Eierstokkanker Gynaecologie
mca.nl
Inhoudsopgave
Wat is eierstokkanker en bij wie komt het voor?
3
Hoe ontstaat eierstokkanker?
3
Uitzaaiingen bij eierstokkanker
4
Wat zijn de klachten bij eierstokkanker?
4
Onderzoek bij eierstokkanker
4
De behandeling van eierstokkanker
5
Mogelijke bijwerkingen en complicaties van de behandeling
6
Kans op genezing
7
Controles
7
Tot slot
8
Handige adressen
8
Belangrijke telefoonnummers
9
Notities
Aanvullende informatie MCA Deze brochure geldt als aanvulling op het persoonlijk gesprek met uw arts of andere hulpverleners van MCA. De informatie is van toepassing op alle ziekenhuizen in Nederland. Daar waar de gang van zaken verschillend kan zijn per ziekenhuis, wordt dit aangegeven in de tekst. Uw arts of andere hulpverleners geven graag toelichting op de gang van zaken in Medisch Centrum Alkmaar. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, stelt u ze dan gerust. 2
10
Kanker van de eierstokken gaat uit van het weefsel van de eierstok. De behandeling bestaat uit operatie en zo nodig chemotherapie. De levensverwachting bij eierstokkanker is afhankelijk van het stadium waarin de ziekte wordt ontdekt.
Wat is eierstokkanker en bij wie komt het
Hoe ontstaat eierstokkanker?
voor? Over het ontstaan van eierstokkanker is Eierstokkanker is een kwaadaardige
weinig bekend. Bij ongeveer 10 procent
aandoening die uitgaat van het weefsel
van de vrouwen met eierstokkanker
van de eierstok. Kankercellen kunnen
speelt een erfelijke oorzaak een rol.
losraken en in de buikholte terechtkomen,
Deze vrouwen zijn dan draagster van
waar ze met het buikvocht worden
een afwijking in het erfelijk materiaal
meegenomen. Zo kunnen er uitzaaiingen
en hebben een gen dat samen kan
ontstaan in de lymfklieren, in de buikholte,
gaan met een verhoogde kans op
bij het middenrif en eventueel in de
borstkanker (BRCA1- of BRCA2-gen).
longen. Ook kan door de uitzaaiingen het
Verder zijn er aanwijzingen dat de kans op
buikvlies extra vocht aanmaken, dat zich in
eierstokkanker samenhangt met het aantal
de buik ophoopt (ascites).
eisprongen dat een vrouw in haar leven
In de westerse wereld komt eierstok
gehad heeft: hoe minder eisprongen,
kanker voor bij ongeveer 15 op de
des te kleiner waarschijnlijk de kans op
100.000 vrouwen; in Nederland bij
eierstokkanker.
ongeveer 1100 vrouwen per jaar. De ziekte komt vaker voor bij oudere vrouwen: de gemiddelde leeftijd is 70 jaar. Eierstokkanker komt vaker voor bij vrouwen die draagster zijn van een erfelijke afwijking in bepaalde genen (BRCA1- of BRCA2-gen) (zie Definities).
3
Kop in tab Eierstokkanker
Uitzaaiingen bij eierstokkanker
Onderzoek bij eierstokkanker
Eierstokkanker kan zich op verschillende
Om na te gaan of er sprake is van
manieren uitbreiden:
eierstokkanker worden verschillende
• door directe doorgroei in naburige
onderzoeken verricht:
organen • door loslatende cellen die in de buikholte terechtkomen • door de lymfklieren
• algemeen lichamelijk onderzoek • gynaecologisch onderzoek • inwendige en/of uitwendige echoscopie • bloedonderzoek
Is de kanker alleen aanwezig in een of in beide eierstokken en in het buikvocht, dan gaat het om een vroeg stadium; heeft al verdere groei plaatsgevonden, dan spreekt men van een vergevorderd stadium.
