Afstudeerscriptie professionele bachelor Management, Economie en Recht
Een vergelijkend onderzoek, tussen Nederland en Vlaanderen, naar de juridische knelpunten van gezamenlijke hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen
Gemaakt door: Studentnummer: Groep:
Wieke Kellerman 221071 4MER1
Opdracht:
schrijven van een scriptie voor de professionele bachelor Management, Economie en Recht.
Probleemstelling:
Een vergelijkend onderzoek, tussen Nederland en Vlaanderen, naar de juridische knelpunten van gezamenlijk hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen.
Onder begeleiding van: HES begeleider: Dhr. N. P. Keuning Tweede lezer HES: Dhr. R. Hoekstra GOM begeleiding: Dhr. J. Blancke, Mevr. B. Bastiaensen, Dhr. J. Meys en Dhr. G. Penneman
1
Inhoudsopgave Voorwoord......................................................................................................................................................3 Samenvatting................................................................................................................................................4 1 Inleiding......................................................................................................................................................5 DEEL I: Parkmanagement & Wateropvangsystemen......................................................................................6 2 Parkmanagement........................................................................................................................................7 2.1 Ontstaansgeschiedenis............................................................................................................................7 2.2 De kracht van samenwerking..................................................................................................................8 2.3 Waarom parkmanagement?.....................................................................................................................9 2.4 Mogelijkheden van parkmanagement......................................................................................................9 2.5 Wanneer parkmanagement?..................................................................................................................10 2.6 Parkmanagementorganisatie (PMO)......................................................................................................10 2.7 De toekomst van parkmanagement......................................................................................................11 3 Water opvang systemen...........................................................................................................................12 3.1 Argexkorrels...........................................................................................................................................12 3.2 Waterdoorlatende verharding ...............................................................................................................13 3.3 Infiltratiesystemen.................................................................................................................................14 3.4 Waterbufferbekkens...............................................................................................................................15 DEEL II: Europese Unie, Vlaanderen & Nederland........................................................................................16 4 Europese Unie...........................................................................................................................................17 4.1 Ontstaansgeschiedenis milieubeleid Europese Unie..............................................................................17 4.2 Het milieu actieplan...............................................................................................................................17 4.3 Europees Waterbeleid............................................................................................................................18 4.4 Milieu- en waterbeleid stimuleren bij de lidstaten.................................................................................19 4.5 Europese Investeringsbank....................................................................................................................19 4.6 Structuurfondsen...................................................................................................................................20 4.7 Concurrentiebeleid.................................................................................................................................20 4.8 Interregionale publiek-private samenwerkingsverbanden.....................................................................22 5 Vlaanderen................................................................................................................................................23 5.1 Milieubeleid Vlaanderen.........................................................................................................................23 5.2 Vlaams waterbeleid...............................................................................................................................23 5.3 Integraal waterbeleid.............................................................................................................................24 5.4 Watertoets.............................................................................................................................................26 5.5 Stedenbouwkundige verordening hemelwater......................................................................................26 5.6 Subsidies................................................................................................................................................28 5.7 Publiek-private samenwerking...............................................................................................................29 5.8 Toekomstvisie Vlaamse Regering...........................................................................................................32 6 Nederland.................................................................................................................................................33 6.1 Milieubeleid Nederland..........................................................................................................................33 6.2 Het Waterbeleid 21ste eeuw..................................................................................................................33 6.3 Watertoets.............................................................................................................................................35 6.4 De waterwet..........................................................................................................................................35 6.5 Nieuwe watervergunning.......................................................................................................................39 6.6 Vergunningen.........................................................................................................................................39 6.7 Subsidies................................................................................................................................................39 6.8 Privaat-Publieke samenwerking.............................................................................................................40 DEEL III: Beantwoording deelvragen & Conclusie en aanbevelingen..........................................................43 7 Beantwoording deelvragen.......................................................................................................................44 7.1 De verplichtingen omtrent hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen...............................................44 7.2 Publiek private samenwerking...............................................................................................................46 7.3 Wie is er aansprakelijk? .......................................................................................................................47 8 Conclusie en aanbevelingen.....................................................................................................................48 Bijlage 1. Grensregio Vlaanderen- Nederland..............................................................................................50 Bijlage 2. Toelichting rechtsvormen ............................................................................................................53 Bijlage 3. Het proces van Lissabon..............................................................................................................56 Bijlage 4. Samenvatting zesde milieu actie programma..............................................................................57 Bijlage 5. Interregionale Samenwerking......................................................................................................60 Bijlage 6. De 7 doelstellingen uit de code voor duurzaam lokaal waterbeleid.............................................61 Bijlage 7. De vijf krachtlijnen uit de waterbeleidsnota.................................................................................62 Bijlage 8. Stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten.......................................................63 Bijlage 9. Voor principiële subsidiering in aanmerking komende werken....................................................66 Bijlage 10. PPS-instrumentarium.................................................................................................................67 Verklarende woordenlijst ............................................................................................................................69 Bronvermelding...........................................................................................................................................71
2
Voorwoord Tijdens de professionele bachelor opleiding Management, Economie en Recht ben ik tot de ontdekking gekomen dat ik mij verder wil specialiseren in de rechten. Hierdoor was ik op zoek naar een scriptie die een juridische context heeft. Mijn relationele situatie heeft mijn interesse uitgebreid naar het Belgisch grondgebied. Ik ben naar Leuven verhuist om aan de Katholieke Universiteit Leuven Rechten te gaan studeren. Vanwege het tweeledige van mijn interesse in de Rechten, het Nederlands recht en het Vlaams, Belgisch recht leek het mij een goed idee om dit in mijn scriptie te verwerken in de vorm van een vergelijkend onderzoek. Tijdens mijn stage bij de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij Antwerpen ben ik veel in aanraking gekomen met de verschillende stadia van bedrijventerreinen. Ik spreek hier dan over verouderde, revitaliserende, onbenutte, vervuilde en goede bedrijventerreinen. Elk verdient een andere aanpak. Duurzame ontwikkeling en parkmanagement zijn echter termen die ergens in de stappenplannen telkens terugkomen. Tijdens een gesprek met de projectverantwoordelijke voor het kennisproject parkmanagement kwam ter sprake dat er een aantal onderwerpen nog niet duidelijk zijn en onderzocht dienen te worden, zo ook gezamenlijke hemelwaterbuffering. Komende uit het kikkerlandje Nederland leek mij gezamenlijke buffering van de overvloed aan hemelwater een toepasselijk en interessant onderwerp. Bij deze wil ik een aantal mensen die mij hebben bijgestaan bij mijn stage en het schrijven van deze scriptie bedanken. Te beginnen bij de bedenker van de opdracht en verschaffer van veel informatie; de heer Joris Meys, zonder hem had het onderwerp van de scriptie heel anders geworden. De heer Jan Blancke voor zijn geduld en begrip voor mijn keuze en het verschaffen van de mogelijkheid om bij de GOM stage te lopen en er mijn scriptie te kunnen schrijven. Mevrouw Birgit Bastiaensen voor haar mentale begeleiding en ondersteuning. En natuurlijk voor haar goede adviezen. De heer Geert Pennemans voor zijn enthousiasme in het algemeen en specifiek op het gebied van parkmanagement. Het zou niet eerlijk zijn de vele andere medewerkers bij de GOM Antwerpen niet te vernoemen, alle medewerkers hebben mij daar het gevoel gegeven er een van hun te zijn, allen zijn uitermate vriendelijk en bezitten elk hun eigen deskundigheid die zij maar al te graag delen, hiervoor wil ik jullie allen heel erg bedanken, ik heb mij vanaf de eerste dag van mijn stage bij jullie thuis gevoeld. Daarnaast wil ik ook graag mijn begeleider vanuit de Hogeschool voor Economische Studies, de heer Nico Keuning bedanken voor zijn snelle en duidelijke reacties op mijn vragen en scriptie. Met nadruk wil ik hem bedanken voor zijn bezoek aan de GOM, dit bezoek was voor mij op mentaal vlak erg belangrijk. De heren Mreijen, Hoekstra en Smits, respectievelijk de docenten recht, van de Hogeschool voor Economische Studies wil ik bedanken voor hun manier van lesgeven, zij hebben mij met hun enthousiasme voor het vakgebied rechten over mijn laatste twijfels heen geholpen.
3
Samenvatting Overstromingen zijn een natuurlijk fenomeen: onder extreme weersomstandigheden hebben rivieren immers ruimte nodig om de overmaat aan neerslag kwijt te raken. De schadelijke gevolgen van overstromingen zijn de laatste tientallen jaren toegenomen. Tegelijkertijd is ook verdroging een oprukkend fenomeen. In een natuurlijke situatie valt de neerslag op een min of meer doorlaatbare bodem waarbij het hemelwater (gedeeltelijk) in de grond zal dringen. Het regenwater dat niet in de grond dringt zal vertraagd (omwille van de begroeiing) naar grachten stromen, waar het wordt geborgen. Na verdere infiltratie en evapotranspiratie (verdamping) zal het vertraagd naar de waterloop worden afgevoerd. Door menselijke ingrepen is deze natuurlijke situatie grotendeels verdwenen. De neerslag valt op verharde oppervlakken waar het niet in de grond kan dringen en wordt dan door riolen en collectoren versneld en gecentraliseerd (i.p.v. verspreid over verscheidene lozingspunten) naar de waterloop of de rioolwaterzuiveringsinstallatie afgevoerd. Nieuw waterbeleid is noodzakelijk, zowel op Europees als op nationaal niveau. Het wordt nu tijd voor de uitvoering. Door bij het aanleggen van nieuwe bedrijventerreinen niet alleen parkmanagement te implementeren maar tevens de mogelijkheid te verschaffen om gezamenlijk hemelwater te bufferen kan er gemakkelijker aan veel van de nieuw opgelegde voorschriften voldaan worden. Deze samenwerking kan in de vorm van een publiek- private samenwerking gerealiseerd worden. Hierdoor worden de kosten en risico’s voor beide partijen verminderd.
4
1 Inleiding Duurzaam bedrijventerreinenbeheer wordt een alsmaar algemener begrip. Europa probeert zoveel mogelijk lidstaten te overtuigen door implementatie van duurzaam bedrijventerreinenbeheer te stimuleren. Het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkelingen (EFRO) steunt daarom, door middel van het Interregionale programma, projecten die een versterking van de economische en sociale samenhang tussen twee lidstaten inhoudt. In het streven van de Europese Commissie naar zo groot mogelijke Europese grensregio’s, zijn voor het Interreg III-programma de Euroregio Benelux Middengebied en de Euroregio Scheldemond samen als een gemeenschappelijk gebied1 aangemerkt. Het project grensverleggend parkmanagement is een samenwerking tussen een aantal gemeenten in de Belgische en Nederlandse provincies die deel uitmaken van de Euregio Benelux Middengebied. De Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij (GOM) Antwerpen en NV Remin West-Brabant zijn respectievelijk de Vlaamse en de Nederlandse trekker van dit project.2 In dit koepelproject stellen de partners de praktijk inzake kwaliteitszorg op bedrijventerreinen centraal. Daarvoor wordt een uitwisselingsproces van kennis en ervaring in verschillende stappen gevolgd. Het programma is opgedeeld in 4 onderdelen 1° Inventarisatie van de bestaande kennis in het Benelux Middengebied 2° Kennisthema’s 3° Communicatie 4° Expertprogramma Ten einde het project concreet te kunnen uitvoeren zijn er in de verschillende deelprojecten en aantal investeringen noodzakelijk: bij de selectie van deze investeringen stonden de thema’s duurzaamheid, parkmanagement, gemeenschappelijke buffering, afwatering en parkeerplaatsen centraal.3 Een van de kennisthema’s die onderzocht moet worden is de gemeenschappelijke waterbuffering op bedrijventerreinen. In het kader van het grensverleggende project dienen de juridische verschillen, op dit gebied, tussen de twee landen in kaart gebracht te worden. Daarnaast willen de ondernemers graag weten wat de juridische consequenties zijn van het gezamenlijk beheren van een hemelwaterbufferingssysteem, met oog op aansprakelijkheid en dergelijke. Het kernprobleem is de onduidelijkheid rondom de juridische consequenties van het gezamenlijk beheren van een hemelwaterbufferingssysteem. De gevolgen van dit probleem zijn dat de ondernemers niet weten aan welke voorwaarden zij moeten voldoen voor het gezamenlijk bufferen van hemelwater. Daarnaast zijn de juridische consequenties van het samen beheren van een hemelwaterbuffersysteem onbekend. Kortom: de wil om samen te werken is er bij de ondernemers wel maar omdat ze geen zekerheid hebben over de juridische consequenties hiervan blijven ze afwachtend. Ondernemers willen de zekerheid hebben dat ze niet achteraf voor bijv. aansprakelijkheidsverassingen komen te staan. De probleemstelling is: een vergelijkend onderzoek, tussen Nederland en Vlaanderen, naar de juridische knelpunten van gezamenlijk hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen. Naar aanleiding van de probleemstelling kunnen er een aantal deelvragen gesteld worden: • Wat zijn de verplichtingen omtrent hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen? • Is in deze een privaat-publieke samenwerking mogelijk? • Wie is er aansprakelijk? Met inbegrip voor de aansprakelijkheidsconsequenties van de publieke partij Door middel van deze scriptie wil ik antwoord geven op deze vragen. De opbouw van de scriptie ziet er als volgt uit. De scriptie is ingedeeld in drie delen, deel I bevat een hoofdstuk waarin uitgelegd wordt wat parkmanagement is, door in te gaan op het ontstaan van parkmanagement en de grootste voordelen van parkmanagement, ontstaat er een beter begrip voor de noodzaak een oplossing te vinden op de deelvragen. Dit hoofdstuk is voornamelijk informatief. Hoofdstuk drie gaat in op een aantal veel gebruikte materialen, manieren om met hemelwater om te gaan, ook dit hoofdstuk is vooral informatief. Er zijn veel verschillende manieren om met hemelwater om te gaan en door de meest voorkomende systemen te omschrijven kan de situatie beter in kaart gebracht worden. Deel II begint met een hoofdstuk over Europa, in dit hoofdstuk wordt ingegaan op de milieu- en water regelgeving waar de lidstaten zich aan moeten houden. Daarnaast wordt er ingegaan op de richtlijnen omtrent publiek-private samenwerkingsverbanden en de mededingingswetgeving. Tevens wordt er in dit hoofdstuk een korte opsomming gegeven van de mogelijke financieringsmogelijkheden, vanuit Europa, voor dit soort projecten. Hoofdstuk vijf brengt de Belgische situatie omtrent milieu- en waterregelgeving in kaart. Hoofdstuk zes brengt de Nederlandse situatie in kaart; de milieuwetgeving en de nieuwe waterwet wordt er uitgelegd. In deel III tenslotte wordt antwoord gegeven op de deelvragen. Dit deel bevat tevens de eindconclusie en mijn aanbevelingen. 1 2 3
Bijlage 1: Grensgebied Vlaanderen-Nederland Bron: Infobrochure Grensverleggend Parkmanagement Bron: Aanvraag bijdrage uit het INTERREG III programma voor de grensregio Vlaanderen- Nederland.
5
DEEL I: Parkmanagement & Wateropvangsystemen
6
2 Parkmanagement Parkmanagement is nog altijd aan het evolueren, mede hierdoor is er al veel over geschreven. Het is dan ook lastig een eenduidige definitie of omschrijving te vinden. Onderstaand een greep uit de momenteel veel gehanteerde definities en omschrijvingen. “Parkmanagement is een samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven op het niveau van (een cluster van) bedrijventerrein(en) met als doel: • meer kwaliteit • kostenreductie • meer gemak • continuïteit Het doel van parkmanagement is door samenwerking te komen tot het optimaliseren van de bedrijfsomgeving en een beter, groter en goedkoper aanbod van diensten. Belangrijk is dat de partijen (ondernemers en/ of Gemeente) zelf bepalen hoe zij dit vorm geven.”4 "Coördinatie van en sturing geven aan de ontwikkeling en inrichting van het terrein tot en met het beheer en de gezamenlijke benutting van faciliteiten door de op het terrein gevestigde bedrijven. Doel is kosten besparen, een toename van het kwaliteitsniveau en de borging van verduurzaming."5 "De samenwerking tussen bedrijfsleven en overheid met betrekking tot de kwaliteit van bedrijventerreinen (door) het maken van afspraken tussen belanghebbende partijen op het bedrijventerrein (gekoppeld aan eigendomsverhoudingen) over de inrichting en/of het beheer van het bedrijventerrein. Doel is het verkrijgen en op lange termijn behouden van een gewenst kwaliteitsterrein."6 Ik sluit mij aan bij de volgende omschrijving: “Parkmanagement wordt gebruikt als synoniem voor duurzaam beheer van bedrijventerreinen. Het is een instrument om de kwaliteit van bedrijventerreinen op peil te brengen en te houden. Dit kan onder meer door: • het beheer en onderhoud van de infrastructuur gezamenlijk te organiseren • gemeenschappelijke voorzieningen voor zowel werkgevers als werknemers • gezamenlijke contracten af te sluiten met leveranciers van goederen en diensten. • gemeenschappelijk beheer van ruimtes, gebouwen, beveiliging etc. De basis voor een goed management wordt reeds gelegd bij de aanleg van de infrastructuur: deze moet een degelijk beheer mogelijk maken. De doordachte inrichting van het bedrijventerrein vormt dan ook een essentieel onderdeel van degelijk parkmanagement.”7 2.1 Ontstaansgeschiedenis Het begrip ‘parkmanagement’ is niet zomaar ontstaan, tijdens de industriële jaren zeventig en tachtig werd duidelijk dat, voor een evenwichtige toekomst, economisch en ecologisch belang samen moeten gaan. Duurzame ontwikkeling was hier het resultaat van. In de jaren zeventig en tachtig werd de aanpak van milieueffecten van industriële activiteiten gekenmerkt door een end-of-pipe-benadering. Het bestaande productieproces van bedrijven stond centraal. De aandacht richtte zich op het behandelen van afvalstromen en emissies van individuele bedrijven. Deze aanpak werd gekoppeld aan een command-en-control aanpak door de overheid. Er werd getracht de milieu-effecten van industriële activiteiten van bedrijven te verminderen door middel van het formuleren van regels en controle op de naleving daarvan. Dit bleek echter niet afdoende. Allereerst was het beleid weinig effectief: het proces van vergunningverlening, en de controle op de naleving van die vergunningen bleek kostbaar en moeilijk uitvoerbaar. Daarnaast leidde de aanpak tot een situatie waarin de onderneming het economisch belang vertegenwoordigde, en de overheid het milieubelang. Economisch en ecologisch belang kwamen hiermee lijnrecht tegenover elkaar te staan. De facto hield dit in dat ondernemingen slechts in beperkte mate op hun eigen milieuverantwoordelijkheid werden gewezen. Tenslotte werd steeds duidelijker dat de complexiteit van het milieuvraagstuk, en de schaal waarop zich dit afspeelde, andere invalshoeken noodzakelijk maakten. Het in 1987 gepubliceerde rapport ‘Our Common Future’, van de World Commission on Environment and Development (WCED) van de Verenigde Naties, ook wel het Brundlandt rapport genoemd, brengt een tweede milieugolf teweeg. In dit rapport wordt de volgende definitie van duurzame ontwikkeling geïntroduceerd: ‘Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generaties zonder voor de toekomstige generaties de mogelijkheden om ook in hun behoeften te voorzien in gevaar brengen.’ Deze definitie wordt nu nog altijd gebruikt in verschillende documenten van bijvoorbeeld het Milieubeleid van de Europese Unie en daarmee ook in documenten van de lidstaten.
