‘Het gebruik van het openbaar vervoer door 6565-plussers.’
Eindrapport onderzoek Seniorenraad Arnhem
Groep 3 Angelique Dijks Mary Hammink Seyda Kuzey Mandy de Kruijf Bo van Mierlo Mandy van der Mond Begeleider Opdrachtgever
Hein van der Schoot Seniorenraad Arnhem
COA-B01 HBO Communicatie Hogeschool van Arnhem & Nijmegen Datum 10 juni 2014
SAMENVATTING Inleiding Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Seniorenraad Arnhem. Het onderzoek heeft betrekking op het openbaar vervoer gebruik binnen Arnhem door 65-plussers. Het doel van het onderzoek was de opdrachtgever de mogelijkheid bieden om de gemeente in beweging te zetten met betrekking tot het invoeren van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor ouderen. Gemeente Arnhem biedt daar nu nog geen mogelijkheden toe. Methode van onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd doormiddel van desk- en fieldresearch. De gegevens van de deskresearch zijn onder andere verkregen van Connexxion. Verder zijn er eerdere onderzoeken en gegevens uit steden die al gedeeltelijk gratis openbaar vervoer aanbieden voor ouderen geanalyseerd. De fieldresearch is gedaan doormiddel van een enquête. Bij 395 ouderen wonend te Arnhem is een enquête afgenomen over het gebruik van openbaar vervoer binnen Arnhem. Resultaten • • • • • • •
Als eerste is er te zien dat vrouwen vaker gebruik maken van het openbaar vervoer dan mannen. Als je naar de leeftijd kijkt is het grootste deel van de ondervraagden tussen de 65 en 70 jaar oud is. De meeste ouderen (bijna 1/3) geeft aan dat zij ‘een paar keer per week’ gebruik maken van het openbaar vervoer. Ook is te zien dat ouderen die alleen wonen en getrouwd zijn de grootste groep wekelijkse gebruikers is. Men maakt voornamelijk gebruik van het openbaar vervoer om naar zorginstanties te gaan, zoals het ziekenhuis, de fysiotherapeut, de huisarts of om naar familie, vrienden en kennissen te gaan. Van alle ondervraagden zou 58% het mogelijke abonnement van minder dan €10 per maand willen aanschaffen wanneer het beschikbaar is. Daaruit blijkt dat 84% van de 65-plussers minimaal één keer per week het abonnement vaker zou gaan gebruiken. Daarnaast wordt nog geconstateerd dat vrouwen intensiever gebruik zouden gaan maken van het abonnement in vergelijking met mannen. Dit zijn vooral ouderen tussen de 65 en 75 jaar en tussen de 81 en 85 jaar. Na de leeftijd van 85 neemt de interesse steeds meer af.
In Tilburg, Rotterdam en Nijmegen is al eerder gratis openbaar vervoer ingevoerd. In Tilburg en Rotterdam is dit nu weer afgeschaft. In Nijmegen kunnen de 65-plussers nog wel gratis reizen. De afschaffing is een gevolg van te hoge kosten voor gemeentes. • •
In Tilburg was het geldig voor ouderen vanaf 55 jaar. Het openbaar vervoer was de gehele dag geldig en volledig gratis. Er was daar een stijging te zien in het gebruik van 7% naar 23%. In Rotterdam was het geldig voor ouderen vanaf 65 jaar. Het was alleen geldig in de daluren en ook volledig gratis. Ruim 51.000 ouderen hebben daar deel aan genomen. Dat is 59% van de Rotterdamse ouderen.
•
In Nijmegen is het geldig voor ouderen vanaf 65 jaar, maar alleen in de daluren. De kosten voor een 65-plusser zijn 20 euro per jaar. Er was een verbruik van 8.421 personen, maar er komen nu nog aanvragen binnen.
Als positieve neveneffecten van het gebruik van het openbaar vervoer kunnen we stellen dat 30% van de respondenten denkt dat zij actiever worden. 28% van de respondenten denkt er socialer van te worden en 17% van de respondenten denkt zelfstandiger te worden bij meer gebruik van het openbaar vervoer. 30% van de ondervraagden maakt gebruik van de bus. Slechts 27% van de ouderen ziet graag verbeteringen m.b.t. het reizen met bussen. De verbeterpunten die genoemd werden zijn het verbeteren van het wegdek, vriendelijkere buschauffeurs en een betere service. Veel ouderen (58%) hebben interesse in gedeeltelijk gratis openbaar vervoer in Arnhem. Daarvan zegt 84% dat ze minimaal één keer per week een abonnement van minder dan 10 euro per maand zouden gaan gebruiken. Dit heeft geen verband met hun inkomen. Veel ouderen met alleen een AOW of een klein aanvullend pensioen van maximaal €200, - maken al gebruik van het openbaar vervoer en zien dit niet stijgen wanneer zij goedkoper kunnen reizen. Ouderen met een hoger inkomen, die overwegen om het abonnement aan te schaffen zouden wel vaker met het openbaar vervoer gaan reizen. Aanbevelingen voor de Seniorenraad Arnhem • Als eerste bevelen wij Connexxion aan om een abonnement, zoals in de enquêtes werd gevraagd, voor minder dan €10 voor ouderen vanaf 65 jaar beschikbaar te stellen. Op basis van de resultaten van de enquête kunnen we de gemeente Arnhem en Connexxion aanbevelen dat het abonnement graag in gebruik zou worden genomen, zoals eerder vermeld. • Onze tweede aanbeveling is om het abonnement niet afhankelijk te maken van het inkomen van de doelgroep. Uit ons onderzoek is gebleken dat ouderen met een hoger inkomen vaker gebruik zouden maken van het openbaar vervoer als zij gebruik kunnen maken van het abonnement. • Onze derde en laatste aanbeveling is om verbeteringen in het openbaar vervoer toe te passen. Buschauffeurs zouden een training moeten krijgen over hoe ze moeten omgaan met ouderen in het openbaar vervoer. Wij denken dat dit de kwaliteit van het openbaar vervoer sterk bevordert waardoor ouderen het prettiger vinden om te reizen met het openbaar vervoer. Veel ouderen merkten tijdens de enquêtes op dat de kwaliteit te laag ligt.
VOORWOORD Voor het vak belevingsonderzoek hebben wij als groep onderzoek gedaan in opdracht van de Seniorenraad Arnhem. Dit onderzoek hebben we als zeer leerzaam ervaren en we nemen alles wat we geleerd hebben mee in de volgende jaren van deze opleiding. We hebben onder andere geleerd hoe we als team goed hebben kunnen samenwerken. De samenwerking is erg goed verlopen. Ieder heeft zijn competenties goed ingezet en daardoor hebben we het onderzoek tot een goed einde gebracht. We zijn trots op het uiteindelijke resultaat. Verder willen wij dank uitspreken aan onze tutor Hein van der Schoot, die ons het gehele onderzoek begeleid heeft, onze opdrachtgever Peter Groenenboom, onderzoek docente Lisanne Verkuil en Nick Heister van wie wij gegevens hebben gekregen over Connexxion. Angelique Dijks, Mary Hammink, Mandy de Kruijf, Seyda Kuzey, Bo van Mierlo en Mandy van der Mond Arnhem, 10 juni 2014
INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 – Inleiding …………………………………………………………………………………………………………….. 6 1.1 Aanleiding …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 7 1.2 Probleemstelling …………………………………………………………………………………………………………………………… 7 1.2.1 Doelstelling ……………………………………………………………………………………………………………………………. 7_Toc388635150 1.2.2 Hoofdvraag ………………………………………………………………………………………………………………..………….. 7 1.2.3 Subvragen ……………………………………………………………………………………………………………………………… 7_Toc388635152 1.3 Definities ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7 1.4 Beperkingen & Randvoorwaarden……………………………………………………………………………………………….. 10 1.4.1 Beperkingen ………………………………………………………………………………………………………………………… 10 1.4.2 Voorwaarden ……..………………………………………………………..……………………………………………………… 10
Hoofdstuk 2 - Methoden van onderzoek …………………………………………………………………………. 11 2.1 Overzicht …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11 2.1.2 Methoden ................................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. gedefinieerd. 2.2 Onderzoek Termen………………………………………………………………..……………………………………………………. 14 2.2.1 Validiteit………………………………………………………………………………………………………………….………… 14 2.2.2 Betrouwbaarheid………………………………………………………………………………………………….…………… 14 2.2.3 Representativiteit..................................................................................................................... 15 2.2.4 Populatie................................................................................................................................... 15 2.2.5 Steekproef………………………………………………………………………………………………………………………… 15 2.2.6 Non respons……………………………………………………………………………………………………………………… 17 2.2.7 Procesresultaten……………………………………………………………………………………………………………….. 18
Hoofdstuk 3 - Resultaten ………………………………………………………………………………………………………. 19 Hoofdstuk 4 - Conclusies ………………………………………………………………………………………………..…….. 35 4.1 Conclusies per subvraag ……………………………………………………………………………………………………….……. 35 4.1.1 Subvraag 1 ………………………………………………………………………………………………………………………… 35 4.1.2 Subvraag 2 ………………………………………………………………………………………………………………………… 35 4.1.3 Subvraag 3 ………………………………………………………………………………………………………………………… 35 4.1.4 Subvraag 4 ………………………………………………………………………………………………………………………… 36 4.1.5 Subvraag 5 ………………………………………………………………………………………………………………………… 36 4.1.6 Subvraag 6 ………………………………………………………………………………………………………………………… 37
4.2 Conclusie hoofdvraag …………………………………………………………………………………………………………………. 37
Hoofdstuk 5 - Aanbevelingen ………………………………………………………………………………………………. 38 5.1 Aanbeveling 1 ……………………………………………………………………………………………………………………………. 38 5.2 Aanbeveling 2 …………………………………………………………………………………………………………………………….. 38 5.3 Aanbeveling 3 …………………………………………………………………………………………………………………………….. 38
Hoofdstuk 6 - Literatuurlijst …………………………………………………………………………………………………
39
Bijlagen ………………………………………………………………………………………………………………………………………..
41
Bijlage 1: Tabellen SPSS……………………..………………………………………………………………………………………….. 41 Bijlage 2: Enquête……………..………………………………………………………………………………………………………..... 47 Bijlage 3: Verslag Connexxion………………………………………………………………………………………………………….49
Hoofdstuk 1 -
INLEIDING
Wij, studenten Communicatie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hebben onderzoek gedaan naar het gebruik van het openbaar vervoer door ouderen boven de 65 jaar in Arnhem. Wij hebben onderzocht wat de huidige situatie is en hoe de situatie zou kunnen zijn wanneer het openbaar vervoer gedeeltelijk gratis is. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Seniorenraad Arnhem, naar aanleiding van een schoolopdracht voor de onderwijseenheid ‘belevingsonderzoek’. Onze tutor was Hein van der Schoot, leraar aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Het doel van het onderzoek was de opdrachtgever de mogelijkheid bieden om de gemeente in beweging te zetten met betrekking tot het invoeren van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor ouderen. De situatie vanuit het perspectief van gemeente Arnhem biedt daar nu nog geen mogelijkheden toe. Informatie over de representativiteit en betrouwbaarheid van dit onderzoek is terug te vinden in hoofdstuk 2.2, ‘De methoden van onderzoek’.
