Energiezuinige verlichting voor de zorgsector Catherine Lootens Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen 2020 7 oktober 2015 – Expo60+
“Lighting is no longer just about energy savings, it’s about quality of life. It’s about much greater human possibilities.”
Catherine Lootens
Overzicht • • • •
• • • •
Wie zijn we? Motivatie voor energie-efficiënte verlichting Karakteristieken licht Verlichtingstechniek o
Daglicht
o
Kunstlicht
o
Regelsystemen
Lichtontwerp Meerwaarde van led voor zorgsector EPB en verlichting Bibliografie
Catherine Lootens 3
Wie zijn we?
Laboratorium voor Lichttechnologie • Onafhankelijk labo ter ondersteuning verlichtingssector • Onderzoek – Onderwijs – Dienstverlening • Vandaag > 20 medewerkers o
o o o
Binnenverlichting Kleur en uitzicht van materialen Optische ontwerp Lichtbronnen
• www.lichttechnologie.be
Catherine Lootens 5
Groen Licht Vlaanderen 2020 – de Vlaamse verlichtingssector in transitie •
Lopend project: IWT VIS-Traject (80% subsidie) o Algemeen • 6 jaar (vanaf 01/10/2011) • 4 uitvoerders, 5 aanvragers o
Consortium Groen Licht Vlaanderen (>50 bedrijven): 20% financiering • = Vlaams Innovatie Samenwerkingsverband (VIS) • Volledige waardeketen verlichting sector betrokken • Wordt aangestuurd vanuit de bedrijven
o
Innovatiestimulering via Kennisoverdracht en Technologische adviesdienst + Kennisverruiming (= Onderzoek ) + Kennisimplementatie (= Vraaggerichte studies, demonstraties, …)
Catherine Lootens 6
Consortium Groen Licht Vlaanderen > 60 bedrijven, instellingen, organisaties
WFrans
Alexpo Consultants
Catherine Lootens 7
Contact •
Contact: o
KU Leuven Technologiecampus Gent Faculteit Industriële Ingenieurswetenschappen (FIIW) - Energie Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1, 9000 Gent Websites: www.lichttechnologie.be en www.groenlichtvlaanderen.be
Email:
[email protected] of
[email protected] o
Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)
Catherine Lootens 8
Motivatie voor energie-effficiënte verlichting
Verbruik verlichting in zorgsector • Aandeel primaire energie:
• Aandeel totaal elektrisch:
15 à 20%
35 à 45% Bron: Passive House DE
Bron: US energy information administration
Catherine Lootens 10
Besparingspotentieel verlichting • Besparing op elektrisch verbruik o o o
Tot 50% (kW) en meer Extra besparing door lichtregelsystemen (dimmen, schakelen) Indirecte besparing via (minder) airco
• Reële terugbetalingstermijn o o o
Gemiddeld 5 jaar Afh. van aantal branduren/jaar (Ziekenhuizen >6500 uren/jaar !) Quick wins via lampvervangingen
• Extra voordelen nieuwe verlichting o o
o
Beter visueel comfort Well-being – minder intimiderende omgeving, beter slapen, sneller genezen Minder onderhoud Catherine Lootens 11
Karakteristieken licht
Lichtstroom F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Vroeger enkel voor niet-gerichte lampen Sinds 01/09/2013 de meest kenmerkende eigenschap voor alle lampen, ook voor gerichte lampen Basis voor EEI berekeningen ecodesign en energielabel
Catherine Lootens 13
Lichtsterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m²
Lichtsterkte
In stralingsprofiel van armatuur (in cd/klm) Werd voorheen als grootheid gebruikt voor gerichte lampen (spots)
Catherine Lootens 14
Verlichtingssterkte F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m²
Resultaat – geen lampkarakteristiek Maat voor verlichtingsniveau Juist meten is belangrijk – interpretatie ervan soms moeilijk
Catherine Lootens 15
Luminantie F Lichtstroom = lumen (lm) I Lichtsterkte = candela (cd) E Verlichtingssterkte = lux (lumen/m²) L Luminantie = candela/m² Resultaat - geen lampkarakteristiek Maat voor de helderheid Staat in relatie tot contrasten en/of verblinding door piek-luminantie (visueel comfort!) Luminantie is bij benadering wat men als mens ziet! Catherine Lootens 16
