Eeuwige Middeleeuwen Herinrichtingsvoorstel expositie Kasteel Radboud - najaar 2014
1 Algemene uitgangspunten
Er is optimale wisselwerking tussen het kasteel en de exposities
De exposities en de overige functies van het kasteel versterken elkaar
Dankzij de bouwkundige ingreep is de structuur van het gebouw nu veel meer opengewerkt dan voorheen. Zowel fysiek als visueel is het kasteel vrijwel overal toegankelijk. Het kasteel ontvouwt als het ware zichzelf en biedt de bezoeker ‘van nature’ al een ‘Middeleeuwen-belevenis’. Als aanvulling op deze ervaring bieden de exposities - naast tijdelijke exposities over uiteenlopende thema`s - aantrekkelijke aanvullende achtergrondinformatie over de Middeleeuwen en het kasteel én over uiteenlopende thema`s die aan dat onderwerp kunnen worden verbonden.
Alle onderdelen van het Kasteel zijn in beginsel toegankelijk. Dat biedt de mogelijkheid om zodanig te programmeren dat de verschillende elementen van Kasteel Radboud elkaar versterken. Bezoekers die naar het kasteel zijn gekomen om te lunchen of te vergaderen, kunnen ter plekke bedenken om ook de expositie te bezoeken, expositiebezoekers komen op het idee om hun aanstaande bruiloft in het kasteel te vieren en deelnemers aan een evenement op het buitenterrein bedenken dat een bezoek met school aan het kasteel een goed plan is. Deze synergie wordt bevorderd door actief in te zetten op de aanwezigheid van kasteel Radboud op internet. Bij het ontwerpen van de exposities zal voor de interactie tussen het aanbod in de expositie en de ‘voor- en nazorg’ via de website, social media en e-nieuwsbrieven daarom ook speciale aandacht zijn.
De exposities zijn zoveel mogelijk duurzaam: De technische infrastructuur en de vormgeving bieden zoveel mogelijk ruimte voor nieuwe exposities en bijstelling van bestaande De hedendaagse bezoeker stelt hoge eisen aan publieksmusea. Informatievoorziening wordt steeds ‘sneller’, nieuwe technieken zijn al snel achterhaald en ook informatie veroudert snel. Het tempo waarmee exposities in musea niet meer up-to-date zijn, wordt daardoor steeds hoger. Herhalingsbezoek is voor Kasteel Radboud van levensbelang. De expositie mag geen statisch onderdeel worden van de totaalprogrammering (horeca, evenementen educatief aanbod etc.). Elke zomer is er een wisseltentoonstelling in de kelder van het kasteel. Onderzocht zal worden hoe zonder (te) grote investeringen in de loop van de tijd tussentijdse ‘incentives’ kunnen worden ingebouwd om he publiek bij de exposities te blijven betrekken. Het inzetten van nieuwe media buiten de expositie(s) (hieronder beschreven) is een van de manieren om dat te doen. Daarnaast wordt bij het ontwerp en de uitvoering van de expositie rekening gehouden met latere bijstellingen en aanvullingen zonder dat dat dan opnieuw grote investeringen vergt.
De exposities spreken een zeer gemêleerde doelgroep aan De hierboven beschreven synergie tussen de onderdelen van het aanbod van Kasteel Radboud brengt met zich mee dat er sprake zal zijn van een zeer gemêleerde bezoekersgroep. Voor het ontwerp van de exposities heeft dat twee belangrijke consequenties: • (Gezinnen met) kinderen zullen getalsmatig een belangrijke bezoekersgroep vormen. Kinderen moeten zich dan ook thuis voelen in de exposities. Maar Kasteel Radboud is geen kindermuseum. Er is sprake van een zeker ‘cachet’ in de vormgeving en uitvoering en in de aangeboden informatie. • De expositie heeft verschillende ‘lagen’. Elke laag zal een zo groot mogelijk deel van de beoogde bezoekers aanspreken.