1.1 AANLEIDING De Seniorenraad Arnhem (SRA) is door het college van Burgemeester en Wethouders aangewezen als klankbord voor het ouderenbeleid in Arnhem. De SRA is niet gebonden aan enige politieke, maatschappelijke of religieuze stroming. De SRA behartigt de belangen van alle Arnhemse ouderen en doet dit zonder last of ruggespraak, zo staat vermeld op de website van de SRA. De contactpersoon voor het onderzoek was Peter Groenenboom. Hij zit in de commissie ‘wonen, leefomgeving, milieu en vervoer’. Peter Groenenboom zet zich op vrijwillige basis actief in voor de organisatie. Uit vooronderzoek voor dit project is gebleken dat sommige steden, zoals Rotterdam, Nijmegen en Tilburg, gedeeltelijk gratis openbaar vervoer aan ouderen aanbieden. In Arnhem is dit echter niet het geval. De Seniorenraad Arnhem wil hier verandering in brengen en hoopt dat met dit onderzoek te kunnen verwezenlijken. Het onderzoek toont aan welke ouderen in Arnhem gebruik maken van het openbaar vervoer of welk alternatief vervoersmiddel zij kiezen. Met dit onderzoek hebben we achterhaald waarom ouderen kiezen voor een bepaald vervoersmiddel en of deze keuze verandert wanneer het openbaar vervoer voor de doelgroep gedeeltelijk gratis wordt. Ook hebben we gekeken naar de positieve of negatieve gevolgen van het gebruik van openbaar vervoer voor ouderen. Over het gebruik van het openbaar vervoer en de mobiliteit van ouderen in Nederland zijn geen cijfers bekend. Wel is bekend dat 13% van de inwoners van Arnhem boven de 65 jaar is, in totaal zijn dit 20.310 inwoners.
1.2 PROBLEEMSTELLING 1.2.1 DOELSTELLING DOELSTELLING Binnen een termijn van 14 weken onderzoeken of ouderen vanaf 65 jaar in Arnhem meer gebruik zouden maken van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer in vergelijking met de huidige situatie, waarbij ook wordt gekeken in hoeverre dit afhankelijk is van de hoogte van het inkomen.
1.2.2 HOOFDVRAAG HOOFDVRAAG In hoeverre zouden ouderen vanaf 65 jaar in Arnhem meer gebruik gaan maken van het openbaar vervoer als dat gedeeltelijk gratis zou zijn?
1.2.3 SUBVRAGEN Subvragen die onder de hoofdvraag vallen • Subvraag 1 Hoe vaak en waarvoor wordt in de huidige situatie van het openbaar vervoer in Arnhem gebruik gemaakt door de doelgroep? • Subvraag 2 Hoe vaak zou het openbaar vervoer in Arnhem gebruikt worden door de doelgroep wanneer het gedeeltelijk gratis is? • Subvraag 3 In hoeverre houdt het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer van de doelgroep verband met hun inkomen? • Subvraag 4 Wat zijn de bevindingen uit onderzoeken van andere steden die gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor dezelfde doelgroep aanbieden? Subvragen die buiten de hoofdvraag vallen • Subvraag 5 Hoe ervaart de doelgroep het reizen met het alternatief en openbaar vervoer binnen Arnhem? • Subvraag 6 Wat zijn de positieve gevolgen voor ouderen als ze meer gebruik maken van het openbaar vervoer?
1.3 DEFINITIES Definities m.b.t. vervoer en inkomen • Alternatief vervoer Met alternatief vervoer wordt het vervoer voor ouderen bedoeld dat momenteel beschikbaar is in Arnhem. Dit met uitzondering van lijnbussen en trolleys. Auto’s, fietsen, regiotaxi’s, invaliden bus, buurtbussen, fietstaxi’s, brommobiel, snor- en bromfietsen vallen dus allemaal onder alternatief vervoer. (Dienst infrastructuur Verkeer en vervoer. Amsterdam (2013). Rapport: Uitvoeringsbeleid alternatief personenvervoer.) • Gedeeltelijk gratis openbaar vervoer Met het begrip ‘gedeeltelijk gratis openbaar vervoer’ wordt bedoeld dat ouderen gebruik maken van korting in het openbaar vervoer. • Openbaar vervoer Met openbaar vervoer wordt al het vervoer bedoeld, waarbij je gebruik maakt van een vervoermiddel dat niet jouw bezit is. (SVH, z.d.). Met dit begrip bedoelen wij de stadsbussen binnen Arnhem, dit wil zeggen: openbare lijnbussen en trolleybussen in Arnhem. • Beperkt inkomen
65-plussers die een AOW-uitkering krijgen en geen aanvullend pensioen hebben. De AOWuitkering bedraagt zonder heffingskorting €838,59 euro netto in de maand. Omdat sommige 65-plussers wel een klein aanvullend pensioen hebben nemen we een standaardafwijking van 20%. In dit kader van het onderzoek definiëren wij dat alle ouderen met een beperkt inkomen, een inkomen hebben van €1000,- of lager. (SVB, z.d.) Onderzoek definities • Betrouwbaarheid 'De mate waarin een meting onafhankelijk is van toeval'. Wanneer de uitkomsten van een onderzoek zijn bepaald door verschillende toevallige factoren, is de betrouwbaarheid minder. De betrouwbaarheid, dus de onafhankelijkheid van het toeval, kun je testen door te kijken hoe stabiel jouw meting is. (Wetenschap infonu, z.d.) • Deskresearch Zoeken naar informatie ‘zittend achter je bureau’. Dit kan door het raadplegen van verschillende informatiebronnen: internet, telefoon, boeken, tijdschriften etc. Deskresearch doe je als je doelgerichte informatieve verzamelt. Je zoekt systematisch naar informatie. (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet3, 2013) Het verzamelen van gegevens die te maken hebben met het onderzoek en die al eerder door anderen zijn verzameld. D. Smets, 2005. Praktijkboek marketing voor advocaten. Geraadpleegd op 18 maart 2014. • Fieldresearch Het verzamelen van gegevens waarvoor men zelf onderzoek moet doen. Deze gegevens zijn nieuw en niet door deskresearch te achterhalen. D. Smets, 2005. Praktijkboek marketing voor advocaten. Geraadpleegd op 18 maart 2014. • Kwalitatief onderzoek Data die verzameld, geanalyseerd en verklaard worden, zijn verkregen door het observeren van wat mensen doen en zeggen. Kenmerken: leren en ontdekken, diepgang in plaats van cijfers, geen generalisatie, maar beeld van een situatie (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet1, 2013). • Kwantitatief onderzoek Door gestructureerde vragen te stellen en vooraf bepaalde antwoord-mogelijkheden te benoemen een groot aantal respondenten betrekken. Kenmerken: vaststellen en meten, hoeveelheden staan centraal, generalisatie naar hele populatie of doelgroep.(HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet1, 2013) • Non-respons Het verschijnsel dat aangeeft hoeveel personen er niet hebben gereageerd op de steekproef. Deze term wordt gebruikt in kwantitatieve zin (Betlehem, J, z.d.). • Populatie Verzameling van personen waar over een steekproef wordt uitgevoerd. Dit is meestal de doelgroep waar uitspraak over wordt gedaan, maar soms kan de groep ietwat worden uitgebreid. Bij dit onderzoek bestaat de populatie uit 65-plussers wonend in Arnhem (Universiteit Leiden, z.d.). • Standaardafwijking Geeft de mate van variatie/spreiding in waarden uit. (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet 6, 2013) • Steekproef Een steekproef is een deelverzameling van de populatie die representatief hoort te zijn voor de gehele groep (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet6, 2013) • Steekproefkader Een soort moederlijst van alle steekproefeenheden in de populatie (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet6, 2013)
• • •
•
Steekproefopzet De precieze manier waarop men bepaalt welke individuen onderzocht zullen worden. (Universiteit Leiden, z.d.). Systematisch literatuur zoeken Efficiënt gebruik maken van zoeksystemen op het internet. Systematisch literatuur zoeken vindt constant plaats. Representativiteit Samenstelling van de steekproef bepalend voor representativiteit. Juiste afspiegeling van de populatie door: A-select trekken, achteraf controleren. (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet6, 2013) Validiteit Onderzoek is juist of geldig uitgevoerd – dat wil zeggen met een adequaat instrument. - Juiste vragen gesteld (passend bij hoofdvraag / subvraag) - Juist geïnterpreteerd door respondent (voor één uitleg vatbaar) (HAN SCHOLAR: Onderzoek periode1 sheet6, 2013)
1.4 BEPERKINGEN EN VOORWAARDEN •
-
-
1.4.1 BEPERKINGEN Een beperking is iets dat ervoor zorgt dat de mogelijkheden voor het onderzoek begrensd worden. De beperkingen gerelateerd aan ons onderzoek: Budget: Budget we hadden een budget van maximaal €500, Tijd: dit onderzoek hebben wij uitgevoerd in verband met een schoolopdracht, daarom stond er een vooraf bepaalde tijdslimiet van 14 weken voor. Openbaar vervoer: wij deden alleen onderzoek naar het gebruik van lijnbussen en trolleybussen, omdat de Seniorenraad alleen informatie wilde ontvangen over deze twee vervoersmiddelen. Representativiteit: dit onderzoek is indicatief. Verdere informatie over de representativiteit staat in het kopje ‘representativiteit’ in ‘de methoden van onderzoek’.
• 1.4.2 VOORWAARDEN -
-
Onder voorwaarden wordt verstaan: de omstandigheden die noodzakelijk zijn bij het onderzoek. NonNon-respons: indien er te veel non-respons was met betrekking tot de doelgroep, dan werd er direct een alternatief gezocht, zodat de resultaten niet werden geschaad. Dit kon met een van de opties uit het kopje ‘non-respons’ in ‘de methoden van onderzoek’. Controle: er werd nadat alle enquêtes waren afgenomen, gecontroleerd of het aantal respondenten was behaald dat vooraf was afgesproken. Indien dit niet zo was, dan werden er extra enquêtes afgenomen.
-
Hoofdstuk 2 - METHODEN VAN ONDERZOEK In dit hoofdstuk geven wij aan hoe wij het onderzoek hebben aangepakt. Wanneer wij zijn afgeweken van het plan van aanpak is dit aangepast. Er wordt per subvraag aangegeven welke methode van onderzoek is gebruikt. Ook wordt hier beschreven wat het werkelijke aantal respondenten was en hoe de non-respons verliep.
2.1 OVERZICHT Subvraag
Deskresearch Kwalitatief / / Fieldresearch Kwantitatief
Dataverzamelingsmethode
1. Hoe vaak en waarvoor
Field- en Deskresearch
Kwantitatief
Enquête en vergadering met Connexxion
Fieldresearch
Kwantitatief
Enquête
Deskresearch
Kwalitatief
Via internet, literatuur en eerdere onderzoeken.
Field- en Deskresearch
Kwantitatief
Enquête en informatie verkregen van de steden die wel gratis OV bieden voor ouderen.
Fieldresearch
Kwantitatief
Enquête
Field- en deskresearch
Kwantitatief
Enquête, informatie verkregen van internet
wordt in de huidige situatie v.h. OV in Arnhem gebruik gemaakt door de doelgroep? 2. Hoe vaak zou het OV in Arnhem gebruikt worden door de doelgroep wanneer het gedeeltelijk gratis is? 3. Wat zijn de bevindingen uit onderzoeken van andere steden die gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor dezelfde doelgroep aanbieden?
4. In hoeverre houdt het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer van de doelgroep verband met de inkomsten van de doelgroep?
5. Hoe ervaart de doelgroep het reizen met het alternatief en openbaar vervoer binnen Arnhem? 6. Wat zijn de positieve gevolgen voor ouderen als ze meer gebruik maken van het openbaar vervoer?
