Het regeerakkoord onder de loep
PVDA STUDIEDIENST
ENERGIE
OVER NIEUWE KERNCENTRALES, DREIGENDE BLACK-OUTS EN BLINDE LIBERALISERING Dreigende black-outs Nooit was het risico op een black-out groter dan vandaag. Nu blijkt dat de scheurtjesreactoren Doel 3 en Tihange 2 weleens de hele winter buiten strijd zouden kunnen zijn, en nu ook reactor 4 in Doel na de vermoedelijke sabotage van de stoomturbine zware schade heeft opgelopen, wordt pijnlijk duidelijk hoe belabberd de Belgische energievoorziening eraan toe is. Anno 2014, tien jaar na de liberalisering van de energiemarkt, kunnen we niet eens meer garanderen dat het licht blijft branden. En met deze regering wordt het niet bepaald beter. Het regeerakkoord van Michel-De Wever houdt het bij dezelfde vage beloftes als haar voorganger. “De huidige regering neemt kennis van een potentieel problematische situatie met betrekking tot bevoorradingszekerheid op korte termijn. Ze zal, in overleg met de Gewesten, dit probleem terdege aanpakken om de risico’s op een stroomtekort te vermijden. De regering zal het winterplan uitvoeren om de bevoorradingszekerheid van gezinnen en bedrijven veilig te stellen op korte termijn. De instrumenten waarover de regering en de netbeheerder beschikt, zoals vraagbeheersing, import en de strategische reserve, zullen worden ingezet. De regering zal ook een initiatief nemen opdat meer noodgroepen kunnen deelnemen aan de markt, inclusief haar eigen noodgroepen.” (p. 68) Het wordt bang afwachten deze winter, met de billen dichtgeknepen, en met de laptop binnen handbereik. Kwestie van te weten wanneer in jouw stad of streek de stroom wordt afgeschakeld. En op lange termijn? Niets. In plaats van te investeren in onze eigen stroomvoorziening, kiest de regering voor import uit de buurlanden. “Om de interne Europese energiemarkt te voltooien, zal ze erop toezien dat de vervoersnetbeheerders bijdragen tot de ontwikkeling van strategisch en Europees geïnterconnecteerde energienetwerken.” (p. 67) Nieuwe hoogspanningslijnen met de buurlanden dus. Maar wat bij een strenge winter? Wat als de vrieskou niet alleen in België, maar ook in onze buurlanden toeslaat? Als ook Frankrijk, Duitsland en Nederland tegen hun limiet aanzitten, zullen bijkomende hoogspanningslijnen België niet uit de brand redden. In een gloednieuw rapport luidt het internationale energiebureau Capgemini de alarmbel. Het stroomtekort is structureel, klinkt het, en als er aan “de huidige chaos” niet snel een einde komt, zullen we zeer snel af te rekenen krijgen met “langdurige stroompannes”, niet alleen in België, maar ook in een hele reeks andere landen, waaronder Frankrijk.