2 Entree-ruimte
Functies van deze ruimte De gratis toegankelijke entreeruimte van het kasteel vormt het ‘kloppend hart’ van het kasteel. In deze ruimte bevindt zich onder meer de lift. De ruimte sluit direct aan op de museumwinkel, de horeca en de toiletten, de trappartij en de centrale publieksingang. In de winkel en mogelijk ook de horeca vindt tevens de verkoop van entreekaarten plaats.
De expositie Achter in deze ruimte, op een ‘verkeersluwe’ plek, staat een tribunevormig expositiemeubel met ongeveer 20 zitplaatsen. Bij elke zitplaats bevindt zich een hoofdtelefoon, een kleine monitor en een keuzeknop. Elke bezoeker kan individueel een keuzeprogramma bedienen waarmee korte filmpjes (twee tot vijf minuten per filmpje) kunnen worden bekeken. De technische infrastructuur is zodanig dat eenvoudig filmpjes kunnen worden toegevoegd of verwijderd. Voorbeelden van onderwerpen {tussen haakjes zijn mogelijke co-producenten of financiers van de respectievelijke producties aangegeven}: • Een korte introductie op het kasteel. De nadruk ligt her op de mogelijkheden van het kasteel voor de bezoeker. De geschiedenis komt op een andere plek aan de orde. Dit filmpje is een
belangrijke ‘teaser’ voor de informatie elders. Overwogen kan worden om het een prominentere plek te geven dan de andere (onderstaande) filmpjes. • Het ontstaan van West-Friesland {Provinciale atlas NoordHolland} • De West-Friese omringdijk {partners Regionale samenwerking West-Friese Omringdijk} • De geschiedenis en waarde van het IJsselmeer {Zuiderzeemuseum, Vereniging tot Behoud van het IJsselmeer} • Over Medemblik {toeristische bedrijven, VVV, KvK, gemeente} • Te doen in de omgeving {Stoommachinemuseum, Bakkerijmuseum, Stoomtrein Hoorn-Medemblik, Molen de Herder} • Integraal waterbeheer in West Friesland {Waterschap} • Portretten van bekende en onbekende West-Friezen {Filmacademie, RTV-NH} • Grote werken met grote gevolgen: Wieringermeer / Afsluitdijk / dijk Enkhuizen-Lelystad {Rijkswaterstaat / Hoogheemraadschap / Waterschap / Provincie} • Een tijdlijn: historische gebeurtenissen in West-Friesland {West Fries Museum}
3 Kelder
Het gebruik van de ruimte in de kelder is per seizoen anders. Een van de functies van deze ruimte is dat deze zowel in de zomer als in de winter verhuurd of anderszins ingezet kan worden voor bijeenkomsten. Hiervoor zullen faciliteiten worden aangebracht zoals een vergadertafel en zitplaatsen. Ook zal er techniek worden aangebracht voor vergaderingen, zoals een beamer, whiteboard en geluidsversterking. Door een creatieve constructie zijn zowel het meubilair als de techniek multi-inzetbaar. Daarbij wordt bijvoorbeeld gedacht aan het projecteren van de multimediashow (zie hieronder) op het blad van de vergadertafel. In deze vergadertafel zijn ook verzonken vitrines aangebracht waarin zich kleine objecten bevinden die betrekking hebben op de hieronder beschreven multimedia-show. Desgewenst kan bij tijdelijke thematentoonstellingen het blad worden afgedekt en gebruikt voor andere expositiedoeleinden.
Multimediashow Bij het bekijken van de multimediashow zitten de bezoekers aan de ‘vergadertafel’. In tien tot twaalf minuten met surround-geluid en projecties van bovenaf op het tafelblad ontvouwt zich de bewogen geschiedenis van het kasteel. Op gezette tijden in de show lichten in de tafel verzonken vitrines aan waarin zich objecten bevinden die betrekking hebben op het verhaal van de show. Hier wordt het verhaal verteld van Kasteel Radboud. We zien sfeerbeelden: hardwerkende West Friezen, man-tot-mangevechten, de hardvochtige graaf Floris. We horen het verhaal over de belegering van het kasteel in 1296, de teloorgang en wederopbouw in de 19de eeuw en tot slot het verhaal van de Nachtwacht tijdens de bezetting.
