altijd op zoek naar de ja

altijd op zoek naar de ja

speuren naar sterren

altijd op zoek naar de ja

Hein Schotsman, [email protected], tel.: 020-6283800 Met medewerking van: Arjen van Dijkhuizen, [email protected], tel.: 020-6288052 Serdar Küçükakın, [email protected], tel.: 020-6295086 Jacques van de Wal, [email protected], tel.: 020-6280499 Marijke Zewuster, [email protected], tel.: 020-3830518 Danielle Linders, Van Zandbeek communicatie & creatie (interviews)

Altijd op zoek naar de ja

Inhoudsopgave Voorwoord

2

Inleiding

4

1 De conjunctuur in 2011 en 2012

6

2 Schitterende landen

12

3 Schitterende sectoren

22

4 Schitterende ondernemers

28

5 Schitterende sterren

36

1

2

voorwoord


Een jaar geleden leek 2011 economisch gezien een succesvol jaar

Het verhaal over een traag groeiende wereldeconomie en een

te worden. Maar al snel bleek er zand in de raderen te zitten.

recessie in Europa is een verhaal over gemiddelden. Gemiddelden

Onder meer steeds duurder wordende grondstoffen en de

krijg je door uitersten en alles wat daar tussen zit, samen te

schuldencrisis in een aantal landen in de eurozone beperkten de

voegen. Onze economen zijn voor dit rapport juist op zoek gegaan

groei.

naar positieve uitersten. Zij hebben zich gericht op landen, sectoren en bedrijven die het in winterachtige tijden

Ondertussen is het al weer 2012. De problemen in Griekenland en

bovengemiddeld goed doen. Het idee erachter is dat een

de angst voor besmetting van grotere landen zorgen nog steeds

ondernemer altijd zal blijven zoeken naar de ja, naar kansen om

voor grote onrust. Het tast het vertrouwen aan in financiële

zich te onderscheiden, en dat er ook in een conjunctureel gezien

instellingen met grote vorderingen op deze overheden. Het gevolg

lastige periode landen, bedrijfstakken en ondernemingen zijn die

is dat de eurozone waarschijnlijk in een recessie is beland. Het

eruit springen.

meest prangende knelpunt is de begrotingsdiscipline in de eurolanden. Gelukkig is op dat terrein ondertussen vooruitgang

Zo hopen we u te inspireren. Zo’n benadering past ook bij onze

geboekt.

visie op ondernemerschap; goede ondernemers met visie kunnen alle statistieken verslaan.

Joop Wijn Lid Raad van Bestuur ABN AMRO Zakelijke Relaties Januari 2012

3

4

inleiding


We willen u in deze publicatie de sterren laten zien. Dat doen

Maar we willen in dit rapport vooral laten zien dat er verschillen

we in de eerste plaats door landen en sectoren te vergelijken.

zijn. Dat er sectoren zijn die het beter doen dan andere; dat er

Erg spannend klinkt dit niet. In de rapporten van het

landen zijn die met kop en schouder boven de rest uitsteken. En

Economisch Bureau worden landen en/of bedrijfstakken

dat er ondernemers zijn die zich daar bewust van zijn en daar-

voortdurend naast elkaar gezet. Maar dan gaat het meestal om

door in staat zijn om snelle omzetgroei te realiseren. De landen

het totaalplaatje. We tellen landen en sectoren bij elkaar op om

komen in hoofdstuk 2 aan de orde, de sectoren in hoofdstuk 3.

te weten te komen wat zich op een hoger aggregatieniveau afspeelt. We kijken naar Frankrijk en Duitsland om te zien hoe

En om de lijn van macro naar micro door te trekken, hebben we

de eurozone er voor staat. En we tellen uitvoer, consumptie en

drie succesvolle ondernemers geïnterviewd, te weten de

investeringen bij elkaar op om te zien hoe hoog de economische

directeuren van Adversitement, CryoSave en Unitron. Alle drie

groei in Nederland is.

kwamen ze voor in de ranglijst 2011 van de FD Gazellen, de lijst van snel groeiende Nederlandse bedrijven. De interviews vindt

Kijkend naar die aggregaten, zagen we in 2011 een grauw beeld.

u in hoofdstuk 4. In het laatste hoofdstuk kijken we terug op de

De wereldeconomie leek het jaar goed te beginnen, maar viel al

magie van het uitblinken.

snel terug. Dat gold in versterkte mate voor de eurozone. We gaan daar in hoofdstuk 1 op in. We kijken dan meteen vooruit naar 2012.

Economisch Bureau, januari 2012

5

6

hoofdstuk 1

de conjunctuur in 2011 en 2012


7

Het tegenvallende jaar 2011 Het jaar 2011 begon conjunctureel gezien sterk. En dat was goed

Dankzij deze reeks factoren vielen de groeicijfers over het tweede

nieuws. De grote economieën leken hun vorm te hebben hervon-

kwartaal in de VS en de eurozone tegen. En ook de indicatoren

den. De kredietcrisis van 2008 had mondiaal tot een omvangrijke

van het consumenten- en het producenten-vertrouwen brachten

economische krimp geleid. Sinds het voorjaar van 2009 krabbel-

slecht nieuws: ze liepen terug tot niveaus die duidden op matige

den de meeste economieën weer overeind, geholpen door stimu-

groei of zelfs krimp.

lerende overheden en door centrale banken die de rente naar recordlaagte hadden gebracht. In 2010 was wel sprake van onrust in

Voorlopende indicatoren

een paar landen van de eurozone, maar die leek zich te beperken

VS ISM en Duitse Ifo

tot Griekenland, Portugal en Ierland.

Mondiale economische groei Wereldhandel en mondiale industriële productie

70

120

60

110

50

100

40

90

20 15 10 5

30

0 -5

06

07

ISM (l.a.)

-10

08

09

10

80

11 Ifo (r.a.)

Bron: Thomson Reuters Datastream

-15 -20

05

06

07

08

09

10

11

Wereldhandel Mondiale industriële productie

Bron: Thomson Reuters Datastream, CPB

2011 en 2012 We hebben in de vorige paragraaf geschetst hoe het kwam dat 2011 tegenviel: sombere ondernemers en consumenten en spanningen binnen de eurozone waar de beleidsmakers geen raad mee leken te weten. Het was allemaal waar, maar het is niet het

Al snel bleek dat 2011 helemaal geen rustig jaar zou worden. In

hele verhaal.

2010 zorgde aanvulling van voorraden door bedrijven nog voor een bijdrage aan de economische groei. Begin 2011 was dat voorbij. In

Wat dat betreft, is het goed om nog een keer stil te staan bij de

veel landen, vooral in Europa, schakelden overheden over van sti-

factoren die de groeivertraging begin 2011 veroorzaakten. De olie-

muleren op bezuinigen. In enkele landen in het Midden-Oosten

prijs die eerder in 2011 omhoog vloog, is sinds april niet meer ge-

leidden hoge voedselprijzen en al lang bestaande ontevredenheid

stegen. Dat gold ook voor veel andere grondstoffenprijzen. De

onder de bevolking tot grootschalige protesten en uiteindelijk tot

tsunami in Japan heeft grote schade aangericht en de onzekerheid

omwentelingen. De industrielanden kregen daardoor te maken

over de energievoorziening van het land verder vergroot. De her-

met duurdere olie. Die olieprijs liep op van USD 93 in januari naar

stelwerkzaamheden verlopen moeizaam. Maar de leveringsproble-

een hoogtepunt van 125 eind april. Dat leidde tot oplopende infla-

men van de grote Japanse concerns, die wereldwijd tot groeiver-

tiecijfers en aantasting van koopkracht. Die hogere inflatie maakte

traging leidden, zijn verrassend snel opgelost. Er kwam een einde

centrale banken, vooral de Europese Centrale Bank, de ECB, on-

aan de negatieve bijdrage van de voorraadcyclus. En ten slotte de

rustig. De ECB koos voor renteverhogingen om de inflatie in toom

ECB. Zij heeft in de eerste helft van 2011 haar tarieven verhoogd,

te houden. Daar kwam bij dat Japan in maart werd getroffen door

maar in de laatste maanden van dat jaar die verhoging ongedaan

een grote tsunami. Als gevolg daarvan hadden Japanse expor-

gemaakt. Ook enkele centrale banken in opkomende economieën,

teurs enkele maanden grote moeite met het tijdig leveren van hun

bijvoorbeeld die in Brazilië, verlaagden hun tarieven. En de Fed

producten. En ten slotte de grootste boosdoener: er ging van alles

bleef de Amerikaanse economie ruimhartig stimuleren.

mis met overheidsbudgetten in de VS en een aantal landen in de eurozone. In de VS moest het plafond voor de staatsschuld

Door deze meevallers is voorkomen dat de Amerikaanse economie

omhoog. Dat ging niet van een leien dakje. In augustus kwam er

is ingeklapt. Het tegendeel was het geval. In het derde kwartaal

een voorlopige oplossing, maar de weg naar een structurele op-

van 2011 groeide de economie met 1,8% (ten opzichte van het

lossing is nog lang en hobbelig. De problemen in een aantal euro-

tweede kwartaal, geannualiseerd), duidelijk beter dan in de voor-

landen waren evenmin van voorbijgaande aard. Integendeel, ze

gaande kwartalen. Er zijn indicaties dat de Amerikaanse economie

liepen uit de hand en verspreidden zich naar steeds meer landen.

in 2012 blijft groeien, al zal het niet met spectaculaire cijfers zijn. Te

8

wijzen valt op de dalende werkloosheid, een weer verbeterend

In een groot deel van 2011 stond Griekenland centraal. De Griekse

producentenvertrouwen en op de aanhoudende groei van de be-

economie lijdt aan verschillende kwalen tegelijk. De economie is

stellingen van kapitaalgoederen. In de opkomende markten valt

onvoldoende concurrerend (vandaar een groot tekort op de lopen-

het tot nu toe met de groeivertraging mee. PMI’s (enquêtes, geba-

de rekening van de betalingsbalans). Bovendien zijn het begro-

seerd op beoordelingen van inkoopmanagers) geven aan dat in

tingstekort en de staatsschuld veel te groot en is de informatiever-

deze landen evenmin een forse terugval valt te verwachten.

schaffing daarover niet altijd in orde geweest. Griekse banken zitten zwaar in staatspapier en zijn dus afhankelijk van het reilen

De eurozone hoort niet in het rijtje thuis van landen waar we ge-

en zeilen van hun eigen overheid. De verontrusting hierover bij in-

matigd optimistisch over zijn. De groei is in de loop van 2011 ver-

ternationale beleggers leidde in 2011 tot rentetarieven voor tienja-

traagd. Het derde kwartaal liet nog een stijging van 0,2% ten op-

rige Griekse staatsobligaties van meer dan 30%.

zichte van het tweede kwartaal zien. Er zijn echter voldoende aanwijzingen dat een recessie is begonnen, met dank aan de schuldencrisis. In ons hoofdscenario nemen we aan dat de Europese regeringsleiders dit jaar vruchtbare besluiten nemen. Dan lijkt een licht herstel in de loop van het jaar haalbaar, al denken we wel dat de economie van de eurozone over het hele jaar gerekend zal krimpen. Maar er zijn stevige neerwaartse risico’s; daarom

Refirente ECB 5 4 3

denken we in scenario’s. Omdat de schuldencrisis in de eurozone

2

zo’n sterke invloed heeft op de economische ontwikkeling in de

1

eurozone en daarbuiten, wijden we er een aparte paragraaf aan. 0 07

Eurozone-BBP % j-o-j

08

09

10

11

12

Bron: Bloomberg

6

Nou kon de EU de Griekse problemen op zich wel aan. Grieken-

4

land produceert slechts 2,5% van het BBP van de hele eurozone.

2

Het probleem in 2011 was de besmetting van grotere economieën. Als beleggers zorgen over land x hebben, gaan zij zich ook

0

zorgen maken over land y. De gevaarlijke besmettingsroute was

-2

die van Griekenland via Ierland en Portugal naar de veel grotere

-4 -6

economieën Italië en Spanje. 00

02

04

06

08

10

Bron: Bloomberg

Eurocrisis

Die besmetting manifesteerde zich medio 2011 heftig. De Europese leiders besloten dat financiële instellingen deels voor de schade moesten opdraaien. Dat leidde tot grootschalige verkoop van Spaanse en Italiaanse staatsobligaties door banken en institu-

Op zich geeft die term eurocrisis de problemen niet goed weer.

tionele beleggers. Het gevolg was dat de rentes op die staatsobli-

De eurozone als geheel heeft geen slechte papieren. Het heeft

gaties omhoog schoten. Je zag, in lichtere mate, ook oplopende

een klein extern tekort en het gezamenlijke begrotingstekort en

rentes in Frankrijk en België. Zelfs de Nederlandse rente liep iets

de gezamenlijke staatsschuld van de eurolanden zijn lager dan in

op ten opzichte van het tarief in ‘veilige haven’ Duitsland. Het zal

de VS. Het gaat om een crisis in een aantal landen binnen de eu-

duidelijk zijn dat hoge rentes de problemen van landen met schul-

rozone en een gebrek aan goede instrumenten om daarmee om

den verergeren.

te gaan. Een crisisjaar was 2011 zeker. Aandelenkoersen en rentevoeten logen niet. De AEX daalde van 355 naar 312. Renteverschillen tussen Duitsland en Griekenland spraken boekdelen: begin 2010 ruim 2%, eind 2011 ruim 30% (tienjarige staatsobligaties). Tekenend was ook dat sinds het najaar van 2011 de bemoeienis van de G20, en dan vooral van de Amerikanen, zichtbaar en hoorbaar was. De terechte angst bestond dat als de crisis verder zou ontaarden, dit wereldwijd schade zou opleveren.


