en bezige bijen DUINEN Opfrissen! Verrassend Hans Wijers Ik heb altijd behoefte om naar buiten te gaan zoek het water op leven in de Hollandse

nummer 2 - 2012

Laat je verwonderen door de zomer

Opfrissen!

zoek het water op

Verrassend

leven in de Hollandse

DUINEN Hans Wijers

‘Ik heb altijd behoefte om naar buiten te gaan’

Stoere krachtpatser en bezige bijen

Goedemorgen ... boommarter

Ja, daar zit ’ie! “Ik volg al vele jaren boommarters, maar krijg ze toch maar weinig te zien. En als ik er dan één zie, is het ook echt kicken. In de zomer is de kans wat groter. De vrouwtjes moeten dan meer voedsel vangen voor hun jongen. De jongen kijken soms heel nieuwsgierig uit het gat van de boomholte. En als ze het nest uitgaan, blijven ze de eerste weken bij elkaar. Twee jaar geleden zag ik er twee. Eentje liep naar mij toe. Op een meter of tien foto’s: Han Bouwmeester/buiten-beeld, herman verebeek

ging hij op z’n achterpoten staan en keek me aan. Dat maakte zo’n enórme indruk.”

Han ten Seldam

boswachter Planken Wambuis (Gld)

PUUR

2

natuur

Laat de zwoele zomer nu maar komen!

Colofon Puur Natuur valt elk kwartaal op de mat van 730.000 leden en vrienden van Natuurmonumenten. Puur Natuur Postbus 9955, 1243 ZS ‘s-Graveland [email protected]

D

e mailbox van de redactie stroomde eind maart vol. Een paar

Redactie hoofdredacteur: Marianne Nouwens eindredacteur: Frans Bosscher bladmanager: Irene Burkunk beeldredacteur: Stefan Claessens

honderd lezers gaven hun spontane reactie op het nieuwe Puur Natuur. ‘Ga zo door!’ ‘Van kaft tot kaft gelezen.’ ‘In één woord TOP.’

Daar hadden we natuurlijk een beetje op gehoopt. Maar zo overweldigend, daar hadden we niet op gerekend. Op de volgende pagina vind je een greep

redactieleden: Tim van den Broek, Marjon Haijtink, Claudia Majoor, Fred Prak, Lidewij Staal, Marlies Tenback, Jeanine van der Velden, Codyn Woerde, Alje Zandt

uit de reacties. Al deze complimenten gaven ons als redactie een extra stimulans om het zomernummer nóg mooier te maken. De zomer is overigens een heerlijk seizoen voor een bladenmaker. Een seizoen van luieren, dobberen in het

Art direction & vormgeving Media Mind Creative BV Veronica Concept Design

bootje, zwemmen, picknicken. In dit zomernummer van Puur Natuur nemen we je mee in een kano over De Wieden. Je vindt er de lekkerste zwemplek-

Lithografie Grafimedia Amsterdam

ken, en leert van alles over de bosmier en de wilde bij. De stedeling kan uit de voeten met inspiratie voor een groen dakterras of balkon. En in dit nummer

Druk en papier Roto Smeets Weert drukt Puur Natuur op FSC gecertificeerd papier

ook een interview met onze kersverse voorzitter Hans Wijers en een column van acteur Leopold Witte (van mijn favoriete tv-serie Gooische Vrouwen). Tot slot: noteer September Cultuur Monumenten Maand alvast in je agenda.

Verzending Post NL vervoert Puur Natuur en compenseert de volledige CO2-uitstoot hiervan.

Dan openen we voor de liefhebber de deuren van eeuwenoude monumenten. Maar gelukkig is het nog lang geen september. Laat eerst de zwoele zomer maar komen. Ik wens je veel plezier met deze Puur Natuur. En blijf ons vooral

Klantenservice T (035) 655 99 11

reacties sturen. Het kan naar [email protected].

Cover Boomkikkertje Foto: Jeroen Stel/Getty Images illustratie: inge van noortwijk

Marianne Nouwens hoofdredacteur

PUUR

3

natuur

Reacties Wat een cadeautje dit nieuwe blad vanmorgen op de mat! Als leerkracht van groep 6 van de basisschool kan ik er voor zeker 4 leuke natuurlessen mijn voordeel mee doen. Hartelijk dank en ga zo door! Anneke Zwart  Ik ben zooo enthousiast. Wat een enorme verbetering en vol inspiratie over de natuur. De vormgeving, de kleur, de indeling, het papier, de redactionele artikelen en tips en plaatjes. In één woord puur top! Voor het eerst kan ik hem niet wegleggen en lees ik echt alles. Wanneer is de volgende? Groetjes, Sandra 

Ik mis de langere, inhoudelijk meer diepgaande stukken. Ik hoop in de volgende Puur Natuur een betere

balans te kunnen zien tussen kortere artikelen (vergelijkbaar met nieuwsbrieven) en langere, inhoudelijke artikelen. Deze kritische noot neemt natuurlijk niet weg dat een goede ontwikkeling op weg naar een mooi blad is ingezet! Met vriendelijke groet, (naam bij de redactie bekend) 

Bewondering! Om met een jeugdige uitdrukking te bevestigen: gaaf, vet, cool! Leuke en interessante stukjes. Goede

columns, kortom, beter geworden dan het al was. In één adem uitgelezen, dat gebeurt mij niet vaak. Proficiat, een goede sprong vooruit! Zo de lente in. Hartelijke groet, Aad de Graaf. 

Vooral de special van de kikker vond ik leuk. Voor mij als IVN natuurgids is

zoiets heel mooi bruikbaar. Ook de pagina Binnen spelen met doe-het-zelf-dingen vind ik super. Ik zie al uit naar de volgende Puur Natuur (ook al is mijn zoon de eigenlijke abonnee). Groeten, Carin Holtslag 

In het voorwoord van uw nieuwe blad vroeg u om

de lezersmening over de nieuwe opzet. Kunnen wij zeer kort over zijn: top!!! Precies datgene wat wij van Natuurmonumenten graag wilden zien, maar eigenlijk niet hadden verwacht! Minder saai verenigingsnieuws, maar toch nog net genoeg en vooral korte en krachtige natuurinfo! Volgens ons een schot in de roos! Met vriendelijke groeten, Dik en Wanda van Oers 

Erg genoten van het prachtige

nieuwe blad! Heel mooi om te zien. Barstensvol wetenswaardigheden. Schitterende foto’s ook. Vandaag op m’n vrije dag in één keer uitgelezen, en dan ook echt alles. Chapeau! Heel veel dank voor deze aanwinst. Ik kijk nu al uit naar nummer 2. Met vriendelijke groet, Nelleke van der Feest 

Mijn complimenten voor het vernieuwde blad. Met name de afwisseling, de tips en de weetjes en ook

het deel voor de kinderen zijn aantrekkelijker dan de vorige uitgaven. Speelse nieuwe opmaak, variatie en kleurafwisseling maken het blad ook visueel erg aantrekkelijk. Dank voor jullie inspanning! Groet, Myra van der Eerden-Hilsum  nieuwe blad! Erg fijn om te lezen. Maar 

Enorm gefeliciteerd met het

wat ik niet begrijp is waarom een op fsc-papier gedrukt blad (met milieukeurmerk

post zelfs!) in een niet afbreekbaar plastic wikkel zit. Bah! Ik krijg veel bladen in helder doorschijnende composteerbare wikkels (die knisperen), wellicht is dat een alternatief? Zelfs de biologische appels bij Albert Heijn hebben zo’n verpakking! Warme groet, (naam bij redactie bekend) 

De metamorfose die het blad van Natuurmonumenten heeft ondergaan, bevalt me zeer. Ik heb Puur Natuur

van kaft tot kaft gelezen en dus ook uw uitnodiging gezien om te reageren. Hulde! Het blad is veel rustiger van opmaak geworden. Met

Verfrissend! Helder en heel fijn om te lezen. Vormgeving geweldig. Papierkeuze perfect. Foto’s en inhoud echt top! Supermooi gemaakt, gefeliciteerd! Hartelijke groeten, Rob Schmit  Wij vinden het vernieuwde blad interessant, instructief, vele malen beter dan de uitgave van Natuurbehoud in de afgelopen jaren. Echt een breakthrough! Bedankt en veel succes, Jan Beijk  Ik was blij verrast toen het nieuwe Puur Natuur op de mat viel. Wat een mooi blad. Met mooie foto’s

vriendelijke groet, Arnout Wegerif  

en leuke verhalen van mensen die de natuur een warm hart toedragen. Alleen daarom zou je al lid van Natuurmonumenten willen zijn (vanwege het blad dus). Echt een grote verbetering. Met vriendelijke groet, mevr. S. Berculo 

Geen “glossy” blad met veel

poeha, maar echt “puur natuur “! Ik ben al lid vanaf 1948... En heb dus allerlei bladen van Natuurmonumenten meegemaakt. Met deze nieuwe uitgave kunnen jullie heel goed voor de dag komen. Hopelijk nog vele, vele jaren! Met een groene groet van Anns HumaldaEzendam in Aldeboarn (Fryslân) 

van vóór naar áchteren interessant. Een haast “encyclopische uitgave”. Zeer de

moeite van het bewaren waard! Kijk al met spanning uit naar het volgende nummer. Vriendelijke groet, Cees Verschuur PUUR

4

natuur

Ga mee in dit zomernummer 12 Hans Wijers:

Volop waterlelies in De Wieden

16

30 Bezige bijen

‘We moeten gewoon een centrale rol

Het gaat niet goed met de bij:

spelen in de natuurbescherming’

werk aan de winkel dus

16 Kanotocht door De Wieden

33 Column Leopold Witte

Boswachter Mathiska Lont neemt ons

In actie voor de stilte van de

mee door haar uitbundig bloeiende

Gorsselse Heide

waterjungle

38 Heerlijke Hollandse duinen 20 Het vernuft van de bosmier

20

het samenleven

Het konijn verdwijnt uit de duinen

welke planten en dieren leven daar

miljoen buren

eigenlijk?

28 Spelen op het strand

Mieren, meesters in

Een schitterend landschap. Maar

Hoe overleef je in een nest met een

44 Tuinieren in de stad?

Leuke tips om je dagenlang te

Tips voor je dakterras van Puur Natuur

vermaken

bladmanager Irene Burkunk

38

47

Het gaat beter met de bruinvis

En verder

Acteur Leopold Witte op de bres

12

voor de stilte

33

Hans Wijers over zijn voorzitterschap

PUUR

5

natuur

6 Open: atelier Ronald Holst 8 Olympische vragen 11 Terug naar 1957 22 On-Hollandse vergezichten 24 Ruimte voor water 26 Speelnatuur op Tiengemeten 34 Spetteren in de zomer 41 De leukste 5 42 De stille opmars van de bever 47 Ons eigen walvisje 48 Bloemenpracht op de akker 50 Naar buiten: varen en fietsen 54 Service

2012: Roland Holst Jaar Natuurmonumenten en het Vincent van GoghHuis in Zundert organiseren het Roland Holst Jaar. Met een expositie, een boek, een film en speciale activiteiten op landgoed Oude Buisse Heide. Op nm.nl/ rolandholst vindt u een overzicht van alles wat

fotografie: pauline joosten

er te doen is.

PUUR

6

natuur

Komt dat zien

Ver weg van Amsterdam Een juweeltje. Zo kun je het atelier van beeldend kunstenaar Richard Roland Holst (1868-1939) op landgoed Oude Buisse Heide (bij Roosendaal, NB) wel noemen. Het vliegervormig atelier heeft een hoge rieten kap en sierlijke ornamenten. Richard en zijn echtgenote, de socialiste en dichteres Henriëtte Roland Holst, waren verrukt over deze werkplek. Hier vonden ze, ver weg van Amsterdam, rust en inspiratie. Kort na de Tweede Wereldoorlog schonk Henriëtte Roland Holst het landgoed aan Natuurmonumenten. Vorig jaar in april ging het atelier, kort na een restauratie, door brandstichting in vlammen op. Inmiddels is de nieuwe restauratie voltooid. Kunstenaars en nazaten van de familie Roland Holst maken nog altijd gebruik van het atelier. Natuurmonumenten verhuurt het ook voor workshops en korte vakanties. Ook de nabijgelegen Herenkamer en Angorahoeve zijn te huur. Meer info: nm.nl/atelierrolandholst

September is Cultuur Monumenten Maand bij Natuurmonumenten:

1 2 5

4

6

3

1 Landgoed Hiemstrastate

5 Schaep & Burgh 6 Slot Haamstede

2 Eerde

7 Kasteel Grasbroek

3 De Hakenberg

8 De Kluis

4 Hackfort

9 Volmolen

Kijk op nm.nl/cultuurmonumenten voor alle

7 89 PUUR

7

natuur

evenementen en locaties.

Vragen staat vrij

Deze zomer staat in het teken van grote sportevenementen, zoals de Olympische Spelen. Daarom deze keer ook een paar ‘olympische’ vragen. Heeft u een verwonderende vraag over de natuur? Stuur ’m naar [email protected]

Is dat wereldrecord op de

100 meter wel zo geweldig?

E Theoretisch kan de slechtvalk een snelheid halen van 380 kilometer per uur

en prachtprestatie natuur-

En dan hebben we het nog niet

lijk, dat wereldrecord

eens over de echte kampioen. Dat

sprinten van de Jamaicaan

is de slechtvalk die snelheden van

Usain Bolt: 100 meter in 9,58

ver boven de 300 kilometer per uur

seconden. Maar is dat nou echt zo

haalt. Vanaf grote hoogte – van

snel? Met zijn record loopt Bolt

soms meer dan een kilometer –

37,85 kilometer per uur. Dat is

duikt hij in een schuine baan op

de pluimen van z’n veren legt hij

maar net acht keer zo snel als de

zijn prooi. Die hoge snelheid bereikt

strak tegen zijn lijf aan. Daardoor

kampioen wijngaardslak en ruim

hij dankzij z’n gewicht – met een

ondervindt hij heel weinig lucht-

drie keer zo snel als een rappe veld-

gewicht van circa een kilo behoort

weerstand, blijkt uit onderzoek in

muis. Een rennend schaap loopt –

hij tot de grootste valken – en

onder meer windtunnels. Theore-

al is het maar even – zelfs 24 kilo-

door subliem gebruik te maken

tisch moet hij een snelheid kunnen

meter per uur.

van aerodynamica, aldus René-

halen van 380 kilometer per uur.

