Werkblad 32 Ω De Republiek Ω Les 1: Regenten, burgers en gemeen Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht.
Rijk en machtig! Rijk zijn is heel belangrijk in de zeventiende eeuw. Dat is belangrijker dan uit welke familie iemand komt. Kooplieden en handelaren verdienen veel geld door producten uit verre landen te verkopen. Omdat ze zo rijk zijn, hebben ze veel te vertellen en regeren ze in de Republiek. Ze worden ‘regenten’ genoemd.
1
Kleur het rondje bij het goede antwoord. Om regent te kunnen zijn, moet iemand ... ❍ ✘ veel geld hebben. ❍ in een belangrijke familie geboren zijn. ❍ goed zijn op school. ❍ verstand hebben van regeren. Regenten Regenten worden steeds machtiger. Zij zijn de belangrijkste groep. Dat is aan hun kleding te zien. De mannen dragen eenvoudige zwarte kostuums met een witte kraag. De vrouwen zien er deftig uit in hun lange jurken van dure stof en hun mooie mutsen en kapsels. Mensen uit de groep van de regenten gaan vooral met elkaar om. Hun kinderen laten ze trouwen met kinderen van andere regenten. Ze helpen elkaar om nog rijker te worden.
2
Wie hoort niet bij de regenten? Zet er een rondje om.
4
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 33 Ω De Republiek Ω Les 1: Regenten, burgers en gemeen
een zee van tijd
een zee van tijd
Naam:
De burgerij In de zeventiende eeuw is de burgerij de tweede groep. Dat zijn winkeliers, ambtenaren, rijke boeren, dominees en geleerden. Deze mensen zijn ook belangrijk, maar niet zo rijk als de regenten.
1
Welke beroepen hebben de mensen van de burgerij?
Bijvoorbeeld: winkelier, ambtenaar, boer, dominee, geleerde. Het volk De derde groep bestaat uit de rest van het volk. De rijken noemen deze mensen het ‘grauw’ of het ‘gemeen’. Dat betekent hetzelfde als ‘gewoon’. Het volk is de grootste groep. Deze mensen hebben niets te vertellen. Sommigen hebben vast werk, bijvoorbeeld als soldaat, keukenmeid of knecht. Maar de meesten hebben dat niet. Zij zijn heel arm. Ze proberen van alles om geld te verdienen. Als er geen geld is, moeten ze bedelen.
2
Welke uitspraken passen bij het keukenmeisje? Woensdagmiddag heb ik geen school. Dan kan ik boodschappen doen. Ik ben blij met mijn werk. Ik verdien tenminste wat geld.
Als ik hier klaar ben, moet ik de keuken dweilen.
Nu even hard werken, maar zaterdagavond ben ik vrij en kan ik uitgaan!
Ik ben zo moe! Altijd vroeg op en laat naar bed. Het werk is nooit af!
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee van tijd
Werkblad 34 Ω De Republiek Ω Les 2: Leven van de handel Naam:
een zee van tijd
VOC In 1602 wordt de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. Raadpensionaris Johan van Oldenbarneveldt zorgt ervoor dat de VOC als enige handel mag drijven met landen in het Verre Oosten. De schepen varen via Kaap de Goede Hoop naar India, Ceylon (nu Sri Lanka), Japan, Korea en China. De VOC bestaat bijna 200 jaar. In 1799 wordt de VOC opgeheven. Het logo van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.
1
Waarom heet de VOC de ‘Oost-Indische’ Compagnie?
Omdat de schepen van de VOC via Afrika naar het oosten varen. Gevaarlijke reizen De reizen naar het Verre Oosten zijn gevaarlijk. Vaak varen de schepen op rotsen en zinken. Ook worden veel schepen aangevallen door Spanjaarden en Portugezen. De Republiek is in oorlog met Spanje en Portugal. Er moeten dus grote, stevige schepen worden gebouwd. Ook moeten er veilige routes worden gezocht. Dat kost heel veel geld. Daarom gaan rijke kooplieden samenwerken en richten ze de VOC op.