2.1.1 METHODEN -
Subvraag 1 Hoe vaak en waarvoor wordt in de huidige situatie van het openbaar vervoer in Arnhem gebruik gemaakt door de doelgroep? Methode Field- & deskresearch o Fieldresearch: via een enquête hebben wij het gebruik van het openbaar vervoer van onze doelgroep gemeten. o Deskresearch: Breng, buurttaxi’s en Connexxion zijn in het bezit van cijfers over het openbaar vervoer, deze cijfers hebben wij van Connexxion ontvangen. Kwantitatief: dit is een kwantitatieve onderzoeksvraag, omdat de uitkomsten gebaseerd zijn op cijfers. Dataverzamelingsmethode o Wat fieldresearch betreft, namen wij een enquête af bij onze doelgroep op basis van een geselecteerde steekproef. De enquête werd mondeling afgenomen bij de ouderen. o Bij deskresearch werd er contact opgenomen met Breng, Connexxion en de Buurttaxi’s. Peter Groeneboom had een meeting geregeld tussen Seyda, Angelique en Connexxion die heeft plaatsgevonden op 27 maart 2014. Ook kregen wij gegevens hierover van Nick Heister van Connexxion. Dit verslag vindt u in bijlage 3.
-
Subvraag 2 Hoe vaak zou het openbaar vervoer in Arnhem gebruikt worden door de doelgroep wanneer het gedeeltelijk gratis is? Methode Field- & deskresearch o Fieldresearch: via een enquête hebben wij het gebruik van het openbaar vervoer van onze doelgroep gemeten. We hebben de doelgroep gevraagd hoe vaak ze gebruik zouden maken van het openbaar vervoer in Arnhem wanneer dit gedeeltelijk gratis is. De uitkomst van deze twee vragen hebben we met elkaar vergeleken. Kwantitatief: dit is een kwantitatieve onderzoeksvraag, omdat de uitkomsten gebaseerd zijn op cijfers. Dataverzamelingsmethode o Wij namen een enquête af bij onze doelgroep op basis van een geselecteerde steekproef. De enquête werd mondeling afgenomen bij de ouderen.
Subvraag 3 Wat zijn de bevindingen uit onderzoeken van andere steden die gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor dezelfde doelgroep aanbieden? Methode o Deskresearch: we hebben per stad (Rotterdam, Nijmegen en Tilburg) uitgezocht hoeveel onze doelgroep daar gebruik maakt van gedeeltelijk of geheel gratis openbaar vervoer. Kwantitatief: we zijn op zoek gegaan naar objectieve bronnen om informatie te vinden, dus niet naar meningen van ouderen over het openbaar vervoer in de stad. Dataverzamelingsmethode o Via internet werd informatie verkregen met de zoektermen: ‘gratis openbaar vervoer’ en ‘de stad’. Eventuele linken werden ook bij het onderzoek worden betrokken. o Eerdere onderzoeken van de steden Nijmegen, Rotterdam en Tilburg werden hierbij betrokken. o Het boek: GRATIS’ openbaar vervoer. Een politieke keuze. Door Michel van Hulten, (2006). -
Subvraag 4 In hoeverre houdt het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer van de doelgroep verband met de inkomsten van de doelgroep? Dataverzamelingsmethode o Wat fieldresearch betreft, namen wij een enquête af bij onze doelgroep. o Bij deskresearch werd er contact opgenomen met Breng, Connexxion en de Buurttaxi’s om cijfers hierover te ontvangen .
-
Subvraag 5 Hoe ervaart de doelgroep het reizen met het alternatief en openbaar vervoer binnen Arnhem? Methode o Fieldresearch: via een enquête wilden wij de mening horen van onze doelgroep en de ervaring met het openbaar vervoer dat beschikbaar is in Arnhem. Kwantitatief: we wilden aan de hand van de enquête meten in hoeverre de ervaring positief of negatief is. Dit was onder andere terug te vinden in de enquête met de vraag: waarvoor gebruikt u het openbaar vervoer in Arnhem? Dataverzamelingsmethode: o Wat fieldresearch betreft, namen wij een enquête af bij onze doelgroep. o Bij deskresearch werd er contact opgenomen met Breng, Connexxion en de Buurttaxi’s om cijfers hierover te ontvangen.
Subvraag 6 Wat zijn de positieve gevolgen voor ouderen als ze meer gebruik maken van het openbaar vervoer? Methode Field- en deskresearch o Fieldresearch: Deze methode is gelijk aan subvraag 1. o Deskresearch: Internetbronnen over het openbaar vervoer gebruik van ouderen. Kwantitatief : we zijn op zoek gegaan naar zowel feiten als meningen van de doelgroep. Dataverzamelingsmethode o Wij, enquêteurs, hebben de enquête mondeling afgenomen.
2.2 ONDERZOEK TERMEN 2.2.1 POPULATIE We hebben de gehele groep 65-plussers in Arnhem bestudeerd op verschillende locaties. Hierna konden we de resultaten van de gehele groep indelen op basis van het inkomen. Deze ouderen wilden wij enquêteren door langs te gaan bij zorgtehuizen, aanleunwoningen en te enquêteren in het centrum van Arnhem. Hierover in de steekproef meer. Betreffend: Arnhem Totaal populatie 20 310 [Centraal Bureau Statistiek. (2013) 2.2.2 STEEKPROEF Steekproef nodig? Ja. De gehele populatie was te groot om te ondervragen. Met een steekproef had iedereen een gelijke kans om aan het onderzoek deel te nemen en was het voor ons makkelijker om het onderzoek uit te voeren binnen de gegeven tijd. Steekproefkader Er was een cijferlijst waarin de hoeveelheid 65 plussers in Arnhem is gegeven op de website van het Centraal Bureau Statistiek (Centraal Bureau Statistiek, z.d.). Er was geen lijst met de exacte adressen voor het afnemen van onze enquête. Wij hebben besloten de enquêtes af te nemen op drie verschillende locaties waar onze populatie te vinden is. Op deze drie locaties vonden we een deel van onze doelgroep, dit waren ouderen die nog zelfstandig woonden, in een aanleunwoning woonden of in een verzorgingstehuis verbleven. Dit was niet representatief, zie representativiteit voor nadere uitleg. Wij hebben voor deze locaties gekozen, omdat hier over het algemeen veel ouderen woonden die aan onze doelgroep eisen voldeden. Wij hebben hiermee een zo goed mogelijke indicatie van de werkelijke doelgroep aan onze enquête mee laten doen. De locaties lagen verspreid over Arnhem, waardoor elke subgroep in Arnhem betrokken werd. Uit cijfers van het Centraal Bureau Statistiek (CBS) bleek dat van onze doelgroep, ouderen van 65 jaar en ouder die in Arnhem wonen in 2013, 43% man is. Bij ons onderzoek is ook 43% van de ondervraagden man. We hebben niet geselecteerd op het feit of een respondent getrouwd is of samenwoont, daarom komen deze cijfers niet overeen met de cijfers van het CBS, waarin staat dat 52% dan de doelgroep getrouwd is. In ons onderzoek was dit 37% van de respondenten. We hebben contact gehad met verzorgingstehuis Regina Pacis Arnhem, waarna we hebben besloten bepaalde afdelingen van het verzorgingstehuis niet mee te nemen in ons onderzoek. Dit waren
afdelingen waar ouderen verbleven die niet in staat waren om gebruik te maken van het openbaar vervoer, door bijvoorbeeld verminderde mobiliteit. De locaties die zijn gebruikt voor het afnemen van de enquêtes: o o o o o
Aanleunwoningen Driegastenhuisgroep Arnhem Verzorgingstehuis Regina Pacis Arnhem Geitenkamp (wijk) Arnhem Apotheek (Kring) Geitenkamp Centrum Arnhem
Representatieve populatie: 1,86% Volgens berekening van de steekproefcalculator werd 1,86% als representatieve groep voor het onderzoek gebruikt. Steekproefpopulatie: 378 respondenten (berekend met de steekproefcalculator) Betrouwbaarheidsniveau van 95% Foutenmarge 5% Populatie 20 310 Spreiding 50% Dit kwam neer op een vereiste steekproefgrootte van 378 respondenten (journalinks.be, z.d.) Met de non-response hierbij berekent, kwamen we op een aantal van ongeveer 400 respondenten. - Steekproefopzet: voor de steekproef werd bij elk even huisnummer of kamernummer een enquête afgenomen. - Groepsverdeling: onze projectgroep van dit onderzoek werd verdeeld in drie groepjes van twee personen. o Enquêtes werden afgenomen in drie dagdelen, zodat het meeste aantal respondenten werd bereikt. Dagdelen Ochtend 9.00 – 12.00 Middag 12.00 – 18.00 Avond 19.00 – 21.00 o Per groep van twee personen: 126 respondenten (huishoudens) 1 respondent ondervragen duurde circa 15 minuten 126 respondenten x 15 minuten = 32 uur per groep van twee personen Ieder persoon van de groep: 32/2=16 uur Ieder: 1 ochtend, 2 middagen en 1 avond
Schema locaties onderzoek Aanleunwoningen Driegastenhuisgroep Arnhem Straat Beethovenlaan en lisztstraat Mendelssohnlaan
Huishoudens 60
Steekproefpopulatie 30
Interviewer Bo van Mierlo
Tijdstip 09.00 – 16.30
33
17
Bo van Mierlo
Kermisland Monnikensteeg Slochterenweg
40 38 70
20 19 35
Bo van Mierlo Angelique Dijks Angelique Dijks
Tuinstraat
71
36
Angelique Dijks Mandy de Kruijf
Monnikensteeg Totaal
71 383
35 192
Mandy de Kruijf
16.30 – 18.00 19.00 – 21.00 09.00 – 09.45 09.45 – 14.45 09.00 – 13.45 13.45 – 18.00 19.00 – 21.00 09.00 – 11.30 11.30 – 14.00 14.00 – 18.00 18.30 – 21.00 09.00 – 17.45
Verzorgingstehuis Regina Pacis Straat Huishoudens Velperweg 158 190
Steekproefpopulatie 95
Interviewer Mandy de Kruijf Mary Hammink
Tijdstip 19.00 – 20.00 20.00 – 21.00 09.00 – 18.00 19.00 – 21.00
Totaal
95
Interviewer Mary Hammink Seyda Kuzey
Tijdstip 09.00 – 13.00 13.00 – 18.00 18.30 – 21.00 09.00 – 15.00
190
Geitenkamp (wijk) en Apotheek Kring Geitenkamp Straat Huishoudens Steekproefpopulatie Geitenkamp 94
Apotheek
-
24
Totaal
-
118
Centrum Centrum Arnhem
Huishoudens -
Steekproefpopulatie 50
Totaal
-
50
Totaal steekproefpopulatie
Mandy van der Mond
Interviewer Mandy van der Mond
Tijdstip 12.00 - 18.00
455 respondenten
2.2.3 NON RESPONS Om in eerste instantie zoveel mogelijk non-respons te voorkomen, hebben wij de volgende maatregelen gehanteerd: - De respondent geïnformeerd over het onderzoek (waar het onderzoek over gaat en waarom we dit onderzoek deden) en uitgelegd welke bijdrage de respondent kon leveren aan het onderzoek. We wilden hiermee duidelijk maken dat het meedoen van een respondent ervoor kon zorgen dat er gedeeltelijk gesubsidieerd openbaar vervoer ingevoerd zou kunnen worden.
-
-
Daarnaast hebben we ons gelegitimeerd met onze HAN Collegepas om te bewijzen dat wij daadwerkelijk voor een schoolonderzoek bij de respondent aan de deur staan. Ook zagen we er voor de rest netjes en degelijk uit: denk aan nette broek/rok en blazer, zodat wij als onderzoekers er ook professioneel en geloofwaardig uit zagen. Ook hebben we duidelijk gemaakt dat het onderzoek geheel anoniem is, waardoor veel mensen eerder geneigd waren deel te nemen aan het onderzoek. Door het onderzoek mondeling toe te lichten, konden wij de anonimiteit ook daadwerkelijk stimuleren.