Samenvatting
Catherine Lootens 17
Lichtrendement •
Maat voor energie-efficiëntie o Lumen/Watt (lm/W)
•
Vergelijking van de lampen (25°C) o o o o o o o o
Eco-halogeen Compact Fluo Led retrofit (E27) Fluo T8 Led buis Fluo T5 HID Led module
18W – 204lm – 11 lm/W 20W – 1320lm – 67 lm/W 20W – 1521lm – 76 lm/W 18W – 1350lm – 75lm/W 20W – 1700lm – 85 lm/W (3500K) en 2100lm – 105lm/W (4000K) 19W – 1800lm – 96 lm/W (110lm/W bij 35°C) 20W – 2050lm – 102 lm/W 20W – 2300lm – 113 lm/W (en meer)
Catherine Lootens 18
Kleurtemperatuur • Kleurtint – in Kelvin • Warm, neutraal, koud wit • Voorbeelden o
Halogeen: 2700K
o
Fluorescentie: 2700K – 6000K
o
Metaalhalide: 3000K of 4200K
o
LED: 2700K – 6000K (+ aanpasbaar: tunable white)
Catherine Lootens 19
Welk wit kiezen: niet visuele aspecten Kleurtemperatuur en intensiteit hebben invloed op alertheid, creativiteit, comfort, slaap/waak-ritme,… o Hoge intensiteit blauw licht onderdrukt melatonine • Overdag: boost circadiaans ritme betere nachtrust • Niet ‘s avonds laat: moeilijker inslapen • Melatonine onderdrukt vrije radicalen geen hoge intensiteit blauw licht bij nachtwerk • Grotere alertheid/concentratie
Zwakkere intensiteit warm wit licht bevordert creativiteit Dynamische of stuurbare kleurtemperatuur en intensiteit Intelligent aansturen! o
Kleurweergave index • Color Rendering Index (CRI) •
• • •
• Voorbeelden
Ra waarde maat voor hoe kleuren worden weergegeven onder het licht van een bepaalde lamp, vergeleken met het licht van referentielamp. Maximaal 100 In functie van spectrum van de lamp Belangrijk voor diagnose
o
(Eco-)Halogeen: 100
o
Fluorescentie: 80+ of 90+
o
CFL: 80+ (uitz. 90+)
o
Metaalhalide: 80+ of 90+
o
Led: 80+ of 90+
Catherine Lootens 21
Color consistency – Color Maintenance
Nieuw: kleurconsistentie • Kleurtolerantie of – consistentie o o
Via gebieden van zelfde CCT Mc Adam ellips • Net merkbaar verschil •
Ecodesign : 7 • Ecolabel : 5 of 3 o
Toleraties vastleggen • een verschil van 3 is zichtbaar • kleurtemperatuur is bepalend
o
Verschuiven in functie van levensduur = color maintenance
Kleurcode lampen
318W/930:
CRI 90-9x CCT: 3000 K
Catherine Lootens 24
Verlichtingstechniek
Energiebesparing met beter licht • Beperken van vermogen én branduren met beter visueel comfort • 3 ankers o Daglicht o Kunstlicht o Lichtregelsystemen Maria Middelares Gent - Bron: Llox Architecten
Catherine Lootens 26
Voordelen van up-to-date verlichting Beter visueel comfort Hogere productiviteit
Lagere kosten
Up-to-date verlichting Energieefficiëntie
Well-being mens
Grotere waardering gebouw
Grotere veiligheid
Catherine Lootens 27
Verlichting zorgsector • Types verlichting o
Binnenverlichting • • • • • •
Daglicht Algemene verlichting Functionele verlichting Taak verlichting Sfeerverlichting Accent verlichting
• Types verblijven o
Ziekhuizen
o
Praktijken
o
WZC
o
Crèches
• Toepassingen
o
Buitenverlichting
o
Diagnose/Behandeling
o
Noodverlichting
o
Operatie
o
Verblijf
• Locaties binnen o
Gangen
o
Kantoor
o
Patiëntenkamers
o
Garage
o
Consultatiekamers
o
Administratie
o
Laboratoria Administratie Apotheek
o
Onderzoek
o
Operatiezaal – pre/post OP
o
Speciale zorgen
o
Medische beeldvorming
o
Ontvangst
o
Intensive Care/Neonatologie
o
…
Energiebesparing met beter licht • Daglichttoetreding • Oriëntatie gebouw • m² vensters
• Verlichtingsinstallatie • • • •
Efficiënte lichtbronnen Optieken/armaturen met een hoog rendement Elektronische voorschakelapparatuur Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan
• Regelsystemen: Schakelen en/of Dimmen • Tijd • Aanwezigheidsdetectie • Daglichtdetectie Catherine Lootens 29
1. Daglicht • • • • • •