1
Blinde liberalisering Nobelprijswinnaar Albert Einstein zei ooit: “We kunnen onze problemen niet oplossen met dezelfde denkwijze die voor de problemen heeft gezorgd.” Dat is nochtans exact wat de regering doet. Achter de holle retoriek over “een energiepact” met alle stakeholders, en de zorg voor een “zekere, betaalbare en duurzame energiebevoorrading voor ondernemingen en gezinnen” schuilt een blind geloof in de Europese liberaliseringslogica. De regering zal werken aan een daadwerkelijke concurrentie zodat er een neerwaartse druk op de prijzen wordt uitgeoefend” schrijft energieminister Marghem in haar beleidsverklaring. Echt? Dat sprookje horen we al tien jaar aan één stuk. Het resultaat: sinds de liberalisering werd elektriciteit 40 procent duurder, en gas zelfs 66 procent. “De regering zal een stabiel en gunstig investeringsklimaat creëren, begeleid door een reglementair kader dat de marktwerking, transparantie en innovatie bevordert”. (p. 67) Als we één conclusie moeten trekken uit dit energiedebacle van de voorbije jaren, dan wel dat de vrije energiemarkt failliet is. Het werkt gewoon niet. De marktprijzen zetten energiebedrijven helemaal niet aan tot nieuwe investeringen, zo blijkt keer op keer. Integendeel. Electrabel en co willen wel de vette brokken – de afgeschreven, winstgevende kerncentrales – maar halen hun neus op voor dure investeringen in nieuwe centrales die nodig zijn om ook op piekmomenten in onze stroombehoefte te voorzien. Zo kan het niet verder. We moeten het stuur van de samenleving zélf in handen nemen. Er moet dringend werk gemaakt worden van een strategisch stroomplan: een meerjarenplan dat de energiemix voor de komende jaren vastlegt, een stappenplan dat jaar na jaar vastlegt welke centrales er op welke locaties bijgebouwd moeten worden, op weg naar een duurzame energietoekomst. Alleen dan krijgen we weer greep op onze stroom. Als energiebedrijven zich in dat masterplan willen schikken, zoveel te beter. Maar als maximale winst en eigenbelang voorop blijven staan, dan moet de overheid het zelf maar doen. Onze energievoorziening is te belangrijk om in handen te laten van tegenstribbelende aandeelhouders. Daar kan, met een black-out voor de boeg, niemand nog aan twijfelen. In plaats daarvan gaat de regering-Michel-De Wever plat op de buik voor Electrabel & co. De energiemultinationals houden onze samenleving in een houdgreep. Electrabel dreigt ermee om volgend jaar, na Ruien, Les Awirs en Herdersbrug ook de strategische gascentrale van Drogenbos stil te leggen. Terwijl we juist investeringen nodig hebben, geen nieuwe sluitingen. EDF Luminus wilde op 31 oktober ook de gascentrale van Seraing dicht. Tenzij de regering met vers geld over de brug kwam en de rendabiliteit van de centrale opkrikte. En zo geschiedde. Via het “capaciteitsmechanisme” uit het regeerakkoord (p. 69) past de regering voortaan de winsten bij van cruciale elektriciteitscentrales. Is dat niet bijzonder cynisch? Het zijn Electrabel en co die verantwoordelijk zijn voor de energiecrisis, maar het is de consument die de rekening krijgt. In plaats van strategische centrales onder controle van de samenleving te plaatsen, in plaats van Electrabel & co te onderwerpen aan wettelijke dwangmaatregelen, gaat de regering-Michel-De Wever energiemultinationals subsidiëren om hun elektriciteitscentrales bij een stroomtekort beschikbaar te houden. Een stroomtekort dat ze zélf veroorzaakt hebben.
Het VBO is baas Het klinkt goed, in het regeerakkoord. “De regering zal haar verantwoordelijkheid opnemen door een zekere, betaalbare en duurzame energiebevoorrading voor ondernemingen en gezinnen na te streven.” (p. 67). Helaas komt de aap al vlug uit de mouw. Vooral de bedrijven moeten gesoigneerd worden.“De competitiviteit van de ondernemingen hangt niet enkel af van de loonkost, maar evenzeer van andere kostencomponenten, zoals de energiekost.” (p. 7) En daar moet dus iets aan gebeuren. Een “energienorm” moet het prijzenniveau afstemmen op dat van de buurlanden, lezen we in het regeerakkoord, en lazen we eerder al in het het verkiezingsmemorandum van het VBO. “De
2
bedoeling van deze energienorm (...) is ervoor te zorgen dat de verschillende componenten van de energiekost niet hoger liggen dan deze in onze buurlanden. (...) Een bijzondere aandacht zal daarbij uitgaan naar de gas- en elektriciteitskosten van de industrie met een energie-intens verbruiksprofiel.” (p. 67) Ook het “energiepact” dat de federale regering aankondigt, is klakkeloze copy-paste uit het VBO-memorandum. “Een dergelijk pact”, schrijft het VBO, “moet een investeringsklimaat scheppen dat zowel gunstig is voor de producenten, de netbeheerders en de leveranciers als voor de bedrijven, en meer bepaald de energie-intensieve bedrijven.” Dat is de reden waarom het regeerakoord een “Energiepact” vooropstelt. Niet omdat we na tien jaar liberalisering op een magere tien procent groene stroom blijven steken. Niet omdat de energiearmoede groter is dan ooit – 700.000 gezinnen in ons land kampen met energie-armoede – en niet omdat de energieongelijkheid blijft toenemen – gezinnen betalen 3 tot 4 keer meer voor elektriciteit dan multinationals – maar omdat een studie in opdracht van het VBO tot de vaststelling komt dat, in 2014, de Belgische industriële verbruikers gemiddeld 9 tot 47% meer betalen dan die in de buurlanden. Dáárom moet dat “Energiepact” er komen.