Hoe we hebben gehandeld in bepaalde situaties - Een potentiële respondent weigerde deel te nemen aan het onderzoek Wij hebben bijgehouden hoeveel ouderen weigerden om mee te doen aan ons onderzoek. Deze non-respons staat vermeld onder het kopje ‘verantwoorde respons’. Dit probleem probeerden we te voorkomen door onze steekproef groter te maken, zodat de representativiteit van het onderzoek gewaarborgd bleef. - Een respondent staakte de medewerking of stopte midden in het onderzoek met beantwoording De respondent toch gestimuleerd door te gaan met het onderzoek en hierbij hebben we vermeld hoe belangrijk het onderzoek is en wat het op kon leveren voor die persoon zelf. Eventueel extra uitleg is gegeven bij een vraag. Indien de respondent daadwerkelijk weigerde, werd dezelfde situatie gehanteerd als bij het voorgaande punt. - De respondent weigerde een bepaalde vraag te beantwoorden, maar wilde de andere wel beantwoorden De respondent werd toch gestimuleerd door te gaan met het onderzoek, de vraag in te vullen en hierbij werd vermeld hoe belangrijk het onderzoek is en wat het op kon leveren voor die persoon zelf. Indien de respondent daadwerkelijk weigerde, werd dezelfde situatie gehanteerd als bij het eerste punt. - De respondent was niet thuis op het moment van onderzoek Door op verschillende tijden het onderzoek af te nemen wilden wij dit in grote lijnen al voorkomen, maar wanneer het toch gebeurde, werd er op een later tijdstip na registratie teruggekeerd. Was de respondent nog niet thuis, dan werd bij een nieuw huisnummer het onderzoek afgenomen op basis van het eerste punt. In alle situaties is door de enquêteurs genotuleerd van welke non-respons sprake was en hoeveel huisnummers (specifiek genotuleerd) zich afmeldden. Hierdoor werd voorkomen dat er tweemaal hetzelfde onderzoek bij eenzelfde respondent werd uitgevoerd. Verantwoorde respons Aantal bruikbare enquêtes: 395 Non respons: 60 respondenten Betrouwbaarheidspercentage van 95%. 2.2.4 VALIDITEIT Zie definities voor uitleg over dit begrip. We hebben een goed onderzoek neergezet dat niet kan worden ontkracht. Een goed onderzoek hebben we bereikt door deskresearch te doen met betrekking tot ons onderwerp en ons vervolgens per subvraag op het probleem te oriënteren. Dit hebben we gedaan, zodat we precies weten welke informatie we nog nodig hadden om dit onderzoek valide te maken en we de juiste vragen konden stellen. Deze vragen waren juist omdat ze passen bij de hoofd- en subvragen en ze door de respondenten juist werden geïnterpreteerd. Wij gaan ervan uit dat dit onderzoek een juiste indicatie is van de werkelijkheid.
2.2.5 BETROUWBAARHEID Zie definities voor uitleg over dit begrip. Er is nooit met gehele zekerheid te zeggen dat het onderzoek betrouwbaar is, maar wij gaan ervan uit dat dit onderzoek wel betrouwbaar is. Wij geloven dat wanneer dit onderzoek door een andere groep zou worden uitgevoerd, er dezelfde resultaten uit zouden komen. De meting is onafhankelijk van toeval en daardoor betrouwbaar. De steekproefgrootte bedroeg 395 respondenten, de betrouwbaarheid hiervan is gebaseerd op de berekening met een steekproefcalculator. Deze berekening staat tevens vermeld bij het kopje ‘2.2.2. Steekproef’. 2.2.6 REPRESENTATIVITEIT Dit onderzoek is niet representatief. We zijn met zes personen en hebben dit onderzoek moeten uitvoeren binnen een beperkte tijd. Het aantal mensen dat wij hebben geïnterviewd, is niet genoeg om het een representatief onderzoek te mogen noemen. Hierbij hebben we dus wel een a-selecte steekproef getrokken. Elke 65-plusser heeft hierbij even veel kans gehad om ondervraagd te worden. Hierdoor verwachten wij dat het een goede afspiegeling is van de hele doelgroep. Ouderen wonen verspreid over heel Arnhem. Het beperkt aantal personen in onze groep zorgde ervoor dat wij niet al deze ouderen konden enquêteren. Het onderzoek zou pas representatief zijn wanneer er een precieze selectie is van de doelgroep. Er is wel sprake van een minimale steekproefomvang, maar een precieze selectie was onmogelijk. Wanneer het onderzoek representatief zou zijn, zouden alle 65-plussers in Arnhem moeten worden ondervraagd. Alle 65-plussers in Arnhem levert een totaal van een populatie van 20.310. Aan mankracht zouden er in ieder geval 270 enquêteurs moeten worden ingezet om iedere oudere te kunnen ondervragen, wanneer je aanhoudt dat iedere enquêteur 75 ouderen enquêteert. We hebben uiteindelijk 395 mensen geënquêteerd. Wij hebben hierbij een representatieve steekproef genomen. We hebben hierbij in meerdere wijken geënquêteerd om een zo representatief mogelijk beeld te krijgen. Bij een aantal van 387 is het onderzoek al representatief. Er konden altijd ouderen zijn die inwonend waren bij hun kinderen, die in het ziekenhuis lagen of die in een bejaardentehuis zaten. De tijd voor dit onderzoek was hier te beperkt voor. Daarnaast was het niet mogelijk om een controle uit te voeren na het onderzoek naar een juiste representativiteit, wederom in verband met de beperkte tijd.
2.2.7 PROCESRESULTATEN Wij vinden als groep dat het proces over het algemeen goed is verlopen. Er was af en toe enige miscommunicatie met onze tutor, maar de positieve feedback die we van Peter Groenenboom ontvingen, zwakte die reacties af. Ook waren we erg blij met de opbouwende kritiek van Lisanne Verkuil, de onderzoeksdocent. Hierdoor konden we bij het eindrapport een stuk kritischer kijken naar ons rapport vanuit groepsperspectief. Ieder groepslid heeft haar taken goed en professioneel uitgevoerd en vond het dan ook erg leuk en leerzaam om te doen. Uiteraard waren niet alle onderdelen leuk en verschilde dat ook per groepslid, maar we kunnen achteraf wel allemaal zeggen dat we er van hebben geleerd. Het fijnste was de sfeer in onze groep. We konden allemaal wel met elkaar opschieten en als er iets de foute kant op ging, dan werd er over gesproken en werd er gezamenlijk een oplossing voor gezocht.
Hoofdstuk 3 -
RESULTATEN
Dit hoofdstuk bevat alle resultaten van het onderzoek naar het gebruik van het openbaar vervoer door ouderen. Al onze resultaten uit het fieldresearch staat uitgewerkt in grafieken. De bijbehorende tabellen zijn te vinden in de bijlagen. Op basis van de grafieken en tabellen in een interpretatie gegeven die samen leiden tot de conclusie van dit onderzoek. De conclusie is terug te vinden in het volgende hoofdstuk. Elke vraag is ingevuld door 395 ondervraagden, tenzij dit anders is aangegeven. Ook kregen wij via SPSS extra grafieken en tabellen bij elke tabel, deze zijn toegevoegd in de bijlagen. In ons onderzoek hebben meer vrouwen (57%) dan mannen (43%) gereageerd. Dit komt overeen met het percentage mannen en vrouwen van 65 jaar en ouder in Arnhem wonen, volgens het Centraal Bureau Statistiek. Daarom hebben wij bij de resultaten niet alleen naar de cijfers gekeken, maar ook doorberekend naar de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. In de bijlage zijn de grafieken te vinden met de bijbehorende procentuele uitdraaiingen. •
SUBVRAAG 1 Hoe vaak en waarvoor wordt in de huidige situatie van het openbaar vervoer in Arnhem gebruik gemaakt door de doelgroep?
In deze subvraag willen we ons meer verdiepen in de doelgroep. Ze kunnen we uitzoeken hoe vaak en waarvoor de ondervraagden gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem, in combinatie met welk deel van de doelgroep hiervan gebruik maakt. Ten behoeve hiervan zijn eerst een aantal tabellen te zien voor extra informatie, waarna het antwoord op de subvraag volgt in het hoofdstuk conclusies. Grafiek 1.1 - Gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel kijken we hoe vaak de ondervraagden gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem. De meeste ouderen gebruiken het openbaar vervoer in Arnhem een paar keer per week,
125 ouderen (32%) kiezen voor dit antwoord. Gevolgd door een paar keer per maand (82 ouderen, 21%) en vrijwel nooit (75 ouderen, 19%). Tabel 1.1 – Geslacht en gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel wordt gekeken hoe vaak mannen en vrouwen gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem. Meer mannen antwoordden dat zij een paar keer per maand (23%) of per jaar (14%) gebruik maken van het openbaar vervoer. Een gelijk aantal antwoordde ‘nooit’ (19%) Vooral bij ‘per week’ waren er in verhouding meer vrouwen (34%) dan mannen (28%) die dit antwoordden. Mannen maken dus minder vaak gebruik van het openbaar vervoer dan vrouwen. Dagelijks: Wekelijks: Maandelijks: Jaarlijks: (Vrijwel) nooit:
man (16%), vrouw (18%) man (28%), vrouw (34%) man (23%), vrouw (18%) man (14%), vrouw (11%) man (19%), vrouw (19%)
Tabel 1.2 – Leeftijd en gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel wordt gekeken hoe oud de ondervraagden zijn die gebruik maken van het openbaar vervoer. De meeste ondervraagden waren tussen de 65 en 70 jaar oud. Daarvan gaf 34% aan dat ze een paar keer per week van het openbaar vervoer gebruik maken. De grootste groep die het openbaar vervoer wekelijks gebruikt zijn ouderen tussen de 76 en 80 jaar oud. Van de ouderen tussen de 71 en 75 geeft 25% aan dat ze het (bijna) elke dag gebruiken, dit is de grootste groep.
Tabel 1.3 – Gezinssituatie en gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel wordt gekeken wat de gezinssituatie is van de ondervraagden en hoe vaak zij gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem. De grootste groep ondervraagde woont alleen en is niet getrouwd, 28% geeft aan dat zij wekelijks gebruik maken van het openbaar vervoer. Toch is met 42% de grootste groep wekelijkse gebruikers de ouderen die alleen wonen en getrouwd zijn. In totaal geeft 32% van de ondervraagden op basis van gezinssituatie aan dat ze het meeste wekelijks gebruik maken van het openbaar vervoer. Tabel 1.4 – inkomen en gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel wordt gekeken naar de inkomsten van ouderen en hoe vaak zij gebruik maken van het openbaar vervoer. De meeste ouderen zijn alleenstaand en ontvangen een AOW met een klein aanvullend pensioen.
Deze groep gebruikt het openbaar vervoer wekelijks (26%) of maandelijks (27%). De grootste groep die het openbaar vervoer dagelijks gebruikt zijn ouderen die samenwonen, waarvan één een AOW ontvangt (38%). Bij wekelijks gebruik zijn dit ouderen die samenwonen, een AOW ontvangen en een klein aanvullend pensioen (35%). Tabel 1.5 – Gebruik openbaar vervoer Arnhem t.o.v. abonnement Hoevaak maakt u ongeveer gebruik van het openbaar vervoer binnen Arnhem in een periode van een jaar? * Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Count Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Ja
Hoevaak maakt u ongeveer gebruik van het openbaar vervoer binnen Arnhem in een periode van een jaar?