4 5 6 7
Bron: Draaiboek Parkmanagement. Bron: Definitie van Senter Novem Bron: Definitie van Stuurgroep Boegbeeld Duurzame Bedrijventerreinen Bron: http://www.park-management.org/parkmanagement/index.html
7
De Brundlandt rapportage leidde tot een drastische omslag in het beleid van de overheid en het bedrijfsleven. Er werden ambitieuze Nationale Milieu- en Natuurbeleidsplannen geschreven. De overtuiging dat ecologische duurzaamheid en economische groei per definitie haaks op elkaar staan, is inmiddels in brede kring opgegeven. De end of pipe-oplossingen in de vorm van hogere schoorstenen en betere filters behoren vrijwel tot het verleden. De aandacht van het bedrijfsleven is verschoven naar het zoveel mogelijk voorkomen van het ontstaan van de milieubelasting. Onder het motto 'pollution prevention pays' maakt de symptoombestrijding (end-of-pipe) binnen het bedrijfsleven plaats voor structurele aandacht voor milieufactoren, waarmee reeds aan de tekentafel rekening wordt gehouden. Als gevolg van deze 'ecologische modernisering' zijn oude ideologische scheidslijnen in toenemende mate aan het vervagen: steeds vaker treft men milieuorganisaties om één tafel met het bedrijfsleven. Het begrip ‘duurzame bedrijventerreinen’ leidt nu tot een nieuwe ontwikkeling. Het creëren van dergelijke win-win-oplossingen door samenwerking tussen bedrijven op lokaal niveau staat nu centraal. Voor het bedrijfsleven is samenwerking met andere marktpartijen voor de verbetering van het bedrijfsresultaat niets nieuws. Er vindt al van oudsher samenwerking plaats op diverse gebieden. Denk hierbij bijv. aan de inkoop van goederen of op het gebied van research & development. Samenwerking tussen het bedrijfsleven (de gebruikers van een bedrijventerrein) en de overheid (aanbieders van een bedrijventerrein) bij ontwerp, ontwikkeling en beheer van een bedrijventerrein is echter nog relatief nieuw. Deze samenwerkingsverbanden, die door de jaren heen een steeds grotere, en frequentere vorm kregen zijn door de jaren heen geëvolueerd tot de eerste vormen van parkmanagement. Enkele eerste vormen die parkmanagement aannam zijn veiligheid, bewegwijzering, pendelbusjes voor werknemers etc. 2.2 De kracht van samenwerking De kritische succesfactor van parkmanagement is samenwerking. Bij elk bedrijventerrein zijn verschillende partijen met verschillende verantwoordelijkheden en belangen betrokken. Parkmanagement moet er toe leiden dat deze partijen gaan samenwerken, zodat alle belangen en verantwoordelijkheden worden behartigd. Alle partijen hebben hun eigen belangen. De ondernemers zijn de bewoners van het bedrijventerrein en daarom de meest direct belanghebbende partij. Zij hebben direct baat bij de activiteiten van parkmanagement. Zonder de medewerking van de ondernemers, kan parkmanagement op een bedrijventerrein geen succes worden. Kleine bedrijven zien het onroerend goed dikwijls als een belangrijke pensioensvoorziening. Zij hebben daarnaast vooral belang bij het gezamenlijk inkopen van faciliteiten en diensten die niet direct met hun kernactiviteiten te maken hebben. Veelal gebeurt dit in de vorm van raamcontracten waarbinnen de individuele ondernemer de nodige speelruimte heeft. Door het behalen van schaalvoordelen kunnen er gunstige prijs-kwaliteit verhoudingen worden bedongen die een kleine ondernemer nooit alleen had kunnen bereiken. Voor grote bedrijven is de omgevingskwaliteit een indicatie voor een stabiel investeringsklimaat. Vooral multinationale ondernemingen hechten hier veel waarde aan. Ondersteunende activiteiten worden door deze groep ondernemers vaak ingekocht bij gespecialiseerde leveranciers. Ook het beheer van het onroerend goed is vaak een randactiviteit. Ondanks dat deze groep ondernemers sterk waarde hechten aan de omgevingskwaliteit, is het voor hun erg moeilijk om afspraken te maken over de staat van het beheer van het terrein en de bebouwing. Zij zijn hiervoor slechts beperkt verantwoordelijk. De ondernemers zijn dikwijls lid van diverse organisaties, zoals bedrijvenverenigingen, industriële kringen en brancheverenigingen. Dit kunnen samenwerkingsverbanden op het niveau van het bedrijventerrein zijn, maar het kan ook een lokale of regionale samenwerking betreffen. Deze organisaties vertegenwoordigen de ondernemers en zij functioneren als aanspreekpunt van de ondernemers. Vaak zullen de ondernemers zich door deze organisaties laten vertegenwoordigen. Parkmanagementactiviteiten kunnen een onderdeel gaan uitmaken van deze samenwerkingsverbanden. Beleggers hebben een economisch belang bij een optimale bedrijfsomgeving en een blijvende economische bruikbaarheid van gebouwen. Voor hen is de courantheid van de panden en daarmee de omgeving, van grootbelang. Om de waarde en rentabiliteit van het vastgoed op peil te houden, zijn zij gebaat bij goed beheer van de gebouwen en terreinen. Als eigenaar zijn zij het aanspreekpunt hiervoor. Vooral bij het opzetten van parkmanagement op nieuwe bedrijventerreinen spelen beleggers en ontwikkelaars een steeds grotere rol. Overheden hebben als taak zorg te dragen voor voldoende bedrijventerreinen en een goede kwaliteit van de openbare ruimte op deze terreinen. De verantwoordelijkheden om hiervoor te zorgen zijn veelal verdeeld tussen de Gemeente en de Provincie. De Gemeente is als terreinbeheerder verantwoordelijk voor het beheer van de publieke ruimte en infrastructuur en bij nieuwe bedrijventerreinen voor de gronduitgifte. Naast het beheer heeft de Gemeente grote belangen op het gebied van het ruimtegebruik, de werkgelegenheid, lokale economie en het milieubeleid. De activiteiten behorende tot parkmanagement, kunnen hieraan een bijdrage leveren. Daarbij kan een Gemeente door parkmanagement op de lange termijn hoge kosten voor revitalisering voorkomen. De Provincie heeft op regionaal niveau de taak zorg te dragen voor voldoende (ruimtelijke en kwantitatieve) en goede (kwalitatieve) bedrijventerreinen. Parkmanagement kan bijdragen aan een beter gebruik van de beschikbare ruimte. Ook het beleid van de Provincie zet zich in voor duurzaamheid. Vanuit dit oogpunt wenst zij dan ook te komen tot duurzame bedrijventerreinen. 8
Een bedrijventerrein is geen eiland van bedrijvigheid, maar maakt onderdeel uit van de maatschappij. Omwonende staan vaak kritisch tegenover de ontwikkelingen van en op bedrijventerreinen omdat zij geconfronteerd kunnen worden met geluids,- stank- en verkeersoverlast. Parkmanagement kan bijdragen aan de beperking van de overlast en daarmee zorgen voor een beter maatschappelijke inpassing van de terreinen in de omgeving. Daarbij kunnen op het bedrijventerrein diensten worden ontwikkeld waarvan ook de omgeving gebruik kan maken. Omwonende zullen bij parkmanagement geen participerende partij zijn. Wel kan de parkmanagement organisatie zorgen voor een betere relatie met deze groep en bij geschillen bemiddelen. 2.3 Waarom parkmanagement? Het opzetten en uitvoeren van parkmanagement brengt kosten met zich mee. Zeker bij de start kunnen de kosten hoger oplopen dan de onmiddellijke baten. Parkmanagement moet dan ook gezien worden als een investering die uiteindelijk meer voordeel biedt op langere termijn. In onderstaande figuur staan alle voordelen, belangen en doelstellingen van de betrokken partijen schematisch weergegeven. Overheid - Een aanspreekpunt op de terreinen. - Lagere kosten onderhoud bedrijfslocatie - Verbetering werk- en leefklimaat - Langer levensduur bedrijventerreinen - Positie imago-effect - Verbetering van de concurrentiepositie - Positief werkgelegenheidseffect - Reductie milieueffecten - Meer inkomsten door langer, hogere WOZ8/ KI9
Bedrijven - Richten zich primair op core business - Prettige en veilige werkomgeving - Kostenreductie en kosten voordeel door collectieve inkoop - Versterking van concurrentiepositie - Imagoversterking, betere uitstraling - Meebeslissen en invloed op het kwaliteitsniveau van het bedrijventerrein - Tevreden werknemers - Beter overleg met de overheid, wat veel problemen kan voorkomen - Betere verstandhouding met omwonenden PARKMANAGEMENT
Beleggers en ontwikkelaars - Mogelijkheden tot uitbreiding portefeuilles - Imagoverbetering - Parkmanagement als zelfstandig economisch renderende activiteit - Waardevastheid vastgoed - Positieve uitstraling van het terrein, wat meerwaarde creëert voor de gronden
Maatschappij en omgeving - Positieve milieueffecten - Verhoging van de ruimtelijke kwaliteit - Betere verstandhouding tussen omwonenden, bedrijven en overheid.
Bron: figuur: Draaiboek Parkmangement, Provincie Gelderland. Ontwikkelingsmaatschappij Oost NL. 2.4 Mogelijkheden van parkmanagement Parkmanagement heeft ontzettend veel mogelijkheden, onderstaand worden een aantal voorbeelden op verschillende gebieden gegeven. In de praktijk zullen de wensen en eisen van de gesprekspartners, en de fase waarin het terrein zich bevindt, uitmaken welke facetten in het parkmanagement zullen worden opgenomen. Inrichting van private en openbare ruimten en kwaliteit van gebouwen • Gemeenschappelijke parkeervoorzieningen • Logistiek plan, verkeerscirculatieplan • Ontsluiting (auto, openbaarvervoer, fiets) • Procesgericht vestigingsmanagement • Voorinvesteringen infrastructuur, energie, water, riolering, telecom, glasvezel etc.. Diensten en regelingen waar bedrijven en hun medewerkers gebruik van kunnen maken • Groenbeheer • Milieumanagement • Energiemanagement en collectieve inkoop • Afvalmanagement en -verwijdering • Voorzieningen voor werknemers (kinderopvang, horeca, sport, arbo etc..) • Voorzieningen voor bedrijven (vergaderruimte, autowasplaats etc..) Onderhoud van private openbare ruimten en gebouwen • Beveiliging/ bewaking (brand, inbraak etc..) • Beheer openbare ruimte (verharding, groen, water etc..) • Beheer private ruimte (voorterreinen, parkeerplaatsen, groen etc..) • Beheer gebouwen (gevelreiniging etc..) 8 9
WOZ: Waardering Onroerende Zaken - Nederland KI: Kadastraal inkomen - België
9
2.5 Wanneer parkmanagement? Bedrijventerreinen kunnen door verschillende oorzaken verouderen. Ten eerste kan door slecht beheer het bedrijventerrein niet meer functioneren. Daarnaast kan het zijn dat door nieuwe economische ontwikkelingen andere eisen aan het bedrijventerrein worden gesteld. Een voorbeeld hiervan is de opkomende dienstensector, die vraagt om bedrijvenlocaties met meer allure. Ook worden aan bedrijven op de terreinen in de loop van tijd nieuwe eisen gesteld, bijvoorbeeld milieuwetgeving. Tenslotte kan de ligging van het bedrijventerrein zijn veranderd. Waar het terrein eerst aan de rand van de bebouwing lag, ligt het er nu tussenin. Ten aanzien van de veroudering kunnen op basis van de levenscyclus van een terrein, drie verschillende soorten terreinen worden onderscheiden: • nieuwe bedrijventerreinen • bestaande bedrijventerreinen • bestaande verouderde bedrijventerreinen De fase waarin een terrein zich bevindt heeft grote invloed op de kansen die met behulp van parkmanagement benut kunnen worden. Bij nieuwe bedrijventerreinen verliest het terrein in de meeste gevallen, na de uitgifte, na verloop van tijd aan kwaliteit. Door met de uitgifte gelijktijdig parkmanagement op te zetten en dit te verplichten aan bedrijven, kan de kwaliteit worden gewaarborgd. Door het in de loop van tijd uitbreiden van het dienstenen voorzieningenpakket, kan een hoger kwaliteitsniveau worden bereikt. Op het merendeel van de bestaande bedrijventerreinen is parkmanagement in het verleden niet verplicht geweest bij de uitgifte van de gronden. De Gemeente en de ondernemers kunnen er samen voor kiezen om het beheer van de openbare ruimte, over te dragen aan de parkmanagementorganisatie. Hierdoor krijgen ondernemers grip op de omgeving van hun pand. Ondernemers zien echter vaak niet direct aanleiding om parkmanagement op te zetten, aangezien zijn zich meer richten op het individuele bedrijfsbelang in plaats van het collectieve belang. Het is dan ook een groot probleem om voldoende draagvlak te creëren voor meer ingrijpende gezamenlijke projecten. Deze groep ondernemers moet overtuigd worden van het nut van deze activiteiten op de langere termijn. Ondernemers op verouderde bedrijventerreinen zien vaak wel het nut in van parkmanagement omdat ze dagelijks geconfronteerd worden met de gevolgen van veroudering. Revitalisering van deze terreinen is dan ook vaak noodzakelijk. Parkmanagement kan op twee momenten op deze terreinen worden opgezet. Het eerst op het moment voor de revitalisering van het terrein. Dit heeft als voordeel dat de ondernemers al goed georganiseerd zijn bij het begin van de revitalisering. Vaak is de revitalisering in deze gevallen ook een initiatief van de ondernemers. Het tweede moment is tijdens of net na de revitalisering. Ondernemers zien dat er actie wordt ondernomen en willen de verbeteringen voor de toekomst behouden. Daarnaast ontstaat zo voor de Gemeente een aanspreekpunt om ook toekomstige problemen aan te pakken. 2.6 Parkmanagementorganisatie (PMO) De eerste stappen op het gebied van parkmanagement kunnen bijna zonder uitzondering door de industriële kring of bedrijvenverenigingen gezet worden. Later kan het zinnig zijn hier een aparte organisatie structuur voor op te zetten. Het doel van de organisatie bepaalt de inrichting en de juridische vorm. Belangrijk is dat de geformuleerde doelstelling breed genoeg is, zodat nieuwe initiatieven kunnen worden ontplooid, zonder dat de doelstelling moet worden aangepast. Belangrijk is dat het voor alle bedrijven op het terrein mogelijk moet zijn om deel te kunnen uitmaken van de organisatie. Wanneer dit niet gebeurt, is er geen sprake van parkmanagement, omdat partijen worden uitgesloten. Het werkgebied van een PMO kan in drie verschillende schaalniveaus worden ingedeeld. Deze niveaus zijn vaak terug te vinden in de organisatie structuur. • Terrein niveau • Lokaal niveau • Regionaal niveau Het terrein niveau is gelijk aan een bedrijventerrein. Het gaat hierbij om samenwerking tussen de ondernemers gevestigd op hetzelfde bedrijventerrein. Samenwerking op dit niveau richt zich dan ook in de eerste plaats op het behalen van lokale voordelen voor de bedrijven op het bedrijventerrein. Het gaat hierbij vaak om de plaatsgebonden parkmanagement activiteiten. Dit zijn activiteiten met een beperkte actieradius of die direct te maken hebben met een fysieke inrichting van een bedrijventerrein. (bijvoorbeeld: groenbeheer, bedrijfsbeveiliging en bewegwijzering) Vaak zijn bedrijvenverenigingen en industriële kringen actief op meerdere bedrijventerreinen, over het algemeen komt het werkgebied overeen met dat van de Gemeente. Op dit niveau hebben zij de mogelijkheid om activiteiten op te zetten voor alle bedrijventerreinen binnen hun werkgebied en te functioneren als gesprekspartner van de Gemeente. Samenwerking op regionaal niveau is vooral goed mogelijk voor de niet terreingebonden parkmanagementactiviteiten. Het kan hierbij gaan om een koepelorganisatie of samenwerking tussen verschillende lokale bedrijvenverenigingen. Voorbeelden hiervan zijn de gezamenlijke inkoop van energie en telecom.