Jean Monneret van het Brusselse

Overigens vliegt de slechtvalk maar

Museum voor Natuurweten-

zelden zo snel.

schappen. De slechtvalk houdt z’n kop recht in de as van zijn lijf en

Recordweetje

De wisent, ook wel Europese bizon genoemd, is het grootste zoogdier dat in de Nederlandse natuur kan een hoogte bereiken van twee

Recordweetje

meter. Het kleinste zoogdier is

neushoornkever. Hij tilt mestballen op die

de dwergmuis (foto), die hooguit

850 keer zijn eigen lichaamsgewicht wegen.

8 centimeter wordt en maar een

Dat komt overeen met een mens die

gram of 10 weegt.

ongeveer 80.000 kilo optilt.

(Kennemerduinen) voorkomt. Hij

PUUR

8

De beste gewichtheffer in onze natuur is de

natuur

Heb je in de natuur ook kogelstoters? Knal! Daar springt weer een peul van de brem open en rolt zich razendsnel op. De zaden worden meters ver weggeslingerd en daar is

sint-jacobsrups

sint-jacobsvlinder

het nou net om te doen. Peulen van een brem zijn zwart en warmen dus lekker op in de zon. Zo ontstaat een spanningsverschil tussen de buitenen de binnenkant van de peul, waardoor deze openspringt. Beide peulhelften rollen zich razendsnel als kurkentrekkers op en zwiepen

Waarom zijn vlinders

zo kleurrijk?

zo de zaden de wijde wereld in.

Ze zouden inderdaad niet misstaan op de bonte

zoals de dagpauwoog, oogvlekken laat zien.

Ook de reuzenspringbalsemien

openingsceremonie van de Spelen. Maar vlinders

Er zijn ook vlinders (en hun rupsen) die met felle

weet van smijten. Als de rijpe vrucht

hebben die felle, bonte kleuren niet om mooi te

kleuren andere dieren imiteren om op die manier

wordt aangeraakt, rollen de vijf

zijn. Als ze op een tak of een grasspriet zitten,

vijanden af te schrikken. Zo heb je vlinders die

delen waaruit deze bestaat zich op

hebben vlinders hun vleugels opgevouwen. Dan

op wespen en horzels lijken, zoals de hoornaar-

en schieten de zaden weg.

zijn ze bijna niet te zien voor vijanden. Als ze toch

vlinder. Andere vlinders willen met kleuren te

Ook dieren kunnen ‘kogelstoten’.

ontdekt worden, slaan ze de vleugels uit in de

kennen geven dat ze heel vies smaken of zelfs

Een meeuw eet graag Japanse

hoop dat de vijand schrikt van de felle kleuren.

giftig zijn. De sint-jacobsvlinder is hier een goed

oesters, maar die zijn knap moeilijk

Dat schrikeffect wordt nog groter als een vlinder,

voorbeeld van. In de zomer kun je tientallen geel-

open te krijgen. Geen punt voor de

zwarte rupsen vinden op het giftige jacobskruis-

meeuw. Hij gooit de oester gewoon

kruid. Ze slaan de giftige stoffen van de plant op

De geelzwarte rups: pas op, ik ben giftig

van grote hoogte naar beneden, bij voorkeur op het asfalt.

in hun lichaam, waardoor vogels ervan afblijven. Ook als de rups vlinder is geworden en zwarte vleugels met rode stippen en strepen heeft.

reuzenspringbalsemien

Recordweetje

groenling

Snoep verstandig, eet een rozenbottel. In plaats van een appel. Want een rozenbottel bevat per 100 gram maar liefst 2.000 milligram vitamine C. En een appel? Die komt niet verder dan 6 milligram.

PUUR

9

natuur

op rozenbottel

Vragen staat vrij Hoe houdt de bronzen

zandloopkever het vol in de hitte?

H

itte is voor sporters een probleem.

ruim 50 graden. Geen probleem; door op hoge

Bronzen zandloopkevers zijn daaren-

poten te gaan lopen, waait er een frisse wind

tegen echte warmteliefhebbers. Hun

langs het lijf en koelt de kever af. De sterk reflec-

optimale lichaamstemperatuur is 35 graden.

terende kleuren op zijn lijf zorgen ervoor dat de

Ze warmen zich op door zich tegen het zand te

zon niet al teveel ‘naar binnen komt’. Juist om

drukken. Of als dit te koud is, op hellingen zó te

deze hitteliefhebbers te koesteren, houdt

gaan staan dat ze de meeste zon vangen.

Natuurmonumenten haar stuifzandgebieden

De temperatuur op stuifzand kan oplopen tot

open.

Simone Kaptein uit Heerlen stuurde de redactie de volgende vraag:

Waarom ruikt mijn

kamperfoelie alleen ’s nachts zo heerlijk?

W

ie zijn neus de kost

het in zeep en shampoo verwerken.

geeft, kan de heer-

Maar ook nachtvlinders, zoals de

lijke, zoete geur van

avondrood, vallen ervoor. En daar

de kamperfoelie niet ontgaan. Wij

maakt de kamperfoelie voor haar

vinden het zo lekker ruiken, dat we

bestuiving handig gebruik van: ze

Nog meer weetjes

verspreidt vooral in het donker haar

Wist je dat vissen een zesde

geur. Die werkt als een magneet op

zintuig hebben? Wist je dat

de avondrood, die met zijn lange

bijen andere kleuren zien dan

tong bij het stuifmeel in de diepe

mensen? Wist je dat ratten

bloemen van de kamperfoelie kan

humor hebben? Natuur­

komen.

monumenten verzamelde meer dan 200 natuurweetjes. Laat je verwonderen op

De zoete geur werkt als een magneet PUUR

10

natuur

nm.nl/natuurweetjes

Terug naar

1957

“Mijn opa en oma woonden in de buurtschap Kralo. Ik kwam er elke week en ging vaak naar de Kraloërheide, nu onderdeel van het Dwingelderveld. Bij mooi weer speelden we altijd spelen in de Kraloërplas. Het kindje rechts op de foto ben ik. Ik wandel nog heel vaak op de Kraloërheide. Het valt me op dat het minder groot is dan ik dacht. Dat heeft vast met de herinnering uit tekst: monica wesseling, frans bosscher I FOTO’s: Yves Adams/vildaphoto.net, Niek Backus/Natuurmonumenten, Tim Faasen/kina, Theo Meeks/Natuurmonumenten, Marina nefkens/ Natuurmonumenten, Gerrit rekers/natuurmonumenten, Paul schirnhofer, Martin Stevens/Natuurmonumenten, Ruben Smit/buiten-beeld, Albert de Wilde/buiten-beeld,

mijn kinderjaren te maken; toen vond ik het heel groot. Het is een heel dierbare plek. Dat geldt voor het hele Dwingelderveld. Het licht is daar zó mooi, zo bijzonder en de weidsheid overweldigend… Niet gek dus, dat ik als vrijwilliger werk in het bezoekerscentrum.” Grietje Loof, Hoogeveen (Dr.), 57 jaar

Uw jeugdfoto? Haalt u ook nog steeds uw hart op in de natuur van uw jeugd? Stuur uw jeugdfoto en verhaal naar [email protected]. Wie weet plaatsen we uw bijdrage in het volgende nummer.

PUUR

11

natuur

interview

Hans Wijers, nieuwe voorzitter Natuurmonumenten:

‘Als ik dan weer thuis was, móest ik naar buiten’ Hans Wijers wil Natuurmonumenten een centrale rol laten spelen in de natuurbescherming. ‘Er is dus wat te doen’, zegt de nieuwe voorzitter.

V

TEKST: Frans Bosscher I FOTOGRAFIE: lars van den brink

oor de hand lag het niet dat Hans Wijers voorzit-

Grote beslissingen

ter zou worden van Natuurmonumenten. Althans

Dat de natuur zo ‘in z’n genen’ zit, heeft hij te danken aan

voor zijn omgeving. “Toen ik de vraag kreeg voor-

zijn moeder. “Ik maakte met haar altijd heel lange wandelin-

gelegd of ik voorzitter wilde worden, voelde ik

gen. Zij had een enorme behoefte om naar buiten te gaan.

ook een ondertoon van: het zal wel niet, hè?”

Dat heb ik ook. Er zijn perioden geweest in m’n vorige job

Wijers, oud-minister van Economische Zaken en tot dit voor-

dat ik alleen maar in hotels, vliegtuigen en vergaderzalen

jaar bestuursvoorzitter van chemieconcern AkzoNobel, liep

zat. Maar als ik dan eenmaal weer thuis was, móest ik naar

er dan ook niet mee te koop dat natuur altijd deel van zijn

buiten.”

leven is geweest. En dat is wel degelijk het geval. “Ik word

Tijdens die wandelingen in de bossen van de Utrechtse Heu-

gewoon gelukkig van de natuur. Of het nu gaat om het geluid

velrug zijn grote beslissingen genomen. “We waren een paar

van een waterval of een zingende vogel, de geuren van plan-

jaar geleden met een grote overname bezig. Dat liep op een

ten en bomen, de kleuren in een landschap. Het raakt alle-

zeker moment helemaal fout. Daar loop ik dan enorm over

maal de essentie van je zintuigen. Vooral een landschap in de

te malen. In de natuur vind ik de rust om het nog eens goed

volle kracht van het voorjaar kan ik prachtig vinden. Dat is

te doordenken. En daar kwam ook het idee waarmee ik de

het leven.”

onderhandelingen weer los trok. Bij anderen gebeurt dat

PUUR

12

natuur

Wie is ... Hans Wijers (61) was tot dit voorjaar bestuursvoorzitter van verf- en chemieconcern AkzoNobel. Daarvoor was hij onder meer van 1994 tot 1998 minister van Economische Zaken. Bij zijn afscheid van AkzoNobel is hij koninklijk onderscheiden wegens zijn inzet voor een duurzame economie. Wijers was eerder voorzitter van het Wereld Natuur Fonds en het Oranjefonds. Hij is (beoogd) voorzitter van de raad van commissarissen van Ajax en commissaris bij Heineken en Shell.

PUUR

13

natuur

‘Kijk eens wat particulier initiatief al doet’ onder de douche, bij mij tijdens een wandeling.”

ten we de komende jaren bovendien een paar flinke slagen

Die band met de natuur geeft hij ook door aan zijn kinde-

maken om te laten zien dat we met andere partijen – over-

ren. Niet op een belerende manier. “Ik wil ze laten genieten

heden, bedrijven, andere maatschappelijke organisaties

van de dingen waarvan ik geniet. Ook toen ze klein waren,

– mooie, nieuwe natuur maken. We moeten gewoon een cen-

namen we ze al mee op tochten in de natuur. En twee jaar

trale rol spelen in de bescherming van natuur en landschap

geleden zijn we naar de Galapagos geweest. Het zijn kinde-

in Nederland.”

ren van deze tijd, maar ze vonden het fantastisch.”

Wake up call Er moet actie zijn

Over de wijze waarop het kabinet Rutte de handen van de

En dan is het voorzitterschap van Natuurmonumenten hele-

natuur heeft afgetrokken, is Wijers kritisch. “De centrale

maal niet zo vreemd. “Het zit heel dicht bij mijn centrale

overheid leek even te vergeten dat ze ook een rol heeft in

waarden. Ik ben ook voor andere functies gevraagd, maar ik

de bescherming van natuur.” Maar hij ziet het tegelijkertijd

merkte dat ik hier meer affiniteit mee heb.” Daar komt bij dat

als een wake up call. “Dat dit heeft kunnen gebeuren, komt

er wat te doen is. “Natuurmonumenten is een trotse organi-

omdat we er niet in geslaagd zijn om natuur en natuurbe-

satie met professionals. Maar ook een club die wat wegge-

scherming goed te verankeren in de harten van de burgers.”

zakt is en die inmiddels nagedacht heeft over hoe dat gestopt

Een terugtredende overheid op het gebied van natuurbe-

kan worden. Er is dus wat te doen. Het ligt mij niet om

scherming, ziet de liberaal ook bepaald niet als een bedrei-

voorzitter te zijn in een stabiele situatie. Er moet iets nieuws

ging. “Kijk eens wat particulier initiatief allemaal al doet.

inzitten, er moet actie zijn.”

Natuurmonumenten beheert ruim 100.000 hectare, de pro-

De keus om de verwondering over de natuur centraal te stel-

vinciale landschappen beheren samen ruim 100.000 hectare

len, is hem uit het hart gegrepen. “Daar draait het toch om

en de particuliere grondbezitters ook nog eens 130.000 hec-

bij al die mensen die graag naar buiten gaan? Laat zien hoe

tare. Er kan nog veel meer vanuit particulier initiatief komen,

mooi het is. Komt dat zien! Loop hier rond, kijk om je heen

omdat het vaak efficiënter is en dichter bij de burger staat

en zie hoe prachtig het is. Ook hier middenin de Randstad.”

dan overheidsmolochs. Dat betekent niet dat het zonder de

Concrete doelen heeft hij nog niet. Maar Wijers wil dat

overheid kan. Er is regie nodig, er moeten principes worden

Natuurmonumenten tijdens zijn voorzitterschap gezien

vastgelegd, er moet toezicht zijn en de overheid heeft een

wordt als een club waar mensen graag bij willen horen. “Ik

taak bij de financiering. Maar ook in de natuurbescher-

wil ook de diversiteit van de samenleving terug zien in het

ming moeten we af van die tegenstelling tussen overheid en

ledenbestand. Met projecten als de Marker Wadden moe-

markt. We hebben elkaar nodig.”

