand tonnes of carbon dioxide (CO2)

141 duizend ton zwaveldioxide (SO2) 141 thousand tonnes of sulphur dioxide (SO2)

78


ro o

tB

rit t

an

ni

Ie

lg

d

g

m

an

ur

iu

nl

bo

Fi

m

Be

nd

ië

rla

lg

d

xe

an

Lu

nl

Be

Fi

rg

Fr an

bu

ë

xe m

U

ni

te

Ire kr l ijk and Fr an O d ce os Ki ng te nr N do ed Zw ijk m er A la ed us nd en tr T Sw i a he D en ed em Ne en t h ar ke erla D n nd ui ts D s e la nd nm ar G k e M rma al ny Cy ta M p al Po rus ta rt Cy u G pr rie gal u s ke Po nl an rtug d al G re ec Ita e l Sp ië Ita an Sl ly ov je Tj en Sp ec Li ië ai to hi n sc uw Sl he en ove H Re ni on L a pu ith ga bl ua rij ie e ni k a Cz Hu ng ec a h Re ry Le p ub tla Sl ow lic nd ak La ije tv ia Es S tla lov ak nd ia Po Est on le n ia Po la nd

G

Lu

ro o

tB

rit t

xe m

an

Lu bu

Ie rg

rla nd

Lu

Ire la Fr xem nd an bo ni k ë rij ur k g U ni Fr te an d ce Be Kin gd lg i Zw ë B om el ed D en giu ui m ts S la nd we de O os G n e te nr rm N an ed ijk y er Fi A nl la nd an us tr ia Th d D F e in en la em Ne nd ar the rla ke n nd D s e M nm ar al t k a Cy M p al Po rus ta rt ug Cy p al ru s Po rt Ita uga l lië S G Ita rie pan ly je ke nl an Spa d in Le G r Sl tlan eec ov e d en La ië H tv on i Sl a ga ov rij Li en e to ia H uw Tj un ec Sl en ga hi ow ry L sc ak ith he ije ua Re ni a Sl pu ov Po bl ak ie le k ia n Cz Po ec la h nd Re Es tla pu nd bl i Es c to ni a

G

8

aandeel duurzame energie in bruto proportion of energy from sustainable

binnenlands energieverbruik sources in gross domestic energy

consumption

80 %

60

40

20

0

geïnstalleerde capaciteit aan windenergie installed generation capacity using

i n d e 25 e u - l a n d e n windpower in the 25 eu countries

6.000 MW 14.609 MW Het opgesteld wind

5.000 vermogen in de EU is in

2004 t.o.v. 2003 met 26%

4.000 toegenomen.

In Nederland bedraagt de

groei 18%.

3.000 In comparison to 2003, total

2.000 installed capacity in the EU

has increased by 26% in 2004.

In the Netherlands it

1.000

increased 18%.

0


79

8

80


1

bijlagen

appendices

o m r e k e n i n g s f a c t o r e n vo o r e n e r g i e s o o rt e n

0,0284

0,0316

0,0239

0,0341

0,0241

0,0278

0,1743

3,412

0,1024

0,1137

0,086

0,1228

0,0869

0,1002

0,6276

1 MBtu

1,055

0,293

1

0,03

0,03333

0,0252

0,036

0,0255

0,0294

0,184

103 m3 gas (Groningen)

35,17

9,769

33,336

1

1,1112

0,84

1,2

0,8485

0,9791

6,131

103 m3 gas (standaard)

31,65

8,792

30

0,900

1

0,7559

1,08

0,7636

0,8811

5,518

1 TOE

41,87

11,63

39,69

1,1905

1,3229

1

1,429

1,0101

1,1656

7,3

1 TSE

29,31

8,142

27,78

0,8334

0,9261

0,7

1

0,7071

0,816

5,11

1 ton stookolie

41,45

11,51

39,29

1,1786

1,3096

0,99

1,4142

1

1,154

7,226

1 m3 HBO

35,92

9,978

34,05

1,0213

1,1349

0,8579

1,2255

0,8666

1

6,262

1 barrel OE

5,736

1,593

5,437

0,1631

0,1812

0,137

0,1957

0,1384

0,1597

1 E lO rr e Ba

ko oo st to

n

m3 H

lie

E TS

TO

) nd s

10 3 m3 ga

10 3 m3 ga

s

(G

(s

ta

ro

ni

M

ng

aa

rd

en

u Bt

h W M

G

BO

0,948

1

E

0,2778

3,6

)

1

1 MWh

J

1 GJ

conversion factors for t ypes of energy

1 GJ

= 1.000.000.000 Joules

1 MWh

= 1.000 kWh

1 Gcal

= gigacalorie = 1.000.000.000 cal. = 1.000.000 kcal.

