Energiezuinige verlichting voor de stal

Energiezuinige verlichting voor de stal Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen November 2010

Trefdag 'Landbouw en Milieu'

1

Overzicht

• • • • •

Groen Licht Vlaanderen Lampen, armaturen en ballasten in stallen Verlichting in Varkensstallen Verlichting in Melkveestallen REG-steun verlichting - ook voor landbouw

2

GROEN LICHT VLAANDEREN

3

Groen Licht Vlaanderen

Energiebesparing met beter Licht • Sensibiliseren rond – Energiezuinige verlichting – Innovatie

4

Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond

• • • •

Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 – EPU: kantoren en scholen

• Prijsstijgingen elektriciteit • Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3%

5

Groen Licht Vlaanderen - Opdracht

• Kennisverspreiding – Promoten, stimuleren, sensibiliseren • Professionelen • Particulieren

– Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën – Advies uitbrengen

• Innovatie stimuleren in Vlaanderen – Synergie bevorderen in de verlichtingsector

6

Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen

• Bouwheer: ( sectoren) – KMO, Landbouw, Horeca, Retail, Zorg

• Voorschrijver: – Facility Managers, Intermediairen, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen – Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs – Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen – Energie -auditoren, -managers, -coördinatoren

• Potentiële innovator: – Verlichtingsfabrikanten – Product Ontwikkelaars en Designers 7

Groen Licht Vlaanderen - Folders

8

Groen Licht Vlaanderen - Contact

• KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) – – –

Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1 9000 Gent

• WTCB (Energie en Klimaat) – – – –

Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, 21 1342 Limelette

Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact: [email protected] Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)

9

Groen Licht Vlaanderen - Financiering

• IWT: Agentschap voor innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen • Financiële steun voor – KMO – Vlaamse innovatieve spelers

• Vlaams Innovatienetwerk (VIN) • Groen Licht Vlaanderen: 2004-2008 en 2008-2012 – VIS programma: Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverbanden – TIS project: Thematische Innovatie Stimulering

• Financiering – 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen 10

Consortium Groen Licht Vlaanderen Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverband

11

LAMPEN, ARMATUREN EN BALLASTEN IN STALLEN 12

Gebruikte lamptypes in de landbouw

• Natrium damp hogedruk gasontlading (Geel) HPS – Hoogste rendement

• Kwik damp hogedruk gasontlading (Wit) HPL – Slecht rendement (wordt door Europa Verboden vanaf 2015)

• Metaalhalide hogedruk gasontlading (Wit) HPI – Hoog rendement

• Fluorescentie (kwik damp lagedruk gasontlading) TL – Hoog rendement indien hoogfrequente (HF) EVSA – Opgelet bij lage temperatuur – Ideaal voor automatisatie

• LED – Redelijk rendement – Ideaal bij lage temperatuur – Ideaal bij automatisatie

13

Lichtbronnen

14

Rol van de armatuur

• Stuur het licht daar waar nodig! – Hou rekening met het stralingsprofiel • breedstralend/diepstralend/asymmetrisch • Indirect/direct

– Let ook op voor verblinding! – Goede reflectoren zijn dus belangrijk

• Kies voor efficiënte armaturen – Rendement

of LOR (Light Output Ratio)

Voorbeeld: –Lamp

:

–Rendement

58W - 5000 lm optiek ( , LOR):

–Armatuurlichtsterkte –Lichtverlies

:

:

92% 4600 lm 400 lm 15

Denk ook aan de energiezuinige ballast

• Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat – Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) – A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten

• Voordelen: – – – – – – – – –

Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)

16

Denk ook aan de energiezuinige ballast

KVG: Conventional copper-iron ballast. VVG: Conventional low loss ballast (B) EVG: Electronic ballast (A)

17

VERLICHTING IN VARKENSSTALLEN 18

Omstandigheden varkensstallen

• • • • •

Hoge temperaturen (21-24°C) Lage plafonds Weinig daglicht Hoge ammoniak en H2S uitstoot Low budget armaturen vanwege korte levensduur (corrosie) – Jaarlijks moeten armaturen worden vervangen – Emissie arme stallen: betere omstandigheden? • Armaturen met betere energie-efficiëntie? • Armaturen met EVSA

• Weinig branduren behalve bij – Gespeende biggen (opstart) – Kraamzeugen + biggen – Gutse zeugen( 2,5 x jaar / 16 uur licht / enkele weken voor inseminatie)

19

Elektriciteitsverbruik vermeerderingsbedrijven • Cijfers Audit Enerpedia - POVLT

• Verlichting (TL en IR lampen) – 9% tot 17% van 164 kWh/jaar/zeug – 14 à 24 kWh/zeug/jaar

20

Elektriciteitsverbruik vleesvarkensbedrijven • Cijfers Audit Enerpedia – POVLT • Vooral mechanische ventilatie (75%)

• Verlichting (TL) – Ongeveer 5,4% van 21 kWh/vleesvarken/jaar – 1,7 kWh/vleesvarken/jaar " ( # ' # &

! "

"

%

) $

!