10
Er zijn verschillende organisatiestructuren mogelijk van waaruit parkmanagementactiviteiten ontplooid kunnen worden. De vorm van de organisatie hangt af van de keuzes die door de initiatiefnemers gemaakt worden. Bij het kiezen van de juiste structuur voor de PMO dienen de initiatiefnemers van de PMO met de volgende zaken rekening te houden: • draagvlak • verantwoordelijkheden • bevoegdheden en zeggenschap • aansprakelijkheid • flexibiliteit van de structuur • financiële opzet Parkmanagementactiviteiten moeten een gezonde, juridische basis hebben. Hiervoor moet de organisatie zelfstandig verplichtingen kunnen aangaan, op zo een manier dat de bestuursleden niet persoonlijk aansprakelijk zijn. Ook geeft de rechtsvorm de mogelijkheid om personeel in dienst te nemen of om bedrijven in te huren. Ook aan het opzetten van parkmanagement zijn financiële risico’s verbonden. Bestuurders en leden zullen voor deze risico’s niet persoonlijk aansprakelijk willen zijn. Door het oprichten van een rechtspersoon wordt dit de verantwoordelijkheid van de PMO. Daar komt bij dat het voor overheden niet mogelijk is om subsidie te verlenen aan organisaties zonder rechtsvorm. Voor het opzetten van een PMO zijn verschillende rechtspersonen mogelijk. De organisatie kan bestaan uit een rechtspersoon, maar ook uit een combinatie van rechtspersonen. De meest voorkomende rechtspersonen zijn: • coöperatieve vereniging (U.A.) (Nederland) • stichting • vennootschap zonder winstgevend doel (Belgie) Deze rechtspersonen worden het meest gebruikt, aangezien ze relatief makkelijk zijn op te richten en de aansprakelijkheid van de bestuurders en eventuele leden maximaal kan worden beperkt. Toelichting op de meest voorkomende rechtspersonen is te vinden als bijlage 2 Toelichting Rechtsvormen. 2.7 De toekomst van parkmanagement Alle landen zijn verantwoordelijk voor het creëren van economische welvaart. Ook het onderhouden en heraanleggen van infrastructuur hoort hierbij. Het verplicht stellen van parkmanagement bij de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen en het structureel opzetten van parkmanagement bij de bestaande en de verouderde bedrijventerreinen zal er op den duur voor zorgen dat alle bedrijventerreinen beter kunnen functioneren. Zodra parkmanagement eenmaal opgezet is kan er gekeken worden of het kwaliteitsniveau niet verhoogt kan worden, parkmanagement is tenslotte een vorm van kwaliteitsmanagement. De Europese Unie wil, uiteindelijk, een gelijke welvaart in al haar lidstaten. Zij steunt daarom, op verschillende wijze, initiatieven die binnen in dit kader vallen. Het Europese Fonds voor Regionale Ontwikkelingen (EFRO) bijvoorbeeld steunt, door middel van het Interreg programma, projecten die een versterking van de economische en sociale samenhang tussen twee lidstaten inhoudt. Door de alsmaar sterkere samenwerkingsverbanden op verschillende niveaus; regionaal, internationaal, transnationaal, zal de economische en sociale samenhang tussen de lidstaten van de Europese Unie onderling en met haar buurlanden steeds groter worden. Door kennisintensieve samenwerkingsverbanden, op verschillende niveaus op te zetten en te onderhouden zal Europa oplossingen kunnen ontwikkelen voor huidige problemen en wellicht de toekomst van de aarde kunnen veranderen. Het project grensverleggend parkmanagement is een samenwerking tussen een aantal gemeenten in de Belgische en Nederlandse provincies die deel uitmaken van de Euregio Benelux Middengebied. GOM Antwerpen en NV Remin West-Brabant zijn respectievelijk de Vlaamse en de Nederlandse trekker van dit project. Met deze samenwerking willen ze praktijkkennis inzake parkmanagement over de grenzen heen vergaren, uitwisselen en leren toepassen. Er bestaat immers een steeds groeiende nood aan meer praktische informatie rond het opzetten en handhaven van parkmanagement.10 Dit project wordt gefinancierd door de Europese Gemeenschappen; Interregprogramma voor de Euregio Benelux Middengebied, het Ministerie van Economische Zaken Nederland, De Vlaamse Gemeenschap.
10
Bron: Infobrochure grensverleggend parkmanagement, GOM Antwerpen en NV Rewin West-Brabant.
11
3 Water opvang systemen In kikkerlandje Nederland, met een gemiddelde neerslag tussen de 750 en 900 mm11 per jaar. En het aangrenzende België waar in 2005 respectievelijk 751 millimeter neerslag12 is gevallen, is wateroverlast een veel voorkomend fenomeen. De oorzaak is ondertussen wel bekend: water heeft veel gebrek aan ruimte. De ruimtelijke ordening heeft door de jaren heen te weinig plaats overgelaten om het regenwater op natuurlijke wijze in de bodem te laten dringen of af te voeren. Dit heeft heel wat overstromingen tot gevolg en zorgt voor een noemenswaardige daling van het grondwaterpeil. De sleutel van het wateroverlastprobleem blijft het vasthouden en vertragen van waterafvoer. Door de snelle afvoer van het hemelwater af te remmen krijgen riolen minder snel een piekbelasting. Het snel afvoeren van het regenwater via verharde oppervlakten en gemengde rioleringen (afvalwater en regenwater samen in een riolering), zoals dat nu meestal gebeurt, heeft een negatieve invloed op de waterbalans. Regenwater kan niet meer infiltreren naar het grondwater, omdat er teveel verharde oppervlakte is die afstroming geeft naar de riolering. Op veel plaatsen leidt dit tot een verlaging van de grondwatertafel. Zo ontstaat een verdroging van het milieu en is er ook minder grondwater beschikbaar voor bijvoorbeeld drinkwaterproductie. Bij hevige regenval kan het rioleringsstelstel het water niet verwerken. Vervuild water uit gemengde rioleringen gaat dan overstorten in het oppervlaktewater. De inspanningen die gedaan worden om het oppervlaktewater zuiver te houden worden zo gedeeltelijk tenietgedaan. Afvalwater dat verdund wordt met regenwater kan minder efficiënt gezuiverd worden. Veel bestaande rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI) halen daarom een laag rendement. Ook het water dat gescheiden wordt afgevoerd, kan nog voor problemen zorgen. Regenwater dat te snel afstroomt kan stroomafwaarts voor overstromingen zorgen. Om bovenstaande redenen wil men het regenwater zoveel mogelijk afkoppelen van de riolering. Het oplossen van het gebruik aan ruimte dient gedaan te worden door ruimte te creëren die in elke ruimtelijke vorm past, dit omdat de beschikbare plaatsen beperkt zijn; dat wil zeggen zowel tussen als onder bebouwing, zowel langs als onder wegen. Het probleem van wateroverlast kan op drie verschillende manieren worden aangepakt; door de snelle afvoer van hemelwater af te remmen, de neerslag lokaal te bergen en bodeminfiltratie mogelijk te maken. De grootste voorkeur gaat steeds uit naar het ter plaatse hergebruiken van het regenwater. Regenwater is immers een geschenk uit de hemel. Het is goed voor de grond en goed voor de begroening. Regenwater kan gerecycled worden, zo kan het bijvoorbeeld gebruikt worden als bluswater, toiletspoeling, productiewater, schoonmaken, irrigatie. Indien dit niet mogelijk is, moet het regenwater maximaal de mogelijkheid krijgen om in de grond te dringen (infiltratie). In laatste instantie pas komt de vertraagde afvoer van het regenwater via een bij voorkeur open grachtenstelsel naar het oppervlaktewater. 3.1 Argexkorrels13 Argex wordt vervaardigd door het bakken van een licht en natuurlijk granulaat van Boomse klei die expandeert in een draaioven bij een temperatuur van 1100 °C. De Argexkorrels zijn rond en vertonen een stroef oppervlak. Ze bestaan uit een roodbruine microporeuze schaal en een zwarte kern met celvormige structuur. Argex is een onsamendrukbaar en rotvrij materiaal dat een blijvend drainerend vermogen en een onbeperkte levensduur heeft. Argex is bijzonder geschikt bij de aanleg van daktuinen en dakterrassen (bureel-gebouwen, appartementen, ondergrondse parkings, enz…) zowel in het extensief als in het intensief systeem.
In de burgerlijke bouwkunde wordt Argex vaak gebruikt als lichte aanvulling: wegen, spoor- en waterwegen, etc. Een andere belangrijke toepassing met verwerkte Argexkorrels, is het lichtbeton: korrelbeton, korrelig beton, compact beton of structureel lichtbeton, maar ook afgeleide betontoepassingen, zoals geluidswanden, prefabelementen, balken en vulpotten, schouwelementen, etc, behoren tot het gamma van Argex. De lichte isolerende bouwblokken die het kwaliteitslabel Topargex dragen, zijn veelgebruikt in de ruwbouw voor zowel zichtbaar als niet-zichtbaar metselwerk. Tot slot, als milieuvriendelijk product, heeft Argex uiteraard ook “groene” toepassingen: de Argexkorrels worden als 11 12 13
Bron: Brochure neerslag frequentie 2005 Bron: http://www.statbel.fgov.be/figures/d111_nl.asp Bron: www.argex.be
12
drainagelaag gebruikt voor groene zones, sportvelden, daktuinen en groene parkings. Ze worden bovendien vermengd in daktuinsubstraten. Een speciale toepassing is het gebruik van Argex in WADI’s, waterbufferbekkens en biologische zuiveringinstallaties. Als voordeel van Argex kan bijvoorbeeld genoemd worden dat een m³ Argex een ton minder weegt dan een klassiek drainagemateriaal zoals grind. Argex mengen met het groeisubstraat verlicht dit laatste met 20% en verzekert een voldoende beluchting van de wortels en vermijdt latere zettingen. Daarnaast zijn de Argexkorrels door expansie en sintering van de klei op een temperatuur van 1100°C, volledig chemisch en hebben zij een onbeperkte levensduur. De ronde vorm van de korrels en de 40% holle ruimte tussen de korrels verklaren hun uitstekende drainerende vermogen. De poreuze celstructuur laat toe een waterreserve op te bouwen. De drukweerstand van een Argexlaag bedraagt 10 T/m² (0,1 N/mm²) wat een normaal gebruik toelaat bij bijvoorbeeld daktuinen. 3.2 Waterdoorlatende verharding14 Zowel bij het vertragen van de afvoer van het hemelwater als bij het mogelijk maken van bodeminfiltratie kan er gebruik gemaakt worden van waterdoorlatende verharding. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van waterdoorlatende verharding vinden er drie processen plaats: • de waterdoorlatende verharding en de fundering treden op als buffer; • het hemelwater kan via de verharding in de bodem infiltreren, afhankelijk van de doorlaatbaarheid hiervan; • indien de regenbui te intens is, wordt het hemelwater dat niet in de bodem kan dringen vertraagd afgevoerd. Er bestaan verschillende waterdoorlatende verhardingen; waterdoorlatende betonstraatstenen, grasbetontegels, natuurlijke verhardingsmaterialen zoals dolomiet of porfiersplit en ritterplaten waar gazin in wordt gezaaid of grind (of argex korrels) in wordt gelegd. Elk van deze stenen voert het hemelwater op haar eigen manier af. Betonstraatstenen met verbrede voegen: dit zijn gewone betonstraatstenen waar er zich op de zijkant afstandhouders bevinden. De voegen tussen de stenen kunnen worden opgevuld met hetzelfde materiaal als dat van de straatlag, namelijk 1/3, 2/5 of 2/6,3 mm. In sommige gevallen wordt er tussen de voegen ook gras gezaaid. Betonstraatstenen met drainageopeningen: dit zijn klassieke betonstraatstenen met uitsparingen waarlangs het hemelwater de bodem in kan dringen. Het principe waarmee het hemelwater in de ondergrond dringt is hetzelfde als bij de betonstraatstenen met verbrede voegen. Poreuze betonstraatstenen: in tegenstelling tot de voorgaande betonstraatstenen hebben deze geen vaste structuur. Er wordt ook niet gewerkt met grote openingen tussen of in de stenen, maar de stenen hebben een open structuur zodat ze over hun gehele oppervlakte waterdoorlatend zijn. De open structuur wordt bekomen door van een speciale betonsamenstelling gebruik te maken. Grasbeton tegels: deze tegels worden vaak gebruikt op industrieterreinen als goedkoper alternatief voor de waterdoorlatende betonstraatstenen. De afmetingen van een grasbetontegel zijn 40x60x10 cm voor gebruik met een lichte verkeersbelasting en 40x60x12 cm voor gebruik op plaatsen met een zwaardere verkeersbelasting. Per m2 worden er 4,17 grasdallen (de openingen in en tussen de tegels) gebruikt. In deze openingen kan men gazon zaaien of grind plaatsen als opvulling. De waterdoorlatende oppervlakte beslaat dan 25 tot 40% van de totale oppervlakte. De keuze voor de beste waterdoorlatende betonstenen hangt sterk van van de situatie. De mate waarin een fundering water kan doorlaten hangt af van de hoeveelheid bindende middelen die gebruikt zijn. Bestrating met een hoge waterdoorlating kan de belasting van zwaar verkeer niet goed aan. De bouwklasse15 wordt door de waterdoorlatende structuren beperkt tot B9-B10. Er mogen gemiddeld niet meer dan 100 vrachtwagens per dag over deze verharding rijden, anders zal deze snel verzakken. Betonstraatstenen met verbrede voegen of drainageopeningen zijn gemaakt uit gewoon beton, wat ze sterker maakt dan de poreuze betonstraatstenen. Doordat ze sterker zijn kunnen ze gebruikt worden voor licht verkeer. Dit maakt deze klinkers uitermate geschikt voor opritten, parkeerplaatsen, woonstraten en industrieterreinen. De fundering van de waterdoorlatende bestrating kan tevens dienst doen als buffer. Wetende dat het volume van de fundering normaal 10% aan holle ruimten bevat, kan dit op een grote oppervlakte veel opleveren. Wanneer er onderaan in deze fundering een drainagebuis aangebracht wordt, kan het overtollige water vertraagd afgevoerd worden naar het riool. Op deze manier wordt de piekbelasting van de riolering verminderd.
14 15
Bron: Thesis ‘Waterdoorlatende bestrating’ Om de draagkracht van een weg uit te drukken is het begrip bouwklasse ingevoerd. De bouwklasse (gaande van 1 tot 10) geeft een waarde weer van de maximale asbelasting op de weg in kN. Een weg met een bouwklasse B9 heeft een draagkracht van maximum 50 kN per as, een weg met een bouwklasse B10 heeft een draagkracht van 25 kN per as. (bouwklasse, 2003)
13
Er bestaan ook natuurlijke verhardingsmaterialen hiervoor wordt er meestal gebruik gemaakt van dolomiet of porfiersplit. Het grote voordeel ten opzichte van de waterdoorlatende betonstraatstenen is de goedkope kostprijs per m2. De natuurlijke verhardingsmaterialen worden veel gebruikt in privé-tuinen als wandelweg of oprit. Op openbare wegen worden deze materialen bijna niet gebruikt, tenzij als vakvulling van beplanting tegen het onkruid. Ritterplaten: deze grastegels zijn vervaardigd uit gerecycleerd polyethyleen met een sterke dichtheid, en ze zijn UV-behandeld. Dit garandeert dat ze na verloop van tijd niet minder draagkrachtig worden door de inwerking van de zon. Afhankelijk van de gebruikte ondergrond kan de draagkracht oplopen tot 100 ton per m2. Er bestaan verschillende varianten, al dan niet in andere vormen. Zoals bijvoorbeeld ecoblock, de draagkracht van die tegels bevindt zich ron de 200 ton/ m2. De ritterplaten geven door de honingraat een goede gewichtsverdeling waardoor er een hogere schokweerstand en een betere draagkracht bereikt wordt. Door deze eigenschap kunnen de ritterplaten onder andere gebruikt worden voor parkeerterreinen en opritten. Wanneer er gras in de platen gezaaid wordt kan er een percentage van 95% gazongroen bereikt worden. Op plaatsen met een helling van meer dan 5% kunnen deze platen niet gebuikt worden voor verkeer omdat er dan gevaar is voor wegglijden. Waterdoorlatende verharding kan voor een gedeelte zorgen voor de oplossing van het waterprobleem. Waterdoorlatende verharding zorgt er namelijk voor dat een gedeelte van het water infiltreert in de bodem en vertraagt de gang van het hemelwater naar de riolering, wat de piek verminderd. Hoewel waterdoorlatende verharding hiermee (deels) een mogelijke oplossing kan zijn voor de hedendaagse waterproblematiek, is het beter om er in waterwinningsgebieden geen gebruik van te maken omdat op deze manier de ondergrond sneller vervuild raakt. Indien er speciale maatregelen genomen worden ter bescherming van de ondergrond vormt dit geen probleem. Wel moet er steeds opgelet worden, ook in gebieden zonder waterwinning, dat het onderste niveau van de fundering steeds tot op een minimumafstand van één meter verwijdert is van het grondwaterniveau. 3.3 Infiltratiesystemen16 Er bestaan verschillende infiltratiesystemen te weten open en gesloten infiltratiesystemen maar het principe is hetzelfde: het hemelwater dat afvloeit van een oprit (al dan niet in waterdoorlatende bestrating) wordt via een goot- of buizensysteem naar een plaats geleid, waar het de tijd krijgt om langzaam te infiltreren in de bodem. Infiltratiesystemen worden vaker gebruikt omdat er voor infiltratiesystemen meer subsidies worden uitgereikt, deze verschillen echter wel van gemeente tot gemeente. Open infiltratiesystemen: hier kan alleen gebruik van gemaakt worden als er voldoende ruimte is. Daarnaast wordt er een vochtige ruimte gecreëerd, hier zouden eventueel waterminnende planten gezet kunnen worden. Graag verwijs ik hier naar paragraaf 3.4 voor voorbeelden van dit soort systemen. Gesloten infiltratiesystemen: wanneer er minder plaats beschikbaar is om het water af te voeren via infiltratie, kan men beter gebruik maken van ondergrondse infiltratiesystemen. Afhankelijk van de stand van het grondwater zal er gekozen moeten worden tussen twee verschillende systemen. Wanneer het grondwater hoog staat, zal er gebruik gemaakt moeten worden van een infiltratiebuis. Wanneer het grondwater redelijk diep zit, kan men gebruik maken van een infiltratieput. Een infiltratieput: het voordeel van dit systeem is dat het weinig oppervlakte in beslag neemt en dat er toch veel water gebergd kan worden. Er moet wel steeds gelet worden op het niveau van de grondwaterstand. Deze moet steeds een meter onder het niveau van de infiltratieput blijven. Onder en rond de put wordt grind aangebracht om de doorlaatbaarheid in de hand te werken. Het water kan dan via de onderkant en de zijkanten in de bodem doordringen. Deze put heeft slechts een kleine oppervlaktemaar kan veel water bergen.