• aanvullend radiologisch onderzoek: CTof MRI-scan • bepalen van het stadium ten tijde van de operatie: stadiëring • weefselonderzoek tijdens of na de operatie Bij een vermoeden van eierstokkanker
Wat zijn de klachten bij eierstokkanker?
zal de gynaecoloog eerst uitwendig onderzoek van de buik verrichten. Hierna
Eierstokkanker geeft vaak pas laat
volgt gynaecologisch onderzoek (zie
klachten. Meestal zijn er zelfs helemaal
Het eerste bezoek aan de gynaecoloog)
geen klachten, zeker niet in een vroeg
en echoscopisch onderzoek van de
stadium. Pas als de eierstok groter wordt
eierstokken, eileiders en baarmoeder (zie
of als er vocht in de buikholte ontstaat,
Echoscopie in de gynaecologie).
kunt u het gevoel krijgen dat uw buik
Soms vraagt de gynaecoloog uitgebreid
steeds dikker wordt, dat er iets in uw buik
radiologisch onderzoek aan om eventuele
zit of krijgt u vage maag- of darmklachten.
uitzaaiingen in de buikholte op het
Een enkele keer kan de eierstok om
spoor te komen; dan wordt een MRI
zijn eigen as draaien en zo acute pijn
of een CT-scan verricht. Vaak wordt
veroorzaken en soms is er onregelmatig
er bloedonderzoek gedaan. Daarbij
bloedverlies.
kijkt men niet alleen naar de algemene
4
gezondheid maar ook speciaal naar
De behandeling van eierstokkanker
tumormerkstoffen. Tumormerkstoffen zijn een soort eiwitten. De waarde
De behandeling van eierstokkanker
van deze stoffen kan verhoogd zijn bij
bestaat uit een operatie. Bij uitzaaiingen
eierstokkanker. De tumormerkstoffen
volgt chemotherapie. Soms krijgt u
geven aan hoe actief of hoe uitgebreid
eerst chemotherapie en wordt u later
de kanker ongeveer is. Eén van de
geopereerd. De operatie omvat het
tumormerkstoffen bij eierstokkanker
verwijderen van beide eierstokken en de
is CA125 (carcinogenic antigen) (zie
baarmoeder. Of er nog meer nodig is,
Definities). Bij 8 van de 10 vrouwen met
hangt af van het stadium van de ziekte
gevorderde eierstokkanker is de waarde
(zie verder). In een zeer vroeg stadium
van deze stof in het bloed verhoogd, en
en als u nog zwanger wilt worden, kan de
bij 4 van de 10 vrouwen met een vroeg
gynaecoloog besluiten om de gezonde
stadium. Ook kan de waarde van het
eierstok te laten zitten. Bespreek dit met
CA125 verhoogd zijn als er vleesbomen
hem of haar.
in de baarmoeder aanwezig zijn of bij een ontsteking in de buikholte. Het
Het bepalen van het stadium tijdens en
CA125 kan daarnaast tijdens en na de
na de operatie: stadiëring
behandeling gebruikt worden om het
Voor de behandeling van eierstokkanker
verloop van de ziekte te volgen. Ook
is het van belang in welk stadium de
kunnen de waarden van bepaalde
ziekte zich bevindt. Is echt alleen één
hormonen zoals estradiol, inhibine of
eierstok aangetast, dan is de behandeling
zwangerschapshormoon (zie definities)
klaar na de operatie. Is de kanker mogelijk
verhoogd zijn bij eierstokkanker. Wanneer
uitgezaaid of bestaat het vermoeden
eierstokkanker en borstkanker vaker in uw
daarop al voor de operatie, dan volgt
familie voorkomen kan de arts voorstellen
een stadiëringoperatie. De gynaecoloog
om onderzoek in het bloed te doen naar
verwijdert dan niet alleen de eierstokken
de aanwezigheid van het BRCA1 of BRCA2
en (indien mogelijk) de baarmoeder, maar
gen.
bekijkt alle gebieden in de buikholte waar eierstokkanker uitgezaaid is of zou kunnen zijn, bijvoorbeeld het vetschort in de buik, de lever, het middenrif en de 5
Eierstokkanker
lymfklieren. Van deze gebieden worden
een tweede debulkingoperatie gedaan.