Renteverschil Duitsland met Italië en Spanje

heid het automatisme kan doorkruisen). Ook spraken ze ten aan-

%

zien van andere landen af dat private beleggers (vooral banken) niet weer gedwongen zouden worden op hun beleggingen af te

6

schrijven. Dat laatste leidde afgelopen zomer tot een vlucht uit

5

o.a. Italiaanse staatsobligaties. Ideaal waren de afspraken niet. Er

4

was nog steeds geen sluitend vangnet voor landen die vastlopen en structurele hervormingen bleven buiten beeld. Toch ervoeren

3

de financiële markten het als een stap vooruit. Het leidde er in elk

2

geval toe dat de stress op de financiële markten niet verder

1

opliep.

0 jun-10

sep-10

dec-10

mrt-11

jun-11

sep-11

dec-11

Italië Spanje

Bron: Bloomberg

De Europese instituties zijn niet ingericht op het snel en krachtig aanpakken van zulke problemen. Eén instituut kan wel slagvaardig opereren. De ECB zou op grote schaal staats-obligaties kunnen kopen van de probleemlanden. Maar het ondersteunen van lidsta-

Renteverschil Duitsland met Frankrijk en België % 4

3

2

1

ten valt buiten het mandaat van de ECB; de ECB is er om inflatie (en deflatie) tegen te gaan. Het opkopen van staatsobligaties waar

0

een luchtje aan zit, kan haar imago en daarmee het vertrouwen in

jun-10

de euro aantasten. Bovendien lijkt de ECB te denken dat als zij

sep-10

dec-10

mrt-11

jun-11

sep-11

dec-11

Frankrijk België

obligaties opkoopt, overheden minder geneigd zijn om knopen door te hakken. De ECB is daarom wel als koper van staats-

Bron: Bloomberg

obligaties op de secundaire markt aanwezig, maar niet van harte. Wij denken dat uiteindelijk de crisis bezworen wordt. In december In het najaar van 2011 had de schuldencrisis een bizar verloop.

lieten de beleidsmakers sense of urgency zien. Bovendien kan

Eind oktober werden nieuwe maatregelen aangekondigd (‘vrij-

men zich geen falen veroorloven. Als de crisis uit de hand loopt

willige’ 50% afschrijving op Griekse schuld door banken, herkapi-

gaan overheden failliet, met alle kosten van dien. Griekenland zou

talisatie van de banken en vergroting van de slagkracht van het

het eerste slachtoffer zijn, maar ook Spanje en Italië lopen dan

Europese noodfonds EFSF). Tot onvoorwaardelijke begrotings-

gevaar. Waarom zouden zij niet failliet kunnen gaan en Griekenland

discipline en structurele hervormingen kwam het echter nog niet.

wel? Het zou leiden tot forse verliezen bij banken en pensioenfondsen. De pensioen-voorziening, de kredietverlening en de fi-

De financiële markten waren dan ook niet overtuigd. Dat de Griek-

nanciële stabiliteit zouden in het gedrang komen. De export naar

se premier eerst wel en toen weer niet een referendum wilde or-

de geraakte landen zou stagneren. Dat zou een scherpe krimp van

ganiseren, verergerde de toestand. Rentes in Spanje en Italië

de economie van de eurozone als geheel betekenen.

vlogen verder omhoog, op de voet gevolgd door die in Frankrijk en België. Politieke leiders in Italië, Griekenland en Spanje verdwe-

Het uit de euro stappen van een land is geen goed alternatief. Juri-

nen van het toneel. In België zorgde de oplopende rente er zelfs

disch is er niets voor geregeld. Operationeel is het een lastig traject,

voor dat nu wel een kabinet kon worden geformeerd. En de vrees

dat veel voorbereiding vergt terwijl dat in stilte zou moeten gebeu-

groeide dat de eurozone niet in zijn huidige samenstelling zou

ren. Die twee gaan niet samen. De inwoners van het ‘vertrekkende’

kunnen voortbestaan.

land zullen massaal hun spaargelden het land uit willen brengen. Dat is rampzalig voor de liquiditeitspositie van de lokale banken. En de

De financiële markten hadden ondubbelzinnig duidelijk gemaakt

nieuwe munt van het land in kwestie zou in waarde kelderen ten op-

dat zij het laten afweten zolang het agendapunt ‘begrotingsdisci-

zichte van de euro, met alle gevolgen van dien voor de uitvoer van

pline’ niet goed geregeld is. In december kwamen de Europese

andere eurolanden, waaronder die van Nederland.

regeringsleiders opnieuw bijeen. Zij maakten nu wel afspraken over (bijna) automatische sancties bij begrotingstekorten van meer dan 3% van het BBP (bijna, omdat een gekwalificeerde meerder-

9

10

Omdat het opknippen van de eurozone ongewenst is en pappen

De particuliere consumptie zal in 2012 waarschijnlijk nog niet stij-

en nathouden van kwaad tot erger leidt, zijn rigoureuze maatrege-

gen, al loopt de inflatie terug door neerwaartse druk op de grond-

len nodig. Begrotingsdiscipline, vangnet en structurele hervormin-

stoffenprijzen. De inflatie is in 2011 gestegen naar 2,7%. Onder

gen zijn de sleutelwoorden. We spraken al over de ondertussen

meer dankzij lagere olieprijzen kan de inflatie dit jaar onder 2% uit-

genomen besluiten. Conclusie: we zijn op de goede weg, maar

komen. De consument krijgt echter ook te maken met bezuinigin-

we zijn er nog niet.

gen door de overheid. Bovendien blijft de huizenmarkt kwetsbaar. De prijsdaling van koopwoningen is opgelopen. We denken dat

Zo vinden we meer aandacht voor het concurrerender maken van

ook in 2012 de huizenprijzen dalen. De consument zal in 2012

vastgelopen economieën nodig. In Griekenland en Italië ligt de

geen groeimotor zijn.

stroperigheid van de economie aan de basis van de problemen. Bezuinigen sec is niet afdoende om staats-schulden te reduceren

Nederland huizenprijzen

want bezuinigen tast in eerste instantie de groei aan. Het moet

% j-o-j

gepaard gaan met maatregelen om economieën weerbaarder te maken, zodat ze sneller groeien.

20 15

We zien twee scenario’s: een met desintegratie die leidt tot depressie en chaos. De andere is stappen voorwaarts zetten richting Europese integratie. De keuze lijkt ons niet moeilijk. Europese integratie is de moeite waard. Daarom zijn we blij met de in december gezette stappen: beter laat dan nooit.

10 5 0 -5 -10

Nederland in 2011 en 2012

96

De Nederlandse economie ademt mee met die van de eurozone. Dat betekent dat er voor ons land ook sprake is van bleke groei-

98

00

02

04

06

08

10


vooruitzichten. Een recessie lijkt onvermijdelijk. De groei van de

Afsluiting

Nederlandse economie is in het voorjaar van 2011 fors afgezwakt.

Voor 2012 hanteren wij een basisscenario waarin de Amerikaanse

Door de verdere afkoeling van de wereldhandel en onzekerheid

economie zo’n 2% groeit. De opkomende economieën overwin-

door de schuldencrisis is de Nederlandse economie in het derde

nen hun groeivertraging door stimulerend beleid. De eurozone en

kwartaal zelfs gekrompen. We verwachten ook negatieve groei in

Nederland verkeren momenteel waarschijnlijk in een recessie.

2012.

Door de zwakke economische vooruitzichten en neerwaartse druk op de grondstoffenprijzen loopt de inflatie terug. De rentetarieven

Nederland producentenvertrouwen

blijven over de hele linie laag. Wellicht dat de kapitaalmarktrentes

index

in de tweede helft van het jaar wat oplopen. Dat is wel onder de aanname dat in de loop van het jaar het Amerikaanse herstel aan kracht wint en dat de economie van de eurozone weer groei laat

15

zien.1

10 5 0 -5 -10 -15 -20 -25 00

02

04

06

08

10

Bron: Bloomberg

De dominante factor is de uitvoer. De vooruitzichten op korte termijn zijn somber omdat de groei van de wereldhandel vertraagt. De verslechterende uitvoer tast ook de bereidheid van bedrijven om te investeren aan.

1 Zie abnamro.nl/economischbureau voor uitgebreide prognoses van het Economisch Bureau van ABN AMRO


11

12

hoofdstuk 2

schitterende landen

Bread crumb

13

Hoewel het sombere economische klimaat de opkomende

in april 2011 aan het onderzoek hebben deelgenomen, zei 50%

markten niet onberoerd laat, zijn hun groeivooruitzichten

dat ze nieuwe exportmarkten hadden betreden. Daarbij werd

vergeleken met die van de geïndustrialiseerde landen veel

Rusland met 8% het meest genoemd, gevolgd door Brazilië (7%),

gunstiger. Opkomende markten die een redelijke tot sterke groei

China (6%), Turkije (6%) en India (5%). Overigens is het aandeel

en een stijgende welvaart combineren met een aanzienlijke

van de Nederlandse export naar BRIC-landen in de totale uitvoer

omvang van de economie, zijn volgens ons bij uitstek de landen

slechts 4%. Tellen we Polen en Turkije hierbij op dan wordt dit 7%.

waar het ook in de komende moeilijke tijden nog goed zakendoen

De export naar de VS beslaat 5% en ruim 60% van de export gaat

is. Dit geldt voor de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China)

nog altijd naar de eurozone. Maar waar het aandeel van de uitvoer

maar in Europa ook voor Polen en Turkije. Op deze landen zullen

naar de VS en de eurozone stagneert, is het aandeel van de export

we dieper ingaan, maar ook onder de kleinere opkomende

naar de BRIC snel groeiende. Het CPB verwacht in een recente

economieën zijn mooie pareltjes te vinden.

studie4 dat deze trend de komende jaren niet verandert. Bij de

Van importmarkt naar afzetmarkt

directe investeringen zien we een soortgelijk beeld: 4% van de totale directe investeringen van Nederland gaat naar de BRIC-

Als grove maatstaf voor de indeling in opkomende markten en ont-

landen. Dit laat overigens onverlet dat Nederland voor veel van

wikkelde landen kan men de indeling in OESO- en niet-OESO-lan-

deze landen een uiterst belangrijke bron van directe investeringen

den nemen.2 De groei in de OESO-landen bedroeg in de afgelopen

is. Zo is Nederland de grootste investeerder in Brazilië met een

tien jaar gemiddeld 1,5% per jaar, tegen ruim 5% in de niet-OESO-

aandeel van circa 20%. Binnen de EU behoort Nederland verder

landen. Binnen de BRIC lieten China en India met ruim 10% en

tot de topvijf als het gaat om directe investeringen in de BRIC’s.

bijna 7% verreweg de sterkste groei zien. Dat opkomende economieën sneller groeien dan industrielanden komt door een aantal

BBP per hoofd BRIC’s

factoren. Zo kennen de opkomende economieën een sterkere be-

In USD

volkingsgroei en een sterkere productiviteitsgroei. Dit gaat gepaard met een sterke opkomst van een koopkrachtige middenklasse. Op-

15000

komende economieën groeien niet alleen sneller dan industrielanden, hun kredietwaardigheid is ook zichtbaar verbeterd, dankzij een

10000

aanzienlijke versterking van de economische structuur. Opkomende economieën ontwikkelen zich hierdoor van spelers in

5000

de marge, die vooral reageren op ontwikkelingen in de industrielanden, naar krachtige, zelfstandig acterende landen. Daarbij verbreedt hun rol van leveranciers van goedkope grondstoffen,

0 95

producten en diensten naar leveranciers van kapitaal, talent en innovatie. Bovendien worden de landen zelf een steeds belangrijkere afzetmarkt. Zo zullen volgens schattingen van The Economist (The World in 2012) de opkomende markten in 2012 al

97 Rusland Brazilië India China

99

01

03

05

07

09

11

Bron: EIU

rekening nemen.

Opkomende markten, je kunt er niet meer omheen

Nemen we als grove maatstaf voor de welvaart het BBP per

In 2011 behoorden in volgorde van grootte de volgende negen

hoofd van de bevolking dan zien we voor de BRIC-landen dat de

opkomende markten tot de toptwintig van grootste economieën:

BBP’s per hoofd van Rusland en van Brazilië vergelijkbaar zijn en

China, Brazilië, India, Rusland, Mexico, Zuid- Korea, Indonesië,

dat die van China en India duidelijk lager liggen. Tegelijkertijd is

Turkije en Saoedi-Arabië. Daarbij is het aandeel in het mondiale

onder de BRIC-landen de stijging van het BBP per hoofd sinds

BBP van de opkomende markten die deel uitmaken van deze

1995 het sterkst voor China (factor 8,5), gevolgd door Rusland (6),

toptwintig toegenomen van bijna 10% in 1990 tot ruim 25% in

India (4) en Brazilië (2,5).