Een infiltratiebuis: als het grondwater hoger zit, kan er beter gebruik gemaakt worden van een infiltratiebuis. Dit is een drainerende buis omhuld met kiezel en geotextiel. Hoe minder hoog de infiltratiebuis is, hoe groter ze wordt in oppervlakte. Infiltratiebuizen bestaan uit een drainagevolume, omgeven door grind en een geo- textiel. Dit geotextiel dient om dichtslibben te vermijden. Een infiltratiebed: bij de hoogste grond- waterstand krijg je als het ware een infiltratiebed. Onder en rond infiltratieputten wordt grind of een ander grof granulaat aangebracht om de doorlatendheid te blijven verzekeren. Infiltratiebedden bestaan uit een drainagevolume, omgeven door grind en een geotextiel. Dit geotextiel dient om dichtslibben te vermijden. 16
Bron: Thesis ‘Waterdoorlatende bestrating’ en
http://www.milieuadvieswinkel.be/ 14
3.4 Waterbufferbekkens17 Een voorbeeld van een open infiltratiesystemen is bijvoorbeeld een infiltratiekom: de maximum diepte van een infiltratiekom bedraagt dertig centimeter. De oppervlakte bestaat uit een humushoudende bovenlaag waarop gras is gezaaid. Om een goede werking te garanderen moet het gazon goed onderhouden worden en moeten de bladeren uit de kom verwijderd worden. De humushoudende laag zorgt ervoor dat het water vertraagt in de bodem infiltreert. Ook hier moet het grondwaterniveau op minimaal 1 meter diepte liggen van de onderkant van de infiltratiekom. Een ander voorbeeld is een wadi of waterbufferbekken: een wadi wordt gebruikt op plaatsen waar de ondergrond een lage k-waarde18 heeft. De bedoeling van een wadi is het water ondergronds op te bergen, zodat dit over een langere tijdsperiode in de grond kan trekken. De opbouw is eigenlijk een infiltratiekom waaronder een kiezelbed is gelegd. In dit kiezelbed kan het water gebufferd worden wanneer de indringing naar de ondergrond te traag verloopt. De basisgrondstof voor de opbouw en de creatie van de bufferruimte is een pakket geëxpandeerde kleikorrels met bepaalde granulometrie (Argex), vooraf of ter plaatse ingepakt in open geotextiel of gesloten folie. Het bekken wordt voorzien van een in- en uitloopconstructie en een controle-eenheid. Grote bekkens worden in modules opgedeeld. De bekkens kunnen alle vormen aannemen, eventueel voorzien van een pompstation bij grote diepte. Zij kunnen mits aangepaste voorzieningen in rioolsleuven ingebouwd worden of onder gebouwen geplaatst worden als fundering. Zij kunnen fungeren als buffer- of infiltratiebekken of beide. Het bekken kan off-line of on-line fungeren. Gezien de flexibiliteit is het grondverzet optimaal benut en kunnen zij in het landschap opgenomen worden zonder verstoring van het lokaal landgebruik. Een open infiltratiesysteem kan, als de omstandigheden het toelaten, te verkiezen zijn boven een gesloten om de volgende redenen: een open infiltratiesysteem, zoals bijvoorbeeld een wadi, creëert een vochtige ruimte. Dit is een plek waar waterminnende planten het zeer goed doen. Als de waterbuffer groot genoeg is kan het water ook gebruikt worden als bluswater. Een grote waterbuffer, of vijver geeft een rustiek en stijlvol image aan het bedrijventerrein. Een image dat duurzaamheid en respect voor moeder natuur uitstraalt. Mede hierdoor bevordert het ook de werksfeer. Een waterbufferbekken zorgt voor een vertraagde afvloei naar het grondwater en/ of het riool. Door de vertraagde afstroom is het risico op overstromingen veel kleiner.
17 18
Bron: www.aqua-space.be k-waarde: de globale isolatiewaarde van een gebouw. Hoe lager de K-waarde, hoe beter het huis geïsoleerd is en hoe minder warmteverliezen er zijn.
15
DEEL II: Europese Unie, Vlaanderen & Nederland
16
4 Europese Unie 4.1 Ontstaansgeschiedenis milieubeleid Europese Unie Op 1 november 1993 trad het verdrag betreffende de Europese Unie in werking. Met het Verdrag van Amsterdam (2 oktober 1997) werden er een aantal veranderingen in het EU verdrag en het EG verdrag vastgelegd. Onderstaand de artikelen waardoor de Europese Unie en de Europese Gemeenschap de bevoegdheden en de doelstelling kreeg om een beleid inzake milieu en duurzame ontwikkeling te ontwikkelen. “De Unie stelt zich ten doel: Bevordering van economische en sociale vooruitgang alsmede een hoog werkgelegenheidsniveau en totstandbrenging van evenwichtige en duurzame ontwikkeling, met name door de totstandbrenging van een ruimte zonder binnengrenzen, door de versterking van de economische en sociale samenhang en door de oprichting van een economische monetaire unie die uiteindelijk een gemeenschappelijke munt inhoudt.” art 2, EU verdrag “De Gemeenschap heeft tot taak, door het instellen van een gemeenschappelijke markt en een economische en monetaire unie en door de uitvoering van het gemeenschappelijk beleid of de gemeenschappelijke activiteiten, bedoeld in de artikelen 3 en 4, het bevorderen van een harmonische, evenwichtige en duurzame ontwikkeling van de economische activiteit binnen de gehele Gemeenschap, een hoog niveau van werkgelegenheid en van sociale bescherming, de gelijkheid van mannen en vrouwen, een duurzame en niet-inflatoire groei, een hoge graad van concurrentievermogen en convergentie van economische prestaties, een hoog niveau van bescherming en verbetering van de kwaliteit van het milieu, een verbetering van de levensstandaard en van de kwaliteit van het bestaan, de economische en sociale samenhang en de solidariteit tussen de lidstaten.” art 2, EG verdrag “Ten einde de in artikel 2 genoemde doelstellingen te bereiken, omvat het optreden van de Gemeenschap onder de voorwaarden en volgens het tijdschema waarin dit Verdrag voorziet: l. een beleid op het gebied van milieu.” art 3 lid 1 sub l, EG verdrag. “De eisen inzake milieubescherming moeten worden geïntegreerd in de omschrijving en uitvoering van het beleid en het optreden van de Gemeenschap, als bedoeld in artikel 3, in het bijzonder met het oog op het bevorderen van duurzame ontwikkeling.” art 6, EG verdrag In maart 2000 werd er in Lissabon een actie- en ontwikkelingsplan van en voor de Europese Unie, voor een periode van 10 jaar, aangenomen. Op het moment van aanname van deze strategie leek de EU een welvarende tijd tegemoet te gaan: de werkloosheid was relatief laag en de economische groei was relatief hoog. De volgende doelstelling werd dan ook vooropgezet: tegen 2010 zou de EU de meest competitieve en dynamische kenniseconomie van de wereld moeten zijn. dit is de economische pijler. Tegelijkertijd was er ook een sociale (de instandhouding en verbetering van het Europese sociale welvaartsmodel) en een ecologische pijler (duurzame groei). De Europese Raad van Göteborg van juni 2001 heeft de Lissabon strategie verbreed door nadruk te leggen op bescherming van het milieu en het bereiken van een duurzamer ontwikkelingspatroon. Hierbij spelen de onderwerpen klimaatverandering, duurzaam vervoer, volksgezondheid, natuurlijke rijkdommen en het integreren van milieubeleid in andere beleidsgebieden een belangrijke rol.19 4.2 Het milieu actieplan Inmiddels zijn we alweer beland bij het zesde milieu actie plan “Milieu 2010: Onze toekomst, onze keuze” van de Europese Gemeenschap. Dat het algemene raamwerk voor het milieubeleid van de Europese Unie, voor de periode 2001-201020, is. Dit plan is op 24 januari 2001 gepubliceerd. In dit plan staan een aantal punten waar de lidstaten aan moeten werken. De punten uit het milieu actieplan zijn divers, zo moeten de lidstaten onder andere: • Consumenten en bedrijven stimuleren voor milieuvriendelijke producten, praktijken te kiezen. Overheidssubsidies zouden milieuvriendelijke praktijken in de handmoeten werken. Bedrijven dienen te worden aangemoedigd te innoveren, bijvoorbeeld door de kansen te benutten die worden geboden door het gebruik, de ontwikkeling en verspreiding van schone technologieën. • Beslissingen aangaande planning en beheer op het gebied van ruimtelijke ordering in de lidstaten kunnen grote invloed hebben op het milieu en leiden tot versnippering van het platteland en belasting van stedelijke gebieden en de kust. De Gemeenschap kan steun bieden door beste praktijken te bevorderen en door middelen beschikbaar te stellen uit de structuurfondsen. Op 28 januari 2004 was er het Actieplan “Stimulering van technologieën voor duurzame ontwikkeling: een Actieplan voor de Europese Unie inzake Milieutechnologieën.
19
20
Bijlage 3: Het Proces van Lissabon Bijlage 4: Samenvatting zesde milieu actie programma
17
“De Europese Unie heeft een actieplan ter bevordering van milieutechnologieën (technologieën die minder negatieve gevolgen voor het milieu hebben dan andere geschikte technieken) goedgekeurd om de druk op de natuurlijke hulpbronnen te verminderen, de levenskwaliteit van de Europese burgers te verbeteren en de economische groei te stimuleren. Het doel van dit actieplan is de obstakels voor de benutting van het volledige potentieel van milieutechnologieën weg te nemen, ervoor te zorgen dat de EU een leidende rol speelt bij de toepassing van milieutechnologieën en alle belanghebbende partijen in te schakelen bij het nastreven van deze doelstellingen.”21. In de evaluatie van het milieu actieplan ‘Evaluatie van het milieubeleid 2004’, ten datum 27 januari 2005 wordt, onder andere, het volgende perspectief voor 2005 gesteld: • de verbintenis van de EU en de lidstaten om het actieplan inzake milieutechnologieën uit te voeren. Het Europees actieplan inzake Milieutechnologieën moest vervolgens door de lidstaten omgezet worden naar een ‘National Environmental Technology Action Plan (ETAP) roadmap’, deze diende ingediend te zijn tegen het einde van 2005. Nederland heeft haar roadmap ingediend, België echter nog niet. De nationale routemap dient rekening te houden met de Lissabonstrategie, het zesde Europese Milieubeleidsplan, de Best Beschikbare Technieken22 en het rapport van Kok aangaande de vorderingen van de Lissabonstrategie. In hetzelfde evaluatie rapport geeft de Commissie zichzelf de opdracht, in de loop van 2005, verschillende strategieën te ontwikkelen: • thematische strategieën inzake luchtkwaliteit, gebruik van natuurlijke hulpbronnen en afvalpreventie en –recycling, het mariene milieu, het gebruik van bestrijdingsmiddelen, het stedelijk milieu en de bodem. Op 21 december 2005 had de Europese Commissie haar thematisch strategie inzake het duurzame gebruik van de natuurlijke hulpbronnen gereed: “Deze strategie creëert een actiekader om de belasting van het milieu die het gevolg is van de winning en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen te verminderen zonder de economische ontwikkeling te belemmeren. De zorgpunten in verband met de hulpbronnen zullen in de relevante beleidssectoren worden geïntegreerd en er zullen specifieke maatregelen worden getroffen. Zo zullen er een data- en indicatorencentrum, een Europees forum en een internationale deskundigengroep worden opgericht.”23 Volgens de richtlijn betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s van het Europees Parlement en de Raad24 moeten bedrijven een milieu effect rapportage opmaken zodra zij activiteiten willen ondernemen die effect hebben op het milieu. In deze rapportage wordt een analyse gemaakt van de huidige milieu situatie en een analyse van hoe de situatie eruit zou komen te zien als de vergunning tot bijvoorbeeld bouwen, verleend wordt. In deze rapportage moeten ook alternatieven plannen beschreven worden. Het plan dat het minst schadelijk is voor de natuurlijke omgeving wordt, in principe, gekozen. In het geval van grensoverschrijdende projecten, waarbij kans is op effecten op het milieu, dient de lidstaat die met het project aanvangt contact op te nemen met de betreffende lidstaat om te overleggen en om een milieueffectrapportage te overhandigen, daarna kunnen zij samenwerken om tot een oplossing te komen. 4.3 Europees Waterbeleid Het inzicht dat het water om ons heen deel uitmaakt van een systeem, dat behalve uit grond- en oppervlaktewater ook uit waterbodems, flora en fauna bestaat, heeft geleid tot de Europese kaderrichtlijn water, die van kracht is sinds 22 december 2000. Met de kaderrichtlijn water besteedt de Europese Unie aandacht aan de jarenlange ongebreidelde manieren en gevolgen van het omspringen met water. Het hoofddoel van de richtlijn is de watervoorraden en de kwaliteit van de stroomgebieden op lange termijn veilig te stellen. Twee belangrijke pijlers van de richtlijn zijn: De stroomgebiedbenadering: het bereiken en handhaven van een zo goed mogelijke toestand van het water in elk stroomgebied -de leefomgeving voor een grote verscheidenheid aan levende wezens- wordt centraal gesteld. Deze benadering houdt in dat alle besturen, maatschappelijke sectoren en doelgroepen binnen een stroomgebied streven naar een gezamenlijke kijk op de wijze waarop in het stroomgebied met water kan worden omsprongen. De goede watertoestand: de richtlijn bepaalt dat tegen eind 2015 een ‘goed oppervlaktewatertoestand’ en een ‘goede grondwatertoestand’ moet worden bereikt in alle Europese wateren. Dit houdt in dat de achteruitgang van de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater moet worden voorkomen en dat de nodige maatregelen dienen te worden genomen om de toestand van het oppervlaktewater en het grondwater te beschermen, te verbeteren of te herstellen.
21
Bron: http://europa.eu/scadplus/leg/nl/s15000.htm De Europese richtlijn voor de geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging (IPPC-richtlijn) (Richtlijn 96/61). De richtlijn verplicht bedrijven om de best beschikbare technieken te gebruiken om hun verontreinigingen te beperken en zo min mogelijk afval, energie en grondstoffen te gebruiken. 23 Bron: http://europa.eu/scadplus/leg/nl/s15000.htm 24 Richtlijn 2001/42/EG Beoordeling gevolgen plannen milieu 22
18
Er dient een uitgebreide analyse gemaakt te worden van de huidige toestand, zodra deze in kaart gebracht is kunnen, voor alle pijlers, specifieke oplossingen bedacht worden. De richtlijn moet door de lidstaten, indien het stroomgebied grensoverschrijdend is in grensoverschrijdende samenwerking, worden omgezet naar stroomgebiedbeheersplannen en de nationale wetgeving en terdege worden toegepast. De richtlijn zal op bepaalde aspecten; waterkwaliteit, een ‘name, shame, fame’ beleid voeren. 4.4 Milieu- en waterbeleid stimuleren bij de lidstaten De natuurlijke omgeving is ons cultureel erfgoed. Door de maatschappij en de mens is al veel verloren gegaan. De Europese Unie streeft naar economisch welvarende lidstaten in een natuurlijke, gezonde omgeving. Om dit te realiseren dient er echter wel de nodige schade te worden hersteld en zullen duurzame oplossingen moeten gevonden worden om verdere schade te voorkomen. De Europese Unie beseft dat dit een jarenlang proces zal zijn en is bereid daar in te investeren. Zij heeft hiertoe al een aantal richtlijnen en plannen ontwikkeld. Deze dienen door de lidstaten omgezet te worden in nationale plannen en nationale wetgeving, dit kost echter jammer genoeg veel tijd. De Europese Unie blijft echter proberen om de lidstaten en de burgerbevolking te overtuigen van de waarde van ons cultureel erfgoed. Milieutechnologieën: door nationale overheden innovatieve, ecologische, technologische projecten te laten stimuleren en burgers te laten informeren zodat zij zelf de markt kunnen beïnvloeden door bewustere keuzes te maken, probeert de Europese Unie het denkbeeld ten opzichte van het milieu te veranderen. De Europese Unie staat zeer positief ten opzichte van projecten die dit proberen te beoogen, zij zal dan ook, daar waar nodig is, deze proberen te steunen door middel van de structuurfondsen. De natuurlijke bronnen raken uitgeput en met de nieuwe opkomende economieën begint de tijd nog meer te dringen om andere manieren te vinden. Projecten waarbij overheden, ondernemers en burgers participeren bij manieren om de natuurlijke hulpbronnen minder te belasten en, indien mogelijk, zelfs helpen terug op krachten te brengen worden door de Europese Unie zeer gewaardeerd en, in meer of mindere mate gestimuleerd door financieringsprojecten. In de Kaderrichtlijn water worden de lidstaten verplicht gesteld een stroomgebiedbeheersplannen op te maken. En uitgebreide analyses van de huidige situatie, hierbij wordt er ook gekeken naar hoeveel grondwater er onttrokken wordt door bedrijven. In een aantal gevallen zullen van de sectoren extra inspanningen nodig zijn. Binnen de industrie is dit een maatregel voor het afkoppelen van verharde oppervlakten. Hierbij dient het water dat afstroomt van de verharde oppervlakten te worden opgevangen om, indien nodig gezuiverd, recycleert worden of desnoods vertraagd afgevoerd door middel van een gescheiden rioleringsstelsel. 4.5 Europese Investeringsbank De Europese Investeringsbank (EIB) is het langetermijnfinancieringsinstrument van de Europese Unie. De EIB heeft tot taak bij te dragen aan de realisatie van de doelstellingen van de Unie door projecten te financieren die zijn gericht op de bevordering van Europese integratie, een evenwichtige ontwikkeling, economische en sociale samenhang en ontwikkeling van een economie die op kennis en vernieuwing is gebaseerd. De EIB verstrekt leningen aan zowel publieke als particuliere instellingen, waaronder banken. Als een project een omvang heeft van tenminste 25 miljoen euro onderhandeld de bank rechtstreeks met de initiatiefnemers. Kredietnemers van de EIB kunnen kiezen uit leningen met vaste, variabele of herzienbare rente in (combinaties van) een groot aantal valuta. De looptijd van de leningen en de aflossingsvrije perioden worden bepaald door de aard en de technische levensduur van het project. De EIB beperkt haar financieringssteun tot 50 procent van de investeringskosten. De EIB verleent slechts kapitaal voor zorgvuldig geselecteerde projecten, waarbij met name de volgende criteria van belang zijn: 1. projecten moeten dienen als katalysator om andere financieringsbronnen aan te trekken; 2. projecten moeten aansluiten bij terreinen als de verbetering van het concurrentievermogen van Europese industrieën en de MKB-sector (midden- en kleinbedrijf), de realisatie van Trans-Europese netwerken (vervoer, telecommunicatie en energieoverdracht), bescherming van het natuurlijke en stedelijke milieu, investeringen in gezondheidszorg, onderwijs en informatietechnologieën; 3. projecten hebben vooral betrekking op de minst begunstigde regio's. Dit geldt zowel voor projecten in de lidstaten als in derde landen. De Bank onderzoekt of de beoogde investering past in het communautaire beleid van de EU en of deze technisch en financieel haalbaar en economisch verantwoord is. Zij gaat na of rekening wordt gehouden met de nationale en Europese milieuwetgeving. Daarnaast evalueert de EIB de financiële situatie van de projectopdrachtgever en de geboden garanties. De projecten omtrent gezamenlijk hemelwaterbuffering zijn goed voor de bescherming van het natuurlijk en stedelijke milieu en de invoering van parkmanagement sluit aan bij de verbetering van het concurrentievermogen van Europese industrieën, duurzame ontwikkeling en, indien grensoverschrijdend, economische en sociale samenhang tussen de lidstaten.
