eindpunt

WIKI takes Gouda

route wandeling op 8 september 2012

start/eindpunt

De looproute ( de gemeentelijke monumenten staan cursief afgedrukt) We starten achter de Agnietenkapel op de Nieuwe Markt gemeentelijke monumenten zijn Nieuwe Markt 9 G0513-216 Nieuwe Markt 10 G0513-217 Nieuwe Markt 12 G0513-218a Nieuwe Markt 13 G0513-218b Nieuwe Markt 14 G0513-219 Nieuwe Markt 15 G0513-220a Nieuwe Markt 16 G0513-220b Nieuwe Markt 17 G0513-221 Nieuwe Markt 18 G0513-192a We lopen om de Agnietenkapel heen richting de Waag aan de voorkant van de Waag gaan we naar links en daarna weer naar links, we lopen nu langs “de Zalm” aan het eind links aanhouden naar de voorkant van de Agnieten kapel, vanaf de voorkant van de kapel naar links naar de Sint Anthoniestraat Sint Anthoniestraat 11 G0513-402 Sint Anthoniestraat 13 G0513-403a Sint Anthoniestraat 14 G0513-404a Sint Anthoniestraat 15 G0513-403b we steken links over naar de Blauwstraat Blauwstraat 1 G0513-76a Blauwstraat 2 G0513-77 Blauwstraat 6 G0513-97a Blauwstraat 7 G0513-97b Blauwstraat 8 G0513-98a Blauwstraat 9 G0513-98b Blauwstraat 12 G0513-78 Blauwstraat 13 G0513-99 Blauwstraat 15 G0513-100

naar rechts de vrouwensteeg Vrouwensteeg 25 Vrouwensteeg 29 Vrouwensteeg 35 Vrouwensteeg 39

in G0513-88 G0513-89 G0513-90 G0513-69

Naar links de Nieuwehaven op Nieuwehaven 37 G0513-152 Nieuwehaven 39 G0513-153 Nieuwehaven 41 G0513-154 Nieuwehaven 45 G0513-756f Nieuwehaven 55 G0513-155 We steken de Nieuwehaven over en bij het hofje van Jansenius gaan we naar rechts we komen nu uit op het Regentesseplantsoen we gaan naar links Regentesseplantsoen 10 G0513-669 Regentesseplantsoen 8 G0513-668 Bij de Lage Gouwe gaan we de brug over en daarna rechts de brug over op de Hoge Gouwe we lopen even een stukje de Kattensingel op daarna terug en gaan rechts de Nieuwe gouwe Oostzijde op bij het van Bergen Ijzendoornpark gaan we naar rechts Van Bergen Ijzendoornpark 2 G0513-771a Van Bergen Ijzendoornpark 4 G0513-771b Van Bergen Ijzendoornpark 1 G0513-770a Van Bergen Ijzendoornpark 3 G0513-770b Van Bergen Ijzendoornpark 9 G0513-772 Van Bergen Ijzendoornpark 11 G0513-773a Van Bergen Ijzendoornpark 13 G0513-773b Van Bergen Ijzendoornpark 15 G0513-773c we gaan naar rechts de Piersonweg in Piersonweg 8 G0513-804d naar links de van Beverninghlaan in

Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan Beverninghlaan

38 37 35 34 33 32 30 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 7 6

G0513-743 G0513-746 G0513-742d G0513-742c G0513-742b G0513-742a G0513-741 G0513-740a G0513-739j G0513-739i G0513-739h G0513-739g G0513-739f G0513-739e G0513-739d G0513-739c G0513-739b G0513-739a G0513-738 G0513-737

We gaan links het van Bergen IJzendoornpark in van Bergen IJzendoornpark G0513-757 over de knuppelbrug naar rechts het park uit langs het station naar rechts de Vredebest op aan het eind nemen we de Kleiwegbrug over de brug direct naar links aan het water staat een brugwachtershuisje Korte Vest 2a G0513-665 we lopen rechtdoor de Agnietenstraat in tot aan de Nieuwe Markt Dit is het einde van de wandeling.

aantekeningen

De Waag

We starten op de nieuwe markt achter de agnietenkapel en lopen richting “de Waag” Dit vrijstaande gebouw is speciaal voor de kaashandel gemaakt nadat het stadsbestuur erin geslaagd was het waagrecht te pachten.