"

%

!! $

#

"

" !

"

$ !

! #

21

Verschillende soorten – verschillende noden

• Vleesvarkens: 8 uur/dag – 40 lux – Meer licht, beter voederopname – MAAR hogere energiekost: • Een lichtsterkte van 40 lux kost jaarlijks €0,93 per plaats. • Een lichtsterkte van 12 lux kost jaarlijks €0,47 per plaats

– De gedachte dat varkens donker nodig hebben om niet te vechten, is allang achterhaald – Voorbeeld: 6x TL 36 Watt voor 144 varkens

• Kraamzeugen (+Biggen): – Voldoende licht 50 tot 150 lux – 24u/dag – + IR-lampen voor biggen (3 à 4 dagen)

22

Verschillende soorten – verschillende noden

• Gespeende biggen: – Laat na het spenen van biggen minimaal 24 uur het licht aan. Ze vinden de voerbak dan sneller – 8x TL 36W voor 500 biggen – Een langere tijd licht bevordert echter de voeropname • Voorbeeld: 1 week 24u/dag opstart, nadien enkel verlichting bij controle

• Guste zeugen: – 100 à 150 lux licht gedurende 16 tot 18 uur per dag ( minstens1 week). – Hang de lampen een meter boven de koppen. – 2,5 x per jaar

23

Besparende tips in varkensstallen

• Daglichttoetreding – Houd er in stallen met ramen rekening mee dat het licht niet overal komt. – Probeer toch te streven naar minstens 3% glasoppervlak tov het vloeroppervlak. – Opgelet. Lichtdoorlatende platen op zuidkant kunnen leiden tot oververhitting.

24

Besparende tips in varkensstallen

• Fluorescentielampen – Hang lampen zoveel mogelijk recht boven de hokafscheiding bij vleesvarkens (niet langs de muur) – Reinig de lampen regelmatig – Vervang lampen tijdig. De lichtsterkte van oudere tl-buizen gaat namelijk aanzienlijk achteruit – Laat de lichtopbrengst opmeten met een luxmeter

• IR lampen (spenende biggen) – Gebruik een half-vermogen schakelaar als biggen enkele dagen oud zijn

25

Besparende tips in varkens stallen

• Gebruik armaturen met Elektronische ballast (EVSA) • Indien Conventionele ballast (CVSA) – best gecompenseerde ballast (ballast+ condensator) ipv inductieve ballast – Inductief circuit - Cos phi = 0,5 – Gecompenseerd circuit - Cos phi = 0,9 • • • •

Ballast +condensator Lagere stroom Meer toestellen op schakelkast Minder circuits ( goedkoper)

• Gebruik tijdsklokken • Vanaf 2017 verdwijnt de CVSA (richtlijn Europa Ecodesign)

26


• Schakel om naar besparende Eco – TL lampen – Vb. 36W wordt 32W – Hebben wel kleiner temperatuursbereik waarbij maximale lichtoutput wordt verkregen (best bij 30°C) – Geen probleem bij varkensstallen – De prijs ligt wel iets hoger. – Rendabel bij guste zeugen (langere branduren)

• Gebruik besparende IR-lampen (met betere reflector) – – – –

Wit in plaats van rood Betere en afgedichte reflector 30% meer warmte 150W vervangen door 100W (?) 27


• Investeer in meer energie-efficiënte armaturen bij – Emissie arme stallen – Minder ammoniak en H2S uitstoot: minder corrosie – Duurdere armaturen …meer efficiëntie… minder verbruik

28

VERLICHTING IN MELKVEESTALLEN 29

Omstandigheden melkveestallen

• • • • • •

Nieuwe stallen – Oude stallen Open gebouwen Lagere temperaturen (5-20°C) Hoge plafonds Daglichttoetreding Wit licht versus geel licht: MIX – Natriumdamp (HPS/SON) - zuinigste (Geel) – Metaalhalide (HPI) 745 - beste voor de koe (Wit) – Fluorescentie (TL of T8) 830/840 (Wit) – beste voor arbeid

30

Elektriciteitsverbruik melkveebedrijven • Cijfers Audit Enerpedia - POVLT

• Verlichting (Na, HPI, TL) – 10% van 480 kWh/jaar/melkkoe – 48kWh/melkkoe/jaar

31

Invloed van licht

• Op melkproductie: + 6 à 15% – Voldoende licht vereist: 150 à 200 lux – Vast cyclus: 16 uur aan/ 8 uur uit