2011. De verwachting is dat dit in 2020 ruim 40% zal zijn. Deze

Dat de gestegen welvaart ook perspectief biedt voor het

toptwintig is overigens goed voor ongeveer 80% van het

Nederlandse bedrijfsleven, blijkt uit het jaarlijkse onderzoek onder

mondiale BBP.

bijna de helft van de wereldwijde detailhandelsverkopen voor hun

exporterende bedrijven in Nederland van krediet-verzekeraar Atradius en exportorganisatie Fenedex.3 Van de 4000 bedrijven die

Het meest aansprekend is de opmars van China. Van een zesde

Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling; dertig welvarende industrielanden Trends in Export 2011, een gezamenlijk initiatief van kredietverzekeraar Atradius en exportorganisatie Fenedex, 2011 4 The rise of the BRIC countries and its impact on the Dutch economy; Stefan P.T. Groot e.a., CPB Background document, 2011 2 3

14

plaats in 1980 en een aandeel in het mondiale BBP van nog geen

Afrika speelt in de meeste rijtjes nauwelijks een rol en is ook voor

3%, is het land opgeklommen tot de tweede economie van de

veel investeerders nog vrij onontgonnen gebied. Toch lijkt het

wereld, na de VS, met een aandeel in het mondiale BBP van bijna

’verloren continent’ aan een niet te stuiten opmars te zijn

10%. Het aandeel van Brazilië is in diezelfde periode ‘slechts’

begonnen. De EIU voorspelt voor de periode van 2012 tot 2015

toegenomen van 2% tot net iets meer dan 3%. Daarmee was het

voor landen als Angola, Ghana, Mozambique, Nigeria en Tanzania

land overigens in 2010 wel goed voor een zevende plek op de

een BBP-groei van gemiddeld meer dan 7% per jaar. De sterke

wereldranglijst, voor India op negen en Rusland op elf.5 Tellen we

groei in met name Sub-Sahara Afrika heeft natuurlijk alles van

de BRIC-landen bij elkaar op dan bedroeg hun gezamenlijke

doen met de sterke vraag naar grondstoffen vanuit met name

aandeel in het mondiale BBP in 2010 net 18%, en de verwachting

China. Maar volgens de Afrikaanse Ontwikkelings-bank (AfDB)6, is

van de EIU is dat dit aandeel in 2020 gegroeid is naar ruim 30%,

een belangrijke oorzaak ook hier de forse toename van de

waarvan China ruim 20%-punt voor zijn rekening neemt. Volgens

middenklasse. Zij schatten dat de middenklasse in Sub-Sahara

deze schattingen van de EIU zal China daarmee al in 2020 de VS

Afrika is toegenomen van 196 miljoen in 2000 tot inmiddels 355

voorbij gestreefd zijn als grootste economie.

miljoen nu, dit is circa 34% van de bevolking. Ruim 70% van deze groep is jonger dan veertig jaar en dit geeft in potentie een

Aandeel in mondiaal BBP

belangrijke impuls aan de bestedingen. Volgens een recent artikel

%

in Finance and Development van het IMF zullen de consumptieve uitgaven in Afrika in de komende tien jaar bijna verdubbelen van

70

USD 860 miljard in 2008 naar USD 1400 miljard in 2020. De gunstige ontwikkeling in met name Sub-Sahara Afrika lijkt ook

60

goed uit te pakken voor Zuid-Afrika. Het land valt qua omvang bij de BRIC’s in het niet, maar het is en blijft wel de grootste en

50

meest welvarende economie van Afrika. Dit biedt investeringsmogelijkheden in het land zelf, maar maakt het land van de Bafana

40

Bafana en de Springbokken ook een uitstekende springplank voor 30 90

93

96

99

02

05

08

11

OESO Niet-OESO

Bron: EIU

Sterke groeiers, meer dan BRIC alleen

activiteiten in de rest van het continent. Naast de landen in de toptwintig zijn er dus nog veel landen die qua omvang van het BBP weliswaar minder groot zijn maar die qua groei met kop en schouders uitsteken boven de gemiddelde groei van het mondiale BBP. Het is op dit moment, gezien de

Naast de BRIC hebben ook kleinere opkomende markten de

kleinere afzetmarkt en een vaak lager welvaartsniveau, wellicht

afgelopen jaren een sterke groei laten zien. Hiervoor zijn ook

lastiger om zaken te doen met deze landen. Toch zijn ze zeker de

allerlei namen bedacht die de hoog gespannen toekomst-

moeite waard om in de gaten te houden.

verwachtingen weerspiegelen. Zo heb je de CIVETS (Colombia, (Bangladesh, Egypte, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan,

Zakendoen: cultuur is niet de enige hindernis

Filippijnen, Zuid-Korea, Turkije en Vietnam) is geïntroduceerd door

Volgens de studie van het CPB vormen culturele verschillen

Goldman Sachs. Willem Buiter, hoofdeconoom van Citibank,

een belangrijke hindernis voor Nederlandse bedrijven bij het

kwam met de term 3G- landen (Bangladesh, China, Egypte, India,

zakendoen met de BRIC-landen, maar handelsbarrières en wet-

Indonesië, Irak, Mongolië, Nigeria, Filippijnen, Sri Lanka, Vietnam);

en regelgeving spelen ook een rol. Kijken we bijvoorbeeld naar

3G staat in het Nederlands vertaald voor Globale Groei

de Ease of doing business indicator van de Wereldbank dan

Generatoren, oftewel landen die in de komende decennia een

scoren Brazilië, Rusland en India allemaal rond de 30, op een

groot groeipotentieel hebben. Verrassend is dat deze 3G lijst geen

schaal van 0 tot 100. China komt er met een score van 57

enkel Oost-Europees of Latijns-Amerikaans land bevat. Verder zijn

beduidend beter van af, maar in vergelijking met de 84 punten

er de EAGLEs (China, India, Brazilië, Indonesië, Zuid-Korea,

die Nederland scoort is ook dit nog een wereld van verschil. Bij

Rusland, Mexico, Egypte, Taiwan and Turkije), wat staat voor

veel van de kleinere opkomende markten zullen de hindernissen

Emerging And Growth-Leading Economies.

alleen maar groter zijn. Dit neemt niet weg dat het gezien de

Indonesië, Vietnam, Egypte, Turkije, Zuid-Afrika). De term Next-11

groeiperspectieven zeker de moeite waard kan zijn om deze hindernissen te nemen. 5 6

Rusland kwam in 2011 op een tiende plaats uit African Development Bank, Africa in 50 Years’ Time - The Road Towards Inclusive Growth, 2011


Kerngegevens 2011

15

en ijzererts tot de top drie producenten, maar het is ook een belangrijke producent van goud, bauxiet en tin. Verder biedt de

Brazilië China

BBP ($ mld) Bevolking (mln)

2443

6939

India Rusland Polen Turkije

ontdekking van olie in de zogenaamde pre-salt lagen nieuwe

1973

1798

522

investeringsperspectieven.

142

736

193

1320

1202

38

77

12671

5257

1641 12707 13683

9542

Ook de moderne op de export gerichte landbouwsector heeft een

razendsnelle ontwikkeling doorgemaakt en is goed voor circa 25%

Economische groei (%) 3,0 9,3 7,6 4,0 4,0 7,7

van de exportopbrengsten. Het gaat daarbij om een verscheiden-

Inflatie (%)

heid aan exportproducten, waarvan soja momenteel de belang-

BBP per capita ($)

6,6 5,5 9,0 8,5 4,3 6,0

rijkste is, maar koffie, citrusvruchten, suikerruit, en cacao, maïs en

Begrotingstekort#

vlees dragen ook een belangrijk steentje bij. Verder heeft Brazilië

Staatsschuld# Lopende rekening#

-2,5 -1,8 -5,4 -0,8 -5,6 -1,8 54 16 50 10 57 40 -2,4

2,9

-3,5

5,0

-4,8

-9,8

een redelijk diverse industriële sector. Zo zorgt de automobielindustrie voor circa 10% van de exportopbrengsten. China staat

inmiddels op de eerste plaats als belangrijkste exportbestemming,

Competitiveness*

53 26 56 66 41 59

maar de Verenigde Staten en de Europese Unie zijn eveneens nog

Doing Business**

126 91 132 120 62 71

Corruption***

73 75 95 143 41 61

steeds belangrijke importeurs. Nederland kwam in 2010 op de vierde plaats en is ook een belangrijke buitenlandse investeerder.

Rating S&P

BBB

AA- BBB-

BBB

A-

BB

Structurele problemen nog altijd aanzienlijk De laatste jaren is het economisch beleid verbeterd. Toch staan

Bronnen: ABN AMRO Economisch Bureau, EIU e.a.

nog veel zaken de ontwikkeling van het enorme potentieel in de

# % BBP

weg. Brazilië neemt in de Ease of doing business survey van de

* World Economic Forum, Global Competitiveness Index

Wereldbank een 126e plaats in op een totaal van 183 landen.

(rankings 1-142)

Daarbij spelen zaken als bureaucratie, corruptie, een hoge belas-

** Wereldbank, Ease of doing business survey (rankings 1-183)

tingdruk, gebrekkige infrastructuur en matig onderwijs een be-

*** Transparancy International, Corruption Perception index

langrijke rol. Brazilië scoort daarbij ook in vergelijking met de

(rankings 1-183)

andere BRIC-landen slecht. Dit geldt eveneens voor de Global Competitiveness Index van het World Economic Forum, waar

Brazilië: de toekomst is nu

Brazilië uitkomt op een 53e plaats, van 142 landen. Brazilië kampt zoals de meeste ontwikkelingslanden met grote interne

Brazilië heeft een enorme verscheidenheid aan delfstoffen, een

verschillen, vooral tussen de arme noordelijke regio’s en het

omvangrijk landbouwareaal, een ontwikkelde industriële sector en

veel welvarender zuidoosten. Zo bedraagt het BBP per capita in

een omvangrijke bevolking. Kortom een schitterend land. Neem

de staat Sao Paulo, goed voor 40 miljoen inwoners, ruim

daarbij het WK voetbal in 2014 en de Olympische Spelen in 2016,

USD 13.000, tegen slechts 3000 in een aantal van de noordelijke

dan kan het niet anders dan dat er legio mogelijkheden tot

staten.

zakendoen zijn.

En er zijn ten slotte grote verschillen tussen de formele en de omvangrijke informele sector.

Een onuitputbaar potentieel Met een bevolkingsomvang van circa 190 miljoen mensen heeft

Bumpy road

Brazilië verreweg de omvangrijkste bevolking van Latijns- Amerika

Ondanks de overvloed en verscheidenheid aan productiefactoren

en neemt het een vierde plaats in op de wereldranglijst.

werd het land in de laatste decennia van de vorige eeuw keer op

Vergrijzing speelt in Brazilië amper een rol, want liefst 40% van de

keer getroffen door zware economische tegenslag, niet in de

bevolking is jonger dan 24 jaar. Daarnaast is het gemeten naar

laatste plaats door economisch wanbeleid. Vandaar de benaming

oppervlakte het vijfde land van de wereld. Brazilië heeft zoals

‘land van de toekomst’. Pas in de eerste tien jaren van deze eeuw

gezegd een brede economische basis en een sterk

kwam de economische motor dankzij vergaande economische

gediversifieerde exportsector, zowel naar producten als naar

hervormingen weer goed op gang en groeide het land gemiddeld

afzetmarkten. Het land heeft een enorme verscheidenheid aan

met 3,6% per jaar. In vergelijking met China en India zijn dit geen

delfstoffen, waaronder ook olie, een omvangrijk landbouwareaal

spectaculaire cijfers, maar daar staat tegenover dat de welvaart in

en een belangrijke industriële sector. Zo behoort Brazilië voor tin

Brazilië al die jaren al veel hoger was.

16

BBP-groei

kleine speler. Hier kwam verandering in toen China in 2001 lid werd

In %

van de Wereldhandels-organisatie (WTO). Vanaf dat moment gingen letterlijk alle deuren in de wereld open voor ‘made in China’ en kreeg

9

het veelbesproken ‘investment-export-led’ groeimodel een flinke

6

duw in de rug. Het land is inmiddels wereldkampioen uitvoer en

3

heeft zijn aandeel in de mondiale economie vergroot van 3% begin jaren tachtig naar ongeveer 10% eind 2010. De niet aflatende honger

0

van het land naar energie heeft daarbij een flinke bodem gelegd onder grondstofprijzen. Aan de andere kant heeft de grote stroom

-3 -6

van goederen uit China op de wereldmarkt een drukkend effect 90

93

96

99

02

05

08

11

BBP Particuliere consumptie

Bron: EIU

gehad op de prijs van een breed scala aan goederen. Dat had een positieve invloed op de koopkracht van de Westerse consument.

Meer nadruk op particuliere consumptie Het groeiwonder heeft een keerzijde. De groei heeft de afgelopen

Vooruitzichten

decennia onevenredig geleund op investeringen en uitvoer. De

Het kan raar gaan. Was de angst voor oververhitting kortgeleden

consumptie is ondergesneeuwd geraakt. Zo is het aandeel van de

nog wijdverbreid, nu stevent Brazilië van alle Latijns-Amerikaanse

particuliere consumptie in de economie gedaald van meer dan

landen het duidelijkst af op een lagere groei. Dit is deels het

50% begin jaren tachtig naar 33% in 2010. Dit maakt de economie

gevolg van vroegtijdige monetaire verkrapping in 2010 om de

overgevoelig voor de mondiale economische ontwikkelingen. De

sterk opgelopen inflatie te beteugelen. De terugval van de

overheid heeft in haar laatste vijfjarenplan dat loopt van 2011 tot

mondiale groei speelt ook een belangrijke rol. Zo daalde de BBP-

en met 2015 dit euvel onderkend en zet voor deze periode in op

groei in 2011 van 4,2% in het eerste kwartaal tot slechts 2,1% in

het stimuleren van de consumptie. De beleidsmakers willen deze

het derde. Wij verwachten dat de groei in de eerste helft van 2012

transitie onder meer bewerkstelligen door het sociale vangnet en

blijft kwakkelen om daarna geleidelijk aan te trekken. Een ruimer

pensioenvoorzieningen te vergroten en de medische zorg toegan-

begrotings- en monetair beleid, forse investeringen in de infra-

kelijker te maken. Dit zijn zaken waar de gemiddelde Chinees veel

structuur en de olie-industrie en een gunstiger macro-economisch

geld voor opzij zet. De economische groei zal hierdoor in de perio-

plaatje wereldwijd, zullen de belangrijkste aanjagers zijn. Op basis

de 2011-2015 afvlakken naar een gemiddelde van 8%, maar wel

daarvan verwachten we dat het BBP in 2011 en 2012 met 3% en

een bredere basis kennen.

in 2013 met 4,5% zal groeien. Op langere termijn lijkt een langdurige groei van meer dan 4% moeilijk voorstelbaar, zolang de

Componenten van de economie

structurele beperkingen op het gebied van opleiding en

% BBP

infrastructuur voortbestaan. 60

De terugkeer van China

50

Tot enkele eeuwen geleden was China een van de welvarendste

40

landen, maar de snelle bevolkingsgroei vanaf 1800 in combinatie

30

met een isolationistisch bewind leidde ertoe dat het land achterbleef bij de rest van de wereld. De Chinezen zien zichzelf daarom niet als opkomende markt maar spreken liever van de terugkeer van China. China is nog geen belangrijke exportmarkt voor Neder-

20 10 0

80

land, maar de verwachte ontwikkeling richting een meer op consumptie gerichte groei zal de komende jaren volop nieuwe mogelijkheden bieden aan het Nederlandse bedrijfsleven.