Het is ontworpen door een beroemde architect uit die tijd Pieter Post en in 1668 in gebruik genomen De stijl is hollands classicismen (combinate van natuursteen en baksteen) en was een populaire bouwstijl in de gouden eeuw. Het gebouw was ondanks de vele versiering erg functioneel met houten luifels aan de zijkanten zodat de kaas niet door het weer beinvloed werd en aan alle kanten deuren om de kaas snel te kunnen afvoeren. Boven de ingang is een marmeren relief (dit is opnieuw gemaakt naar voorbeeld van het oude relief wat binnen staat, aangevreten door de vele eeuwen weer en stelt het wegen van de kaas voor. Daarnaast zijn de familiewapens van de vier burgemeesters van Gouda te zien die in deze tijd in functie waren (grote hollandse steden hadden vroeger meerdere burgemeesters) Iedereen die kaas aanbood boven de 10 pond moest deze kaas laten wegen zodat de handel door malversaties niet verloren zou gaan Een ieder betaalde daarvoor weeggeld wat een behoorlijke inkomstenbron was.Al voor de Waag van Gouda in 1668 werd gebouwd bevond zich ernaast een herberg. In 1551 werd deze herberg de Oude Salm of

de Vergulde Salm genoemd. Toen er sprake was van de bouw van de Waag vreesde de toenmalige herbergier Anthony Witbols, dat zijn zaak in het gedrang zou komen als het nieuwe gebouw zijn etablissement te veel zou overschaduwen. Hij besloot een nieuwe herberg te bouwen. Het stadsbestuur stond dit toe, maar wel onder zeer strikte voorschriften. Zo moest de door hem te bouwen herberg zes voet lager zijn dan de Waag. De herbergier heeft deze eis voor het nageslacht in 1670 vastgelegd in een gevelsteen met de tekst: “Niet te hooch niet te laech van passe” . Het pand heeft van voor 1551 tot op de dag van vandaag een horecafunctie gehouden. De herberg zou de oudste herberg van Holland zijn. De Zalm was in de 19e eeuw ook pleisterplaats voor de postritten tussen Amsterdam en Antwerpen. Daartoe werd achter het hotel een paardenstal gebouwd, die in de 20e eeuw werd verbouwd tot (pannenkoeken)restaurant. In historisch opzicht is deze plaats interessant omdat de plaatselijke Ortskommandant op 5 mei 1945, daartoe ontboden door de districtscommandant van de Binnenlandse Strijdkrachten, in de Zalm de macht over de stad overdroeg. De bevrijding van Gouda was daarmee een feit.

Als we achterom kijken zien we het stadhuis In 1450 werd het stadhuis nog niet geheel afgemaakt in gebruik genomen. In het begin was het niet alleen een stadhuis maar ook laken- en vleeshal. De bouwmeester is waarschijnlijk Jan Keldermans uit Mechelen. Het stadhuis is in de brabantse gothiek stijl gebouwd. Andere voorbeelden hiervan zijn het stadhuis van Veere , Middelburg en Tholen. De voorgevel van het gebouw is voorzien van nissen waarin beelden staan die verschillende personen uit de vaderlandsche geschiedenis voorstellen en die ooit iets met gouda te maken hebben gehad. Aan de rechterkant is een klokkenspel wat elk half uur laat zien hoe Floris V de stadsrechten in 1272 aan Gouda overhandigt. Onder het klokkenspel is een balkon te zien, een kaak, hier werden mensen die zich misdragen hadden aan het volk getoond met een

steen om hun hals (aan de kaak gesteld). Aan de achterzijde is een schavot aangebouwd waar ook echt executie’s hebben plaatsgevonden de laatste in 1860. Aan de voorzijde is het bordes welke later is toegevoegd als een geschenk van het zakkendragersgilde, de opdracht is gegeven aan Gregorius Cool welke het bordes in renaissance stijl heeft gemaakt . De luifel boven het bordes werd 90 jaar later aangebracht en is een ontwerp van beeldhouwer Jan Gijselingh de Jonge. Boven de ingang staat de tekst Audite et alteram partem (luister ook naar de tegenpartij) Deze tekst verwijst naar de tijd dat er in het stadhuis ook recht werd gesproken. Als in die tijd iemand werd vrijgesproken dan moest hij het bordes aan de rechterkant verlaten, werd hij schuldig bevonden dan ging hij aan de kant van de kaak het bordes af. In 1947 t/m 1952 is het stadhuis gerestaureerd.

