Tijdschrift
Effecten van prijsmaatregelen in het personenverkeer
vervoerswetenscliap
Een vergelijking van uiteenlopende waaronder rekening rijden en de van de zakenauto
Referenties Ameshoff, H., De Nederlandsche
Rhijnspoorwegmaatschappij,
Utrecht, 1891.
Boom, S. en P. Saai, Tussen Amsterdam en Antwerpen ligt de weg naar Keulen, Doctoraalscriptie economische en sociale geschiedenis U.v.A,, Utrecht, 1981. Broeke, W. van den, Financiën en financiers van de Nederlandse ISBN 9 0 6 6 3 0 0 3 9 6, Zwolle, 1985.
spoorwegen,
instrumenten, fiscale behandeling
Drs. G.C. Pepping', prof. dr. P. Rietveld^, dr. E.T. Verhoef^ en drs. J.M. VleugeH i
837-1890, Abstract
Broeke, W. van den. Hef spoor terug gevolgd. De eerste iionderd jaar (1839-1939), in: J.A. Faber, Het spoor; 150 jaar spoorwegen in Nederland, ISBN 90 2 9 0 961 8 7, Amsterdam, 1989, Bruining, M.I.B., Aanleg en exploitatie
van spoorwegen,
Bruyne, J.A. en N . Japikse, Staati^undige geschiedenis Schiedam-Leiden, 1891-1917. Dierikx, M., Bevlogen jaren. Nederlandse 228 37807, Houten, 1986. Enquête omtrent de exploitatie
diss. Leiden, Amsterdam, 1899. van Nederiand
burgerluchtvaart
der Nederlandsche
Faber, J.A., (red.). Het spoor, 150 jaar spoorwegen
Actual and perceived variable car cost levels are too low, notably from a social point of view and where business cars are concerned. This imbalance can partly be corrected if price sanctions are introduced. Because of the low level of elasticity involved one should not overestimate the anticipated effects. If a balanced package of measures is introduced then significant reductions in the numbers of cars on the roads might be achieved. 'Ordinary price control measures', like levies on fuel will be important, It is, in fact, not unthinkable that after prices for business kilometres travelled have been 'normalized', such passengers will become more sensitive to generic price measures like levies on fuel and pay-as-you-ride driving. Such synergetic interdependence of various price measures cannot, unfortunately, be quantified on the basis of the present data. In a qualitative sense, however, this is probably an important indirect advantage for altering the fiscal structure related fo business travel. It also emerges that pay-as-you-ride is a relatively effective instrument for reducing car usage.
in onzen tijd, deel II,
tussen de wereldooriogen,
spoorwegen,
ISBN 90
's-Gravenhage, 1 882.
in Nederland,
Amsterdam, 1989.
Filarski, R., Kanalen van de Koning-Koopman. Goederenvervoer, binnenscheepvaart Icanalenbouw in Nederland en België in de eerste heift van de negentiende eeuw, ISBN 90 7 1 6 1 7 890, Amsterdam, 1995.
en
Filarski, R., Opkomst en verval van vervoersystemen. Tijdschrift Vervoerswetenschap,
2/1997.
Jonckers Nieboer, J.H., Geschiedenis der Nederlandsche 1938.
Rotterdam,
1. Inleiding" V o o r h e t b e h e e r s e n v a n de g r o e i v a n de a u t o m o b i l i t e i t e n de n a d e l i g e gevolgen d a a r v a n s t a a n de o v e r h e i d diverse i n s t r u m e n t e n t e r b e s c h i k k i n g . H e t b e t r e f t h i e r m a a t r e g e l e n o p h e t t e r r e i n v a n o n d e r m e e r de t e c h n o l o g i e , de r u i m t e l i j k e o r d e n i n g , i n f r a s t r u c t u u r v o o r a l t e r n a t i e v e v e r v o e r w i j z e n , enz. I n d i t
Spoorwegen,
1832-1938,
Lange, A.R de. De staat en staatsspoorwegen, in: Vragen des Tijds, deel I, 1 876, biz. 135-175. Maas, C . van der, en H. Tinselboer, Contribution for the PIARC C 10 meeting to be held in Munich on 5th and 6th June 1997, verschijnt binnenkort in 'Routes/Roads'. Napp-Zinn, A.R, De voorgeschiedenis van de aansluiting van den Nederlandsche Rhijnspoorweg aan hef Pruissische spoorwegennet, in: Spoor- en Tramwegen, 1939, 19, biz. 4 6 0 e.v. Quack, H . P G . , hiennnenngen Nijmegen: SUN, 1977.
uit de levensjaren van mr. H.P.G. Quacl<, 1834-1914,
herdruk
Stokhuijzen, W . A . F , Spoorwegpolitiei< in Nederland. Eenige beschouwingen omtrent de verhouding van den Staat der Nederlanden tegenover het spoorwegwezen, Roermond, 1927. Treub, M . W . F , Staatsexploitatie
onzer spoorwegen,
Haarlem, 1898.
' Drs. G . C . Pepping is onderzoeker bij de vakgroep Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. ' Prof. dr. P. Rietveld is hoogleraar vervoerseconomie bij de vakgroep Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
a r t i k e l g a a n w e n a d e r i n o p h e t p r i j s b e l e i d a l s I n s t r u m e n t . A f h a n k e l i j k v a n de v o r m v a n h e t p r i j s b e l e i d k a n m e n e f f e c t e n v e r w a c h t e n op h e t a a n t a l g e r e d e n kilometers, en eventueel op negatieve m i l i e u - e f f e c t e n per k i l o m e t e r (duurdere b e n z i n e s t i m u l e e r t b i j v o o r b e e l d de a a n s c h a f v a n z u i n i g e a u t o ' s ) . I n d i t a r t i k e l b e p e r k e n w i j o n s t o t e f f e c t e n v a n de eerste s o o r t . H e t i s b e k e n d d a t de v e r v o e r s v r a a g g e m i d d e l d g e s p r o k e n t a m e l i j k ongevoelig i s v o o r p r i j s v e r a n d e r i n g e n . D a t w i l zeggen d a t r e l a t i e f g r o t e p r i j s v e r a n d e r l n g e n n o d i g z i j n o m de v r a a g l n een gegeven m a t e t e r u g te
' Dr. E.T. Verhoef is onderzoeker bij de vakgroep Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. "* Drs. J.M. vleugel is onderzoeker bij de vakgroep Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
dringen. De mate v a n prijsgevoellgheid varieert echter sterk per soort p r i j s m a a t r e g e l . E e n v a n de m o g e l i j k e r e d e n e n v a n de lage p r i j s e l a s t i c i t e i t i s i n s t i t u t i o n e e l v a n a a r d : z a k e l i j k e k i l o m e t e r s (en o o k w o o n - w e r k k i l o m e t e r s ) k r i j g e n een z o d a n i g e f i s c a l e b e h a n d e l i n g d a t de p r i j s p r i k l c e l s l e c h t s g e d e e l t e l i j k of zelfs h e l e m a a l n i e t w e r k t . D a a r o m b e s t e d e n w e i n d i t a r t i k e l speciale a a n d a c h t a a n deze m o b i l i t e i t e n a a n m a a t r e g e l e n o p d i t t e r r e i n . D a a r n a a s t g a a n we dieper i n op h e t r e k e n i n g
Wall Bake, R.W.J.C. van den. Staatsexploitatie
van spoorwege,
's-Gravenhage, 1900.
Weideren Rengers, W.J., Schets eener parlementaire geschiedenis van Nederland, 's-Gravenhage, 1948-1956, geheel herziene en aangevulde uitgave, deel I: 1849-1891 door C.W.de Vries. Westerwoudt, W.J.M., De Staat en de spoorwegmaatschappijen,
Amsterdam, 1 882.
^ Deze bijdrage Js deels gebaseerd op onderzoek, verricht in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen. De auteurs danken Henk van Dijk, Peter Steenbrink en Theo Tieleman voor hun nuttige adviezen. Een bredere verantwoording van een aantal stappen in dit onderzoek is te vinden in Pepping et al. (1997).
rijden,
voor N e d e r l a n d een n i e u w
i n s t r u m e n t . R e k e n i n g rijden i s m e t n a m e i n t e r e s s a n t o m d a t h e t t i j d - e n p l a a t s s p e c l f i e k i s . D a t b e t e k e n t d a t h e t m o g e l i j k g r o t e e f f e c t e n z a l h e b b e n o p de files. I n p a r a g r a f e n 2 e n 3 g a a n we n a d e r i n op respectievelijk h e t z a k e l i j k a u t o v e r k e e r e n de v a r i a b e l e k o s t e n v a n a u t o m o b i l i t e i t . I n p a r a g r a a f 4 w o r d e n v a n diverse t y p e n p r i j s m a a t r e g e l e n de p o t e n t i ë l e e f f e c t e n m i d d e l s e e n maatregel-impact-tabel gepresenteerd. Conclusies w o r d e n geformuleerd i n p a r a g r a a f 5.
Tiidscnrin vervoerswetenschap
2. De zakelijke automobiliteit De z a k e l i j k e a u t o m o b i l i t e i t o m v a t l n feite een scala a a n specifieke v o r m e n .
Categorie voertuig
Aantal (1000)
I n n a v o l g i n g v a n V e l i n g e n T r o o s t (1996) w o r d e n i n d i t a r t i k e l de volgende v o r m e n onderscheiden:
Totaa! afgelegde autokilometers
Woon-werk autokilometers
Privé
Zakelijke autokilometers
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
1035
21.68
20947
8.06
7787
9.08
8773
4.54
4386
1906
43.07
22597
12.45
•6532
13.22
6936
17.38
9119
3652
35.23
9647
10.90
2985
24.35
6667
0
0
5558
78.30
14088
23.35
4201
37.57
6759
17.38
3127
1. a u t o v a n de zaak: lease a u t o ; 2 . a u t o v a n de zaak: b e d r i j f s a u t o ; 3. p a r t i c u l i e r e a u t o (meer d a n 5 0 % z a k e l i j k g e b r u i k ) ; 4 . p a r t i c u l i e r e a u t o (1 t o t 5 0 % z a k e l i j k g e b r u i k ) .
