EEN WARME OPROEP
Bij deze brochure hoort een dvd. Laat u overrompelen voordat u verder leest.
1
Stel je voor Stel je voor dat ons lichaam de aarde is Met een beetje fantasie moet dat lukken
2
VERANDER DE WERELD, BEGIN BIJ JEZELF De opwarming van de aarde heeft ingrijpende gevolgen voor een groot deel van de wereldbevolking. Dus ook voor ons.
Met die woorden begint ‘Een Warme Oproep’, een film op initiatief van de provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland, in het kader van het door het Interreg IV-programma gecofinancierde project ‘Neem de Mensen Mee!’.
De wereldleiders slagen er niet in een mondiaal akkoord te bereiken. De laatste internationale klimaatconferenties leverden weinig tot niets op.
Wat volgt is een korte, maar aangrijpende choreografie die je als kijker bijna fysiek doet voelen wat wij de aarde met z’n allen aandoen.
Om de temperatuurstijging onder de kritische grens van 2°C te houden, moet de uitstoot van broeikasgassen nochtans snel naar beneden: 40% tegen 2020 en maar liefst 80 tot 95% tegen 2050!
Want we zijn allemaal een beetje schuldig.
Afwachten is dus niet langer een optie. We moeten zélf werk maken van oplossingen op lokaal niveau.
En we kunnen er ook allemaal ook écht iets aan doen.
Want de wereld veranderen is misschien wat hoog gegrepen, maar onszelf veranderen kunnen we – met de nodige goede wil – altijd.
3
2050 IS NIET ZO VER WEG Hoe zal ons klimaat er uitzien in 2050? Zijn de mondiale effecten dezelfde als die bij ons? Zijn de recente warme (en ook wel natte) zomers en de niet-zo-koude winters een trend die zich zal doorzetten? En is dat goed of slecht nieuws? Om die vragen te beantwoorden lieten de provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland een klimaateffectschetsboek opmaken. Aan de hand van klimaatscenario’s worden de mogelijke effecten van de klimaatverandering en de te verwachten intensiteit ervan in kaart gebracht. Die klimaatscenario’s beschrijven hoe diverse klimaatvariabelen als temperatuur, neerslag en wind zich hier bij ons zouden kunnen ontwikkelen. Welk van de scenario’s uiteindelijk het dichtst bij de waarheid zal komen te liggen, is nu onmogelijk te voorspellen. Over twee dingen zijn alle wetenschappers het echter eens: de gemiddelde temperatuur zal gevoelig stijgen en het aantal weerextremen zal toenemen. Op de volgende bladzijden zetten we de belangrijkste effecten van de klimaatverandering in onze grensregio kort op een rij en zoomen we in op de mogelijke oplossingen. Wie méér wil lezen, kan gratis het klimaateffectschetsboek bestellen of downloaden op www.grensregio.eu/neem-de-mensen-mee
4
Een weerman voorspelt het weer, een klimaatscenario voorspelt het gemiddelde weer – ofwel: het klimaat – over een (véél) langere periode.