2
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom wordt de VOC opgericht? ❍ ✘ Omdat de reizen naar het oosten duur en gevaarlijk zijn. ❍ Omdat de Republiek niet wil dat Spanje en Portugal geld verdienen. ❍ ✘ Omdat het veel geld kost om andere, veilige routes te zoeken. ❍ Omdat de VOC de Spaanse en Portugese schepen moet aanvallen.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee van tijd
Werkblad 35 Ω De Republiek Ω Les 2: Leven van de handel Naam:
een zee van tijd
Gouden eeuw Een andere naam voor de zeventiende eeuw is gouden eeuw. De rijkdom is in de gouden eeuw niet eerlijk verdeeld. De meeste mensen zijn erg arm. Soms hebben ze zelfs geen geld om brood te kopen. Een huis en goede kleren kunnen ze helemaal niet betalen.
1
Waarom is de gouden eeuw voor veel mensen niet van goud?
De meeste mensen zijn zo arm dat ze bijna niets te eten hebben. Voor hen is de gouden eeuw een tijd van grote armoede.
Wie heel erg arm is, heeft weinig keus. De oplossing voor een probleem? De regenten en de rijke burgerij vinden al die arme, bedelende mensen lastig. Ze bedenken een oplossing. Ze laten bedelaars oppakken en in speciale huizen opsluiten. Mannen komen in een rasphuis terecht en vrouwen in een spinhuis. In die huizen moeten ze hard werken. Ze krijgen geen geld.
2
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom worden bedelaars opgepakt en in werkhuizen opgesloten? ❍ De rijke burgers willen de bedelaars helpen een goed leven op te bouwen. ❍ Bedelaars stinken. In de werkhuizen kunnen ze zich wassen. ❍ ✘ De rijke burgers ergeren zich aan de bedelaars op straat. ❍ ✘ De bedelaars doen er gratis werk voor de rijken.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 36 Ω De Republiek Ω Les 3: Stadhouders en regenten Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Vier prinsen van Oranje zijn stadhouder geweest van de provincies Holland, Zeeland en Utrecht: Willem van Oranje, zijn zonen Maurits en Frederik Hendrik en Willem II (de zoon van Frederik Hendrik).
Stadhouder De stadhouder is een belangrijk man. Hij is in dienst van een of meer provincies. Hij kan stadsbestuurders benoemen. De stadhouder is ook de baas van het leger en een belangrijke rechter. Hij kan de mensen goede banen geven en die ook weer afpakken.
1
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom is de stadhouder een belangrijke man? ❍ ✘ Omdat de stadhouder de baas is in één of meer provincies. ❍ Omdat de stadhouder heel sterk is. ❍ Omdat de koning en de stadhouder elkaar al heel lang kennen. ❍ ✘ Omdat hij de baas is van het leger. De raadpensionaris van Holland Een belangrijk bestuurder van Holland is de raadpensionaris. De provincie Holland is de rijkste provincie. Holland betaalt ongeveer zestig procent van het geld dat de Nederlanden nodig hebben. In ruil daarvoor wil deze provincie veel macht. De raadpensionaris van Holland wordt daardoor heel belangrijk. Hij bereidt alle vergaderingen van de Staten-Generaal voor. En zorgt dat de besluiten worden uitgevoerd. Hij weet precies wat er in de Republiek gebeurt.
2
Waarom heeft de raadpensionaris zo veel macht?
Hij is de bestuurder van Holland, de belangrijkste provincie. Hij weet precies wat er gebeurt in de Republiek. Hij zorgt dat besluiten worden uitgevoerd.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee van tijd
Werkblad 37 Ω De Republiek Ω Les 3: Stadhouders en regenten Naam:
een zee van tijd
Vriend of vijand? De raadpensionaris en de stadhouder zijn de machtigste mannen in de Republiek. Ze moeten dus goed samenwerken. In het begin van de Republiek is dat ook zo. Raadpensionaris Johan van Oldenbarneveldt helpt de jonge prins Maurits. Maar steeds vaker zijn de stadhouder en de raadpensionaris het niet eens. Zo wil stadhouder Willem II een groot en sterk leger. Dan kan hij de Spanjaarden verslaan en misschien wel een groter gebied veroveren. Raadpensionaris Johan de Witt wil liever onderhandelen en een kleiner leger. Dat is beter voor de handel en de economie. Een leger kost alleen maar geld, zeker na de vrede met de Spanjaarden in 1648. Eigenlijk komt het neer op de vraag: wie is nu eigenlijk de baas?