Agnietenkapel De gotische kapel zal in het midden van de 15e eeuw zijn gebouwd. Het Agnietenconvent bestond uit een kloosterhof, waaromheen de gebouwen waren gesitueerd: een kapel met sacristi, het klooster, een brouwerij, dienstgebouwen en stallen. Erg voorspoedig ging het niet met dit kloosterconvent, dat door de eigen pater van het convent in 1515 dit arme ende miserabel, scamel convent werd genoemd. Na de hervorming werd de kapel eerst gebruikt als werkplaats voor de tapijtwevers in de stad. In 1653 werd de lommerd, de bank van lening, in het gebouw gevestigd. Tot 1924 hebben Gouwenaren hier tegen een onderpand geld kunnen lenen. Vanaf 1924 kreeg het gebouw een wisselende bestemming als arbeidsbeurs, voedseldistributie, noodpostkantoor en als kunstcentrum. In de loop der tijd werden de diverse gebouwen van het convent gesloopt. In de jaren zestig en zeventig van de 20e eeuw heeft de kapel jaren leeg gestaan en stond deze ook op de nominatie om te worden gesloopt. In de periode 1972 tot 1975 werd het gebouw gerestaureerd. Thans doet het dienst voor diverse culturele activiteiten, zoals tentoonstellingen en ontvangsten. als u staand bij de ingang van de agnietenkapel schuin links achter u kijkt dan ziet u dat u vanaf het dak van de huizen in de gaten wordt gehouden

We lopen de Sint Anthoniestraat door naar de Blauwstraat, aan de overkant staat een huis dat is gebouwd door Hendrik Jan Nederhorst Hij ontwierp en bouwde in 1897 aan de Turfmarkt 12 in een neorenaissancestijl een kantoor voor de makelaar in effecten Knox en Dortland. Tien jaar na de bouw nam hij het pand zelf in gebruik als kantoor voor zijn onderneming. De toegepast bouwstijl is kenmerkend voor zijn werk.

ingang tuin Verzetsmuseum

De Goudse notaris Adriaan Jongkind overleed in 1700 als vrijgezel. Hij had daarvoor testamentair bepaald dat de gereformeerde diaconie zijn enige erfgenaam zou zijn. Voorwaarde was dat een bedrag van ƒ 9.000 bestemd zou worden voor het oprichten van een hofje, dat zijn naam zou dragen. De woningen dienden voor de huisvesting van arme en oude weduwen zonder kinderen of van oude vrijsters, die in Gouda woonachtig waren en behoorden tot de Nederduits Gereformeerde Kerk. De bewoonsters ontvingen jaarlijks tien tonnen turf. Zijn huishoudster Pieterge Pieters van der Neut kreeg naast een legaat ook het recht om naast haar werkgever te worden begraven in de Sint-Janskerk van Gouda en voorrang om, samen met haar zuster Gooltje, in één van de huizen van het hofje te wonen. In 1701 kocht de diakonie een huis aan de Zeugstraat met enkele daarachter gelegen woningen. Het poortje is bewaard gebleven en werd in 1988 verplaatst naar de Vrouwesteeg. Daar vormt het de toegang tot de tuin van het Verzetsmuseum.

onze Lieve Vrouwetoren

Onze-Lieve-Vrouwtoren (of Vrouwetoren) is het restant van de afgebroken Onze-Lieve-Vrouwekapel. De kapel, gewijd aan Maria, met toren werd gebouwd in de periode 1489 tot 1494 in opdracht van de Rozenkransbroederschap. De kapel deed dienst als armenschool voor meisjes, zij kregen kosteloos les in lezen en godsdienst. Na de hervorming werd de kapel gebruikt voor de erediensten van de protestanten, voordat zij gebruik gingen maken van de Sint-Janskerk. De banken werden in 1574 overgebracht naar de sint janskerk. De kapel werd daarna afgebroken, maar de toren is blijven staan.

