Energie- en eiwitverrijkt voedingsadvies

Energie- en eiwitverrijkt voedingsadvies

Inleiding Uw arts of diëtist heeft u energie- en eiwitverrijkte voeding voorgeschreven. In deze folder leest u wat dit betekent. Ook geven we u richtlijnen voor uw dagelijkse voeding.

Wat is energie- en eiwitverrijkte voeding? Het voedsel dat u dagelijks eet, levert energie (calorieën) en voedingsstoffen zoals eiwit, vet, koolhydraten, voedingsvezel, vitamines en mineralen. Bij een energie- en eiwitverrijkte voeding wordt een keuze gemaakt voor met name producten die veel energie en/of eiwit leveren. Dit kunnen producten zijn die u gewoon in de supermarkt koopt, maar indien nodig ook speciale dieetvoeding die de diëtist of arts voorschrijft.

Waarom een energie- en eiwitverrijkte voeding? Een energie- en eiwitverrijkte voeding is nodig bij ongewenst gewichtsverlies, ondergewicht en/of een slechte voedingstoestand. Dit kan zijn tijdens of na een periode van ziekte en/of operatie. Uw lichaam verbruikt in zo'n periode vaak meer energie en heeft een grotere behoefte aan eiwit voor herstel. Het kan zijn dat u soms ook minder trek heeft in eten. Om verzwakking of vermagering te voorkomen en uw algehele conditie te verbeteren is dan een energie- en eiwitverrijkte voeding nodig. Voedingstoestand Bij een goede voedingstoestand kan het lichaam voldoende beschikken over alle voedingsstoffen die het nodig heeft om te kunnen functioneren.

1

Een slechte voedingstoestand kan worden omschreven als een tekort aan energie en voedingsstoffen in het lichaam. Ongewenst gewichtsverlies blijkt de meest betrouwbare graadmeter voor het signaleren van ondervoeding. We spreken van een risico op ondervoeding bij meer dan 3 kg ongewenst gewichtsverlies in 1 maand of meer dan 6 kg ongewenst gewichtsverlies in een half jaar.

Het voedingsadvies Hier volgen enkele richtlijnen om extra energie en eiwit in te nemen met de dagelijkse voeding. Probeer dagelijks minstens de volgende hoeveelheden te gebruiken:  3 tot 4 sneden brood of vervanging, bijvoorbeeld krentenbrood, ontbijtkoek e.d.  2 plakken kaas  minstens ½ liter melk, karnemelk, yoghurt of vla  2 vruchten of 2 glazen vruchtensap  portie aardappelen of vervanging, bijvoorbeeld macaroni of rijst  portie groente  100 g vlees, kip, vis of vleesvervanging (inclusief vleeswaren) Algemene richtlijnen  Eet regelmatig, probeer geen maaltijden over te slaan.  Gebruik kleine maaltijden, grote hoeveelheden kunnen snel tegenstaan.  Neem naast de drie hoofdmaaltijden minimaal drie tussendoortjes per dag.  Gebruik voedsel dat gemakkelijk te kauwen is, zoals een plakje cake of kies voor vloeibare voeding, zoals pap, drinkontbijt, vla, yoghurt, etc.

2



   

   

Streef naar 1½ liter drinken per dag. Dit komt overeen met ongeveer 10 glazen of 12 kopjes. Neem in plaats van caloriearme dranken zoals water, thee en koffie zonder suiker en melk, bouillon en light frisdrank, liever dranken die calorieën leveren, zoals (chocolade)melk, (drink)yoghurt, vla(flip), vruchtensap, gebonden soep. Drink niet vlak voor de maaltijd, dit geeft een vol gevoel en gebruik liever geen dranken met koolzuur. Dit geeft een vol gevoel. Neem rustig de tijd om te eten. Probeer zoveel mogelijk afwisseling te brengen in wat u eet of drinkt. Kies zowel hartige als zoete producten, varieer in warme en koude producten. Als u in plaats van gekookte groente liever kiest voor een rauwkostsalade is dit geen probleem. Houd er wel rekening mee dat rauwkost meer verzadigt, waardoor u sneller een vol gevoel krijgt. Vermijd (eventueel tijdelijk) producten en gerechten die u zwaar vallen. Neem niet teveel voedingsmiddelen die u een vol gevoel geven zoals rauwkost, fruit en volkoren producten. Kook liever de groenten en kies in plaats van fruit vruchtensap. Gebruik liever geen lightproducten, vetarme producten en zoetstoffen. Het kan zijn dat u juist ’s nachts trek heeft. Gebruik dan ook deze momenten om iets te eten of drinken.