Nee
(Bijna) elke dag
51
14
65
Een paar keer per week
93
32
125
Een paar keer per maand
57
25
82
Een paar keer per jaar
21
27
48
6
69
75
228
167
395
(Vrijwel) nooit Total
Total
In deze tabel wordt gekeken hoe vaak de ondervraagden gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem en of zij een abonnement zouden aanschaffen als deze minder dan 10 euro per maand zou kosten. Het grootste deel van de ondervraagde die maandelijks of vaker met het openbaar vervoer gaat zou het abonnement aanschaffen. Hieronder vindt u het aantal procent dat ‘ja’ antwoordde: Nooit 8% Jaarlijks 44% Maandelijks 70% Wekelijks 74% Dagelijks 78%
Diagram 1.1 – Waarvoor gebruik openbaar vervoer Arnhem
In deze tabel wordt gekeken waarvoor de ondervraagden het openbaar vervoer in Arnhem gebruiken. Het grootste deel van de ondervraagden (62%) maakt gebruik van het openbaar vervoer om naar zorginstanties te gaan zoals het ziekenhuis, fysiotherapeut of huisarts. Daarnaast gaat een groot deel, 52% en 50% met het openbaar vervoer naar familie/vrienden/kennissen of naar het centrum. De kleinste groep koos voor de optie ‘anders’, dit waren ouderen die het openbaar vervoer gebruiken om naar vrijwilligerswerk of naar de sportschool te gaan.
•
SUBVRAAG 2 Hoe vaak zou het openbaar vervoer in Arnhem gebruikt worden door de doelgroep wanneer het gedeeltelijk gratis is?
Cirkeldiagram 1.2 – Aanschaf abonnement
De doelgroep zou gebruik maken van het openbaar vervoer in Arnhem, wanneer er een abonnement beschikbaar zou zijn voor minder dan 10 euro in de maand. Daarop antwoordde 58% van de doelgroep met ‘ja’.
Cirkeldiagram 1.3 - Gebruik van abonnement (met ontbrekend antwoord) In cirkeldiagram 1.3 ziet u een groot vak met ‘missing’ staan. Dit zijn de mensen die bij de vorige vraag hebben aangegeven dat ze het abonnement niet zouden aanschaffen. In cirkeldiagram 1.4 is deze groep weggehaald.
Cirkeldiagram 1.4 - Gebruik van abonnement Op cirkeldiagram 1.4 is te zien dat 45% van de mensen die interesse hebben in het abonnement, deze een paar keer per week zouden gebruiken. 39% van de doelgroep gaat het abonnement (bijna) elke dag gebruiken. 14% van de mensen die aangaven dat ze het abonnement interessant vinden, zal deze een paar keer per maand gebruiken. Slechts 5% zal het abonnement slechts een paar keer per jaar of minder gebruiken.
Grafiek 1.2
- Geslacht en hoe vaak gebruik abonnement
Grafiek 1.3 – Leeftijd en gebruik abonnement
Om te achterhalen wie gebruik gaan maken van het abonnement hebben we twee vragen vergeleken: - Bent u man of vrouw? - Hoe vaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement? Hieruit blijkt dat vrouwen intensiever gebruik gaan maken van het abonnement dan mannen. De mannen en vrouwen die het abonnement dagelijks gaan gebruiken, zijn vrijwel gelijk, maar er zijn aanzienlijk meer vrouwen dan mannen die het abonnement wekelijks willen gebruiken. Ook hebben we vergeleken in welke leeftijdscategorie de doelgroep relatief gezien het meeste interesse heeft voor het abonnement. Dit zijn vooral mensen tussen de 65 en 75 jaar en tussen de 81 en 85 jaar. Na de leeftijd van 85 neemt de interesse steeds meer af. Grafiek 1.4 – Woonsituatie en gebruik abonnement
Daarnaast is het belangrijk voor het onderzoek om te achterhalen of de interesse voor het abonnement afhankelijk is van het inkomen. In de bovenstaande grafiek is te zien dat de grootste groep antwoordde dat ze alleenstaand zijn, AOW ontvangen en een aanvullend pensioen van maximaal 200 euro per maand. Daarnaast zijn er ook mensen die alleenstaand zijn en enkel AOW ontvangen. Deze groep zou het abonnement evenveel gebruiken als mensen die samenwonen en een AOW ontvangen met een pensioen van meer dan 200 euro per maand.
•
SUBVRAAG 3 Wat zijn de bevindingen uit onderzoeken van andere steden die gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor dezelfde doelgroep aanbieden?
In verschillende steden wordt of werd in Nederland gratis openbaar vervoer voor ouderen aangeboden. Hieronder de uitwerking van enkele van deze steden. Overzicht: Vanaf welke leeftijd De tijd dat het abonnement geldt. Aantal gebruikers
Kosten
Tilburg 55 jaar De gehele dag
Rotterdam 65 jaar Alleen de daluren
Nijmegen 65 jaar Alleen de daluren
Stijging 7% - 23%
Ruim 51.000
Geheel gratis
Geheel gratis
31 maart: 8.421 Verwachting: 9.000 – 10.000 €20 per jaar
Tilburg: Tilburg is één van de Nederlandse steden waar al enkele jaren met goedkoop en gratis Openbaar Vervoer wordt geëxperimenteerd. In oktober 2006 voerde Tilburg gratis Openbaar Vervoer in voor 55-plussers. Het aantal reizigers in die doelgroep nam daarna toe; van 7% naar 23%. Het ging hier om een proef die in de zomer van 2007 afliep. De gemeente bekeek hierbij de mogelijkheden om de proef te verlengen in samenwerking met de provincie Noord-Brabant. Dit is omdat de gemeente sinds 1 januari 2007 verantwoordelijk is voor het busvervoer. In april 2007 maakte de gemeente Tilburg de definitieve resultaten van de proef bekend. Het doel van het gratis openbaar vervoer voor de 55 plussers is volgens de gemeente het bevorderen van de maatschappelijke participatie en de sociale contacten van ouderen. Daarnaast zijn luchtkwaliteit en bereikbaarheid veel gebruikte argumenten voor het project. In Tilburg konden ouderen al vanaf het 55ste levensjaar gratis met de bus. Het enige wat ze nodig hadden voor een ritje is een geldig identiteitsbewijs. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Rotterdam is het de hele dag geldig, niet alleen in de daluren. 26 maart 2008 werd er een bericht geplaatst dat helaas de regeling met betrekking tot het gratis openbaar zou komen te vervallen. Dit gebeurde op 1 mei 2008. Toe de actie een halfjaar liep, is het busvervoer onder senioren verdubbeld tot verdrievoudigd. Zo'n veertig procent van hen zegt de auto te hebben laten staan voor de bus. Dit had echter nauwelijks effect op het werkverkeer. De bus werd vooral gebruikt voor familie- en vriendenbezoek. 55-plussers met een baan gebruikten de bus niet om naar het werk te gaan. Rotterdam: Ouderen van 65 jaar en ouder maakten in Rotterdam in 2010 gebruik van gratis vervoer met de bus, tram en metro. Wanneer iemand 65 jaar werd, kreeg hij een brief van de gemeente met de uitnodiging om hiervan gebruik te maken. Dit was onafhankelijk van hun inkomen, iedereen boven de leeftijdsgrens mocht hiervan gebruik maken. Rond 2011/2012 werd er overwogen om dit te koppelen aan een bepaald inkomen, dan zouden alleen ouderen die een lager inkomen hebben gebruik mogen maken van het gratis openbaar vervoer. Hier is fel op gereageerd door Leefbaar Rotterdam, de PvdA en de SP, waardoor het nu nog steeds voor alle ouderen vanaf 65 jaar gratis is. Wel mogen ouderen door de weeks pas na 9.00 uur, na de spits, gebruik maken van dit aanbod. In het weekend geldt dit niet. Na een proef van een aantal jaar, is dit in 2009 officieel voor alle ouderen ingegaan. Bij de eerste proefperiode in 2007 maakten ruim 51.000 mensen van 65 jaar en ouder gebruik van het aanbod van
RET om gratis te reizen met het openbaar vervoer. Dit is 59 procent van alle Rotterdamse ouderen in deze leeftijdscategorie. De tweede proefperiode was in 2008 en naar aanleiding van die resultaten is het vanaf 2009 mogelijk gemaakt voor ouderen om gebruik te maken van gratis openbaar vervoer in Rotterdam. Wat ook uit de Rotterdamse onderzoeken kwam, is dat gratis openbaar vervoer veel voordelen heeft voor 65-plussers. Ze reizen meer, wat leidt tot meer vrijheid, minder isolement en mensen die sneller de stad in gaan. Ouderen gaan vaker uit en laten de auto vaker staan. Nijmegen: Van 1 tot en met 31 maart 2011 konden Nijmeegse 65-plussers op verschillende plekken gratis gebruik maken van Nijmeegse stadsbussen in de daluren, door dit op hun persoonlijke ov-chipkaart te zetten. Voor dit ‘abonnement’ betaalden zij €20,- per jaar. Ouderen konden het product ‘Gratis OV 65+ Nijmegen’ zelf op hun kaart zetten op een groot aantal locaties in de stad. Na het ophalen van het product konden ouderen hun ov-chipkaart direct gebruiken voor het gratis busvervoer. Het bestaande gratis OV-pasje dat ze in 2010 hebben ontvangen, bleef geldig tot 1 april 2011. Na 1 april konden Nijmeegse 65-plussers alleen nog gratis reizen indien ze ‘Gratis OV 65+’ op hun ov-chipkaart hadden gezet. Het product ‘Gratis OV 65+ Nijmegen’ van de gemeente Nijmegen was vrijwillig. De gemeente wees ouderen erop dat zij voordeliger uit konden zijn om geen gebruik te maken van de regeling als zij minder dan 10 retourritjes per jaar maken met de bus. Ruim 8400 Nijmeegse 65-plussers hebben tot nu toe het abonnement aangeschaft waarmee ze de rest van het jaar tijdens daluren gratis met de Nijmeegse stadsbussen konden reizen. De verwachting is dat de komende tijd nog meer 65-plussers het abonnement op hun persoonlijke ov-chipkaart zullen zetten. Vervoersbedrijven krijgen namelijk nog steeds aanvragen binnen van Nijmeegse 65plussers voor een persoonlijke ov-chipkaart. Waarschijnlijk zal het totaal aantal aangevraagde abonnementen daarom uitkomen op 9.000 tot 10.000. Het 65-plus abonnement is geldig op werkdagen vanaf 9.00 uur en op zaterdag en zondag de gehele dag op de Nijmeegse buslijnen 1, t/m 11, 30, 31 en 33. Wie op werkdagen vóór 9.00 uur incheckt kan géén gebruik maken van het abonnement. In deze gevallen moeten mensen betalen voor de gehele busreis, dus ook voor het deel dat na 9.00 uur plaatsvindt. Een negatief reissaldo op de ov-chipkaart betekent dat tijdelijk ook niet met het 65+-abonnement kan worden ingecheckt.
•
SUBVRAAG 4 In hoeverre houdt het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer van de doelgroep verband met hun inkomen?
Tabel 1.7
Bij subvraag 1 is deze tabel uitgelegd (tabel 1.4), nu willen we ingaan op de Chi-Square test. Er is een verband tussen het inkomen en of men gebruik maakt van het openbaar vervoer. Dit is een heel sterk en aannemelijk verband omdat het significantieniveau kleiner is dan 0,05. Echter hebben te weinig mensen binnen ons onderzoek voor dezelfde antwoorden gekozen, waardoor het niet met zekerheid te zeggen is of dit verband buiten de steekproef ook voorkomt.
Tabel 1.8 Kunt u aangeven of een van de onderstaande situaties voor u van toepassing is?