In 1754 moest de fundering worden verstevigd en werden er steunberen aangebracht om verdere verzakking te voorkomen. Ook werd de spits weer rechtgezet. De werkzaamheden werden verricht onder leiding van Hendrik Kuijter, een uit Amsterdam afkomstige meester vijzelaar. De klok in de toren dateert uit 1590 en is gemaakt voor de sint janskerk door de Utrechtse klokkengieter Thomas Both. Via de Potterspoort is de klok in 1683 in de Vrouwetoren terechtgekomen. Het opschrift van deze klok luidt Si Deus pro nobis quis contra nos, Thomas Both me fecit 1590 (vertaald: Als God voor ons is, wie is dan tegen ons, Thomas Both heeft me gemaakt in 1590)

Het Hofje van Tams is een voormalig hofje van barmhartigheid gesticht in 1657 aan de Nieuwehaven. Maria Tams overleed in 1656 als vrijgezel. Zij had daarvoor testamentair bepaald dat een bedrag van ƒ 7.000 uit haar erfenis beschikbaar gesteld zou worden voor de bouw van enkele woningen, waarvan drie voor haar arme bloedverwanten en drie voor arme leden van de Lutherse kerk. Het hofje werd dan ook wel het Lutherse erf genoemd.De bewoners ontvingen jaarlijks tien tonnen turf, acht ponden boter en twee hemden.

Hofje van Cincq

De vermogende advocaat mr. Cornelis Cincq, zoon van de Goudse burgemeester Gerard Cincq, was nooit gehuwd geweest. Hij overleed in 1698. Een kwart van zijn nalatenschap schonk hij aan de gereformeerde diaconie tot het aanbouwen en opsigten van eenige huisjes, om door arme menschen om niet te worden gewoond. Voor de stichting van het hofje was een bedrag van ƒ 16.245 beschikbaar. Het hofje met twaalf woningen werd aangelegd aan de noordzijde van de Nieuwehaven. De Goudse schilder Arent Lepelaer (1655-1732) maakte onder meer het wapen van Cincq boven de poort. Boven deze poort bevond zich de regentenkamer. In de jaren zeventig van de 20e eeuw werden de woningen in het hofje verkocht aan particulieren. Onder toezicht van rijksmonumentenzorg werden de woningen door hen gerestaureerd.

Hofje van Letmaet

In 1611 benoemde Harman Letmaet zijn moeder Christina Gijsbertsdr., weduwe van mr. Floris Letmaet, tot zijn enige erfgename. Voorwaarde was dat zijn erfenis besteed zou worden aan een liefdadig doel op een wijze die geheel aan zijn moeder was om te bepalen. Harman overleed in 1614. Zijn moeder gaf daarna uitvoering aan de laatste wil van haar zoon. Zij kocht een woning aan de noordzijde van de Nieuwehaven en liet er zes woningen op het erf bouwen. In 1616 was de bouw van de woningen gereed. Zij werden bestemd voor arme weduwen zonder kinderen. In de jaren erna kocht zij nog een naastgelegen pand. Beide huisjes aan de straatzijde liet zij verbouwen tot drie woningen, die werden bestemd voor arme weduwen met kinderen. Het beeldhouwwerk van de toegangspoort werd gemaakt door de Goudse stadsbeeldhouwer Gregorius Cool. In 1973 werden de zes op het erf gelegen woningen afgebroken. De drie aan de straatzijde gelegen woningen werden gerestaureerd. De tuin is ontworpen en aangelegd door de plantsoenendienst in samenspraak met de bewoners. Opvallend is de enorme plataan. De grote hagen zijn van de gewone taxus.

We gaan naar links het regentesseplantsoen op aan het eind bij de brug zien we links de gerestaureerde lichtfabriek

Aan de singels van Gouda waren diverse kledingblekerijen en wasserijen gevestigd. Achter de singels lagen graslanden, die als bleekvelden gebruikt konden worden. De singels leverden het water voor de wasserijen. Eén van deze blekerijen was De Drie Notenboomen. Al in de 16e eeuw was op deze plek een blekerij gevestigd. In 1709 werd de naam De Drie Notenboomen voor het eerst in de Goudse archieven genoemd.In 1829 kwam de blekerij annex wasserij in handen van de familie Jaspers. Deze uit Limburg afkomstige familie bezat meerdere wasserijen en blekerijen nabij de Goudse singels. De poort met het reliëf dateert uit 1849; de wasserij was toen in het bezit van Lambertus Jaspers en zijn zoon Anthonius.De historische vereniging Die Goude heeft het reliëf met de notenboomen in 1974 laten schilderen. Over de bestemming van het gebied werd langdurig strijd gevoerd. De restauratie van het poortgebouw werd in 2007 voltooid.