Keuze voor kernenergie Aan holle frases geen gebrek in het regeerakkoord. “Om de energiebevoorrading op lange termijn te verzekeren, kiest de regering voor een transitie naar een duurzaam energiesysteem. (...) Er wordt daarbij volop ingezet op onderzoek en ontwikkeling naar een verbreding van de energiemix. Dit zal met een deel van de nucleaire rente worden gefinancierd.” (p. 68) Daar komt natuurlijk niks van in huis. Want waar het echt om gaat, staat vier alinea’s verder. In plaats van snel en daadkrachtig te investeren in nieuwe bijkomende duurzame energie en gascentrales, wil de regering dit jaar nog beslissen om Doel 1 en 2 tot maximaal 2025 open te houden! “De regering zal zo snel als noodzakelijk maar uiterlijk tegen 31 december 2014 over deze tienjarige verlenging (met de daaraan gekoppelde voorwaarden, met name over veiligheid, beveiliging enzovoort) beslissen en dit: • rekening houdend met het mogelijk stilliggen van de kernreactoren Doel 3 en Tihange 2; • rekening houdend met de bijkomende geplande interconnectiecapaciteit; • rekening houdend met de mogelijkheid om buitenlandse capaciteit te integreren in het Belgische net; • rekening houdend met de evolutie van de Belgische productiecapaciteit.” (p. 68) Bovendien opent de rechtse regering-Michel-De Wever de deur voor de bouw van een nieuwe kerncentrale. “Gelet op de huidige zwakte met betrekking tot onze productiecapaciteit en de wil van de regering om een neerwaartse druk op de energieprijzen en CO2-uitstoot uit te oefenen, zal de regering, inzonderheid bij de uitwerking van de energievisie en het energiepact, objectief en transparant opnieuw alle opties onderzoeken om de bevoorradingszekerheid op korte en middellange termijn te garanderen.” (p. 68) En voor wie dat niet duidelijk is, herhaalt de regering het nog een keer: “In het kader van de energievisie zal elke energiebron overwogen kunnen worden, zonder taboes, afhankelijk van haar merites op het vlak van zekerheid, betaalbaarheid en duurzaamheid waarbij veiligheid voorop staat.” (p. 71) Deze twee citaten uit het regeerakkoord laten aan duidelijkheid niets te wensen over, en het feit dat de regering het moratorium op productievergunningen opheft, al evenmin. De regering plooit voor de nucleaire lobby. Het lijkt wel of niet Michel en De Wever, maar wel het Nucleair Forum bij deze passages de pen vasthielden. Kernenergie is veilig. Kernenergie is betaalbaar. Kernenergie is duurzaam want stoot geen CO2 uit. Pure waanzin. Terwijl in heel Europa de kerncentrales versneld worden uitgefaseerd, overweegt België er een nieuwe te bouwen. Momenteel staan in Europa maar twee nieuwe kerncentrales in de steigers: ééntje in Finland, en één in Frankrijk. De bouw van de centrale in Finland begon in 2005 en zou volgens de oorspronkelijke planning vier jaar duren en een investering vergen van 2,5 miljard euro. Maar de bouw is nog altijd niet af, en de kosten lopen al op tot 6,6 miljard euro. In Frankrijk werd in 2006 met de bouw begonnen. De centrale zal ten vroegste in 2016 af zijn. Kostprijs: 8,5 miljard euro, dat is bijna drie keer zo duur als oorspronkelijk verwacht. Niet echt een voorbeeld om na te volgen dus.