1
Willem II
Kleur het rondje bij het goede antwoord. Waarom worden de stadhouder en de raadpensionaris tegenstanders van elkaar? ❍ Omdat de raadpensionaris van de provincie Holland de stadhouder betaalt. Dat vindt de stadhouder vervelend. ❍ ✘ Omdat ze het vaak niet met elkaar eens zijn. Toch willen ze allebei hun zin hebben. ❍ Omdat de stadhouder de Republiek beschermt met zijn leger. De raadpensionaris vindt dat niet leuk. Geen stadhouder Willem III wordt kort na de dood van zijn vader Willem II geboren. Hij is dus nog te jong om zijn vader als stadhouder op te volgen. Van 1650 tot 1672 is er geen stadhouder. Raadpensionaris Johan de Witt is dan de machtigste man. In die periode is De Republiek drie keer in oorlog met Engeland. Het volk geeft Johan de Witt de schuld van alle problemen. Als Willem III in 1672 stadhouder wordt, vermoorden woedende burgers Johan de Witt.
2
Johan de Witt
Johan de Witt wordt vermoord door woedende burgers.
Hoe komt het dat Johan de Witt zoveel macht heeft van 1650 tot 1672?
Johan de Witt heeft zoveel macht, omdat er geen stadhouder is. De raadpensionaris is dan de baas.
Een zee van tijd Ω groep 7
een zee van tijd
Werkblad 38 Ω De Republiek Ω Les 4: Modegrillen Naam:
een zee van tijd
In de tweede helft van de zeventiende eeuw hebben rijke mannen lang haar. Dat is dan de mode. Maar als de Franse koning Lodewijk XIV kaal wordt en een pruik gaat dragen, doen andere mannen dat ook. Vaak dragen ze grote, zware pruiken. Rond 1760 worden de pruiken voor mannen kleiner. De pruik heeft een staartje in de nek. Meestal dragen mannen een haarstuk waar hun eigen haar doorheen wordt gekamd. Met haarzalf, een soort gel, smeren ze het haar in. Daarna laten ze het met meel bestrooien, want blond is in de mode. Het kost wel een dag om zo’n kapsel te maken. De rijke mannen dragen hun pruik soms wel twee weken zonder te wassen. Een torenhoog kapsel en een hoepelrok.
Vanaf ongeveer 1750 doen de dames ook mee aan de mode. Zij dragen kapsels van soms bijna een meter hoog. Er worden soms zeilscheepjes en opgezette vogels in de pruik verwerkt. Omdat alle rijken mensen pruiken dragen, noemen we de achttiende eeuw ook wel de pruikentijd. Maar niet alleen de haren zijn uitbundig. De dames dragen wijde rokken. Die blijven zo wijd door de hoepels die eronder zitten. Soms is er stiekem een hoog krukje onder verborgen. Probeer maar eens te gaan zitten met zo’n rok.
1
Waarom wordt de achttiende eeuw ook wel de pruikentijd genoemd?
Omdat alle rijke mensen pruiken dragen.
2
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. In de achttiende eeuw is mode alleen voor heel rijke mensen. Waarom, denk je? ❍ Het gewone volk heeft geen smaak en geen interesse in mode. ❍ ✘ Het is erg duur om mooie kleren te laten maken. ❍ ✘ Arme mensen moeten werken. Zij hebben geen tijd voor mode. ❍ Kleren zijn in die tijd alleen in Amsterdam te koop.
3
Mensen die dezelfde soort kleren dragen, horen vaak bij dezelfde groep. Dat is nu nog steeds zo. Ken jij daar voorbeelden van?
Bijvoorbeeld: rappers, skaters, alto’s.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 39 Ω De Republiek Ω Les 5: Patriotten en prinsgezinden Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
Minder welvaart Vanaf ongeveer 1650 gaat het steeds slechter met de Republiek. Het volk is heel arm, ontevreden en erg boos op de regenten.
Wie krijgt de schuld? Frankrijk, Engeland en Spanje nemen de wereldhandel van de Republiek over. Ze gebruiken hun geld om schepen te bouwen en handel te drijven. Met veel meer inwoners dan de kleine Republiek hebben ze sterkere legers en krijgen ze meer belastinggelden binnen.
