leren & inspireren 2015 #2
In dit nummer:
High Five voor deze arrangementen Robert Marzano en John Hattie hebben iets met elkaar
Focus op de leraar Altijd op de hoogte met de Nieuw! OnderwijsAdvies app
Elly Segboer van de Baanbreker over de OHGW cirkel:
‘Een werkbaar en praktisch instrument voor leidinggevenden’
De stand van het onderwijs Het kan u bijna niet ontgaan zijn dat een landelijk dagblad via televisie en krant (groot)ouders oproept om hun mening te geven over het onderwijs van hun (klein) kinderen. Met uiteenlopende vragen over bijvoorbeeld het curriculum, de schooltijden, gezonde traktaties, het gebruik van tablets en het leren van Engels op de basisschool wil de krant een beeld schetsen van de stand van het onderwijs in Nederland. Wat mij opvalt is dat tussen alle vragen slechts één vraag zijdelings gaat over wat in mijn ogen het allerbelangrijkste is om de stand van het onderwijs op een school of in een klas te bepalen. Namelijk, de kwaliteiten van de leraar voor de klas. Uit alle onderzoeken blijkt dat de man of vrouw in de klas het verschil maakt tussen goede en excellente lessen en tussen kinderen aan het werk zetten of kinderen iets laten leren en ontdekken. Scholen houden zich juist bezig met wezenlijke dingen als handelingsgericht werken en het verhogen van de opbrengsten. Maar ook met de invoering van passend onderwijs en het creëren van een reflectief klimaat en professionele leergemeenschappen. Ze zijn op zoek naar interventies die werken op school en evidence based zijn. En dat het – in de hoeveelheid van dingen die op iedere school op het bordje van het hele team ligt – niet altijd makkelijk is te bepalen wat prioriteit heeft, is evident. Wij zijn van mening dat u met uw collega’s keihard en bevlogen werkt om iedere dag de kinderen zo veel mogelijk te laten leren, beleven en ontdekken. En waar dat soms niet helemaal lukt? Daar zijn wij er. Met behulp van trainingen, adviezen, coaching of trajecten op maat, hebben we voor vrijwel iedere hulpvraag een oplossing die we samen uitwerken. In deze Groei& leest u voorbeelden van scholen waar we aan oplossingen gewerkt hebben op het gebied van passend onderwijs (p.4), het creëren van een reflectief klimaat (p.14) en opbrengst- en handelingsgericht werken (p.10). Verder vertellen twee medewerkers over de verschillen en overeenkomsten tussen het werk van Marzano en Hattie (p.8) en leest u over de ervaringen van deelnemers aan de opleiding Specialist Begaafdheid & Excellentie. Al met al weer een inspirerende Groei&! Ik wens u veel leesplezier en vergeet vooral niet op de achterzijde van Groei& te kijken. Dan maakt u kans op een vrijkaart voor het Congres Leren zichtbaar maken op 5 november 2015.
[email protected] www.onderwijsadvies.nl
dvies a ndia , Arie Gr er O nderwijsA d Bestu ur
Volg ons op:
OnderwijsAdvies
2
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
GROEI&
We hebben iets nieuws: de oA app! In één ogenblik ziet u welke trainingen er zijn, voor welke trainingen u bent ingeschreven en hebt u alle informatie over uw training of opleiding overzichtelijk bij elkaar. De app zullen we in de pilotfase bij een beperkt aantal opleidingen inzetten en geleidelijk bij alle trainingen of opleidingen gaan gebruiken.
contact met ons opnemen en meer informatie vinden over de trainingen. In de app vinden deelnemers niet alleen de locatie, het onderwerp en de datum van de bijeenkomsten, ook bestaat de mogelijkheid huiswerk te downloaden of direct vragen te stellen aan de trainers. Deelnemers hoeven dus niet langer op zoek in oude mailtjes naar informatie. Alle gegevens staan in de app overzichtelijk bij elkaar.
eze app werkt heel eenvoudig en is voor iedereen die een training of opleiding bij ons volgt. Maar ook niet deelnemers kunnen zien welke trainingen binnenkort starten, makkelijk
Kennis delen
D
Een ander groot voordeel is de chatfunctie die de app biedt. Deelnemers kunnen met elkaar over thema’s chatten en ideeën en suggesties met elkaar delen. Ook na afronding van de training of opleiding kan de app
gebruikt worden om met elkaar in contact te blijven en zo kennis op peil te houden.
Hoe download je de app?
In de app store (iOS) of in de Play store (Android/ Google) zoekt u op OnderwijsAdvies. Als deelnemer krijgt u automatisch een inlogcode om de informatie van uw training of opleiding te bekijken. Zonder inlogcode kunt u alle evenementen bekijken, maar niet gebruikmaken van de functies als chat en vragen stellen aan de trainer. De komende periode zullen we steeds meer functies aan de app toevoegen. Zo kunt u in de toekomst ook deze Groei& lezen via de app.
Altijd op de hoogte met de OnderwijsAdvies app Jacqueline Fahrner (trainer bij de Opleiding Begaafdheid & Excellentie): ‘Ik ben blij met de app. We werken nu al met een elektronische leeromgeving, maar ik zie de app echt als een waardevolle toevoeging. Deelnemers kunnen straks vragen stellen en die ook “liken” van elkaar via de app. Zo hebben wij een goed beeld van wat de deelnemers graag willen leren en kunnen we de inhoud van de bijeenkomsten daar op aanpassen.’
Nieuw!
3
Rosa Houweling: “Met de ingekochte zorg worden kinderen gemotiveerder om te leren en concluderen ze dat zij het dus tóch kunnen.”