3
Bovendien klopt ook het sprookje niet dat een kerncentrale goed is voor het klimaat omdat er geen CO2-uitstoot is bij de productie. Bij de bouw van de centrale, en bij de winning en transport van uranium komt wél CO2 vrij. Véél meer dan bij echte groene energie zoals windmolens en zonnepanelen. En dan zwijgen we nog over de onverantwoorde veiligheidsrisico’s van kernenergie en de opslag van nucleair afval, waarvoor nog altijd geen afdoende oplossing gevonden is. Dat begin oktober een schip met nucleair afval op weg naar Antwerpen op drift raakte voor de kust van Schotland bewijst welke enorme risico’s voor mens en milieu nucleaire energie met zich meebrengt.
Minder belastingen voor Electrabel En er is nog goed nieuws voor Electrabel. De nucleaire rente wordt “herberekend”, staat in het regeerakkoord. En “herberekenen” betekent in mensentaal “verlagen”. In de wandelgangen wordt gesproken over een schimmige deal tussen de regering en Electrabel waarbij de kerncentrales langer openblijven en Electrabel ‘fiscale stabiliteit’ wordt beloofd. Lees: een lage vennootschapsbelasting en een verlaging van de taks op de nucleaire woekerwinsten. Goed nieuws voor Electrabel, dat al jaren afwil van de nucleaire taks, en nu bij de nieuwe regering een luisterend oor vindt. Zelfs rekening houdend met het uitvallen van Doel 3,4 en Tihange 2, kunnen de nucleaire winsten, bij de huidige marktprijzen, geraamd worden op 830 miljoen euro voor 2014. Voor 2015, ervan uitgaande dat de scheurtjesreactoren groen licht krijgen vanaf april, zoals Electrabel vooropstelt, en als de regering haar plannen doorzet om Doel 1 en 2 langer open te houden, loopt de nucleaire rente op tot boven het miljard euro. Op een moment dat Electrabel & co al jarenlang weigeren te investeren in broodnodige elektriciteitscentrales en niet eens meer kunnen garanderen dat het licht blijft branden deze winter, op een moment dat Electrabel een verdubbeling van de energieprijzen niet uitsluit, precies op dát moment beslist de regering om Electrabel méér winst te laten maken. Terwijl juist het omgekeerde moet gebeuren. Ten eerste: respecteer de kalender van de kernuitstap. Ten tweede: zolang de kerncentrales open blijven moeten we de woekerwinsten integraal afromen om ze te investeren in de duurzame energieproductie die we zo hard nodig hebben.