Wisselexpositie In het zomerseizoen is in deze ruimte een wisselexpositie te zien over een thema dat in beginsel sterk mag afwijken van de thematiek van Kasteel Radboud. Het hangt van de omvang en het thema van de wisselexpositie af of deze te combineren is met de multimediashow. Als dat niet zo is, wordt deze afgedekt en wordt de tafel gebruikt als (een van de) drager(s) van de tijdelijke expositie. De tijdelijke expositie moet een eigenstandige publiekstrekker zijn. Het thema van de tijdelijke expositie hoeft daarom geen inhoudelijke relatie te hebben met de thematiek van het kasteel. Voorbeelden van tijdelijke exposities: Lego-kunstwerken, De bruidsjurk van Koningin Maxima. Spectaculaire prehistorische vondsten, Het werk van bekende Nederlanders als (amateur-) beeldend kunstenaar, Een nieuwe game, Films en modellen van striphelden. Rekwisieten van bekende televisieseries of films, populaire figuratieve kunst.
4 Boven - Permanente expositie ‘Eeuwige Middeleeuwen’ De inhoud Centraal thema in deze expositie is de invloed die de Middeleeuwen hebben op het leven van vandaag. Uitgangspunt voor de verhalen is het beeld dat wij in de 21ste eeuw van de middeleeuwen hebben. Dat beeld is gecreëerd in de periode waarin Kasteel Radboud is gereconstrueerd: de negentiende eeuw. In de hedendaagse perceptie waren de Middeleeuwen een donkere periode van duizend jaar primitief leven, ontstaan na de ineenstorting van het Romeinse Rijk. Ons beeld van de middeleeuwen is ruw, wetteloos en vol met geweld, maar ook romantisch. Direct of indirect vormt dat beeld tegenwoordig nog steeds een eindeloze inspiratiebron voor kunststromingen, sociale en culturele bewegingen in de samenleving, mode, architectuur, muziek, literatuur, film en televisie. De tentoonstelling ‘Eeuwige Middeleeuwen’ is een exposé van de enorme verscheidenheid aan hedendaagse manifestaties van en relaties met de Middeleeuwen. Gaandeweg ontdekt de bezoeker dat eigenlijk niks van wat in deze expositie wordt getoond écht modern is. In zekere zin leven we nog steeds in de Middeleeuwen, de Eeuwige Middeleeuwen. Voor het creëren van het definitieve concept en ontwerp zal gezocht worden naar ongeveer tien iconische hedendaagse ‘Middeleeuwenmanifestaties’. Die invulling gebeurt op basis van advies van cultuurhistorici, trend-watchers en Middeleeuwen-deskundigen.
De vorm Voor wie de expositie binnenkomt, is bij de eerste aanblik niet meteen duidelijk wat deze expositie met het kasteel, of de Middeleeuwen te maken heeft. Bij elk thema is de hedendaagse manifestatie –al dan niet letterlijk- de ‘voorkant’ van de presentatie: het is het eerste waar de bezoeker mee wordt geconfronteerd. In eerste instantie zien we dus vooral beelden die heel hedendaags zijn. Door als het ware in de verschillende lagen van de presentatie te graven, ontdekt de bezoeker gaandeweg in alle deelthema`s van alles over onze relatie met de Middeleeuwen. Elk van deze ongeveer tien presentaties heeft een eigen vorm, al zal natuurlijk ook gezocht worden naar een ‘Grote Gemene Deler’ in het ruimtelijk ontwerp. Dat ontwerp zal gericht zijn op een contrast
met het gebouw, waardoor de sfeer die het kasteel zelf uitstraalt wordt versterkt.