De eerste twee s o o r t e n v a l l e n i n fiscale z i n o n d e r de zogenaamde a u t o k o s t e n f l c t l e . De g e b r u i k e r v a n de a u t o v a n de z a a k k r i j g t een b i j t e l l i n g b i j z i j n b e l a s t b a r e I n k o m e n g e l i j k a a n 2 0 % (of 2 4 % , a f h a n k e l i j k v a n de w o o n - w e r k a f s t a n d ) v a n de n i e u w w a a r d e v a n z i j n a u t o , v a n o n g e a c h t de
Particuliere auto (1-50% zakelijke km) Totaal zakelijk segment Overige auto's Totaal alle segmenten
wrerkelljke o m v a n g v a n h e t p r i v é - g e b r u i k (een u i t z o n d e r i n g geldt v o o r de groep a u t o g e b r u i k e r s die d o o r m i d d e l v a n een k i l o m e t e r r e g i s t r a t i e k u n n e n a a n t o n e n
H e t a a n t a l lease a u t o ' s is r u i m 2 5 0 . 0 0 0 ; h e t gaat d a a r m e e o m c i r c a 5% v a n
d a t zij m i n d e r d a n 1000 p r i v é - k i l o m e t e r s afleggen). De l a a t s t e twee s o o r t e n
h e t N e d e r l a n d s e w a g e n p a r k . Deze lease a u t o ' s h e b b e n een j a a r l i j k s e
a u t o g e b r u i k e r s k u n n e n de k o s t e n v a n de z a k e l i j k e k i l o m e t e r s a f t r e k k e n op een
k i l o m e t r a g e die ongeveer t w e e m a a l zo h o o g is als die v a n de gemiddelde a u t o i n
n i v e a u v a n 6 0 c e n t per k m . V e r g o e d i n g e n v a n de w e r k g e v e r z i j n t o t h e t
N e d e r l a n d ( 3 1 0 0 0 tegenover 16000). Lease a u t o ' s z i j n d u s v e r a n t w o o r d e l i j k
m a x i m u m v a n 6 0 c e n t n i e t belast.
v o o r zo'n 1 0 % v a n de N e d e r l a n d s e a u t o k l l o m e t r a g e . R u i m de h e l f t v a n de k i l o m e t r a g e v a n lease a u t o ' s b e t r e f t z a k e l i j k e k ü o m e t e r s . De r e s t is ongeveer
D u i d e l i j k is d a t w a n n e e r er v e r a n d e r i n g e n i n h e t fiscale r e g i e m z u l l e n ' Ten aanzien van het volume zakelijk verkeer moet opgemerkt worden dat de schatting in deze tabel beduidend hoger ligt dan de schatting volgens het O V G (CBS, 1995), welke 1 1 mid autokilometers is. Het verschil is waarschijnlijk te verklaren uit de verschillende schattingsmethoden die gebruikt zijn door Traffic test (1996) en CBS (1995). Het CBS-OVG schat met dagboekjes zakelijk kilometrage op ritniveau en traceert de afgelegde afstanden van ieder vervoermiddel apart voor een rit. Daarentegen zijn de cijfers voor het zakelijk segment in deze tabel gebaseerd op PROV (Periodiek Regionaal Onderzoek Verkeersveiligheid) en CBS-PAP gegevens, waarbij wel correcties voor totaalkilometrages zijn uitgevoerd naar het O V G . Door de gerichtheid van deze schattingsmethode op het zakelijk verkeer mag verwacht worden dat deze een meer betrouwbaar beeld geeft van de omvang van het zakelijk segment. 'Traffic Test (1996), NEI (1996), CBS (1995) en eigen berekeningen.
p l a a t s v i n d e n er v e r s c h u i v i n g e n z u l l e n o p t r e d e n v a n de a u t o v a n de z a a k n a a r de p a r t i c u l i e r e a u t o , o f vice versa.
g e l i j k v e r d e e l d t u s s e n w o o n - w e r k e n p r i v é - k i l o m e t e r s . H e t v a l t op, d a t de p r i v é - a u t o k l l o m e t r a g e (6825 k i l o m e t e r per j a a r ) slechts m a r g i n a a l hoger i s d a n de p r i v é - k i l o m e t r a g e v a n de g e m i d d e l d e N e d e r l a n d s e a u t o g e b r u i k e r . De
I n de o n d e r s t a a n d e t a b e l 1 is de o m v a n g v a n deze c a t e g o r i e ë n e n de overige a u t o g e b r u i k e r s weergegeven, alsmede de geschatte afgelegde a f s t a n d e n i n 1994. De m o b i l i t e l t s v o l u m e s weergegeven i n deze t a b e l v o r m e n de b a s i s v o o r de e f f e c t s c h a t t t n g e n i n p a r a g r a a f 4. U l t de l a a t s t e k o l o m k o m t n a a r v o r e n d a t ieder v a n de v i e r z a k e n c a t e g o r l e ë n ongeveer een k w a r t b i j d r a a g t t o t h e t t o t a l e a a n t a l z a k e l i j k e k i l o m e t e r s i n N e d e r l a n d . I n t o t a a l gaat h e t o m 1.9 m i l j o e n a u t o ' s die b i j z a k e l i j k e k i l o m e t e r s b e t r o k k e n z i j n . D a t is r u i m een d e r d e vaxi alle
g e m i d d e l d e N e d e r l a n d s e a u t o legt j a a r l i j k s n a m e l i j k 6 7 5 0 k m voor p r i v é - g e b r u i k a f (hier g e d e f i n i e e r d als alle k i l o m e t e r s e x c l u s i e f die v o o r z a k e l i j k e n w o o n - w e r k v e r k e e r ) . D i t z o u w e l l i c h t k u n n e n l i g g e n a a n de opgave v a n de r e s p o n d e n t e n , die zelf m i n d e r opgeven d a n h e t w e r k e l i j k a a n t a l v e r r e d e n p r i v é - k i l o m e t e r s , z o d a t h i e r s p r a k e is v a n een o n d e r s c h a t t i n g . M a a r o o k z o u d i t de v e r o n d e r s t e l l i n g o n d e r s t e u n e n d a t v e e l r i j d e r s op z a k e l i j k t e r r e i n n i e t zo veel z i n o f t i j d h e b b e n v o o r v e e l r i j d e n i n de p r i v é - s f e e r .
N e d e r l a n d s e a u t o ' s . Deze a u t o ' s z i j n m e t e l k a a r v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r c i r c a 5 5 % v a n alle k i l o m e t e r s i n N e d e r l a n d (78.3 m i l j a r d ) . De k i l o m e t r a g e v a n de overige a u t o ' s is d u s veel lager.
H e t a a n t a l b e d r i j f s a u t o ' s is c i r c a 3 2 5 . 0 0 0 . Deze a u t o ' s leggen d u i d e l i j k m i n d e r k i l o m e t e r s a f d a n de lease a u t o ' s ( 2 0 . 0 0 0 tegenover 3 1 . 0 0 0 ) . H e t v e r s c h i l z i t v o o r a l i n de z a k e l i j k e k i l o m e t e r s , e n d a a r n a a s t i n de
Tabel 1: Omvang en kenmerken onderscheiden segmenten in 1994*
p r i v é - k i l o m e t e r s . B e d r i j f s a u t o ' s leggen j a a r l i j k s slechts 3 8 5 0 p r i v é - k i l o m e t e r s Categorie voertuig
Aantal (1000)
Totaal afgelegde autokilometers
Woon-werk autokilometers
Privé
Zakelijke autokilometers
af. D a t is b e d u i d e n d m i n d e r d a n b i j de lease a u t o . B l i j k b a a r z i j n er b i j b e d r i j f s a u t o ' s v a a k n a d e r e regelingen v a n k r a c h t die h e t p r i v é - g e b r u i k o n t m o e d i g e n . H e t k a n h i e r b i j v o o r b e e l d g a a n o m de v e r p l i c h t i n g d a t de
Lease-auto Bedrijfsauto Particuliere auto {> 50% zakelijke km)
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
totaal (mrd)
gemiddeld
gebruiker z i j n p r i v é - g e b r u i k moet b i j h o u d e n en het bedrijf hiervoor betaalt. D i t
252 324
7.81 6.33
30992 19537
1.88 2.04
7460 6296
1.72 1.25
6825 3858
4.23 3.05
16786 9414
g e b r u i k e r er u i t e i n d e l i j k m i n d e r n a d e e l v a n o n d e r v i n d t e n z o d a t u i t e i n d e l i j k
295
7.25
24576
0.47
1593
1.17
3966
5.56
18847
w o r d e n . D i t v e r d i e n t n a d e r onderzoek.
z o u overigens m o g e n w o r d e n a f g e t r o k k e n v a n de fiscale b i j t e l l i n g , z o d a t de
o o k geen a f r e m m e n d e w e r k i n g op h e t p r i v é - g e b r u i k v e r w a c h t z o u k u n n e n
Tiidschrift fc
Tiidscnrift fc
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
Het
m e e s t Intensieve z a k e l i j k e g e b r u t k v i n d t p l a a t s m e t de 2 9 5 . 0 0 0
een k o r t i n g v a n 9 c e n t per k i l o m e t e r ( u i t g a a n d v a n 2 0 0 w e r k d a g e n , een a f s t a n d
p a r t i c u l i e r e a u t o ' s m e t een z a k e l i j k g e b r u i k v a n m e e r d a n 5 0 % ( b i j n a 1 9 . 0 0 0
van
km
variabele k o s t e n per k i l o m e t e r z i j n b i j w o o n - w e r k v e r k e e r d a n d u s n i e t 3 0 cent,
per j a a r ) . O p v a l l e n d ls d a t o o k h i e r h e t p r i v é - g e b r u i k b e p e r k t l s .
5 0 k m h e e n e n t e r u g , e n een m a r g i n a a l b e l a s t i n g t a r i e f v a n 5 0 % ) . D e
zoals b i j p r i v é - k i l o m e t e r s , m a a r 2 1 cent. De l a a t s t e groep ls v e r r e w e g h e t grootst: h e t g a a t o m r u i m 1 m i l j o e n a u t o ' s w a a r v a n g e l d t d a t t u s s e n de 1 e n 5 0 p r o c e n t v a n de afgelegde k m v o o r
B e s c h o u w vervolgens de g e b r u i k e r v a n een a u t o v a n de zaak. Voor de lease
z a k e l i j k e doelen w o r d e n gereden. Deze categorie b e t r e f t n i e t m i n d e r d a n
a u t o g e l d t d o o r g a a n s d a t alle k i l o m e t e r s vergoed w o r d e n . D e mcirginale k o s t e n
ongeveer 1 9 % v a n h e t Nederlandse w a g e n p a r k . H e t z a k e l i j k g e b r u i k p e r a u t o is
z i j n d a n gelijk aan n u l , en het m a a k t niet u i t of het d a n gaat o m woon-werk-,
h i e r v a n z e l f s p r e k e n d b e p e r k t , m a a r d o o r de grote o m v a n g v a n deze categorie
z a k e l i j k e o f p r i v é - k i l o m e t e r s . O o k h e t r e i s k o s t e n f o r f a i t speelt h i e r geen r o l ; deze
d r a a g t deze t o c h b i j t o t een k w a r t v a n alle z a k e l i j k e k i l o m e t e r s .
a f t r e k m o g e l i j k h e i d b e s t a a t n i e t v o o r de g e b r u i k e r v a n een a u t o v a n de z a a k . U i t e r a a r d h e e f t h i j w e l te m a k e n m e t een b i j t e l l i n g b i j de i n k o m s t e n b e l a s t i n g .