1 MBtu

= 1.000.000 Btu (British thermal unit)

103 m3 gas (Groningen) = 1.000 m3 Gronings-aardgasequivalent bij een druk van 1,01325 en 0°C 1,000 m3 Groningen natural gas equivalent at 1,01325 bar and 0 °C 103 m3 gas (standaard) = 1.000 m3 aardgas bij een druk van 1,01325 en 15°C volgens de norm van de International Organization for Standardization (ISO). 1,000 m3 natural gas at 1,01325 bar and 15 °C according to ISO (International Organization for Standardization) standards. 1 TOE

= Ton Olie Equivalent = 1.000 kg ruwe olie (equivalent).

1 TSE

= Ton Steenkolen Equivalent = 1.000 kg steenkolen (equivalent).

1 ton stookolie

= 1.000 kg zware stookolie 1,000 kg heavy fuel oil

BE

= België

Belgium

1 m3 HBO

= 1.000 liter huisbrandolie

CZ

= Tjechië

Czech Republic

1,000 litres gasoil

DK

= Denemarken

Denmark

= ± 159 liter ruwe olie

DE

= Duitsland

Germany

EE

= Estland

Estonia

GR

= Griekenland

Greece

ES

= Spanje

Spain

FR

= Frankrijg

France

1 Tonne Oil Equivalent = 1,000 kg crude oil (equivalent). 1 TCE = Tonne Coal Equivalent = 1,000 kg coal (equivalent).

1 barrel OE

approx. 159 litres crude oil

kilo (k)

= 10

Mega (M)

= 106

IE

= Ierland

Ireland

Giga (G)

= 109

IT

= Italië

Italy

Tera (T)

= 1012

CY

= Cyprus

Cyprus

Peta (P)

= 1015

LV

= Letland

Latvia

Exa (E)

= 1018

LT

= Litouwen

Lithuania

LU

= Luxemburg

Luxembourg

HU

= Hongarije

Hungary

MT

= Malta

Malta

NL

= Nederland

Netherlands

AT

= Oostenrijk

Austria

PL

= Polen

Poland

PT

= Portugal

Portugal

SI

= Slovenië

Slovenia

SK

= Slowakije

Slovakia

FI

= Finland

Finland

SE

= Zweden

Sweden

UK

= Groot Brittannië

United Kingdom

miljoen

3

= 106

million miljard

= 109

billion

82


vergunninghouders levering kleinverbruik

1- 4 - 2 0 0 6

licenceholders to supply gas and e l e c t r i c i t y t o s m a l l c u s t o m e r s 1- 4 - 2 0 0 6

Naam vergunninghouder

Postadres

Name licence holder

Postal address

Status*

Website

Caplare Energy B.V.

Einsteinlaan 10

2289 CC

Rijswijk

V

(e,g)

www.caplare.nl

Cogas Facilitair B.V.

Postbus 71

7600 AB

Almelo

V

(e,g)

www.cogas.nl

DELTA Comfort B.V.

Postbus 5048

4330 KA

Middelburg

V

(e,g)

www.delta.nl

Echte Energie Nederland B.V.

Postbus 94722

1090 GS

Amsterdam

V

(e,g)

www.echte-energie.nl

Electrabel Nederland N.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

(e,g)

www.electrabel.nl

Electrabel Nederland Sales B.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

(e,g)

www.electrabel.nl

Elektran B.V.

Postbus 20134

7302 HC

Apeldoorn

V

(e)

www.elektran.nl

ENECO Energie Handelsbedrijf B.V.

Postbus 96

2900 AB

Capelle a/d IJssel

V

(e,g)

www.eneco.nl

ENECO Energie Retail B.V.

Postbus 1003

3000 BA

Rotterdam

V

(e,g)

www.eneco.nl

Energie Data Maatschappij B.V.

Postbus 15950

1001 NL

Amsterdam

V

(e)

www.edmij.nl

Energie:direct B.V.

Postbus 266

5680 AG

Best

V

(e,g)

www.energiedirect.nl

EnerService Maastricht B.V.

Postbus 1042

6201 MJ

Maastricht

V

(e,g)

www.nutsmaas.nl

E-Part Energy B.V.

Postbus 3004

2480 AA

Woubrugge

V

(e)

www.e-part.nl

Essent Energie Verkoop Nederland B.V.