PUUR

14

natuur

Nieuws

KIJK WAT ER ACHTER DEZE DEUREN SCHUILT IN DE CULTUUR MONUMENTEN MAAND

KOMT DAT ZIEN

Cultuur Monumenten Maand

Unieke gebouwen openen hun deuren in september 11-04-12(wk15) 13:12

I

CultuurMM_Flyer_A5_03.indd 1

n september organiseert

forten, watermolens, duiventorens,

volop activiteiten

dingen, excursies, fietstochten,

Natuurmonumenten de

schuren en zelfs een monumentaal

Om de cultuurhistorische monu-

high tea’s tot luxe arrangementen

Cultuur Monumenten Maand;

hondenhok. Zomaar een greep uit

menten in goede staat te houden,

met diner en concert. Maar u kunt

een unieke mogelijkheid om

honderden bijzondere cultuurhis-

zijn ze vaak gesloten voor publiek.

natuurlijk ook op eigen gelegen-

monumenten te bezoeken die

torische bouwwerken van Natuur-

Maar in september maakt Natuur-

heid op onderzoek uitgaan.

gewoonlijk gesloten zijn.

monumenten. Unieke gebouwen

monumenten graag een uitzonde-

die vaak op een bijzondere manier

ring. Dan organiseren we allerlei

Bekijk het complete overzicht op:

Honderden gebouwen

verbonden zijn met het landschap

activiteiten in en rondom bijzon-

nm.nl/cultuurmonumenten

Kastelen, landhuizen, hoeves,

waarin ze staan.

dere monumenten. Van rondlei-

Laatste kans voor korhoenders

I

n een laatste poging om de wilde korhoenders in Nederland te redden, zetten onze boswachters vorige maand vijf Zweedse korhoenders op de Sallandse Heuvelrug uitgezet. De heuvelrug is de enige plek in ons land

waar nog wilde korhoenders leven. Al jaren gaat hun aantal achteruit. foto: luc hoogestein/buiten-beeld

Na een korte opleving begin deze eeuw zijn er nog maar tien over. Ook is een onderzoek begonnen naar de leefomgeving en naar de oorzaak van de hoge sterfte en de overlevingskansen in de toekomst. Intussen dringen we er bij de overheid op aan om haar verantwoordelijkheid te nemen. Over twee jaar wordt de balans opgemaakt. Als de populatie ook met het bijplaatsen niet te redden is, verliezen we een bijzonder karakteristieke vogel met zijn imponerende baltsgedrag. Meer info: www.korhoen.info

PUUR

15

natuur

Scan de code voor de kanotocht door De Wieden. Of kijk op nm.nl/ route-mathiska

De Wieden vormt samen de Weerribben (van Staatsbosbeheer) een nationaal park; met bijna 10.000 hectare is het nationaal park het grootste laagveenmoeras van Noordwest-Europa. De Bakkerskooi, een eendenkooi, was in 1934 de eerste aankoop van Natuurmonumenten in het gebied. PUUR

16

natuur

Mathiska Lont (44) werkt sinds 2006 als excursieschipper in De Wieden. Mensen de mooiste natuur in binnen- en buitenland laten zien, is haar grote passie. Behalve bij Natuurmonumenten,

Met Mathiska Lont door de waterjungle van

doet ze dat bij een reisorganisatie.

De Wieden

H

In De Wieden kun je je helemaal alleen op de wereld voelen, zegt boswachter Mathiska Lont. Tijdens een kanotocht van 12 kilometer neemt ze ons mee door velden van waterlelies en gele plomp.

et is meteen raak. Als we Belt-Schutsloot uit

ouders heeft een nieuw panorama opgeleverd waar we nu

kanoën, zijn we in een totaal andere wereld.

vol bewondering doorheen varen. Legakkers, petgaten,

De wereld van Mathiska Lont. Als reisleider

trilvenen, hooilanden en plassen: de afwisseling is groot.

heeft ze alle uithoeken van Europa gezien,

Samen met de bewoners van het gebied zet Natuur­

maar in De Wieden is ze thuis. Zes jaar vaart

monumenten alles op alles om het zo mooi te houden.

ze als schipper op een excursieboot door het gebied, en ze

Dat betekent nog steeds heel veel mensenwerk: hooilanden

is er nog lang niet op uitgekeken. “Door al die overgangen

en rietvelden maaien, petgaten uitgraven, waterkwaliteit

in De Wieden tussen land en water gebeurt er van alles. Het

verbeteren, bosjes rooien, geultjes aanleggen.

geeft een ruig gevoel, een beetje wildernis, ongereptheid. Hier kun je nog verdwalen. Hier kun je je helemaal alleen op

sporen van de otter

de wereld voelen.”

En toch dat gevoel van wildernis, van ongereptheid? Ja, wel

En dat in een landschap dat toch helemaal door menselijk

degelijk! Als we de Dirkswijde opvaren komen we terecht

graafwerk is ontstaan. In enkele eeuwen zijn hier meters

in velden met gele plomp, waterlelie, krabbenscheer en

veen afgegraven. De landschapsvernietiging van onze voor-

moerasvergeet-me-nietje. Waar je ook kijkt, overal zie je

PUUR

17

natuur

ijsvogel

Van links naar rechts: slangenwortel, wilde eendjes en trilveen

witte, gele en blauwe bloemen. Dit is de jungle van National

waterscheerling te pronken. Deze pracht is overigens wel

Geographic. Mathiska: “En daar aan de overkant broeden

dekmantel van een heel giftige plant.

de zwarte sterns op de vlotjes die onze vrijwilligers hebben

Op een oever zit een knobbelzwaan statig op haar nest,

gemaakt. Kom er niet te dicht bij, want dan vallen ze je aan.”

terwijl manlief door de waterplanten glijdt op zoek naar

In een dode, kale boom langs de Zandgracht kijkt een boom-

voedsel. Elke plas heeft zo z’n eigen zwanenpaar. “Het zijn

valk uit over de omgeving. “Af en toe zie je ook een zeearend

de zwaarste vogels van ons land. Ze hebben dus behoorlijke

langs zweven. Dat is zó gaaf.” Bij een hoge oever met wat

plassen nodig om op te kunnen stijgen.”

bomen en struiken leggen we aan. Mathiska springt uit de

‘Een zwevende zeearend, zó gaaf’

kano. Er zijn mogelijk sporen van een otter te

Slangen op het water

vinden. Overdag krijg je ’m niet te zien; dan ligt

Bij de oversteek over de Arembergergracht staat een zwil,

de otter te slapen in een hol onder een boom,

een loods waar de riettelers hun bossen riet opslaan. Van

een rietbed of in één van die dikke pollen met

hieruit gaat het harde, stugge riet onder het merknaam

pluimzegge, die wel zeventig jaar oud kunnen

Wiedenriet de Nederlandse daken op.

zijn. ’s Nachts maakt de otter uitgebreide

In het Stobbenkolkje wacht ons een nieuwe verrassing:

tochten op zoek naar voedsel. In het water, dat

velden met gele watergentiaan en slangenwortel, familie van

dankzij flinke investeringen weer veel schoner

de aronskelk. “Dit is zó mooi. Ook met de wortels van de

is, vindt hij volop vis. Sinds tien jaar leeft dit prachtige dier weer in het nationaal park. “Met zestig dieren zit het gebied vol. Van hieruit

zwermen ze uit over Nederland. Helaas verongelukken regelmatig otters als ze een weg oversteken. En dat is niet nodig, want voor kleinere beesten als otters is maar weinig nodig om ze veilig over te laten steken. Het moet toch kunnen dat Nederland leefbaar is voor álles wat leeft?”

Als je er doorzakt… Via de Vossebelt komen we in de Venematen, waar we weer getrakteerd worden op fenomenale bloementapijten op het water. Naast de plas ligt een trilveen, een pakket plantenwortels op het water. In de tv-commercial van Natuurmonumenten die vorig jaar te zien was, staat Mathiska te dansen op dit drijvende land. Navolging is toch niet raadzaam, zegt ze. “Onder zo’n pakket van twintig centimeter kan zomaar twee meter water zitten. Dus als je er door zakt…” Maar ook vanaf het water is het een plaatje. De orchideeën bloeien volop en langs de oevers staan de witte schermen van de

PUUR

18

natuur

roerdomp

tekst: Frans Bosscher I foto’s: Yves Adams/vilda photo, janko van beek/natuurmonumenten & buiten-beeld, marcel van den bergh/hollandse-hoogte, Philip Friskorn / Foto Natura, john van den heuvel/buiten-beeld Rob Nagtegaal/buiten-beeld, Ron Poot/buiten-beeld, Ruben Smit/buiten-beeld

slangenwortel die als slangen op het water liggen, is het net of je in een oerwoud terechtkomt.” Dan doemt Belt-Schutsloot weer op. Je kunt hier afslaan naar het dorp, maar Mathiska wil nog een extra lus maken. “Ik wil je nog wat laten zien.” Na het dorp kanoën we een bos in. In de beslotenheid van de groene tunnel klinken de vogelgeluiden helder en luid. De weerspiegeling van de witte berkenstammen in het water is betoverend. “Hier word ik stil van, elke keer weer.” Na het bos komen we vrij snel op het open water van de Belterwijde. En dat betekent meer wind. Het kanoën wordt werken. Het deert Mathiska niet. ”Ik ben een Lont. Mijn roots liggen aan de waddenkust.” Futen met hun jongen op de rug begeleiden ons richting de finish in Belt-Schutsloot. Word fan van De Wieden via nm.nl/facebook

otter In de jaren tachtig verdween deze viseter uit ons land. Tien jaar geleden begonnen de boswachters met het uitzetten van de otters in de kop van Overijssel. Van daaruit trekken ze succesvol naar andere delen van het land. Het verkeer is nu echter hun grootste vijand.

de wieden-app Er is nu ook een gratis app met een wandeling door De Wieden voor iPhone en

gewone oeverlibel

Android-toestellen. Onderweg krijg je

op een zwanenbloem

informatie over de natuur en de geschiedenis van het gebied. Kaarten van wandel-, fiets- en kanoroutes, maar ook streekproducten en een heerlijke lunch vind je in het Bezoekerscentrum, Beulakerpad 1, Sint-Jansklooster nm.nl/bcdewieden

PUUR

19

natuur

Het vernuft van…

de bosmier

Een bosmierennest is een bouwkundig wonder. Het bestaat uit een uitgebreid stelsel van gangen en kamers. In een nest leven 200.000 tot een miljoen mieren. Overleven is voor mieren daarom een kwestie van goed samenwerken.

Airco

Een bosmierennest bestaat vooral uit dennennaalden en bladeren. De isolatie is perfect en bevriezen kan niet.

Nieuwe kamer De koningin, larven en eieren worden door de werksters regel-

Oersterk

matig naar een andere kamer

Mieren kunnen tot wel vijftig keer

gebracht voor de beste tempera-

hun eigen gewicht optillen. Dat doen

tuur en luchtvochtigheid.

ze met hun kaken; zo houden ze de zes poten vrij om te lopen. Voor het gemak houden ze de buit – prooien of bouwmateriaal – boven zich. Maar ze slepen het ook regelmatig naar het

3

nest; samen of alleen.

Man of vrouw

De lucht in

De werksters brengen de

Een enkele keer per jaar worden er

eieren van de koningin weg

gevleugelde mannetjes en gevleu-

naar een speciale kraam-

gelde jonge koninginnen ‘geboren’.

4

kamer. De meeste eitjes zijn

Ze gaan vanuit allerlei nesten

bevrucht en ontwikkelen

massaal de lucht in om te paren. De

zich tot werksters of – heel

mannen sterven daarna, de konin-

soms – tot nieuwe konin-

ginnen stichten nieuwe volkeren.

ginnen. Onbevruchte eieren worden mannen.

PUUR

20

natuur

5

Melkluizen

In het gelid

’s winters bladluizen gevangen. In de lente brengen ze die naar jonge boomblaadjes. De luizen beginnen te eten. Door met de voorpoten

dauw, de suikerrijke poep van bladluizen. In gelid lopen ze over de boomstam naar de top, waar

op de luizen te trommelen (het melken), zetten de

de luizen zitten.

mieren ze aan tot poepen. Zo hebben ze al vroeg in het voorjaar voldoende energierijk voedsel.

Veldslagen In het voorjaar, als er nog maar weinig insecten en andere eiwit6 miljoen prooien

rijke prooien zijn, vechten de

De larven krijgen dierlijk voedsel,

mierenvolken soms complete oorlogen uit. Daarbij komen

zoals rupsen. Een groot volk verzamelt jaarlijks ruim zes miljoen prooien en vervult daarmee een belangrijke

duizenden werksters om. De verliezers worden meegenomen als buit. En opgegeten!

rol in de voedselketen.

1

3

1

voedselkamer

2

koningin legt eieren

3

kraamkamer eieren

4

kraamkamer larven

5

verzorgen cocons

6

de cocons komen uit

2 Powerqueen De koningin ligt in een aparte kamer waar ze wordt vertroeteld door de werksters. Dat moet ook, want ze

6

werkt keihard. Per jaar kan ze wel 20.000 eieren produceren en dat tien tot twintig jaar achtereen. Een echte powerqueen.

PUUR

21

natuur

4

SOORTEN

Volwassen mieren eten honing-

tekst: monica wesseling I illustratie: inge van noortwijk I FOTO’S: Han Bouwmeester/buiten-beeld, Pavel Krasenskynaturfoto.cz, marcel langelaan/buiten-beeld, Jeroen Mentens/vilda, jef meul/fotonatura

Sommige mierenvolken houden

bekende

De mier die je ’s zomers in huis tegenkomt is de zwartbruine wegmier. Hij heeft z’n nest vaak onder tegels of boomschors.

Als je in een weiland veel bultjes gras ziet, is de kans groot dat het om nesten van de gele weidemier gaat. Deze mier leeft ondergronds.

De gewone steekmier dankt zijn naam aan zijn agressieve houding. Bij verstoring van het nest gaat hij meteen tot de aanval over.

De bloedrode roofmier is de viking onder de mieren. Hij staat bekend om zijn rooftochten, waarbij poppen uit nesten van andere miersoorten worden gehaald.

Grensoverschrijdend genieten van de natuur Heide, vennen, bossen, lanen, akkers, houtwallen, graslanden. De uitbreiding van het Grenspark de Zoom-Kalmthoutse Heide is een feit. Op de Belgisch-Nederlands grens ligt nu een groot natuurgebied met fantastische vergezichten.

tekst: Wilco Meijers I foto: Bernard Castelein/kina

N

atuurlijk, de verschil-

Natuurmonumenten, zijn aan

Van de nieuwe toegangsmo-

lende natuurgebieden

het park toegevoegd.

gelijkheden profiteert ook de

in de grensstreek

Daardoor kent het grenspark

natuur. Voorheen drukbelopen

onder Bergen op Zoom (NB)

nu veel afwisseling. Je kunt

stukjes in de randzones krijgen

Door het gebied

waren al erg mooi. Maar nu de

van de typisch Hollandse

nu meer rust, wat gunstig is

lopen vele prach-

diverse gebieden zijn samenge-

Noordpolder rechtstreeks door-

voor veel diersoorten. Bijvoor-

tige wandelroutes,

voegd is een groot, grensover-

steken naar de hoger gelegen

beeld voor de gladde slang en

waaronder de Noord-

schrijdend natuurgebied tot

zandgronden op de Brabantse

de nachtzwaluw, die op veel

polder-wandeling

stand gebracht.