S a m e n v a t t e n d g a a t h e t b i j z a k e l i j k e k i l o m e t e r s o m 1.9 m i l j o e n a u t o ' s ( 3 4 % van
h e t w a g e n p a r k ) . Deze 3 4 % n e e m t v o o r z i j n r e k e n i n g alle z a k e l i j k e
k i l o m e t e r s , 5 3 % v a n de w o o n - w e r k k i l o m e t e r s e n 3 5 % v a n de p r i v é - k i l o m e t e r s .
Deze b e d r a a g t 2 0 % (10 d u i z e n d g u l d e n b i j een a u t o t e r w a a r d e v a n 5 0 d u i z e n d g u l d e n ) . B i j w o o n - w e r k a f s t a n d e n l a n g e r d a n 3 0 k m ls de b i j t e l l i n g 2 4 % . B e z i e n w e de gemiddelde
k o s t e n d a n l u i d t h e t v e r h a a l n a t u u r l i j k heel a n d e r s .
D e auto's w a a r m e e z a k e l i j k e k i l o m e t e r s w o r d e n afgelegd d r a g e n d u s m e e r d a n
U i t g a a n d v a n een m a r g i n a a l b e l a s t i n g t a r i e f v a n 5 0 % k o s t de lease a u t o de
g e m i d d e l d b i j t o t w o o n - w e r k k i l o m e t e r s , m a a r n i e t t o t p r i v é - k i l o m e t e r s . Zoals
w e r k n e m e r 5 0 0 0 g u l d e n per Jaar. D i t b e d r a g ls n i e t a f h a n k e l i j k v a n h e t
uit
w e r k e l i j k e p r i v é - g e b r u i k ( b e h o u d e n s een k l e i n e u i t z o n d e r i n g v a n a a n t o o n b a a r
de t a b e l 1 b l i j k t ls m e t n a m e de b i j d r a g e v a n de b e d r i j f s a u t o m i n d e r d a n
g e r i n g p r i v é - g e b r u i k ) . B i j een g e r i n g g e b r u i k v a n de a u t o v a n de z a a k v o o r
gemiddeld.
w o o n - w e r k - e n p r l v é - d o e l e l n d e n is een a u t o v a n de z a a k o n a a n t r e k k e l i j k v o o r
3. Variabele kosten van automobiliteit Wat
z i j n n u de variabele
k o s t e n v a n een k i l o m e t e r v o o r een a u t o m o b i l i s t die
tevens z a k e l i j k e k i l o m e t e r s aflegt? D e r e d e n d a t w e g e ï n t e r e s s e e r d z i j n i n de v a r i a b e l e k o s t e n is d a t deze v o o r n a m e l i j k b e p a l e n d z i j n v o o r h e t a u t o g e b r u i k . Dit
I n t e g e n s t e l l i n g t o t de vaste k o s t e n , die j u i s t i n overwegende m a t e v a n
b e l a n g z i j n v o o r h e t autobezit.
We
de w e r k n e m e r .
b e s c h o u w e n de eigenaar v a n een p a r t i c u l i e r e a u t o . Voor z i j n
We
g a a n h i e r v e r d e r n i e t i n op de g e m i d d e l d e k o s t e n . Deze z i j n zeker v a n
b e l a n g v o o r de v o o r k e u r v a n een w e r k n e m e r v o o r een a u t o v a n de z a a k tegenover een p a r t i c u l i e r e a u t o m e t vergoeding, m a a r n i e t v o o r de v r a a g hoeveel, gegeven
deze
keus,
de a u t o w o r d t g e b r u i k t .
Niet alle g e b r u i k e r s v a n een lease a u t o o f een b e d r i j f s a u t o k r i j g e n
p r i v é - k i l o m e t e r s w o r d t h i j g e w o o n m e t de v a r i a b e l e k o s t e n g e c o n f r o n t e e r d . Deze
o n g e l i m i t e e r d h u n k i l o m e t e r s vergoed. E r k a n s p r a k e z i j n v a n een
h a n g e n u i t e r a a r d a f v a n h e t t y p e a u t o : ze k o m e n neer op ongeveer 2 0 c e n t a a n
(gedeeltelijke) v e r g o e d i n g v o o r h e t p r i v é - g e b r u i k d o o r de w e r k n e m e r a a n de
b r a n d s t o f k o s t e n e n 10 c e n t a a n overige variabele k o s t e n . Zo k o m e n w e u i t op
werkgever. Deze v e r g o e d i n g w o r d t i n m i n d e r i n g g e b r a c h t op de b i j t e l l l n g . A l s
c i r c a 3 0 c e n t per k i l o m e t e r . T e r z i j d e m e r k e n w e h i e r n o g op d a t de w e r k e l i j k e
deze v e r g o e d i n g e v e n r e d i g is m e t h e t a a n t a l p r i v é - k ü o m e t e r s b e t e k e n t d i t d a t de
v a r i a b e l e k o s t e n k u n n e n a f w i j k e n v a n de gepercipieerde v a r i a b e l e k o s t e n . D e
a u t o g e b m l k e r a a n v a n k e l i j k w e l h e t gehele b e d r a g b e t a a l t (het b e t r e f t een
laatste z i j n w a a r s c h i j n l i j k lager d a n de eerste.
b e t a l i n g a a n de w e r k g e v e r v a n s t e l 6 0 c e n t per k m ) , m a a r d a n vervolgens een lagere b i j t e l l i n g h e e f t (eveneens 6 0 c e n t per k m ) , w a t b i j een m a r g i n a a l
Voor z i j n z a k e l i j k e k i l o m e t e r s geldt d a t een v e r g o e d i n g door z i j n w e r k g e v e r
b e l a s t i n g t a r i e f v a n 5 0 % u i t e i n d e l i j k l e i d t t o t een t a r i e f v a n 3 0 cent per
b e l a s t i n g v r i j is t o t een m a x i m u m v a n 6 0 cent. V a a k is deze v e r g o e d i n g g e l i j k
k i l o m e t e r . Toevallig is d i t n e t h e t n i v e a u d a t z o n d e r f i s c a l e t u s s e n k o m s t z o u
a a n d a t m a x i m u m . D e variabele k o s t e n v o o r z a k e l i j k e k i l o m e t e r s z i j n d a n g e l i j k
w o r d e n b e t a a l d . Deze c i j f e r s h a n g e n s t e r k a f v a n de precieze m a n i e r w a a r o p
a a n c i r c a 3 0 c e n t negatief
h e t a r r a n g e m e n t t u s s e n werkgever e n w e r k n e m e r is g e f o r m u l e e r d , m e t n a m e o f
{en de gepercipieerde k o s t e n zelfs n o g lager). I n d i e n
de w e r k g e v e r i n d e r d a a d h e t m a x i m u m b e t a a l t h e e f t de w e r k n e m e r er b a a t b i j
de v e r g o e d i n g v a n de w e r k n e m e r a a n de w e r k g e v e r s t r i k t
zoveel m o g e l i j k z a k e l i j k e k i l o m e t e r s te rijden e n h e t o p e n b a a r vervoer - als h e t
p r l v é - k i l o m e t e r a f h a n k e l i j k is. W a n n e e r h e t n a m e l i j k een gefixeerd b e d r a g z o u
m a a r enigszins k a n - als v e r v o e r m i d d e l te m i j d e n . (We g a a n h i e r v e r d e r n i e t i n
z i j n , w o r d e n de m a r g i n a l e k o s t e n v a n p r i v é - k ü o m e t e r s u i t e r a a r d n u l .
op allerlei f r a u d e m o g e l i j k h e d e n zoals h e t teveel r a p p o r t e r e n v a n z a k e l i j k e
H i e r t u s s e n l i g t een g r i j s gebied. A a n n e m e l i j k is d a t de v a r i a b e l e k o s t e n a a n de
kilometers).
o n d e r k a n t v a n d i t g r i j z e gebied liggen. E e n o v e r z i c h t v a n variabele a u t o k o s t e n w o r d t g e t o o n d t n t a b e l 2.
Voor de w o o n - w e r k k i l o m e t e r s h a n g e n de k o s t e n a f v a n h e t r e i s k o s t e n f o r f a i t . A l s w e i e m a n d n e m e n die op 2 5 k i l o m e t e r v a n h e t w e r k w o o n t , geldt een j a a r l i j k s e a f t r e k p o s t v a n c i r c a 1 8 0 0 g u l d e n . D i t k o m t neer op
rv''
1
'Pi
Tiidschritt
Tijdschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
p r i v é - v e r p l a a t s i n g e n b e d r a a g t d i t é é n t o t vier. Per p a s s a g i e r s k i l o m e t e r Tabel 2: De variabele kosten van autogebruik voor verschillende mobiliteitsmotie¬ ven en onderscheiden naar auto van de z a a k en particuliere auto (cent per km) auto van de zaak zonder eigen bijdrage
met eigen bijdrage
particuliere auto
0 0 0
0 0-30 0-30
-30 21 30
zakelijk v^oon-v/erk privé
Het
ontstaat
zo h e t volgende b e e l d v a n de gepercipieerde k o s t e n (tabel 4). Tabe! 4: De gepercipieerde variabele kosten v a n autogebruik per passagierskilometer voor verschillende mobiliteitsmotieven en onderscheiden noar auto van de z a a k en particuliere auto (cent per km) auto van de zaak
zakelijk woon-werk privé
v e r d i e n t n a d r u k d a t i n deze k o s t e n geen t i j d s k o s t e n z i j n o p g e n o m e n .