IB-er Rosa Houweling:
‘Met deze arrangementen kunnen we leerlingen écht vooruit helpen’ Het streven van Passend Onderwijs is om leerlingen zo lang mogelijk in het regulier onderwijs te houden. Dat lukt met de flexibele en praktische arrangementen van OnderwijsAdvies.
O
OBS West in Capelle aan den IJssel telt zo’n zevenhonderd leerlingen en is een school die een brede ontwikkeling van het kind nastreeft. ‘Wij zien de schoolcarrière van onze kinderen als een zoektocht die ze voorbereidt op de maatschappij’, vermeldt de school op de website. Omdat het een lerende school is, kan het altijd beter. Dat doet OBS West door kritisch naar haar werkwijze en methodieken te kijken. Ook hoe zij met zogenoemde RT-arrangementen de leerlingen zo lang mogelijk in het regulier onderwijs kan houden. We spraken met Rosa Houweling, intern begeleider van de bovenbouw: groep 5 t/m 8.
Noodzakelijke hulp inkopen
In haar functie beantwoordt Rosa vragen van leraren en ouders als leerlingen extra hulp nodig hebben. Centraal staat dan de vraag: hoe kun je extra ondersteuning bieden? ‘Elke school biedt basisondersteuning. Voor leerlingen én leraren is, waar nodig, kortdurende (preventieve) ondersteuning beschikbaar. Met Passend Onderwijs is de financiële structuur
4
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
GROEI&
veranderd; dat maakt het mogelijk structureel noodzakelijke ondersteuning in te kopen. Die hulp kun je als school bij het Samenwerkingsverband (SWV) aanvragen. Je stuurt daarvoor onder andere een behandelplan, een ontwikkelingsperspectief (OPP) en een offerte in.’ Volgens Rosa is deze procedure in plaats gekomen van de zogenaamde rugzakken voor het uitvoeren van SO- en SBO-arrangementen.
Extra kennis in huis halen
Ook Rosa heeft die ruimte voor extra inkoop inmiddels ervaren. ‘Ik ben al enige tijd bekend met OnderwijsAdvies. Vooral vanwege de begeleiding van leerlingen door onderwijsadviseur Wim ten Brink. Passend Onderwijs biedt de ruimte en de mogelijkheid om arrangementen door OnderwijsAdvies te laten uitvoeren. Ik kocht voor vier kinderen in de groepen 6, 7 en 8 RT-arrangementen in. RT staat voor remedial teaching. Je kunt zo’n arrangement inzetten als de basisondersteuning niet voldoet en er extra ondersteuning nodig is. Bijvoorbeeld als de leerling een laag leerrendement heeft van 50-70 %, een gedragsstoornis heeft of iets anders. Het aanvragen van een arrangement gaat altijd in overleg met ouders, deze moeten toestemming geven voor de aanvraag.’
Met elkaar samenstellen
De arrangementen zijn maatwerk. ‘We bespreken met OnderwijsAdvies eerst de doelen en de gewenste resultaten. Maar
High Five voor deze arrangementen Arrangementen van OnderwijsAdvies: 1. zijn samen met u op maat gemaakt; 2. sluiten aan bij de lesmethodes op uw school; 3. zijn praktisch, helder, resultaat- en oplossingsgericht; 4. kunnen op school of op een locatie van OnderwijsAdvies worden gegeven; 5. worden uitgevoerd door behandelaars, onderwijs(zorg)adviseurs en/of RT-ers van oA Leerhuis
doelen nog niet zijn bereikt of wanneer de externe begeleiding nog steeds nodig is, vraag ik bij het SWV verlenging van het traject aan.’
Meer zelfvertrouwen
Op OBS West zitten leerlingen over het algemeen in grote groepen, soms betekent dit meer dan dertig leerlingen in één groep. Rosa: ‘De zorg geeft kinderen, die meer moeite hebben met leren, extra zelfvertrouwen. Ze worden gemotiveerder om te leren en concluderen dat zij het dus tóch kunnen. Hun prestaties gaan daardoor omhoog. En dat is waar we het voor doen, nietwaar?’ Ook voor de leraren is de extra ondersteuning zeer plezierig. Passend Onderwijs betekent uiteindelijk toch een verzwaring van de lestaken, zeker als je een grote groep hebt.
ook welke interventies we willen inzetten en wat dat betekent aan investering in tijd en materialen’, zegt Rosa. ‘Op basis van die uitkomst stellen we met elkaar een arrangement samen. We geven dat dus samen vorm. We kunnen tijdens het traject altijd de hulp van OnderwijsAdvies inroepen.’
Kinderen met extra ondersteuningsbehoeften volgen veelal een eigen leerlijn. De inzet van de remedial teacher van OnderwijsAdvies ontzorgt (deels) de leraar die bovendien van de deskundigheid profiteert die de onderwijsadviseur inbrengt.
Aansluiten bij lesmethode
Leerlingen uitdagen
Rosa: ‘Het RT-arrangement dat wij inkochten, richtte zich op taal of rekenen. Om het werkgeheugen te trainen, oefent het kind ook thuis met Jungle Memory. Voor begeleiding van de betreffende leerlingen komt Karin Rodenburg, remedial teacher bij OnderwijsAdvies, twee keer per week naar OBS West. Ze werkt planmatig, is zeer deskundig en doet precies die dingen die de leerling en de school nodig hebben. Bovendien sluit de begeleiding naadloos aan bij de lesmethode die wij hanteren.’ Volgens Rosa informeert Karin haar, de ouders en de leraren voortdurend over de ontwikkeling en vooruitgang van de leerling. ‘Tussentijds en aan het einde van het traject evalueren we met de betrokkenen. Als vooraf gestelde
Rosa kijkt tevreden naar de mogelijkheid om arrangementen aan te vragen. ‘Wij kunnen als school nu, samen met onder andere OnderwijsAdvies, vaker in ondersteuningsbehoeften van kinderen voorzien. In het verleden moesten deze kinderen eerder naar het SO- of SBO-onderwijs. Nu kunnen we hen het onderwijs bieden dat hen uitdaagt. Onderwijs dat uitgaat van hun potentie en onderwijsbehoeften.’ Het aanvragen van arrangementen vergt wel wat administratie. Een RT-arrangement kun je alleen aanvragen als kinderen structureel extra ondersteuning nodig hebben en als aan bepaalde voorwaarden is voldaan.