Wal en de Vlaamse Kalmt-

plekken waren verdwenen

met een uitkijkplat-

Routes en uitkijkpunt

houtse heide. Een tocht met

door de intensieve recreatie. En

form met prachtige

Vijf jaar is er hard gewerkt aan

graslanden, akkers, lanen,

ook de zwarte specht, de wes-

vergezichten tot

de uitbreiding van het Grens-

houtwallen, heidevelden, ven-

pendief, de dodaars en diverse

in België. Meer

park de Zoom-Kalmthoutse

nen en bossen. Ook zijn er

soorten zandloopkevers profi-

info: www.nm.nl/

Heide. Diverse Nederlandse

nieuwe startpunten in het

teren van de herindeling. Daar-

brabantsewal

natuurgebieden, waaronder

park: bijvoorbeeld vanaf de

naast ontstaat er meer ruimte

de Noordpolder van Ossen­

Volksabdij in Ossendrecht (Nl),

voor planten, die echt bij het

drecht en de Vluchtheuvel van

vanaf kasteel Ravenhof in Sta-

grenspark horen, zoals oever-

broek (Be) en vanaf het domein

kruid en dopheide.

Hemelrijk-Kiekenhoeve (Be).

PUUR

22

natuur

Nieuws

4 t/m 14

Gezocht: jong gezin! Goede communicatie staat of valt bij prachtige beelden van de natuur én van mensen in die natuur. Daarom zoeken onze beeldredacteuren jonge gezinnen (met kinderen tussen de 4 en 14 jaar), maar ook sportieve ouderen zonder kinderen, die graag een keer model willen staan in de natuur. Iets voor jou? Laat het ons weten. Na de fotoshoot ontvang je de leukste beelden digitaal. En natuurlijk eeuwige roem… Meer info: nm.nl/modellengezocht

foto’s: andrea denotti/natuurmonumenten, rob doolaard/natuurmonumenten

50%

Welke taken moet Natuurmonumenten vooral uitvoeren? Vindt u dat wij uw geld goed besteden en u goed op de hoogte houden? Organiseren we voldoende activiteiten? En welk rapportcijfer zou u Natuurmonumenten geven? Als we uw mening weten, kunnen we ons natuurwerk nog verder verbeteren. Dus doe mee aan de online ledenenquête. Het

Weer wat lucht voor de natuur

neemt zo’n 12 minuten in beslag. En u helpt er Natuurmonumenten en de natuur verder mee. Meedoen kan via www.nm.nl/enquete, en met uw lidnummer (te vinden op uw ledenpas of op de achterzijde van Puur Natuur). De enquête staat open t/m 8 juli. Hartelijk dank!

12minuten

D

oor het akkoord van VVD, CDA, D66, GroenLinks

Geef ons uw rapportcijfer

en ChristenUnie over de overheidsbegroting voor 2013 valt de bezuiniging op natuur kleiner uit.

Den Haag gaat volgend jaar 400 miljoen minder uitgeven aan natuur in plaats van de 600 miljoen die het kabinet Rutte wilde. Dat is nog altijd een bezuiniging van vijftig procent, maar het geeft de natuur wel weer wat lucht, meent Natuurmonumenten. De verkiezingen bieden bovendien kansen voor een beter natuurbeleid, zegt algemeen directeur Jan Jaap de Graeff. Meer info: nm.nl/nieuwenatuurwet

175 kilometer prikkeldraad en paaltjes werden

dit jaar met de hand gecontroleerd door onze boswachters en vrijwilligers. Nu kunnen de brandrode koeien uit de struinnatuur aan de Maas tussen Ravesteijn weer rustig slapen. Én de boswachters ook.

PUUR

23

natuur

Het was begin dit jaar goed raak. Na weken van hevige regens dreigden grote delen van met name Noord-Nederland onder te lopen. Natuurgebieden boden uitkomst. Ze fungeerden als tijdelijke opvang voor het vele water. Natuurmonumenten werkt aan de realisatie van meer van dit soort klimaat-natuurgebieden, zoals in de Velperwaarden.

B

ij Arnhem neemt de IJssel afscheid van de Rijn

Met klimaat-natuurgebieden ontstaat er meer ruimte voor

en gaat ze haar eigen weg, die eindigt in het

het water. Daarmee kunnen we voorkomen dat water op

IJsselmeer. Daar maakt Natuurmonumenten samen

plekken belandt waar we het liever niet hebben, zoals in dor-

met enkele boeren een prachtig nieuw uiterwaar-

pen en steden. En bij langdurige droogte blijft er juist langer

denlandschap: de Velperwaarden. Om dit project

water beschikbaar.

op weg te helpen, schenkt de Nationale Postcode Loterij twee miljoen euro. Ook de provincie Gelderland en het rijk

Levensaders

dragen bij.

De klimaat-natuurgebieden zijn ook goed voor planten en dieren die graag in de buurt van water leven. Zo streeft

Ruimte voor water

Natuurmonumenten ernaar dat het in de natte delen van

Nu al lopen de uiterwaarden hier regelmatig onder water,

de Velperwaarden straks goed toeven is voor bever, otter

ook afgelopen winter. De Velperwaarden worden zo ingericht

en zilverreiger. De open, grazige stukken zijn heel geschikt

dat water in de toekomst langer in het gebied kan blijven.

voor weidevogels. In en bij de meidoornhagen voelen das,

Ook elders in Nederland werkt Natuurmonumenten aan

roodborsttapuit en vlinders zich helemaal thuis. Op de hoger

zulke klimaat-natuurgebieden, bijvoorbeeld in de

gelegen oeverwal groeien planten als kruisdistel, veldsalie en

Waddenzee, De Onlanden, Voornes Duin en de Harger- en

vogelmelk, en bomen als iep en linde. En als de rivier gaat

Pettemerpolder. Door de klimaatverandering krijgt ons land

zwellen, is de wal ook een uitgelezen vluchtplek voor das,

vaker te maken met periodes van hevige neerslag.

haas en ree. Door de ligging van de Velperwaarden fungeert het gebied bovendien als een knooppunt tussen andere natuurgebieden, waaronder de Veluwe. Zo kunnen dieren en planten zich veilig verplaatsen als het steeds warmer wordt.

kleine zilverreiger

Verkoeling De Velperwaarden maken ons land veiliger en natuurlijker. En Arnhemmers krijgen er een prachtig stuk toegankelijk rivierlandschap bij. Vogel- en plantenliefhebbers kunnen er hun hart ophalen. En wie op een hete zomerdag verkoeling zoekt, moet hier in de uiterwaarden van de IJssel zijn.

PUUR

24

natuur

Tekst: FRANS BOSSCHER I fotografie: Ron ter burg/buiten-beeld, Bertus Webbink/kina I graphic: mediamind creative bv

Ruimte maken voor overvloedig water

waterbuffers bij Natuurmonumenten De Onlanden Het nieuwe klimaat-natuurgebied De Onlanden (bijna 3.000 hectare) werd in januari ingezet om de enorme hoeveelheden regenwater tijdelijk op te vangen. Mede daardoor hield de stad Groningen droge voeten. Natuurmonumenten beheert De Onlanden samen met Staatsbosbeheer en het Groninger Landschap.

Waddenzee Vroeger was er volop zeegras in de Waddenzee. Vanwege troebel water is dat vrijwel verdwenen. Zeegrasvelden zijn nuttig, want

De klimaatverandering in cijfers

zij houden slib vast en kunnen zo de wadplaten laten groeien, die

In 100 jaar tijd is ons land gemiddeld warmer en natter

onze kust dan beschermen tegen de stijgende zeespiegel. Natuur-

geworden, en de zeespiegel is gestegen.

monumenten werkt mee aan experimenten om zeegrasvelden te herstellen.

Voornes Duin Bij de Kust van Voorne (ZH) lag een zwakke schakel in de kustverdediging. Die is versterkt door twee miljoen kubieke meter zand op

1901 8,8°C

1906 742 mm

1901 -17,8 mm

te spuiten. Het strand is nu weer lekker breed. In de duinen maakte

2008 10,6°C

NAP

Natuurmonumenten open plekken, waar het zand nu ongehinderd 2008 828 mm

kan stuiven. Prima omstandigheden voor blauwe zeedistel en zandOp diverse plekken

hagedis.

in ons land zijn

2008 6,6 mm

klimaat-natuurge-

Vreugderijkerwaard

bieden, ook wel

De Vreugderijkerwaard is een uiterwaard langs de IJssel bij Zwolle

klimaatbuffers

(Ov.), waar Natuurmonumenten al sinds 1962 voor zorgt. Tien

genoemd, in de

jaar geleden is in de uiterwaard een nevengeul gegraven. De extra

maak. Meer info:

ruimte voor de IJssel voorkomt wateroverlast in Zwolle. Voor de

nm.nl/waterdossier

natuur was het een geweldige impuls. De Vreugderijkerwaard is

en klimaatbuffer.nl

uitgegroeid tot een plek met unieke flora.

PUUR

25

natuur

DANKZIJ ... Speelnatuur is er gekomen dankzij onze partners Siemens, Exxon Mobil, Menzis, HEMA en Tetra Pak, en subsidies van Leader, de Europese Unie

foto: Sigrun lobst I illustratie: coraline ellerbeck

en provincie Zuid-Holland.

21 juni open! Ben je gek op bouwen, klimmen, verstoppen en ontdekken? Kom dan naar Speelnatuur op natuureiland Tiengemeten. Speelnatuur is een ruig dagje uit voor het hele gezin. Met meer dan 4,5 hectare bomen, bruggen, bloemen, blubber en beesten. Vies worden is verplicht!

SN10G

Kennismakingstarief in 2012: kinderen vanaf 2 jaar 4,50 euro, volwassen 2,50 euro. Natuurmonumenten-leden ontvangen 0,50 euro korting p.p. Prijzen exclusief overtocht veerpont. Meer info: nm.nl/tiengemeten

25 km ten zuiden van Rotterdam!

Een eiland vol speelplezier PUUR

26

natuur

Nieuws 648 broedvlotjes Mede dankzij de oproep in het lentenummer van Puur Natuur, konden onze vrijwilligers vorige maand maar liefst 648 broedvlotjes uitzetten in De Wieden. Binnenkort gaan de eerste jonge zwarte sterns

FOTO’s: Paul van Gaalen/KINA, Jan Kriek/natuurmonumenten,

al uitvliegen!

Collectante Anja Aerts

Voor de natuur door het vuur

V

orig jaar organiseerde Natuurmonu-

Maar in de dagen daarna

menten, voor het eerst in haar bestaan,

bedacht ze steeds weer

twee collectes. Het waren testen. Was

wat nieuwe Reeuw-

er belangstelling onder de leden om te collec-

ijkse straten, waarna ze

teren? Die was er. In Noord- en Zuid-Holland

de collectebus weer in

meldden zich 550 collectanten. Ze liepen in een

haar fietsmand zette.

week tijd circa 40.000 euro ‘voor de natuur’ bij

De mensen gaven bijna

elkaar. De gemiddelde busopbrengst was tachtig

allemaal als Anja uit-

euro, vijf euro meer dan de landelijke busop-

legde dat het “ook om natuur in hun eigen leef-

brengst van alle goede doelen.

gebied, zoals hun eigen Nieuwkoopse Plassen

De grootste verrassing was de bus van Anja

gaat en hoe belangrijk het is dat ze bewaard blij-

Aerts (56) uit Reeuwijk. Die bevatte maar liefst

ven. Vooral in een tijd waarin steeds meer natuur

405 euro. Dat komt, ze is een natuurmens. Anja

verdwijnt.” Ineens was het een sport en ging

begon met een rondje langs haar eigen buren.

Anja voor goud. Ze nam overal de bus mee naar toe. Die was al snel niet meer met één hand te tillen. Het gaf allemaal niks. Anja: “Voor de natuur ga ik door het vuur.”

Nieuwkoopse Plassen

Anja Aerts

Nieuwe collecte De volgende collecte voor Natuurmonumenten vindt plaats in de laatste week van augustus in ruim 150 gemeenten in Noord-Holland, Flevoland, Overijssel, Gelderland en Utrecht. Zo’n drieduizend vrijwilligers gaan dan voor Natuurmonumenten op pad. Meer info: Rob Tigelaar, [email protected]

Dit voorjaar ontving Natuurmonumenten een extra donatie van het Regiopolitiekorps Groningen. Met daarbij de toelichting ‘Deze vereniging verdient steun!’ Mannen (en vrouwen), hartelijk dank! PUUR

27

natuur

Buiten spelen Op het strand kun je heerlijk spelen. Wat dacht je van strandjutten? Bootje varen? Veel plezier!

Je eigen Schepnetje Boor een gaatje aan het uiteinde van de stok (stap 1). Steek het ijzerdraad door het gaatje, vorm een cirkel en buig de uiteinden in een hoek (stap 2). Bind met een stuk touw de uiteinden tegen de stok aan (stap 3). Knip het stuk gaas zo groot dat hij even lang is als de cirkel van ijzerdraad. Teken hierop een halve cirkel en knip deze uit (stap 4). Vouw de halve cirkel dubbel en naai het ronde gedeelte aan elkaar (stap 5). Hang het zakje om de ring van ijzerdraad. Naai het vast met een zoompje (stap 6).