Deze z i j n volgens s c h a t t i n g e n v o o r de g e m i d d e l d e a u t o m o b i l i s t ongeveer f l
zonder eigen bijdrage
met eigen bijdrage
particuliere auto
0 0 0
0 0-30 0-30
-40 10-20 5-20
12,00 p e r u u r . U i t g a a n d e v a n een g e m i d d e l d e s n e l h e i d v a n 6 0 k m p e r u u r k o m t d i t n e e r op een b e d r a g v a n 2 0 c e n t p e r k m . I n d i e n m e n de gegeneraliseerde k o s t e n wil
w o r d e n opgeteld. Voor z a k e l i j k e r i t t e n i s overigens een hoger b e d r a g gewenst. Hun
De
b e r e k e n e n m o e t d i t g e t a l b i j de c i j f e r s i n de t a b e l
t i j d s w a a r d e r i n g k a n w o r d e n geschat op zeker h e t d u b b e l e . D a a r s t a a t
tegenover d a t z a k e l i j k e v e r p l a a t s i n g e n g e m i d d e l d l a n g e r z i j n e n z i c h d u s v o o r een g r o t e r deel op de snelweg z u l l e n afspelen, w a a r d o o r de g e m i d d e l d e s n e l h e i d hoger is (stel: 8 0 k m / u u r i n p l a a t s v a n 6 0 k m / u u r ) . D a n k o m e n w e u i t o p een tijdswaardering v a n circa 30 cent per k m voor zakelijke verplaatsingen. D i t h e e f t t o t gevolg d a t de 3 0 c e n t per k m die de z a k e l i j k e rijder v e r d i e n t als h i j z a k e l i j k e ritten m a a k t m e t z i j n eigen a u t o e n deze op h e t n i v e a u v a n 6 0 c e n t
gepercipieerde v a r i a b e l e a u t o k o s t e n b e p a l e n s a m e n m e t h e t t i j d s v e r s c h i l
t u s s e n a u t o e n t r e i n de hoogte v a n h e t t r e i n t a r i e f w a a r o n d e r de t r e i n c o n c u r r e r e n d z o u w o r d e n m e t deze v o r m e n v a n a u t o g e b r u i k . B e z i e n w e b i j v o o r b e e l d de z a k e l i j k e k i l o m e t e r s gereden door p a r t i c u l i e r e auto's. Voor een rit van
100 k m e n een t i j d s v e r s c h i l t u s s e n a u t o e n t r e i n v a n 3 0 m i n u t e n z o u
h e t c o n c u r r e r e n d e t r e i n t a r i e f b e s t a a n u i t m i n u s 100 * 4 0 c e n t per k i l o m e t e r (die
de a u t o m o b i l i s t z o u v e r d i e n e n d o o r v a n z i j n eigen a u t o g e b m i k te m a k e n )
p l u s de k o s t e n v a n h e t t i j d s v e r s c h i l v a n m i n u s 3 0 * 4 0 c e n t p e r m i n u u t , t o t a a l 52 g u l d e n negatief.
vergoed k r i j g t d o o r de t i j d s k o s t e n precies o p n u l u i t k o m t . H e t s t i m u l e r e n d e G e c o n c l u d e e r d k a n w o r d e n d a t v e r s c h i l l e n d e f i s c a l e a r r a n g e m e n t e n v a n de
effect v a n een negatieve p r i j s v a n m o b i l i t e i t is h i e r m e e v e r d w e n e n . M a a r v o o r deze rijder g e l d t n o g steeds n i e t d a t h i j v o o r d e e l h e e f t d o o r m i n d e r k i l o m e t e r s te
a u t o v a n de z a a k v e r s c h i l l e n d e f i n a n c i ë l e consequenties h e b b e n v o o r de
gaan
werkgever, de w e r k n e m e r e n de f i s c u s , e n zodoende o o k een grote i n v l o e d
rijden.
h e b b e n op de c o n c u r r e n t i e k r a c h t v a n de t r e i n . E e n gedetailleerde analyse i n t a b e l v o r m o n d e r v e r s c h i l l e n d e v e r o n d e r s t e l l i n g e n z o u i n z i c h t b i e d e n i n de
I n d i e n w e er r e k e n i n g mee h o u d e n d a t i n de b e l e v i n g v a n veel a u t o g e b r u i k e r s de variabele k o s t e n slechts b e s t a a n u i t b r a n d s t o f k o s t e n (wat ook
i m p l i c e e r t d a t h e t r e i s k o s t e n f o r f a i t genegeerd w o r d t ) k o m e n w e u i t op t a b e l
3. I n d i t geval is de perverte i m p u l s t o t z a k e l i j k g e b r u i k v a n p a r t i c u l i e r e a u t o ' s nog
v o o r k e u r e n die m e n v a n de v e r s c h i l l e n d e p a r t i j e n m a g v e r w a c h t e n , alsmede van
de m o g e l i j k h e d e n o m v i a de fiscus c o m p e n s e r e n d e m a a t r e g e l e n te t r e f f e n .
D u i d e l i j k is d a t als w e ons b e p e r k e n t o t de z a k e l i j k e k i l o m e t e r s een a u t o v a n de z a a k m i n d e r o n g u n s t i g e m o b i l i t e i t s e f f e c t e n h e e f t d a n de (te hoge) b e l a s t i n g v r i j e
groter.
v e r g o e d i n g v o o r z a k e l i j k e k i l o m e t e r s gereden m e t een p a r t i c u l i e r e a u t o . D a a r Tabel 3; De gepercipieerde variabele kosten van autogebruik voor verschillende mobiliteitsmotieven en onderscheiden naar auto van de zaak en particuliere auto (cent per km)
4. Effecten van prijsmaatregelen
auto van de zaak
zakelijk woon-v/erk privé
s t a a t tegenover d a t de p a r t i c u l i e r e a u t o weer beter s c o o r t v o o r de a n d e r e mobiliteitsmotieven.
zonder eigen bijdrage
met eigen bijdrage
particuliere auto
0 0 0
0 0-30 0-30
-40 20 20
4.1 Prijsmaatregelpakket onder beschouwing Uit
de v o o r g a a n d e p a r a g r a a f is g e b l e k e n d a t h e t een m o e i l i j k e z a a k is o m
i n z i c h t te v e r k r i j g e n i n de e f f e c t e n v a n fiscale m a a t r e g e l e n op h e t z a k e n v e r k e e r gezien de v e r s c h i l l e n d e fiscale a r r a n g e m e n t e n v a n de a u t o v a n de zaak. N i e t t e m i n k u n n e n h i e r e f f e c t s c h a t t i n g e n v o o r gegeven w o r d e n . I n deze
Het
is v a n b e l a n g a a n d a c h t te s c h e n k e n a a n h e t a a n t a l passagiers p e r
a u t o . B i j een t y p i s c h e z a k e l i j k e v e r p l a a t s i n g is d i t é é n . B i j t y p i s c h e w o o n - w e r k v e r p l a a t s i n g e n is h e t doorgaans é é n , e n s o m s twee. B i j
p a r a g r a a f k o m e n n a a s t e f f e c t s c h a t t i n g e n v a n fiscale m a a t r e g e l e n o o k e f f e c t s c h a t t i n g e n v a n a n d e r e p r i j s m a a t r e g e l e n a a n de orde, o p d a t w e o o k i n z i c h t v e r k r i j g e n i n de relatieve e f f e c t i v i t e i t v a n de fiscale m a a t r e g e l e n op h e t z a k e l i j k a u t o g e b r u i k t e n o p z i c h t e v a n a n d e r e (algemene) p r i j s m a a t r e g e l e n . D i t
T "
1
Tiidscnriit
Tijdschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
'CL
s t e l t ons i n s t a a t een ' o p t i m a l e ' m i x s a m e n te s t e l l e n o m gegeven d o e l s t e l l i n g e n
4.2 Algemene veronderstellingen
t e n a a n z i e n v a n h e t a u t o g e b r u i k te b e r e i k e n . D e v e r t a a l s l a g n a a r r e d u c t i e s i n
Als
CO2 emissies w o r d t n i e t g e m a a k t ; w e l ls h e t zo d a t de b e s t r i j d i n g v a n CO2
b r o n n e n v o o r de e f f e c t s c h a t t i n g e n v a n de p r i j s m a a t r e g e l e n h e b b e n
v o o r a l gediend: v e r v o e r s v o l u m e s (PROV, CBS-PAP, C B S - O V G e n NS);
emissies op o n d e r d e l e n t o t a n d e r e a a n b e v e l i n g e n zal l e l d e n .
e l a s t i c i t e i t e n - s t u d l e s f V & W e n a n d e r e b r o n n e n ) ; een r e s p o n s s t u d i e r e k e n i n g r i j d e n i n de R a n d s t a d ( i n eigen beheer); e n een r e s p o n s s t u d i e
D e e f f e c t e n die w e b e s c h o u w e n h e b b e n i n p r i n c i p e alle b e t r e k k i n g o p de
fiscale
m a a t r e g e l e n z a k e l i j k v e r k e e r ( T r a f f i c Test).
lange t e r m i j n . De p r i j s m a a t r e g e l e n die w e b e s c h o u w e n z i j n weergegeven i n
M o b i l i t e i t s v o l u m e s , die v o o r de meeste m a a t r e g e l e n g e b r u i k t z i j n , z i j n
t a b e l 5. T e n a a n z i e n v a n de m a a t r e g e l e n A l ,
weergegeven i n t a b e l 6. Tevens w o r d t h e t a a n d e e l v a n h e t a a n t a l v e r r e d e n
A2 en A 3 moet opgemerkt worden
dat, v a n u i t de e c o n o m i s c h e t h e o r i e bezien, deze m a a t r e g e l e n op z i c h n i e t i n
s p i t s k ü o m e t e r s l n de R a n d s t a d op h e t l a n d e l i j k t o t a a l g e s c h a t op 3 0 % ( v a n
s t a a t z u l l e n z i j n h e t ' m a r k t f a l e n ' v a n de a u t o m o b i l i t e i t v a n auto's v a n de z a a k
b e l a n g v o o r de m a a t r e g e l r e k e n i n g
rijden).
e n p r i v é - z a k e n a u t o ' s te e l i m i n e r e n . E e n o p t i e d a a r v o o r z o u b i j v o o r b e e l d z i j n h e t Tabel 6: Mobiliteitsvolumes van auto (vkm) en trein (rkm), totaal en spits (1994)'
a f s c h a f f e n v a n de fiscale b i j t e l l i n g , m a a r w e l b e l a s t i n g v a n alle d o o r de w e r k g e v e r vergoede a u t o k o s t e n (ook de lease t e r m i j n e n v a n auto's) m e t u i t z o n d e r i n g v a n de v a r i a b e l e k o s t e n t e n b e d r a g e v a n 15 a 2 0 c e n t per z a k e l i j k gereden k i l o m e t e r (we g a a n h i e r n i e t i n op de m o e i l i j k h e d e n b i j de r e g i s t r a t i e van
Pet auto totaal
Trein totaal (min rkm)
Pet trein totaal
Auto spits (mrd vkm)
Pet auto spits
Trein spits (min rkm)
Pet trein spits
23.4 17.4 37.6 78.3
29.8% 22.2% 48.0% 100.0%
3379 952 10107 14439
23.4% 6.6% 70.0% 100.0%
10.49 6.00 5.46 21.95
47.8% 27.3% 24.9% 100.0%
2416 456 2517 5388
44.8% 8.5% 46.7% 100.0%
z a k e l i j k e k i l o m e t e r s ) . I n h e t verlengde h i e r v a n l i g t h e t v o o r de h a n d o m o o k woonwerk zakelijk overig totaal
de v e r g o e d i n g v o o r z a k e l i j k g e b r u i k v a n de p r i v é - a u t o s t e r k e r te r e d u c e r e n d a n tot
Auto totaal . (mrd vkm)
4 7 c e n t (zoals i n t a b e l 5 gedaan), n a m e l i j k t o t dezelfde 15 a 2 0 c e n t p e r
kilometer. Tabel 5 : P r i j s m a a t r e g e l e n in b e s c h o u w i n g
Van A. Al. A2.