Nul groene ambitie Terwijl klimaatwetenschappers het ene alarmerende rapport na het andere publiceren over de klimaatcrisis – het is vijf ná twaalf – wil België geen doelstellingen meer voor groene energie. De regering zal de Europese Unie voorstellen om nog maar één bindende klimaatdoelstelling per lidstaat op te leggen, lezen we in het regeerakkoord. En raad eens, België wil zich focussen op het vermijden van CO2-uitstoot. “De regering zal daarbij voorstellen om slechts één enkele EU-doelstelling per lidstaat op te leggen: namelijk deze voor de uitstoot van broeikasgassen. De doelstellingen voor hernieuwbare energie en de energie-efficiëntie moeten als middelen worden beschouwd.” (p. 72) Vertaald in mensentaal wil dat zeggen: de regering kiest voor kernenergie – die geen CO2 uitstoot – in plaats van te investeren in échte duurzame energieproductie. Van ambitieuze investeringen in groene stroom is in het regeerakkoord geen sprake. In het Cactusplan pleit de PVDA voor een ecologisch innovatiefonds om het onderzoek in onder meer duurzame energie te boosten, op kosten van de nucleaire woekerwinsten van Electrabel & co, die nog altijd maar voor een fractie worden afgeroomd. De PVDA wil ook de oprichting van openbare energiebedrijven die zelf investeren in groene energie. Maar buiten veel lippendienst en holle woorden staat er in het regeerakkoord niets concreets over groene investeringen. Integendeel, voor offshore windenergie bijvoorbeeld, een sector met toekomst, staat er letterlijk dat het geen euro mag kosten: “De regering zal er binnen een budgettair neutraal kader toe bijdragen dat op het gebied van onderzoek en ontwikkeling ons land een pioniersrol blijft vervullen inzake offshore energie.” (p. 69)
4
Zorgwekkend is ook dat de regering er geen geheim van maakt te willen investeren in het Myrrha-project, een proefreactor die tientallen miljoenen euro belastinggeld opslokt en de weg moet plaveien voor de kernreactoren van de ‘vierde generatie’. Ook hier krijgt de nucleaire lobby haar zin, terwijl de groene energiesector dichtgeknepen wordt. Myrrha is het paradepaardje van de nucleaire sector, een belangrijke schakel in de onderzoeksprogramma’s van het Europese atoomagentschap Euratom, en stevig ingebed in het Strategic Energy Technology Plan van de Europese Commissie.
Géén klimaatbeleid Het luik ‘klimaatbeleid’ neemt nipt één pagina in, in het regeerakkoord dat 147 pagina’s telt. Dat is hallucinant weinig. Geen letter over de uitbouw van klimaatvriendelijk openbaar vervoer, geen visie over revolutionair fietsvervoer. Geen masterplan isolatie. Geen actieplan schone lucht. Geen ecologisch innovatiefonds. Geen drastisch investeringsplan voor groene energie. Geen derdebetalersysteem voor energierenovatie zodat huizenblok na huizenblok de energieverspilling kan worden aangepakt. Klimaatvriendelijke mobiliteit wordt afgehandeld in twee nietszeggende paragrafen. Een “flankerend beleid op het gebied van (…) fietsen” (een wát?) en “de regering zal samen met de gewesten werk maken van een shift naar andere vervoersmodi. In dat opzicht kan onder meer een herwaardering van de binnenvaart een positief gegeven zijn...” (p. 72). That’s it. Klimaatbeleid? Daar komt dus niets van. De regering-Michel-De Wever kan zo de geschiedenisboeken in als de regering die de klimaatcrisis aan zich voorbij liet gaan.
Hoewel openbaar vervoer in het regeerakkoord wordt omschreven als “een deel van de oplossing van het mobiliteitsprobleem”, knipt de regering-Michel-De Wever wel elk jaar 663 miljoen euro in de uitgaven voor de publieke spoordienst. Iedereen weet wat het gevolg gaat zijn: men zal verschillende spoorverbindingen moeten schrappen, de veiligheid komt in het gedrang en er komen tariefverhogingen. Wellicht zullen ook 5.000 jobs bij de spoorwegen verdwijnen. Tegelijkertijd blijft de regering wel royaal subsidies uitdelen voor bedrijfswagens. Hoe absurd is dat, in tijden van galopperende klimaatopwarming? Als wij een omslag willen realiseren in vervoersmodi, dan is het openbaar vervoer de sleutel. Een sleutel om in te investeren, een sleutel ook voor een ecologische omslag.