19
4.6 Structuurfondsen De Europese Unie beschikt over vier Structuurfondsen die ondersteuning bieden aan het verbeteren van structurele en sociale problemen in de lidstaten. Het gaat om het Europees Fonds voor de Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Europees Sociaal Fonds (ESF), het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL) en het Financieringsinstrument voor de Oriëntatie van de Visserij (FIOV). De Structuurfondsen van de EU financieren meerjarenprogramma’s ter bevordering van regionale ontwikkeling, de werkgelegenheid en structurele verandering. De programma’s worden opgesteld door een partnerschap dat bestaat uit de regio, de lidstaat en de Europese Commissie. Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) werd in 1975 opgericht, na de toetreding van het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken. Aanvankelijk ondersteunde EFRO de omschakeling van regio’s in het Verenigd Koninkrijk met verouderde industrieën. Later werd het programma uitgebreid naar alle achterstandsgebieden. Het heeft onder andere tot taak de economische omschakeling van regio’s en structurele probleemgebieden te ondersteunen. Tevens dragen de middelen uit EFRO bij aan projecten ter verbetering van het concurrentievermogen en ter bevordering van werkgelegenheid en milieubescherming.25 Interregionale samenwerking26 (Interreg) is een gemeenschapsinitiatief dat erop gericht is de interregionale samenwerking te stimuleren gedurende de programmaperiode 2000-2008. Interreg wordt gefinancierd vanuit het EFRO. Interreg bestaat uit verschillende fasen. De nieuwe fase van het Interregprogramma is erop gericht om de economische en sociale cohesie in de hele Europese Unie te versterken, door het stimuleren van de evenwichtige ontwikkeling van het continent via grensoverschrijdende, transnationale en interregionale samenwerking. Het project ‘grensverleggend parkmanagement’, wordt deels gefinancierd door Interreg. Het Europees Sociaal Fonds (ESF) is opgericht door het Verdrag van Rome (1957). al bij de oprichting van de EEG werd de noodzaak tot ontwikkeling van alle gebieden, met name de minder begunstigde regio’s in de lidstaten, aangegeven. Met het ESF worden werkgelegenheid en mobiliteit van werknemers bevorderd. In het kader van ESF wordt steun verleend aan maatregelen ter voorkoming en bestrijding van werkloosheid. Het doel van dit Structuurfonds is het bereiken van een hoog peil van werkgelegenheid, gelijke kansen, duurzame ontwikkeling en economische en sociale samenhang.27 Uiteraard worden deze financieringsmiddelen niet zomaar toegekend, de lidstaten dienen hiervoor, voor de verschillende doelstellingen, programmeringsdocumenten op te stellen. In overleg met de Commissie wordt hierna een ‘communautair bestek’ opgesteld, waarin wordt aangegeven welke prioriteiten voor de bijstandsverlening gelden en wat de omvang van de steun is. Vervolgens worden via operationele programma’s concrete bijstandsvragen ingediend, waarna de Commissie beslist over de toekenning van steun. Voor de uitvoering van projecten werken veelal gemeenten, provincies en departementen samen. De lidstaten wijzen voor elk programma een ‘beheersautoriteit’ aan die projecten selecteert. Er wordt ook een ‘betalingsautoriteit’ aangesteld, die controleert of alle uitgaven die met Europees geld worden gedaan, voldoen aan de communautaire regels. Ook zorgt de betalingsautoriteit voor de betalingsaanvragen bij de Commissie. Als de nationale ‘boekhouding’ onregelmatigheden vertoont kan de Commissie betalingen uitstellen of terugvorderen. Aan de besteding van de Structuurfondsenmiddelen is en nieuw element toegevoegd: de prestatiereserve. Een deel van de toegekende middelen aan de lidstaten (4%) wordt achtergehouden en later onder de best presterende programma’s verdeeld. Hiermee wil de Commissie de programmabeheerders motiveren om het geld efficiënt in te zetten. 4.7 Concurrentiebeleid Concurrentiebeleid wordt ook wel mededingingsbeleid genoemd. De economische integratie van de EU berust op het principe van vrije concurrentie. Economische actoren moeten op de interne markt op gelijke voorwaarden met elkaar kunnen concurreren. Het concurrentiebeleid van de EU, dat die gelijkheid moet verzekeren, is gebaseerd op artikel 81-82 EG-Verdrag en 87-88 EG-Verdrag. Ter vollediging onderstaand de betreffende artikelen: “Onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en verboden zijn alle overeenkomsten tussen ondernemingen, alle besluiten van ondernemersverenigingen en alle onderling afgestemde feitelijke gedragingen welke de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beinvloeden en ertoe strekken of ten gevolge hebben dat de mededinging binnen de gemeenschappelijke markt wordt verhinderd, beperkt of vervalst. en verder” artikel 81 lid 1 EG-Verdrag.
25 26 27
Verordening (EG) nr. 1783/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 12 juli 1999 met betrekking tot het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Bijlage 5: Interregionale samenwerking Verordening (EG) nr. 1784/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 12 juli 1999 betreffende het Europees Sociaal Fonds
20
“Onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt en verboden, voor zover de handel tussen de lidstaten daardoor ongunstig kan worden beinvloed, is het, dat een of meer ondernemingen misbruik maken van een machtspositie op de gemeenschappelijke markt of op een wezenlijk deel daarvan. en verder” artikel 82 lid 1 EG-Verdrag “Behoudens de afwijkingen waarin dit Verdrag voorziet, zijn steunmaatregelen van de Staten of in welke vorm dan ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door de begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zever deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beinvloedt en verder” artikel 87 lid 1 EG-Verdrag “De Commissie onderwerpt tezamen met de lidstaten de in die Staten bestaande steunregelingen aan een voortdurend onderzoek. Zij stelt de dienstige maatregelen voor, welke de geleidelijke ontwikkeling of werking van de gemeenschappelijke markt vereist. en verder” artikel 88 lid 1 EG-Verdrag De commissie ziet erop toe dat (potentiële) concurrentievervalsende praktijken uit de weg worden geruimd, zoals kartels, monopolies en ongeoorloofde staatsteun. Handelsbelemmeringen opgeworpen door de nationale overheid zijn sinds de voltooiing van de interne markt verboden. In het kader van dit principe van vrije concurrentie dienen bij grote projecten; die een drempelbedrag overschrijden, zoals bijvoorbeeld een grensoverschrijdend bedrijventerrein met parkmanagement met hemelwaterbuffering, aanbesteed te worden. Aanbesteden Aanbestedingen voor goederen, diensten en werken die voortvloeien uit leningen uit de eigen middelen of fondsen geworven door leningen op de kapitaalmarkt, staan in principe open voor bedrijven uit alle landen ter wereld. Als de financiering uit andere middelen komt (risicokapitaal of middelen van de Europese Commissie) of onderdeel is van co-financieringsovereenkomsten met andere instellingen, kunnen bedrijven uit de EU ook deelnemen, maar gelden beperkingen voor andere landen. De volledige uitvoering van een project is in handen van de overheid of onderneming die bij de EIB een lening heeft afgesloten. Dit geldt ook voor het gehele inkoopproces, van het ontwerp van aanbestedingsdocumenten tot het tekenen van contracten. De EIB let er wel op dat de aanbesteding eerlijk, transparant en economisch wordt uitgevoerd en verleent hierbij eventueel assistentie. Voor de aanschaf van goederen en diensten bestaan er voor overheden andere regels dan voor het bedrijfsleven. De Europese richtlijnen voor aanbestedingen gelden voor praktisch alle overheden en organisaties die met publieksgeld gefinancierd worden. Onder de ‘aanbestedende diensten’ wordt verstaan: • de staat (centrale overheid); • de territoriale lichamen (provincies, gemeenten); • publiekrechtelijke instellingen. Onder publiekrechtelijke instelling wordt verstaan een organisatie die: • rechtspersoonlijkheid bezit; • tot doel heeft om specifieke overheidstaken te vervullen die niet van industriële of commerciële aard zijn; • onder toezicht van de overheid staan of in hoofdtaak door de overheid worden gefinancierd. Hieruit blijkt dat ook particuliere ondernemingen als een publiekrechtelijke instelling kunnen worden aangemerkt, met als gevolg dat deze ondernemingen de Europese aanbestedingsregels moeten naleven, of de onderneming naast die specifieke taken ook nog andere taken uitoefent is niet relevant. Binnen het Europees aanbesteden is sprake van zogenaamde ‘drempelbedragen28Als een bepaald project meer gaat kosten dan het vastgestelde drempelbedrag, voor de uitvoering van werken is dit bedrag momenteel 5.000.000 euro, dan moet er Europees worden aanbesteed. Echter, laat als aanbestedende dienst de keuze voor het al dan niet Europees aanbesteden niet alleen afhankelijk zijn van de drempelbedragen. Ook als het drempelbedrag niet wordt overschreden, zijn de doelstelling en het resultaat van dusdanig belang en een dermate grote impact voor de organisatie dat vrijwillig kiezen voor een aan de EU-regels gelijke procedure heel verstandig en praktisch is, ongeacht of er sprake is van een overschrijding van het drempelbedrag. Een zorgvuldige procedure biedt ook kansen voor de aanbestedende dienst. Het volgen van de procedure duurt niet veel langer. De kosten zijn niet echt hoger dan bij een ‘gewoon’ traject, immers bij niet Europees aanbesteden dient men ook alle regels als transparantie, non-discriminatie en zorgvuldigheid toe te passen door middel van een gestructureerd traject met een aantal stappen. Het wel volgen van een EU-procedure is in de kern niet wezenlijk verschillend. Het is niet tijdrovend en na afloop van een aanbestedingsprocedure is het voor alle partijen duidelijk waarom bepaalde afwegingen en keuzes gemaakt zijn. Een Europese aanbestedingsprocedure begint met het publiceren van een "Periodieke Indicatieve Aankondiging" (Periodic Indicative Notice). Hiermee worden kandidaat-leveranciers geïnformeerd over de geplande aankopen voor maximaal 12 maanden. Als er een concrete aanbesteding is, wordt er een “Aankondiging van Opdracht” (Contract Notice) gepubliceerd, waarbij kandidaat-leveranciers worden verzocht een dossier in te dienen. Op basis van de hierin vermelde criteria worden de kandidaten geselecteerd die kunnen deelnemen aan de aanbestedingsprocedure. zij ontvangen een volledige 28
Deze bedragen zijn gelijk aan de drempelbedragen van de Government Procurement Agreement (GPA).
21
prijsaanvraag, waarna zij hun offerte kunnen indienen. Hierna start een onderhandelingsprocedure, alvorens de opdracht toe te kennen. Deze beslissing wordt bekend gemaakt door het publiceren van een "Aankondiging van gegunde Opdracht" (Contract Award Notice). De aankondigingen gebeuren in het Publicatieblad van de Europese Unie. Er bestaan drie verschillende soorten aanbestedingsprojecten: • opdrachten tot levering van goederen; • opdrachten tot het verrichten van diensten; • opdrachten tot het uitvoeren van werken. Levering van goederen: bij deze categorie gaat het niet alleen om de aankoop van goederen (gebouwen, inrichtingen, bureaumateriaal en dergelijke), maar ook om de huur en leasing van goederen (dienstauto’s). Verrichten van diensten: deze hebben betrekking op onder meer vervoersdiensten voor de overheid, schoonmaakopdrachten, restauratiewerkzaamheden en dergelijke. Uitvoering van werken: hierbij gaat het om een overeenkomst gesloten tussen de overheid en een aannemer over het ontwerpen en/of het uitvoeren van bepaalde werken. Kenmerkend voor deze categorie van overheidopdrachten is de combinatie van levering van goederen en het verrichten van diensten, zoals voor allerlei bouwprojecten.
4.8 Interregionale publiek-private samenwerkingsverbanden Vanuit de Europese Unie wordt publiek-private samenwerking (PPS) sterk gestimuleerd. Enkele initiatieven van belang voor de verdere ontwikkeling van PPS zijn: • European Initiative for Growth, behandelt de publieke en private investeringen in netwerken en kennis. Dit programma richt zich op het realiseren van de missing links in het Europese transportnetwerk en op de toegang tot breedbandtechnologie voor iedereen in de Unie tegen 2005; • PPS (en de facilitering ervan) wordt gepromoot als uitvoeringswijze voor projecten; • Een belangrijk onderdeel is de realisatie van het Trans-European Network. De investeringen in deze prioritaire transportprojecten belopen 220 miljard euro tot 2020; verwacht wordt dat 10 à 30% via PPS zal uitgevoerd worden; • Groenboek over publiek-private samenwerking en het Gemeenschapsrecht inzake overheidsopdrachten en concessieovereenkomsten – april 2004; Guidelines for succesfull PPP29: Op het niveau van de Europese Gemeenschap is de term “publiek-private samenwerking” niet gedefinieerd, ook niet in het recente “Guidelines for succesfull public-private partnerships”. Over het algemeen stelt men dat het gaat om vormen van samenwerking tussen overheidsinstellingen en het bedrijfsleven die bedoeld zijn om infrastructuur te financieren, bouwen, renoveren, beheren of onderhouden of een dienst te verlenen. Een PPS heeft steeds terugkerende kenmerken: • De samenwerking tussen de publieke en de private partij duurt relatief lang en betreft diverse aspecten van een uit te voeren project; • Het project wordt gedeeltelijk door de private sector gefinancierd; • De private onderneming speelt een belangrijkere rol in het ontwerp, de uitvoering en de financiering van een project, terwijl de publieke partij zich concentreert op het definiëren van de te bereiken doelstellingen betreffende het publieke belang, de kwaliteit van de geboden diensten en het prijzenbeleid; • De risico’s worden door beide partijen gedeeld, afhankelijk van de capaciteit van de betrokken partijen om risico’s te beoordelen, te controleren en te beheersen.