85

90

95

00

05

10

Particuliere consumptie Investeringen Uitvoer

Bron: EIU

Stormachtige economische ontwikkelingen De economische ontwikkelingen sinds begin jaren tachtig van de

Conjuncturele uitdagingen in 2012

vorige eeuw waren stormachtig. De groei accelereerde naar een ge-

Naast deze structurele veranderingen beïnvloeden ook de minder

middelde van 10%. In de volgende tien jaar werd dit succes vastge-

uitbundige wereldhandel en de nijpende situatie op de

houden. Ondanks dat het nationale inkomen in deze twee decennia

vastgoedmarkt de groei. Deze uitdagingen zullen behoorlijk wat

bijna verviervoudigde, bleef China op het wereldtoneel een relatief

stuurmanskunst van de beleidsmakers in Peking vereisen. Wij


denken dat zij succesvol zullen zijn. Ze zullen zich gesteund weten

hoger niveau te brengen, zijn de vooruitzichten voor de industrie

door de structurele kracht van de economie. Zo kent het land al

(en de gehele economie) echter sterk verbeterd. Het aandeel van

jaren een overschot op de handelsbalans, met als gevolg een

de industrie steeg tussen 2001 en 2008 tot boven de 30% van

immens grote deviezenvoorraad. Het land heeft dus meer dan

het BBP. De textielindustrie speelt een prominente rol in de indu-

voldoende middelen om mogelijke financiële brandhaarden te lijf

strie, maar de autosector is sterk in opkomst. Gegeven het feit

te gaan. Voorts bedroeg de schuld van de centrale overheid eind

dat het autobezit nog vrij laag is (ongeveer 8,7 per 1000 inwoners)

2011 maar 16% van het BBP. Zelfs als we hier de schuld van de

en de economie sterk groeit, lijken de vooruitzichten voor deze

lokale overheden ter grootte van 25% van het BBP bij optellen,

sector zeer gunstig. De gestage opmars van de dienstensector en

zien de overheidsfinanciën er goed uit, zeker ook in vergelijking

de structurele daling van de landbouwsector zijn sinds het begin

met de Europese landen. Tot slot is ook de financiële positie van

van het millennium doorgegaan.

de huishoudens gezond. Weliswaar zijn de hypothecaire schulden opgelopen tot 16% van het BBP, maar de spaarquote bedroeg

Economische groei en investeringen

eind 2010 meer dan 45% van het BBP. De inflatie zal naar verwachting geen probleem vormen en ruimte laten voor een

34

12

versoepeling van het monetair beleid. Gegeven het vooruitzicht

32

10

dat de groei in 2012 maar ook de jaren daarna op een gedirigeerde

30

wijze zal worden vertraagd, lijken grote schommelingen in voed-

28

selprijzen zoals in 2008 of 2011 niet in de rede te liggen. Voor de

26

komende periode verwachten we dat de inflatie rond 4% zal

24

schommelen. Bij een economische groei van om en nabij de 8%

22

in deze periode is dit een zeer acceptabel tempo van geldont-

20

waarding. Opsommend lijkt een harde landing van de economie en/of een financiële crisis niet waarschijnlijk.

India: het nieuwe groeiwonder

8 6 4 2 90

93

96

99

Investeringen (% BBP, l.a.)

02

05

08

0

Economische groei (% j-o-j, r.a.)

Bron: EIU

India is het een na grootste land qua inwonertal, en de negende

De vooruitzichten

economie in de wereld met een omvang van het BBP van USD 1,9

De stijging van de investeringen heeft het land geen windeieren

biljoen. Het is zelfs de vierde economie gemeten in termen van

gelegd. De gemiddelde groei is geaccelereerd van 5,5% in de pe-

koopkrachtpariteit. Dit zijn indrukkende cijfers, maar ze vertellen niet

riode 1990-2000 naar bijna 8% sindsdien. De uitbundige groei is

het hele verhaal. Het land kent, net als de overige opkomende eco-

ook goed zichtbaar bij het inkomen per hoofd van de bevolking.

nomieën, een aantal uitdagingen: de slechte staat van de infrastruc-

Dat is sinds 2000 meer dan verdrievoudigd. Onder invloed van de

tuur, een grote informele sector, een sterke inkomensongelijkheid

mondiale crisis van 2009 zijn de investeringen de laatste paar jaar

en corruptie. India, de grootste parlementaire democratie van de

iets teruggevallen, maar dit is van tijdelijke aard. De overheid heeft

wereld, lijkt bovendien meer dan andere landen last te hebben van

bij de presentatie van haar budget voor het fiscale jaar 2011-2012

de stroperigheid in de politieke besluitvorming.

(april 2011-maart 2012) zich expliciet voorgenomen om het groeipotentieel van de economie, dat thans geschat wordt op 8%, te

Economische groei accelereert

verhogen naar minimaal 9% op de korte termijn. De manier om

Tot 1991 kende de economie weinig dynamiek en werd er zelfs

dit te bewerkstelligen is volgens de overheid het (verder) verho-

gesproken over de ‘Hindoe rate of growth’, wat inhield dat de

gen van de investeringen (in vooral de industrie). Als in het verle-

economie een vrij laag groeipotentieel had. Hier is echter sinds de

den behaalde resultaten enige garantie bieden voor de toekomst,

start van de hervormingen begin jaren negentig een eind aan

lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat dat hogere groeitempo be-

gekomen. De economie is geliberaliseerd en er zijn structurele

waarheid wordt. De internationale gemeenschap lijkt hier al expli-

veranderingen doorgevoerd. Als gevolg van deze hervormingen

ciet rekening mee te houden. Immers, verwacht wordt dat binnen

steeg het aandeel van de dienstensector van 45% in 1991 naar

een paar jaar India China zal zijn voorbijgestreefd als de snelst

50% in 2000. Tegelijk daalde het aandeel van de landbouwsector

groeiende economie ter wereld. Wij verwachten dat de groei in

in dezelfde periode van bijna 30% naar 23%. Het aandeel van de

2012 onder invloed van de gebeurtenissen in Europa net onder de

industrie bleef in deze periode ongeveer gelijk en schommelde zo

8% zal uitkomen, om vervolgens in 2013 door te stoten naar een

rond de 25%, terwijl het absorptievermogen van de industrie van

groeicijfer ruim boven de 8%.

(laagopgeleide) arbeidskrachten veel groter is dan van de dienstensector. Dankzij een actief beleid dat de overheid sinds het begin van het millennium voert om de investeringen structureel op een

17

18

Rusland: de beer is los

Economische groei en olieprijs

Met een oppervlakte van meer dan 17 miljoen km2 is Rusland het

Reëel BBP, % j-o-j / Brent Crude, in USD per vat

grootste land ter wereld. Het beschikt over een enorme voorraad grondstoffen. Het is ’s werelds grootste exporteur van aardgas, de

15

op een na grootste exporteur van olie en de op twee na grootste

10

exporteur van staal en aluminium. In BBP-omvang heeft Rusland

5

in 2011 Canada van de tiende plaats verstoten. Qua inwonertal is het met ruim 141 miljoen inwoners de nummer negen van de wereld. Na de val van het communisme is het land getransformeerd naar een meer marktgerichte en beter mondiaal geïntegreerde economie.

160 120

0

80

-5 40

-10 -15

0 96

98

00

02

Economische groei (l.a.)

04

06

08

10 Olieprijs (r.a.)

Afhankelijk van grondstoffen Olie en gas zorgen voor 50% van de overheidsinkomsten en 70%


van de exportopbrengsten. Gemeten naar aandeel in het BBP is de olie- en gassector de op twee na grootste (9%, 2010) na de

Uitdagingen

groothandel (10%) en de detailhandel (9,5%). Hierna volgen de

Er valt nog veel te winnen bij een verdere diversificatie en

overheid (6%) en de bouw (5%). De landbouw volgt met ruim 4%

modernisering van de economie. De industrie valt onder te

van het BBP op een achtste en de zakelijke dienstverlening (4,1%)

verdelen in een moderne, internationaal concurrerende grond-

op een negende plek.

stoffensector en de verouderde, niet-concurrerende zware industrie die zich vooral richt op de binnenlandse markt.

Hoewel de uitvoer qua producten weinig gediversifieerd is, is

De economische groei zou dan ook structureel omhoog kunnen

deze qua land van bestemming wel goed gespreid en niet sterk

als het investeringsklimaat wordt verbeterd. De investeringsbe-

geconcentreerd op één regio, zoals de kwetsbare eurozone.

reidheid wordt belemmerd door zwakke instituties zoals onvol-

Duitsland en Nederland zijn weliswaar de belangrijkste uitvoer-

doende bescherming van eigendomsrechten, een kwetsbaar

bestemmingen (met respectievelijk 8,5 en 6%), maar deze

bankwezen, onvoldoende transparantie, bureaucratie en hardnek-

worden op de voet gevolgd door de VS, China en Turkije.

kige corruptie. Op de corruptieladder van Transparency International is Rusland afgegleden naar een 143e plaats (van de 183), veel

Welvaartsontwikkeling stimuleert groei middenklasse

lager dan de overige BRIC’s. Behalve door deze structurele zwak-

Na de omwenteling is het welvaartspeil in Rusland sterk geste-

heden worden investeerders ook voorzichtiger door het toegeno-

gen, gesteund door hoge olieprijzen. De welvaartsgroei heeft een

men politieke risico. De met fraude besmeurde parlementsverkie-

gestage groei van de middenklasse teweeggebracht. Bestedingen

zingen in december 2011 werden gevolgd door een niet eerder

van consumenten vormen de belangrijkste pijler van de economie

vertoonde golf van protesten. Met de presidentsverkiezingen in

(50% van het BBP). De consumentenmarkt is sterk groeiende. De

maart voor de boeg zal de politieke onzekerheid nog wel even

detailhandelsverkopen stegen in 2010 en 2011 met zo’n 15% op

aanhouden. Wel verwachten we dat de overheid alles in het werk

jaarbasis (nominaal), voor de crisis was dit gemiddeld 25%.

zal stellen om de onrust niet uit de hand te laten lopen.

Groeivooruitzichten

President Medvedev heeft in de afgelopen jaren wel stappen

Door de sterke afhankelijkheid van de uitvoer van grondstoffen is

gezet gericht op het verbeteren van het investeringsklimaat en het

Rusland hard geraakt door de kredietcrisis: in 2009 kromp de eco-

moderniseren en diversifiëren van de economie. De overheid

nomie met bijna 8%. In 2010 en 2011 volgde een gematigd herstel

heeft een omvangrijk privatiseringsprogramma aangekondigd. De

met een groei van 4%. Wij denken dat de groei in 2012 als gevolg

voorwaarden hiervoor zijn aantrekkelijker gemaakt voor buiten-

van de mondiale afkoeling zal terugvallen tot 3,5%, waarbij de bin-

landse investeerders. Verder heeft de overheid een garantiefonds

nenlandse bestedingen de belangrijkste aanjagers van de groei zijn.

voor buitenlandse investeringen ingesteld ter waarde van USD 10

We zien wel neerwaartse risico’s in geval van een sterker dan ver-

miljard. Ook het organiseren van de Olympische Winterspelen in

wachte vertraging van de wereldeconomie als gevolg van de euro-

2014 en het WK voetbal in 2018 zal (buitenlandse) investeringen

crisis. Voor de jaren daarna verwachten we een trendgroei van zo’n

stimuleren. Ten slotte kan ook de toetreding tot de WTO, die na

4%. Dat ligt beneden het gemiddelde in het afgelopen decennium.

bijna twee decennia onderhandelen nu dichtbij lijkt, in dit opzicht

De trendgroei zou hoger kunnen uitpakken als Rusland serieus

positief bijdragen.

werk maakt van het verbeteren van het investeringsklimaat.


Polen: sterkste man van Europa

Economische groei

Kent u Mariusz Pudzianowski? Deze Pool was in de periode 2002-

Reëel BBP, % j-o-j

2009 zes keer de sterkste man van Europa. Daarmee staat hij een beetje symbool voor de opmerkelijke groeiprestaties van Polen

10

binnen Europa. Sinds de beginjaren 90 heeft het land dankzij een

5

shocktherapie en liberaal economisch beleid een snelle transitie

0

naar een markteconomie doorgemaakt. In de afgelopen twintig jaar groeide Polen sneller dan gemiddeld in Centraal-Europa. Vanwege zijn omvang, sterke groei en nabijheid is Polen voor

-5 -10

Nederland de belangrijkste exportmarkt van opkomend Europa. In 2010 exporteerde Nederland voor zo’n EUR 8,5 miljard naar Polen,

-15

90

Nederland exporteert vooral veel machines, elektronica en transportmaterieel naar Polen.

93

96

99

02

05

08

11

Polen Centraal-Europa*

dat is evenveel als de export naar China, Brazilië en India bij elkaar.

Bron: ABN AMRO Economisch Bureau, EIU, Global Insight

* Gewogen gemiddelde Hongarije, Polen, Slovenië, Slowakije, Tsjechië

Groeimotor Polen wist tijdens de kredietcrisis een recessie te vermijden,

Niet immuun voor de eurocrisis

dankzij een gunstige uitgangssituatie, een anticyclisch begrotings-

Toch is de economie niet immuun voor besmetting vanuit de

beleid en een flexibele wisselkoers. Ook in 2010 en 2011 groeide

eurozone. Wij hebben onze groeiraming voor 2012 verlaagd van

Polen met 4% sneller dan gemiddeld. Deze prestatie leunt sterk

3,5% naar 2,5%. De besmetting vindt allereerst plaats via

op de particuliere bestedingen, die ondanks de escalatie van de

vertrouwenseffecten en via een afzwakkende uitvoer. Polen is

eurocrisis robuust bleven. De gezinsbestedingen doen het beter

overigens minder afhankelijk van de uitvoer dan bijvoorbeeld

dan elders in Europa. Door de toenemende welvaart (het BBP per

Hongarije en Tsjechië. Ongeveer 56% van de uitvoer is bestemd

hoofd is in 1995-2011 verviervoudigd) is de middenklasse sterk in

voor de eurozone; naar Duitsland alleen gaat ruim 25%. De

opkomst. De particuliere consumptie vormt structureel een be-

uitvoer bestaat voor ruim 40% uit machines en

langrijke groeicomponent. De detailhandel is de grootste sector

transportmaterieel, gevolgd door fabrikaten (ruim 30%).