De consument is de klos In Europa delen zeven grote energiemultinationals de lakens uit (GDF Suez, EDF, Vattenfall...). Samen hebben ze de helft van de héle Europese energiemarkt in handen. Ze houden de prijzen hoog en gijzelen de consument. In plaats van die monopolies te kraken kiest de rechtse regering kant voor die multinationals. Het ‘vangnetmechanisme’, dat de consument minimaal beschermt tegen bruuske prijsstijgingen “wordt uiterlijk op 31 december 2017 beëindigd”. (p. 70) Vroeger moesten leveranciers prijsstijgingen op voorhand voorleggen aan de energiewaakhond CREG. Als de CREG oordeelde dat de prijsstijging economisch niet verantwoord was, dan ging de verhoging niet door. Energieleveranciers konden wél nog de prijs verhogen door ze te koppelen aan stijgende ‘marktprijzen’. Maar het vangnetmechanisme verhinderde wel dat structurele prijsverhogingen werden doorgevoerd, zoals in 2008, toen Electrabel haar gasprijs plots met 30 procent verhoogde. Dat wordt vanaf 1 januari 2018 dus opnieuw mogelijk. Electrabel & co krijgen, in naam van de ‘vrije marktwerking’ opnieuw alle ruimte om hun prijzen en dus hun winstmarge te verhogen. Ook het consumentenakkoord, waarbij energieleveranciers zich verbinden tot een betere bescherming van de consument, wordt ten laatste in 2016 “geëvalueerd”. (p. 70) Hoe mager die beschermingsmaatregelen ook zijn, de kans is groot dat ze opnieuw verdwijnen. Energieleveranciers krijgen ook de mogelijkheid om ‘koppelverkoop’ te organiseren.
5
“Zonder de mobiliteit van de consumenten te beperken, zal de regering de mogelijkheid onderzoeken om de reglementering van koppelverkoop in energiediensten te versoepelen teneinde de leveranciers toe te laten om als derdepartij-investeerders tussen te komen.” (p. 70) Dat opent de deur voor misbruik. In het buitenland zijn er bijvoorbeeld energiebedrijven die de consument ook allerlei onnodige verzekeringen aansmeren. Het zet de deur wagenwijd open voor consumentenbedrog en misleidende reclamepraktijken, waardoor méér mensen met energieschulden en betalingsproblemen geconfronteerd zullen worden. Bijzonder cynisch is dat mensen die hun energiefactuur niet meer kunnen betalen – bijvoorbeeld door dat soort misleidende verkoopspraktijken – voortaan in een nieuwe superdatabank voor wanbetalers terechtkomen. Dat is niet alleen een aanslag op de privacy, het maakt het energieleveranciers ook veel gemakkelijker om gezinnen met betalingsproblemen te weigeren. Wanbetalers op die zwarte lijst kunnen dan alleen nog terecht bij de – veel duurdere – distributienetbeheerders en komen zo van de regen in de drup terecht.
Nieuwe prijsstijgingen In het regeerakkoord wordt met geen woord gerept over de 6% btw op elektriciteit. En dat is problematisch, want de btw-verlaging die door de regering-Di Rupo werd beslist, na jaren protest en actie, is een tijdelijke maatregel die in 2015 “geëvalueerd wordt”. De kans is dus bijzonder groot dat de nieuwe rechtse regering de btw-verlaging niet wil verlengen. Tenzij er natuurlijk opnieuw actie gevoerd wordt. Als de btw op elektriciteit opnieuw verhoogt van 6% naar 21% betaalt een gemiddeld gezin in één klap 145 euro meer op de energiefactuur. Dat komt bovenop de andere prijsstijgingen die in de pijplijn zitten. Door de jarenlange oversubsidiëring van grootschalige zonnepanelenplantages van multinationals zullen de distributienettarieven op 1 januari 2015 wellicht met 179 euro per gezin stijgen. Een stijging van meer dan 30 procent. Bovendien heeft de Vlaamse regering ook de gratis elektriciteit afgeschaft, waardoor een gemiddeld gezin nog eens 100 euro extra moet uitgeven. Als we deze regeringen hun zin laten doen, stijgt de stroomfactuur de komende jaren met méér dan de helft.
Het alternatief van de PVDA:
HET CACTUSPLAN De PVDA verzet zich tegen de zienswijze van de regering-Michel-De Wever. Daarom stelde ze haar eigen alternatieve plan op: het Cactusplan, prikkels voor sociale, ecologische en democratische vernieuwing. Meer info op
www.pvda.be/cactusplan
Voor meer informatie: :
[email protected] of ✆ 02/504 01 10 6