A3. B. C.
D. E. F G.
Fiscale maatregelen zakenauto Fiscale bijtelling tot 33% Variabilisering fiscale bijtelling (uitgaande van een trapsgewijze verhoging van de bijtelling: 0% bijtelling bij minder dan 1000 privé en woon-werk-kilometers, en verder 10% (1000-5000 km), 20% (5000-10000 km), 30% (10000-20000 km), 40% (20000 km of meer) Vermindering km vergoeding zakelijk gebruik privé auto met gemiddeld 13% van f 0,54 tot f 0,47 Verhoging benzineprijs met 10 cent Algemene verhoging MRB met f 100 per jaar (Niet te zien als op zichzelf staande maatregel, maar met name gedacht in het kader van variabilisatie; hier niet verder uitgewerkt). Afschaffen reiskostenforfait + belasten reiskostenvergoeding Rekening rijden in de Randstad, heffing f 4,35 per rit Rekening rijden in de Randstad, heffing 5 cent/km Verlaging treintarieven met 10%
veel b e l a n g b i j h e t g e b r u i k v a n lange t e r m i j n b e n z i n e p r i j s e l a s t i c i t e l t e n
is h e t o n d e r s c h e i d t u s s e n h e t e f f e c t op h e t b r a n d s t o f g e b r u i k e n h e t e f f e c t op de k i l o m e t r a g e . D e e l a s t i c i t e i t v a n h e t eerste e f f e c t is g r o t e r dan de e l a s t i c i t e i t v a n h e t tweede effect o m d a t een b e n z i n e p r i j s v e r h o g i n g (op de lange t e r m i j n ) l e i d t tot
h e t a a n s c h a f f e n v a n z u i n i g e r auto's. A l l e e l a s t i c l t e l t e n i n t a b e l 7 z i j n
afgeleid v a n e l a s t i c i t e i t e n v a n h e t e f f e c t op h e t b r a n d s t o f v e r b r u i k (of, a n d e r s g e f o r m u l e e r d , h e t e f f e c t op de k i l o m e t r a g e z o n d e r r e k e n i n g te h o u d e n m e t een v e r a n d e r i n g i n b r a n d s t o f e f f i c i e n c y ) . D e meeste v a n de e l a s t i c i t e i t e n k o m e n n a m e l i j k i n eerste i n s t a n t i e u i t h e t L a n d e l i j k M o d e l s y s t e e m , w e l k m o d e l geen r e k e n i n g h o u d t m e t de k e n m e r k e n v a n a u t o ' s ( M u c o n s u l t , 1993). Voor de b e p a l i n g v a n de b e n z i n e p r i j s e l a s t i c i t e i t v a n de a u t o k i l o m e t r a g e s t e l l e n wij
in n a v o l g i n g v a n K o n i n g e n V a n Wee (1996).
Tabel 7; Gebruikte elasticiteiten (lange termijn) met betrekking tot benzineprijs en treintarieven'
D e m a t e v a n p r i j s v e r a n d e r i n g v e r s c h i l t t u s s e n de m a a t r e g e l e n , w a a r d o o r de e f f e c t e n die deze m a a t r e g e l e n genereren o o k v e r s c h i l l e n . V o o r t s m o e t e n deze m a a t r e g e l e n o o k i n h u n j u i s t e c o n t e x t gezien w o r d e n . Zo z i j n m a a t r e g e l e n B , C, D en G algemene m a a t r e g e l e n die w e r k z a a m z i j n op alle autoverkeer. M a a t r e g e l A is v a n i n v l o e d op een deel v a n h e t a u t o p a r k , n a m e l i j k op iedereen die w e l eens z a k e l i j k rijdt. M a a t r e g e l e n E e n F z i j n l o k a l e , t i j d s t i p g e b o n d e n m a a t r e g e l e n . O p v o o r h a n d k a n d u s v e r w a c h t w o r d e n d a t de p o t e n t i e s v a n de v e r s c h i l l e n d e m a a t r e g e l e n o m de totale a u t o k i l o m e t r a g e i n N e d e r l a n d te v e r m i n d e r e n a a n z i e n l i j k k u n n e n v e r s c h i l l e n d o o r een v e r s c h i l l e n d b e r e i k .
dat
deze de h e l f t b e d r a a g t v a n de b e n z i n e p r i j s e l a s t i c i t e i t v a n h e t b r a n d s t o f v e r b r u i k ,
" Bron: NEI (1996), CBS (1995), NS (1997) en eigen berekeningen. ' Bron: (1) H C G (1991), (2) MVW (1981), (3) Van der Waard (1990), alle elasticiteiten voor het spitsverkeer: Van der Waard (19901. Waarden ziin aangepast naar eigen berekeningen.
woon-werk zakelijk overig
Benzineprijs elasticiteit van autogebruik
Benzineprijs elasticiteit van treingebruik
Benzineprijs elasticiteit van autogebruik in spits
Benzineprijs elasticiteit van treingebruik in spits
-0.09(1) -0.15(2) -0.30(1)
0,14(1) 0.27(3) 0.13(1)
-0.10 -0.19 -0.31
0.15 0.27 0.09
Tijdschrift vervoerswetenscliap
woon-werk zakelijk overig
Benzineprijs elasticiteit van autogebruik
Benzineprijs elasticiteit van treingebruik
Benzineprijs elasticiteitvan autogebruik in spits
Benzineprijs elasticiteit van treingebruik in spits
0.01 (1) n.b. 0.01 (1)
-0.53 (1) n.b. -1.18(1)
n.b. n.b. n.b.
-0.50 -0.86 -0.99
r e i z i g e r s k i l o m e t e r s is grotendeels te v e r k l a r e n u i t vervoersgeneratle ( a a n t r e k k e n n i e u w e reizigers).
Met
name
h e t tweede e n derde r e s u l t a a t z i j n beter te b e g r i j p e n i n d i e n m e n
de c o n t e x t v a n h e t h a n d e l e n v a n de i n d i v i d u e l e a u t o m o b i l i s t i n o g e n s c h o u w neemt. Voorop staat het maximaliseren v a n het n u t v a n het autogebruik. A u t o g e b r u t k s k o s t e n z i j n te b e s c h o u w e n als de s c h a d u w p r i j s v a n d i t n u t .
Ult
t a b e l 7 k o m t n a a r v o r e n d a t de b e n z i n e p r i j s e l a s t i c i t e i t v a n h e t g e b r u i k
Z o l a n g de n e t t o b a t e n v a n a u t o g e b r u i k g r o t e r z i j n d a n de b a t e n v a n h e t g e b m i k
t a m e l i j k g e r i n g i s . D e t r e l n t a r l e f e l a s t i c l t e i t v a n h e t t r e i n g e b r u i k i s e c h t e r groot.
van
Als
g e d r a g s w i j z i g i n g . A l s d a t w e l n o d i g m o c h t z i j n , d a n s t a a t h e m o f h a a r v o o r de
de s p o o r w e g e n de t i c k e t s goedkoper m a k e n t r e k t d a t veel e x t r a
a n d e r e a l t e r n a t i e v e n , o n d e r v i n d t de a u t o m o b i l i s t geen p r i k k e l t o t
r e i z i g e r s k i l o m e t e r s aan. H e t e f f e c t op h e t a u t o g e b r u i k is echter g e r i n g . D a t
meeste r i t m o t l e v e n een scala a a n opties t e r b e s c h i k k i n g . A a n de h a n d v a n h e t
b l i j k t u l t de lage w a a r d e v a n de k r u i s e l i n g s e e l a s t i c i t e i t v a n t r e i n t a r i e v e n op h e t
v o o r b e e l d r e k e n i n g rijden w o r d t d i t a l s n e l d u i d e l i j k . I e m a n d die m de s p i t s
autogebruik.
r e i s t e n d a a r v o o r m o e t g a a n b e t a l e n k a n er v o o r k i e z e n o m op een a n d e r t i j d s t i p te reizen, een a n d e r e b a a n te n e m e n , een a n d e r e w o n i n g te n e m e n , te
In P e p p i n g et a l . (1997) w o r d t dieper i n g e g a a n op m e t h o d i e k e n e n
c a r p o o l e n , a f te z i e n v a n de rit, h e t O V te n e m e n . A f h a n k e l i j k v a n de a f te
m e c h a n i s m e n a c h t e r de gepresenteerde e f f e c t s c h a t t i n g e n v a n diverse t y p e n
leggen a f s t a n d , k u n n e n dacirnaast o o k a n d e r e v e r v o e r m i d d e l e n zoals de
p r i j s m a a t r e g e l e n . D u i d e l i j k is d a t de e f f e c t s c h a t t i n g e n z i j n gebaseerd op zeer
(brom-)fiets o f de m o t o r een optie v o r m e n (idem). I n a l deze gevallen - b e h a l v e
uiteenlopende onderzoekmethoden, w a t h u n vergelijkbaarheid bemoeilijkt. De
h e t eerste - is er s p r a k e v a n (gedeeltelijke) v e r d a m p i n g v a n a u t o m o b i l i t e i t ,
u i t e i n d e l i j k gepresenteerde g e t a l l e n m o e t e n d a n o o k m e t de n o d i g e
echter deze d u i k t slechts i n b e p e r k t e m a t e op i n de v o r m v a n meer O V g e b m i k .
omzichtigheid worden gebruikt. Het
l i j k t erop, d a t de a f s t a n d s d i f f e r e n t i a t i e v a n h e t g e b m i k v a n h e t O V
4.3 Overzicht van effecten
h i e r b i j een b e p e r k t e r o l speelt. O f s c h o o n de g e m i d d e l d e r e i s a f s t a n d per t r e i n 4 6
In
km
deze p a r a g r a a f w o r d t een o v e r z i c h t s t a b e l gepresenteerd die s y s t e m a t i s c h
(1995) i s , is de m e d i a a n d u i d e l i j k lager, n a m e l i j k 2 4 k i l o m e t e r (1995) (NS,
de te v e r w a c h t e n e f f e c t e n l a a t z i e n v a n de diverse p r i j s m a a t r e g e l e n op h e t
1997). D a t wil
g e b r u i k v a n a u t o e n OV. H i e r b i j w o r d t de v e r v o e r s k w a l l t e i t c o n s t a n t
d a n 2 4 k m p l a a t s v i n d t . H o e w e l d u s de g e m i d d e l d e t r e i n r e i z i g e r een t a m e l i j k
verondersteld.
zeggen, d a t 5 0 % v a n de v e r p l a a t s i n g e n over a f s t a n d e n k o r t e r
lange Eifstand aflegt z i j n er t o c h veel k o r t e v e r p l a a t s i n g e n m e t een lengte die v e r g e l i j k b a a r i s m e t die v a n a u t o v e r p l a a t s i n g e n .