29
Bron: Geschreven door: Europese Commissie, Dir.Gen. Regionaal Beleid, maart 2003
22
5 Vlaanderen De Europese Unie heeft rechtstreeks invloed op het Vlaams milieubeleid. Enerzijds is de Europese Unie voor Vlaanderen het forum geworden voor de formulering van regelgeving en voor het instrumentarium. Normen in verband met bijvoorbeeld water, lucht, geluid worden steeds meer in richtlijnen opgenomen, die de lidstaten in de eigen wetgeving moeten omzetten. Anderzijds bereiden de lidstaten de grote internationale milieuconferenties voor binnen de context van de EU. Daarbij streven ze steeds naar een gezamelijk EU-standpunt. 5.1 Milieubeleid Vlaanderen Op basis van het decreet Algemene Bepalingen inzake Milieubeleid (DABM, 1995) wordt om de vijf jaar een milieubeleidsplan opgesteld. Inmiddels spreken we over het MINA-plan 3 of over het Milieubeleidsplan 2003-2007. Het milieubeleidsplan omvat ook een actieplan. De voltallige Vlaamse regering stelt dit milieubeleidsplan vast. Het besluit van deze vaststelling wordt gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Het is dus niet uitsluitend de minister van Leefmilieu die zich engageert, maar elk lid van de Vlaamse regering voor wat betreft zijn/ haar bevoegdheidsdomein. Dit vertaalt zich ook naar de uitvoering van het plan. Het milieubeleid heeft de andere beleidsdomeinen nodig bij de realisatie van de diverse doelstellingen. Het milieubeleidsplan bepaalt de hoofdlijnen van het milieubeleid dat door het Vlaamse Gewest, alsmede door de provincies en gemeenten in aangelegenheden van gewestelijk belang, dient te worden gevoerd. De primaire functie van het plan is het bevorderen van de doeltreffendheid, de efficiente en de interne samenhang van het milieubeleid op alle niveaus en terreinen. Duurzame ontwikkeling is in de eerste plaats sterk verbonden met milieuzorg: we moeten de grenzen die het milieu ons stelt erkennen. Zowel de opvangcapaciteit als de bronfunctie van het milieu zijn immers beperkt. Maar duurzame ontwikkeling is meer dan dat. Ze rust ook op economische en sociale pijlers en kan pas slagen als ze vertrekt van een bestuurlijke en een democratische invalshoek. Duurzame ontwikkeling is het referentiekader voor het milieubeleidsplan. Dit komt onder meer tot uiting in de thema’s voorraadbeheer, integraal waterbeleid, gebiedsgericht en internationaal beleid. 5.2 Vlaams waterbeleid Sinds het midden van de jaren 1990 is de overtuiging gegroeid dat een doordacht en duurzaam waterlopenbeheer best georganiseerd wordt op basis van het watersysteem, en niet op basis van administratieve of bestuurlijke grenzen. Bovendien heeft de voortdurende wisselwerking tussen verschillende aspecten van het waterbeheer er toe geleid dat klassieke benaderingen vanuit bijvoorbeeld waterkwaliteit of waterkwantiteit meer en meer overgaan in een geïntegreerde aanpak. Een geïntegreerde aanpak niet alleen op gewestelijk vlak maar ook op provinciaal en zelfs op gemeentelijk vlak. Deze benadering plaatsen we tegenwoordig onder de noemer integraal waterbeheer. Het is in deze filosofie dat de Europese Kaderrichtlijn werd opgesteld, dat de 11 bekkens ((Brugse Polders, Gentse Kanalen, IJzer, Leie, Boven-Schelde, Beneden-Schelde, Dender, Dijle en Zenne, Nete, Demer, Maas) in Vlaanderen afgebakend werden en dat Vlaanderen het decreet integraal Waterbeheer opstelde. Hiervoor had Vlaanderen echter al de code van goede praktijk voor duurzaam lokaal waterbeleid opgesteld, een code die deels een voorloper is van de kaderrichtlijn water en het decreet integraal waterbeheer. De code van goede praktijk voor duurzaam lokaal waterbeleid kwam tot stand in het kader van de uitvoering van actie 72 van het Vlaams Milieubeleidsplan 1997-2001. Zij wil een handleiding zijn voor een planmatig waterbeleid. In deze code worden een aantal essentiële stappen beschreven om te komen tot een gedragen duurzaam lokaal waterplan (DuLo-waterplan). Een belangrijk kenmerk van het DuLo-waterplan is dat het bedoeld is als actieplan. Het moet een aanzet zijn om effectief een aantal maatregelen te nemen en aan alle burgers en doelgroepen een antwoord te bieden op vragen met betrekking tot het lokale watersysteem, en de rol die zij daarin kunnen en moeten spelen. De code is bestemd voor gemeenten, steden, Polders, Wateringen en provincies, alsook voor diegenen die in opdracht van deze waterbeheerders mee vorm geven aan het duurzaam lokaal waterbeleid. Duurzaam lokaal waterbeleid is zowel op het vlak van planning als op het vlak van uitvoering de verantwoordelijkheid van het lokale bestuurlijke niveau. Het gaat hier om zowel gemeenten, provincies als Polders en Wateringen, welke samen tot een gemeenschappelijke visie en actieplan zullen moeten komen. De maatregelen zullen echter niet alleen van toepassing zijn op het bestuurlijke niveau zelf maar zullen ook naar de verschillende doelgroepen vertaald worden. Op niveau van de verschillende doelgroepen (burger, wijk, natuurvereniging, KMO's, landbouw,…) richt duurzaam lokaal waterbeleid zich voornamelijk op brongerichte maatregelen. Deze brongerichte aanpak bevat maatregelen met betrekking tot het oplossen en voorkomen van wateroverlast, waterverontreiniging, verdroging, aantasting van het natuurlijk milieu van watersystemen, en erosie. Het gaat dus over maatregelen genomen op lokaal vlak, ter bevordering van de lokale en bovengemeentelijke waterhuishouding en de waterkwaliteit. Zodoende zijn er 7 concrete doelstellingen30 opgesteld die leiden in de richting van een duurzaam lokaal waterbeleid, op de volgende pagina worden 30
Bijlage 6: De 7 concrete doelstellingen uit de code voor duurzaam lokaal waterbeleid
23
de doelstellingen die te maken hebben met regenwater weergegeven: Maximale retentie (infiltratie, berging en vertraagde afvoer) van hemelwater aan de bron: zo min mogelijk hemelwater wordt versneld afgevoerd naar de waterloop. Het hemelwater wordt zo veel mogelijk aan de bron opgevangen en gebruik, geïnfiltreerd en zo nodig vertraagd afgevoerd, gescheiden van het rioleringsstelsel. Dit alles om piekafvoeren te voorkomen in de strijd tegen wateroverlast en erosie, infiltratie te bevorderen in de strijd tegen verdroging, en verdunning van het afvalwater tegen te gaan in de strijd tegen waterverontreiniging. Voorkomen en beperken van diffuse verontreiniging: er wordt gestreefd naar het voorkomen van het gebruik van waterschadelijke producten of, indien dit niet mogelijk is, ze te vervangen door het gebruik van minder schadelijke alternatieven. Afstromend hemelwater van potentieel vervuilde oppervlakken wordt opgevangen en gezuiverd (bijvoorbeeld druk bereden wegen, parkings,…). Voorkomen en beperken van erosie en sedimenttransport naar de waterloop: erosie op het land en de afvoer van bodemdeeltjes naar de waterloop wordt tegengegaan. In onderstaand schema wordt aangegeven hoe de 7 doelstellingen op het geheel van het watersysteem en de waterketen. De stippellijnen geven aan dat het gaat over te verminderen of te beperken stromen. Zo zal met name de hoeveelheid opgepompt grondwater, de hoeveelheid overstortwater vanuit het rioleringsstelsel, alsook de hoeveelheid afgevoerd hemelwater moeten worden geminimaliseerd. WATERSYSTEEM
WATERKETEN
6 Oppervlakte Water 7
4
Grond Water
7
2 4
Gebruik
2
3 Collectering en afvoer
2
3 Zuivering
5 1
4
1
Hemel Water
1
1
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Maximale retentie (infiltratie, berging en vertraagde afvoer) van hemelwater aan de bron Sanering afvalwaterlozingen Bewaking en verbetering van de kwaliteit van de riolerings- en zuiveringsinfrastructuur Voorkomen en beperken van diffuse verontreiniging Voorkomen en beperken van erosie en sedimenttransport naar de waterloop Kwantitatief, kwalitatief en ecologisch duurzaam waterlopenbeheer Duurzaam (drink)watergebruik
Zoals in het schema duidelijk wordt kan regenwater op een drietal manieren behandeld worden. • het kan gebufferd worden waardoor het vertraagd het grondwater inloopt • het kan gebruikt worden als bijvoorbeeld, bluswater of koelwater voor de installaties • het kan vertraagd gecollecteerd en afgevoerd worden. 5.3 Integraal waterbeleid In de eerste waterbeleidsnota, van 8 april 2005, tekent de Vlaamse Regering de krijtlijnen uit van haar visie op het waterbeleid in Vlaanderen. De waterbeleidsnota is gericht op de verwezenlijking van de doelstellingen van het decreet Integraal Waterbeleid. Dat decreet is de vertaling van de Europese kaderrichtlijn Water en tekent een waterbeleid uit met aandacht voor alle facetten van het watersysteem en met raakvlakken met andere beleidsdomeinen. Maar waar de Europese kaderrichtlijn Water voornamelijk milieudoelstellingen oplegt, gaat het decreet verder en kiest het resoluut voor een geïntegreerde benadering. De waterbeleidsnota streeft naar een evenwicht tussen de ecologische, sociale en economische functies van watersystemen en bevat daartoe vijf krachtlijnen31.
31
Bijlage 7: De vijf krachtlijnen uit de waterbeleidsnota
24
Om te voorkomen dat de wateroverlast wordt afgewenteld op de stroomafwaarts gelegen gebieden, volgt het waterbeheer een drietrapsstrategie. Die strategie moet een antwoord bieden op de wateroverlast in Vlaanderen, maar moet ook bijdragen aan de strijd tegen verdroging: • Vasthouden: in de eerste plaats wordt de neerslag zoveel mogelijk ter plaatse vastgehouden; • Bergen: indien nodig wordt voor extra buffering gezorgd langs de waterlopen; • Afvoeren: als zowel vasthouden als bergen ontoereikend zijn, moet het water zo vertraagd mogelijk worden afgevoerd naar de waterlopen stroomafwaarts. De volgorde van de strategieën geeft aan welk beheer de voorkeur geniet. Om kans op slagen te hebben is het belangrijk dat deze aanpak vorm krijgt op verschillende niveaus van het waterbeheer. Vasthouden: neerslag moet zoveel mogelijk de bodem insijpelen. Die infiltratie zorgt voor een aanvulling van de grondwatertafel en voor een vertraagde afvoer van de waterlopen. In beide gevallen wordt de kans op een overstroming kleiner. Door een verminderde afstroming neemt erosie af, alsook de toevoer van sedimenten. Daardoor komt er minder slib in de waterlopen terecht en moet er minder geruimd worden. Doordat het grondwater aangevuld wordt, wordt verdroging tegengegaan. Een positief neveneffect van infiltratie is bovendien dat het ook de waterkwaliteit ten goede komt: de riooloverstorten treden minder vaak in werking en het rioleringswater wordt efficiënter gezuiverd. Ook in de waterlopen zelf komt het erop aan het water vast te houden en de afvoer zo veel mogelijk te vertragen. Dat kan bijvoorbeeld door oevers weer in hun natuurlijke staat te herstellen en waterlopen opnieuw te laten meanderen. Hoe water vasthouden in de praktijk wordt toegepast, hangt af van de bestemming en de inrichting van het gebied. In gebieden waar grote oppervlakten verhard zijn -woongebieden, industrieterreinen, wegen, parkeerplaatsen- staat hergebruik van hemelwater voorop. Het afkoppelen van hemelwater voorkomt dat dit water naar een gemengd rioleringsstelsel afvloeit. Daarnaast kunnen, waar de lokale situatie en de bodemgesteldheid het toelaat, oppervlakten waterdoorlaatbaar worden gemaakt zodat de neerslag zoveel mogelijk in de bodem kan dringen. Bergen: als er bovenstrooms onvoldoende mogelijkheden zijn om het water vast te houden, is extra buffering nodig. Langs de rivieren worden gebieden aangesproken waar het extra water tijdelijk opgevangen kan worden bij extreme afvoeren. De natuurlijke bergingscapaciteit van valleigebieden (bijvoorbeeld de winterbedding) wordt hierbij zo veel mogelijk gebruikt. Daarnaast zullen op bepaalde plaatsen overstromingsgebieden moeten worden afgebakend die ruimte teruggeven aan de waterlopen. Die al dan niet gecontroleerde overstromingsgebieden breiden de capaciteit voor berging uit en ze compenseren natuurlijke overstromingsgebieden die al door bebouwing en industrie zijn ingenomen of voor andere functies worden gebruikt. De overstromingsgebieden worden afgebakend in de waterbeheerplannen die per stroomgebied, bekken en deelbekken opgemaakt worden. De afbakening gaat uit van een verbetering van de waterhuishouding, maar houdt ook rekening met andere elementen, zoals de kostenefficiëntie en een rationeel grondgebruik. Afvoeren: als vasthouden en bergen niet voldoende zijn, moet het water zo vertraagd mogelijk worden afgevoerd. De afvoercapaciteit moet dus in de laaggelegen gebieden voldoende groot zijn, zodat de risico’s minimaal worden. Lokaal baggeren en ruimen, verbreding van waterlopen en het installeren van pompen om water af te voeren, zijn voorbeelden van dergelijke maatregelen. Ook extra infrastructuurwerken kunnen nuttig zijn. Die werkzaamheden worden steeds bekeken vanuit het concept ‘vasthouden – bergen – afvoeren’. Infrastructuurwerken ter bevordering van de scheepvaart blijven vanzelfsprekend wel mogelijk. Landbouw en industrie zijn onmisbare pijlers voor de Vlaamse economie. Beide sectoren hebben de afgelopen jaren al grote inspanningen geleverd om hun waterverbruik te reduceren en waterverontreiniging tegen te gaan. Nu komt het er in de eerste plaats op aan die inspanningen te consolideren en de kansen tot win-winsituaties te benutten. Een toenemend efficiënt waterbeheer komt immers zowel de sectoren als het watersysteem ten goede. Een dergelijk waterbeheer is steeds gericht op een daling van de totale hoeveelheid water in het productieproces. Om dat in de praktijk te brengen, denkt de Vlaamse Regering aan verschillende instrumenten en maatregelen. De Best Beschikbare Technieken blijven een centrale rol spelen. Van belang is dat het onderzoeks- en wetenschapsbeleid voldoende aandacht heeft voor water. Daarnaast zal de Vlaamse Regering bedrijven stimuleren om een wateraudit te laten uitvoeren. Zo’n audit moet de mogelijkheden voor waterbesparing en hergebruik in het bedrijf blootleggen. In een aantal gevallen -bijvoorbeeld als gevolg van Europese richtlijnen- zullen van de sectoren extra inspanningen nodig zijn. Een voorbeeld van zo’n extra maatregel binnen de industrie is het afkoppelen van verharde oppervlakten. De laatste tien jaar is de hoeveelheid water die onttrokken wordt voor gebruik door de gezinnen, de industrie en de landbouw lichtjes verminderd. Toch vraagt een duurzaam watergebruik extra inspanningen van al deze sectoren. Op korte termijn legt de Vlaamse Regering de volgende doelstellingen op aan het watergebruik: • afname van het industrieel watergebruik (exclusief koelwater) tot 430 miljoen m3/ jaar
25
5.4 Watertoets Integraal waterbeleid vraagt om een grote samenhang tussen waterbeleid en ruimtelijk beleid en streeft naar meer ‘ruimte voor water’. Het watersysteem is immers een van de ordenende principes in de ruimtelijke ordening. Het is dan ook belangrijk de impact van de ruimtelijke ordening op het watersysteem al in de planningsfase te onderkennen. Het decreet Integraal Waterbeleid heeft daarom de watertoets ingevoerd. De watertoets heeft als doel de eventuele schade van plannen, programma’s en vergunningen aan het watersysteem in een vroeg stadium te evalueren en de kansen voor het watersysteem zo veel mogelijk te benutten. Bij elke beslissing over een vergunning, een plan of een programma moet de betrokken overheid de impact op het watersysteem evalueren in het licht van de doelstellingen en de beginselen van het integraal waterbeleid. Tegelijkertijd dient er milieueffect rapportage opgemaakt te worden.32 5.5 Stedenbouwkundige verordening hemelwater Specifiek voor de opvang en de infiltratie van hemelwater keurde de Vlaamse Regering een gewestelijke stedenbouwkundige verordening goed. De komende jaren zal nauwlettend worden toegekeken op de toepassing van deze verordening.33 De verordening bevat voorschriften voor de lozing van nietverontreinigd hemelwater, afkomstig van verharde oppervlakken. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat hemelwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd wordt afgevoerd. Ook de plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden. De verordening is van toepassing op het bouwen, herbouwen van gebouwen met een horizontale dakoppervlakte die groter is dan 75 vierkante meter en als de referentieoppervlakte van de verharding groter is dan 200 vierkante meter ook op het aanleggen of heraanleggen van verharde grondoppervlakken. Het besluit is niet van toepassing in volgende gevallen: 1° op verharde grondoppervlakken die nog voldoende infiltratie mogelijk maken, zoals steenslagverharding of grastegels; 2° op verharde grondoppervlakken die tot het openbaar wegdomein behoren of die bestemd zijn om te worden ingelijfd bij het openbaar wegdomein; 3° indien het hemelwater dat op de verharde grondoppervlakte valt, op natuurlijke wijze naast de verharde grondoppervlakte op eigen terrein in de bodem kan infiltreren; 4° indien het hemelwater door contact met de verharde oppervlakte dermate vervuild wordt, dat het als afvalwater dient beschouwd te worden. Op de plannen dient aangegeven welke verharde oppervlakken onder een van voormelde uitzonderingen vallen. Een stedenbouwkundige vergunning voor de werken kan alleen worden afgegeven als op de plannen de exacte inplanting, de inhoud van de hemelwaterput, in liters, de totale horizontale dakoppervlakte en de totale overige verharde grondoppervlakte in vierkante meter, als ook aftappunten van het hemelwater vermeld staan. Het volume van de hemelwaterput dient in verhouding te staan tot de horizontale dakoppervlakte. Voor een horizontale dakoppervlakte tot 100 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 3000 liter of meer. Voor een horizontale dakoppervlakte tussen 100 en 150 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 5000 liter of meer. Voor een horizontale dakoppervlakte tussen 150 en 200 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 7500 liter of meer. Daarnaast moet de hemelwaterput op een operationele pompinstallatie worden aangesloten, die het gebruik van het opgevangen hemelwater mogelijk maakt. Een pompinstallatie is niet verplicht indien de aftappunten gravitair gevoed kunnen worden. Een stedenbouwkundige vergunning voor de werken kan enkel worden verleend als op de plannen de plaatsing van een infiltratievoorziening is aangegeven. Op de plannen wordt naast de exacte inplanting, omvang en diepte van de infiltratievoorziening, het buffervolume van de infiltratievoorziening, in liters en de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. Het buffervolume dient in verhouding te staan tot het gerealiseerde infiltratiedebiet. Het buffervolume van de infiltratievoorziening dient minimaal 300 liter per begonnen 20 vierkante meter referentie-oppervlakte van de verharding te bedragen. De oppervlakte van de infiltratievoorziening dient minimaal 2 vierkante meter per begonnen 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. Van deze afmetingen kan slechts afgeweken worden indien de aanvrager aantoont dat de door hem voorgestelde oplossing een afdoende buffer- en infiltratiecapaciteit heeft.
32
Decreet tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffect- en veiligheidsrapportage 33 Bijlage 8: Stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten
26
Het hemelwater mag in enkele gevallen vertraagd afgevoerd worden via een afvoerbegrenzer met een maximaal lozingsdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding, in één van onderstaande gevallen: 1° de aanvrager toont aan dat de doorlatendheidsfactor kf van de bodem op de plaats van de geplande infiltratievoorziening kleiner is dan 1.10-5 meter per seconde. 2° de aanvrager toont aan dat infiltratie onmogelijk is wegens voortdurend voorkomende hoge grondwaterstanden. Een buffervolume van 400 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding moet in dit geval worden aangelegd. Het buffervolume van de infiltratievoorziening dient minimaal 300 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. De oppervlakte van de infiltratievoorziening dient minimaal 2 vierkante meter per begonnen 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. Indien de referentieoppervlakte van de verharding groter is dan 1000 vierkante meter, mag het hemelwater vertraagd afgevoerd worden met een maximaal afvoerdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding. Van deze afmetingen kan slechts afgeweken worden indien de aanvrager aantoont dat de door hem voorgestelde oplossing een afdoende buffer- en infiltratiecapaciteit heeft. Deze vrijstelling geldt niet voor de eerste 1000 vierkante meter van de referentieoppervlakte van de verharding. Op de plannen wordt de exacte inplanting en het buffervolume van de voorziening voor vertraagde lozing, in liters, en de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. Als de aanvrager voldoet aan de bepalingen van dit besluit door een combinatie van hemelwaterput, infiltratievoorziening en/of vertraagde lozing, dan wordt een verdeling van de horizontale dakoppervlakte en de referentieoppervlakte van de verharding over deze verschillende oplossingen doorgevoerd. Aan de bepalingen van dit besluit kan zowel worden voldaan door de aanleg van individuele voorzieningen als door de aanleg van collectieve voorzieningen, die voor meerdere onroerende goederen een oplossing voorzien. Aan de bepalingen van dit besluit kan geheel of gedeeltelijk worden voldaan door het uitvoeren van compenserende maatregelen op hetzelfde goed, namelijk door het verwijderen van bestaande verharde oppervlakten. De hemelwaterput, de infiltratie- of buffervoorziening en/of de lozingsbegrenzer dienen geplaatst en in gebruik genomen te zijn ten laatste zes maanden nadat het gebouw of de verharding in gebruik is genomen. Als de aanvrager een afvoer van het hemelwater dient aan te leggen, dan is hij verplicht het overtollige hemelwater minstens tot aan het lozingspunt gescheiden af te voeren van het afvalwater. Het lozen van hemelwater op de openbare gemengde riolering kan enkel bij afwezigheid van een kunstmatige afvoerweg voor hemelwater of een oppervlaktewater waarop met redelijke kosten kan aangesloten worden. Indien een nieuwe openbare riolering, die bestemd is voor de afvoer van afvalwater en hemelwater, wordt aangelegd op een plaats waar nog geen riolering aanwezig was, dan dient deze riolering in een gescheiden stelsel te worden aangelegd. De minister, bevoegd voor ruimtelijke ordening, of de gewestelijke stedenbouwkundige ambtenaren kunnen, op gemotiveerde vraag van de bouwheer, afwijkingen toestaan op de verplichtingen alleen wanneer de plaatselijke omstandigheden, specifieke eisen van technische aard of bijzondere nieuwe technieken een andere bouwwijze vereisen of verantwoorden. In dat geval moet bij het uitvoeren van de watertoets het advies gevraagd worden van het bekkensecretariaat van het bekken op wiens beheersingsgebied de vergunningsaanvraag betrekking heeft. Vergunningen Los van bovenstaande stedenbouwkundige vergunning dient er natuurlijk nog rekening gehouden te worden met tal van andere vergunningsplichten, verordeningen en bepalingen etc.. zoals bijvoorbeeld: Een bouwvergunning zoals bedoeld in het decreet betreffende de ruimtelijke ordening, gecoördineerd op 22 oktober 1996. Een milieuvergunning bij het exploiteren van een inrichting, die hinderlijk wordt geacht voor de mens en het leefmilieu. Afhankelijk van de aard en de belangrijkheid van de milieueffecten, waarbij: klasse 1: geeft inrichtingen aan die als het meest hinderlijk worden beschouwd. Deze zijn milieuvergunningsplichtig volgens de procedure van klasse 1. klasse 2: geeft inrichtingen aan die als hinderlijk worden beschouwd. Die zijn milieuvergunningsplichtig volgens de procedure van klasse 2. klasse 3: geeft inrichtingen aan die als het minst hinderlijk worden beschouwd. Die zijn onderhevig aan de meldingsplicht van een klasse 3-inrichting. De lijst van als hinderlijk beschouwde inrichtingen is te vinden als bijlage van het VLAREM. Koppeling bouwvergunning aan milieuvergunning: de bouwvergunning wordt geschorst zolang de milieuvergunning niet definitief is verleend of de melding niet is gebeurd.