Daglicht krijgt steeds meer aandacht Waar is daglichtregeling mogelijk? Hoogte venster x 2 Wordt in rekening gebracht in EPU Gemiddeld besparing op verbruik verlichting: 20 à 40% Is functie van de daglichtfactor Is na te gaan via simulatie
Bron: WTCB
Catherine Lootens 30
(slimme)daglichtkoepels
Bron: Econation
Bron: Solatube
Catherine Lootens 31
Belang van goede zonnewering
Bron: Daidalos - Helioscreen
Catherine Lootens 32
Daglichtdetectie
Catherine Lootens 33
Daglicht becijferen • Redelijk moeilijk! • Daglichttoetreding is dynamisch • Het daglicht binnenin een gebouw is dus afhankelijk van o
type hemel (wolken?)
o
de periode van het jaar
o
het uur van de dag
o
de geografische ligging (breedtegraad)
o
de openingen (oriëntatie, vorm, helling, samenstellende materialen)
o
de omgeving van het gebouw (maskering, schaduwvorming, ...)
o
de ruimte (vorm, reflectiecoëfficiënten wanden, ...). Catherine Lootens 34
Rekenmethodes - simulaties
Bron: Velux
Computersimulatiebeeld, links, en foto van het gerealiseerde project, rechts (project ‘Sunlighthouse’, Pressbaum, Oostenrijk) Catherine Lootens 35
2. Kunstlicht Kies voor efficiënte lichtbronnen o Fluorescentie • Lage druk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte o o
(Metaalhalide gasontlading) Led, oled
• Te vermijden: o o
Gloeidraad lampen Hoge druk kwikdamplampen
Catherine Lootens 36
Vernieuwing verlichting • Lampvervangingen • Zelfde lamptype • Ander lamptype
• Aanpassingen verlichtingstoestel • Bij vervanging van lamp (vb. T8 naar led buis) • Bij vervanging van de randapparatuur (transfo, driver, ballast, voeding,…) • Bij vervanging van optiek + lamp + sturing (box-in-box)
• Vernieuwing van de volledige verlichtingsinstallatie • Verlichtingstoestellen één op een vervangen • Aantal en positie van verlichtingstoestellen wijzigt • + Invoeren lichtregelsysteem
Lichtbronnen
Catherine Lootens 38
Fluorescentie lampen - naamgeving • T12 (60-78 lm/W): 38 mm • niet meer gebruiken, vervangen door T8
• T8 (52-100 lm/W): 25,4mm • Gespecificeerd bij 25°C • oudere types T8 (kleur 33,…) vervangen (830,..): <80lm/W • Let op bij lage temperaturen
• T5 (83-104 lm/W): 16mm • • • •
Hoogste lichtopbrengst bij 35°C Echter gespecificeerd bij 25°C Let op bij lage temperaturen gebruik geen T8 naar T5 adaptor!!! •
•
830: Ra 80 – CCT:3000K
Niet veilig Minder licht
• HE versus HO •
High efficiency (>100lm/W) versus High output
5/8 inch= 16mm Catherine Lootens 39
Fluorescentielampen - innovaties • Verbruik 10% lager bij T8 eco en T5 eco T5 eco HE tot 114 lm/W (versus 104 lm/W T5 HE) • Minder kwik o
Bron: Etap
Bron: Axioma Catherine Lootens 40
Metaalhalide gasontladingslampen • HID: high intensity discharge • Toepassingen: industrieel, sport, straat, podium,…Zorgsector??? • Miniaturisatie: Energiezuinig alternatief voor halogeenspots met • • •
vergelijkbaar licht (fonkelend) Winkels, tentoonstellingsruimtes, gangen, erfgoed, ontvangstruimtes, .. Kwarts versus Keramische brander Kenmerken o
Vanaf 20W, 35W,… 400W
o
vanaf 85lm/W (versus halogeen 25lm/W)
o
Mini-Mastercolor CDM, Britespot, Powerball, Constantcolor CMH
Catherine Lootens 41
Metaalhalide gasontladingslampen • Voordelen o o o o o o o o o o o o
Fonkelend wit licht Klein Ook in lage vermogens Hoge kleurweergave (Ra ≥85) 2500, 3000K of 4200K Levensduur: >12000 uren Ideaal voor lange branduren Uitstekend lumenbehoud Minder warmte afgifte in gebouwen UV-filter Lampvoet: grote variatie Verschillende modellen
• Nadelen o
Trage start
o
Trage heropstart
o
Geen of beperkte dimming
o
Nieuwe armaturen nodig
o
Dikwijls gesloten armatuur
Catherine Lootens 42
Led • We zitten op koers – it’s all about LED! o o o
chip/module – 150 lm/W armatuur – 120 lm/W lamp – 80 lm/W
• Vraag steeds naar o o o
systeemrendement (LER) ook in lm/w Incl. verliezen (van lenzen, driver, diffusor,..)