Gelaagd en interactief Door deze opzet van de expositie wordt de bezoeker uitgedaagd om zelf te gaan onderzoeken. Uiteindelijk herkent de bezoeker in alle onderdelen van de expositie natuurlijk het thema ‘Middeleeuwen’, als de essentiële ‘rode draad’ die door de expositie loopt. Een andere rode draad is dat bij elk thema de mogelijkheid is om oppervlakkig, dan wel ‘dieper’ in het deelthema te duiken, afhankelijk van de belangstelling en de leeftijd van de bezoeker, de vraag of men individueel, in gezinsverband, met de klas of anderszins de expositie bezoekt. De presentaties zijn allemaal in hoge mate interactief. De bezoeker kan materiaal testen, tekeningen en commentaar achterlaten via interactieve beeldschermen en de beelden, verhalen en informatie die de bezoeker verzamelt kunnen via een app of via e-mail rechtstreeks naar het eigen mailadres worden verzonden in de vorm van een zelf samengesteld informatiepakket voor thuis of op school. In elke afdeling van de permanente expositie boven (en misschien ook op andere plekken in het kasteel) bevindt zich een documentatiescherm met verdiepende informatie over het thema van de betreffende afdeling. Afhankelijk van de opstelling kan eventueel ook gekozen worden voor een centrale opstelling waarbij alle informatie centraal in één of meerdere beeldschermen is ondergebracht. Gezamenlijk kan deze verdiepende informatie worden gecombineerd in een ‘Radboud-databank’, die ook buiten de expositie via internet kan worden geraadpleegd. Door deze databank te koppelen aan informatie over het kasteel en de omgeving kan deze een interessante bijdrage leveren aan de promotie van het kasteel, haar evenementen én van Medemblik en West Friesland. Op de volgende pagina`s worden drie van de ongeveer tien deelthema`s kort beschreven.
A ‘My home is my castle’ Op een interactief scherm krijgt de bezoeker een kort animatiefilmpje voorgelegd: de bezoeker gaat een droomhuis voor zichzelf bouwen. Het moet mooi en comfortabel zijn, maar je wilt ook dat het veilig is. Op het scherm krijgt de bezoeker daarvoor een aantal ‘tools’ aangereikt: sloten op de deur, een brandalarm, inbraakalarm, een hond… Nu is er nog een bijzondere mogelijkheid: samen met de eigenaren van andere huizen die in jouw nieuwe wijk worden gebouwd spreek je af om een gracht rond de wijk te graven met één brug. En op die brug staat een groot ijzeren hek met scherpe punten, dat na acht uur `s avonds op slot gaat. Alleen de bewoners hebben een sleutel. Het is ook mogelijk om bij het hek een bewaker neer te zetten en een bewakingsdienst dag en nachtrondes te laten lopen door de wijk. Maar dat kost allemaal wel geld. Veel geld. Hoe ver ga jij? Als de bezoeker het virtuele huis heeft gebouwd, verschijnt een korte film over ‘gated communities’ in Nederland. Wat direct opvalt, is de uiterlijke gelijkenis van deze moderne bouwwerken met Middeleeuwse burchten en kastelen. Tot slot worden in spelvorm op het interactieve scherm de verschillen getoond tussen de (on) veiligheid van toen en nu. Is het nu veiliger of onveiliger dan in de Middeleeuwen? Hebben we net zoveel redenen om onszelf zo te beschermen als in de middeleeuwen? Wat is er veranderd en wat is nog steeds het zelfde? Naast het interactieve scherm hangt een grote foto van Britney Spears voor de deur van haar nieuwe huis. Op een beeldscherm zien we een korte nieuwsflits waarin verteld wordt dat Spears dit kasteelachtige huis voor 20 miljoen Dollar heeft laten bouwen. In dezelfde opstelling staat een kleurrijke plastic maquette van een kasteel uit een van de Disney-pretparken, een kopie van kasteel Neu-Schwanstein, dat weer een afgeleide is van het hedendaagse
romantische beeld van de middeleeuwen. Een tweede maquette mag worden aangeraakt: Het is een stevige houten maquette van de middeleeuwse versie van Kasteel Radboud. Hier kunnen bezoekers met klaarliggende bouwelementen op schaal zelf verdedigingsmogelijkheden aanbrengen: een brug, een slotgracht etc. Rondom zien we foto`s van hedendaagse ‘kastelen’. Uitleg overbodig. Het zijn stuk voor stuk moderne bouwwerken die duidelijk geïnspireerd zijn door de middeleeuwse bouwkunst.