De leukste activiteiten ontvang je online via de natuurbrief junior. abonneer je nu via nm.nl/media

Maak je eigen windmolen Ga aan de slag om je eigen windmolens te ontwerpen! Dit Seedling pakket bevat: Molenkaart, kleurpotloden, rietje, houten steel en verschillende patroonsjablonen. Verkoopadviesprijs: € 9,30

Doeboek ‘Ik ontdek de zee’

Neem dit boek mee als je naar het strand gaat en je komt van alles te weten over vogels, vissen, schelpen en waterplanten. Vanaf 6 jaar. € 3,50 Bestellen via nm.nl/shop PUUR

28

natuur

Speurneuzen op de camping Ga jij deze zomer kamperen en wil je de campings voor de ANWB

Bottle Boat

beoordelen? Word dan nu junior campinginspecteur van ANWB

Lege shampooflessen krijgen

Explorers. Geef je oordeel over

een tweede leven door er een

hoe schoon, cool, lauw, tof, saai of

zeilbootje van te maken! Met

gezellig campings in Europa zijn

dit pakketje (mast met zeil, kiel,

voor kinderen. Meld je nu alvast aan

mastvoet, elastiek) knutsel je

op anwbkinderinspecteurs.nl. Ben

er een in een handomdraai.

je nog geen Explorer? Meld je dan

Ontwerp van Floris Hovers,

gratis aan op anwbexplorers.nl

€ 16,50 (Bijzondermooi.nl)

Regent het? Ga lekker binnen knutselen! De leukste knutselideeën vind je op

Prijs vraag

Haal de zee in je kamer

Hoeveel bosmieren wonen er in

een mierenhoo p? Stuur je antwoor d vóór 15 juli naar puurnatuur@nat uurmonumenten.nl. Misschien win

wel deze vro lijke HEMA Tjielp

nm.nl/knutseltips. Have fun!

jij s,

waarmee je een speurtocht kun t

uitzetten! Inclusief opdrachtk aart en instructies.

NODIG touw • schaar • schelpen (liefst met een gaatje erin!) • hout (in ieder geval 1 groot stuk voor de bovenkant) • zeewier • etc. Ga naar het strand om te jutten. Leg alle gevonden spullen thuis op tafel in 4 verticale rijtjes. Knip een stukje touw af dat een stukje langer is dan een rijtje. Knoop vervolgens de schelpen en andere spullen van dit rijtje aan het touw. Herhaal dit met de andere rijtjes. Knoop nu de bovenkant van elk lijntje aan het grote stuk hout. Hang dit weer met een touw op.

Strandjutten

Twee keer per dag is het vloed (hoogwater). Dan komt een deel van het strand onder water te staan. De meeste schelpen en andere schatten vind je op de lijn waar het water zijn hoogste stand had. PUUR

29

natuur

Samenstelling, uitvoering en illustraties: Jasmijn Stegeman I Foto’s: Rene Gonkel, Martin van Lokven/NATUURMONUMENTEN

en nog meer ...

Spitten en plaggen voor goede nestplekken

De bijen

krijgen hun zin Wilde bijen en honingbijen, ze hebben het moeilijk. Vrijwilligers spitten en plaggen om het ze zo goed mogelijk naar de zin te maken, bijvoorbeeld in De Zandkuil op Texel (NH). En ook thuis kunnen we het nodige doen voor de bijen.

W

ilde bijen zijn, net

worden gekapt ten faveure van

als de meeste andere

‘goede’. “Wilg en kruipwilg bieden

insecten, kieskeurige

veel stuifmeel, berk niet. Bomen

wezens. Ze willen een mozaïek-

die schaduw geven op de helling

landschap met kale en begroeide

gaan ook weg.” Het werkt, want

stukken, met hoge en lage planten

de Zandkuil, door Jac.P. Thijsse

en bloemen gedurende het hele

ooit ‘de mooiste van mijn kuilen’

seizoen. De Zandkuil op Texel,

genoemd, herbergt tientallen

het oudste insectenreservaat in

soorten wilde bijen.

ons land, voldoet precies aan hun

is dat niet. Ben, in zijn dagelijks

Ook op andere plekken in Neder-

eisen. En dat is te danken aan de

leven collectiebeheerder kevers

land zorgt Natuurmonumenten,

inzet van vrijwilligers.

en vliegen bij Naturalis, is hier al

vaak samen met vrijwilligers, dat

dertig jaar vrijwilliger. Hij inven-

er op de heide en in de duinen

“Kijk, daar vliegt een wilgenzij-

tariseert jaarlijks de insecten en

een mooie variatie is in begroei-

debij! En zie je dat gaatje; dat lijkt

houdt, samen met 30 andere vrij-

ing. Daardoor zijn er voor de wilde

het nest van een zandbijtje. Dat

willigers, de kuil ‘insectenproof’.

bijen en andere insecten altijd

hoopje zand verraadt de ingang.

De vrijwilligersploeg spit elk jaar

opwarm- en afkoelplekken,

Voel je hoe warm het is boven dat

stukjes van De Zandkuil om,

zandige nestgelegenheden en

kale zand?” Het valt in De Zand-

waardoor nieuwe steile wandjes

voldoende voedsel.

kuil niet mee om Ben Brugge bij

van kaal zand ontstaan, en plagt

Bijen zijn kieskeurig: Natuurmonu-

de les te houden. Steeds opnieuw

enkele vierkante meters grond.

menten geeft ze graag hun zin.

onderbreekt hij zijn verhaal om

Zo zijn er voldoende plekken

achter een bij aan te gaan. Raar

waar de bijen nesten maken. De heide wordt gemaaid, zodat deze bloemrijk blijft en ‘slechte’ bomen

PUUR

30

natuur

Hardwerkende vrouwen Nederland telt maar liefst 355 soorten wilde bijen. Het overgrote deel leeft alleen en niet, zoals honingbijen of hommels, in een volk. Alleen leven betekent voor de vrouwen hard werken, want de mannen sterven kort na de paring. Het begint met het bouwen van een nest, meestal in de grond, soms in hout of steen. Met haar poten en kaken graaft het vrouwtje een gang met een kleine broedkamer. Hierin legt ze een stuifmeelvoorraad aan, legt er een eitje op en maakt de holte dicht. Zo legt ze 10 tot 15 eitjes. De larven eten snel het bederfelijke stuifmeel op en wachten in alle rust tot het volgend jaar.

Hoeveel bloemen wil de bij? Een belangrijke oorzaak van de achteruitgang van bijen en andere insecten is voedselgebrek. De Universiteit Wageningen onderzoekt hoeveel bloemrijke vegetatie er in het landschap nodig is voor een duurzame bijenpopulatie. In tien studiegebieden van 50 hectare, onder andere bij Natuurmonumenten, verhogen de onder­zoekers door inzaai het bloemenaanbod. Vervolgens meten ze de soortenrijkdom en de voortplanting van wilde bijen en vergelijken dat met bloemarme gebieden. De proef duurt drie jaar.

PUUR

31

natuur

Bang voor bijen? Veel mensen vinden bijen eng. Dat is

Honingbijen welkom

steken zelden. Ze hebben immers

De honingbij lijdt net als de wilde

geen volk dat ze moeten verdedigen.

bijen onder de verschraling van het

Bovendien zijn hun angels veelal

landschap. Bovendien worden veel

niet sterk genoeg om onze huid te

honingbij-volkeren slachtoffer van de

doorboren. Honingbijen steken

varroamijt, waardoor ze verzwakken.

ook niet zomaar, alleen als ze zich

En dan is er het landbouwgif; zelfs bij

bedreigd voelen. Als je uit de buurt

een lage dosering kunnen honing-

van de kasten blijft en ze met rust laat,

bijen de weg naar hun kast niet meer

gebeurt er meestal niks.

kunnen terugvinden. Natuurmonumenten wil de honingbij

Hou de tuin slordig

graag te hulp schieten door imkers

Wilde bijen houden van een slordige

de gelegenheid te geven hun bijen-

tuin. Door stuifmeel- en nectarrijke

kasten op de hei te zetten. Maar

planten te planten, zijn de bijen erg

omdat honingbijen met wilde bijen

geholpen. Elk seizoen vliegen er

concurreren om stuifmeel en nectar,

namelijk andere soorten. Verder

wordt goed gekeken in welke

helpt u bijen enorm met houtblokken

gebieden het kan. Voor zowel wilde

(waarin u gangetjes boort) en met

bij als honingbij geldt dat ze enorm

oude takken en riet- of bamboesten-

Koekoeksbijen leggen een ei in het nest van een ander. De koekoek-

geholpen zijn met een bloemrijker

gels. En onbegroeide, zandige ruimte

slarve verorbert eerst het eitje of de larve van de wilde bij en peuzelt

landschap.

tussen de klinkers of een bergje kaal

dan het stuifmeel op. Sommige koekoeksbijen zijn gespecialiseerd op

Meer info: jaarvandebij.nl

zand geeft de gravers een kans.

één gastheer, anderen misbruiken meerdere.

Rode Lijst

NESTWIJZE

BLOEMBEZOEK

13% bovengronds

28% verzamelt geen stuifmeel

LEEFWIJZE

Bedreigd! Maar liefst de helft van de wilde bijen in Nederland is bedreigd. Door het vele gif

55% Bedreigd

88% alleenstaand

op de landbouwgronden zijn er steeds minder bloemen. De versnippering van het groen werkt ook

16% onder-/bovengronds 40% Niet bedreigd

21% verzamelt stuifmeel op

1% gebruikt dezelfde ingang

één plantengeslacht

als andere bijen

51% verzamelt stuifmeel op

11% werkt met andere bijen

meerdere plantengeslachten

samen

nadelig uit. Bijen moeten namelijk vlakbij hun nesten voldoende nectar en het

5% onvoldoende

juiste stuifmeel kunnen

gegevens om wat over

vinden.

bedreiging te zeggen

71% ondergronds

PUUR

32

natuur

tekst: Monica Wesseling I FOTO’S: Tim Faasen/kina, Jelger Herder/buiten-beeld, Rollin Verlinde/Vildaphoto.net, ina witsiers I Illustratie: Mediamind creative I Met dank aan bijenspecialist Theo Peeters

meestal niet nodig. Zeker wilde bijen

COLUMN

De mens die van herrie maken zijn hobby heeft gemaakt, krijgt zes dagen de tijd. De mens die van rust houdt, krijgt slechts één dag om op adem te komen.

D

e Gelderse gemeente Lochem pretendeert een groene gemeente te zijn waar milieu en natuur van onschatbare waarde zijn. Ik kom er vaak en

hard knetteren. Wagentjes die bijna overal in Nederland verboden zijn vanwege stank en lawaai

ik vind het inderdaad een schitterende omgeving.

overlast. En het ergste is, die vergun-

Een rijk gevarieerd landschap langs de meande-

ning is verleend van ’s morgens negen

rende IJssel. Hoge donkere bossen met romantisch

tot ’s avonds negen, zes dagen per

verstopte vennetjes, omzoomd door weilanden en

week! Dus de mens die van herrie

akkerland. Maar bij het zien van de Gorsselse Heide,

maken zijn hobby heeft gemaakt,

bloeit mijn hart pas echt open. Een uitgestrekte open

krijgt zes dagen de tijd. De mens

vlakte die elk seizoen van kleur verandert. In

die van rust houdt, krijgt slechts

augustus is de hei op zijn mooist: een oase

één dag om op adem te komen. Ik

van paarse gloed.

zag laatst een wandelaar op de hei

In het hart van dit natuurgebied,

met oordopjes in!

op steenworp afstand van

Hoe is het mogelijk dat een gemeen-

de hei, bevindt zich de kartbaan van

foto: Harry Meijer/hollandse hoogte

verlenen voor tweetakt karts. Dat zijn motoren die kei-

teraad besluit om een schitterend natuurgebied zo te vernietigen. Alles

Eefde. Jarenlang

van waarde is weerloos. Maar gemeente-

een vriendelijke

raad van Lochem, als u werkelijk vindt dat

attractie. Totdat

milieu en natuur van onschatbare waarde

de gemeente Lochem

zijn, kom dan terug op uw besluit en beperk

besloot een vergunning te

die vergunning.

Wil je helpen om de Gorsselse Heide stil te houden? Laat van je horen op www.mooilochem.nl

Leopold Witte acteur en schrijver

Komt dat zien

Spetterende natuur Hup, spring erin! Even pootje baden in een verfrissende beek waar het water langs je voeten snelt. Of een heerlijke duik nemen in het frisse water van een plas, meer of rivier. Ze bestaan nog, de plekken in de natuur die verkoeling geven. En het kan ook weer, omdat het water weer veel schoner is. Spetterende natuur, we vinden het onweerstaanbaar. En dat geldt ook voor dieren. Op een zomerse dag zie je merels badderen in poeltjes, libellen dansen aan de waterrand, Schotse hooglanders tot hun buiken in een ven staan en (als je veel geluk hebt) een sperwer water drinken bij een plas. Wie de natuur op en rond het water uitvoeriger wil ervaren, pakt de kano. Peddelen tussen rietpluimen en moerasbosjes, tussen kwetterende karekieten en opgewonden sterns die over het water scheren. Of stap aan boord voor een verrassende vaartocht. Naar prachtige plekken waar mensen zelden komen. Waar planten, vogels en andere dieren de dienst uitmaken. Natuurbeleving in, op en rondom het water, het kan allemaal bij Natuurmonumenten.

1

Spetteren en plonzen bij Natuurmonumenten: 1 Kooiplas (Schiermonnikoog)

5 Spiegelplas 6 Nieuwkoopse Plassen

2 Blauwe Meer

7 Haringvliet

3 De Wieden

8 Markdal

4 Wormer- en Jisper-

9 Oisterwijkse ven

veld Meer info: nm.nl/varen

10 Grensmaas

7

3

2

4 6 5 8 9 10 PUUR

34

natuur

PUUR

35

natuur

foto: Gerrit Rekers/natuurmonumenten, fotoInzetje - kleine watersalamander: jorrit ‘t hoen/natuurmonumenten

Landgoed Leuvenhorst, Hierdense beek

Illustratie: Wim Dasselaar

Natuurmonumenten en de Postcode Loterij.