Wat is een arrangement? De arrangementen van OnderwijsAdvies bieden praktische leerlingbegeleiding, gecombineerd met gerichte behandeling. U kunt ze flexibel toepassen en in modules opsplitsen. Zo is duidelijk wat de school en/of het SWV doet en welke hulp OnderwijsAdvies biedt. Er zijn arrangementen voor leerlingen: • met leerproblemen en een ‘zwak’ werkgeheugen; • met ernstige rekenproblemen/ dyscalculie; • met ernstige lees-/spellingsproblematiek;
• met ondersteuningsvragen op sociaal-emotioneel gebied; • die begaafd of hoog intelligent zijn en onderpresteren. De arrangementen vormen een aanvulling op de zorg van de school of een concrete invulling van de basis- of extra ondersteuning. Kunnen uw leerlingen of uw leraren een steuntje in de rug gebruiken? Neem voor meer informatie contact op met uw accountmanager. Uitgebreide informatie over arrangementen vindt u ook in de brochure die als bijlage met deze Groei& is meegestuurd.
5
Vorig jaar is de opleiding Specialist Begaafdheid & Excellentie van start gegaan. Ruim twintig deelnemers zijn nu een jaar bezig met de twee jaar durende opleiding. Met twee van hen kijken we terug op hun eerste jaar.
‘Opleiding Specialist Begaafdheid & Excellentie’
S
andra Ooteman is leraar van groep acht en José Geutjes is intern begeleider op basisschool Vredeburg in Hoofddorp. Sandra heeft een LB functie binnen de school en zij wordt de specialist Begaafdheid & Excellentie en gaat als zodanig ook een belangrijke rol vervullen in het werken met een ondersteuningsteam op de school.
Waarom hebben jullie gekozen voor deze opleiding?
‘Begeleiding van excellente leerlingen is een aandachtsgebied waarop onze school zich nog verder kan en wil ontwikkelen. De opleiding sprak ons aan, omdat wij meer beleidsmatig aan de slag willen met begaafden. Door deze opleiding kunnen we de collega’s beter ondersteunen in de begeleiding van begaafde en excellente kinderen. Ook kunnen we als school beter aansluiten bij de specifieke onderwijsbehoeften
6
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
van deze leerlingen. Belangrijk is ook dat we een doorgaande (leer)lijn binnen de school weten te borgen.’
De opleiding bestaat uit zeven inhoudelijke modules en drie beleidsmodules. Hoe bevalt deze combinatie?
‘De inhoudelijke modules zijn vooral gericht op het verrijken van het curriculum, executieve functies en de relatie met mogelijke gedragsproblemen. De beleidsmodules zijn erop gericht hoe deze vaardigheden in onze school te implementeren. Wij vinden deze verdeling prima en worden vooraf goed geïnformeerd over de inhoud van de bijeenkomsten! Eén klein puntje: het is nu behoorlijk veel informatie die elke keer voorbij komt. Je moet er echt goed bijblijven.’
Welke ontwikkeling hebben jullie doorgemaakt? Wat zijn de resultaten tot nu toe?
GROEI&
‘We zijn nog steeds enthousiast en gedreven. We werken gericht naar iets toe. Verder zien we binnen de school de bewustwording toenemen. Intern bereiden we ons momenteel voor op het werken met een plusklas komend schooljaar. We hebben contacten gelegd met vier andere scholen binnen Haarlemmermeer die al ervaring hebben met het werken met plusklassen. Binnenkort gaan we ervaringen uitwisselen.’
Waarom hebben jullie gekozen voor OnderwijsAdvies?
‘Wij vonden het prettig dat het scholingstraject over twee schooljaren verspreid wordt en de scholingskosten pasten binnen het beschikbare scholingsbudget. In de opleiding wordt veel aandacht besteed aan de vertaling van theorie naar praktijk. Met gerichte opdrachten wordt ervaring opgedaan. Reflecteren op de eigen ontwikkeling hoort natuurlijk ook bij een opleiding.’
De initiatiefneemsters aan het woord Vorig jaar startte de opleiding Specialist Begaafdheid & Excellentie. Cissy van Eede en Jacqueline Fahrner zijn de initiatiefneemsters van deze opleiding. Ze vertellen wat hen dreef de opleiding te ontwerpen, wat het doel van de opleiding is en hoe ze zorgen dat de deelnemers ook na de opleiding blijven leren. ‘Vanuit de overheid wordt steeds meer aandacht besteed aan excellentie. Steeds meer zijn we ons er van doordrongen dat niet alleen kinderen aan de onderkant, maar ook begaafde kinderen extra aandacht nodig hebben, omdat we anders talent laten liggen. Scholen willen er mee aan de slag, maar een begaafdenbeleid opzetten en implementeren is niet iets dat je even tijdens een studiemiddagje doet. Daar is echt verandering in de klas en dus draagvlak van het team voor nodig. Tijdens deze opleiding leiden we dan ook niet alleen de deelnemers op tot begaafdenspecialist binnen de school, maar laten we hen ook aan de slag gaan met praktijkopdrachten, waarbij beleid en draagvlak in het team belangrijke pijlers zijn.’