5
Mogelijke effecten van de klimaatverandering in onze grensregio
WARM EN NAT Goed nieuws! In 2050 zal de zomer meer warme dagen tellen dan vandaag het geval is. De gemiddelde temperatuur stijgt tussen de 0,9 en de 2,8° Celcius. Een mooi vooruitzicht, dat ook de recreatiesector op gejuich zal onthalen. Toch vallen er ook kanttekeningen te maken. Er komen meer tropische dagen. Dit kan hittestress veroorzaken (voornamelijk in de steden), tot drinkwatertekort leiden en voor ellenlange files richting kust zorgen. Bovendien zorgt het voor een invasie aan exotische planten en dieren, die hier niét thuishoren. Naast extreme temperaturen komen er ook meer en hevigere zomerbuien, die onze rioleringen op de proef zullen stellen. Het overtollige rioolwater zal het oppervlaktewater vervuilen. Stormen met grote schade of zelfs dramatische afloop vallen niet uit te sluiten. In heuvelachtige gebieden zal het regenwater versneld afgevoerd worden, waardoor het risico op overstromingen exponentieel stijgt en ook de kans op erosie veel groter wordt. Tegelijkertijd stijgt ook de mogelijkheid op verdroging. Dat lijkt een contradictie, maar is het niet. Korte (maar hevige) buien wisselen af met lange neerslagarme of –loze periodes. De hogere temperaturen zorgen voor toenemende verdamping, waardoor beken en poelen droog komen te liggen, de hoeveelheid grondwater zal afnemen én de waterkwaliteit zal dalen. De vraag om water zal het aanbod niet langer kunnen volgen, zodat de concurrentiestrijd tussen industrie, landbouw, drinkwatervoorziening, natuurbehoud en recreatie nog zal toenemen. 6 7
8
ZACHT EN NAT
WATER NAAR DE ZEE
Dat de winters minder koud én natter zullen worden, staat zo goed als vast. Heuvelachtige streken krijgen vaker te maken met erosie op de hellingen en wateroverlast in de lagergelegen gebieden.
De opwarming van de aarde zorgt ervoor dat de zeespiegel blijft stijgen. Dit houdt grote risico’s in voor de kustveiligheid, zodat extra investeringen noodzakelijk zijn. Significante stijgingen van de windsnelheid blijven gelukkig uit. In de kustpolders verhoogt dan weer de verziltingsdruk. Het zout dringt zich steeds verder landinwaarts op en de verminderde zoetwateraanvoer vanuit het binnenland kan te weinig tegengewicht bieden.
9
Wat zijn de gevolgen voor landbouw en natuur?
LANDBOUW Hevige regenbuien kunnen het groei- en oogstseizoen verstoren. Erosie tast de vruchtbare grondlaag aan. Daarnaast kan een algemeen watertekort ontstaan. Door nieuwe teeltwijzen toe te passen, andere variëteiten te kiezen en de mogelijke nieuwe ziektes en plagen efficiënt te bestrijden, zal de landbouw er al bij al vrij makkelijk in slagen zich aan de nieuwe situatie aan te passen.
NATUUR Het spreekt voor zich dat de natuur een belangrijk slachtoffer van de klimaatverandering wordt. Heidegebieden, bronbeekbiotopen en duinen lopen een groot risico op verdroging. Poelen zullen droog komen te staan, waardoor heel wat plant- en diersoorten met uitsterving worden bedreigd. Andere soorten zullen dan weer verjaagd of vernietigd worden door oprukkende exoten. Weidevogels zullen in hun broedperiode verstoord worden, omdat het gras vroeger gemaaid zal moeten worden. Dieren die als voedselbron dienen voor àndere dieren komen niet meer noodzakelijk op hetzelfde moment tot wasdom. Dit kan tot voedselschaarste en – uiteindelijk – migratie leiden. Omdat onze regio gekenmerkt wordt door kleine, versnipperde natuurgebieden, is het voor nieuwe soorten niet eenvoudig om een habitat te koloniseren. De regionale diversiteit zal dan ook onherroepelijk afnemen.
10
11
WORD KLIMAATGIDS Natuurliefhebbers die meer willen weten over de gevolgen van de klimaatverandering, kunnen dankzij het project ‘Neem De Mensen Mee’ een opleiding tot ‘klimaatgids’ volgen. De cursus omvat algemene informatie rond de opwarming van de planeet, maar concentreert zich ook op de regiospecifieke effecten ervan op fauna en flora. Bedoeling is zoveel mogelijk ‘klimaatexperten’ te vormen, die op hun beurt een breed publiek informeren en mobiliseren. Meer info over de opleiding: www.natuureducatie.be en www.nmezeeland.nl.