Led – efficiëntie in de toekomst • Lab led (blauw) 2015:170lm/W o 2020: 200lm/W • Markt led (rood) o 2015: 140lm/W o 2020: 150lm/W o
Source: DOE
Catherine Lootens
Led 3 methodes voor het maken van wit licht met leds
Catherine Lootens 45
Fosforen Fosforen zet blauw licht om naar licht met een hogere golflengte (vb. geel)
Catherine Lootens 46
Led Levensduur (of gebruiksduur) • Veel LED fabrikanten geven een levensduur van meer dan 100.000 uren • ‘Lumen behoud’ is echter belangrijker • afspraak om LxBy als maat voor de levensduur van led te nemen o o o
• •
Lx is de tijd waarna de lichtstroom van de LED teruggevallen is op x% van de oorspronkelijke lichtstroom Led levensduur wordt als MTBF (mean time between failure) omschreven (B50) Ook failure rate is belangrijk (F10)
Oorspronkelijk werd vooral L70B50 opgeven. Toch worden ook L80 en L90 gebruikt in combinatie met B10 waarden. Dit kan aanleiding geven tot een andere onderhoudsfactor voor lichtberekeningen
Catherine Lootens 47
Led - Stand van zaken •
•
Misvattingen
Euvels
o
Geen warmteafgifte….
o
Thermisch beheer – ok
o
Enkel koud licht…..
o
Grote lichtstromen – ok
o
100.000 uren levensduur….
o
CRI – ok
o
Meest energiezuinige lichtbron….
o
Binning en kleurtolerantie – ± ok
o
Blue light hazard – ± ok
o
Geen milieubelasting…
o
Prijs – ± ok
o
160lm/W…
o
Dimming (retrofitlampen) compatibiliteit met oude dimmers
o
Kleurshift
o
Standaardisatie
o
Flikker
o
Verblinding
Bron: zumtobel Catherine Lootens 48
Led vervangingslampen • • • •
Vervangen van klassieke lamptechnologie door led Meestal Quick-win – Maar… Opgelet met compatibiliteit dimmingsysteem Voorbeelden van meest courante up-lamping/retrofit o Halogeen 12V – opgelet met vereiste minimale belasting van de transfo • MR-16 • AR-111 o o o
o
Halogeen 230V GU-10 Gloeilamp helder 230V E27/E14 CFL 230V E27/E14 T8 fluorescentielampen Catherine Lootens 49
Led tubes – led buizen T8 vervangen door led-buizen? • Opgelet voor visueel comfort! verlichtingssterkte, kleurweergave index, • •
lichtuitstraling, uniformiteit, verblinding,.. Enec keuring vervalt meestal Ook opletten met power-factor, elektrische veiligheid, brandgevaar o
In 2015 veel terugnames in US!