27
Een milieueffectrapport is vereist bij de aanvraag van een milieuvergunning voor een aantal activiteiten, en bij de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning voor een aantal andere activeiten. De MER-plicht geldt niet enkel bij de vergunningsaanvraag voor een nieuwe inrichting, maar ook bij de hervergunning. Een MER kan ook nodig zijn bij belangrijke uitbreidingen of wijzigingen aan dergelijke inrichtingen. De lijsten met de specifieke vergunningsplichtige werkzaamheden zijn momenteel aan herziening toe om de Europese richtlijn terzake om te zetten in de Vlaamse regelgeving. De huidige lijsten en meer informatie zijn evenwel te vinden op: http://www.mervlaanderen.be/ Los hiervan gelden er verordeningen en voorschriften die per gemeente kunnen verschillen. 5.6 Subsidies Subsidiebesluit principiele subsidiering bedrijventerreinen Onder enkele belangrijke algemene voorwaarden kan er gebruik gemaakt worden van het subsidie besluit van 5 september 2003 houdende principiele subsidiering van bedrijventerreinen, wetenschapsparken en bedrijfsgebouwen. Zo kunnen slechts subsidies verstrekt worden voor het uitvoeren van infrastructuurwerken die gratis opgenomen worden in het openbaar domein. Nieuwe bedrijventerreinen zonder voorafgaande opruimingswerken of saneringswerken kunnen aanspraak maken op een subsidie van 25% op de kostprijs van de werken, zijn er wel substantiële opruimingswerken of gebeurt de aanleg met Europese steun dan bedraagt de subsidie 40%. De Vlaamse Regering kan voor terreinen waarvan de hogere infrastructuurkost of een specifiek strategisch belang kan aangetoond worden de subsidie verhogen tot 60%. Verouderde bedrijfsterreinen die om economische, ruimtelijke, milieuwetgevings- of bodemsaneringsredenen worden heringericht, met een substantiële uitgifte van nieuwe kavels tot gevolg, of die heraangelegd worden met Europese steun kunnen een subsidie van 40% krijgen. Zonder substantiële uitgifte van nieuwe kavels bedraagt dit percentage 60%. De Vlaamse Regering kan voor terreinen waarvan de hogere infrastructuurkost of een specifiek strategisch belang kan aangetoond worden de subsidie verhogen tot 60%. Wetenschapsparken worden aangelegd krachtens een specifieke samenwerkingsovereenkomst met universiteiten of industriële hogescholen. Het subsidiepercentage bedraagt 85% en is ook geldig voor de heraanleg van verouderde wetenschapsparken. De doelgroep van het subsidiebesluit is uitgebreid in die zin dat naast de gebruikelijke openbare rechtspersonen (gemeenten, intercommunale verenigingen en Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappijen (GOM's)) nu ook ondernemingen, publiekprivate en zuiver private of publieke samenwerkingsvormen tot de subsidiëring worden toegelaten, maar slechts voor deze werken die achteraf in het openbaar domein terechtkomen. De begunstigde hoeft geen eigenaar te zijn van de gronden, maar kan werken op basis van een overeenkomst met de eigenaar. Daarnaast zijn er nog enkele andere voorwaarden waaraan voldaan moet worden zo moet voor elk gesubsidieerd bedrijventerrein een uitgifte- en een terreinbeheersplan ingediend worden, hiermee wordt toegezien op een zuinige inplanting van percelen en gebouwen. Daarnaast wordt speculatie en leegstand tegengegaan door een bouw- en exploitatieverplichting op te leggen. Om deze kwaliteitseisen ook op de lange termijn veilig te stellen zal er een voortgangscontrole moeten worden ingesteld op de verkoop- en huurcontracten.vHet terreinbeheersplan moet leiden tot een duurzaam onderhoud van zowel openbare als private kavels. Het moet streven naar een nauwe samenwerking met de bedrijven hetgeen op termijn kan uitmonden in een gezamenlijke organisatie van zowel mobiliteit, veiligheid, vuilophaling, sociale voorzieningen, onderlinge uitwisseling van producten enzovoort. Om in aanmerking te komen voor een subsidie, is de begunstigde verplicht een vooroverleg te organiseren. Daarop dienen minstens de begunstigde zelf, de eigenaar, de ontwikkelaar, de gemeente, de ontwerper, de administratie Economie en de afdeling Gesubsidieerde Infrastructuur van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap aanwezig te zijn. Indien nodig worden ook de brandweer en de vertegenwoordigers van de nutsmaatschappijen uitgenodigd. Het met elkaar in contact brengen van de verschillende actoren werkt tijdbesparend. Zo kunnen immers vooraf knelpunten bediscussieerd worden en adviezen aangevraagd. Een lijst met voor principiele subsidering in aanmerking komende werken is te vinden als bijlage 9 Voor principiële subsidiering in aanmerking komende werken. Een subsidie wordt aangevraagd met een verplicht te gebruiken aanvraagformulier, dat u op www.vlaanderen.be/ondernemen vindt. Let wel: bedrijventerreinen die in hoofdzaak bestemd zijn voor kleinhandelsactiviteiten, horeca en kantoren, komen niet in aanmerking voor subsidies. Naast deze zojuist uitgelichte punten dient de aanvrager en de aanvraag te voldoen aan de eisen van het Ministerieel besluit houdende vaststelling van de procedure tot subsidiëring van bedrijventerreinen, wetenschapsparken en bedrijfsgebouwen welke is te vinden op dezelfde website. Ecologiepremie Investeren in milieuvriendelijke of energiebesparende technologieën loont meer dan de moeite. Met de ecologiepremie, een onderdeel van het Actieplan Ondernemen, betaalt de Vlaamse overheid een gedeelte van de ecologische investeringen die een onderneming doet in het Vlaamse Gewest. Alle vennootschappen in de vorm van kleine, middelgrote of grote ondernemingen kunnen een beroep 28
doen op de ecologie- premie. Elke ecologie-investering komt in aanmerking. End-of-pipe- technieken komen enkel in aanmerking als ze 'best beschikbare technologie' zijn en als er geen alternatieven voorhanden zijn. Voor de meest voorkomende technologieën bestaat een technologieënlijst met een beschrijving van de technologie, de extra milieukosten en de in aanmerking komende investeringscomponenten. Als er met een certificaat bewezen kan worden dat er duurzaam ondernomen wordt. Voor nieuwe of heel specifieke technologieën die niet op de lijst staan, kan een elektronisch dossier ingediend worden. In dit dossier moeten de nodige stukken voorgelegd worden waaruit blijkt dat de technologie in kwestie voldoet aan de principes van de best beschikbare technologie. De ecologiepremie kan enkel aangevraagd worden op www.vlaanderen.be/ecologiepremie. De steunpercentages variëren naar gelang van de soort van investering en de grootte van de onderneming. KMO’s kunnen tot 35% subsidie krijgen voor ecologie-investeringen, voor grote ondernemingen bedraagt dat subsidiepercentage 25%. Bovendien kunnen alle ondernemingen een maximale bonus van 5% krijgen als ze een duurzaamheidscertificaat kunnen voorleggen. De ecologiepremie kan voor milieu-investeringen maximaal 1,8 miljoen euro per aanvraag bedragen, terwijl de premie voor investeringen op energiegebied kan oplopen tot 3,6 miljoen euro. 5.7 Publiek-private samenwerking34 Correct en werkbaar gedefinieerd is een PPS-project een project dat door een publiekrechtelijke en een privaatrechtelijke partij, gezamenlijk en in een samenwerkingsverband wordt gerealiseerd om een meerwaarde voor die partijen tot stand te brengen. Die meerwaarde kan financieel, maatschappelijk of operationeel zijn. Elk contract tussen een overheid (publiek) en een bedrijf (privaat) impliceert een samenwerking. De “samenwerking” in een PPS-constructie gaat echter verder. Beide partijen maken ruimte om de vooropgestelde resultaten creatiever te behalen. PPS biedt de mogelijkheid om de overheid en de bedrijven zo te laten samenwerken dat ze elk datgene kunnen doen waarin zij het beste zijn. Hierbij is uiteraard een duidelijke taak-, risico- en verantwoordelijkheids(ver)deling tussen de publieke en de private partijen nodig. Het creëren van een win-winsituatie is in ieder geval fundamenteel. Om echt efficiëntiewinst te kunnen realiseren zal de overheid de private partij voldoende ruimte voor creativiteit moeten bieden bij de aanpak van haar opdracht. Daarom houdt de overheid vanaf het uittekenen van het PPS-concept best rekening met de inbreng van de private partner, zonder uiteraard haar eigen belangen uit het oog te verliezen. Die eerste fase van het project is erg belangrijk voor later succes. Een resultaatsverbintenis biedt hiervoor, in tegenstelling tot een middelenverbintenis, de nodige ruimte. De resultaatsverbintenissen in kwestie zijn vaak ook voor een lange termijn en moeten regelmatig prestatie-evaluaties voorzien. Zo zal men de private partij bv. niet alleen de bouw van infrastructuur toevertrouwen maar ook het onderhoud ervan, gedurende een aantal jaren. Gespreid over die periode zal de private partij via een beschikbaarheidsvergoeding vergoed worden voor de bouw en het onderhoud. Op die manier zal niet enkel de bouwfase maar ook de volledige levenscyclus van de infrastructuur worden geoptimaliseerd. Bovendien moet de overheid niet onmiddellijk de volledige bouwkost betalen maar wordt die gespreid over de duur van de PPS-overeenkomst. Een PPS biedt de overheid niet alleen de mogelijkheid om de bij de private sector aanwezige kennis beter in te schakelen. Het biedt ook de mogelijkheid om overheidsprojecten (bv. de herwaardering van een buurt) en privé-projecten (vb. vastgoedprojecten) beter op elkaar af te stemmen en zo tot synergie te komen. Uit Brits onderzoek35 blijkt dat bij PPS-projecten voor de bouw van infrastructuur veel minder dan bij klassieke projecten de geraamde kostprijs (22% t.o.v. 73%) en de uitvoeringstermijn (24% t.o.v. 70%) wordt overschreden. Het is dan ook aangewezen om, zeker bij belangrijke investeringen in infrastructuur, na te gaan of een PPS-constructie, waarbij de private partner financieel verantwoordelijk wordt voor overschrijdingen van de kostprijs en de uitvoeringstermijn, opportuun is. Ten slotte heeft PPS niet alleen voor de overheid een aantal mogelijke voordelen. Voor private spelers biedt een PPS de kans om zich extra te differentiëren van hun concurrenten (dus niet alleen op prijs en kostenstructuren, maar vooral ook op kennis en creativiteit). Daarnaast zijn er voordelen zoals: een hogere maatschappelijke meerwaarde, een lagere totale kostprijs, een hoger commercieel rendement, een meer creatieve projectaanpak. Hoe dan ook draait het bij de private partijen in een PPS op de eerste plaats om rendement. Juridische ondergrond PPS Vlaanderen Vlaanderen heeft in de loop van de voorbije jaren een wettelijk kader gecreëerd voor het opzetten van PPS-constructies om (vooral) openbare werken uit te voeren. Sinds de resolutie in het Vlaams parlement van 22 december 1999 betreffende de uitvoering van publiek-private samenwerking en het oprichten van een kenniscentrum is er cruciaal wetgevend werk verricht. Op 18 juli 2003 werd het decreet betreffende publiek-private samenwerking door het Vlaams parlement bekrachtigd, nadat het Kenniscentrum PPS via het begrotingsdecreet van 22 december 2000 was opgericht en in 2002 operationeel geworden. In hetzelfde begrotingsdecreet werd het doel van de Vlaamse Participatiemaatschappij uitgebreid tot het realiseren voor alle bevoegdheidsdomeinen van PPS-projecten door middel van gespecialiseerde 34 35
Bron: Beleidsnota PPS 2004-2009 PFI Construction Performance , National Audit Office UK, 5 februari 2003.
29
dochterondernemingen. Deze taak werd intussen overgeheveld naar de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV), via het decreet van 6 juli 2001. In het decreet van 18 juli 2003 betreffende publiek-private samenwerking worden een aantal belangrijke juridische faciliteiten aangeboden zo wordt - inzake domeinrecht - de mogelijkheid geboden om onroerende goederen, behorend tot het openbaar en privaat domein, zo soepel mogelijk in PPSprojecten te betrekken. In het kader van een PPS-project kunnen er bijvoorbeeld zakelijke rechten gevestigd worden op de goederen van het openbaar domein, zoals het recht van opstal of erfpacht. Daarnaast is het zo dat - inzake het nemen van participaties - de Vlaamse Gemeenschap, het Vlaams Gewest en de Vlaamse openbare instellingen, maar ook de lokale besturen, tot op heden slechts onder heel strikte en beperkende voorwaarden een rechtspersoon kunnen oprichten of eraan deelnemen; laat staan dat hierbij een privaatrechtelijke partij als volwaardige partner geduld wordt. Nochtans zullen, om PPS-projecten succesvol te implementeren, vaak doe-maatschappijen met een afzonderlijke rechtspersoonlijkheid moeten kunnen worden opgericht. Mits naleving van bepaalde voorwaarden voorziet het decreet dan ook in de toekenning van een machtiging aan publiekrechtelijke partijen om voor PPS-projecten tot een rechtspersoon toe te treden, eventueel met een minderheidsparticipatie. Op de dag van vandaag is er dus een Vlaams kaderdecreet inzake PPS, een Vlaams PPS-kenniscentrum en een Vlaams PPS-overheidsagentschap, in oprichting binnen de PMV. In het PPS-decreet werden ook bepalingen opgenomen tot facilitering van lokale en bovenlokale PPS. In tegenstelling tot de regelingen inzake Vlaamse PPS-projecten wordt via dit decreet de bestaande regelgeving rechtstreeks aangepast; zo zijn er wijzigingen en aanvullingen doorgevoerd in de Nieuwe Gemeentewet, de Provinciewet, de OCMWwet en het decreet op de intergemeentelijke samenwerking. Het Vlaams PPS-decreet wordt in haar toepassing beïnvloed door de federale wet van 24 december 1993 betreffende de overheidsopdrachten en sommige opdrachten voor aanneming van werken, leveringen en diensten en de uitvoeringsbesluiten ervan. Deze wetgeving op overheidsopdrachten is op haar beurt een omzetting van de Europese richtlijnen ter zake. Het is een klassiek juridisch kader dat niet altijd even geschikt blijkt voor het opzetten van PPS-constructies. Daarom ligt op dit moment een Europees Groenboek over publiek-private samenwerking en het Gemeenschapsrecht inzake overheidsopdrachten en concessieovereenkomsten voor. In het huidige Gemeenschapsrecht is immers geen specifieke regeling voor PPS opgenomen. De minister-president van de Vlaamse Regering is krachtens art. 3, § 1, lid 1° b) 1) van het Besluit van de Vlaamse Regering tot bepaling van de bevoegdheden van de leden van de Vlaamse Regering, uitdrukkelijk bevoegd voor het beleid op regeringsniveau voor maatschappelijk gerichte beleidsinitiatieven of projecten die beleidsdomeinen overschrijden, zoals publiek-private samenwerking. De minister-president zet de lijnen uit van het PPS-beleid van de Vlaamse Regering. Hij kan voor de uitvoering van dit beleid, naast zijn eigen administratie, waarin als gevolg van het project Beter Bestuurlijk Beleid het Vlaams Kenniscentrum PPS zal worden ingebed, ook rekenen op de Participatiemaatschappij Vlaanderen. De PMV staat onder de voogdij van de Vlaamse minister van Financiën en Begroting. Uiteraard zullen, in functie van de inhoud van de verschillende PPS-projecten, ook de administraties van de verschillende ministers een zeer belangrijke rol spelen bij de voorbereiding en realisatie van projecten. Kenniscentrum PPS en PMV Het Vlaams Kenniscentrum PPS heeft vier rollen: veldontwikkelaar, kennismakelaar, procesbegeleider en meerwaardebewaker. Het kenniscentrum wijst de Vlaamse overheid, de lokale besturen en de private sector als veldontwikkelaar op de mogelijkheden van PPS. Het centrum wil in die hoedanigheid de zelfredzaamheid bij PPS-projecten bevorderen. Het kenniscentrum gaat ook na hoe PPS binnen de beleidsdomeinen waarvoor de Vlaamse overheid bevoegd is, kan worden toegepast. Als kennismakelaar verzamelt en deelt het centrum PPS-kennis, -ervaring en -modellen met alle betrokken partijen. Zo organiseert het kenniscentrum bv. in samenwerking met Kluwer Opleidingen een multidisciplinaire en geïntegreerde PPS-opleiding en gaf het een boekje36 uit dat de lokale besturen helpt bij het opzetten van PPS-projecten. De procesbegeleidende functie van het kenniscentrum omvat het adviseren en begeleiden van de Vlaamse administratie bij het detecteren van potentiële PPS-projecten en bij de vormgeving ervan. Het is echter de bevoegde administratie die de projecten coördineert. Het centrum is wel betrokken bij de voorbereiding en de evaluatie van een PPS-constructie en zal het PPS-proces mee begeleiden en eventueel ook op zich nemen. Het PPS-instrumentarium werd door het kenniscentrum ontwikkeld om iedereen die een PPS-project wil opzetten door de opeenvolgende fasen ervan te leiden. Het instrumentarium is als het ware een controlelijst die helpt om de juiste vragen te stellen en op basis van alle relevante elementen de juiste keuzes te maken37, op de volgende pagina is een schematische weergave van het PPS-instrumentarium weergegeven. Ten slotte vervult het kenniscentrum ook de rol van meerwaardebewaker, waarbij het de meerwaarde van een PPS evalueert ten opzichte van een “publieke” oplossing, zowel vòòr, tijdens als na de uitvoering. Vooraleer de Vlaamse Regering zich uitspreekt over een Vlaams PPS-project zal zij, overeenkomstig het PPS-decreet, hierover een advies krijgen van het Vlaams Kenniscentrum PPS. Voor de lokale PPS-projecten biedt het kenniscentrum niet dezelfde ondersteuning aan als voor de Vlaamse projecten. Toch ondersteunt het kenniscentrum de lokale besturen 36
37
Wegwijs in Publiek-Private Samenwerking, Politeia, 2004. Bijlage 10 PPS-Instrumentarium
30
waar het kan, bv. via workshops. De Participatiemaatschappij Vlaanderen stelt zich volgens haar beleidsvisie van 25 september 2002 op als een professionele dienstverlenende investeringsmaatschappij die duurzaam inspeelt op een veranderende omgeving via de realisatie van zowel tijdelijke als structurele opdrachten. De strategische functies van de PMV, en dus ook haar kerntaken, zijn: • het stimuleren van ondernemerschap bij de private sector; • het deelnemen in naam van de overheid aan nieuwe economische initiatieven of grootschalige projecten; • het leveren van hefboomwerking waar het marktinitiatief een extra stimulans nodig heeft; • het vervullen van de investeerdersrol voor de overheid in brede zin. De PMV legt zich toe op de rol van rationele investeerder bij de uitvoering en ontwikkeling of invulling van overheidstaken. Kritische succesfactoren daarvoor zijn het hanteren van meetbare doelstellingen en een alertheid op het gebied van rendement en resultaat. Dat komt niet alleen de continuïteit ten goede, maar biedt aan de initiatiefnemende of opdrachtgevende overheid de mogelijkheid om haar bijdrage te toetsen aan economische principes. Het flankerend beleid ter ondersteuning van de Vlaamse economie kan met behulp van het instrument PMV op duurzame economische principes gestoeld worden en via haar investeringsmaatschappij kan de overheid aan actief vermogensbeheer doen. De strategische toekomstvisie van de PMV werd vertaald in een aantal beleidsopties die inmiddels in de schoot van de PMV als concrete projecten worden behandeld. Een van die opties is PPS. De projecten op het gebied van publiek-private samenwerking moeten op structurele basis een bijdrage leveren aan nieuwe ontwikkelingen waarbij het gezamenlijk initiatief van private en publieke partners leidt tot meerwaarden die anders niet of in mindere mate tot stand zouden komen. Door het oprichten van een gespecialiseerde dochter binnen PMV kan de Vlaamse overheid als investeerder in de individuele projecten waarbij gezamenlijk initiatief vooropstaat, participeren en dus ook delen in het rendement. Deze dochtervennootschap zal de houdstermaatschappij zijn voor de participaties van het Vlaamse Gewest in publiek-private initiatieven. Dat zal het geval zijn voor zowel contractuele PPSprojecten, op basis van overeenkomsten, als voor participatieve PPS-projecten, op basis van deelname aan vennootschappen op aandelen.