Tips om uw voeding energierijker te maken 

Kies energierijke voedingsmiddelen zoals volle melk, volle yoghurt, volle kwark, volle chocolademelk, volle vla, pudding, volvette kaas, vettere vleeswaren, suikerrijke producten en dranken zoals gezoete vruchtensap.

3



 



Probeer extra suiker te gebruiken in gerechten en dranken. Wanneer u suiker te zoet vindt, kunt u de suiker vervangen door honing of minder zoet smakend voedingssuiker, bijvoorbeeld Fantomalt (Nutricia). Dit is verkrijgbaar bij drogist en/of apotheek. Gebruik royaal roomboter of (dieet)margarine. Besmeer uw brood dik. Gebruik ook een klontje boter bij de bereiding van groente en/of aardappelen. U kunt uw voeding energierijker maken door het toevoegen van bijvoorbeeld ongeklopte slagroom, koffieroom, crème fraîche en/of zure room. Room kunt u verwerken in vla, pap, yoghurt, kwark, saus, gebonden soep, jus, koffie, melk en chocolademelk. Slagroom kunt u beter niet kloppen, want dan geeft het een vol gevoel. Als brood problemen oplevert, probeer dan eens een schaaltje pap of vla. Brood kan ook vervangen worden door huzarensalade, yoghurt met muesli, beschuit of een ander graanproduct.

Tips om uw voeding eiwitrijker te maken     

4

Beleg brood royaal met hartig beleg. Probeer tussendoor eens een schaaltje nootjes, een toastje met hartig beleg of een stukje kaas of worst uit het vuistje te nemen. Als u melk niet lekker vindt, probeer dan eens chocolademelk, yoghurtdrank of voeg limonadesiroop, jam of diksap toe. Neem vla, pudding, yoghurt of kwark als nagerecht en liever geen fruit. Om uw nagerecht eiwitrijker te maken kunt u een paar lepels kwark door yoghurt of vla roeren. Als warm vlees u tegen staat, probeer dan eens koude vleeswaren bij de warme maaltijd zoals rollade, fricandeau en ham. Een andere mogelijkheid is een koude salade van bij voorbeeld vlees, aardappelen en groente maken en dit in plaats van de warme maaltijd eten.



Voeg eens geraspte kaas toe aan bijvoorbeeld groenten, aardappelen, soep of pastagerechten.

U kunt voorgaande tips toepassen in uw dagelijkse voeding. Hieronder zijn de tips verwerkt per maaltijd. Broodmaaltijden Brood: Alle soorten brood en broodvervangingen zoals beschuit, knäckebröd etc. Bedenk wel bij volkoren producten of hoe donkerder de kleur van het brood, hoe zwaarder het valt. Wissel ook eens af met krentenbrood, een croissant of broodjes. Boter: Roomboter of (dieet)margarine ruim smeren. Beleg: Gebruik royaal hartig beleg zoals kaas en vleeswaren, vis en ei. Denk ook eens aan een broodje kroket of een huzarensalade. Pap: Met toevoeging van suiker en klontje boter of scheutje ongeklopte slagroom. Volle yoghurt of vla met eventueel extra toevoegingen van ongeklopte slagroom, suiker, limonadesiroop, muesli, cornflakes of fruit (uit blik). Warme maaltijd Soep: Rijk gevulde soep met vermicelli, rijst, vlees en soepgroente of een maaltijdsoep, zoals erwtensoep, bruine bonensoep, minestronesoep of uiensoep met (geraspte) kaas. Voeg eventueel extra room toe. Vlees: Alle soorten vlees, kip, vis en vleesvervangers. Denk ook eens aan ragout. Als warm vlees problemen geeft, lukt koud vlees of vleeswaren soms wel, zoals ham, worst, rookvlees, vleessalades en dergelijke. Goede vleesvervangers zijn ei, kaas, vegetarische vleesvervanging of peulvruchten zoals witte/bruine bonen, linzen en kapucijners. Jus of saus: Eventueel met scheutje room, klontje boter of kaas.

