Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg
4-06-13
Inhoud
- In welke mantelzorgsituaties kom je eenzaamheid tegen? - Welke drie stappen kun je zetten om eenzaamheid te verminderen? - Welke interventies en instrumenten zijn beschikbaar?
Eenzaamheid
-
-
-
Kern van eenzaamheid: gemis aan betekenisvolle relaties Emotionele eenzaamheid: gemis aan intieme band met partner, hartsvriend(in) of familie. Sociale eenzaamheid: gemis aan relaties met bredere groep mensen (vrienden, kennissen, collega’s, …) De aanpak van eenzaamheid begint bij het herkennen.
Relaties waarbinnen eenzaamheid kan ontstaan
De relatie met de verzorgde
De band kan verslechteren: • Het karakter van de verzorgde verandert (hersenbloeding, dementie of psychiatrische aandoening) • Als de zorg intensief en langdurig is kan door afhankelijkheid een scheve relatie ontstaan (partners of jongeren die voor hun ouders zorgen). • Door overlijden van verzorgde kan een grote leegte ontstaan. • Vaak emotionele eenzaamheid.
“Meerdere mantelzorgers zeggen dat zij hun partner zijn kwijtgeraakt en er een kind voor hebben teruggekregen. Mantelzorgers van wie de partner geestelijk minder valide is zeggen zich vaak eenzaam te voelen. Ze kunnen geen gesprekken meer voeren met hun partner en missen de fysieke intimiteit.” (Van Malen, Duimel & de Boer, 2010:21)
Relatie met gezin en familie
• •
Word je gezien, gehoord en serieus genomen? Word je inzet op waarde geschat en gewaardeerd? (Kan leiden tot eenzaamheid en ook tot conflicten)
Relatie met kennissen en vrienden
•
•
De relatie met kennissen en vrienden kan verslechteren De zorg voor een naaste kan soms ‘onzichtbaar’ voor anderen zijn (bijv. psychische stoornis). Weinig begrip en steun vanuit de omgeving. Door intensieve en langdurige zorg kunnen contacten verwateren en stoppen (gebrek aan tijd en energie). Sociale vereenzaming en soms sociale isolatie.
Anneke (45) werkt als administratief medewerkster en zorgt voor haar beide ouders die hulpbehoevend zijn. Sociale gelegenheden, zoals borrels na het werk, zitten er vaak niet in: zij moet op tijd thuis zijn om voor haar ouders te zorgen. ’s Avonds liggen er allerlei klusjes te wachten zoals het huishouden en administratie. Anneke heeft weinig energie en tijd over voor sociale en ontspannende activiteiten zoals uitgaan, sporten of iets gezelligs doen. Omdat Anneke vaak niet mee kan naar activiteiten, vragen bekenden en vrienden haar steeds minder vaak ergens mee naartoe te gaan.
Relatie met collega’s en studiegenoten
• • •
•
Een op acht mantelzorgers combineert mantelzorg met werk. Werk kan aangename afwisseling en afleiding zijn. Wanneer vanuit de werkomgeving weinig begrip is voor de mantelzorgsituatie kan dit leiden tot sociale eenzaamheid Hetzelfde geldt voor jonge mantelzorgers op school. Onbegrepen voelen door leeftijdsgenoten en docenten.
“Ik ben op een gegeven moment 18 uur per week gaan werken. Iedereen weet waarom. Na een paar weken komen er van die opmerkingen van: ‘Je gaat al lekker weg hè?’ En als je ‘s ochtends binnen komt om half 10: ‘Goeiemiddag!’ Een groot deel van de mensen denkt dat ik 18 uur ben gaan werken, maar dat ik wel 36 uur krijg uitbetaald. Die vragen uit welk potje dat komt. En ook over de vrijdag: ‘Toch wel onhandig dat je elke vrijdag vrij bent.’ Dan ik denk: ‘Ik ben niet vrij, ik werk hier alleen niet op vrijdag.” (Isarin, 2005:76)
Relatie met hulpverleners en vrijwilligers
•
•
Hulpverleners en vrijwilligers richten zich op verzorgde en zien (behoeften en wensen) mantelzorger over het hoofd. Mantelzorgers maken zichzelf vaak ‘onzichtbaar’ om de hulpbehoevende voor te laten gaan. Achter deze ‘zorgcamouflage’ kan eenzaamheid schuil gaan.
“In de moeilijkste periode vroeg niemand hoe het met mij ging. Ze wisten het niet. Normaal zeg ik het wel als mij iets teveel is, maar ja, als iemand naast mij aan het doodgaan is… Martijn was ziek, ik niet. Ik ben één keer bij mijn huisarts geweest, toen ik was ingestort. Maar die man zei: ‘lekker doorwerken’. Ik ben daar nooit meer geweest. Toen het weer wat beter ging en wij beseften wat we hadden doorgemaakt, zagen andere mensen het ook pas.” (RVZ, 2007: 66)
Eenzaamheid aanpakken: verkennen en bespreken
•
• • •
Persoonlijk gesprek en situatie verkennen en bespreken (gelijkwaardige positie, in thuissituatie, niet forceren, soms zonder verzorgde). Samen met de mantelzorger zoeken naar oplossingen. Richt je niet alleen op gemis, maar ook op wensen. Mantelzorgers helpen situatie en gedrag te veranderen met behulp van Motiverende Gespreksvoering.
Aanpak van eenzaamheid: methoden en instrumenten
•
• •
•
Als samen de problematiek bespreken en zoeken naar oplossingen niet voldoende blijkt, zijn er methoden en instrumenten beschikbaar. Bepaal samen met de mantelzorger welke aanpak ondersteunend kan zijn. Past de aanpak bij de ervaren problematiek? Past de aanpak bij de persoonlijke capaciteiten en ambities van de mantelzorger? (Wil de mantelzorger nieuwe sociale contacten aangaan?) Is de aanpak beschikbaar in de directe omgeving van de mantelzorger?
Typen interventies
Verlichten van de mantelzorger (mantelzorgondersteuning, respijtzorg, inzet vrijwillige thuishulp, Eigen Kracht Conferentie) • Sociaal-culturele activering Sociale omgeving rondom de mantelzorger ‘contactrijker’ maken. (sociale activiteiten buitenshuis die passen bij interesses, ontmoetingscentra verzorgenden dementie, Alzheimercafe’s) • Persoonlijke activering Bewust maken van eenzaamheid bevorderend gedrag en dat helpen veranderen. (netwerkcoaches, Motiverende Gespreksvoering, maatjesprojecten, Sensoor, mantelzorglijn) • Cursussen en gespreksgroepen (‘Leren Balanceren’ gericht op aangeven van eigen grenzen) •
Typen interventies
psycho-educatiecursus voor mantelzorger en verzorgde over de ziekte in kwestie, de verandering die dat te weeg kan brengen in de partnerrelatierelatie en hoe je hier samen mee om kunt gaan, assertivieteitstraining (bij niet gehoord en gezien voelen), lotgenotencontact voor mantelzorgers.
Ten slotte: eenzaamheid aankijken
Voor mantelzorgers die last hebben van aanhoudende gevoelens van eenzaamheid geldt dat het leren omgaan met gevoelens van eenzaamheid kan bijdragen aan het verminderen van het gemis. Dit kan bijvoorbeeld door acceptatie van de situatie, het geven van een andere betekenis aan de situatie, relativering en door het zoeken van afleiding. Hiervoor kun je de begeleiding inschakelen van een geestelijk verzorger.