• Ecodesign 1194/2012 legt naast eisen energie-efficiëntie en functionaliteiten ook duidelijk eisen op vlak van communicaties van de vlak – geen valse beloftes o
Mag niet verkocht worden als ‘vervanger’ TL als resultaat niet volledig dezelfde is
Catherine Lootens 50
Led tubes – led buizen • Studie Laboratorium voor Lichttechnologie • 12 ≠ led-buizen: vervangers van 36W TL (2010) TLD 36W/830: 3350 lm (93 lm/W) o TLD Eco 32W830: 3000 lm (93,75lm/W) • Initiële metingen led-buizen o P (W): 10,3W tot 31,6W o I (lm): slechts 754lm tot 1774 lm o lm/W: 50,8 tot 89,6 lm/W o PF: 0,45 tot 0,97 o CRI: 65 tot 89 o
Catherine Lootens 51
Armaturen Kies voor efficiënte armaturen o
o
o
Rendement η of LOR (Light Output Ratio) •
Reflectoren/optieken/diffusors/lenzen
•
Voorheen vooral Aluminium technologie – nu veelal polymeren (Polycarbonaten, ..)
•
Opgelet: led armaturen; geen LOR( meestal =1) maar LER (luminaire efficacy rate in lm/W)
Hou rekening met het stralingsprofiel •
breedstralend/diepstralend/asymmetrisch = fotometrie
•
Indirect/direct
Let ook op voor verblinding!
LOR 0,92 (92%)
•
Liefst laag-luminante armaturen
–Lamp
•
Led armaturen – meer onderzoek nodig
–Rendement
•
UGR bepaling moet aangepast worden
–Armatuurlichtsterkte
•
Niet uniforme led armaturen
–Lichtverlies
:
58W - 5000 lm optiek (η, LOR):
:
:
92% 4600 lm 400 lm
Catherine Lootens 52
Armaturen • Let op verblinding o o o
Kies voor laag-luminante armaturen UGR≤19, zeker in ziekenhuizen daar waar patiënten liggen Voor led armaturen is huidige definitie UGR nog niet optimaal
• UGR: Unified glare rating (CIE) o
NBN-EN 12464-1
Catherine Lootens 53
3. Regelsystemen •
Dimmen: beperken vermogen • • •
Centraal Lokaal Energiebeheerssysteem
•
bewegingsafhankelijk o tijdssturing (scenario’s) o daglichttoetreding bij overdimensionering (Ei) persoonlijke dimming
Schakelen: beperken branduren • o o o
•
Opgelet: o
o
•
•
Besparingspotentieel: o
35 tot 45%
o
Veelvuldig schakelen kan de levensduur van de lampen beperken Niet van toepassing op led
Manual on - Automatic Off o
bewegingsafhankelijk tijdsturing (scenario’s) Daglichttoetreding
Fluorescentielampen 100 uren laten inbranden zonder dimming
Nieuw: variëren van kleurtemperatuur o Later misschien ook variëren van spectrum Catherine Lootens 54
Lichtontwerp
Wat speelt ook mee in het ontwerp? • • • • • • • •
Zien – beleven – zich goed voelen Gebruiksomstandigheden Normen Regelgeving en wetgeving Energieverbruik Lastenboeken Prijs Premies
Catherine Lootens 56
Rekening houden met specifieke eisen • • • • • • • • •
Toepassing – sfeer Gebruiksgemak – onderhoudsgemak Automatisatie – gebouwbeheersysteem Afscherming – IP graad (water, stof, dampen, voeding, ..) Warmteafgifte (IR) en/of verkleuring (UV) Schakel frequentie (aan – uit) Ontploffingsgevaar, corrosie, clean rooms, temperatuur Zichtbeperking (kleurenblinden, slechtzienden, ouderen) Kijkrichting gebruikers (baby's, zieken, ouderen, fitness, balsporten..) • Balbestendigheid (sporthallen) Catherine Lootens 57
Ontwerp - leidraad lichtplanning • Wetgeving, Normen en Regelgeving NBN EN 12464-1 o Welzijnscodex o EPB (indien van toepassing) - Beperk het geïnstalleerd vermogen • Valkuilen in berekeningen via lichtplanningssoftware (DIALux, Relux) o Verschillende parameters belangrijk voor eindresultaat o
• • • •
Aantal rasterpunten Randzone Reflectiecoëfficiënten van muren, vloer en plafond Onderhoudsfactor
• Compenseer de overdimmensionering van verlichtingsinstallatie o
Onmiddellijke besparing mogelijk dankzij dimming
Catherine Lootens 58