Postbus 689

5201 AR

’s-Hertogenbosch

V

(e,g)

www.essent.nl

Essent Retail Energie B.V.

Postbus 222

5201 HA

’s-Hertogenbosch

V

(e,g)

www.essent.nl

Gaz de France Supply, Trading & Marketing,

Postbus 462

2700 AL

Zoetermeer

V

(g)

www.gazdefrance.nl

Gemeente Amsterdam Afval Energie Bedrijf

Postbus 58292

1040 HG

Amsterdam

V

(e)

Greenchoice

Pieter de Hoochweg 111 3024 BG

Rotterdam

V

(e,g)

www.greenchoice.nl

Intergas Levering B.V.

Postbus 5032

5201 GA

’s Hertogenbosch

V

(e,g)

www.intergas.nl

MAIN Energie B.V.

Cruquiusweg 142G

1019 AK

Amsterdam

V

(e)

www.mainenergie.nl

MKB Energie B.V.

Postbus 1003

3000 AB

Rotterdam

V

(e,g)

www.mkbenergie.nl

Nederlandse Energie Maatschappij B.V.

Postbus 22390

3003 DJ

Rotterdam

V

(e,g)

www.nlenergie.nl

N.V. Nuon Energie

Postbus 41920

1009 DC

Amsterdam

V

(e,g)

www.nuon.nl

N.V. Nuon Business

Postbus 41920

1009 DC

Amsterdam

V

(e,g)

www.nuon.nl

N.V. ONS Energie

Postbus 79

3100 AB

Schiedam

V

(e,g)

www.onsenergie.nl

NRE Energie B.V.

Postbus 2402

5600 CK

Eindhoven

V

(e,g)

www.nre.nl

OXXIO Nederland B.V.

Postbus 1952

1200 BZ

Hilversum

V

(e,g)

www.oxxio.nl

RENDO Energielevering B.V.

Postbus 595

7900 AN

Hoogeveen

V

(e,g)

www.rendo.nl

RWE Energy Nederland N.V.

Postbus 90

2130 AB

Hoofddorp

V

(e,g)

www.rwegas.nl

RWE Haarlemmermeergas N.V.

Postbus 90

2130 AB

Hoofddorp

V

(e,g)

www.rwegas.nl

RWE Obragas N.V.

Postbus 300

5700 AH

Helmond

V

(e,g)

www.rwegas.nl

Spark Energy N.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

(e)

Trianel Energie B.V.

Europalaan 24

6199 AB

Maastricht

V

(e)

www.trianel.com

Twence B.V.

Postbus 870

7550 AW

Hengelo

V

(e)

www.twence.nl

Westland Energie Services B.V.

Postbus 1

2685 ZG

Poeldijk

V

(e,g)

www.westland-energie.nl

Leveranciers aan kleinverbruikers dienen te beschikken

Suppliers to small consumers must have a licence to do so.

over een leveringsvergunning. Stand van zaken per

State of affairs as on April 1st 2006

The Netherlands B.V.

1 april 2006

* V = licence

* V = vergunning A = aanvraag vergunning

A = application for licence

e = elektriciteit

e = electricity

g = gas

g = gas


83

l e g e n d s o f d i a g r a m o n p a g e 16

Electricity generation

National transport grid (TenneT)

• Large-scale generation of electricity by a few market players

The independent operator of the national grid has been a

• Generation of electricity by many market players from com-

national governmental body (100% of shares) since 1 October

bined heat–power installations, and sustainable energy from

2001. TenneT monitors the balance of the electricity network,

wind, water, sun and biomass

ensures connection with foreign networks and auctions available

• Imports

import capacity.

Gas production

National transport network (GTS)

• Gas production from the Groningen field near Slochteren.

Gastransport Services (GTS) is responsible for the transport of

Gas from small fields widely spread over the North Sea and the

natural gas over the 11,000 kilometre high-pressure gas network

Maas plain, for example, has been given priority, to conserve

in the Netherlands. It also manages the pipes and installations,

gas reserves in the Netherlands (‘small fields policy’). Gas is

and monitors the balance of the national gas transport network.

produced by NAM (Nederlands Aardolie Maatschappij) and

GTS has been operating since 1 January 2002 independently of

several smaller companies. The gas is brought to the market by

the trading division of Gasunie.

Gasunie Trade & Supply • Imports, although the Netherlands is an important exporter of gas.