D e i n t a b e l 8 o p g e n o m e n e f f e c t e n h e b b e n b e t r e k k i n g op de lange t e r m i j n . Er
w o r d t e c h t e r geen r e k e n i n g g e h o u d e n m e t eventuele generatie
van
Zolang
de kwaliteitsverhouding
wegverkeer door v e r m i n d e r d e congestie. D i t b e t e k e n t d a t m e t n a m e b i j
heeft prysbeleid
r e k e n i n g rijden er een o v e r s c h a t t i n g v a n h e t m o b i l l t e l t s e f f e c t k a n z i j n .
nodig bij
O p b a s i s v a n deze t a b e l k a n een a a n t a l voorlopige c o n c l u s i e s w o r d e n
zijn in deze
geringe
eft'ecten
van OV en auto globaal op de modal
prijsverhouding
de maatschappelijk
split. Een forse
om een modal
onveranderd ingreep
split te bereiken
blijift zal
daarom
die dichter
ligt
gewenste.
D a a r b i j m o e t e n m e t n a m e z a k e l i j k e k i l o m e t e r s a a n de orde k o m e n o m d a t , zoals
g e t r o k k e n t e n a a n z i e n v a n e f f e c t e n op de m o d a l s p l i t e n t e n a a n z i e n v a n de .
aangegeven i n p a r a g r a a f 3, h i e r de p r i j s s i g n a l e n e r n s t i g v e r s t o o r d z i j n . V o o r t s
relatieve e f f e c t e n v a n de v e r s c h i l l e n d e m a a t r e g e l e n .
is h e t v a n b e l a n g te l e t t e n op de b e z e t t i n g s g r a d e n . Deze l i g t b i j de a u t o b o v e n de 1. M e t m e e r d e r e p e r s o n e n p e r a u t o w o r d e n de g e m i d d e l d e k o s t e n per
Ten
a a n z i e n v a n de m o d a l s p l i t k o m e n w e t o t de volgende algemene
conclusies:
a. I n h e t algemeen z i j n de e f f e c t e n v a n de h i e r g e n o e m d e p r i j s m a a t r e g e l e n op h e t a u t o g e b r u i k , zowel l n a b s o l u t e als l n relatieve z i n t a m e l i j k b e p e r k t . b.
P r i j s s t i j g i n g e n , zelfs v r i j a a n z i e n l i j k e , v o r m e n v o o r a u t o m o b i l i s t e n n a u w e l i j k s een p r i k k e l o m over te s t a p p e n op h e t OV.
c. O o k een v e r l a g i n g v a n h e t t r e i n t a r i e f h e e f t een g e r i n g e f f e c t op de overstap van
auto naar trein. De vrij aanzienlijke toename v a n het aantal
p e r s o o n v a n h e t a u t o g e b m i k eenvoudigweg lager w a a r d o o r h e t a a n t r e k k e l i j k b l i j f t per a u t o te r e i z e n .
Ten
a a n z i e n v a n de relatieve e f f e c t e n v a n de v e r s c h i l l e n d e m a a t r e g e l e n
k o m e n w e t o t de volgende c o n c l u s i e s .
Tijdschrift
Tijdschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
E e n vaste v e r h o g i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g t o t 3 3 % h e e f t een d u i d e l i j k g r o t e r effect d a n een algemene v e r h o g i n g v a n de M o t o r r i j t u i g e n b e l a s t i n g , w e l k e o o k een v o r m is v a n v e r h o g i n g v a n de vaste l a s t e n v a n de a u t o . O f s c h o o n h e t
Tabel 8: Effecten v a n prijsmaatregelen o p het gebruik v a n auto (min voertuigkm) en trein (min reizigerskm) o p j a a r b a s i s Type mooJre-
Motief/
gel
aard -
A. Fiscale maatregelen zakenauto
Verandering autogebruik Totaal min vkm
Pet autogebruik Totaal
max
mm
max
mm
-230 -290 -90 -610
-0.4% -0.8% -0.1% -1.3%
-0.3% -0.4% -0.1% -0.8% -0.0% -0.1% -0.5% -0.6%
-4 -74 -64 -147
-0.2% -0,2% -0.0% -0.4%
A3. Vermindering km vergoeding zakelijk gebruik privéauto met 13% tot f0,47
woon-werk zakelijk overig totaal
B. Verfioging benzineprijs met 10 cent
woon-werk zakelijk overig totaal
-110 -130 -558 -799
-0.1% -0.2% -0.7% -1.0%
A. Algemene verhoging MRB met fl 100 per jaar
totaal
-87
-0,1%
-467
-0,6%
woon-werk -303,10 -147,29 zakelijk -173,20 afstand (< 50 km| -300.78 afstand -136.16 (> 50 km) -252.54 alles vergoed -85.29 deels vergoed -473.99 geen vergoe ding
-0,4% -0.2% -0,2% -0,4% -0,2% -0.3%
woon-werk -357.53 zakelijk -253.06 afstand -125,78 (< 50 km) -509.65 afstand -254.74 (> 50 km) -298.33 alles vergoed -82.36 deels vergoed -635,43 geen vergoe^ ding
-0.5% -0.3% -0.2% -0.7% -0.3% -0.4%
-30 n.b. -19
-0.0% n.b. -0,0%
A2. Variabilisering fiscale bijtelling
D. Afschaffen reiskostenforfait + belasten reiskostenvergoeding E. Rekeningrijden in de Randstad, heffing fl 4,50 per rit
R Rekeningrijden in de Randstad, heffing 5 cent/km
G. Verlaging treintarieven met 10%
Pet autogebruik Spits
Verandering treingebruik Totaal min rkm
Pet treingebruik Totaal
Verondering treingebruik Spits min rkm
Pet treingebruik Spits
b e v i n d i n g t o c h te v e r k l a r e n d o o r de veel grotere o m v a n g v a n de v e r h o g i n g v a n
I
de vaste l a s t e n b i j de o p t r e k k i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g t o t 3 3 % i n v e r g e l i j k i n g
|
m e t een b e d r a g v a n f l 100 per jaair.
|
E e n v a r i a b i l i s e r i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g i n de m a t e weergegeven i n t a b e l -280 -610 -110 1000 -8 -174 -431 -631 -240 -640 -40 -920
Al. Fiscale bijtelling tot 33%
Verandering autogebruik Spits min vkm
|
in h e t l a a t s t e geved een m a a t r e g e l b e t r e f t die alle p e r s o n e n a u t o ' s r a a k t , is deze
woon-werk zakelijk overig totaal woon-werk zakelijk overig totaal
-6 -83 -353 -442
-0.0% -0.2% -0,6% -0,8% -150 -0,3% -130 -0,8% -25 -0.1% -305 -1.2%
1
5 b l i j k t , tegen de i n t u ï t i e v e v e r w a c h t i n g i n d a t v a r i a b i l i s e r i n g j u i s t m e e r e f f e c t
|
heeft, lagere e f f e c t e n te g e n e r e r e n d a n een vaste v e r h o g i n g v a n de b i j t e l l i n g t o t
-114 -273 -6 -220
-0.0% -0.3% -0.3% -0.7% -0.5% -1.2% -0.0% -1,0%
-52 -56 -83 -191
-0.2% -0.3% -0.4% -0.9%
2 17 51 78
0.0% 0.2% 0.2% 0.5%
50 63 5 117
0,0% 0,1% 0,4% 0,5% 0,3% 0,4% 0.0% 0,8%
9 27 39 30 1 41
0.7% 0.6% 0.0% 0.8%
23 13 66 102
0,2% 0,1% 0.5% 0.7%
18 6 11 36
0.3% 0.1% 0.2% 0.7%
3 3 % . D i t k a n e n e r z i j d s v e r k l a a r d w o r d e n d o o r de t r a p h o o g t e s v a n deze
| ;
v a r i a b i l i s e r i n g . H i e r d o o r w o r d t op b a s i s v a n de h u i d i g e gemiddelde k i l o m e t r a g e s v o o r w o o n - w e r k e n p r i v é h e t m e r e n d e e l v a n de a u t o m o b i l i s t e n i n h e t s e g m e n t ' z a k e n a u t o ' g e r a a k t d o o r een 3 0 % b i j t e l l i n g , h e t g e e n lager is d a n de b i j t e l l i n g b i j de vaste v e r h o g i n g . H e t grote v e r s c h i l l n e f f e c t w o r d t
|
v e r o o r z a a k t d o o r de v e r s c h i l l e n d e reacties v a n de w e r k n e m e r s ; b i j een v a s t e v e r h o g i n g zegt 8 5 % geen a u t o v a n de z a a k m e e r te w i l l e n h e b b e n , t e r w i j l d i t s l e c h t s 2 2 % is b i j een v a r i a b i l i s e r i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g . B o v e n d i e n t r e d e n
woon-werk en p r i v é - k i l o m e t r a g e .
De h i e r b e h a n d e l d e v a r i a b i l i s e r i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g h e e f t veel m i n d e r i-werk
|
v o o r deze groep i n h e t l a a t s t e geval k l e i n e r e p r o c e n t u e l e r e d u c t i e s op l n de
effect d a n een algemene v e r h o g i n g v a n de b e n z i n e p r i j s m e t 10 cent. I n h e t
\ '}
l a a t s t e geval b e t r e f t h e t een m a a t r e g e l die alle p e r s o n e n a u t o ' s r a a k t , w a a r d o o r
woon-werk zakelijk overig totaal
o o k v e r w a c h t m a g w o r d e n d a t de e f f e c t e n h i e r v a n i n a b s o l u t e z i n g r o t e r z i j n .