Documentatiescherm Op een scherm kan de bezoeker informatie vinden over o.a.: • de bouwwijze en verdediging van middeleeuwse kastelen • locaties en eventuele bezoekmogelijkheden van de bouwwerken op de foto`s • de geschiedenis en het ontwerp van Neu Schwanstein • interieurfoto`s van het huis van Britney Spears • artikel over een mislukt kasteelproject in Almere • artikel over de oorsprong van en discussie over gated communities De bezoeker kan deze informatie ter plekke tot zich nemen, maar kan deze ook rechtstreeks vanaf het scherm naar een ingegeven mailadres sturen.
B ‘Het vege lijf ’ Op verschillende standaards is beschermende kleding uit de Middeleeuwen en het heden aangebracht: • een tournooiridder • een lid van de mobiele eenheid van de politie • iemand van de explosieven-opruimingsdienst • een auto- of motorcoureur • een bosbouwer met een kettingzaag… Bij elke standaard vertelt op een monitor de gebruiker van de kleding zijn of haar verhaal. De verteller geeft in het filmpje een demonstratie van de werking van de beschermende kleding en vertelt bij welke gelegenheid de kleding gedragen wordt. De historische figuren zijn uiteraard acteurs, maar de hedendaagse verhalen worden door ‘echte’ mensen verteld. Deze verhalen zijn dus authentiek. Op een tafel liggen onderdelen van de kleding klaar. Deze mogen door bezoekers worden gepast en getest. In een filmpje vertelt een ontwerper of inkoper van beschermende kleding wat daarbij allemaal belangrijk is. Vervolgens kunnen bezoekers op een interactieve monitor met tekenmodule zelf beschermende kleding ontwerpen. Documentatiescherm: Op een scherm kan de bezoeker informatie vinden over o.a.: • Modetrends bij beschermende kleding • Statistieken m.b.t. ongevallen bij beroepen waarbij beschermende kleding wordt gedragen • De ontwikkeling van Middeleeuwse beschermende kleding • Een slide show met afbeeldingen van kleding in science fiction films en –(strip)boeken De bezoeker kan deze informatie ter plekke tot zich nemen, maar kan deze ook rechtstreeks vanaf het scherm naar een ingegeven mailadres sturen.
C ‘Rechtvaardigheid’
Multimedia-show van ongeveer vijf minuten. In deze ruimte zien we op twee of meer schermen projecties van moderne en middeleeuwse strijders voor rechtvaardigheid. De beelden lopen door elkaar. De gelijkenis tussen de moderne en middeleeuwse personen is evident. Nelson Mandela, Majoor Bosshardt, Fre Meis, Moeder Theresa, Hannie Schaft, Aletta Jacobs, Mahatma Ghandi, Robin Hood, Tijl Uilenspiegel, Thierry la Fronde, Ivanhoe, Jeanne d`Arc …
Interactief: ‘held van het volk’ Interactief beeldscherm (toetsenbord en muis of touch screen) met een daarboven geplaatste webcam. De bezoeker maakt een foto van zichzelf en toetst zijn of haar voornaam in. In het beeld verschijnt de foto met daarbij de tekst: [naam]… ridder van vandaag. Strijdt voor: … De bezoeker vult in welke veranderingen hij of zij als ideaal ziet. Dit wordt opgeslagen in een virtueel boek waarin ook reacties van andere bezoekers staan en waarin (virtueel) gebladerd kan worden. Vanzelfsprekend kan de bezoeker zijn eigen profiel desgewenst ook wissen en/of aanpassen.
Documentatiescherm Op een scherm kan de bezoeker informatie vinden over historische en hedendaagse strijders voor rechtvaardigheid. De bezoeker kan deze informatie ter plekke tot zich nemen, maar kan deze ook rechtstreeks vanaf het scherm naar een ingegeven mailadres sturen.
Eric Duyvis, Taco Pauka - najaar 2014