(11,4% BBP in 2010), gevolgd door de bouw en de groothandel. De bouwsector profiteert van investeringen samenhangend met

Uitvoerafhankelijkheid

het EK voetbal, dat Polen dit jaar met Oekraïne organiseert. In po-

In %, gemiddelden 2006-2010

litiek opzicht bewijst Polen zich na de toetreding tot de NAVO in 1999 en de EU in 2004 als een actieve, betrouwbare partner voor het Westen, die tevens hecht aan goede relaties met Rusland. De winst van de regeringspartij Burgerplatform van premier Donald Tusk bij de verkiezingen in oktober maakt het waarschijnlijk dat het marktgerichte en pro-Europese beleid de komende jaren wordt voortgezet.

90

70

50

30

10

Polen Uitvoer/BBP

Hongarije Uitvoer naar Duitsland

Tsjechië Uitvoer naar eurozone

Bron: EIU

Besmetting treedt ook op via financiële kanalen. Het opdrogen van de kapitaalstromen als gevolg van een toegenomen risicoaversie komt tot uiting in een druk op de zloty en in oplopende CDS-spreads. Poolse banken zijn kwetsbaar voor wisselkoersrisico’s (60% van de hypotheken is in vreemde valuta) en voor het terugtrekken van funding door moederbanken uit de eurozone. De kwetsbare overheidsfinanciën kunnen Polen extra gevoelig maken voor marktbesmetting. Speerpunt is het terugdringen van het begrotingstekort, dat opliep tot 8% van het BBP in 2010 en naar

19

20

verwachting in 2011 is uitgekomen op 5,5%. De overheid wil het

10.000 in 2008. Met andere woorden, Turkije toonde aan dat het

tekort in 2012 reduceren tot onder de 3%. De staatsschuld stijgt

beschikt over een zeer flexibele economie.

tot naar schatting 57% van het BBP in 2012. Als de overheid erin slaagt het tekort te verkleinen dan stijgt de staatsschuld de

Deze uitbundige groei was aanvankelijk sterk gecentreerd rond de

komende jaren naar verwachting niet meer. Overigens biedt de

textielindustrie, die ook het leeuwendeel van de uitvoer voor zijn

Precautionary Flexible Credit Line bij het IMF van ongeveer USD

rekening nam. Deze sector is echter de laatste jaren in een rap

30 miljard een liquiditeitsbuffer.

tempo voorbij gestreefd door de auto-industrie en de consumentenelektronica. Voorts hebben grote Westerse banken

Turkije: inlossen van de belofte

na 2001 hun weg naar de Turkse financiële sector gevonden.

De Turkse economie staat al enkele decennia bekend als

Bedroeg vóór de crisis van 2001 het aandeel van buitenlandse

dynamisch. Tot het begin van het huidige millennium was het

banken in de Turkse financiële sector nog geen 3%, eind 2010

groeipad erg onevenwichtig en werd het land geplaagd door

was dit aandeel opgelopen tot ongeveer 20%.

torenhoge inflatie.

De crisis van 2009 De inflatie, veroorzaakt door slecht economisch beleid, bedroeg in

Zowel de overheid, de consumenten als de banken hadden op

de twee laatste decennia van de afgelopen eeuw gemiddeld meer

weg naar de crisis van 2008/2009 redelijk sterke balansposities.

dan 70%. Het macro-mismanagement bereikte zijn dieptepunt in

Dit kon Turkije echter niet beschermen tegen de mondiale crisis

de jaren negentig toen zowel in 1994 als in 1999 een financiële

en de economie ging opnieuw diep door de knieën. Het al

crisis plaatsvond. Het gevolg was dat het inkomen per hoofd van

decennia voortdurende tekort op de lopende rekening was hier

de bevolking eind jaren negentig lager was dan aan het begin van

debet aan. Het leeuwendeel van het tekort (om en nabij de 65%)

dat decennium.

is te wijten aan de invoer van grondstoffen zoals olie. Daar Turkije voor de financiering van dit tekort aangewezen is op externe

Economische groei

middelen kwam de economische groeimotor tot stilstand op het

% j-o-j

moment dat in 2009 de externe financieringsbronnen opdroogden.

15 10

De sterke structuur van de economie, het tekort op de lopende re-

5

kening buiten beschouwing latend, was niet in staat om de economie te behoeden voor een recessie. Het droeg echter wel bij aan

0

de zeer sterke opleving van de economie in de twee jaren volgend

-5

op 2009. De economie groeide in 2010 en 2011 respectievelijk

-10 -15

met 9% en bijna 8%, terwijl voor beide jaren zowel het IMF als de 00

02

04

06

08

10

OESO vooraf uit was gegaan van een groei van 5%. Bron van deze groei was ten eerste de particuliere consumptie, gesteund


door verbeterende arbeidsmarkt-omstandigheden en toegang tot relatief goedkoop bankkrediet. Daarnaast namen de investeringen,

Het beleid wordt gerationaliseerd

na de kapitaalvernietiging in 2009 (investeringen -19%), zeer fors

Het keerpunt kwam echter in 2001 toen Turkije, na opnieuw

toe, met bijna 30% in 2010 en meer dan 20% in 2011. De zeer uit-

getroffen te zijn door een financiële crisis, met het IMF een zwaar

bundige groei in 2010 en 2011 kent een keerzijde: het tekort op de

hervormingsprogramma overeenkwam. De economie kromp in

lopende rekening liep onder invloed van de interne vraag fors op

dat jaar met bijna 6%. Het programma werd nagenoeg tot in de

en bereikte eind 2011 bijna 10% van het BBP. Dit neemt overigens

puntjes uitgevoerd. Dat heeft de economie geen windeieren

niet weg dat de uitvoer ook fors is toegenomen in 2011: gemid-

gelegd. De inflatie is sindsdien structureel teruggebracht tot het

deld met bijna 20%.

huidige niveau van onder de 10%.

Vooruitkijkend Belangrijker is dat het herstructureren van de economie in deze

Het gapende tekort op de lopende rekening is de achilleshiel van

periode, door onder meer omvangrijke privatiseringen en

de economie. Daardoor is het antwoord op de vraag of de afkoe-

vergaande bezuinigingen door de overheid, niet ten koste van de

ling in 2012 abrupt dan wel geleidelijk zal verlopen, niet alleen af-

economische groei is gegaan. De gemiddelde groei in de periode

hankelijk van de stuurmanskunsten van de beleidsmakers in

2002-2008 bedroeg bijna 6% en het inkomen per hoofd van de

Ankara, maar ook van de beschikbaarheid van externe financiële

bevolking steeg van ruim USD 4000 in 2000 naar boven de USD

middelen.


Dat laatste is afhankelijk van de algemene beschikbaarheid van middelen (wat in 2012 door de problemen in Europa naar verwachting minder zal zijn dan in 2011) en de aantrekkelijkheid van Turkije als investeringsland. Turkije heeft de afgelopen jaren laten zien waartoe het als flexibele economie in staat is. Alles overziend zijn wij van mening dat de zachte landing die reeds is ingezet niet zal ontaarden in een harde landing dit jaar. De economie zal dus blijven groeien. Wij gaan ervan uit dat de groei in 2012 zal uitkomen op 3,5% om vervolgens in 2013 weer aan te trekken.

21

22

hoofdstuk 3

schitterende sectoren


Sectoren en de conjunctuur

perd’ met subsidies, maar beleid waardoor ze ondernemend

Voordat we ingaan op een aantal schitterende sectoren in

meer ruimte krijgen: minder regels en barrières, maar meer mo-

Nederland geven we een korte schets van het conjunctuurbeeld op

gelijkheden voor bedrijfsfinanciering en gemakkelijker aansluiting

sectorniveau. De crisis die eind 2008 in de reële economie begon,

bij onderzoek en onderwijs. Zo hoopt de regering de concurrentie-

heeft de diverse sectoren in Nederland in een verschillend tempo

kracht te behouden of zelfs te versterken.

en met uiteenlopende kracht geraakt. En dat gold in 2010 en 2011 ook voor de manier waarop de sectoren de crisis weer uitkwamen.

Het topsectorenbeleid staat in de steigers en heeft nog veel aan

Het patroon is vrij simpel. De export was de aanjager van de groei,

bekendheid te winnen in het bedrijfsleven. Wel hebben

zoals eerder in dit rapport aangegeven. De industrie profiteerde

vertegenwoordigers van niet uitverkoren sectoren op diverse

daar in een vroeg stadium van: eerst sectoren die intermediaire

manieren laten weten dat ze het onterecht vinden dat hun sector

goederen voortbrengen, zoals chemie en metaal, maar in een later

niet als topsector is uitgekozen.

stadium ook sectoren in zowel de kapitaal-goederen- als de transportmiddelen- en de machine-industrie. De consument deed

Topsectoren

bij het hele herstel nauwelijks mee, wat betekende dat de horeca

▶▶ Agro & Food

en de detailhandel een beetje door-gekwakkeld hebben, zonder

▶▶ Tuinbouw & Uitgangsmaterialen

diepe dalen of hoge pieken. Verschillen zijn er wel. In de

▶▶ High Tech Systemen en materialen

detailhandel non-food (woonzaken, doe-het-zelf) is er wel pijn

▶▶ Energie

geleden, bij food eigenlijk niet. De belabberde situatie op de

▶▶ Logistiek

woningmarkt is daar debet aan. Dat had een groot negatief

▶▶ Life Sciences & Health

uitstralingseffect op andere sectoren. Te noemen vallen behalve de

▶▶ Creatieve industrie

detailhandel non-food uiteraard ook de (woning)bouw en branches

▶▶ Chemie

in de zakelijke dienstverlening zoals makelaardij en notariaat.

▶▶ Water ▶▶ Hoofdkantoren

Het transport zit qua herstel tussen industrie en detailhandel in: het internationaal transport is flink aangetrokken, het nationaal

Natuurlijk kun je hierover eindeloos debatteren. Of het sowieso

transport veel minder. Minder prettig is dat de tarieven zich vaak

zin heeft om sectoren te benoemen. Picking the winners, kan

nog op een laag niveau bevinden, waardoor de winstgevendheid

dat? En zo ja, zijn dan de juiste keuzes gemaakt? De reacties

nog lang niet op een goed peil is.

vanuit deze sectoren zijn begrijpelijk. Maar op deze plaats gaan we daar verder niet op in. We gaan ook geen ‘alternatieve secto-

De omzet is in veel sectoren geen goede indicator van de mate

ren’ kiezen in het kader van ‘picking the winners’. Wel willen we

van herstel. De omzet werd namelijk ook gestuwd door prijs-

een drietal schitterende sectoren voor het voetlicht brengen. Deze

verhogingen, die het gevolg waren van het (gedeeltelijk) door-

zijn niet willekeurig gekozen, maar het hadden ook andere secto-

berekenen van stijgende prijzen van grondstoffen.

ren kunnen zijn. Deze drie leveren op een heel eigen wijze een bijdrage aan Nederland. Aan de economie, de kennisinfrastructuur,

In de loop van 2011 zagen bedrijven in de meeste sectoren een

de werkgelegenheid. En deze sectoren kunnen nog beter functio-

afname van de groei. En gezien de macro-economische omgeving

neren. Met eigen inspanning, maar ook met hulp van de overheid.

en de stemming onder consumenten en producenten zal 2012 min-

Rode draad: kennis en opleiding op alle niveaus. Niet (alleen) op

der zijn dan 2011. De meeste sectoren zullen een krimp laten zien.

het niveau van topuniversiteiten en toponderzoek, maar juist ook

Topsectoren

op het gebied van middelbaar beroepsonderwijs. Om het voor jongeren die een vak willen leren aantrekkelijker te maken. Het

Dit hoofdstuk gaat over ‘schitterende’ sectoren. Maar waren er in

bedrijfsleven zit er om te springen. En willen we ook in de toe-

Nederland nog geen ‘topsectoren’ geïdentificeerd? Hebben we

komst schitterende sectoren, dan is op dat gebied actie nodig.

dan nog wel ‘schitterende’ sectoren nodig? ‘Topsectoren’ zijn een uitvloeisel van het nieuwe bedrijvenbeleid

De zorg

dat het kabinet-Rutte begin 2011 heeft ingezet. Het achterliggende

Het maatschappelijk belang van de zorg hoeft geen betoog, maar

idee is dat het hoge welvaartsniveau niet vanzelfsprekend is. Dat

ook het economisch belang is groot. De uitgaven aan gezond-heids-

is in belangrijke mate te danken aan onze concurrentiekracht, die

en welzijnszorg bedragen circa EUR 90 miljard. Daarmee vertegen-

voor een groot deel gestoeld is op innovatie en ondernemers-

woordigt de zorg (in brede zin) bijna 15% van het BBP. De sector

geest. Om die kracht in deze sterk veranderende wereld te be-

groeit sterk bovengemiddeld; in 1998 bedroeg de bijdrage aan het

houden, is er volgens het kabinet gecoördineerde actie nodig. En

BBP nog maar iets meer dan 11%. In de arbeidsmarkt-prognoses

dan geen maatregelen waarbij ondernemingen worden ‘gepam-

van het UWV staat zorg en welzijn met stip op nummer één op het

23

24

gebied van de groei van het aantal banen. De vergrijzing staat

In het topsectorplan ‘Life sciences & health’ is aangegeven dat er

garant voor een sterk toenemende vraag in de toekomst. De zorg is

in Nederland een kern is van zo’n driehonderd bedrijven en

niet zo maar een ‘markt’ als elke andere. Prijzen, volumes maar ook

instellingen die zich met technologisch innovatieve oplossingen

de kwaliteit komen niet louter tot stand als gevolg van vraag en

richt op de gezondheid. Jaarlijks wordt er door deze bedrijven en

aanbod. De overheid bemoeit zich intensief met de gezondheids-

instellingen zo’n EUR 2 miljard in R&D geïnvesteerd.

markt. Zorg en zorgverzekering zijn ten dele een collectief goed, dat

Marktwerking zal in bepaalde delen van de zorg meer nadruk

zonder overheidsbemoeienis onvoldoende zou functioneren, met

krijgen. Met de efficiencywinst kunnen twee doelen worden

alle ongewenste maatschap-pelijke gevolgen van dien. Maar hier-

bereikt. In de eerste plaats is dat een beteugeling van de kosten,

door wordt er ook met argusogen gekeken naar deze groeisector.

iets wat absoluut noodzakelijk is. In de tweede plaats kunnen er

Er is een sterke roep om de kosten van gezondheidszorg te beteu-

middelen vrijkomen voor nieuw wetenschappelijk en toegepast

gelen. Dat lijkt de laatste jaren enigszins te lukken.

onderzoek. Daarmee kan het ‘medisch cluster’ zich versterken en ook internationaal een sterkere positie innemen. Nederland zorgt!