We leiden op tot kartrekkers
‘De toegevoegde waarde van een specialist begaafdheid is dan ook heel helder. De specialist heeft niet alleen veel kennis en inspiratie opgedaan, maar heeft ook veel handvatten gekregen om het coördinatorschap binnen de school te voeren. De begaafdenspecialist is echt een kartrekker binnen de school en een vraagbaak voor collega’s. Ze hebben niet alleen kennis van materialen en mogelijkheden, maar zeker ook op het gebied van hoe om te gaan met begaafde leerlingen. Dus met name ook op het gebied van leraargedrag.’
Hoe sta je ervoor als leraar en als school?
‘We hebben bijvoorbeeld ook kijkwijzers, waarmee de deelnemers kunnen bepalen hoe ver ze daar al in zijn en waar het team staat. Maar er worden meer instrumenten aangeboden tijdens de opleiding. Zo gebruiken we
een quickscan om het beleid te toetsen. Wat is er al en wat ontbreekt er nog? Zo krijgt de school goed zicht op waar de school staat en waar nog aan gewerkt moet worden. Dus of je nou aan de opleiding begint zonder enige voorzieningen voor begaafden op school of dat je al werkt met plusklassen en wellicht zelfs al een beleidsplan hebt, aan het einde van de opleiding heb je een beleidsplan dat past bij de huidige situatie van de school dat voor een deel geïmplementeerd is.’
Het is best een pittige opleiding
‘En dat is niet altijd makkelijk. Het vraagt best veel van de deelnemers. De opleiding duurt dan ook niet voor niets twee jaar. Bij iedere bijeenkomst hoort een tijdsinvestering van circa tien uur. Deelnemers moeten literatuur lezen over het behandelde onderwerp, ze moeten een inhoudelijke opdracht doen, en per bijeenkomst moeten ze ook een opdracht doen die gericht is op de ontwikkeling binnen hun eigen team. Daarnaast schrijven de deelnemers na iedere opdracht een reflectieverslag, waardoor ze telkens heel bewust bezig zijn met wat ze geleerd hebben en wat ze nog willen en moeten leren.
Blijven leren
Na de opleiding is het leren niet klaar. We proberen ze natuurlijk wel op alle manieren te ondersteunen. Zo werken we met een digitale leeromgeving, waar de literatuur en het huiswerk gedownload kunnen worden. En waar de deelnemers hun opdrachten kunnen uploaden. We zijn nu ook bezig met het opzetten van een netwerk, zodat de deelnemers ook na de opleiding met elkaar ervaringen en tips kunnen blijven uitwisselen. Dit netwerk gaan we zowel fysiek bij elkaar laten komen als ook via de OnderwijsAdvies app ondersteunen. Doordat er telkens nieuwe deelnemers starten, breidt het netwerk natuurlijk ook uit. Zo houd je ook – na het afronden van de opleiding – de betrokkenheid groot en blijf je leren van en met elkaar.’
7
Frank Coert (r) en Pieter de Kool:
‘Robert Marzano en John Hattie hebben iets met elkaar, dat is wel duidelijk’ John Hattie en Robert Marzano, twee grote namen op het gebied van onderwijswetenschap. Ze wonen aan verschillende kanten van de wereld, maar zijn ze eigenlijk wel zo verschillend? Frank Coert (trainer Marzano Research en meegewerkt aan twee vertalingen van Marzano’s boeken) en Pieter de Kool (trainer Leren zichtbaar maken) gaan met elkaar in debat over de verschillen en overeenkomsten tussen Hattie en Marzano. Marzano: de leraar doet er toe
Frank: Ik vind Marzano sterker in de instrumentele leraarvaardigheden. Vanuit zijn visie op onderwijs is hij heel erg gefocust op leraarkwaliteit. Marzano zegt: “De leraar doet er toe en die moet je stevig outilleren”. Ik vind hem ook sterker gericht op lesgedrag: hoe ontwerp je een goede les?
8
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
Hattie: Hoe leert een leerling?
Pieter: Dat instrumentele is nou net heel interessant voor deze discussie. Afgelopen jaren hebben we in Nederland namelijk heel instrumenteel naar het onderwijs gekeken. En ik vraag me wel eens af hoe dat heeft bijgedragen aan beter onderwijs. Instrumenteel wordt vaak ervaren als: doen wat er staat en alle stapjes doorwerken. Ik denk daarom dat voor veel scholen nu de tijd rijp is voor Hattie en Leren zichtbaar maken. Ze hebben een grote instrumentele basis, maar kunnen nog onvoldoende de vertaalslag maken om het echt naar het leren en de leerling te brengen. Welke keuzes maak je en waarom? En dát is precies wat Hattie doet. Hij kijkt naar wat de leerling wil en moet leren en daaraan gekoppeld wat de leraar dan wil en moet leren. Ik kan me vervolgens goed voorstellen dat een school daarna wellicht weer in GROEI&
“
Pieter over Frank: ‘Frank is een echte inspirator. Hij kent de theorie van Hattie en Marzano, maar ook van anderen en integreert dat in wat hij doet. Hij heeft daarbij een eigen visie en een eigen verhaal. En ik geloof daarin.’
Pieter de Kool
Meer weten over Hattie (Leren zichtbaar maken) of Marzano (Focus op Professie)? Neem contact op met uw accountmanager. U kunt ook de webinars terugkijken die Pieter en Frank hebben gegeven over respectievelijk Hattie en Marzano
een fase komt waarin meer behoefte is aan antwoorden op specifieke vragen die Marzano beter beantwoordt. Wat dat betreft kan je ook spreken van een conjunctuur denk ik.