stukjes weefsel (biopten) afgenomen
De volgorde van opereren en
voor microscopisch onderzoek. Ook
chemotherapie hangt af van de
het buikvocht wordt microscopisch
individuele situatie. Soms stelt de
onderzocht. Het afnemen van deze
gynaecoloog in samenwerking met de
biopten heeft geen nadelige gevolgen
internist-oncoloog voor te starten met
voor u. Soms wordt u voor deze
chemotherapie om daarna de operatie
uitgebreide operatie verwezen naar
te verrichten. Uit onderzoek is gebleken
een academisch ziekenhuis of komt
dat vooral de combinatie van opereren en
de gynaecoloog uit zo’n ziekenhuis
chemotherapie het beste resultaat geeft.
meeopereren in uw eigen ziekenhuis. Behandeling bij uitzaaiingen
Mogelijke bijwerkingen en complicaties
Bij duidelijke uitzaaiingen verwijdert de
van de behandeling
gynaecoloog niet alleen de eierstokken, de baarmoeder en het vetschort in de
Vroege gevolgen
buik maar ook zoveel mogelijk van de
De operatie en de chemotherapie
uitzaaiingen. Hierbij kan het nodig zijn een
zijn uitgebreide en ingrijpende
gedeelte van de darm te verwijderen en
behandelingen. Daarbij komen vaak
een stoma aan te leggen. Deze operatie
moeheid en maag- of darmklachten
wordt ook wel een debulkingoperatie
voor. Veel klachten zijn afhankelijk van
genoemd. Na de operatie volgt
de uitgebreidheid van de operatie. Het
behandeling met chemotherapie.
verwijderen van de eierstokken leidt tot
Chemotherapie bij eierstokkanker bestaat
de overgang met mogelijk de daarbij
meestal uit zes kuren van verschillende
horende klachten, zoals opvliegers (zie De
medicijnen met een tussentijd van
overgang).
ongeveer drie weken. Soms kan niet al het
Chemotherapie veroorzaakt vaak tijdelijke
kankerweefsel worden verwijderd omdat
kaalheid en onderdrukking van het
de schade aan organen dan te groot
beenmerg, waardoor u bloedarmoede
wordt. Wanneer de debulkingoperatie
en (tijdelijk) verminderde weerstand
niet voldoende kan worden uitgevoerd,
tegen infecties kunt hebben. Bespreek uw
wordt soms na drie chemotherapiekuren
klachten met de gynaecoloog.
6
Late gevolgen
een goede kans op genezing. In
Na de behandeling zijn veel vrouwen
een verder gevorderd stadium is de
moe. U moet nog lang onder controle
levensverwachting beduidend minder
blijven en het lichamelijke en geestelijke
gunstig. Vijf jaar na de behandeling van
herstel vraagt veel tijd. Het verlies van
eierstokkanker in een verder gevorderd
baarmoeder en eierstokken kan maken
stadium leeft gemiddeld nog ongeveer
dat u zich anders voelt en vooral bij
35% van de vrouwen. Vrouwen bij wie alle
ongewenste kinderloosheid voor veel
zichtbare uitzaaiingen konden worden
verdriet zorgen. Ook de seksuele beleving
verwijderd (zie debulkingoperatie),
kan (tijdelijk) veranderd zijn omdat de
hebben wel een gunstiger
vagina droger is na het verwijderen van
toekomstverwachting: na vijf jaar is 60 tot
de eierstokken (zie Prematuur ovarieel
70 procent van hen nog in leven.
falen (POF) en De overgang). Bespreek
Kan geen genezing worden verkregen,
dit met de huisarts of gynaecoloog. Als u
dan wordt eierstokkanker een soort
voor de operatie nog niet in de overgang
chronische ziekte. Bespreek uw klachten
was en niet ouder bent dan 43 jaar zal
met uw arts om zo lang mogelijk een
de gynaecoloog met u de verhoogde
goed leven te hebben.