NBN EN 12464-1 • Licht en verlichting Werkplekverlichting – Deel 1: Binnenwerkplekken Aanbevelingen rond visueel comfort • • • •
Verlichtingssterkte E Verblinding UGR Kleurweergave Ra Uniformiteit
Catherine Lootens 59
NBN EN 12464-1
Catherine Lootens 60
Impact van onderhoud
A: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) + reiniging van de muren (6 j) B: 2 jaarlijks onderhoud van de armaturen (2 j) C: geen onderhoud Catherine Lootens 61
Onderhoudsfactor MF • Brengt de veroudering van de verlichtingsinstallatie en de ruimte in rekening • Is afhankelijk van verschillende parameters
o
Veroudering lamp: lichtstroom↓ Lampen gaan kapot Vervuiling armatuur: rendement↓
o
Vervuiling ruimte: reflectiecoëfficiënten↓
o o
• MF= LLMF x LSF x LMF x RSMF – – – –
LLMF: onderhoudsfactor van de lichtstroom van de lamp LSF: levensduurfactor van de lamp LMF: onderhoudsfactor van de lamp RSMF: onderhoudsfactor van de wanden van de ruimte Catherine Lootens 62
Lichtontwerp met led • MF factor bepalen voor lichtberekening • Hoe levensduur definiëren? • Kan leiden tot een overdimmensionering o
Kan gecompenseerd worden door dimming
• Publicatie ‘Led verlichting: gebruiksduur of levensduur?‘ o
Rond ‘Maintenance factor, levensduur en optimale gebruiksduur van led verlichtingstoestellen’ Catherine Lootens 63
Meerwaarde led voor zorgsector
64
Meerwaarde van led in zorgsector • Algemene voordelen o o o o o o o
Energie-efficiëntie Langere levensduur Spelen met kleur Tunable white/spectrum Daglicht simuleren Constant verlichtingssterkte Way-finding
• Human Centric Lighting • • • •
Kinderen – ouderen Sneller genezen Beter slapen Minder intimiderende omgeving Catherine Lootens 65
Nieuwe uitdagingen operatieverlichting • Klassieke opbouw operatieverlichting (ook met led) verhindert de beschermende propere luchtstroom o
In huidige operatiezalen zit verlichting onder de ventillatie
• Doctoraatsthesis KU Leuven, Valéry Ann Jacobs o o
Ontwerpvereisten voor led-gebaseerde operatielampen Optimale combinatie van licht en ventilatie met oog voor problematiek van schaduwvorming en vereiste bundeling
Pictures courtesy of MachineDesign
Catherine Lootens 66
Nieuwe uitdagingen operatieverlichting
Bron: doctoraatsverdediging Valéry Ann Jacobs Catherine Lootens 67
EPB en verlichting
Impact verlichting op E-peil van EPU • EPU : voorlopig enkel kantoren en scholen
Bron: WTCB
Zonder energiezuinige verlichting zal E60 moeilijk te behalen zijn Catherine Lootens 69
EPB – nieuwe gebouwen • EPB voor utilitaire gebouwen (EPU) Scholen, kantoren o Verslaggeving bevat ook aandeel verlichting o Nu: E60 (E54) – vanaf 2015: E55 voor EPU o Energieprestatie voor ‘andere specifieke bestemmingen’ (2017?) • Verslaggeving verlichting o Niets berekenen: waarde bij ontstentenis (hoog) o Eenvoudige berekening (op basis van Flux codes – geen databanken!) o Berekening via (geaccrediteerde) lichtplanning software o
Catherine Lootens 70
Impact verlichting op E-peil • WTCB publicatie: EPB – Verlichting in tertiaire gebouwen o
http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publicatio ns&sub=infofiches&pag=48&art=9
Catherine Lootens 71
EPB – bestaande gebouwen • Bij vervangen, vernieuwen of toevoegen van technische • • • • • •
installaties; Bestaande gebouwen bij renovatie of functiewijziging; Binnen EPB-regelgeving: Stedenbouwkundige vergunning/melding (met uitgebreid dossier); Aanvragen vanaf 1/1/2015 http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/d oc/installatie-eisenrenovaties2015.pdf Ook voor zorgsector!