Total
Alleenstaan Alleenst Samenw Samenw Samenw Samenw Ik wil Geen Alleenst d + AOW aand + onend + onend + onend + onend + niet van aand + AOW + Alleen Beide beide beide aangeve toepassi AOW + pensioe AOW AOW AOW + AOW + n wat ng pensioe n max. pensioe pensioe mijn n min. €200 pm n van n van inkomen €200 pm max. max is €200 pm €200 pm Ja
38
67
4
18
30
35
20
3
13
228
Nee
25
59
4
6
10
24
30
0
9
167
63
126
8
24
40
59
50
3
22
395
Total
Uit tabel 1.8 is het aantal ouderen af te lezen dat het nieuwe abonnement zou willen aanschaffen op basis van de inkomens van ouderen. Zo is duidelijk te zien dat de grootste groep ondervraagde (de alleenstaande ouderen met een AOW en een pensioen van maximaal 200 euro per maand) het abonnement graag willen aanschaffen. Er zijn veel samenwonende ouderen die ondanks dat ze niet veel reizen toch het abonnement aan willen schaffen. De meerderheid geeft aan dat zij het abonnement zullen aanschaffen. Tabel 1.9 Hoevaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement?
Ja
Total
(Bijna) elke Een paar dag keer per week
Een paar keer per maand
Een paar (Vrijwel) keer per jaar nooit
nvt
77
35
2
9
105
0
In deze tabel is te zien hoe vaak ouderen gebruik zullen maken van het openbaar vervoer als zij daadwerkelijk het abonnement aanschaffen. Van de 228 ouderen die het abonnement aan zouden schaffen zou 46% een paar keer per week gebruik maken van het openbaar vervoer met het abonnement. 34% zou bijna elke dag gebruik maken van het abonnement. Dit is 19% meer dan zonder het abonnement. Kortom: de ouderen zullen vaker gebruik maken van het abonnement. Al de veranderingen wat betreft het gebruik van het openbaar vervoer binnen Arnhem onder ouderen zal wel te maken hebben met het abonnement, maar niet direct met een lager inkomen. Veel ouderen die samenwonen en een hoog inkomen hebben, maken nu niet veel gebruik van het openbaar vervoer. Als het abonnement beschikbaar is, willen zij dit abonnement aanschaffen. Ouderen met een lager inkomen, vooral de alleenstaande ouderen, maken al vrij veel gebruik van het openbaar vervoer. Daardoor zal het gebruik van het openbaar vervoer door het abonnement niet heel sterk toenemen.
228
•
SUBVRAAG 5 Hoe ervaart de doelgroep het reizen met het alternatief en openbaar vervoer binnen Arnhem? Alle bronnen die we hebben gebruikt voor het beantwoorden van deze subvraag zijn in de bronnenlijst aangegeven met (S3).
Cirkeldiagram 1.5
Gebruik van de vervoersmiddelen binnen Arnhem door 65-plussers Bij deze vraag konden oudere meerdere antwoorden kiezen. Zoals je hierboven in het diagram kunt zien, kiest 66% van de ouderen voor de bus, waarmee dit het meest gekozen vervoersmiddel is. Het vervoersmiddel dat daarna het meest wordt gebruikt door de ouderen binnen Arnhem is de fiets (36%) en de auto (36%). Het minst wordt de buurtbus (17%) gebruikt en ‘anders’ zoals te voet (13%). Het gebruik is verdeeld tussen openbaar vervoer en alternatief vervoer. Ouderen geven aan dat ze alternatief vervoer gebruiken omdat ze dan zelfstandiger zijn, ze kunnen zelf beslissen hoe laat ze vertrekken en hoeven geen rekening te houden met de tijden dat de bus vertrekt, overstappen of in- en uitstappen in een lijnbus.
Grafiek 1.5
73% van de 65-plussers uit Arnhem zijn tevreden met het openbaar vervoer in Arnhem. Slechts 27% ziet wel graag verbetering. De punten die ze graag verbeterd zouden willen zien, zijn: • • • •
Het wegdek. Buschauffeurs die met een lagere snelheid rijden. Ouderen met lichamelijke klachten klagen over de hobbels en gaten die worden gepasseerd, waardoor de klachten verergeren. Buschauffeurs die niet geïrriteerd raken door ouderen, wanneer zij langzamer zijn met het inen uitstappen in een bus. Buschauffeurs die helpen bij vraag van ouderen.
•
SUBVRAAG 6
Wat zijn de positieve gevolgen voor ouderen als ze meer gebruik maken van het openbaar vervoer? Diagram 1.6
In de enquête is gevraagd naar de positieve gevolgen voor ouderen, wanneer zij meer gebruik zouden (kunnen) maken van het openbaar vervoer. Bovenstaande tabel geeft de resultaten weer van de reacties op deze vraag. Ondervraagden konden meerdere antwoorden kiezen. In de diagram is te zien dan 74% van de ondervraagden denkt dat ze, door het gebruik van het openbaar vervoer, actiever, socialer en/of zelfstandiger zullen worden. Een groot gedeelte (47%) koos ook voor ‘anders’. Dit waren mensen die nog meer positieve effecten zagen van het gebruik van openbaar vervoer of mensen die aangaven dat ze niet actiever, socialer of zelfstandiger zouden worden door het openbaar vervoer te gebruiken, omdat ze dit al zijn. Actiever 30% Socialer 28% Zelfstandiger 17% Anders/niet 47%
Hoofdstuk 4 -
CONCLUSIES
In dit hoofdstuk worden verbanden gelegd tussen voorgaande resultaten. Ook geeft dit hoofdstuk antwoord op de zes subvragen en de hoofdvraag.
4.1 CONCLUSIE PER SUBVRAAG •
4.1.1 Subvraag 1 Hoe vaak en waarvoor de doelgroep in de huidige situatie van het openbaar vervoer in Arnhem gebruik maakt.
Meer dan de helft van de ondervraagden maakt gebruik van het openbaar vervoer. 31% van de ondervraagden gebruikt momenteel het abonnement een paar keer per jaar of bijna nooit, wat betekend dat meer dan twee derde van de ondervraagden momenteel een paar keer per maand tot dagelijks het openbaar vervoer gebruiken. Het gebruik van het openbaar vervoer loopt naar leeftijd af, met hier en daar enkele uitzonderingen. De gezinssituatie heeft invloed op de frequentie van het gebruik van het openbaar vervoer. De ondervraagden maken vooral gebruik van het openbaar vervoer om naar zorginstanties (62%), familie en vrienden (52%) of het centrum (50%) te gaan. •
4.1.2 Subvraag 2 Hoe vaak de doelgroep het openbaar vervoer in Arnhem gebruikt wanneer het gedeeltelijk gratis is.
Van de doelgroep van dit onderzoek wil 58% graag gebruik maken van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer in Arnhem. Een groot gedeelte daarvan, 84%, zal het abonnement een paar keer per week of dagelijks gebruiken. De grootste doelgroep is vrouwen tussen de 65 en 75 jaar die het een paar keer per week van het abonnement gaan gebruiken. Qua inkomen zijn dat alleenstaande vrouwen die een AOW ontvangen en een aanvullend pensioen van maximaal 200 euro per maand. Deze uitslagen laten zien dat er interesse vanuit de doelgroep is naar een abonnement voor het openbaar vervoer. Van het gedeelte van de doelgroep dat aangeeft dat ze interesse hebben in het abonnement, geeft het grootste gedeelte aan dat ze het abonnement minimaal één keer per week vaker gaan gebruiken. •
4.1.3 Subvraag 3 Wat de bevindingen uit onderzoeken van andere steden die gedeeltelijk gratis openbaar vervoer voor dezelfde doelgroep aanbieden zijn.
Vanaf welke leeftijd De tijd dat het abonnement geldt. Aantal gebruikers
Kosten
Tilburg 55 jaar De gehele dag
Rotterdam 65 jaar Alleen de daluren
Nijmegen 65 jaar Alleen de daluren
Stijging 7% - 23%
Ruim 51.000
Geheel gratis
Geheel gratis
31 maart: 8.421 Verwachting: 9.000 – 10.000 €20 per jaar
Er zijn meerdere steden die geëxperimenteerd hebben met gratis openbaar vervoer maar deze drie achtten wij de drie belangrijkste.
Er is op verschillende manieren geëxperimenteerd met het openbaar vervoer en de resultaten zijn duidelijk: een flinke stijging in gebruik van het openbaar vervoer door ouderen. In Rotterdam is het abonnement gebruikt door ruim 51.000 mensen, dat was 59% van alle Rotterdamse ouderen en is dus meer dan de helft. Nijmegen is een minder grote stad en heeft in verhouding een flink aantal minder gebruikers. Dit komt waarschijnlijk door de kosten die aan het gebruik van het abonnement verbonden zijn. Als positieve gevolgen noemden de onderzoekers uit Tilburg dat zo'n veertig procent van de ouderen aangaf de auto te laten staan voor de bus. Dat had nauwelijks effect op het werkverkeer, omdat de bus vooral werd gebruikt voor familie- en vriendenbezoek. In Rotterdam gaven ze aan dat ouderen meer gingen reizen, wat leidt tot meer vrijheid, minder isolement en mensen die sneller de stad in gaan. Ouderen gaan vaker uit en laten de auto vaker staan. Uit het onderzoek uit Nijmegen zijn weinig positieve gevolgen aangegeven, alleen dat ouderen al voordeliger uit kunnen zijn om geen gebruik te maken van de regeling als zij minder dan 10 retourritjes per jaar maken met de bus.
4.1.4 Subvraag 4 In hoeverre het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer van de doelgroep verband houdt met hun inkomen. Het gebruik van het gedeeltelijk gratis openbaar vervoer hangt niet nauw samen met de inkomsten van de doelgroep. Ouderen met een hoger inkomen zullen het abonnement juist aanschaffen en vaker gaan reizen met het openbaar vervoer, terwijl ouderen met een lager inkomen meestal al vaak gebruik maken van het openbaar vervoer en dit zal door aanschaffing van het abonnement niet meer of minder wordt. Het aantal keren reizen blijft onder die inkomensgroep ongeveer gelijk. Kortom: de inkomsten van de doelgroep hebben niets te maken met het gebruik van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer. •
4.1.5 Subvraag 5 Hoe de doelgroep het reizen met het alternatief en openbaar vervoer binnen Arnhem ervaart.
65-plussers uit Arnhem maken gebruik van zowel het alternatief als het openbaar vervoer. Hier zit geen groot verschil tussen. De keuze waarom men voor het alternatief vervoer kiest, is omdat ze zo zelfstandiger zijn. Ze kunnen zelf tijden uitkiezen wanneer ze vertrekken en ze hoeven niet over te stappen. Alle moeilijkheden die sommige ouderen ondervinden bij het gebruik van openbaar vervoer worden zo vermeden. 61% van de 65-plussers uit Arnhem denkt wel dat ze socialer, actiever of zelfstandiger worden door het gebruik van het openbaar vervoer. 30% van de ouderen wil graag verbeterpunten zien in het openbaar vervoer en deze bestaan dan uit het verbeteren van het wegdek, de vriendelijkheid van de buschauffeurs en het makkelijker kunnen in- en uitstappen. •
4.1.6 Subvraag 6 Wat de positieve gevolgen voor ouderen zijn als ze meer gebruik maken van het openbaar vervoer.
We kunnen concluderen dat de meerderheid van de respondenten positieve gevolgen zal ervaren wanneer zij meer gebruik gaan maken van het openbaar vervoer. De meeste respondenten geven aan dat zij er actiever van zouden worden, wat wil zeggen dat ze er meer op uit zouden gaan. Ze zouden meer gaan doen dan dat ze nu doen. De daarna meest gekozen optie is socialer, dit wil
zeggen dat ze meer onder de mensen zouden komen. De laatste optie is dat men er zelfstandiger van zou worden. Dit is maar bij enkele mensen het geval, omdat je al vrij zelfstandig moet zijn om met de bus te kunnen reizen. Bij de optie ‘anders’ is vaak aangegeven dat men geen positieve resultaten zal ervaren als zij meer gebruik van het openbaar vervoer zouden maken.