Het verhaal van het onderwijzen
Frank: Dat deel ik wel, dat van die conjunctuur. We komen uit een fase die heel erg gericht was op opbrengstgerichtheid. Nu zie je dat veel scholen op zoek gaan naar andere dingen. En Hattie stelt heel mooi dat het niet gaat om de cijfers, maar om het verhaal van het leren en daarbij ook onderwijzen. Maar opvallend genoeg zegt Marzano eigenlijk hetzelfde. Bijvoorbeeld ten aanzien van zijn model van effectief lesgeven zegt Marzano: “Dit is mijn model, dit heb ík gemaakt en ík heb er ingestopt wat ik weet vanuit de wetenschap. Maar als je als leraar zelf nadenkt over onderwijs en jouw situatie, kom je waarschijnlijk tot andere ingrediënten
Frank Coert
“
Frank over Pieter:
‘Pieter is meer visionair dan ik zelf ben. Hij heeft grote ideeën en kan bijzondere keuzes maken. Hij denkt meer out of the box dan ik. Dat sluit heel goed aan bij hoe Hattie denkt en werkt. Ik ben zelf meer van details. Treffend zou ik zeggen.’
(www.onderwijsadvies.nl/webinars). Zowel Leren zichtbaar maken als Marzano Research zijn projecten die we samen met Bazalt, HCO en RPCZ uitvoeren.
Marzano in het kort volgens Frank: ‘De lerende leraar centraal, die maakt het verschil voor het leren van leerlingen’ van het model. Stop in het model wat jij nodig hebt”. Het is dus aan de leraar om keuzes te maken die werken. Daarbij moet de leraar zich voortdurend de vraag blijven stellen: wat heeft mijn groep nu nodig, wat heb ik in huis en werkt wat ik doe?
Impact op leren
Pieter: Wat ik zo mooi vind aan Hattie is dat hij het leren van leraren verbindt aan het leren van leerlingen. Wat moeten leerlingen leren en wat moeten leraren leren? Door met de impactcirkel te werken, ervaren leraren en leerlingen op korte termijn de meerwaarde op het leren van hun eigen gedrag. De keuzes worden gemaakt op basis van hun eigen ervaringen, verdiept en aangevuld met inzichten uit de wetenschap. Het maakt Hattie ook niet direct uit waar je mee aan de slag gaat, mits het gebaseerd is op student voice (vraag het de leerlingen), de wetenschap en of het rendement heeft. Hattie zegt: “Bepaal zelf je keuzes”. In de praktijk zien we wel dat het vaak over leerdoelen, feedback en bijvoorbeeld wat is een effectief lerende leerling gaat.
Reflectie is het sleutelwoord
Frank: Het draait uiteindelijk bij allebei om zelfreflectie. Een kritische leraar kijkt naar zijn impact en baseert zijn handelen daarop. ‘Waar schiet ik nog tekort, op welke kinderen heb ik
onvoldoende impact?’, dat zijn de vragen die er toe doen. Pieter: Het programma Leren zichtbaar maken heeft daarnaast scholen een enorme impuls gegeven om niet alleen deze reflectieve vragen aan jezelf te stellen, maar vooral ook met leerlingen in gesprek te gaan over hun leerproces.
Het gaat om leren
Uiteindelijk hebben zowel Hattie als Marzano het over leren. Daar zijn onze beide heren het over eens. Pieter: Als leraar moet je continu gefocust zijn op het leren van het kind. En Marzano en Hattie leggen daarbij verschillende accenten. Toch zijn dit wel dé namen van het moment, omdat Hattie en Marzano beide de wetenschap naar een heel praktisch niveau hebben weten te vertalen. De één kijkt daarbij naar leraarvaardigheden en dan naar het kind (Marzano) en de ander bekijkt het juist vanuit het kind en betrekt leraarvaardigheden daarbij (Hattie).
Marzano of Hattie, zegt u het maar!
Frank: De vraag is dan ook waar is een school nu aan toe? Hattie zet helder een brede visie op leren neer, maar je hebt de details ook beslist nodig om het goed ingevuld te krijgen en die geeft Marzano.
Hattie in het kort volgens Pieter: ‘Leren van leerlingen praktisch verbinden aan het leren van leraren’ 9
De OHGW cirkel:
Een werkbaar en praktisch instrument voor leidinggevenden Opbrengst- en handelingsgericht werken neemt een grote vlucht binnen onderwijzend Nederland. Hoe geef je leiding aan een Opbrengst- en Handelingsgerichte organisatie? OnderwijsAdvies heeft daarvoor de OHGW cirkel ontwikkeld, een praktisch en handig model.
W
e vroegen aan Ed Spruijt, voorzitter van de raad van bestuur van Stichting OPOZ, Elly Segboer, directeur van de Baanbreker en Thomas Hoek, waarnemend directeur van de Da Vincischool – in Zoetermeer – hoe de OHGW cirkel hen ondersteunt in de dagelijkse onderwijspraktijk. Ed: ‘Door de manier waarop verbanden zichtbaar worden is de OHGW cirkel een heel praktisch en werkbaar instrument. Hiermee kun je het probleem terugbrengen tot de essentie, hier kun je prima mee werken.’ Lees hoe Ed tot dit inzicht is gekomen.
Niet alleen focussen op resultaten..