Catherine Lootens 72
Eisenpakket
verlichting
Energie prestatie van ventilatie systemen
ketels en elektrische WP
Direct elektrische verwarming
installatieeisen bij renovatie
koeling
Elektrische doorstromers en boilers
Circulatie leidingen
Catherine Lootens 73
Verlichting niet-residentieel • ! Eisen verlichting enkel voor niet residentiële gebouwen ! o
Kantoor, school, industrie, andere specifieke bestemmingen (gezondheidszorg, sport, handel, horeca,..)
• Zie lijst bestemmingen voor meer duidelijkheid: http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/d oc/bestemmingen.pdf ) • EIS: Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermogen [W/m²] o
Maximaal vermogen is afhankelijk van ruimtetype (tabel);
o
Correctiefactoren voor sturing;
o
Enkel vaste verlichtingstoestellen (plafond, muur, vloer);
o
Inclusief vermogen van ballasten en transformatoren.
Catherine Lootens 74
Verlichting EIS: Maximaal equivalent specifiek geïnstalleerd vermogen [W/m²]:
wequiv = w fpres fday fdim ≤ wequiv, max Met: wequiv = equivalent specifiek geïnstalleerd vermogen; wequiv, max = het maximaal equivalent geïnstalleerd vermogen; w = specifiek geïnstalleerd vermogen; fpres = correctiefactor voor aanwezigheidsdetectie; fday = correctiefactor voor daglichtsturing; fdim = correctiefactor voor dimmen (andere dan daglichtafhankelijk dimmen).
Catherine Lootens 75
Correctiefactoren voor sturing
Functie
Type ruimte
Logeerfunctie Kantoor
Slaapkamer Bureau (individueel, collectief) Openlandschapskantoor Vergaderzaal Leslokalen Lerarenlokaal
Onderwijs
Maximaal equivalent Aanwezighei Daglicht Dimmen specifiek ds-detectie -sturing geïnstalleerd f fday fdim vermogen [W/m²] pres wequiv, max
Gezondheidszorg met verblijf Ziekenhuiskamer Gezondheidszorg Behandelingsen zonder verblijf onderzoekskamers Medische lokalen Bijeenkomst Wachtzaal, klantenzone Auditorium Bibliotheek Expositiehal Toneelzaal, spektakelzaal Receptie, Onthaal Restaurant Winkel voor meubilair, tapijten, Handel textiel Voedingswinkel Doe-het-zelf winkel Supermarkt, groot warenhuisCatherine Lootens Sport Turnzaal
7,5 15 10 15 12,8 10
0,4 0,7 0,9 0,5 0,75 0,7
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
10
1
0,8
0,9
12,5 25 7,5 12,5 10 10 10 10 10
0,7 0,7 1 0,7 1 1 1 1 1
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9
15 17,5 17,5 20 10
1 1 1 1 0,8
0,8 0,8 0,8 0,8 0,8
0,9 0,9 0,9 0,9 76 0,9
Verlichting • Rekenvoorbeeld: o o
o
o
o
o
Gezondheidszorg met verblijf Ziekenhuiskamer: Wequiv, max = 10 W/m² Totaal geïnstalleerd vermogen (vaste toestellen, all-in): 200 W Oppervlakte: 16 m² Wequiv = 12,5 W/m² (voorlopig dus niet streng!) Aanwezigheidsdetectie, daglichtsturing, dimming: 12,5 W/m² x 1 x 0,8x 0,9 = 9 W/m² < 10 W/m². Catherine Lootens 77
Bibliografie
www.lichttechnologie.be Laboratorium downloads
Catherine Lootens
79
Publicaties van de Vlaamse Overheid • Help de gloeilamp
• Brochure Energiezuinige verlichting voor kmo’s
verdwijnt o
http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/b9help-de-gloeilamp-verdwijnt-vraag-en-antwoordvan-a-tot-z
o
http://www.vlaanderen.be/nl/publicaties/detail/reli ghting-voor-kmo-1
Catherine Lootens 80
Tot slot • Vragen? • Dank aan o
IWT
o
Vlaams Innovatienetwerk
o
Laboratorium voor Lichttechnologie
o
KU Leuven
Catherine Lootens 81