Hoewel de overheid altijd intense bemoeienis met de zorg zal houden, zijn er toch wel in rap tempo zaken aan het veranderen.

De maakindustrie

Het ontbreken van de tucht van de markt kan tot inefficiënte leiden.

In toenemende mate is de Nederlandse economie een

En daar lijkt best wat aan te doen. Specialisatie van ziekenhuizen op

diensteneconomie. De aandacht voor de maakindustrie is niet

bepaalde ingrepen kan tot kwaliteitsverbetering én meer efficiëntie

heel groot. Als er in Nederland al belangstelling is voor de

leiden. De prikkels daarvoor ontbreken nu nagenoeg. Langzamer-

industrie, dan is het voor ‘Hightech’. De aandacht daarvoor is

hand komen er echter steeds meer private partijen op de zorgmark-

natuurlijk prima, maar er mag ook aandacht zijn voor de wat

ten. Privé-klinieken en specialisten zijn al in toenemende mate aan

minder opzichtig aanwezige, vaak kleinschalige maar voor de

het ondernemen. En binnenkort mogen ziekenhuizen winst gaan

economie belangrijke maakindustrie.

uitkeren aan kapitaalverschaffers. Een van de belangrijkste drijfveren is de eerder aangehaalde specialisatie te bevorderen. En het

Het aandeel van de industrie in het BBP daalt gestaag. Maar op

moet zo voor ziekenhuizen eenvoudiger worden om kapitaal aan te

grond van de kale statistieken is de industrie nog altijd een be-

trekken, wat hoog nodig is om de buffers te vergroten.

langrijke sector voor de Nederlandse economie. Een productiewaarde van EUR 270 miljard, een toegevoegde waarde van EUR

Zorg belangrijke bron van innovatie

65 miljard, een export van meer dan EUR 150 miljard: de cijfers

De verwevenheid van de zorg met andere sectoren is groot. Uit

spreken voor zich. Maar de statistieken doen hier de waarheid

onderzoek blijkt dat een vraagimpuls van een euro leidt tot een

niet helemaal recht. In de eerste plaats besteden industriële be-

additionele vraag in andere sectoren van ruim 25 cent. De sector

drijven veel niet branche-eigen werkzaamheden uit. Waar vroeger

die het meest profiteert van additionele zorguitgaven is de

de (eigen) schoonmaak als industriële omzet werd geclassificeerd,

farmacie. Daarna is de bouw de sector waar de zorg de grootste

telt die van de ingehuurde facilitaire dienst-verlening niet meer als

uitgaven doet. Maar van veel groter belang dan deze ‘multiplier-

zodanig mee. Daarnaast zijn de multipliereffecten van de industrie

effecten’ is dat de zorgsector een belangrijke bron van innovatie is.

heel groot. Die komen niet allen bij de verkopers van intermediaire

7

goederen terecht, maar ook bij de zakelijke dienstverlening als

Zorg- en welzijnsuitgaven

technisch ontwerp, accountancy, advocatuur en financiële dienst-

% BBP

verlening. Deze sectoren kunnen alleen maar bloeien als bedrijven in sectoren als de maakindustrie goede zaken doen.

16 15

Van offshoring naar onshoring

14

Sinds de jaren tachtig is er, vooral in de VS, een tendens geweest om productiefaciliteiten naar het Verre Oosten te verplaatsen.

13

China is de afgelopen decennia de ‘fabriek’ van de wereld

12

geworden. Het land beschikt als enige over een aantal zeldzame

11

aardmetalen die nodig zijn bij de productie van hightech apparatuur. De laatste tijd is er - versterkt door de crisis – een

10 98

00

02

04

06

08

10

verandering in het denken over de complexiteit van productieketens en de afhankelijkheid van bepaalde landen. Er lijkt zelfs

Bron: CBS

7

sprake van een beweging in tegenovergestelde richting: onshoring

Boer en Croon, De bedrijfstak Zorg, Onderzoek naar de economische betekenis van de zorgsector, 2009


in plaats van verdere offshoring. Voor veel producten die niet tot

De groothandel

de massagoederen worden gerekend, is het vaak beter om dicht

Met handel is Nederland groot geworden. Maar vandaag de dag is

bij de klant te zitten. Om zo flexibel en klantgericht mogelijk te

de groothandel als sector een vrij onbekende. Voor het grote

opereren, zijn lange productieketens niet altijd praktisch. De

publiek bijna per definitie, omdat de groothandel immers business

kwetsbaarheid van dergelijke complexe ketens is in de crisis en

to business levert. En de sector telt relatief weinig ‘klinkende

recent met de tsunami in Japan en de overstromingen in Thailand

namen’, zoals die wel in de industrie of bouw aanwezig zijn.

(belangrijk op het gebied van de productie van harde schijven)

De statistieken werken ook niet altijd mee. In de Nationale

duidelijk geworden. Bedrijven kiezen er dan ook vaker dan in het

Rekeningen wordt de sector ‘Handel, vervoer en horeca’

verleden voor om grotere delen van het productieproces dichter

onderscheiden. Het belang van de groothandel voor de Neder-

bij huis te hebben. Daar komt bij dat de voordelen van lage

landse economie is alleen via omwegen te becijferen. Uit

loonkosten bij een stijgende welvaart in Azië onder druk staan. En

onderzoek8 blijkt dat de groothandel een omzet heeft van EUR

de transportkosten blijven naar verwachting ook hoog.

383 miljard, een toegevoegde waarde van EUR 43,5 miljard en

25

voor EUR 142 miljard exporteert. En om deze rij met indruk-

Aandeel industrie

wekkende cijfers af te maken: de groothandel verschaft werk aan

% BBP

meer dan een half miljoen mensen.

Groothandel zorgt voor efficiency in economie

25

De cijfers over de groothandel geven het belang van deze sector

22

aan. De cijfers zijn niet meer dan een momentopname en lijken

19

daardoor statisch. Achter deze cijfers zit echter een enorme

16

dynamiek. Zeker in de groothandel moet er hard voor gewerkt worden om resultaten te behalen en het bestaansrecht te bewijzen.

13

Zowel aan aanbod- als aan afnemerszijde zijn bedrijven op zoek naar zoveel mogelijk efficiency om de concurrentieslag met hun

10 70

75

80

85

90

95

00

05

10

concurrenten aan te kunnen. In een aantal sectoren heeft dat geleid tot een uitschakelingtendens bij de distribuerende groothandel:

Bron: CBS

‘cutting-out the middlemen’. Dat is niet in de laatste plaats gevoed door schaalvergroting aan beide zijden in de keten en natuurlijk door

Technologische vernieuwing kern voor maakindustrie

ontwikkelingen op het gebied van elektronisch zakendoen.

In welke mate onshoring bepalend zal zijn voor de toekomst van de industrie is moeilijk te zeggen. Duidelijk is ook dat Nederland

Dat betekent dat de groothandel continu moet bewijzen

voor massaproductie te duur is. In de maakindustrie zijn er dan

toegevoegde waarde te leveren. De sector moet tegen de laagste

ook veel bedrijven die zich hebben beperkt tot een bepaalde niche

prijzen de traditionele taak vervullen: het overbruggen van

waarin op maat of in kleine series wordt geproduceerd.

verschillen tussen producent en afnemer qua plaats, tijd en

Voorbeelden zijn specialistische jachtbouw, melkrobots en draai-

hoeveelheid. Maar in toenemende mate voegt de groothandel

deuren. Deze diversiteit in specialisatie is heel kenmerkend voor

functies toe aan de traditionele taken. Voorbeelden zijn

de maakindustrie in Nederland.

kwaliteitscontrole, productondersteuning en assemblage. En door samen te werken, bijvoorbeeld met toeleveranciers en afnemers

Een goede kennisinfrastructuur, met name opleidingen op lager

en de logistieke sector. Zo draagt de groothandel een flinke steen

en middelbaar niveau voor vakspecialisten, is voor het slagen van

bij aan de efficiency in het Nederlandse bedrijfsleven.

de maakindustrie van groot belang. Ondernemers klagen dat de opleidingen te veel algemeen vormend zijn en niet goed aan-

Kennis, kunde en creativiteit

sluiten op de praktijk. De metaal-sector schreeuwt om vakmen-

De groothandel kent allerlei uitdagingen. Dat komt niet alleen door

sen. Ook is het belangrijk dat het imago van de maakindustrie bij

de zojuist geschetste zaken. De wereld verandert. Bij de industrie

het grote publiek, maar voornamelijk bij jongeren, in positieve zin

schreven we dat na een proces van offshoring weer een tendens

verandert. Het beeld moet beklijven dat het een bloeiende inno-

naar onshoring op gang lijkt te komen. Dat hoeft voor de

vatieve sector is waar jongeren uitdagend werk kunnen vinden.

groothandel geen gunstige ontwikkeling te zijn. Handelsbedrijven

Hier hebben overheid, onderwijs en bedrijfsleven een taak. Zodat

zijn immers gebaat bij productieketens waarbij grondstoffen,

we ook in 2030 nog kunnen zeggen: Nederland maakt!

halffabrikaten en eindproducten over de wereld worden vervoerd.

8

PwC, Continu op zoek naar de toegevoegde waarde!, strategische agenda voor de groothandel, 2011

26

Ook is het zwaartepunt van de wereldeconomie aan het verschuiven. In toenemende mate bepalen BRIC-landen de groei van de wereldhandelsstromen. Voor bedrijven die actief zijn in de groothandel is het de vraag of zij daarvan willen meeprofiteren door daar als handelsbedrijf actief op in te spelen. Of dat ze tevreden zijn met de sterke positie die Nederland heeft als mainport, waar ze hun handen vol aan hebben. Maar dan kan er niet worden geprofiteerd van de sterke groei elders in de wereld. En het achterland van Nederland groeit echt minder hard…. Voor een succesvolle handelstoekomst is kennis, kunde en creativiteit nodig. Hier heeft natuurlijk in de eerste plaats de groothandel zelf een rol. Men zou moeten werken aan een dynamischer imago bij het grote publiek. Dat maakt bedrijven in de sector aantrekkelijker op de arbeidsmarkt. Van de overheid en de onderwijssector mag verwacht worden dat men meer investeert in hoger en middelbaar onderwijs met aansluiting op werk in de groothandel. En waarom geen leerstoel Handel? Nederland handelt!

Bread crumb

27

28

hoofdstuk 4

schitterende ondernemers


UNITRON

‘Wat doen we als het ons overkomt?’ “Toen ik hier net in dienst kwam, zei een

Afgelopen zomer beleefde hij een glorieus momentje, toen hij las hoe de toenmalige concurrent op zijn schreden terug moest keren en erkende toch de verkeerde keuzes te hebben gemaakt.

Omslag “We zijn van risicomijdend naar risicodragend gedrag gegaan.

concurrent tegen me: wat u in deze markt wilt,

Dat ging niet over één nacht ijs. Tot 2005 liet Unitron zich leiden

dat kán helemaal niet.” Unitron is een zeer

“Bovendien dachten de – merendeels technische – medewerkers

door de strategie van de klant”, bekent Van Liere openhartig.

succesvolle ontwikkelaar, producent én distributeur

van nature puur vanuit specificaties.” Dat liep als een geoliede

van medische en industriële apparaten, die

Maar Unitron kon méér zijn dan alleen elektronicaproducent,

wereldwijd actief is. “Dat zullen we nog wel eens

machine. Hun halffabrikaten en producten vonden gretig aftrek. wisten Van Liere en De Gier, nu samen aan de knoppen. “We wilden het productieapparaat flexibel maken. In de Westerse

zien”, dacht Guust van Liere, algemeen directeur

economie is je productie je bestaansrecht. De time-to-market,

van Unitron. Vanuit thuisbasis in IJzendijke,

om. Wat je wilt, is een one-piece-flow, met een zo efficiënt en

Zeeuws-Vlaanderen in gesprek met de frontman.

de arbeidskosten en de schaarste van middelen, daar gaat het effectief mogelijk ontwikkelproces.

In 1988 was open innovatie een nog onbekend begrip. Het was nog niet beschreven, het bestond nog niet, maar het was wel precies waar automatiseerder Guust van Liere en elektronicaproducent Rob de Gier naar op zoek waren. De Gier richtte Unitron op, Van Liere was van begin af aan als vriend en adviseur betrokken bij het bedrijf, zij het niet formeel. Samen creëerden zij open innovatie avant la lettre. Het is geen toevalligheid, geen incident; het tekent de manier van denken van beide heren. Wie het verhaal van de Unitron Groep hoort vertellen, merkt al snel dat die manier van denken als een rode draad door de bedrijfshistorie loopt. En door het leven van Guust van Liere. Meer dan eens kiest hij intuïtief, maar vastbesloten voor zaken die pas veel later onderbouwd - en vaak ook wetenschappelijk gestaafd - worden.