5

Groente:

Aangemaakt met margarine, roomboter, crème fraîche, zure room en/of bindmiddel. Mogelijk is ook het toevoegen van kaas, ham of spek. Denk ook eens aan het roerbakken van groente. Aardappelen: Gekookt of gebakken met romige jus of saus. Of als puree met volle melk en roomboter/margarine, rösti, aardappelkroketjes of patat. Variatiemogelijkheden zijn bijvoorbeeld rijst, pasta, bami en nasi. Bijgerechten: Vruchtenmoes of -compote, appelmoes, rabarber of tuttifrutti. Nagerechten: Volle yoghurt, vla of kwark, vlaflip, pudding, roomijs, fruit(salade) eventueel garneren met een toef slagroom. U kunt de warme maaltijd ook eens afwisselen met bijvoorbeeld een maaltijdsalade of huzarensalade of pannenkoeken, pizza of een broodmaaltijd. Tussendoor De keuze voor tussendoor is heel breed. Voorbeelden zijn:  Ontbijtkoek of krentenbol ruim besmeerd met (dieet)margarine of roomboter.  Boterham, cracker of beschuit ruim besmeerd en belegd  Tosti ham/kaas. Probeer dit ook eens met appel, suiker en kaneel of met een banaan.  Toastje met vis, paté of roomkaas.  Blokjes kaas, plakjes worst of rolletjes vleeswaren met evt. augurk of asperge.  Stukje vis, bijvoorbeeld haring, kibbeling, lekkerbekje etc.  Slaatje of snack, zoals pizza of lasagne, ragoutbroodje of saucijzenbroodje.  Koek, cake, gebak, snoep, chocolade of bonbons.  Nootjes, rozijnen, chips of zoutjes.  Een schaaltje vla met wat ongeklopte slagroom, volle yoghurt met suiker, honing of limonadesiroop, roomijs, vlaflip, kant-enklare (vruchten)yoghurt, roomtoetje of roomkwark.

6

 

Melk of melkproducten, zoals volle (chocolade)melk, anijsmelk, karnemelk, drinkyoghurt of milkshake. Een glas vruchtensap, vruchten op siroop met toefje slagroom.

Tips bij mogelijke klachten Het kan zijn dat u, ondanks deze richtlijnen, onvoldoende kunt eten omdat u last heeft van bepaalde klachten. We geven enkele adviezen over wat u kunt doen bij misselijkheid, een vol gevoel, verminderde eetlust, vermoeidheid en smaak- en reukveranderingen. Misselijkheid Er zijn veel oorzaken voor misselijkheid aan te geven, zoals spanningen, medicijnen, therapie en een lege maag. Daarnaast verergert vooral een vochttekort het misselijkheidgevoel. Een aantal adviezen:  Ga niet meteen na een maaltijd liggen. Zit rechtop gedurende 30-45 minuten na het eten.  Neem vaker kleine maaltijden.  Sla geen maaltijden over, door te weinig te eten kan misselijkheid ontstaan of verergeren.  Eet en drink op momenten dat u zich minder misselijk voelt.  Als u ’s morgens last heeft van misselijkheid, wil het wel eens helpen voor het opstaan iets te eten. Een beschuit, cracker of toast helpt vaak goed.  Vermijd de aanblik van eten en sterke geuren van eten. Als u zelf moet koken, zet dan een raam open of zet de afzuigkap aan. Maak eventueel gebruik van kant-en-klaar producten of koude gerechten.  Soms verergert de geur van de warme maaltijd de misselijkheid. Een broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg (vleeswaren, ei, kaas, vis en kip), een portie fruit of glas vruchtensap/groentesap en een beker melk of een schaaltje yoghurt kan zo af en toe de warme maaltijd vervangen.  Vermijd te vet, te warm, sterk gekruid en geurig eten.