4.2 CONCLUSIE HOOFDVRAAG In hoeverre zouden ouderen vanaf 65 jaar in Arnhem meer gebruik gaan maken van het openbaar vervoer als dat gedeeltelijk gratis zou zijn? Uit dit onderzoek valt te concluderen dat veel ouderen interesse hebben in gedeeltelijk gratis openbaar vervoer in Arnhem, maar liefst 58% van de ondervraagden geeft aan dit te willen gebruiken. Daarvan zegt 84% van de ouderen dat ze een abonnement dat minder dan 10 euro per maand zou kosten één keer per week of meer zullen gebruiken. Dit heeft geen verband met lagere inkomsten van ouderen, veel ouderen met een lager inkomen maken al gebruik van het openbaar vervoer en zien dit niet stijgen wanneer zij goedkoper kunnen reizen. Wel houden ze dan meer geld over voor andere dingen, zoals uitstapjes of boodschappen. Ouderen met een hoger inkomen die overwegen om het abonnement aan te schaffen zouden wel vaker met het openbaar vervoer gaan reizen. Er zijn positieve gevolgen van het gebruik van het openbaar vervoer door ouderen in ons onderzoek naar voren gekomen, zoals dat ouderen actiever en socialer worden. In onderzoek van andere steden die al (gedeeltelijk) gratis openbaar vervoer aanbieden aan ouderen, zijn ook veel positieve gevolgen ondervonden en een stijging van het gebruik van openbaar vervoer door ouderen. De doelgroep heeft dus grote interesse in het abonnement waarmee ze gedeeltelijk gratis met het openbaar vervoer kunnen reizen. Meer dan 4 op de 5 ouderen geeft aan dat ze het abonnement intensief zullen gebruiken wanneer dit beschikbaar is. Wij hebben geen verband gevonden tussen het gebruik van het abonnement en het inkomen van de doelgroep.
Hoofdstuk 5 -
AANBEVELINGEN
Dit hoofdstuk bevat alle concrete aanbevelingen die volgen uit de conclusies. Alle aanbevelingen zijn uitvoerbaar voor de Seniorenraad Arnhem en Connexxion. 5.1 AANBEVELING 1 Het invoeren van gedeeltelijk gratis openbaar vervoer Onze eerste aanbeveling is om een abonnement voor ouderen van 65 jaar of ouder beschikbaar te stellen. De meerderheid van de ondervraagde ouderen geven aan dat ze graag gebruik maken van een abonnement dat minder dan 10 euro per maand kost. Ook zal dit abonnement door de doelgroep intensief gebruikt worden en worden ouderen door dit abonnement actiever en socialer. 5.2 AANBEVELING 2 Een abonnement onafhankelijk van het inkomen Onze tweede aanbeveling is om het abonnement niet afhankelijk te maken van het inkomen van de doelgroep. Uit ons onderzoek is gebleken dat ouderen met een hoger inkomen vaker gebruik zouden maken van het openbaar vervoer als zij in het bezit zouden zijn van het abonnement. Daarom vinden wij het belangrijk dat ook deze groep ouderen van het abonnement kan profiteren. 5.3 AANBEVELING 3 Verbeteringen voor het openbaar vervoer Onze derde aanbeveling is om een aantal verbeteringen in het openbaar vervoer toe te passen. Buschauffeurs zouden een training moeten krijgen over hoe ze moeten omgaan met ouderen in het openbaar vervoer. Punten die daarbij belangrijk zijn: - Niet optrekken als ouderen nog geen zitplaats hebben gevonden. - Eventueel oudere mensen helpen naar een zitplaats. - Vriendelijker gedragen ten opzichte van ouderen. Wij denken dat dit de kwaliteit van het openbaar vervoer sterk bevorderd, waardoor ouderen het prettiger vinden om gebruik te maken van het openbaar vervoer in Arnhem.
LITERATUURVERWIJZING Krantenartikel • Dohmen, H. (09-2013). Ouderenkorting ov op de tocht door recessie. De Gelderlander. Internet artikelen o
o
o
o
o
o
o
o
o
o o o
o
(S3) AD nieuws. (05-2007). Tilburgse oudjes dolblij met gratis OV. Geraadpleegd op 6 maart 2014, van http://www.ad.nl/ad/nl/1012/Nederland/article/detail/2259489/2007/05/18/Til burgse-oudjes-dolblij-met-gratis-OV.dhtml (S3) AD Rotterdams Dagblad. (10-2011). LR zet PvdA voor ’t blok: ‘laat het gratis OV voor ouderen met rust’. Geraadpleegd op 8 maart 2014, van http://www.leefbaarrotterdam.nl/index.php/new/comments/lr_zet_pvda_voor_ t_blok_laat_het_gratis_ov_voor_ouderen_met_rust/ Centraal Bureau Statistiek. (2013). Bevolking; geslacht, leeftijd, burgerlijke staat en regio, 1 januari. Geraadpleegd op 13 maart 2014, van http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=03759ned&D1=0,3,6, 9,12&D2=129-132&D3=31,62,84,138&D4=24-25&VW=T DrieGasthuizenGroep. (2013). Feiten en Cijfers DrieGasthuizenGroep. Geraadpleegd op 14 maart 2014, van http://www.driegasthuizengroep.nl/files/dr00913_factsheet_aug_2013_aanpassi ngen_01.pdf (S3) Experts in traffic and transports. (z.d.) Onderzoek gratis OV en TOPticket Tilburg. geraadpleegd op 7 maart 2014, van http://www.xtnt.nl/projecten.asp?id=1636&thema=6&p=9 (S3) José van Rosmalen. (04-2013). Gratis openbaar vervoer voor ouderen? Geraadpleegd op 8 maart 2014, van http://www.wij-rotterdam.nl/gratisopenbaar-vervoer-voor-ouderen/ (S3) Maanen, van H. (z.d.). Hans signaleert.. een verband tussen bewegen en gratis openbaar vervoer, geraadpleegd op een onbekende datum, van www.plusonline.nl (S3) Nijmegen nieuws. (05-2011). Ruim 8400 Nijmeegse 65-plusserskopen abonnement voor Nijmeegse bussen. Geraadpleegd op 16 maart 2014, van http://nieuws.nijmegenonline.nl/bus-65plus/ (S3) Omroep Brabant, (10-2012). Ouderen Eindhoven voeren actie vanwege afschaffen gratis openbaar vervoer. Geraadpleegd op 9 maart 2014, van http://www.omroepbrabant.nl/?news/1827931143/Ouderen+Eindhoven+voeren +actie+vanwege+afschaffen+gratis+openbaar+vervoer.aspx Ouderenwegwijs. (z.d.). Taxi vervoer voor ouderen. Geraadpleegd op 27 februari 2014, van http://www.ouderenwegwijs.nl/taxi-vervoer/ Sociale Verzekeringsbank. (z.d.). AOW-pensioen. Geraadpleegd op 27 februari 2014, van http://www.svb.nl/int/nl/aow/hoogte_aow/bedragen/ (S3) Treinreiziger.nl. (03-2008). Niet langer gratis met de bus in Tilburg. geraadpleegd op 7 maart 2014, van http://www.treinreiziger.nl/niet_langer_gratis_met_de_bus_in_tilburg Vreedenhoff. (z.d.) Tuinstede. Geraadpleegd op 14 maart 2014, van http://www.vreedenhoff.nl/wat-bieden-wij/huisvesting/tuinstede.aspx
o
o o o
(S3) Volkskrant. (11-2006). 55-Plussers nemen massaal gratis bus in Tilburg. Geraadpleegd op 9 maart 2014, van http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2686/Binnenland/article/detail/798614/2006/11 /27/55-Plussers-nemen-massaal-gratis-bus-in-Tilburg.dhtml Wikipedia. (01-2014). Openbaar vervoer. Geraadpleegd op 27 februari 2014, van http://nl.wikipedia.org/wiki/Openbaar_vervoer Wikipedia (01-2014). Gratis openbaar vervoer Tilburg. Geraadpleegd op 6 maart 2014, van http://nl.wikipedia.org/wiki/Gratis_openbaar_vervoer Woonzorg Nederland. (z.d.). Kronenburg, Arnhem. Geraadpleegd op 14 maart 2014, van http://www.woonzorg.nl/kronenburg_arnhem
Boeken • Os, R. van., Pieters, I. (2012). Basisboek Praktijkonderzoek. Harlow: Pearson Education Limited. • (S3) Hulten, M. van. (2006). ‘ GRATIS’ openbaar vervoer. Een politieke keuze. Lelystad: Michel van Hulten. Informatie vanuit school o HAN-Scholar (z.d.). HAN-Scholar. Geraadpleegd gedurende het hele project vanaf april t/m juli 2014 van http://www1.han.nl/thema/e-learning/content/hanscholar.xml o Syllabus BOZ 2013 – 2014. (z.d.). Studienhandleiding Belevingsonderzoek (BOZ 2013 -2014. PDF-bestand, enkel toegankelijk voor HAN Communicatie studenten en leraren met inloggegevens.
BIJLAGEN BIJLAGE 1: Tabellen SPSS SUBVRAAG 1 Grafiek 1.1 – Hoevaak gebruik openbaar vervoer Arnhem
Tabel 1.1 – Geslacht en gebruik openbaar vervoer Arnhem
Tabel 1.2 – Leeftijd en gebruik openbaar vervoer Arnhem
Tabel 1.3 – Gezinssituatie en gebruik openbaar vervoer Arnhem
Tabel 1.4 – Inkomen en gebruik openbaar vervoer Arnhem Chi-Square Tests Value
df
Asymp. Sig. (2-sided)
a
32
,048
54,157
32
,009
Linear-by-Linear Association
,014
1
,907
N of Valid Cases
395
Pearson Chi-Square
46,368
Likelihood Ratio
a. 19 cells (42,2%) have expected count less than 5. The minimum expected count is ,36.
Tabel 1.5 – Gebruik vervoer t.o.v. abbonement Chi-Square Tests Value Pearson Chi-Square
df a
4
,000
119,734
4
,000
93,990
1
,000
110,195
Likelihood Ratio
Asymp. Sig. (2-sided)
Linear-by-Linear Association N of Valid Cases
395
a. 0 cells (0,0%) have expected count less than 5. The minimum expected count is 20,29.
SUBVRAAG 2 Diagram 1.1 – Waarvoor openbaar vervoer gebruik Waarvoor gebruikt u het openbaar vervoer in Arnhem? Centrum/Winkelc
Supermarkt
entrum Count
Count 197
87
Familie/(klein)kindere
Deelname openbare
n/vrienden/kennissen
activiteit
Count
Count 205
118
Zorginstantie
Anders
Count
Count 245
65
Cirkeldiagram 1.2 – Gebruik openbaar vervoer met abonnement Statistics Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Valid
Hoe vaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement?