•'
-2,5% -1,3% -1,4% -2,6% -1,2% -2,1%
18.92 2.09 9.54 11.47 4.47 7.71
0.1% 0,0% 0,1% 0,1% 0.0% 0.1%
18,92 2,09 9.54 11.47 4.47 7.71
0.4% 0.0% 0.2% 0.2% 0.1% 0.1%
b l i j k e n r e l a t i e f g r o o t te z i j n , m e t n a m e - l o g i s c h e r w i j s - de e f f e c t e n op h e t
-0.1%
-0.7%
8.83
0.1%
8.83
0.2%
spitsverkeer. O f s c h o o n h e t h i e r gaat o m een p l a a t s g e b o n d e n e n t i j d s g e b o n d e n
i
-0.6%
-4.0%
21,01
0.1%
21.01
0.4%
m a a t r e g e l , is de o m v a n g v a n deze e f f e c t e n o o k g r o o t i n relatie t o t de l a n d e l i j k e
j
-548.78 -283,20 -310,94 -566.75 -259.39 -465.82
De p o t e n t i ë l e e f f e c t e n v a n h e t i n v o e r e n v a n r e k e n i n g rijden i n de R a n d s t a d
m o b i l i t e i t . O p v a l l e n d is o o k d a t a u t o m o b i l i s t e n die alle r e i s k o s t e n vergoed -655.95 -483.77 -227.88 -959.96 -478.90 -558.12
-3.0% -2.2% -1.0% -4.4% -2,2% -2,5%
39,37 7.09 16.92 29.55 15.76 21.36
0,3% 0,0% 0,1% 0.2% 0.1% 0.1%
39.37 7.09 16.92 29.55 15.76 21.36
k r i j g e n t o c h gevoelig z i j n voor deze p r i j s m a a t r e g e l . V o o r t s b l i j k t d o o r deze
0.7% 0.1% 0.3% 0.5% 0.3% 0.4%
bij
deze c i j f e r s geen r e k e n i n g is g e h o u d e n m e t een betere v e r k e e r s a f w i k k e l i n g de spits, w a t j u i s t w e e r een a a n z u i g e n d e f f e c t zal h e b b e n , zodat h i e r s p r a k e
m a a t r e g e l een r e l a t i e f grotere groep a u t o m o b i l i s t e n over te s t a p p e n op de t r e i n
'
in v e r g e l i j k i n g m e t de a n d e r e m a a t r e g e l e n . H e t is w e l goed te b e n a d r u k k e n d a t
^
-0.1%
-0,7%
9.35
0.1%
9.35
0.2%
in
-0.8%
-5,4%
46.47
0.3%
46.47
0.9%
is v a n een m a x i m u m s c h a t t i n g . V e r d e r v e r d i e n t a a n d a c h t d a t i n de t a b e l de e f f e c t e n op n a t i o n a l e s c h a a l w o r d e n gegeven, t e r w i j l r e k e n i n g rijden een l o k a l e
-49"
-0.1 %"i
n.b. n.b. n.b. -22
n,b. n,b. n.b. -0,1%
178 n.b. 1189 1366'"
1,2% n.b. 8.2% 9,5%'"
121 39 249 409
2.2% 0.7% 4.6% 7.6%
Noot: Deze totalen zijn exclusief de effecten op zakelijk verkeer; hier zijn geen schattingen voor gevonden. Voor de berekeningen zijn de volgende bronnen gebruikt. Voor alle maatregelen: CBS (1995), NEI (1996), Traffic Test (1996), en NS (1997); specifiek voor de maatregelen Aj NEI (1996); (B) HCG (1991), lOO 1991), MVW (1981), Van der Waard (1990) en Koning en Van Wee ( l 9 9 ó ) ; (C) Geurs en Van Wee 1996); (D Van Gerwen et al. (1996); E en F) enquête Rekeningrijden van de Vakgroep Economie, Vrije Universiteit; (G) HCG (1991) en Van der Waard (1990), Voor details zij verwezen naar Pepping et aï. (1997),
\
m a a t r e g e l is. B i n n e n de R a n d s t a d zelf zal h e t effect d u s ongeveer 3 keer zo g r o o t z i j n . E e n h e f f i n g v a n f l 4 , 5 0 p e r rit m e t een ( m a x i m u m ) effect v a n een 4 % d a l i n g v a n a u t o g e b r u i k i n de s p i t s v o o r heel N e d e r l a n d i m p l i c e e r t d u s een
i
d a l i n g v a n ( m a x i m a a l ) c i r c a 12% v o o r de R a n d s t a d . D a t b r e n g t de
•
bereikbaarheidsdoelstellingen bij
de genoemde t a r i e v e n .
eerder b i n n e n b e r e i k d a n de andere m a a t r e g e l e n
I !
I
Tiidscnriit
Tijdschrift
vervoerswetenschap
vervoerswetenschap
V e r g e l i j k e n w e de twee h e f f i n g s v a r i a n t e n v a n h e t r e k e n i n g r i j d e n (eenmalige
v o r m t deze z a k e l i j k e a u t o m o b i l i t e i t een a a n z i e n l i j k deel vém h e t totale
h e f f i n g v a n f l 4 , 5 0 per r i t o f een h e f f i n g v a n 5 eent per k i l o m e t e r ) d a n is
Nederlandse personenverkeer, m a a r de p r i j z e n voor d i t s e g m e n t z i j n door een
d u i d e l i j k d a t de tweede v o o r a l de lange r i t t e n t r e f t . Deze n e m e n I n d e r d a a d s t e r k
veelheid a a n p r i v a t e e n b e l a s t i n g t e c h n i s c h e a r r a n g e m e n t e n zwaar v e r s t o o r d .
af, zo b l i j k t u i t de t a b e l . I n t e r m e n v a n t o t a l e e f f e c t i v i t e i t doet de b e s c h o u w d e
Aan
k i l o m e t e r h e f f l n g n i e t o n d e r v o o r de eenmalige h e f f i n g per r i t - h o e w e l deze v o o r
individuele en maatschappelijk optimale prikkels aanzienlijke
de ene k a n t b e t e k e n t d i t d a t h e t meer i n o v e r e e n s t e m m i n g b r e n g e n v a n
de gemiddelde o c h t e n d s p i t s r i t i n de g e b r u i k t e d a t a s e t v a n 6 0 k m (alleen r i t t e n
w e l v a a r t s v e r b e t e r i n g e n z o u d e n k u n n e n opleveren. A a n de a n d e r e k a n t k a n
g e b r u i k m a k e n d v a n snelwegen z i j n b e s c h o u w d ) lager u i t v a l t : f l 3,00 v e r s u s f l
m e n o m diezelfde r e d e n v r a a g t e k e n s p l a a t s e n b i j de e f f e c t i v i t e i t v a n generieke
4 , 5 0 . D i t suggereert d a t v o o r h e t b e r e i k e n v a n een b e p a a l d e m o b i l i t e i t s r e d u c t i e
p r i j s m a a t r e g e l e n i n h e t v e r k e e r v o o r d i t specifieke s e g m e n t b i j een
ln
onveranderde fiscale s t r u c t u u r .
de s p i t s een zekere v o o r k e u r k a n w o r d e n u i t g e s p r o k e n v o o r een b e d r a g per
k i l o m e t e r i n p l a a t s v a n een b e d r a g per r i t . N a a s t h e t f e i t d a t deze effectiever is in t e r m e n v a n k i l o m e t e r r e d u c t i e , is de m a a t r e g e l w a a r s c h i j n l i j k o o k e f f i c i ë n t e r ,
In h e t a r t i k e l h e b b e n w e o p b a s i s v a n diverse a c h t e r g r o n d s t u d i e s
getracht
aangezien h e t ' f i r s t - b e s t ' i d e a a l ( h e f f i n g e n a f h a n k e l i j k v a n de v e r o o r z a a k t e
een b e e l d te v o r m e n v a n de te v e r w a c h t e n e f f e c t e n v a n een a a n t a l c a t e g o r i e ë n
externe kosten) d i c h t e r w o r d t b e n a d e r d .
p r i j s m a a t r e g e l e n . D a t h e t h i e r o m v o o r z i c h t i g e s c h a t t i n g e n g a a t zal d u i d e l i j k z i j n . T e n eerste z i j n e l a s t i c i t e i t e n d o o r g a a n s p u n t s c h a t t i n g e n , e n m e t n a m e
S a m e n v a t t e n d k u n n e n w e s t e l l e n d a t de meeste p r i j s m a a t r e g e l e n slechts
vanwege de d o o r de r e l a t i e f i n e l a s t i s c h e v r a a g a a n z i e n l i j k e p r i j s v e r a n d e r i n g e n
een g e r i n g e f f e c t h e b b e n op de t o t a l e a u t o m o b i l i t e i t . E n k e l e r e d e n e n k u n n e n w e
die n o d i g z i j n o m s i g n i f i c a n t e e f f e c t e n te genereren ls h e t de v r a a g o f de
n o e m e n die h i e r a a n t e n g r o n d s l a g k u n n e n l i g g e n . T e n eerste w o r d e n
w e r k e l i j k e e f f e c t e n v a n de voorgestelde m a a t r e g e l e n i n w e r k e l i j k h e i d n i e t g r o t e r
m o b ü i t e i t s b e s l l s s i n g e n n i e t g e n o m e n op b a s i s v a n alleen de m o n e t a i r e k o s t e n ,
z u l l e n z i j n . I m m e r s , m e n z o u a p r i o r i v e r w a c h t e n d a t de e l a s t i c i t e i t t o e n e e m t
m a a r spelen o o k de t i j d s k o s t e n een b e l a n g r i j k e r o l . N e m e n w e deze s a m e n d a n
als de p r i j s v e r h o g i n g g r o t e r w o r d t . T e n tweede is h e t m o e i l i j k o m r e k e n i n g te
k o m e n w e u i t op de gegeneraliseerde k o s t e n . E e n v e r a n d e r i n g i n de m o n e t a i r e
h o u d e n m e t i n t e r f e r e n t i e s t u s s e n v e r s c h i l l e n d e m a a t r e g e l e n . T e n derde is geen
k o s t e n h e e f t slechte een b e p e r k t e f f e c t op de gegeneraliseerde k o s t e n .