7

 



Probeer voldoende te drinken, streef naar 1½ liter drinken per dag. Dit komt overeen met ongeveer 10 glazen of 12 kopjes. Drinken van cola (niet te koud en bij voorkeur zonder prik omdat het koolzuur tot ongewenste oprispingen kan leiden) of zuigen op een ijsklontje, een waterijsje of een stukje fruit uit de ijskast (zoals ananas, kiwi of appel) kan misselijkheid verminderden. Zorg voor een goede mondhygiëne. Een frisse smaak kan het misselijkheidgevoel onderdrukken.

Vol gevoel Veel mensen klagen over een vol gevoel. Door het volle gevoel wordt de eetlust meestal al weggenomen voordat men aan tafel gaat. De volgende adviezen kunnen u hierbij helpen:  Het is belangrijk dat u de maaltijden goed over de dag verdeelt. Neem liever 6 of meer kleine maaltijden in plaats van 3 grote maaltijden.  Schep uw bord niet te vol. Een grote hoeveelheid eten kan snel tegenstaan.  Eet het nagerecht een uur na de maaltijd. Hierdoor wordt de voeding beter over de dag verdeeld.  Neem de tijd voor de maaltijden (minimaal een half uur) en kauw het eten goed. Verminderde eetlust  Pas de grootte van de maaltijden aan. Neem meerdere kleine maaltijden over de dag verspreid. Bijvoorbeeld om de twee uur een kleinere maaltijd.  Eet uw soep enige tijd voor de maaltijd en bewaar eventueel het toetje voor later  Een klein kopje bouillon een half uur voor de maaltijd kan de eetlust bevorderen.  Breng zoveel mogelijk variatie in uw voeding aan. Dit voorkomt dat de voeding gaat tegenstaan.  Profiteer van de tijdstippen op de dag dat u wel trek heeft, ook al valt dit buiten de normale etenstijden.  Een mooie presentatie van de maaltijd kan de eetlust verhogen.

8

Vermoeidheid Het kan zijn dat u te moe bent om eten te koken of boodschappen te halen. U kunt dan gebruik maken van kant-en-klaar producten. Het is heel goed mogelijk om hiermee een volledige maaltijd te maken.  Er is een ruime keuze aan kant-en-klaar maaltijden zoals diepvriesmaaltijden, maaltijdsoepen, pizza’s, blikken of vacuümpakken nasi en bami. Daarnaast zijn er nog verschillende kant-en-klaar producten als stamppot, goulash, hachee, ragout en aardappelpureepoeder te verkrijgen. Deze maaltijden kunt u compleet maken door er groente of rauwkost bij te nemen en te kiezen voor een stuk fruit of zuivelproduct toe. Bij zuivel kunt u het beste kiezen voor de volle varianten.  Bij veel supermarkten is het mogelijk om de boodschappen te laten bezorgen tegen een kleine vergoeding.  Eventueel is het mogelijk om maaltijden van ‘Tafeltje dekje’ te nemen. Deze instelling brengt u dan elke dag (of zo vaak als is afgesproken) een warme maaltijd tegen een vergoeding.  Het kan ook zijn dat het eten zelf u te veel energie kost. In dat geval kan het zinvol zijn om de maaltijden vloeibaar te maken. Uw diëtist kan u hierover adviezen geven. Smaak- en reukveranderingen Het is mogelijk dat bepaalde producten u (tijdelijk) tegenstaan. Ook kan het zijn dat u bepaalde producten (tijdelijk) niet meer verdraagt. U kunt dan gebruik maken van vervangingen. Kies bijvoorbeeld in plaats van:  Vlees: vleeswaren, vis, kip/kalkoen, ei en eigerechten, kaas, kwark, peulvruchten en sojagerechten.  Melk: vla, pap, ijs of zure melkproducten als (drink)yoghurt, karnemelk en kwark of sojamelk.  Brood: knäckebröd, beschuit, crackers, pap, vla (eventueel met muesli, cruesli, cornflakes), ontbijtproduct, (maaltijd)soep.  Warme maaltijd: aardappelpuree met ragout, maaltijdsoep, broodmaaltijd, salade, aardappelkroketjes, patat frites of gebakken aardappelen met appelmoes.  Koffie: thee, sap, limonade, bouillon en melkproducten.