• • • •

Op vruchtbaarheid van melkvee Op groei van kalveren Op gedrag van melkvee Op arbeidsomstandigheden – Norm Industriële en ambachtelijke activiteiten – landbouw (NBN EN12464-1) – Betere productiviteit – Betere veiligheid

32

33

Verschillende locaties – verschillende noden

Verlichtings Lichtkleur (Lamp) sterkte (lux)

Rendement (lm/W)

Voedergang

200 - 250

Geel (HPS) - Wit (HPI)

95 à 140 – 70 à 90

Ligbox

150 - 200


95 à 140 – 70 à 90

Afkalf en ziekenboeg

250

Wit (HPI of TL)

70 à 90

Behandelingsruimte dierenarts

1000

Wit (HPI of TL)

70 à 90

Melkstal algemene verlichting

200


95 à 140 – 70 à 90

Melkput

500

Wit (TL)

70 à 90

Stokage

100

Wit (TL)

70 à 90

Bureau

500

Wit (TL)

70 à 90

34

35

Eigenschappen lampen Lamptype

Vermogen (W)

Ballast

Levensduur (uren)

Kleurweergave (Ra-waarde)

HPS

100 150 250 400

CVSA

18.000 - 20.000

21 à 65

HPI

100 150 250 400*

EVSA CVSA

8.000 -10.000

(62) à 92

TL (T8)

15 18 36 58

EVSA CVSA

12.000 – 17.000

80 en >

TL Eco (T8)

16 32 51

EVSA CVSA

12.000 – 17.000

80 en >

*: vanaf 400W enkel CVSA

36

Welke lamp kiezen wanneer?

• Temperatuur laag (winter 0°C tot 10°C) – HPS of HPI – HPS hoger rendement dan HPI (minder armaturen nodig) – Beter geen TL: slecht rendement en moeilijke opstart bij lage T

• Hoge nok – HPS of HPI

• Laag plafond – TL

• Wit licht noodzakelijk (goede kleurweergave) – HPI of TL

• Automatisatie (aanwezigheidsdetectie) – TL

• Nachtverlichting (5 lux) – LED (rood) of TL

37

38

39

Besparende tips in melkveestallen

• Daglichttoetreding – – – –

Hoe meer – hoe liever: Vitamine D! In de zomer 100.000 lux! Gemiddeld 3000 lux Koppelen met automatisering (lichtsensor) Toch opletten met oververhitting

40


• Gebruik armaturen met een hoog rendement • Kies voor geschikt stralingsprofiel en zorg voor uniformiteit – breedstralend bij lage plafonds – diepstralend bij hogere plafonds

• Gebruik armaturen met een afdekglas (elektrostatisch) bij HPI of HPS – Geen stof op glas – Hogere lichtstroom (lumen)

• Verkies armaturen met IP 65: stofdicht en spatwaterdicht • Reinig de armaturen tijdig

41


• Verban hogedruk kwikdamp (HPL) lampen en kies HPI metaalhalide lampen • Plaats HPI lampen op HPL voorschakelapparatuur – Hogere lichtstroom

• Kies nu al zoveel mogelijk voor armaturen met – EVSA – Europa verbiedt vanaf 2017 de CVSA

42


• Aparte zone voor ‘droge’ koeien – Minder licht nodig

• Gebruik automatisering – Lichtsensor + besturingskast – De lampen worden aangestuurd op basis van tijd en/of lichtsterkte

• Opletten voor lichthinder in open stallen

43

Besparende tips in melkveestallen: oudere lage stallen

• Verban T12 lampen (38mm diameter): kies T8 • TL (T8) vervangen door Eco – TL • TL vervangen door LED – TL(?) – – – –

Opletten met specificaties van lampen Opgelet voor te lage lichtniveaus Opgelet met slechte uniformiteit Nog duur

• Gebruik bij TL-armaturen – – – – – –

EVSA Besparing tot 20% bij T8 Langere levensduur TL lampen Beter rendement TL lampen TL lampen gaan echt uit einde levensduur Betere cos phi, meer armaturen per circuit 44

REG-STEUN VERLICHTING OOK VOOR LANDBOUW 45

REG premie verlichting

• Vanuit de distributienetbeheerders – Eandis – Infrax – PBE,..