rekening gehouden m e t het verkeersgenererende effect dat k a n optreden t e n
Vervolgens b e t r e f f e n de meeste geschatte e f f e c t e n de werkelijke de gepercipieerde
kosten
kosten
en niet
v a n h e t a u t o g e b r u i k . D i t geldt v o o r m o d e l s c h a t t i n g e n
e n s c h a t t i n g e n m e t b e h u l p v a n e l a s t i c i t e i t e n (die o o k weer v a a k op
gevolge v a n v e r m i n d e r d e congestie d o o r de b e s c h o u w d e m a a t r e g e l e n . D i t z o u de r e l a t i e f g u n s t i g e e f f e c t e n v a n r e k e n i n g rijden v o o r een deel o n g e d a a n k u n n e n m a k e n . T e n v i e r d e is h e t v a n u i t m i l i e u - o o g p u n t op te m e r k e n d a t
k e u z e m o d e l l e n b e r u s t e n ) . Gepercipieerde k o s t e n z i j n d o o r g a a n s veel lager i n
g u n s t i g e e f f e c t e n v a n b i j v o o r b e e l d b r a n d s t o f h e f f i n g e n op emissies p e r
h e t geval v a n de a u t o d a n i n h e t geval v a n de t r e i n , e n h e t z i j n j u i s t deze die
v o e r t u i g k i l o m e t e r b u i t e n b e s c h o u w i n g z i j n gebleven. Hetzelfde geldt v o o r
doorslaggevend z i j n v o o r I n d i v i d u e l e b e s l i s s i n g e n . O p b a s i s h i e r v a n k a n gesteld
m o g e l i j k h e d e n t o t 'vergroening' v a n h e t fiscale r e g i e m r o n d de p e r s o n e n a u t o .
w o r d e n d a t p r i j s m a a t r e g e l e n op h e t a u t o g e b r u i k een a f g e z w a k t e f f e c t h e b b e n t e n z i j h e t k o s t e n b e w u s t z i j n s i g n i f i c a n t w o r d t o p g e s c h r o e f d . D a a r n a a s t is h e t van
b e l a n g te l e t t e n op de g e m i d d e l d e b e z e t t i n g s g r a a d . D e meeste
N i e t t e m i n is op b a s i s v a n h e t v o o r g a a n d e een a a n t a l I n t e r e s s a n t e c o n c l u s i e s te t r e k k e n . D e w e r k e l i j k e e n gepercipieerde v a r i a b e l e a u t o k o s t e n z i j n
e f f e c t s c h a t t i n g e n g a a n u i t v a n h e t gedrag v a n de a u t o b e s t u u r d e r e n de t o t a l e
m e t n a m e v o o r z a k e l i j k e a u t o ' s v a n u i t m a a t s c h a p p e l i j k e o p t i e k te laag.
k o s t e n v a n de a u t o o n g e a c h t de b e z e t t i n g s g r a a d . B e r e k e n e n w e de k o s t e n per
P r i j s m a a t r e g e l e n k u r m e n deze o n e v e n w i c h t i g h e i d i n iedere geval g e d e e l t e l i j k
a u t o g e b r u i k e r , d a n w o r d e n de b e d r a g e n lager. Vervolgens n o e m e n w e h e t f e i t
b i j s t u r e n . Vanwege de lage e l a s t i c i t e i t e n m o e t m e n de te v e r w a c h t e n e f f e c t e n
d a t v a a k een tweede (kleinere e n goedkopere) a u t o w o r d t a a n g e s c h a f t d o o r
n i e t o v e r s c h a t t e n ; echter, m e t een gebalanceerd p a k k e t v a n m a a t r e g e l e n z i j n
p e r s o n e n die een a u t o v a n de z a a k h e b b e n , vaaik o m m a k k e l i j k te k u n n e n
zeker s i g n i f i c a n t e r e s u l t a t e n i n h e t t e r u g d r i n g e n v a n de a u t o m o b i l i t e i t te
b e w i j z e n d a t er m i n d e r d a n 1000 k m per j a a r p r i v é w o r d t gereden m e t de a u t o
b e r e i k e n . 'Gewone p r i j s m a a t r e g e l e n ' zoals b e n z i n e h e f f i n g e n e n r e k e n i n g r i j d e n
van
de z a a k (met h e t zo o n t s t a n e b e l a s t i n g v o o r d e e l k a n de tweede a u t o v a a k
z u l l e n h i e r i n een b e l a n g r i j k e r o l m o e t e n spelen, aangezien h e t b i j s c h a v e n a a n
grotendeels g e f i n a n c i e r d w o r d e n ) . D i t z o u een r e d e n k u n n e n z i j n w a a r o m een
fiscale m a a t r e g e l e n per d e f i n i t i e slechts een e i n d i g k a r a k t e r k e n t . H e t is e c h t e r
vaste v e r h o g i n g v a n de fiscale b i j t e l l i n g t o t 3 3 % slechts een r e l a t i e f g e r i n g effect
n i e t o n d e n k b a a r dat, n a d a t de p r i j z e n v o o r z a k e l i j k e k i l o m e t e r s z o u d e n z i j n
h e e f t op de p r i v é - k i l o m e t r a g e e n op de v e r h o u d i n g w o o n - w e r k e n z a k e l i j k e
'genormaliseerd', deze reizigers o o k gevoeliger w o r d e n v o o r generieke
k i l o m e t r a g e . O n d u i d e l i j k is w a a r o m d i t i n h e t geval v a n een v a r i a b i l i s e r i n g v a n
p r i j s m a a t r e g e l e n zoals b r a n d s t o f h e f f i n g e n e n r e k e n i n g r i j d e n . D e r g e l i j k e
de fiscale b i j t e l l i n g n i e t t o t u i t i n g k o m t .
synergetische o n d e r l i n g e a f h a n k e l i j k h e d e n v a n diverse p r i j s m a a t r e g e l e n k u n n e n m e t de h u i d i g e d a t a h e l a a s n i e t w o r d e n g e k w a n t i f i c e e r d , m a a r i n
5. Conclusies
k w a l i t a t i e v e z i n l i g t h i e r i n w a a r s c h i j n l i j k een b e l a n g r i j k i n d i r e c t v o o r d e e l v a n
In d i t a r t i k e l h e b b e n w e een a a n t a l m o g e l i j k e p r i j s m a a t r e g e l e n i n h e t
h e t v e r a n d e r e n v a n de fiscale s t r u c t u u r r o n d de z a k e l i j k e a u t o .
personenverkeer tegen h e t l i c h t g e h o u d e n , w a a r b i j w e i n h e t b i j z o n d e r z i j n i n g e g a a n op de r o l v a n de z a k e l i j k e a u t o . Zoals i n p a r a g r a a f 2 is g e b l e k e n
Tiidschrift vervoerswetenschap
H o e v e e l o n z e k e r h e i d er o o k m o g e z i j n b e t r e f f e n d e de e f f e c t e n v a n d i v e r s e prijsmaatregelen, w e l is d u i d e l i j k dat r e k e n i n g r i j d e n een veelbelovend i n s t r u m e n t i s . D e e f f e c t e n o p h e t s p i t s v e r k e e r i n de R a n d s t a d z i j n a a n z i e n l i j k .
Referenties CBS, De mobiliteit van de Nederlandse
bevolking
1994, CBS, Voorburg, 1995.
H e t z a l b i j z o n d e r m o e i l i j k z i j n o m b e r e i k b a a r h e i d s d o e l e n te h a l e n m e t e e n b e l e i d s p a k k e t als r e k e n i n g r i j d e n d a a r geen deel v a n u i t m a a k t .
Gerwen, O.J. von, E. Honig en G.P. van Wee, Ecologisenng van l^et belastingstelsel, indicatieve berekeningen van de milieueffecten van belastingen op het terrein van energie en verkeer en vervoer, RIVM rapport no.408130001, RIVM, Bilthoven, 1996.
H e t o p e n b a a r v e r v o e r z a l zeker k u r m e n p r o f i t e r e n v a n de b e s t u d e e r d e m a a t r e g e l e n ; echter, d i t e f f e c t m o e t n i e t o v e r s c h a t w o r d e n . N a a s t h e t o p e n b a a r
Geurs, K.T. en G.P. van Wee, Effecten van prijsbeleid no.773002005, RIVM, Bilthoven.
op verkeer en vervoer
{concept},
v e r v o e r k e n t de h u i d i g e w e g g e b r u i k e r veel a l t e r n a t i e v e n ( c a r p o o l e n , v e r h u i z e n , a n d e r e b a a n z o e k e n , t i j d s t i p v a n de r i t v e r p l a a t s e n , r i t - o n d e r d r u k k i n g , a l t e r n a t i e f p r i v é - v e r v o e r , e t c ) , z o d a t s l e c h t s een b e p e r k t gedeelte v a n de o n d e r d r u k t e w e g - k i l o m e t e r s als O V - k i l o m e t e r s z a l t e r u g k e r e n .
H C G , Elasticiteiten volgens het landelijk model, H C G , Den Haag, 1991. l O O , Vervoerselasticiteiten: een basis voor differentiatie, van Overheidsuitgaven, Den Haag, 1991,
Reeks no.30, Instituut voor Onderzoek
Koning, M. en B, van Wee, Overzicht maatregelen en effecten (conceptnotitie, een uitgebreide beschrijving van het hoofdstuk Mobiliteit in: CPB (1996), Economie en milieu: op zoek naar duurzaamheid]. Centraal Planbureau, Den Haag, 1996, Koryer, W. en M,J,W,A, Vanderschuren, De zakenaufonjder 1995-13, T N O , Delft, 1995, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Variabilisatie
in perspectief,
INRO-WG
autokosten, MVW, Den Haag, 1981.
Mu Consult, Elasticiteit: een rekbaar begnp, PB I W S , Den Haag, 1993, NEI, Zakelijke automobiliteit: 1996,
iii. Effectschatting van maatregelen,
T2867, NEI, Rotterdam,
NS, interne gegevens, 1997, Pepping, G , C , , P Rietveld, E,T Verhoef, J,M, Vleugel, Vervoerspnjs en maatschappelijk optimale modal-spiit, effecten van prijsmaatregelen verkend, Research Memorandum, Vrije Universiteit, Amsterdam, 1997, Van der Waard, J . , Koncept elasticiteiten handboek. Rotterdam, 1990. Traffic Test (1996), Zakelijke automobiliteit: n95-63. Traffic Test, 1996.
Rijkswaterstaat, Dienst Verkeerskunde,
i. Achtergrond,
definities, kerncijfers en opvattingen,