Bijvoorbeeld: uniek vogelparadijs in de maak. In het Markermeer (tussen Flevoland en NoordHolland) ligt een dikke laag slib als een verstikkende deken op de bodem. Planten en vissen gedijen er niet en daardoor blijven ook de vogels weg. Maar over een paar jaar zal het hier juist een vogelparadijs zijn: de Marker Wadden. Doorbraak Daarmee wordt een droom van Natuurmonumenten werkelijkheid. Jarenlang werd gezocht naar een oplossing voor het slibprobleem en nu is er een doorbraak. Natuurmonumenten gaat een innovatieve samenwerking aan met de bagger industrie: van het slib op de bodem

worden eilanden opgespoten. Er zal een soort waddenlandschap ontstaan, met zandplaten, stukken open water, moeras en wilgenbossen. Zeldzame vogelsoorten De Marker Wadden wordt een ideale voedselplaats voor vogels – ook voor soorten die nu maar weinig voorkomen, zoals de krooneend, zwarte ooievaar, zeearend en visarend. Met een oppervlakte van uiteindelijk tienduizend hectare gaat het om het grootste natuurontwikkelingsproject van ons land. ‘Hiermee veranderen we de kaart van Nederland en krijgen we er een mooi natuur- en recreatielandschap

bij’, zegt voorzitter Hans Wijers van Natuurmonumenten. Dankzij u… Natuurmonumenten ontvangt sinds 1990 een bijdrage van de Postcode Loterij. Dankzij alle deelnemers van de loterij heeft Natuurmonumenten heel veel verschillende projecten kunnen realiseren. Door mee te doen met de Postcode Loterij steunt u met 50% van uw inleg Natuurmonumenten en nog 84 andere goede doelen. Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil. 34 Adv_Natuurmonumenten225x270.indd 1

10-05-12 14:10

Nieuws Natuur bij de stad Utrecht

foto’s: Delano van Heems/Natuurmonumenten, rene koster/Natuurmonumenten, ferry siemensma

(Her)ontdek Landgoed Haarzuilens Nieuw: restaurant aan het Naardermeer Op 27 juni opent Gasterij Stadzigt bij Naarden (NH) zijn deuren.

E

en haas die door de wei

Waterspeelpad

rent, een torenvalk die

Kinderen kunnen zich uitleven op

boven bermen bidt, een

het Waterspeelpad ’t Natte Laand.

koe die tussen de bloemen ligt. Ze

Langs een avontuurlijke route

Met een restaurant, vergader-

geven landgoed Haarzuilens, aan

(3 km) ontdekken zij de natuur

zalen en een landwinkel is dit de

de rand van Utrecht, een vredige

met een trekpontje, wiebelstenen

perfecte uitvalsbasis voor wie een

sfeer. Samen met de provincie en

en een polsstok. Om het recreatie-

vaartocht over het Naardermeer

vrijwilligers heeft Natuurmonu-

gebied af te maken staat er nog een

gaat maken. De Gasterij (de hele

menten het historische landschap

parkbos op het verlanglijstje van

week open) serveert een kleine

rondom Kasteel de Haar de afge-

Natuurmonumenten. Samen met

kaart met biologische producten.

lopen jaren opgeknapt.

bewoners is een ontwerp gemaakt

De landwinkel verkoopt ook

Vanuit de drukke stad kom je nu in

en de helft van de de grond is aan-

producten van boeren uit de

een landschap met middeleeuwse

gekocht. Maar door de bezuinigin-

omgeving. Leden van Natuur-

paden, bloemrijke akkers, een

gen dreigt het parkbos er niet te

monumenten ontvangen in juli

eendenkooi, een boomgaard en

komen. Natuurmonumenten zoekt

en augustus gratis een tweede

lanen met oude knotwilgen. Een

nu naar andere mogelijkheden om

kop koffie op vertoon van hun

oer-Hollands landschap waar je

het toch te realiseren.

ledenpas.

heerlijk kunt wandelen, fietsen,

Word fan van Haarzuilens via nm.nl/facebook

picknicken.

Grootsheid Duinen in één oogopslag

O

p de mooiste plek van de Loonse en Drunense Duinen heeft Natuurmonumenten een geweldig uitzichtpunt aangelegd. Hier komt de grootsheid van het stuifzand helemaal tot zijn

recht. Het uitzichtpunt, dat er is gekomen dankzij geld van Brussel en de provincie Brabant, is vanaf landgoed Bosch en Duin in Udenhout (Oude Bosschebaan 1) makkelijk bereikbaar over een verhard pad, dus ook voor mensen in een rolstoel. Bekijk het filmpje op www.facebook.com/loonseendrunenseduinen

PUUR

37

natuur

Wat zie ik daar...

Hollandse duinen

Dit ruige landschap hebben we te danken aan oerkrachten. Wind en zee geven er steeds weer nieuwe vormen aan. Om te overleven in die oer-Hollandse duinen moet je een echte specialist zijn.

Rugstreeppad Op zwoele avonden of na een regenbui zijn

Kleine parelmoervlinder

rugstreeppadden al van een kilometer afstand

De kleine parelmoervlinder vliegt in april,

te horen. Als paringsritueel produceren ze

heeft een dip in mei, maar is daarna tot ver in

een ratelend geluid om soortgenoten te

september te bewonderen. Hij heeft duin-

lokken. Rugstreeppadden houden van droge

viooltjes nodig om zich als rups te kunnen

zandige grond met ondiepe poelen. Daarin

ontpoppen en zich als vlinder te voeden

zetten ze in het voorjaar een tot twee meter

met nectar. Duinviooltjes bloeien al vroeg

lange eisnoeren af die wel drie- tot vier­

in het voorjaar. Als ze verwelken, zijn kleine

duizend eitjes bevatten!

parelmoervlinders te zien bij slangenkruid en blauwe zeedistel.

PUUR

38

natuur

Konijn Konijnen hebben heel lang een sleutelrol

Blauwe zeedistel

vervuld in de duinen. Door hun geknabbel

De blauwe zeedistel

Tapuit

aan planten, gras en kruiden hielden ze het

dankt zijn naam aan

Groter dan zestien centimeter wordt de

landschap open. In het zonlicht op de kortge-

de blauwe gloed van het waslaagje dat de

tapuit niet. Toch is hij goed te herkennen

knaagde grasveldjes deden tal van bijzondere

plant tegen uitdroging beschermt. Net als

aan zijn zwarte masker en grijze rug. Vanaf

planten het goed. Door myxomatose en de

duinroosje en duinviooltje groeit hij op open,

duintoppen en paaltjes jaagt hij op spinnen

virusziekte RHD is het aantal konijnen sterk

kalkrijk duinzand. Maar nu het duinlandschap

en andere bodeminsecten. Broeden doet de

achteruitgegaan. Met als gevolg dat bomen

dichtgroeit met struiken en bomen, komt de

tapuit in oude konijnenholen, waar hij vijf

de overhand krijgen.

blauwe zeedistel steeds minder voor.

tot zes eieren legt. In september verlaat hij Nederland om in Afrika te overwinteren.

PUUR

39

natuur

duinviooltje

Wat maakt de duinen zo bijzonder? Duinherstel, doet u mee?

De Nederlandse duinen staan al duizenden jaren onder invloed van wind en water. Diep onder onze duinen ligt zand verborgen uit het Nauw van Calais, dat zesduizend jaar geleden met zeestromen werd aangevoerd. Op drooggevallen strand boetseerde

Onderzoekers noemen de conditie van onze duinen zorgwek-

de wind er lage strandwallen van. Die raakten in de middeleeuwen bedolven onder

kend. Daardoor dreigen de rugstreeppad, het duinviooltje, de

een nieuwe laag zand: de ‘jonge duinen’. Duinlandschappen zijn bewegende land-

kleine parelmoervlinder, de zandhagedis en zelfs het konijn

schappen. Dat is goed te zien op de waddeneilanden en bij Voornes Duin, waar op het

te verdwijnen. Zonder open zand kunnen ze niet overleven.

strand nieuwe stuifduintjes ontstaan. Toch is het duinlandschap lang niet overal meer

Daarom werkt Natuurmonumenten in Zuid-Kennemerland,

zo dynamisch. Terwijl dat broodnodig is voor de bijzondere dieren en planten. Het is

Voornes Duin en de Duinen van Goeree aan het duinherstel-

natuurlijk ook heerlijk wandelen in de duinen. Kijk op nm.nl/duinwandelingen

project Dutch Dune Revival. Dat doen we voor een deel met financiële steun van de Europese Commissie en de provincies Noord- en Zuid-Holland. Maar er is nog 300.000 euro nodig om de overmatige begroeiing terug te dringen. Helpt u mee? Met een gift van bijvoorbeeld 20 euro geeft u planten en dieren, zoals het duinviooltje en het konijn weer een kans in de duinen. U kunt uw bijdrage overmaken op rekeningnummer 9933, o.v.v. Duinherstel. Alvast hartelijk dank voor uw bijdrage.

speciaal voor lezers

Naar de kust

Lekker een paar dagen uitwaaien in de duinen en aan het strand. Puur Natuur-lezers boeken nu extra voordelig een prachtige kustbungalow van Landal GreenParks.

17 bungalows aan de kust

Dit lezersaanbod is exclusief voor de parken Landal

Van de pittoreske Wadden tot de uitgebreide

Sluftervallei (Texel, NH), Résidence Terschelling

stranden van Zeeland, de kust heeft veel te

(Terschelling, Fr.), Schuttersbos (Terschelling,

bieden. Vanuit de bungalows van Landal kunt u

Fr.), Ameland State (Ameland, Fr.), Vitamaris

eindeloos fietsen, wandelen of uitwaaien op de

(Schiermonnikoog, Fr.), Dunimar (Noordwijker-

brede stranden. En vergeet op de Wadden vooral

hout, ZH) en Port Greve (Brouwershaven, Zld).

de gezellige dorpjes niet. De kop van Noord-

Boek het snel via www.landal.nl/NAT37L of

Holland staat garant voor watersportplezier en in

T 0900-8842 € 0,20/min.). Vermeld bij het

Zeeland heeft u de meeste kans op zon!

boeken de lezerscode NAT37L

Lezersaanbieding Boek nu een kustaccommodatie vanaf € 85 p.p. bij 2 personen (3e t/m 6e persoon € 20 p.p.).

PUUR

40

natuur

Alle actievoorwaarden staan op landal.nl/ NAT37L

Ontdek wat groen kan doen

Tekst: Michel Verschoor I foto’s: christophe brochard/kina rita van den broek/natuurmonumenten, Foto Fitis/Natuurmonumenten, Nico van Kappel/buiten-beeld, dick klees/kina, Gerrit van Ommering/buiten-beeld, Jacques van der Neut/Agami

Hoe & WAT in DE... Hollandse duinen

zandhagedis

De leukstE

De verrassendste producten bestel je via nm.nl/shop of telefonisch: 0800-0231666 (gratis nummer). De aanbiedingen gelden t/m 31 juli 2012.

Superzacht Natuurmonumenten-knuffels

Coole cap

zijn superzacht. Naast het konijn (15 cm) is er het uilskuiken, de

Deze katoenen Bergans army cap houdt het

eekhoorn, egel, ree en vleermuis.

hoofd koel deze zomer. Unisex, verstelbaar, en verkrijgbaar in de maten M en L.

Verzamel ze allemaal!

Nu van 15 voor 10 euro.

Nu van 9,95 voor 7,50 euro.

Eindeloos fietsen Alle fietspaden van Nederland in een handzame spiraalbinding (schaal 1:75.000). Inclusief verblijfsaccommodaties ,

Baddertijd

VVV-info en een fietsroute-

Met deze waterschaal komen

planner-CD-rom. Nu van 24,95 voor 19,50 euro

de vogels de zomer (en winter) wel door. Lichtgewicht en vorstbestendig (Ø 29 cm, H 8,5 cm). Nu van 19,95 voor 15 euro.

onze favoriet Stoere opbergbak Deze oersterke, papieren opbergbak is ideaal om bijvoorbeeld speelgoed in op te bergen. Gemaakt van gerecycled papier (buitenzijde) en polypropyleen (binnenzijde). Formaat 30x30x46cm. Gekleurde rand verkrijgbaar in roze, blauw of wit. Nu van 19,95 voor 15 euro per stuk.

PUUR

41

natuur

bever De stille opmars van de

Bijna ongemerkt is de bever bezig ons land te heroveren. Op steeds meer plekken duikt hij op. Ook in de gebieden van Natuur­ monumenten. Het succesverhaal van de bever laat zien dat je met de juiste maatregelen de natuur een geweldige impuls kunt geven.

Z

ie hem daar eens soepel door het water gaan. De

bevers de Tungelroyse Beek opgegaan. In de natuurgebieden

kop net boven water, neusgaten, ogen en oren

Ellburg en De Krang zijn al diverse sporen te zien, vertelt

bijna op één lijn. De bever is terug. En het gaat

Gaby. “Afgeknaagde bomen die er als potloodpunten uitzien,

hem goed. Eind jaren tachtig zijn de eerste bevers

bijvoorbeeld. En ook sleepsporen, ondiepe geultjes waardoor

uitgezet in de Biesbosch, daarna in de Gelderse

ze takken verslepen. Dit succes is echt te danken aan jaren-

Poort, het Maasdal en het Hunzedal. Van daaruit zoekt hij

lange inspanningen om natuurgebieden te vergroten en te

via rivieren, beken en andere waterlopen nieuwe locaties

verbinden.”

om zich te vestigen. Ook in gebieden die Natuurmonumenten beheert. Naar schatting zijn er nu weer zo’n zeshonderd

Heel veel hout nodig

bevers in ons land. En welke boswachter je er ook over

Ook langs de Maas in Noord-Brabant komen de bevers nu

spreekt, ze noemen de bever allemaal een grote aanwinst.

op veel plekken voor. Ze zijn waarschijnlijk afkomstig uit de Biesbosch. Het graafwerk voor de nieuwe riviernatuur in de

Potloodpunten

Hedelse Bovenwaard was eind 2009 nog maar net afgerond

Nadat zich enkele bevers, afkomstig uit Duitsland of België,

of de eerste sporen werden al gezien. “En nu is er een res-

langs de Limburgse Maas vestigden, zijn er tien jaar geleden

pectabele burcht”, vertelt boswachter Fons Mandigers. Tus-

een aantal uitgezet. Een groot natuurproject, de Grensmaas,

sen Den Bosch en Waalwijk zijn er nu zeker vier bewoonde

maakte dat ze er al snel geschikte plekken vonden om burch-

burchten. Juist op plekken waar de natuur weer de ruimte

ten te bouwen, zoals in Koningsteen bij Thorn. “Daar doen

heeft gekregen. “Het gaat dus heel goed. Het is indrukwek-

ze heel goed werk”, vertelt boswachter Gaby Bollen. “Met

kend om te zien wat ze aan bomen omknagen. Ze hebben

hun knaagwerk zorgen ze ervoor dat er kale oevers ontstaan,

heel veel hout nodig als voedsel en als bouwmateriaal.”