kans op botontkalking bespreken (zie Prematuur ovarieel falen (POF)). Door behandeling met chemotherapie
Controles
kunnen de zenuwen in uw vingers of voeten worden aangetast en kunt u
Het eerste jaar na de behandeling voor
prikkelingen of pijn in de vingers of
eierstokkanker zult om de drie maanden
voeten krijgen. Dit kan verdwijnen als de
voor controle bij de gynaecoloog en/
chemotherapie gestopt is maar blijft soms
of radiotherapeut komen. De arts zal
aanwezig.
inwendig onderzoek verrichten en soms een uitstrijkje. Vaak wordt ook bloedonderzoek verricht en zo nodig
Kans op genezing
echoscopisch of aanvullend radiologisch onderzoek. Vanaf het tweede jaar worden
Alleen bij een behandeling in een
de controles minder en na vijf jaar zijn de
vroeg stadium van de ziekte bestaat
controles klaar. 7
Eierstokkanker
Tot slot
Stichting Olijf De Stichting Olijf is een netwerk van
Het ontdekken van eierstokkanker en
en voor vrouwen die gynaecologische
de behandeling ervan is zwaar en kan
kanker hebben (gehad). Dit betekent
lichamelijk en geestelijk veel van u vergen.
dat vrouwen met kanker aan
Zeker als u nog graag kinderen wilt, kan
baarmoeder(hals), eierstokken, vulva of
dit zeer emotioneel zijn. Ook kunnen er
vagina bij deze Stichting terechtkunnen
problemen op seksuologisch gebied
voor contact met medepatiënten. De
ontstaan. Praat over uw gevoelens en
Stichting is opgericht in 1986. Over het
klachten met uw partner, familie, vrienden
hele land verspreid zijn vrouwen, allen zelf
en uw arts, of met lotgenoten.
(ex)-patiënt, bereikbaar voor telefonisch contact. Wie behoefte heeft aan contact of verdere informatie wenst, kan schrijven
Handige adressen
naar: Stichting Olijf, Postbus 1478, 1000 BL Amsterdam Telefoon 033 - 463 32 99
Informatie Centrum Gynaecologie (ICG) Oude Boteringestraat 60 9712 GM Groningen Tel 050-3135646 www.icgynaecologie.nl Nederlandse Kankerbestrijding Hebt u vragen over kanker van meer algemene aard, of wilt u voor uw bezoek aan uw arts eerst eens met iemand anders over uw vragen praten, dan kunt u onder meer terecht bij het Voorlichtingscentrum van de Nederlandse Kankerbestrijding en bij een aantal Integrale Kankercentra. Sophialaan 8, 1075 BR Amsterdam. Hulp- en informatielijn 0800 - 022 66 www.kwfkankerbestrijding.nl 8
www.kankerpatient.nl/olijf
Belangrijke telefoonnummers
en voortplantingsgeneeskunde zijn te vinden op de website van de NVOG:
Medisch Centrum Alkmaar
www.nvog.nl, rubriek voorlichting.
Wilhelminalaan 12, 1815 JD Alkmaar tel.: (072) 548 44 44 poliklinisch behandelcentrum huisnummer 028/030 tel.: (072) 548 28 40 polikliniek gynaecologie, verloskunde en voortplantingsgeneeskunde huisnummer 122 tel.: (072) 548 29 00 (op werkdagen van 09.00 - 16.30 uur) functieafdeling gynaecologie, verloskunde en voortplantingsgeneeskunde huisnummer 123 tel.: (072) 548 22 40 verpleegafdeling verloskunde huisnummer 370/338 tel.: (072) 548 29 40 / (072) 548 29 25 verpleegafdeling gynaecologie huisnummer 430/431 tel.: (072) 548 25 30 Andere folders en brochures op het gebied van de verloskunde, gynaecologie 9
Eierstokkanker
Notities ..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
10
Colofon Redactie: NVOG, versie 2006 Het copyright van deze brochure berust bij de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) te Utrecht Vormgeving: beeldgroep MCA Oplage: 100 / 1e druk / 2011 Druk: Ricoh Artikelnummer: 147477 Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting 11
Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T (072) 548 44 44 mca.nl/gynaecologie
mca.nl