‘Er waren wat zorgen over de opbrengsten. Niet dat ze onvoldoende waren, maar we zaten niet constant op het hoogste niveau; we hadden het gevoel dat we niet alle variabelen
10
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
GROEI&
Elly Segboer, de Baanbreker: onder controle hadden. We vroegen OnderwijsAdvies om advies. Hun antwoord was dat we ons niet alleen moesten focussen op de resultaten, maar juist moesten kijken naar de activiteiten die plaatsvinden op de school, die je als een keten kunt zien. Deze activiteiten, de schakels, hebben allen een relatie met elkaar, dus ook met de resultaten.’
Inzicht in de relatie tussen de activiteiten op school
Anneke Veraart en Martine van den Hoek van OnderwijsAdvies organiseerden een scholingsbijeenkomst voor de 19 directeuren van OPOZ. Na een korte toelichting gingen zij vol overgave met de OHGW cirkel aan de slag, tot grote tevredenheid van Ed. ‘De cirkel geeft een helder beeld waarom dingen gebeuren én wat we eraan kunnen doen. Dit was voor ons een eye-opener. Vroeger bleef het bij kijken naar opbrengsten, nu kijken wij ook naar zaken die daarop van invloed kunnen zijn.’
De OHGW cirkel, een mooi en herkenbaar model
Ed: ‘Wij voeren nu veel bredere gesprekken met de directeuren en praten over aspecten als communicatie, zorg en professionele cultuur. De structuur van de cirkel geeft daarbij houvast. Het beeld dat door de OHGW cirkel is geschetst is zo sterk, dat wij besloten hebben deze als onderlegger te hanteren voor ons strategisch beleidsplan. De OHGW cirkel is een zinvolle bijdrage voor ons beleid voor de komende jaren!’
Groepsplannen en kijken naar onderwijsbehoeften
Elly: ‘Onder begeleiding van Martine van den Hoek van OnderwijsAdvies zijn wij drie jaar geleden begonnen met OHGW. Het team is erg enthousiast en is hard aan de slag gegaan met groepsplannen, groepsoverzichten, KIJK! bij de kleuters, andere rapporten en het allerbelangrijkste, kijken naar de onderwijsbehoeften van kinderen.’
‘Door de OGHW cirkel krijg je een prachtig overzicht! Tijdens de scholingsbijeenkomst zijn we in 2-tallen intensief aan de slag gegaan. We hebben lijnen getrokken tussen de verschillende onderdelen in de cirkel, zodat zichtbaar werd welke verbanden er zijn. Dit schiep een helder beeld. Wij, directeuren, konden direct met de “uitkomst” aan de slag in de dagelijkse onderwijspraktijk.’
11
Thomas Hoek, Da Vincischool: ‘OHGW gaat om complexe en brede veranderingen. De OHGW cirkel geeft mij inzicht in hetgeen goed gaat, waar de school al veel in doet, en wat kan worden verbeterd. Als de activiteiten in de cirkel in balans zijn, gaan de opbrengsten vanzelf omhoog.’
De OHGW cirkel schept een helder beeld
Elly: ‘Met behulp van de OHGW cirkel is voor mij heel duidelijk geworden welke onderdelen op school reeds gerealiseerd zijn en waar wij ons nog verder in kunnen ontwikkelen. De focus op onze school ligt nu op: • Ouders nog meer betrekken bij het proces, transparantie en het invoeren van “omgekeerde” oudergesprekken, waarbij we vooral de ouders laten praten over hun kind. • Wat heeft de leraar nodig? Naast het helder krijgen van de onderwijsbehoefte van de leerlingen is het ook van belang dat de leraar zijn/haar eigen ondersteuningsbehoefte onder woorden brengt. • Positieve aspecten van kind, groep, leraar, school en ouders benutten in onze aanpak. • Opbrengsten begrijpend lezen en spelling moeten hoger. We signaleren het, we begrijpen het, maar het omzetten naar concrete plannen die werken, is nog moeilijk. Kortom, voor mij is de OHGW cirkel zeer waardevol. Het helpt mij inzichtelijk te maken wat goed gaat, de vinger te leggen op zaken die beter kunnen. Zo kan ik het onderwijs nog beter vormgeven!’
De cirkel als keten van draaiende radertjes
Thomas: ‘Heel praktisch gezegd: Je kunt de cirkel zien als een keten van draaiende radertjes. Als je aan één radertje draait, zet dat de hele organisatie in beweging. Zo wordt in één oogopslag de samenhang tussen de activiteiten binnen jouw school heel duidelijk zichtbaar. Je ziet direct welke activiteiten goed ontwikkeld zijn, en voor welke activiteiten meer aandacht nodig is.’
12
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
De leraren op onze school doen ertoe
‘Wij zijn een groeiende school, met veel startende leraren. Wij versterken hun kwaliteiten en motiveren hen door klassenbezoeken, buddy’s en coaching. De leraren op onze school doen ertoe, leraren laten we meedenken door samen dingen te bespreken. Zo bespreken wij de resultaten van de citotoetsen en de trendanalyses met het hele team. Leraren spreken elkaar ook aan op hun handelen. Dit “onbewust bewuste gedrag” maakt het mogelijk dat collega’s elkaar feedback durven geven en ontvangen.’
De OHGW cirkel ondersteunt ons bij het veranderproces
Thomas: ‘OnderwijsAdvies ondersteunt ons gedurende twee jaar bij het OHGW invoeringstraject. Onderwijsadviseur Marjolein van Dijk inventariseert via de stuurgroep de ondersteuningsbehoefte van de teamleden en stemt op basis daarvan haar begeleiding en inhoud van de studiedagen/trainingen af. Wij zijn heel tevreden over de samenwerking met OnderwijsAdvies. Naast begeleiding van OnderwijsAdvies ondersteunt de OHGW cirkel ons ook bij het veranderproces. Zo helpt het ook teamleden die moeilijk met veranderingen kunnen omgaan, door inzichtelijk te maken wat zij al goed doen, en wat zij nodig hebben voor hun eigen ontwikkeling. Processen verbeteren is één, behaalde successen met elkaar vieren is twee. Ook daar wil ik de komende periode meer aandacht aan geven!’