9

Sommige voedingsmiddelen werken slijmvormend en geven een plakkerig gevoel in de mond. Dit kan heel hinderlijk zijn en een benauwd gevoel veroorzaken of verergeren. Dit slijm is echter niet hetzelfde als het slijm bij het ophoesten! Bovendien kunt u, bijvoorbeeld door medicijnen, last hebben van een droge mond. Dit kan nadelig zijn voor het eten van vaste voeding. Hieronder geven we adviezen die zorgen voor meer speeksel in de mond of die de slijmvorming juist verminderen. Droge mond  Kauw de voeding goed en neem de tijd om rustig te eten. Verdeel eventueel de kleine (tussen)maaltijden over zes eetmomenten per dag. Dit zorgt voor meer speeksel in de mond.  Drink iets bij iedere hap vaste voeding.  Gebruik wat meer jus of saus bij de warme maaltijd. Hierdoor wordt de maaltijd wat smeuïger.  Eventueel kunt u een kleine hoeveelheid soep of bouillon voor de maaltijd gebruiken. Dit stimuleert de speekselproductie. Als u weinig eetlust heeft, kunt u beter de soep/bouillon laten staan, omdat de hoeveelheid vocht hierin verzadiging geeft.  Probeer eventueel smeerbaar beleg op brood (bijv. jam of (vlees)salade.  Gebruiken van fris zure producten (komkommer, tomaat en appel), (suikervrije) kauwgom, zuigen op (suikervrije) snoepjes stimuleert de vorming van waterig speeksel.  Spoel de mond met thee, waaraan wat citroensap is toegevoegd of gebruik regelmatig ijsblokjes, zuurtjes of pepermunt. Slijmvorming  Melkproducten (bijvoorbeeld (chocolade)melk, pap, vla) veroorzaken vaak een plakkerig gevoel in de mond. Dit kan verdwijnen door na de melkproducten een slokje water, frisdrank of vruchtensap te nemen.  Zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt en kwark geven over het algemeen minder gevoel van slijmvorming dan zoete melkproducten. Probeer de melkproducten ook te spreiden over de dag. 10

    

Bij slijmvorming na het eten of drinken is het raadzaam om uw mond te spoelen na de (tussen)maaltijd. Laat melkproducten niet onnodig weg uit uw voeding. Deze producten zijn belangrijke leveranciers van eiwitten, energie en calcium. Spoelen met kamillosan, bosbessensap, donker bier, koolzuurhoudende dranken of mineraalwater kan slijmoplossend werken. Zet ‘s nachts wat te drinken naast het bed, zodat u af en toe een slokje kunt nemen. Schakel niet onnodig snel over op vloeibare voeding. Het maken van kauwbewegingen bij het gebruik van vast voedsel, stimuleert de speekselproductie.

Dieetpreparaten Als gewoon eten u tegenstaat en het u niet lukt om voldoende voeding binnen te krijgen, kunt u ook gebruik maken van dieetpreparaten. De diëtist kan u hierover meer informatie geven. De diëtist kan u vertellen welk product voor u het meest geschikt is en hoeveel u daarvan het beste kunt gebruiken. Op indicatie is het mogelijk dat de diëtist voor de vergoeding van dieetpreparaten een aanvraag indient bij de zorgverzekeraar. Neem contact op met de diëtist als uw gewicht, ondanks deze adviezen, toch blijft afnemen.