Visionair Rob de Gier wilde in 2005 een stapje terug doen en zocht een nieuw boegbeeld voor de organisatie. Guust van Liere werd in 2006 algemeen directeur van de Unitron Group. Een visionair ondernemer, al zal hij zichzelf nooit op die manier omschrijven. Van Liere is een technische man, en daarvan één die zijn wortels stevig in Zeeuws-Vlaanderen heeft. Nuchter, een harde werker, tikje rechtlijnig, maar geenszins stug of rigide. Daarvoor heeft hij teveel ideeën die tot uitvoer gebracht moeten worden, teveel bevlogenheid voor het nieuwe. “Toen ik hier net in dienst kwam, zei een concurrent tegen me: wat u in deze markt wilt, dat kán helemaal niet.” Dat is inmiddels zes jaar geleden.“Dat zullen we nog wel eens zien”, dacht Van Liere, maar zweeg wijselijk.

Guust van Liere in het bedrijfspand in IJzendijke

29

30

Unitron internationaal

“Als een klant een vraag heeft aan ons, is die altijd hetzelfde en

Unitron ging in 2011een joint venture aan met een producent in

altijd drieledig: wat zijn de kosten om een product te maken,

China waar ze al vijf jaar mee werken. “Iedereen waarschuwde

hoeveel tijd heeft dat nodig en wat wordt de uiteindelijke

ons destijds voor kopieergedrag en dergelijke, maar wij hebben

kostprijs?”

van begin af aan volledige inzage gegeven en gezorgd dat alle afspraken werden nagekomen. Wij zijn er zelf ook allergisch voor

Het antwoord van Unitron veranderde door de vergaande samen-

als ons informatie wordt onthouden.” De Chinese productie

werking met Orga drastisch. In plaats van binnen acht weken een

leverde de afgelopen vijf jaar ‘leuke resultaten’ op voor Unitron.

indicatief antwoord op die vragen te geven, kan Unitron nu binnen

Nu er een joint venture in een aparte onderneming is, heeft dat

twee weken met cijfers op tafel komen. De productie zelf is

een forse omzetdaling voor de Unitron Group zelf tot gevolg in

maximaal efficiënt en effectief georganiseerd: in plaats van de

2012. “Maar dat is helemaal niet erg, omdat wij dus niet sturen op

vroegere zes weken levertijd, kunnen de producten nu binnen

omzet maar op rendement”, glimlacht Van Liere. “En ja, er komt

24 uur geleverd worden. “In 2010 realiseerden we daardoor met

een tijd dat de Chinezen afscheid van ons gaan nemen, dat weet

eenzelfde hoeveelheid mensen een vervijfvoudigde output.”

je van tevoren. Maar dat moment kunnen we wel zo lang mogelijk uitstellen door vooruitstrevend te blijven.”

Kritische noot Universiteiten en hogescholen liepen de deur plat om studenten

Samen met klant Orga begaven ze zich op nog onbekend terrein:

onderzoek te laten doen bij zo’n mooi, innovatief bedrijf. Na een

het tijdens productie verkennen van grondige, structurele verbete-

keer of vijf, zes draaide Van Liere de vraag om: “Lovende woor-

ringen in het proces. “Daar was enorm wederzijds vertrouwen

den, daar kun je niet zoveel mee. Ik wilde graag een kritische noot

voor nodig. We stelden alles ter discussie. Bij onszelf, maar ook bij

horen. Nou, die heb ik gekregen!”

de klant.” De resultaten waren met recht spectaculair te noemen.

Studenten van het Erasmus in Rotterdam kwamen, zagen en

Producten van Unitron kunnen binnen 24 uur geleverd worden


constateerden: er klopt helemaal niks van je ontwikkeling. Van

De weg naar de ‘ja’, volgens Guust van Liere:

Liere wist meteen: “Hier hebben we werk aan. Daar heb ik me geen seconde tegen verzet. Het is goed om zo nu en dan even

▶▶ ➢Maak onderbouwde, toekomstgerichte keuzes en houd daaraan vast.

terug op je voeten gezet te worden.”

▶▶ ➢Blijf eigenwijs. ▶▶ ➢Gebruik (innovatie-)netwerken als onderdeel van je PR.

Van Liere is niet bang. Niet om risico’s te nemen, maar ook niet

▶▶ ➢Werk met universiteiten en hogescholen aan innovatie.

om te wachten. Om te investeren en de rust te bewaren om

▶▶ ➢Zorg dat iedereen in het bedrijf je strategie en zijn rol daarin kent.

zaken tot bloei te laten komen. Om eigen keuzes te maken, die

▶▶ ➢Heb aandacht voor je mensen: investeer in competenties.

soms tegen de stroom in gaan. Om te doen wat nog niemand

▶▶ ➢Je mensen zijn altijd leading, niet de plek waar je zit.

heeft gedaan, maar ook om ‘nee’ te zeggen.

Strategie bepalen “De basis voor hoe we ondernemen, heeft haar oorsprong in 2004. Toen hebben we met z’n allen om tafel gezeten en alle mogelijke scenario’s de revue laten passeren. Álles was bespreekbaar, van utopie tot grote rampen. De vraag was: wat doen we als het ons overkomt? Op basis van die zeer open gesprekken hebben we onze strategie en koers bepaald.” Dat gebeurde vlak vóór de crisis uitbrak. “Omdat we dat in alle rust konden bespreken, was onze visie heel helder. Niet vertroebeld door grote druk van buitenaf kon en mocht alles tegen het licht gehouden worden.” De belangrijkste speerpunten: het aanwijzen van de meest kansrijke marktsegmenten, focus op (het faciliteren van) de mensen, niet sturen op omzet maar op rendement en – nog een opmerkelijke – de omvang van het aantal medewerkers rond de vijftig á zestig houden. De laatste twee speerpunten sturen nadrukkelijk níet op de geijkte groei. “We zijn ervan overtuigd dat veel van de problemen die we in het verleden hebben ondervonden, kwamen doordat we teveel op groei stuurden. Puur op intuïtie hebben we dat aantal medewerkers vastgesteld, omdat we voelen: dat aantal past bij ons. Nu is ons doel niet langer meer te doen met meer mensen, maar meer met hetzelfde aantal mensen. En dat lukt. We sturen niet langer op omzet, maar op rendement; wat leveren onze inspanningen op, vooral op de langere termijn. Dáár baseren we onze keuzes op.” De sleutel van het Unitron succes volgens Van Liere? “We hebben in 2004 zorgvuldige afwegingen gemaakt en daar houden we aan vast. Als je succesvolle bedrijven bekijkt, kijk dan naar welke besluiten er vijf jaar geleden zijn genomen. Daar ligt doorgaans de basis voor het succes. En dáár moet je keuzes van vandaag op baseren.”

.

31

32

CRYO-SAVE

Alles draait om vertrouwen

vijf, dicht in de weekenden en slechts een beperkt aantal ziekenhuizen waar het navelstrengbloed afgenomen kan worden. En dat in een cultuur waar de bereidheid om te doneren überhaupt laag is en de bekendheid van stamcellenopslag minimaal.”

In een niet-onomstreden markt ondernemen met

Stamcellen opslaan bij geboorte

diensten die nog onbekend zijn. Dat vraagt om heel

In 2011 verwelkomde Cryo-Save het tweehonderdduizendste staal

heldere keuzes en groot vertrouwen. Arnoud van

2000), navelstrengweefsel (sinds 2008) of vetweefsel (sinds

in zijn opslag. Die stalen bestaan uit navelstrengbloed (sinds

Tulder is CEO van Cryo-Save, de toonaangevende

2010), of een combinatie van de eerste twee. Bij de geboorte

internationale familie-stamcelbank, waar in 2011

zelf direct na de bevalling opgeslagen. “De stamcellen in dat

de omzet met grote sprongen toenam. De top is geenszins bereikt. “De absolute doorbraak komt.”

wordt bloed uit de navelstreng en eventueel ook de navelstreng weefsel kunnen onder andere gebruikt worden voor de behandeling van meer dan zeventig bloedziektes, zoals bijvoorbeeld bij bepaalde vormen van leukemie”, legt Van Tulder uit. “Dat gebeurde voorheen voornamelijk via pijnlijke beenmergtransplantaties. Het weefsel uit navelstreng(-bloed) is lichaamseigen en dat vergroot de kans op succesvolle behandeling. Wij kunnen pijnloze afname tegenover pijnlijke beenmergpuncties stellen; moeder en kind merken niets.”

Bewezen resultaten Cryo-Save vraagt eenmalig een bedrag tussen 2400 en 2800 euro voor het 25 jaar opslaan van een staal. “Uit onze ervaringen blijkt dat mensen liever betaald dan gratis doneren.” Ouders die ervoor kiezen de navelstreng of het bloed daaruit op te laten slaan, doen dat uit voorzorg voor iets waar ze hopelijk nooit mee te maken krijgen. En dan is het nog niet gezegd dat artsen ermee willen werken, als het wel zo ver komt. Er is veel wantrouwen weg te nemen, weet Van Tulder. “Er is lange tijd veel onbekendheid geweest bij medici. Dat neemt langzaam af. Klinische studies naar behandeling van hersenaandoeningen en diabetes leveren resultaat op. Er worden nú kinderen mee behandeld, dat is heel dichtbij.” Bewezen, wetenschappelijke resultaten zijn nodig om het publiek te overtuigen. “We zijn deels afhankelijk van medisch onderzoek. We nemen zelf deel aan onderzoeken en organiseren of nemen deel aan congressen.”

Publieke opinie Arnoud van Tulder, CEO Cryo-Save

Overtuigender nog zijn successen in de praktijk. Zoals de geslaagde luchtpijptransplantatie, waarbij de luchtpijp grotendeels

Het is een betrekkelijk jonge industrie, waar Cryo-Save in

gereconstrueerd was uit stamcelweefsel. “Dat soort voorbeelden

opereert. Midden jaren negentig werden in de Verenigde Staten

genereert awareness. Het is onder medici inmiddels onbetwist

de eerste private stamcelbanken geopend. Europa volgde in

dat bloed en weefsel uit de navelstreng waardevol is.” Nu het

2000. “Voornamelijk uit gebrek aan goede publieke stamcel-

publiek nog. “In de VS zijn gynaecologen al verplicht aanstaande

banken”, verklaart Arnoud van Tulder, die de grootste stamcelbank

moeders over deze mogelijkheid te informeren, zover zijn we hier

van Europa leidt. Met het hoofdkantoor in Nederland, is het bedrijf

nog niet. Maar de absolute doorbraak komt. Hoe meer bewijzen

actief in veertig landen, verspreid over Europa, Azië en Afrika. “In

er in de praktijk plaatsvinden, hoe beter. Wij proberen daarom

Nederland en Europa zijn de voornaamste problemen van publieke

zoveel mogelijk patiënten behandeld te krijgen.”

banken dat ze niet bereid zijn te investeren. Open van negen tot


Negatieve publiciteit is een bedreiging. “Koppen van enige jaren

tiental bedrijven gekocht waar we al mee werkten. Het Cryo-Save-

geleden als: ‘Bush stopt stamcellenresearch’, dat zet ons op

gevoel was daar al aanwezig, en wederzijds vertrouwen.“ Groei is

achterstand. Veel journalisten weten namelijk niet waar het over

echter geen doel op zich, stelt de topman. “We worden veel

gaat. In dit specifieke geval ging het bijvoorbeeld om embryonale

benaderd, maar we zeggen vaker ‘nee’ dan ‘ja’. Dat is een

stamcellen. Dat is een heel ander en zéér omstreden gebied,

belangrijke reden voor onze groei: we gaan niet onbesuisd voor

waar wij ver bij vandaan blijven. Maar dat is niet makkelijk in een

groot, groter, grootst.”

eenregelige kop uit te leggen.”

Groeimarkten Als pionier heeft Cryo-Save een uitstekende reputatie in de

Nieuwe markten worden ook verkend. Dat gaat met vallen en

markt. “Het is een bedrijfstak in ontwikkeling, daar zitten altijd

opstaan. “We zijn in 2008 in India gestart. Die cultuurverschillen

zwarte schapen tussen. Cryo-Save toont zich een verant-

moet je niet onderschatten. We boeken resultaten, maar lang-

woordelijke leider. Dat onderscheidt ons ook van concurrentie.

zaam. De omstandigheden zijn heel anders in een niet-geregu-

Wij zijn een heel transparant bedrijf. Bezoek is welkom in onze

leerde markt, waar de overheid niet strikt afbakent wat wel en

laboratoria, we zijn open over wat we eraan verdienen en we

niet mag. Het maken van afspraken met lokaal management kent

leveren bewezen kwaliteit in een sterk gereguleerde markt.

een andere dynamiek dan wij gewend zijn. Dan is India ver weg.

Cryo-Save is een winstgevende, schuldenvrije organisatie. Daar

Wat we missen, is een ervaren expat ter plaatse, die moeten we

hechten we belang aan.”

wellicht zoeken. Je moet er veel zijn.” De lering die Van Tulder trekt uit de India-ervaring: “Geen nietgereguleerde markten betreden. Er zijn wel groeimarkten, in Midden- en Zuid-Amerika, in Azië en in Afrika. We zijn continue op zoek naar goede partners. Wat wij doen, is vaak niet nieuw daar. Daardoor missen we het voordeel van first mover dat we in Europa hebben, maar de bekendheid is er wel groter. Van Tulder ziet de toekomst met groot vertrouwen tegemoet. “We blijven investeren in innovatie. We gaan de Amerikaanse markt betreden met een relatief nieuw product: stamcellen uit vetweefsel. Liposuctie komt veel voor in de VS en het weggezogen vet wordt weggegooid. Het is bovendien een heel logische ingang in die markt. Vetweefsel ligt veel minder gevoelig in Amerika dan navelstreng(-bloed).” De belangrijkste markt blijft echter Zuid-/ Zuidoost-Europa. “Daar is het vertrouwen in bedrijven uit NoordEuropa heel groot en stamcelopslag al veel normaler.” Van Tulder

Cryo-Save betreedt diverse markten, waaronder binnenkort de Amerikaanse

gaat niet voor kortetermijnsuccessen: “Eerlijke informatieverstrekking is belangrijk op weg naar de beste resultaten op

Blijven investeren

langere termijn.”