1
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom wordt de Republiek als handelsland minder belangrijk? ❍ De Republiek krijgt ruzie met Frankrijk, Engeland en Spanje. ✘ De grote landen gaan steeds meer handeldrijven. ❍ ❍ ✘ De grote landen zijn groter en sterker én hebben meer geld dan de Republiek. ❍ De belasting in Engeland, Frankrijk en Spanje wordt verhoogd. Willem III
Na de dood van Willem III (1702) blijft het slecht gaan met de Republiek. Willem III heeft geen kinderen. Dus is er in Holland, Zeeland en Utrecht geen stadhouder. Opnieuw zijn de regenten de baas. Meer armoede en ontevredenheid Voor de gewone mensen wordt het steeds moeilijker. De prijzen zijn erg hoog. Er is heel weinig werk, want het gaat steeds slechter in de handel. De mensen zijn heel kwaad op de rijke regenten. Veel burgers, ook de rijke die niet bij de regenten horen, vinden dat het anders moet. De regenten moeten hun macht delen!
2
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Waarom zijn de mensen ontevreden over het regeren van de regenten? ❍ Omdat er geen stadhouder is om het leger aan te voeren en dat is gevaarlijk. ❍ ✘ Omdat het de schuld van de regenten is dat het zo slecht gaat met de Republiek. ❍ ✘ Omdat de regenten alleen aan zichzelf denken en niet naar anderen luisteren. ❍ Omdat het gewone volk een koning wil net als in alle andere landen.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 40 Ω De Republiek Ω Les 5: Patriotten en prinsgezinden Naam:
een zee van tijd
een zee van tijd
De prinsgezinden juichen Even lijkt het erop dat het anders wordt. In 1747 breekt er oorlog met Frankrijk uit. De regenten vragen Willem IV om stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht te worden. Willem IV is al stadhouder van Gelderland, Groningen, Drenthe en Friesland. Nu wordt hij stadhouder van de hele Republiek. De prinsgezinden krijgen weer hoop. Prinsgezinden zijn mensen die voor de prinsen van Oranje zijn. Er is hoop dat Willem IV de regenten minder macht zal geven en dingen zal veranderen. Maar Willem IV is geen sterke stadhouder. Hij sluit wel vrede met de Fransen. Maar hij kan niet op tegen de machtige regenten. Er verandert niets in de Republiek. Ook niet als Willem IV wordt opgevolgd door zijn zoon Willem V.
1
Wat zijn prinsgezinden?
Mensen die vóór de prinsen van Oranje zijn.
2
Trek een lijn van de persoon naar de juiste zinnen.
Ik hoop dat Willem IV ervoor zorgt dat de regenten minder macht krijgen. Dat is goed voor iedereen.
Regenten.
Laat Willem IV maar vechten en belangrijk doen. Wij regeren gewoon door.
Prinsgezinde.
Met Holland, Zeeland en Utrecht erbij ben ik een machtig man. Misschien moet ik proberen koning te worden.
Willem IV.
Een zee van tijd Ω groep 7
Werkblad 41 Ω De Republiek Ω Les 5: Patriotten en prinsgezinden Naam:
Willem V.
een zee van tijd
een zee van tijd
De patriotten Het woord patriotten betekent ‘goede vaderlanders’. De patriotten vinden dat Willem V en de regenten te machtig zijn. De regenten regeren slecht en denken alleen aan zichzelf. Ze verdelen alle belangrijke banen. Ze zorgen ervoor dat ze het zelf goed hebben, maar ze onderdrukken de rest van het volk. Willem V, de zoon van Willem IV, is een zwakke stadhouder. Hij kan de regenten niet de baas. De patriotten vinden dat de burgerij (zijzelf dus) de Republiek moeten besturen. Ook willen ze zelf een koning kiezen.
1
Kleur de rondjes bij de goede antwoorden. Wat willen de patriotten? ❍ Ze willen dat Willem V koning wordt. ❍ Ze willen dat alle inwoners kunnen meebeslissen. ❍ ✘ Ze willen dat de burgerij de baas wordt. ❍ ✘ Ze willen zelf een koning kiezen. De patriotten krijgen steun. In verschillende steden grijpen ze de macht. In de Republiek breken gevechten uit tussen patriotten en prinsgezinden. In 1789 krijgt Willem V hulp uit Duitsland. Veel patriotten vluchtten naar Frankrijk. Maar in 1795 komen de patriotten terug samen met een Frans leger. Met hulp van de Fransen wordt Willem V verjaagd. De patriotten worden de baas.
2
Er zijn twee partijen: de prinsgezinden en de patriotten. Welke partij wint?
Bijvoorbeeld: De patriotten winnen. In 1795 komen ze terug. Ze verjagen Willem V en worden de baas in de Republiek.
Een zee van tijd Ω groep 7