We komen aan in wat het Nieuwe Park heet een uitbreiding van het “van Bergen IJzendoornpark” De gemeenteraad van Gouda besloot in 1910 het park uit te breiden met wat genoemd werd het Nieuwe Park. Deze uitbreiding van het Van Bergen IJzendoornpark, tussen de Winterdijk en de Nieuwe Gouwe O.Z., werd in 1911, aangelegd. Dit deel van het park kreeg een veel strakker karakter met een vijver in het midden en wandelweg er omheen. In de onbebouwde stukken tussen de vier hoekpunten, waar stadsvilla’s werden gebouwd, werden wandelwegen door bosschages aangelegd. Later zijn ook die delen van het park bebouwd Eén van de hoekvilla’s

De Winterdijk (12e Eeuw) met vroeger weteringen aan weerszijden, is een restant uit het middeleeuwse landschap tussen Gouda en Waddinxveen Hij diende eerst als achterkade bij het ontginnen van het land. Later kreeg hij een functie als waterscheiding tussen twee polders waarbij een strook land tussen de Winterdijk en de Gouwe gebruikt werd voor waterberging. De Winterdijk is nu een hoofdverbinding in het natte ecologische netwerk in Gouda

van Bergen IJzendoornpark

Het Van Bergen IJzendoornpark is een stadspark, gelegen tussen het Stationsplein, de Crabethstraat, de Van Beverninghlaan en de Nieuwe Gouwe O.Z. Het Van Bergen IJzendoornpark is aangelegd in 1901 en is genoemd naar de schenker, de Goudse burgemeester Albertus Adrianus van Bergen IJzendoorn. Deze had bij zijn overlijden in 1895 ƒ 40.000 nagelaten aan de gemeente Gouda om daarvan een wandelpark aan te leggen, net buiten de toenmalige stadsbebouwing. Hij had bepaald dat het park van meerdere zijden bereikbaar zou moeten zijn. Het ontwerp van het park is van de tuinarchitect Hendrik Copijn, die het plan voor het park in 1897 maakte in de Engelse

landschapsstijl. Kenmerkend voor die stijl zijn de slingerpaden, vijvers en knuppelbruggetjes. Bij de ingang van het park aan de stationszijde werden twee pilaren geplaatst met daarop de leeuwen, afkomstig van de in 1843 afgebroken Kleiwegspoort.

aantekeningen

colofon: Dit boekje is speciaal gemaakt voor de WIKI takes Gouda i.s.m HCC t.b.v. Open Monumentendag 2012 De meeste info is gehaald van Wikipedia maar ook gedeeltes uit het groene hart en publicaties van historische vereniging www.fotostadswandeling.nl “die Tidinge” fotografie en bewerking de foto’s en vormgeving is van Joop Anker Indien U aanvulling heeft of we zijn iemand of iets vergeten neem dan kontakt op met HCC Postbus 6340 2001 HH Haarlem tel: 023 - 751 40 00 Het auteursrecht van dit boekje en de daarin gepubliceerde artikelen zijn volledig vrij volgens GNU Free Documentation License de auteursrechthebbende van dit werk, maakt het hierbij onder de volgende licentie beschikbaar: Toestemming wordt verleend voor het kopiëren, verspreiden en/of wijzigen van dit document onder de voorwaarden van de GNU-licentie voor vrije documentatie, versie 1.2 of enige latere versie als gepubliceerd door de Free Software Foundation; zonder Invariant Sections, zonder Front-Cover Texts, en zonder Back-Cover Texts. Een kopie van de licentie is opgenomen in de sectie GNU-licentie voor vrije documentatie. Informatie over WIKI takes Gouda kunt u vinden op http://monumenten.goudanet.nl/