12
Het voedselaanbod voor vogels piekt op andere tijden dan voorheen, waardoor broedende vogels in de problemen geraken. Sommige vogels veranderen hun trekgedrag en blijven dichter bij huis. Maar niet alle vogels slagen erin zich zo makkelijk aan te passen.
Wie had enkele jaren geleden al gehoord van eikenprocessierups? Het is één van de diersoorten die optimaal profiteert van de geleidelijke opwarming van ons klimaat. Ze kan heel wat overlast veroorzaken en zorgt voor gezondheidsklachten bij de mens en kaalvraat bij bepaalde boomsoorten.
De bonte vliegenvanger plant zijn terugkeer naar Europa nog altijd op hetzelfde moment... te laat voor de pieken in het aantal insecten dat hij eet. Hierdoor is het aantal bonte vliegenvangers in sommige delen van Europa in de laatste twee decennia met bijna 90% gedaald (bron: WWF).
De provincies Oost-en West-Vlaanderen informeren steden en gemeenten over de ontwikkelingsfase van de rupsen en de te nemen voorzorgs -en bestrijdingsmaatregelen.
13
Reageren kan. Reageren moét. Reageren kan op twee manieren: mitigatie en adaptatie. Om de opwarming van onze planeet een halt toe te roepen, moeten we met z’n allen (véél) minder broeikasgassen produceren. Als we onze CO2-uitstoot nu niet naar beneden halen, zullen de gevolgen onherroepelijk zijn. Dit heet ‘mitigatie’ of: voorkomen. Helaas: helemaal stoppen kunnen we de klimaatverandering niet (meer). Daarom is het belangrijk dat we ons zo goed mogelijk aanpassen aan de nieuwe werkelijkheid. Dit heet ‘adaptatie’ of: aanpassen.
Stel je voor dat je lichaam de aarde is En dat je belagers inzien dat het zo niet verder kan
14
15
MITIGATIE
ADAPTATIE
GROEPSAANKOOP 100% GROENE STROOM: SAMEN GAAN WE GROENER
STAPSTENEN VOOR DE NATUUR
Samen met de lokale besturen organiseren de provincies Oost –en West-Vlaanderen jaarlijks een groepsaankoop voor 100% groene stroom. Al meer dan 95.000 gezinnen schakelden op die manier over naar een groen contract. In totaal werd hiermee 164.159 ton CO² bespaard. En niet alleen de natuur vaart er wel bij: de gezinnen zelf bespaarden gemiddeld 250 euro op hun energiefactuur!
Voor het project ‘Gestroomlijnd Landschap’ selecteerde de provincie Oost-Vlaanderen drie pilootgebieden waar waterlopen belangrijke natuur- en bosgebieden met elkaar verbinden. Omdat migratie van bepaalde diersoorten onvermijdelijk is, moeten stapstenen deze vergemakkelijken. Ze zijn noodzakelijk om de biodiversiteit van de soorten te behouden.
DUURZAAM WONEN EN BOUWEN
De pilootprojecten van ‘Gestroomlijnd Landschap’ zijn het valleigebied Splenterbeek-Ede in het Meetjesland, de Maarkebeek in de Vlaamse Ardennen en de Maanbeek-Laresloot in de Schelde-Durmevallei.
In de Vlaamse Steunpunten ‘Duurzaam Wonen en Bouwen’ geven de provincies Oost- en West-Vlaanderen bouwadvies op maat. Met de ‘Meer Met Minder’-regeling pakt de provincie Zeeland bestaande woningen aan. Wie zijn huis energiezuiniger maakt, verkrijgt een beter energielabel en helpt mee het klimaatprobleem aan te pakken.
1616
DE STRIJD TEGEN EROSIE De provincies Oost- en West-Vlaanderen coördineren de opmaak van de gemeentelijke erosiebestrijdingsplannen. Met de aanleg van grasbufferstroken, grasgangen, dammen en erosiepoelen wordt de strijd tegen de slijtage van oevers en wallen aangebonden.