• Cumuleerbaar met VLIF steun. – Bevestigd door zowel het Agentschap voor Landbouw en Visserij als de distributienetbeheerders

• Onderscheid tussen relighting en newlighting – Relighting (in 2010) enkel geldig voor gebouwen met aansluiting sinds 1 janiuari 2006

• Aanvrager: eindklant (=landbouwer) • Assistentie vragen aan leverancier, elektro-installateur of stallenbouwer 46

REG premie verlichting

• Wanneer een premie? – Als voor een specifieke ruimte het geïnstalleerd vermogen van de verlichtingsinstallatie KLEINER is dan een berekende streefwaarde

Pinstalled < Pstreef – Pstreef : berekenen via excel rekenblad – Pinstalled : uit lichtstudie (Dialux, Relux, Calculux, ….) • Alle vermogens van de installatie moeten inbegrepen zijn = totaal systeemvermogen (lampen+ ballast: 10%) • Software voor lichtstudie naar keuze • Lichtstudie moet wel alle gevraagde parameters bevatten die nodig zijn in de excel berekening • Volledige taakoppervlak moet berekend worden 47

Welke gegevens heb je nodig om Pstreef te bepalen in Excel

• Gegevens Ruimte: – Oppervlaktes – Reflectiecoëfficiënten

Plafond – Muren – Vloer Plafond – Muren – Vloer

• Gegevens Lichtplanning: – – – –

Taakoppervlak: a, b of c Type – Opp. – Reflectiecoëfficiënt Onderhoudsfactor Totaal systeem vermogen (in W) Berekende verlichtingssterkte taakoppervlak (in lux)

• Meerdere taakoppervlakken toegelaten binnen één ruimte. – Berekening verlichtingssterkte van elk taakoppervlak – Zowel horizontaal als vertikaal 48

Op basis van systeemvermogen

WAT HEBBEN WE NODIG ? Pinst

W

Apl Am

m² m²

Avl

m²

m

% %

vl

%

pl

Behoudsfactor

Vermeld in lichtstudie

Taakoppervlakken Nr

Aard*

Opp (m²)

Efinaal

ρ (%)

1 2 3

*Aard van de taakoppervlakken a b

samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur

c

berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

E X C E L B E S T A N D 49

Geen premie in 2009 ondanks goede waarde 50

Premies relighting & newlighting 2010 Pinst

5436

W

Apl Am

2763 1047

m² m²

Avl

2555

m²

Behoudsfactor

0,85

m

20 20

% %

vl

20

%

pl

Taakoppervlakken Nr

Aard*

Opp (m²)

Efinaal

ρ (%)

1

a

2555

93

20

2 3 *Aard a Berekeningsvlak parallel met of op vloer b Berekeningsvlak parallel met of op muur c Berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

Pinstalled = 5436 W < Pstreef = 6526 W 51

52

Opmerkingen project

• Premie bedraagt hier ongeveer 1/3 van de investering (!) • Lichtstudie voor zelfde project met enkel fluorescentieverlichting krijgt geen premie • Wit licht – metaalhalide (250W HPI op HPL ballast) • Systeemvermogen per armatuur: 302W • Beperkte verlichtingssterkte gevraagd (93 lux) • Premie kan ook verkregen worden met hogere lichtniveaus

53

Hoe en wanneer aanvragen

• Aanvraagformulier en excel invullen – Staan op website van Eandis, Infrax,.. • http://www.eandis.be/eandis/klant/k_overzicht_premies_P.htm • http://www.infrax.be/irj/portal/anonymous?NavigationTarget=ROLES://po rtal_content/com.infrax.csckdb.m_csc_kennisdatabase/com.infrax.csckd b.m_sites/com.infrax.csckdb.Bedrijven/f_kennisdatabank/Bedrijven/Zuini gmetenergie_1/Allepremies

• Factuur en lichtstudie toevoegen • Extra: – Beschrijving armaturen en lampen (merk, type) – Oppervlakteberekening

• Bijkomende voorwaarden: – Criterium is 20% strenger voor kantoren – Witgelakte armaturen worden niet toegelaten 54

55

56

Premie beschrijving

• Hoogte van de financiële tegemoetkoming: – 100 euro * (2 – (Pinstallatie/Pstreef)) * Pstreef /1000* (1,5 )

• Beperkt tot €15.000 (€20.000) – Max 50% van factuur

• Eandis, PBE: – Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: €100 wordt €125, €150 of €175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie – Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting:

• Infrax: – Enkel relighting

• Indienen voor 1 juli van volgend jaar – Premie 2010 enkel voor facturen 2010 – Niet terugwerkend 57

Tot slot • Steek uw licht op • Vragen? • Dank aan – – – – – – –

POVLT Enerpedia, Proclam IWT Vlaams Innovatienetwerk Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KaHo Sint-Lieven

58

Energiezuinige verlichting voor de stal

Recommend Documents