Meer informatie Leestip: Het boek ‘Kom op, kom aan!’ Hoe krijg je opnieuw zin in eten? van Suzanne Bader, uitgeverij Lannoo. U kunt ook eens de site van het voedingscentrum bezoeken: www.voedingscentrum.nl

11

Recepten Milkshake Bevat minimaal: energie 415 kcal, eiwit 8 gram

Ingrediënten:  150 ml volle melk*  1 bolletje roomijs  50 ml slagroom  suiker naar smaak  smaakmakers kunt u naar wens toevoegen: - vers fruit of fruit uit blik (bv. banaan, aardbeien, perzik, abrikozen, kiwi e.d.) - vruchtenmoes, vruchtensap of tweedrank - limonadesiroop of roosvicee - cacao - sterke koffie of koffiepoeder - advocaat of likeur - vanillesuiker Bereiding:  Voeg alle ingrediënten bij elkaar. Het ijs kunt u in grove stukken snijden. Als u fruit toevoegt, kunt u dit het beste fijnsnijden. Als u gebruik maakt van cacao of koffiepoeder, kunt u dit het beste eerst aanmaken met een beetje melk tot een glad papje.  Mix het geheel met een mixer, mengbeker, staafmixer of keukenmachine. * Variatie: In plaats van melk kunt u ook gebruik maken van diverse soorten vla zoals vanille-, chocolade-, frambozen- of hopjesvla. Voor een fris zure smaak kunt u in plaats van melk ook karnemelk, yoghurt of kwark nemen. De shake kunt u ook over twee porties verdelen.

12

Frisse ontbijtdrank Bevat: energie 206 kcal, eiwit 5 gram

Ingrediënten:  125 ml volle melk  50 ml vruchtensap naar keuze  ½ geprakte banaan  1 eetlepel honing Bereiding:  Doe alle ingrediënten bij elkaar en mix het geheel met een mixer, mengbeker, staafmixer of keukenmachine. Pastasalade met tonijn (2 personen) Bevat per portie: energie 530 kcal, eiwit 26 gram

Ingrediënten:  150 gram fusilli  1 tomaat  1 augurk  ½ paprika  1 blikje tonijn in olie  2 eetlepels mayonaise  2 eetlepels ketchup  zout en peper naar smaak Bereiding:  Kook de pasta volgens de aanwijzingen op de verpakking.  Snijd de tomaat, augurk en paprika in kleine stukjes.  Giet de tonijn af, doe het in een schaaltje en prak het fijn met een vork.  Roer de mayonaise en ketchup erdoor en voeg de gesneden tomaat, augurk en paprika toe.  Breng op smaak met zout en peper.  Giet de pasta af en spoel deze met koud water.  Voeg de koude of lauwwarme pasta aan het tonijnmengsel toe.

13

Gewichtsverloop Het is belangrijk om regelmatig te wegen, bij voorkeur eenmaal per week op dezelfde weegschaal. Om een goed beeld van het gewichtsverloop te krijgen dient u te wegen onder dezelfde omstandigheden, bijvoorbeeld ’s ochtends bij het opstaan als u naar het toilet bent geweest maar nog niet heeft gegeten. In onderstaande tabel kunt u uw gewicht bijhouden. Zo kunt u zien of uw gewicht stabiel is, afneemt of juist toeneemt.

Week Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Week 9 Week 10 Week 11 Week 12 Week 13 Week 14 Week 15

14

Datum

Gewicht kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg

Tot slot Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, neem dan contact op met de afdeling Diëtetiek, tel. (078) 652 33 97.

Als u verhinderd bent voor uw afspraak, wilt u dit dan zo spoedig mogelijk laten weten? De vrijgekomen plaats kan dan voor een andere patiënt gebruikt worden. Uitsluitend voor het wijzigen van een afspraak bij de afdeling Diëtetiek, belt u ook voor alle locaties naar tel. (078) 652 33 97.

15

16

Albert Schweitzer ziekenhuis februari 2014 pavo 0767