STAPSTENEN VOOR DE NATUUR
DE STRIJD TEGEN EROSIE
17
ECOLOGISCH EILAND Op het Zeeuwse eiland Schouwen-Duiveland wordt gewerkt aan een klimaatbestendige, economisch vitale en ecologisch veerkrachtige toekomst. Drie projecten moeten ervoor zorgen dat de kustverdediging verhoogt en de afkalving van het land door de zee vermindert. Hangende stranden, onderwaterdrempels en oesterriffen zijn woorden van en voor de toekomst.
LEKKER WINDJE Door een ruimtelijk investeringsklimaat te creëren, probeert de provincie Oost-Vlaanderen de productie van hernieuwbare energie te stimuleren. Zo informeert het Oost-Vlaamse Energielandschap de gemeenten en wijst ze die op mogelijke opportuniteiten.
NATUURLIJKE KLIMAATBUFFERS Door de natuur zoveel mogelijk ruimte te geven, zorgen we voor natuurlijke klimaatbuffers: water wordt opgevangen, ‘bewaard’ en vertraagd weer afgegeven. Tegelijkertijd zorgt de natuur voor opname van CO². Een mooi voorbeeld is het verdronken land van Saeftinghe. Door de getijdenwerking is dit unieke slikken- en schorrengebied op natuurlijke wijze meegegroeid met de stijging van de zeespiegel. Het bewijst dat ook de natuur zich weet te ‘adapteren’.
De provincie Zeeland participeert dan weer in een uniek project: op een testveld in Schoondijke worden verschillende soorten windturbines met elkaar vergeleken op gebied van rendement, duurzaamheid, exploitatiekosten, omgevingsinvloed en geluidshinder.
18
Oesterrif slikken van Viane
VERDRONKEN LAND VAN SAEFTINGHE
19
Doe het zelf
GEZOCHT: ideeën om af te koelen
Niet alleen de politiek en de industrie moeten de klimaatverandering aanpakken, ook jij en ik kunnen iets doen.
Stel je voor dat ze erin slagen om je lichaam in al haar initiële schoonheid te herstellen
Door minder de auto of het vliegtuig te nemen, minder vlees te eten, groene stroom te consumeren en/of te produceren, bewust en afvalarm te winkelen en duurzaam te wonen en te bouwen. Hieronder vind je enkele tips om ook jouw huis klimaatvriendelijker te maken: • • • • • • • • •
20
Controleer wekelijks de meterstanden van gas en elektriciteit en kweek je eigen ‘energiereflex’. Kijk na of je huis voldoende geïsoleerd is. Kies voor een zuinige verwarmingsketel. Denk eens na over een investering in zonnepanelen. Kies voor 100% groene stroom, bvb. door je in te schrijven voor een groepsaankoop. Zorg voor schaduw in de tuin door het aanplanten van bomen. Lees meer over een groendak of een geveltuin. Recupereer regenwater en gebruik het voor het toilet, de wasmachine of het besproeien van je tuin. Kies voor de aanleg van je oprit, terras of tuinpad voor een waterdoorlatende verharding.
regenpijpklep
De overheid draagt een grote verantwoordelijkheid, maar kan niet zonder steun van de samenleving en de initiatieven van burgers. Gemotiveerde burgers hebben vaak goede ideeën en op die manier kan de overheid hen ondersteunen om die verder uit te werken. Het project ‘Neem de mensen mee!’ nodigt inwoners van Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland uit om concrete initiatieven te ontwikkelen om de klimaatverandering te beperken, of aanpassingen aan de leefomgeving te realiseren. Ze worden als het ware ‘burgerambassadeurs’ in de strijd tegen klimaatverandering en kunnen via hun vereniging een financiële ondersteuning tot maximum 15.000 EUR aanvragen in de vorm van een CO2UPON. Een aanvraag dient tenminste een half jaar voor de einddatum van het ‘Neem de Mensen Mee’-project te zijn afgerond, dat is op 14 augustus 2013.