Regional networks/grids Regional network operators connect customers to the grid and provide transport of electricity and/or gas. In the Netherlands

APX

these network operators belong to the same concern as the tra-

On the Amsterdam Energy Exchange, energy market players

ditional suppliers, but are legally and organisationally independ-

(producers, suppliers, traders) can buy and sell electricity con-

ent (unbundling). Their independence is meant to provide fair

tracts for the following day (spot market).

access to the grid for other suppliers.

Traders

Balance responsables

These make a business of exploiting the margins between sup-

They balance supply and demand for electricity for the follow-

ply and demand, trying to buy and sell electricity and gas at

ing day to prevent underload or overload of the transport grid

the most advantageous price. Several suppliers and producers

and contribute to maintaining balance in the electricity supply

already have their own trading platform, while others contract

system. This is a consequence of legal responsibilities towards

this out to external parties.

customers on the grid. Any market party can assume this role but in most cases it is fulfilled by traders and/or suppliers. In this

Suppliers

way network operators can facilitate transport on the grid and

These are the commercial and administrative link with the

TenneT is able to correct any imbalance and charge for the cost

customer: they are the party that supplies the product – ener-

of doing so.

gy – and collects the fee. Most companies supply both gas and electricity. There are 13 ‘traditonal’ suppliers in the Netherlands

Shippers

(usually owned by provincial governments or municipal councils)

Just as for balance responsables, the role of shipper can

and a growing number of newcomers to the market, among

be undertaken by the supplier, trader or customer; shippers

them ‘dot-com’ firms and foreign companies. A producer can

are often suppliers. They buy in transport capacity and have

also be a supplier.

responsibilities in maintaining a balance between demand and supply in the gas supply system. The former trading company of

Brokers

Gasunie, known since January 2002 as Gasunie Trade & Supply,

These are intermediaries (negotiators) for the market players,

is a shipper.

bringing supply and demand together; in contrast with a trader, they have no position in the production–supply chain.

Metering responsables They install and maintain meters, and pass on meter readings

Customers

to the network operator. Sometimes the network operator does

• Large-scale users of electricity have been free since January

the reading of meters itself. The network operators pass on the

1999 to buy from whom they like; for gas they have been free

meter readings to the suppliers and – for electricity – to network

since August 2000.

balance responsables, or for gas to shippers.

• Medium sized customers (businesses) have been free to buy from whom they like since 1-1-2002. • All customers have been free to buy green electricity since 1-7-2001. • Domestic households and small businesses have been free to choose their own supplier since 1-7-2004.

84


energiened

energiened

Bronnen Sources

APX B'con CBS Eurelectric Eurogas EnergieNed Federatie van Energiebedrijven in


Eurostat

Nederland is de brancheorganisatie voor alle bedrij

Netherlands, EnergieNed, is the representative body

Gasunie

ven die in Nederland actief zijn in productie, trans

for all companies in the Netherlands playing an active

TenneT

port, handel of levering van gas, elektriciteit en/of

part in the production, transport, trade or supply of gas,

warmte. De federatie behartigt de belangen van de

electricity or heat. The Federation represents the inter-

aangesloten bedrijven. EnergieNed is aanspreekpunt

ests of its member companies. EnergieNed is the point

voor overheid, politiek en belangenorganisaties voor

of contact in the sector for government bodies, political

bedrijfsleven, consumenten en milieu. Namens de

parties and pressure groups representing business, con-

leden voert EnergieNed op nationaal en internatio

sumers and environmentalists. On behalf of its mem-

naal niveau de dialoog met deze ‘stakeholders’.

bers, EnergieNed maintains a dialogue at national and international levels with these stakeholders. Colofon

Ontwerp en illustraties

2D3D, Den Haag

Design and illustrations Drukwerk Printed by

© Niets van deze uitgave mag worden verveel

© No part of this publication may be reproduced and/

voudigd en/of openbaar gemaakt door middel

or published in any form or by any means, including

van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of op

printing, photocopying, microfilming or electronic

welke andere wijze dan ook. Dit boek is met zorg

storage. This publication has been compiled with great

samengesteld. EnergieNed aanvaardt echter geen

care. Nevertheless, EnergieNed accepts no liability

aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel

for the consequences of any inaccuracies in this

in deze publicatie voorkomende onjuistheden.

publication.

Coers en Roest, Arnhem

Energie in Nederland Energy in the Netherlands 2006

Energie in Nederland Energy in the Netherlands 20 06 EnergieNed Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus 9042 6800 GD Arnhem Telefoon 026 - 356 94 44 Telefax 026 - 446 01 46 E-mail [email protected] Internet www.energiened.nl

Energie in Nederland. Energy in the Netherlands

Recommend Documents