waar planten en vogels van profiteren.” Vanaf de Maas zijn

Dat andere dieren op een wel heel verrassende manier baat

PUUR

42

natuur

detail van de staart

Paspoort Lengte: 70 tot 100 centimeter Gewicht: 15 tot 35 kilo Voedsel: boomschors, bladeren, planten Verblijfplaats: burcht met ingang onder water Haarkleur: donkerbruin Opmerkelijk: 23.000 haren per cm² (een mens heeft er

hebben bij het werk van de bever, bleek in de winter van

Landschap 22 uitgezet in de beekdalen van de Hunze en de

2010-2011. “De Hedelse Bovenwaard stond volledig onder

Drentse Aa. “Dat gebied zit nu ‘vol’, waardoor jonge manne-

water, ook de burcht. De bevers bouwden toen in een paar

tjes gaan zwerven”, vertelt boswachter Jacob de Bruin.

dagen tijd een noodburcht. Op die burcht zat een hele groep

In het Friesche Veen, bij Paterswolde, zijn bijvoorbeeld al

konijnen te wachten tot het water weer zou zakken.”

diverse vraatsporen gevonden. “En begin 2010 hadden we

In Flevoland begon de victorie ongewild vanuit het Natuur-

Barend de Bever, zoals de buurt hem noemde. Hij zat in een

park in Lelystad. Twintig jaar geleden ontsnapte een aantal

wak, op een paar meter van een fietspad. Totaal niet schuw.

dieren uit het park. Nadat ze zich lang in het westelijk deel

Op YouTube staan wel filmpjes van hem.”

van de provincie ophielden, hebben ze nu ook de oversteek

Dat betekent dat bevers de A28 zijn overgestoken. Een

gemaakt naar de oostkant. Drie burchten zijn er nu in het

riskante onderneming. “Te vaak vinden we doodgereden

Harderbos, vertelt boswachter Norbert Kwint. “We hebben

bevers”, zegt Jacob. “Er moeten nu snel goede verbindingen

de steile oevers van een vaart die dwars door het bos gaat,

komen.” De verbindingen bij Paterswolde langs een nieuwe

De bever is de koe van het water

glooiend gemaakt. Maar op een paar

woonwijk en naar een groot waterbergingsgebied – De

plekken hebben we ze juist wat steil

Onlanden – zijn een goed begin. “Wat de bever, en ook de

gehouden zodat de bever er een burcht

otter, verder nodig heeft is een goede verbinding onder de

in kan maken. Dat heeft dus gewerkt.”

A28 en andere wegen en borden die aangeven waar bevers oversteken.” Inmiddels bewijst de bever ook in het noorden

Barend de Bever

zijn waarde. “Hij is de koe van het water. Hij graast de hele

Ook in het noorden is de bever hele-

zomer waterplanten weg. En een otter, afkomstig uit

maal terug. Sinds 2008 zijn er door het

De Wieden, is ingetrokken in de burcht in het Zuidlaarder-

Groninger Landschap en het Drents

meer. Dat kan dus ook.”

PUUR

43

natuur

tekst: Frans Bosscher I FOTO’s: laurent geslin/nature picture library, orsolya haarberg/nature picture library

300 per cm²)

De keuze van

In onze volgebouwde steden duiken steeds meer urban green-initiatieven op. Op daken, balkons, in buurttuinen, achter en onder glas. Irene Burkunk, bladmanager van Puur Natuur én Amsterdamse, komt met de leukste inspiratiebronnen.

De leden van het stadsguerilla ‘Tuinboon je mee?’ hebben door heel Amsterdam tuinbonen

je

geplant, omdat ze meer aandacht

n o o b Tuin

? e e m

Verticaal tuinieren

willen voor eetbaar groen in de

Een unieke oplossing voor het

stad. In geveltuinen, bij loszit-

balkon: een lichtgewicht wand van

tende stoeptegels en zelfs op de

1 bij 1 meter, met ‘zakken’ waar

Zuidas schieten de bonenplanten

twintig planten in kunnen groeien.

omhoog. Dat wordt smullen.

Deze eetbare wand bevat zelfs een

De verspreidingskaart

irrigatiesysteem dat aan de kraan

is te vinden op www.tuinboonjemee.nl

gekoppeld kan worden. www.eetbarewand.nl

Stedeling ontdekt natuur

Eetbaar Rotterdam

Op de dag dat Caspar Janssen (1962) vanaf zijn Amsterdamse balkon een pimpelmees van een koolmees kan

Ook in Rotterdam kunnen ze er wat

onderscheiden, start zijn ontdek-

van. Burgers en groenprofessionals

king van de natuur. Vanuit de stad

introduceerden daar Rotterdam

trekt hij het land in, maakt kennis

Eetbare Stad: een geweldig initiatief

met de veldparelmoervlinder en

dat Rotterdamse wildplukkers, urban

de goudvink, stuit op een ijsvogel

gardeners en schooltuiniers laat zien

tijdens het hardlopen en op een vos

wat eetbaar is in en rond de stad.

op het fietspad. ‘Ontpopt’ is heerlijk leesvoer bij een roseetje op het

www.eetbaarrotterdam.nl

stadse balkon.

biedt volop ideeën.

PUUR

44

natuur

Wildplukken Ook in stadsbermen en in de plantsoenen groeien gewassen die je zo in de sla of de soep

Raamtuinieren

kunt gooien. Maar wat is precies eetbaar en wat niet? Dat leer je op

Voor wie zelf geen balkon heeft, is er de windowfarm.

www.oogstenzonderzaaien.nl. Je vindt er ook informatie over

Een slim Amerikaans buizensysteem waarin vier planten onder

spannende wildplukwandelingen.

elkaar groeien, zonder dat er aarde aan te pas komt.

FOTO: Otto Kalkhoven/buiten-beeld

www.windowfarms.org

Balkonleven

Fern Richardson is een Amerikaanse gardening goeroe. Op haar website vind je tips and tricks over zoveel mogelijk planten in zoveel mogelijk potten op een zo klein mogelijke ruimte.

Groene vingertjes

Tuinieren op de vierkante centimeter. www.lifonthebalcony.com

Moesie de Moestuincoach leert kinderen hoe ze moeten moestui-

Frisgroene schaduw

nieren. Ook voor kinderen zonder groene vingers. Moesie stuurt elke week aanwijzingen. Wie het niet

Of het nou op je dakterras is of

snapt, kan Moesie mailen.

in je achtertuin, dit driehoekige bladerdak (4x4x4 meter)

www.moestuincoach.nl

houdt je hoofd koel! www.purple-frog.nl

PUUR

45

natuur

advertenties

De leukste picknickplekken Hoera, het is weer picknicktijd! Eind mei openden De Telegraaf, Natuurmonumenten en HEMA het seizoen met De Nationale Picknickweek 2012. Dus pak je mand in met de heerlijkste hapjes en sapjes, en zoek een plek in het park of aan het water. Voor praktische picknicktips ga je naar www.picknickweek.nl

Opa’s boom

bij Kasteel de Haar

Na de crematie van haar man moest mevrouw Van den Brink een asbestemming kiezen. Haar dochter wees haar op ‘Remember in Green’, het bedrijf dat herinneringsbomen kweekt op de as van overledenen. ‘Zijn boom heeft een prachtplek gekregen bij Kasteel de Haar. Het planten van de boom was een mooie gebeurtenis voor de hele familie. Onze drie kleinzoons die met zorg en liefde Opa’s boom in het plantgat zetten. En de zorgvuldige begeleiding.We zijn er enorm blij mee’.

Meer info: 088-7773777, www.rememberingreen.nl

Arla Zin!

0% vet, 100% natuurlijk

! Proef nu

Speciaal voor leden van Natuurmonumenten krijg je bij aankoop van één Arla Zin! drinkyoghurt het aankoopbedrag retour op jouw bankrekening. Vul de gegevens volledig in, omcirkel het bedrag op de kassabon en stuur beide naar: Naam

De wereld ligt aan uw voeten!

Sinds kort is honingkruidextract (ofwel Stevia) als natuurlijke zoetstof toegestaan in Nederland. Goed nieuws, zeggen we bij Arla. Wij houden namelijk van natuurlijke producten en kregen meteen zin met honingkruid iets goeds te doen. Het resultaat? Arla Zin! Een 0% vet drinkyoghurt, gezoet met het honingkruidextract en een klein beetje rietsuiker voor de smaak. Dus geen kunstmatige zoetstoffen, en ook geen kunstmatige geur-, kleurof smaakstoffen. Je supermarkt heeft Zin! in twee heerlijk smaken: rode vruchten en citrusvruchten.

Dhr./Mw.

Adres Postcode/Plaats

Aanbod heren model V-LITE MT NEVIS WPi van €119.95 voor

€ 79.95

Aanbod dames model V-LITE RAPID TRAIL WPi van €129.95 voor

Arla Zin! Geld terug-actie Natuurmonumenten Antwoordnummer 46 3860 VB Nijkerk (postzegel niet nodig)

€ 89.95

Telefoon Rekeningnr. Je ontvangt het aankoopbedrag binnen 6 weken op jouw rekening. Alleen inzendingen met originele actiekaarten worden geaccepteerd. Maximaal 1 verpakking per adres en rekeningnummer. Uiterste inzenddatum: 31 juli 2012.

Bent u geïnteresseerd in deze mooie lezersaanbieding ga dan naar www.natuurmonumenten.nl/hi-tec Op de site kunt u de schoenen bestellen. Tevens vindt u hier een korte omschrijving van de samenwerking tussen HI-TEC sports en Natuurmonumenten.

Dichter bij de natuur™

Meer informatie over honingkruid of Arla Zin! Kijk op www.arla.nl/zin of www.honingkruid.nl. PUUR

www.hi-tec.com

46

natuur

DE FASCINATIE van...

Ons eigen kleine walvisje

vrienden. Rivieren zijn schoongemaakt, stookolie op het strand is zeldzaam geworden en het schijnt dat er weer eetbare haringen rondzwemmen. Ik vind het een opwindende gedachte dat er een echt walvisachtig dier rondzwemt in het water waarin we ‘s zomers ook pootje baden. En bruinvissen laten zich zien. Vanaf een veerboot en vanaf een hoge zeedijk kun je ineens dat kenmerkende rugvinnetje boven water zien komen en weer onderduiken. En dat keer op keer. Daar zwemt er één! Inmiddels weet ik ook hoe een bruinvis aanvoelt. Ik vond er één die gestrand was in de branding en probeerde hem terug te duwen naar zee. Hij voelde aan als rubber, maar wel als levend rubber. Hijgde hoorbaar en moeizaam. We keken elkaar aan. Eventjes, als zoogdieren onder elkaar. Maar ik betwijfel of de bruinvis iets van mijn gezwoeg begreep. Hij is later

Dat was nieuws waar ik even van opveerde, toen zo’n vijftien jaar geleden werd gemeld dat er weer bruinvissen waren voor de Nederlandse kust. Bruinvissen hoorden bij de legendes van mijn jeugd. Beesten die je toen nog weleens zag, maar daarna verdwenen. Ze waren indruk-

gestorven in de handen van een professionele strand-

wekkend, want macaber. Wat ik zag en rook van deze

wacht. Verzwakt en verhongerd, bleek na onderzoek.

bijzondere dieren waren hun kadavers op het strand, aan-

Hij was er één van de honderden die jaarlijks ziek, gewond

gevreten door meeuwen. Zulke dooie beesten van bijna

of dood worden gevonden. Maar daarnaast zijn er naar

2 meter maakten diepe indruk. Pas veel later begreep ik

schatting weer 50.000 die springlevend in de zuidelijke

dat ze daar lagen omdat de zee ziek was.

Noordzee rondzwemmen; onze eigen walvisjes, niet veel

Het waren de jaren, dat er zoveel verdween uit mijn

groter dan anderhalve meter, maar heel speciaal.

illustrtatie: inge van noortwijk

speeltuin die Natuur heette. Ook de bruinvissen had ik

Frans Buissink

afgeschreven. Je kon niet weten, alleen maar hopen, dat op een dag de natuur weer zou opveren. Je ziet het nu

natuurschilder en journalist

gebeuren, dankzij de inspanningen van bevlogen natuur-

Wat vind jij fascinerend aan de zomer? Deel het nu op facebook.com/natuurmonumenten

PUUR

47

natuur

Komt dat zien

Sssst… Sssst. Hoor je die zachte, onregelmatige tikjes? Dat zijn de aren van het graan dat rijpt. Het geruis komt van de wuivende halmen en van al die bloemen die ertussen staan te bloeien. En dan die kleuren. Oranjerood, violetblauw, goudgeel, bleekgroen… Ja, dat zo’n akker schilders al eeuwenlang inspireert, is niet vreemd. Wie geniet er nu niet van deze uitbundige kleuren? Behalve een inspiratiebron zijn de akkerbloemen ook een schatkamer van onze natuur. Die schatkamer – met onder meer klaproos, korenbloem, akkerviooltje, kamille en korensla – kan alleen maar bestaan in gezelschap van de juiste hoeveelheid graan. Graan dat de akkerbloemen houvast geeft om overeind te blijven. Niet teveel, want dan is er voor akkerbloemen geen ruimte. Maar ook niet te weinig, want dan gaat het onkruid overheersen. Het beheer van die akkers vraagt om vakmanschap. Weinig of geen mest en historische oogstmethodes zijn nodig voor het voortbestaan van de sterk bedreigde akkerflora in Nederland. Daar blijven we ons best voor doen.

De mooiste akkers bij Natuurmonumenten: 1 Dwingelderveld

7 Tiengemeten

2 Hackfort

8 De Poel

3 Bergherbos

9 Limbrichterbos

4 Veluwezoom

10 IJzerenbos

5 Corversbos

11 Sint-

6 Haarzuilens

Pietersberg

1 6 8

7

5

2 43 9 10 11 PUUR

48

natuur

Twee vleugels Een pyjamazweefvlieg haalt nectar uit deze grote klaproos. Dat het een vlieg is en geen wesp kun je zien aan het aantal vleugels. De vlieg heeft er twee,

foto: hannie joziasse/buiten-beeld, fotoinzetje - graan: ferry siemensma, natuurmonumenten

de wesp vier.