395
255
0
140
N Missing
Cirkeldiagram 1.2 – Beschikbaar abonnement Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Frequency
Valid
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
Ja
228
57,7
57,7
57,7
Nee
167
42,3
42,3
100,0
Total
395
100,0
100,0
Cirkeldiagram 1.3 en Cirkeldiagram 1.4 – Gebruik abonnement Hoevaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement? Frequency
(Bijna) elke dag
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
99
25,1
38,8
38,8
115
29,1
45,1
83,9
36
9,1
14,1
98,0
Een paar keer per jaar
2
,5
,8
98,8
(Vrijwel) nooit
3
,8
1,2
100,0
Total
255
64,6
100,0
Missing
140
35,4
395
100,0
Een paar keer per week Een paar keer per maand Valid
Missing Total
Grafiek 1.2 – Geslacht en gebruik abonnement Wat is uw geslacht? * Hoevaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement? Crosstabulation Count Hoevaak zou u ongeveer gebruik maken van het abonnement? (Bijna) elke dag
Een paar keer per week
Een paar keer per maand
Een paar keer per jaar
Total
(Vrijwel) nooit
Man
47
45
17
1
0
110
Vrouw
52
70
19
1
3
145
99
115
36
2
3
255
Wat is uw geslacht? Total
Grafiek 1.3 – Leeftijd en beschikbaarheid abonnement Wat is uw leeftijd? * Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Crosstabulation Count Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Ja
Total
Nee
65-70
69
49
118
71-75
43
20
63
76-80
35
24
59
81-85
40
22
62
86-90
27
29
56
91-95
11
15
26
96-100
2
5
7
100+
0
2
2
227
166
393
Wat is uw leeftijd?
Total
Grafiek 1.4 – Woonsituatie en gebruik abonnement Kunt u aangeven of een van de onderstaande situaties voor u van toepassing is? * Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Crosstabulation Count Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan 10 euro per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u dat dan aanschaffen? Ja Kunt u aangeven of een van de onderstaande situaties voor u van toepassing is?
Total
Nee
Ik ben alleenstaand en ontvang enkel AOW
38
25
63
Ik ben alleenstaand, ontvang AOW en een pensioen van maximaal 200 euro
67
59
126
Ik woon samen en ontvang als enige AOW
4
4
8
Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW
18
6
24
Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW. Daarnaast ontvang ik een pensioen van max 200 euro per maand
30
10
40
Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW. Daarnaast ontvangen wij een pensioen van meer dan 200 euro pm
35
24
59
Ik wil niet aangeven wat mijn inkomen is
20
30
50
Geen van bovenstaande situaties is van toepassing
3
0
3
ik woon alleen en ontvang AOW en een pensioen van meer dan 200 euro
13
9
22
228
167
395
Total
SUBVRAAG 3 Grafiek 1.5 – Verbeter suggesties Frequency
Valid
Percent
Valid Percent
Cumulative Percent
Ja
107
27,1
27,1
27,1
Nee
288
72,9
72,9
100,0
Total
395
100,0
100,0
Tabel 1.6 – Positieve gevolgen
SUBVRAAG 6 Tabel 1.10 – Positieve gevolgen
BIJLAGE 2: Enquête
Enquête Beste meneer/mevrouw, Wij zijn eerstejaars studenten Communicatie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Voor een schoolproject doen wij een onderzoek naar het gebruik van het openbaar vervoer door ouderen in Arnhem. Dit doen wij in opdracht van de Seniorenraad Arnhem. Met het begrip openbaar vervoer bedoelen wij de openbare lijnbussen en trolleybussen in Arnhem. Wij vragen een paar minuten van uw tijd om onze enquêtevragen te beantwoorden. De enquête is volledig anoniem. Alvast bedankt, Bo van Mierlo Angelique Dijks Mandy van de Mond Seyda Kuzey Mary Hammink Mandy de Kruijf
1. Wat is uw geslacht? 0 Man 0 Vrouw 2. Wat is uw leeftijd? ………………………………………… 3. Hoe is uw gezinssituatie? 0 Ik woon alleen en ben ongehuwd 0 Ik woon alleen en ben gehuwd 0 Ik woon samen en ben ongehuwd 0 Ik woon samen en ben gehuwd 0 Anders, namelijk ………………………. 4. Welke vervoersmiddelen gebruikt u binnen Arnhem? Meerdere antwoorden mogelijk 0 Fiets 0 Scootmobiel 0 Auto 0 (Regio)taxi 0 Buurtbus 0 Bus 0 Trein 0 Anders, namelijk ……………………… Onderstaande vraag is alleen van toepassing voor mensen die bij vraag vier de optie buurtbus, bus of trein hebben aangevinkt.
5. Hoe vaak maakt u ongeveer gebruik van het openbaar vervoer binnen Arnhem in een periode van een jaar? 0 (Bijna) elke dag 0 Een paar keer per week 0 Een paar keer per maand 0 Een paar keer per jaar 0 (Vrijwel) nooit 6. Waarvoor gebruikt u het openbaar vervoer in Arnhem? 0 Om naar het centrum/een winkelcentrum te gaan 0 Om naar de supermarkt te gaan 0 Om naar familie/(klein)kinderen/vrienden/kennissen te gaan 0 Om deel te nemen aan een openbare activiteit 0 Om naar de dokter/het ziekenhuis/ de tandarts/ de fysiotherapeut e.d. te gaan 0 Anders, namelijk …………………………………….. 7. Als er een abonnement beschikbaar is voor minder dan €10,- per maand voor openbare trolleybussen en lijnbussen binnen Arnhem, zou u het dan aanschaffen? 0 Ja 0 Nee, ga naar vraag 9 8. Hoe vaak zou u ongeveer gebruik van maken van het abonnement? 0 (Bijna) elke dag 0 Een paar keer per week 0 Een paar keer per maand 0 Een paar keer per jaar 0 (Vrijwel) nooit 9. Wat denkt u dat de gevolgen voor u zullen zijn, als u vaker gebruik zou maken van het openbaar vervoer? Meerdere antwoorden mogelijk Ik denk dat ouderen 0 Actiever worden. 0 Socialer worden. 0 Zelfstandiger worden. 0 Anders, namelijk: ______ 10. Kunt u aangeven of één van de onderstaande situaties voor u van toepassing is? We willen graag weten uit welke componenten uw inkomen bestaat, omdat het mogelijk is dat het openbaar vervoer gedeeltelijk gratis wordt voor ouderen met een beperkt inkomen. 0 Ik ben alleenstaand en ontvang enkel AOW 0 Ik ben alleenstaand, ontvang AOW en een pensioen van maximaal €200,0 Ik woon samen en ik ontvang als enige AOW 0 Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW 0 Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW. Daarnaast ontvang ik een pensioen van maximaal €200,- per maand. 0 Ik woon samen en mijn partner en ik ontvangen beide AOW. Daarnaast ontvangen wij een pensioen van meer dan €200,- per maand. 0 Ik wil niet aangeven wat mijn inkomen is 0 Geen van bovenstaande situaties is van toepassing.
11. Heeft u verbetersuggesties voor het openbaar vervoer in Arnhem? 0 Ja, namelijk …………………………………………………………………………………………… 0 Nee
Wij danken u voor uw medewerking. Wij wensen u nog een fijne dag!
Bijlage 3: verslag Connexxion Gesprek met Connexxion Omdat ons onderzoek betrekking heeft op het openbaar vervoer binnen Arnhem, en Connexxion het openbaar vervoer regelt binnen Arnhem, is het van belang om ons onderzoek ook met hen te bespreken. Connexxion is namelijk de partij die uiteindelijk, als het abonnement wordt aangeschaft, het abonnement zal gaan voeren binnen Arnhem. Contactpersoon: Nick Heister Functie: junior concessiemanager bij Connexxion (hermes) Ter opheldering: Connexxion is het grote vervoerdersbedrijf en Hermes is een soort dochterbedrijf daarvan. Breng is alleen de merknaam waarmee zij nu reizen. Connexxion heeft de concessie (het alleenrecht) om te reizen binnen de regio Arnhem-Nijmegen. Deze concessie loopt in ieder geval door tot december 2022. 1. Seniorenraad Arnhem heeft aangegeven dat zij graag willen weten waar de ouderen heen reizen. Gaan zij boodschappen doen, naar de dokter, naar het ziekenhuis of op familiebezoek en wanneer het nieuwe abonnement (zie verderop) erin komt. Ook wil hij weten of deze ouderen dan vaker deze plaatsen zullen bezoeken of eventueel nieuwe plaatsen zullen gaan bezoeken die zij nu om welke reden dan ook nog niet bezoeken. 2. Nick heeft aangegeven dat Connexxion veel cijfers heeft over de hoeveelheid ov chipkaarten binnen Arnhem/Nijmegen die in het bezit zijn van 65 plussers. Er kan niet specifiek op Arnhem gezocht worden, omdat zij geen gegevens hebben over de adressen van deze personen, maar er kan wel een analyse gemaakt worden van een Arnhemse halte tot een andere Arnhemse halte. Dan gaat men ervan uit dat deze ouderen in Arnhem wonen. 3. Nick heeft ook aangegeven dat er cijfers zijn van Nijmegen. Nijmegen heeft wel een goedkoop geprijsd abonnement op dit moment (subvraag 4: 22,50 per jaar) en daar wordt veel vaker gebruik gemaakt van het ov dan in Arnhem, die geen goedkoper ‘abonnement’ heeft. Deze gegevens kan hij ook eventueel aan ons geven, zo kunnen wij een vergelijking maken met Arnhem. Dit is ook relevant voor de seniorenraad, omdat zij met deze gegevens naar de gemeente kunnen: in Nijmegen is een goedkoop geprijsd abonnement, daar maken ouderen meer gebruik van het openbaar vervoer dan in Arnhem. 4. Nick wil graag dat wij onderzoek doen voor Connexxion. Zij hebben een idee voor een speciaal busabonnement voor ouderen. Op dit moment is er het breng-vrij abonnement, dit kost 750 euro per jaar en dan kun je onbeperkt reizen met de bussen binnen Nederland. Dit abonnement is hetzelfde, maar dan voor maar 100 euro per jaar. Dit geldt echter alleen op de breng-bussen. Dit komt neer op ongeveer 8,50 per maand. Wanneer wij aan de oudere vragen of zij meer van het OV gebruik zouden maken wanneer deze gedeeltelijk gesubsidieerd is, zullen wij dus kunnen noemen: zou u meer gebruik maken van de busdiensten wanneer er een abonnement is van minder dan 10 euro per maand, waarna u onbeperkt met de bus kunt reizen. 5. Er is een nieuw ingekomen stuk: een brief van Peter naar de gemeente Arnhem en terug. Zij hebben op 12 december 2013 een aanvraag gedaan voor het gratis/gedeeltelijk gesubsidieerd openbaar vervoer voor ouderen. De gemeente heeft dit afgewezen met daarin de redenen waarom. Dit ingekomen stuk zal gescand worden en op Dropbox worden geplaatst zodat ieder deze door kan lezen. 6. De seniorenraad gaf aan dat zij het erg belangrijk vinden dat wij ook in de stad gaan vragen aan ouderen hoe zij daar gekomen zijn en eventueel waarom zij niet de bus hebben genomen indien zij een ander vervoersmiddel hebben gebruikt. 7. De seniorenraad heeft ook aangegeven dat zij graag zouden willen dat wij ook onderzoeken als men vaak nog met de auto reist en of busprijs goedkoper zou worden voor hen of dat zij dan vaker de auto zouden laten staan en de bus zouden nemen. Deze vraag is ook relevant
voor Connexxion, omdat daar een voordeel voor hun in zou kunnen zitten. Vollere bussen en meer verkochte abonnementen. 8. Als laatste heeft de seniorenraad aangegeven dat wij met betrekking tot de inkomensvraag in de enquête beter kunnen vragen naar de AOW en het pensioen, omdat ouderen vaak niet weten hoeveel zij binnenkrijgen, maar wel weten hoe hoog hun pensioen ongeveer is. Wij zouden dus categorieën kunnen maken met: 1. Alleen AOW. 2. AOW en een klein aanvullend pensioen (max. 200€ en 3. Een AOW met een groter aanvullend pensioen (meer dan 200€ in de maand).