Waiting for the Climate Change Beaufort04
21
In het West-Vlaamse Waregem zorgt een CO²UPON ervoor dat meer dan 180 gezinnen kennismaken met rationeel energieverbruik. Tijdens huisbezoeken door vrijwilligers wordt samen met de bewoners een ‘energiebesparende vragenlijst’ ingevuld. Dit resulteert in een meetbare besparing van maar liefst 8%! Op basis van de bevindingen ontvangen de gezinnen ook een energiebox op maat, ter waarde van 30 euro, met onder meer tochtstrips, radiatorfolie, douchecoach, stand-by killer, waterbesparende kraan en spaarlampen. Op die manier kunnen ze onmiddellijk aan de slag. De betoelaging resulteert dus in zeer concrete resultaten én zorgt tegelijkertijd voor een duidelijke bewustwording en gedragswijziging.
Als u een CO2UPON wilt aanvragen, adviseren wij u om uw idee in een zo vroeg mogelijk stadium te bespreken met: Zeeland: Vincent Klap (0031)-(0)118-75 21 20,
[email protected] West-Vlaanderen: Doenja Lefebure (0032)-(0)50 40 31 73,
[email protected] Oost-Vlaanderen: Saskia Van der Stricht (0032)-(0)9 267 78 16,
[email protected]
% 8
CO2UPON
KWB GAVERKE GEEFT HET GOEDE VOORBEELD
Reageer voor het te laat is Surf naar www.grensregio.eu/neem-de-mensen-mee en ontdek wat jij nog meer kunt doen om de klimaatverandering in onze grensregio tegen te gaan.
22
23
Deze publicatie kwam tot stand in het kader van het Interreg project ‘Neem de mensen mee’ in samenwerking met de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland.
RETINA DANCE COMPANY De ‘Retina Dance Company’ is een hedendaags dansgezelschap dat vanuit Engeland opereert. Artistiek leider is de Belg Filip Van Huffel.
Een Warme Oproep - de film Scenario : Ief Stuyvaert Regie : Matthias Temmermans Productie : An Larssen Montage : Wim Schaley Muziek : Olaf Janssens Stem: Hilde Heijnen
“De creatie van deze dans was een unieke ervaring. Voor het eerst vertrokken we vanuit een tekst, die we zo goed mogelijk moesten proberen te verbeelden. Het lukte verbazingwekkend goed, omdat de boodschap zo duidelijk en zo krachtig was.
Een Warme Oproep - de brochure Redactie: Conception Vorm: Anythinggoes Druk: Drukkerij Sint-Joris Depotnummer: D/2012/5139/14
Ik denk dat Erin er met haar talent en haar uitstraling perfect in geslaagd is de kracht én de kwetsbaarheid van onze planeet in haar bewegingen te leggen.
Verantwoordelijke uitgever: Peter Hertog, gedeputeerde, p/a Gouvernementstraat 1, 9000 Gent
Je voelt de planeet echt lijden, instorten en tenslotte weer rechtkrabbelen. Je leeft echt met haar mee”.
Gedrukt op gerecycleerd papier. BRON: Klimaateffectschetsboeken West- en Oost-Vlaanderen, Zeeland
Filip Van Huffel, 2012
24
Foto’s: Willem Wonznita (pg. 7) en Georgette Stam (pg. 8 en 9) voor DNA-beeldenbank op www.laatzeelandzien.nl, Bart Vancoppenolle (pg. 11), Didier Van Brussel (pg. 12), PCM Oost-Vlaanderen (pg. 12), An Larssen (pg. 14), PCM Oost-Vlaanderen, Ludo Goosssens (pg. 17),
[email protected] (pg. 18), provincie Zeeland (pg. 19), Sandra Van de Vijver, Geertje Coremans (pg. 20) en Saskia Van der Stricht (pg. 21).
Het is aan
U, NU! (Joost Van den Vondel - 1620)