PUUR

49

natuur

Naar buiten

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten. Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55

aalscholver

GRONINGEN

DRENTHE

OVERIJSSEL

Uitwaaiweekend

Aalscholvers

Geheel verzorgd weekend in

Roei-excursie met de

Kanotocht door de Wieden

het Dal van de Ruiten A, met

boswachter naar de Aalschol-

Verken de plassen, slootjes en

verkolonie van het Friesche

kolkjes. Met een picknick aan

kanotocht en boswachter-

zoeken! Onder leiding van een

Daarna dineren en slapen in de

(4 jul)

natuurgids (24 jun, 15 jul)

www.bommelhoeve.nl

pijlkruid

12x Varen

GELDERLAND

Historisch scheepje Vaar mee op de historische Berkelzomp over de Berkel naar landgoed De Velhorst. En dan

jun I nov

herberg (24 t/m 27 aug)

met de paardentram naar de prachtig Staringkoepel (op do in jun-nov)

jun I jul

wal en daarna: waterbeestjes

afstand van de stad Groningen

jul

Veen. Op een steenworp

WEEKEND-ARRANGEMENT

wandeling, picknicklunch en fietstocht door Westerwolde.

De redactie selecteerde de allerleukste waterexcursies van deze zomer NOORD-HOLLAND

Stille tocht

Regionale excursies in je mailbox? ga naar nm.nl/media

Dagelijks starten er vaartochten dermeer en de Ankeveense Plassen. Het is er zomers genieten van watervogels en blanke waterlelies.

groene kikker

ZUID-HOLLAND

Varen door de Voordelta

Herstel van de Vlietlanden

Vaartocht voor visueel beperkten

Natuur vanaf het water! Met

Ontdek hoe het landschap

Per boot of kano naar de

een gids langs Kwade Hoek,

van Delfland er in de Middel-

Nieuwkoopse Plassen. Beleef

de Haringvlietsluizen en een

eeuwen uitzag. Plus kleine

een zintuiglijke natuurervaring:

wandeling (15 sep)

horen, ruiken en voelen (16 sep)

sep

zeehonden (18 jul, 8 aug)

PUUR

50

natuur

sep

ZUID-HOLLAND

jul I aug

ZUID-HOLLAND

zandbank. Wie goed kijkt ziet

jun I jul I aug

over het verrassend stille Naar-

OVERIJSSEL

Zeilpunteren in De Wieden Genieten van natuur en vaarcultuur in een grote eikenhouten jul-aug) blauwborst

Varen langs Botshol In de zomer mag er weer

Plakje brandnetelcake?

gevaren worden. Ga mee langs

Varend door het Voorsterbos

veenweiden, rietlanden en

naar Netl waan je je in de

moerasbos, door smalle slootjes

Amazone. Daarna koffie met

en over weidse plassen. Elke wo

cake en informatie over brand-

en zat starten er vaartochten.

netelkleding van (4, 25 jul)

jul

FLEVOLAND

jun I jul

UTRECHT

foto’s: stefan claessens/natuurmonumenten, boot laurence delderfield/natuurmonumenten, paul van gaalen/natuurmonumenten, rene koster/natuurmonumenten, Bert Matthijssen/natuurmonumenten, m. schaefer/natuurmonumenten

jul I aug

punter (op do, zat, zon in

geelgerande waterroofkever

ZUID-HOLLAND

Goedemorgentocht We varen en horen de dieren van de Nieuwkoopse plassen ontwaken. Na afloop wacht een heerlijk ontbijt bij restaurant Tijsterman (22 jul, 5 aug, 19 aug, 2 sep)

jun I sep

Nog meer inspiratie vind je ook in onze bezoekers- & infocentra. Kijk op nm.nl/ bezoekerscentra

PUUR

51

natuur

De mooiste VAARroutes vind je op nm.nl/routes

Naar buiten

Wij selecteren de leukste activiteiten, maar er is natuurlijk nog veel meer te doen bij Natuurmonumenten. Bekijk het nu op nm.nl/agenda. Of bel met de Excursielijn, T (035) 655 99 55

spreeuw

GELDERLAND

Bos en hei

Poëtisch Planken

Theekoepeltje

Kriskras door Nationaal Park

Fietsen langs gedichten over de

Vertrek in Vorden en fiets

Dwingelderveld. Met een

mooiste plekjes van natuurge-

door het Achterhoekse coulis-

gids langs de mooiste bossen,

bied Planken Wambuis. Stippel

senlandschap naar de Staring-

vennen en heidevelden

zelf een route uit. Het boekje is

koepel aan de Berkel. Met

te koop in de webwinkel.

kleine tentoonstelling over de

Heuvel op, heuvel af Stap op bij informatieschuur knooppuntenbord, uw eigen fietsroute over de Sallandse Heuvelrug samen.

HELE ZOMER

De Pas in Haarle en stel, met het

koepel (25-30 km)

10x Fietsen

HELE ZOMER

Meer info: nm.nl/poezie

OVERIJSSEL

Fietsen op Landgoed Eerde Vanaf de parkeerplaats aan de Janmansweg in Eerde maak je prachtige tochten door het

De redactie selecteerde de heerlijkste fietstochten van deze zomer

Vechtdal en Twente.

HELE ZOMER

OVERIJSSEL

GELDERLAND

HELE ZOMER

(22 jun, 7 en 21 sep)

jun I sep

DRENTHE

NOORD-HOLLAND

Wormer- en Jisperveld

De mooiste FIETSroutes vind je op nm.nl/routes

Fietsen langs de oude weidemolentjes en weilanden vol vogels, insekten en bijzondere

jul

planten (15, 29 jul)

Fruitroute

Rondje Tiengemeten

Tocht over het Landgoed

Fietstocht met gids over het

Bloemdijken en weidevogellanden

Zak van Zuid-Beveland

Haarzuilens. Fiets door de

heerlijke, zomerse natuur­

Fietstocht, met gids, langs getij-

Fietsexcursie langs de welen

eiland. Fietsen zijn eventueel te

dengebied Kwade Hoek, op

van de Zak van Zuid-Beveland.

huur (21 juli, 15 aug)

de kop van het eiland Goeree-

Halverwege kun je genieten

Overvlakkee. Inclusief lekkere

van een lunch (40 km) (15 sep)

weilanden en langs oeroude akkers. Bekijk de appelboomgaard en de Hamtoren (14 km)

PUUR

streeklunch (9 aug, 23 aug)

52

natuur

sep

ZEELAND

aug

ZUID-HOLLAND

jul I aug

ZUID-HOLLAND

HELE ZOMER

UTRECHT

Buiten spelen ... binnen mag ook ;-)

Op expeditie

Vleermuizen spotten

De heuvels van Zuid-Limburg lijken

Wist je dat elke vleermuissoort

wel het buitenland. Dus neem je

z’n eigen geluid maakt? Om dat te

familie mee op expeditie! Starten

horen, nemen we een echte vleer-

kan vanuit de Roode Beek,

muizendetector mee. Landgoed

Sint-Pietersberg, het Geuldal of

Eerde, Ov. (21 jul)

Geleenbeekdal (1 jul)

FOTO’s: andrea denotti/natuurmonumenten, rene koster/natuurmonumenten, ruud poelstra/natuurmonumenten, mireille sinnige/natuurmonumenten

Viva Veluwezoom

Dierspeuren!

Kom je eigen insectenhotel maken en hang ‘m thuis op (7-11 jaar)!

Zomerspeurtocht

Ontdek op Schouwen (Zld) hoe

Ga mee op boswachterscursus (8-12 jaar). Stroop je mouwen op voor een

Ga op onderzoek vanuit Bezoekers-

de dieren hun voedsel zoeken.

woeste woudtocht (7-11 jaar). Of kom voor een spannende speurtocht

centrum Oisterwijk. Voor elke

6 t/m 12 jaar (8 en 15 aug)

(3-12 jaar) of een GPS-navigeertocht (11-16 jaar). Je beleeft het bij

leeftijd is er ’n speciale zomerspeur-­

Bezoekerscentrum Veluwezoom. Data en tijden: nm.nl/bcveluwezoom

tocht! Meer info: T (013) 523 18 00

WILDE ZOMER WEKEN Deze zomer hoef je je geen dag te vervelen. Want Natuurmonumenten organiseert de Wilde Zomer Weken. Doe mee! Kijk alvast op wildezomerweken.nl

Vlinder je mee?

Speurneuzendag

Knutsel en speel mee. Maak of word

Van 24 juli tot eind augustus kun je losgaan bij het spik-

de mooiste vlinder van de Sint-

splinternieuwe Bezoekers­centrum Gooi en Vechtstreek

Pietersberg (Li.). Van 4 t/m 8 jaar

(NH). Op dinsdag is het speurneuzendag (met speurders-

(29 jul)

pakket!). Op woensdag zoeken we op schepnettensafari naar beestjes in de poel. Op donderdag is het knutseldag.

Zomersafari

En op vrijdag bouwen we de tuin om tot een heus india-

Wil je weten hoe bosmieren of

nendorp! nm.nl/bcgooienvechtstreek

oorwormen er van dichtbij uitzien en waar de ogen van de slak zitten?

Watersafari

Kom dan naar het Harderbos (Fl.)

Gewapend met een schepnet en

Drukte in het Dwingelderveld

als je durft. Vanaf 6 jaar (15 en

verrekijker zoeken we in de Nieuw-

In het bezoekercentrum (Dr.) barst het elke dag (van 10 tot 17 uur)

29 aug)

koopse Plassen (ZH) naar allerlei

van de activiteiten. Wat dacht je van Dierendag, Bosdag, Kleine Beest-

dieren (elke wo-middag)

jesdag, Heidedag of Schapendag? nm.nl/bcdwingelderveld

op nm.nl/agenda vind je nog veel meer buiten- en binnenactiviteiten PUUR

53

natuur

JAARVERSLAG 2011

Voor een mooie natuur is alle hulp welkom! De oprichters van Natuurmonumenten reisden honderd jaar geleden door het land en noteerden percelen die ze wilden aankopen. Daarbij telde maar één ding: of een gebied mooi was. Hun verwondering over de schoonheid van de natuur en het behoud daarvan is de oorsprong van de natuur­bescherming in Nederland.

Hans Wijers, nieuwe

Veel belangstelling

Natuurmonumenten

voorzitter van

voor Wilde

vernieuwt.

Natuurmonumenten

Buiten Dagen

Komt dat zien!

Voorwoord | 1 Over Natuurmonumenten | 2 Beheren | 3 Beïnvloeden | 4 Betrekken | 5 Besturen | 6 Risicomanagement 7 Financiële kerncijfers 2011 | 8 Jaarrekening 2011 | 9 Begroting 2012 en financieel meerjarenplan 2012-2017 | Bijlagen

Alles over ons natuurwerk in 2011 Het nieuwe jaarverslag van Natuurmonumenten staat nu online op nm.nl/jaarverslag

Volg onze boswachters Je vindt ze op

Doneren

nm.nl/twitter

Doneren aan de natuur kan op giro 9933. Of geef een lidmaatschap cadeau aan een natuur­vriend(in). Het kan al voor 22,50 euro. Als welkomstgeschenk ontvangt

Kijk eens op Facebook Deel jouw natuur via facebook.

ieder nieuw lid het boekje ‘365x de natuur in’! nm.nl/cadeaulidmaatschap

com/natuurmonumenten

Nalaten aan de natuur Geef de natuur door aan toekomstige generaties. Door Natuurmonumenten op te

De natuur in je inbox Meer over de natuur in jouw

nemen in het testament. Bekijk de mogelijkheden op nm.nl/nalaten

buurt en de leukste activiteiten

Denk mee, praat mee

sturen we je graag per e-mail.

Leden van Natuurmonumenten kunnen meedenken en meepraten over de natuur

Ga naar nm.nl/media

foto: greet de schipper

in hun omgeving. Dat doen zij in regionale klankbordgroepen. Ook meepraten?

Vragen over uw

Kijk op nm.nl/dc

lidmaatschap?

Word vrijwilliger

Stel ze aan de Ledenservice

Dankzij onze enthousiaste vrijwilligers blijft de natuur mooi en staan de deuren van

T (035) 655 99 11, of op

onze bezoekerscentra open. Word ook vrijwilliger via nm.nl/vrijwilligers

nm.nl/vragen

Vereniging van natuurliefhebbers Natuurmonumenten is een vereniging met 730.000 leden. Dertien districtscommissies (12 provincies plus Amsterdam) betrekken de leden bij het verenigingswerk. In een jaarlijkse ledenvergadering worden de leden in hun district bijgepraat over het commissiewerk. De Verenigingsraad vormt de landelijke afvaardiging van de districtscommissies en vergadert halfjaarlijks.

Natuurmonumenten is een van de 81 Goede Doelen van de Nationale Postcode Loterij.

De (na)zomervergaderingen:

Natuur­

zat 30 juni District Groningen, Motel Westerbork, Westerbork I do 6 of 13 september District Noord-Brabant, Oisterwijk I

monumenten

ma 24 september District Flevoland, Lelystad.

voert het CBF-keurmerk van

Meer info over definitieve data, agendapunten en aanmelden: nm.nl/dc

het Centraal Bureau Fondsenwerving

PUUR

54

natuur

Goedenavond ... donder & bliksem

Wat een energie! “Zo’n onweer die een zomeravond open scheurt, is heel spectaculair. De flitsen die door de donkere lucht gaan. Met klappen die gigantisch zijn. Als het op afstand is, kan ik er ook nog wel van genieten. Maar over het algemeen ben ik toch erg op m’n hoede. Ik heb vaak bomen gezien waar de bliksem was ingeslagen. Het is onvoorstelbaar hoeveel foto’s: Joep Tomlow/buiten-beeld, Herman VEERBEEK

energie er vrijkomt bij zo’n inslag. Boombast en houtsplinters liggen tientallen meters verder. Ik heb wel respect gekregen voor dat geweld. Als ik onweer zie aankomen, zorg ik dat ik snel op een veilige plek ben.”

Han ten Seldam boswachter Planken Wambuis (Gld)

PUUR

55

natuur