Meer informatie over OHGW of de OHGW cirkel? Neem contact op met Martine van den Hoek (079 329 56 18) of Anneke Veraart (079 329 54 15) of kijk op www.onderwijsadvies.nl GROEI&
‘De hoeveelheid materialen maakt het heel gemakkelijk om verkeerssituaties na te bootsen en kinderen deze te laten ervaren’
Op de Zilvermeeuw in Lisserbroek hebben alle groepen vorig schooljaar het Groot Verkeersmysteriespel gespeeld. De leerlingen leren op uitdagende wijze allerlei theoretische en praktische verkeersvaardigheden… en lossen bovendien ook nog eens met de hele school een mysterie op!
S
tephan Janszen, leraar groep 5/6. ‘Het spel is écht een leerzame en vooral leuke aanvulling op de gewone verkeersmethode. Leerlingen worden heel enthousiast, mede door het competitieve element dat in het spel zit.
Het Groot Verkeersmysteriespel hoorbaar) gemaakt voor andere groepen via een centrale kast in de hal. De leerlingen drukken een rode knop in, waarna een zwaailicht en sirene afgaat. Dit stimuleert de leerlingen nog sneller de opdrachten af te ronden!’ Stephan: ‘Met het werken uit de eigen – reguliere – verkeersmethode is niets mis, maar verval je toch eerder in een sleur. Deze verkeerslessen bestaan voornamelijk uit het maken van opdrachten uit het werkboekje waarbij de kinderen in het leslokaal blijven. Het Groot Verkeersmysteriespel is daarom een uitstekende aanvulling.’
De lessen zijn leuk en snel voorbereid
Fietsen met mobieltje in de hand...
Voor de leerlingen maar ook voor ons leraren biedt het spel veel afwisseling
hoe (on)veilig is dat? Het geeft het verkeersonderwijs op de school een extra dimensie.’ Het Groot Verkeersmysteriespel bestaat uit een groot aantal spellen en oefeningen bestemd voor alle groepen van de basisschool. Gedurende drie weken besteedt de leraar extra aandacht aan verkeer met behulp van de materialen die het spel biedt.
Fietsen en whatsappen tegelijk
Stephan: ‘De hoeveelheid materialen maakt het heel gemakkelijk om verkeerssituaties na te bootsen en kinderen deze te laten “ervaren”. Zo hebben we op één dag acht parcours op het schoolplein gecreëerd, waardoor leerlingen uit groep 3 t/m 8 de hele dag
konden fietsen. Met behulp van ouders konden de kinderen hun fietsvaardigheden testen, zoals remmen op een fiets wanneer je tegelijkertijd op je mobieltje aan het whatsappen bent. Of fietsen over houten planken bijvoorbeeld, hoe moeilijk is dat? Zo maken de kinderen aan den lijve mee hoe moeilijk (en gevaarlijk) bepaalde situaties zijn en hoe je deze kunt voorkomen. De kleuters mochten op deze praktijkdag hun fiets thuis laten. Zij oefenden met oversteken met een heus stoplicht en zebrapad.’
Het competitieve element daagt leerlingen extra uit
‘Als een groep een opdracht heeft afgerond wordt dat zichtbaar (en
en gemak door de vele materialen, lesideeën en motiverende werkvormen die flexibel te gebruiken zijn. Maar ook voor ouders, die helpen bij de praktische invulling, zitten er heel duidelijke instructies bij.
Meer weten over het Groot Verkeersmysteriespel?
Het spel bestaat uit praktische materialen, oefeningen en een handleiding voor alle groepen van de basisschool. Docenten krijgen tijdens een introductiebijeenkomst uitleg over het gebruik van het materiaal. De praktische materialen zijn ook eventueel afzonderlijk te bestellen onder de naam Verkeerskunsten.
Voor veel scholen is het gebruik van het Groot Verkeersmysteriespel en/of Verkeerskunsten kosteloos. Informeer bij uw accountmanager of kijk op www.onderwijsadvies.nl.
13
Focus op de leraar Zeehonk is een protestant christelijke dorpsschool midden in het oude deel van Noordwijk. Het is een BAS school (bouwen aan de adaptieve school) en heeft ongeveer 200 kinderen, verdeeld over acht groepen. De school vervult een centrale functie in de wijk en streeft na om laagdrempelig te zijn. Ouders brengen hun kinderen iedere ochtend de klas in en dan is er tijd voor een kort praatje met de leraar als daar behoefte aan is. 14
OnderwijsAdvies LEREN & INSPIREREN
GROEI&
D
irecteur Mariamne Kloos staat zelf iedere ochtend in de gang om vragen te beantwoorden of te horen hoe het gaat. ‘Die openheid en makkelijk contact vind ik heel belangrijk’, geeft de directeur aan. Ze vertelt verder over de school en waar ze met het team nu mee bezig is. ‘BAS is een onderwijsconcept waarin wij proberen ons onderwijs aan te passen aan de onderwijsbehoeften van het kind. Zelfstandigheid en individuele aandacht zijn twee uitgangspunten van BAS. Door het creëren van een zelfstandige werkhouding krijgt de leraar de tijd om met kinderen alleen of in kleine groepjes te werken. We proberen ieder schooljaar daar iets aan toe te voegen. Zo hebben we in een eerder stadium een training coöperatieve werkvormen gedaan. Frank Coert, onderwijsadviseur bij OnderwijsAdvies, gaf deze training en dit onderwerp viel heel goed binnen het team. Ze leerden op een andere manier weer naar de dagelijkse praktijk te kijken.’