In 2007 trad Van Tulder aan als CFO van Cryo-Save, in 2010 nam hij het roer in handen als CEO. “Ik ben van huis uit registeraccountant. Ik denk dat ik met mijn achtergrond garant sta voor

De weg naar de ‘ja’, volgens Arnoud van Tulder:

betrouwbaarheid. En als we dat vertrouwen waarmaken, dan zet de groei die we hebben ingezet door. De concurrentie doet

▶▶ ➢Bezuinig niet op goede mensen.

overspannen beloftes en biedt prijsverlagingen. Daar doen wij niet

▶▶ ➢Blijf investeren in productvernieuwing en marketing.

aan mee. Onze prijzen zullen eerder stijgen, omdat we een

▶▶ ➢Beweeg mee met de economische omstandigheden van je klanten,

gezonde organisatie willen blijven, die geen concessies doet aan

bijvoorbeeld door betalingsregelingen.

kwaliteit en blijft investeren in innovatie. En óók in economisch

▶▶ ➢Soms is ‘nee’ zeggen belangrijker dan ‘ja’: wees selectief.

moeilijke tijden blijft investeren in goede communicatie.”

▶▶ ➢Begin niet in alle landen tegelijk: de mate van groei moet bij je organisatie passen.

De afgelopen jaren groeide Cryo-Save voortvarend. “Onze organisatiestructuur is veranderd. Sinds die tijd groeien we door acquisities en de innovatie van nieuwe producten. We hebben een

▶▶ ➢Kies het juiste land en de meest logische ingang in een nieuwe markt.

33

34

ADVERSITEMENT

‘O2mc is het antwoord op de crisis’ Meer dan driekwart van hun werknemers is

pioniers op de markt van web analytics. We investeren vooral in innovatie, zodat we steeds minimaal één à twee jaar voorop kunnen blijven lopen.”

Dure data Eén van de onderscheidende kenmerken van Adversitement: “We

afkomstig van de Technische Universiteit

presenteren relevante inzichten in digitale data zonder inbreuk te

Eindhoven. Ze groeien snel, sneller dan hun

claim, in een tijd dat data zo ongeveer het nieuwe goud zijn en het

maken op de privacy van internetgebruikers.” Een bijzondere

concurrenten. Bob Nieme is de oprichter van

voor veel gebruikers volstrekt onduidelijk is waar en wanneer er

Adversitement, gespecialiseerd in het verzamelen

alleen de veelbesproken cookies, maar ook het gebruik van apps

van (digitale) data die relevant zijn als onderdeel

gegevens worden opgeslagen of waar die vervolgens blijven. Niet en ondoorzichtige, complex opgestelde en vooral ellenlange disclaimers vormen samen een verwarrend web. Europese

van strategische managementinformatie. “Talent

regelgeving omtrent het volgen van internetgebruikers en het

weet ons te vinden.”

hoeft dat bedrijven en bureaus niet af te schrikken. “Men focust

opslaan van data wordt dan ook stevig verscherpt. Volgens Nieme zich teveel op personen, het achtervolgen van individuen. Die privacygevoelige data worden gebruikt om te spammen. Wij zijn tegendraads, privacy is bij alles wat wij doen juist topprioriteit. Het is namelijk veel relevanter en interessanter om de juiste doelgroepen aan te spreken.” Inventiviteit en onderzoek – heel veel, langdurig, intensief en kostbaar onderzoek – zijn het ware kapitaal volgens Nieme. “Iedereen wil meten en weten, maar bijna niemand weet precies wat en waarom. En dan is het al gauw: ‘doe maar een AdWords campagne, dan realiseren we omzet’. Dat is ons wat te kort door de bocht.” Adversitement ontwikkelt daarom eigen tools, producten en diensten, die volgens Nieme ook veel beter aansluiten op de noden van nu: “Alles gebeurt digitaal. ‘Online’ is al geen relevant begrip meer: je hebt search, e-mail, social en display. Niemand reageert op één onderdeel van de marketingmix. Daar wil je integraal beleid voor kunnen maken, anders wordt het los zand. Wij geven een totaaloverzicht. En, ook heel belangrijk, wij hebben zelf geen belang bij de resultaten van de meting, zoals bijvoorbeeld Google wel heeft.”

Bob Nieme, oprichter Adversitement

Drijven op talent Onze kracht is dat we tailor made werken: de toepasbaarheid van

“Door ons track record hebben we bewezen dat we verschil

data kan namelijk per doelstelling verschillen. Doordat we onze

maken. Iedereen met online ambities heeft baat bij onze

klanten helpen succesvol en snel te ontwikkelen, groeien wij zelf

producten en diensten. Er melden zich ook steeds grotere

ook mee. En dat doen we sneller dan onze concurrenten.” Bob

bedrijven bij ons. We zijn ook erg trots dat klanten al vijf jaar bij

Nieme startte het adviesbureau in 2001.

ons zijn en ons als strategisch partner zien. Dat is het gevolg van kwaliteit.” De Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) is dan ook

Het hoofdkantoor is de vestiging in Uden. Adversitement is

hofleverancier van medewerkers voor Adversitement.

inmiddels actief in achttien landen, vooralsnog uitsluitend op het

“Tachtig procent komt van de TU/e, een stuk of vier of vijf van

Europese continent. In Istanbul, Hamburg, Londen, Amsterdam

onze mensen hebben hun master thesis opgeleverd en wij

en Parijs openden zij inmiddels al vestigingen. “We waren

faciliteren inmiddels al twee PHD-programma’s en een derde


komt eraan. Talent weet ons inmiddels te vinden. We kunnen met ons DNA de juiste omgeving bieden om verder te ontwikkelen, zowel in de breedte als heel specifiek.” “We hebben al heel veel geïnvesteerd in onderzoek. We kunnen data beter ontsluiten én slimmer toepassen. Daarbij is alles onderzocht: van de technische tot de commerciële, tot de psychologische en cognitieve kant van het verhaal. Het resultaat is relevantie.” En relevantie, dat is waar klanten om zitten te springen in de wirwar van aanbod. “De return on investment (ROI) wordt veel helderder. Door onze kennis en diensten kunnen bedrijven de juiste kanalen inzetten en daadwerkelijk de contributie en waardering krijgen van die doelgroep waar ze naar op zoek zijn. Dat levert een conversie op die niet alleen aantoonbaar is, maar ook echt relevant voor de klant.”

Kapitaal Er lopen bij Adversitement in totaal nu zo’n zestig à zeventig mensen rond, die tien verschillende native speakers opleveren en waar de medewerker centraal staat. “We leggen onze mensen geen beperkingen op. De kennisoverdracht is essentieel. Daarom is Uden onze centrale plek, waar we face to face met elkaar werken. Zo blijven we van elkaar leren en effectief innoveren.

Er lopen bij Adversitement in totaal zestig à zeventig mensen rond

Alles bij elkaar zit er al meer dan honderd jaar ervaring in die koppen, dat is pas kapitaal.”

Bob Nieme vergelijkt de huidige digitale ontwikkelingen met de industriële revolutie. “De digitale economie. Waar men vroeger van

De vestigingen elders op het Europese continent zijn voornamelijk

handenarbeid naar industrie ging, zijn we nu intelligentie aan het

ontstaan als gevolg van de ruimte die medewerkers krijgen, zegt

automatiseren.” Een voorbeeld heeft hij ook paraat: “Met slimme

Nieme. “We zijn in meer dan vijftien landen actief. Meestal vanuit

marketing software kunnen we van wel twintigduizend producten

een lokaal contact, van waaruit we verder konden ontwikkelen.

in no time en zonder tussenkomst van mensen een AdWords-cam-

We zijn vooral altijd op zoek naar hoogwaardige, lokale kennis.

pagne maken. Dat is zoveel effectiever, dán levert een uitgegeven

Istanbul zitten we nu drie jaar, dat is een emerging market waar

euro het meest op. Wij garanderen minimaal 10% besparing.” De

zich een kans voordeed.

kostenbesparing levert bovendien nog meer op: “Echte creativiteit valt niet te automatiseren. Door je budget efficiënt te besteden,

Het ligt bovendien in dezelfde tijdzone, dat is ook een voordeel.”

maak je weer ruimte voor de meest briljante marketing.”

Een grote markt als China bestormen ligt voorlopig niet in de lijn der verwachting. “Het gevaar is toch dat je daar je concurrent aan

Nieme investeerde drie jaar tijd en geld, maar het was het meer

het opleiden bent. Zij hebben een heel andere manier van met

dan waard, is zijn stellige overtuiging “O2mc is het antwoord op

informatie omgaan. Anderzijds: innovatie is vele malen moeilijker

de crisis. Voor onszelf én voor onze klanten. Het is een unieke

dan kopiëren.”

bundeling van enorm veel kennis en praktische toepasbaarheid. En het is het enige platform dat dit kan.”

Platform O2mc De groei komt volgens Nieme van veel dichterbij. Hij doelt op het

De weg naar de ‘ja’, volgens Bob Nieme:

‘nieuwe, revolutionaire marketing platform dat het optimale uit elke marketing euro haalt’: O2mc. “We willen een open

▶▶ Continu blijven innoveren.

ontwikkelplatform bieden, waarin transparantie centraal staat.

▶▶ Je processen effectiever inrichten.

Adversitement is de eerste partner, de TU/e is al aangesloten en

▶▶ Integraal marketing bedrijven, als een geheel.

diverse mensen van het persoonlijkheidstype ‘Mastermind’

▶▶ De lokale en nationale economie is belangrijk: we moeten onze euro’s

(pragmatisch, gefocust, oplossingsgericht, snel lerend). We nodigen andere bureaus ook uit om aan te sluiten. Talentvolle bedrijven maken graag met ons de overstap.”

hier uitgeven. Outsourcen is kapitaalvernietiging. ▶▶ Denk lange termijn!

35

36

hoofdstuk 5

schitterende sterren


De intentie van dit rapport was een eenvoudige: we wilden laten

Dynamiek was ook het kernbegrip in hoofdstuk 4. Daar belandden

zien dat ook als de lucht grijs is, er bij nader inzien allerlei kleur-

we in de motorkamer van de Nederlandse economie: onder-

verschillen waar te nemen zijn. Afgelopen jaar was conjunctureel

nemers die vertellen over hun zoektocht naar nieuwe markten. Uit

gezien geen goed jaar. De vooruitzichten voor 2012 zijn niet

de interviews blijkt hun gedrevenheid, hun drang om nieuwe

geweldig, vooral niet als we naar de eurozone en naar Nederland

wegen in te slaan, qua producten en qua markten. Het boeiende

kijken. De eurocrisis laat haar sporen na. De situatie in de VS en in

is dat dit op een heel bezonnen manier gebeurt. Maak degelijke

de opkomende economieën is gelukkig beter. In hoofdstuk 3

keuzes en houd daaraan vast, wees selectief, durf nee te zeggen

hebben we gezien dat enkele opkomende markten ondanks de

en richt je op de lange termijn, dat zijn de adviezen die ze op ons

eurocrisis en allerlei andere beperkingen op zevenmijlslaarzen

afvuren. Zij volgen hun hart én zij gebruiken hun verstand. Dat is

naar voren komen. Het is maar de vraag of jongeren over twintig

de kunst van het uitblinken!

jaar nog begrijpen dat die landen eens tot een andere categorie behoorden dan de huidige industrielanden. Voor een ondernemer die nadenkt over zijn exportmarkten is dit geen ver-van-mijn-bedshow. Mentaal niet want aantrekkelijke exportlanden zijn vaak ook landen waar concurrenten aan de weg timmeren. En qua afstand evenmin: in Enschede zit je minder dan 600 km van de Poolse grens. We bespraken drie sectoren met alle drie een unieke dynamiek. Het achterliggende idee is niet dat als je in zware tijden even snel van sector switcht, de problemen vanzelf verdwijnen. Dat is onzin, zo’n stap maak je niet zomaar. Wat wel telt, is dat veel ondernemers zaken doen met andere ondernemers. Dan is het goed te weten dat er sectoren zijn die sterk in beweging zijn. Wellicht kunt u ‘meebewegen’ en zo van deze dynamiek profiteren.

37

38

Bread crumb

Colofon Dit rapport is een uitgave van ABN AMRO Economisch Bureau Contact over de inhoud: Hein Schotsman tel: +(31 20) 62 83 800 [email protected]

Disclaimer © Copyright 2012 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies (“ABN AMRO”). Alle rechten voorbehouden. Dit document dient uitsluitend ter informatie en wij geven, hoewel het document is gebaseerd op informatie die betrouwbaar wordt geacht, geen garantie aangaande de juistheid of volledigheid hiervan. ABN AMRO Bank N.V. (ABNAMRO) accepteert geen enkele aansprakelijkheid voor de informatie opgenomen in dit document. De weergegeven marktinformatie alsmede de opinies, prognoses, aannames, schattingen, afgeleide waarderingen en koersdoelstelling(en) die zijn opgenomen in dit rapport en die de opinie van de auteur vormen dateren van de aangegeven datum en kunnen op enig moment zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. Hoewel wij ernaar streven de in dit document opgenomen informatie en opinies naar redelijkheid te actualiseren, kunnen er op grond van de regelgeving, compliance vereisten of andere oorzaken redenen zijn waardoor dit niet mogelijk is. Dit document vormt geen uitnodiging of aanbod tot het kopen of verkopen van effecten of andere financiële instrumenten. Dit document is uitsluitend bedoeld voor de Nederlandse markt en professionele beleggers actief en ervaren in de Nederlandse markt, niet zijnde natuurlijke personen, en de informatie mag niet - geheel of gedeeltelijk – voor enig doel worden vermenigvuldigd, opnieuw worden verspreid of gekopieerd zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van ABN AMRO. ABN AMRO is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam

39

40

AA 6823©02-12

altijd op zoek naar de ja

Recommend Documents