Hoe kun je je als leraar blijven verbeteren?
‘Zelf had ik het boek “De reflectieve leraar” van Marzano gelezen. En net als coöperatieve werkvormen sluit dat heel goed aan bij het BAS concept. Bovendien heb ik zelf een groot deel van mijn werkzame leven op een Jenaplan school gewerkt en daar was het heel gewoon om jezelf voortdurend de vraag te stellen hoe je je in je werk kunt verbeteren. En hoe je een verandering in gang kunt zetten bij kinderen of hoe je ze aan het leren krijgt. Dat is iets wat ik heel belangrijk vind, want zeker als je lang dezelfde groep hebt, loop
je het gevaar dat je terugvalt op routines en misschien niet meer scherp bent op je eigen handelen. Door de komst van passend onderwijs hebben we best wat leerlingen gekregen die extra aandacht nodig hebben en is de ‘zoals-we-het-altijd-al-deden-methode’ niet meer genoeg.’
Een theoretisch kader om praktisch mee aan de slag te gaan
‘Voor mij waren dit redenen om met Marzano aan de slag te gaan. Ik wilde mijn team handvatten en een theoretisch kader geven om scherp naar hun eigen dagelijkse praktijk te kijken. Frank was al een bekende op school en die viel goed binnen in het team, dus uiteindelijk heeft hij een dagdeel ingevuld met een workshop over de Reflectieve Leraar. (Eén van de boeken die horen bij het model van Marzano Reseach, zie kader).’
Reflectie en feedback gaan hand in hand
‘Vanuit het bestuur (PCBO Duin- en Bollenstreek) zijn we op dit moment aan de slag met trendanalyses en opbrengsten. We ontwikkelen kijkwijzers en als het gaat over opbrengsten, kom je natuurlijk ook weer bij onder meer Marzano terecht. Het sluit goed bij elkaar aan. Ik wil de theorie van de Reflectieve Leraar ook gaan gebruiken tijdens mijn klassenbezoeken.
Frank Coert is adviseur bij OnderwijsAdvies en één van de drie Marzano Research experts. Hij heeft zelf geruime ervaring als leraar voor de klas en vult tijdens zijn werk op scholen regelmatig zijn theoretische kader aan met voorbeelden uit de praktijk. Meer weten over Marzano Research? Kijk op bladzijde 8 en 9 van deze Groei& of op www.marzanoresearch.nl Ik wil nog gerichter kijken naar wat er speelt in de klas en daar met de leraar op reflecteren. Goede feedback van beide kanten is daarbij een voorwaarde.’
De leraar maakt het verschil in de klas
‘Na één studieochtend kan je niet direct een reflectief klimaat gecreëerd hebben, maar we laten het ook niet bij alleen die training. We hebben afgesproken dat dit thema op vier gezamenlijke momenten in het jaar terugkomt om verder mee aan de slag te gaan. Mijn uiteindelijke doel is dat de mensen in mijn team zich voortdurend bewust zijn van en kritisch kijken naar hun eigen handelen. Ik wil met ze gaan afspreken wat hun persoonlijke doelen worden, zowel in de klas als voor een bepaald kind. Tenslotte maakt de leraar het verschil in de klas, dat is ook wat Marzano zegt. Ik wil dan ook vooral inzetten op wat mijn mensen nodig hebben om die excellente leraar te worden.’
Colofon Cursusbureau Wilma van der Leek en Rianne Zwiers
[email protected] 079 329 56 00
Redactie Afdeling Marketing & Communicatie
Fotografie Ruud Slagmolen, Shutterstock en anderen
Vormgeving en productie Vadding / Len Blonk
Oplage 1.500 exemplaren © oktober 2015, OnderwijsAdvies
Locaties Hoofdlocatie Van Beeckstraat 62 2722 BC Zoetermeer T 079 329 56 00
Locatie Leiden Lorentzkade 15a 2313 GB Leiden T 071 516 47 00
Locatie Amsterdam Weerdestein 97 1083 GG Amsterdam T 079 329 56 00
Locatie Lisse Grachtweg 24 2161 HN, Lisse T 0252 41 91 17
Locatie Gouda Antwerpseweg 2 2803 PB Gouda T 0182 55 65 56
Pedologisch Instituut Wassenaarseweg 499 2333 AL Leiden T 071 516 48 00
Locatie Hoofddorp Planetenweg 115 2132 HL Hoofddorp T 023 510 00 00
15
™
Bazalt, HCO, RPCZ en OnderwijsAdvies organiseren het congres:
Leren zichtbaar maken met de kennis over hoe wij leren met professor John Hattie 5 november 2015 RAI Amsterdam
Meer informatie en direct inschrijven via www.onderwijsadvies.nl/congresLZM
Win een vrijkaart voor het Congres Leren zichtbaar maken 2015! Ter waarde van €425,-
De enquête vindt u op:
www.onderwijsadvies.nl/enquete
We zijn benieuwd wat u van Groei& en de dienstverlening van OnderwijsAdvies vindt. Neem 5 minuten de tijd om onze enquête in te vullen en maak kans op een vrijkaart voor het congres Leren zichtbaar maken 2015 (5 november). De vrijkaart geeft toegang tot het congres Leren zichtbaar maken 2015 inclusief lunch en werkmateriaal. Het congres vindt plaats in de RAI in Amsterdam. De kaart vertegenwoordigt een waarde van €425,-.
info@onde rwijsadvies .nl www.onder wijsadvies .nl
Volg ons o
p:
leren & inspireren Onderwijs
Advies