1
-
+
2
-
+
& projec tdefiniëring
Publieke structurering
3
-
+
Partnership keuze Uitvoering managem en t
& partnership crea tie
4
van PPS
toewij zen PPS project PPS proj ect
Publieke besluitvorming Ex post evaluatie
Voorbereiding en uitvoering aanbestedingsprocedure voor publieke variant
met PPS geh alte
Identificatie overheidsinitiatief
Publieke besluitvorming
aanbestedingswij ze PPS
Meerwaarde
contracteringstrategie
meting fase 3
PPS
Meerwaarde
PPS
meting fase 2
PPS
- Handleiding PPSI Balanced S corecard fase 3 ( PPS - I - 9A) - Handleiding PPS Balanced Scorecard fase 2 ( PPS3)
PS V voorbeeld ( PPS - I - 9B) - Handleiding verkorte PPV ( PPS - I-- 4A)
Publieke besluitvorming
PPS
(PPS-I -12)
Ex post evaluatie
4
- PPS Operationele Meerwaarde Toetsing ( PPS - I - 6)
+
- Rekenmodel verkorte PPV ( PPS- I -124B)stappen model MKBA ( PPS - I - 5)
- PPV voorbeeld ( PPS - I - 4C)
- 12- stappen model MKBA ( PPS - I - 5)
PPS proces vanuit publiek perspectief
PPS
(PPS-I -2)
meting fase 3
PPS Kansrijkheid
3
- PPS Operationele Meerwaarde Toetsing ( PPS- I - 6)
meting fase 2
PPS Kansrijkheid
+
- PPS Procesupdate fase 2 ( PPS - I --7) PPS Procesupdate fase 3 ( PPS - I - 10)
2
- PPS Procesopvolging fase 2 ( PPS - 8) Procesopvolging fase 3 ( PPS - I - 11) -- I PPS
I nitiatiedocum e n tntieeltoetsing P o te
(PPS-I -1)
1B
-
'partnership keu ze en 'm c a rea nag tie' em en t en uitvoering'
Beg eleiden, opvolgen , adviseren en Beg eleiden, opvolgen B, eg eleiden, opvolgen ,
-
en projec tdefi niëring'
ev alueren van 'publiek e structurer ain dv g iseren en ev aluer a en dvis ver an en en ev alueren van
Corresponderend PPS I nstrumentarium per fase
1A +
Open en en samen In stel scle ha n tten van
-
van ee n PPS-doss P ier PS-geh alte
Passief maken of afsluiten van PPS dossier
Figuur: Schematische weergave PPS-I
31
Kritische succesfactoren PPS Publiek-private samenwerking is een groepsgebeuren, langs beide kanten van het partnerschap. Bijv. voor grote infrastructuurwerken zal de Vlaamse overheid te maken hebben met een groep van bouwondernemers, meestal verenigd in een tijdelijke handelsvereniging. Langs overheidszijde kan er evenmin solo slim gespeeld worden. Vaak zullen meerdere ministers en hun administraties betrokken partij zijn. Bijvoorbeeld, op het gebied van infrastructuur zal niet alleen de minister van Openbare Werken een rol spelen, maar zal ook de minister van Ruimtelijke Ordening in het project stappen om de nodige vergunningen te garanderen. Hoe dan ook zal de voogdijminister van de PMV vaak deel uitmaken van het overheidsteam dat het PPS-project patroneert. De coördinatie zal dus niet alleen tussen publieke en private partij optimaal moeten zijn, maar ook onderling bij de overheid. De betrokken vakminister zal in ieder geval de trekker zijn van het PPS-project. Daarnaast geeft het Kenniscentrum de volgende punten: De volgende elementen en succesfactoren zijn kenmerkend voor een succesvolle PPS-aanpak: − overheid en bedrijfsleven werken samen op basis van duidelijke, vastgelegde afspraken er wordt duidelijk bepaald wat de verantwoordelijkheden zijn van de betrokken partijen en wie daarbij welke kosten en risico's draagt − er moeten steeds zowel maatschappelijke als commerciële doelstellingen gerealiseerd worden − elke partij behoudt haar eigen identiteit en verantwoordelijkheid + de overheid laat de private partner(s) voldoende ruimte om op een creatieve wijze de beoogde resultaten te halen + de overheid moet sturen op de output, en moet/mag dus niet bepalen op welke manier die output gerealiseerd moet worden + de scope van een project moet breed gehouden worden, zodat waardetoevoeging kan worden gebruikt om het project (mee) te financieren (bijv. door een waardevermeerdering van de omgeving) + de te kiezen samenwerkingsvorm moet een weerslag zijn van de specifieke projectkenmerken en de onderliggende risicoverhouding Twee vormen PPS Er bestaan veel vormen voor pps maar er zijn twee vormen die eruit springen, te weten de contractuele formule en de partipatieve pps. De zuiver contractuele formules vertonen een aantal evidente voordelen: een contract afsluiten is veel minder omslachtig dan de oprichting van een vereniging; contracten lenen zich beter tot projecten van beperkte duur of tot een samenwerking die men wenst te kunnen herevalueren op korte of op middellange termijn. In tegenstelling tot een participatieve PPS behoudt elke partner directe en permanente controle op de realisatie van het project, aangezien geen enkele autonome beheersstructuur in de plaats gesteld is. De overeenkomst zal ieder verwijt van omzeiling van de overheidsopdrachten-reglementering moeten vermijden, wat een belangrijke verplichting vormt. De nadelen van een louter contractuele samenwerking zijn ook de voordelen van een participatieve PPS. Via een rechtspersoonlijkheid verlopen de relaties met derden via één van de partners of via de twee gezamenlijke partners. Zonder rechtspersoonlijkheid blijft de publieke partner aan de wettelijke beperkingen onderworpen die zijn beheer beheerst, voornamelijk de budgettaire regels, de regels m.b.t. de bevoegdheid van zijn organen en de toezichtcontrole. 5.8 Toekomstvisie Vlaamse Regering De Vlaamse Regering stelt zich in dit verband tot doel om minstens de voornaamste hinderpalen uit de huidige wetgeving (o.a. decreten, wetten, beheersovereenkomsten, enz.) weg te (laten) nemen. De Vlaamse Regering zal zich in dit verband inspirerend opstellen ten opzichte van de federale en de Europese wetgever. Verder zal er ook een evaluatie gebeuren van het PPS-decreet. Daarbij zal ook bekeken worden of en hoe dit decreet verder uitgebreid kan worden. In ieder geval zal het decreet afgestemd worden met het decreet Beter Bestuurlijk Beleid. De verkrijging, de aanleg en de uitrusting van bedrijventerreinen waarvoor de overheid initiatiefnemer is, kan worden gerealiseerd via een publiek-private samenwerking. Een private partij kan worden belast met de aanleg en de uitrusting van het bedrijventerrein en kan bijvoorbeeld ook instaan voor het aanbieden van een aantal algemene diensten aan de bedrijven die zich zullen vestigen op dit terrein. De manier waarop de private partij wordt vergoed kan zeer verschillend zijn en is afhankelijk van het businessplan voor het specifieke project. Projecten in de watersector worden gekenmerkt door de grote investerings- en exploitatiekosten die gepaard gaan met de bouw en exploitatie van rioleringen, waterzuiveringsinstallaties, e.d. Projecten met deze kenmerken lenen zich in principe goed voor publiek-private samenwerking (bv. o.b.v. concessieovereenkomsten of DBFO-contracten38). Mits goede uitwerking, bieden dergelijke contracten ook de mogelijkheid om de financiering van het project uit te werken op ESR '95-neutrale wijze. Dit houdt in dat de opgezette financiering voor het project geen impact heeft op het schuld- en vorderingssaldo van de betrokken overheid.
38
DBFO (Design, Build, Finance en Operate): private partij staat in voor het ontwerp, de bouw, de financiering en het uitbaten van infrastructuur.
32
6 Nederland Milieutechnologieen hebben in Nederland al sinds de dagen van het ‘Limits to Growth’ rapport van de Club van Rome uit de begin jaren zeventig prioriteit. Dat rapport waarschuwt dat de wereld op een ramp afstevend vanwege de alsmaar verder groeiende populatie en de industriële expansie. De natuurlijk hulpbronnen zullen uitgeput raken, het milieu vernietigd en er zullen grote voedseltekorten ontstaan. De twee, op het rapport volgende, energie crisissen maakte het plaatje voor de toch al stressovergevoelige Nederlanders compleet. Het inzicht dat milieutechnologieën een significant verschil kunnen maken volgde snel. Niet alleen de overheid maar ook de bedrijven begonnen steeds meer de voordelen te zien in milieutechnologieën, op de korte en op de lange termijn. Dit viel samen met de Lissabonstrategie, wat leidde tot de volgende campagne: ‘A will to compete: a Competitive, Clever and Clean Europe’. 6.1 Milieubeleid Nederland De leidraad van het Nederlandse milieubeleid is te streven naar duurzame ontwikkeling. Dit betekent op zó'n manier in de behoeften van de huidige generatie voorzien, dat dat niet ten koste gaat van de toekomstige generaties. Problemen mogen evenmin worden afgewenteld op mensen die elders wonen. Er is op het gebied van duurzame ontwikkeling al veel gebeurd. Toch blijft een aantal problemen onopgelost. Het Nederlandse milieubeleid rust op vijf pijlers: • Het handhaven van strenge milieunormen zodat behaalde successen van het milieubeleid niet verloren gaan; • Het oplossen van drie hardnekkige milieuproblemen, namelijk het broeikaseffect, verzuring en geluidhinder; • Meer oog hebben voor de gevolgen van milieuproblemen op de lange termijn; • Streven naar een betere internationale samenwerking bij de aanpak van milieuproblemen; het Nederlands milieubeleid is daarom stevig ingebed in het Europese milieubeleid. • Een grotere betrokkenheid van burgers en bedrijven bij het oplossen van problemen. Op 24 mei 2006 is er een milieubelans uitgebracht, deze twijfelt of Nederland wel zal kunnen voldoen aan de Europese milieu-eisen. Met het vastgestelde milieubeleid kan op een aantal terreinen niet worden voldaan aan de verplichtingen die de Europese Unie oplegt. Dat staat in de Milieubalans 2006 van het Milieu en Natuur Planbureau. Mogelijk lukt het wel de normen te halen met behulp van de extra maatregelen uit de toekomstagenda Milieu, die de regering onlangs heeft uitgebracht. Op veel terreinen is de afgelopen jaren milieuwinst geboekt: terwijl de economie groeide, nam de vervuiling af. Vooral het bedrijfsleven heeft daaraan bijgedragen, door schonere productieprocessen. Maar die winst wordt deels tenietgedaan doordat consumenten meer zijn gaan vervuilen. Zo reden zij meer kilometers in zwaardere auto's. Voor sommige milieuproblemen, zoals verzuring, lijken de doelstellingen haalbaar. Maar voor bijvoorbeeld het broeikaseffect en luchtvervuiling is dat zelfs onzeker als de extra maatregelen uit de Toekomstagenda Milieu worden genomen.39 De oplossing van Nederlandse milieuvraagstukken zal nog meer dan voorheen in Europees verband worden gezocht. Dat staat in het nieuwe milieubeleidsplan, de Toekomstagenda Milieu, dat staatssecretaris Van Geel 25 april 2006, presenteerde. Een goede kwaliteit van leven, economische groei zonder verdere aantasting van het milieu en het voorkomen van afwenteling op andere landen en volgende generaties staan daarin centraal. De staatssecretaris constateert dat nog niet alle voornemens uit het Nationaal Milieubeleidsplan 4 (NMP 4) konden worden gerealiseerd. Door de 'Toekomstagenda' moet dat alsnog gebeuren. Daarbij wordt gedacht aan maatregelen om te komen tot schonere auto's, uitbreiding van emissiehandel voor CO2 en stimulering van technologische vernieuwing en milieuvriendelijke producten.40 Voor de Europese aanpak wordt gekozen, omdat regels over eerlijke concurrentie eenzijdige Nederlandse stappen onmogelijk maken. Daarom wil de staatssecretaris aansturen op coalities met gebieden die net als Nederland een hoge bevolkingsdruk hebben, zoals het Ruhrgebied, de Povlakte en Greater London. Zij moeten samen met Nederland in Brussel gaan lobbyen voor passende oplossingen. 6.2 Het Waterbeleid 21ste eeuw Na het hoge water van 1993, 1995 en de wateroverlast van de jaren daarna, was duidelijk, dat Nederland anders met water om moet gaan. Het klimaat verandert en dit heeft gevolgen voor de waterhuishouding. Het weer wordt extremer met korte maar hevige regenbuien, meer smeltwater dat via de rivieren het land binnenkomt en een stijging van de zeespiegel. Om te voorkomen dat dit ook tot meer wateroverlast leidt hebben Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen het Waterbeleid 21ste Eeuw ontwikkeld. De kern van het Waterbeleid 21ste eeuw is dat water de ruimte moet krijgen, voordat het die ruimte zelf neemt. Het water de ruimte geven betekent dat in het landschap en in de stad ruimte gemaakt wordt om water op te slaan. Dat betekent bijvoorbeeld het toelaten dat rivieren bij hoge water-standen gecontroleerd buiten hun oevers treden, op plekken waar daar ruimte voor is gemaakt. Daarmee worden problemen in 39
40
Bron: Persbericht Milieu en Natuur Planbureau Bron: Persbericht ministerie van VROM
33
andere, lager gelegen gebieden voorkomen. Dat is geen gemakkelijke boodschap voor een land dat al eeuwenlang met succes het water buiten de deur houdt en van water land maakt. Wateropslag wordt ook gedaan om, in perioden van droogte, zo min mogelijk watertekorten te hebben. De Vierde nota waterhuishouding legt de belangrijkste beleidsdoelstellingen voor waterbeheer vast voor met name de periode 1998-2006. Het beleid vervat in de Nota is een directe voortzetting van het beleid geformuleerd in de Derde nota waterhuishouding die in 1989 is vastgesteld. Veranderingen in beleid zijn met name het gevolg van recente ontwikkelingen en te verwachten ontwikkelingen zoals klimaatverandering, zeespiegelstijging en voortgaande bodemdaling. Evenals de Derde nota waterhuishouding, gaat de Vierde nota waterhuishouding uit van integraal waterbeheer en een watersysteembenadering. De Nota is tevens gebaseerd op het stand-still-beginsel, het voorzorgprincipe en het principe dat de vervuiler betaalt. De hoofddoelstelling van de Nota is het hebben en houden van een veilig en bewoonbaar land en het instandhouden en versterken van gezonde en veerkrachtig watersystemen, waarmee een duurzaam gebruik blijft gegarandeerd. Nationaal Bestuursakkoord Water Het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen gaan samen de waterproblematiek in Nederland aanpakken. Minister-president Balkenende, staatssecretaris Schultz van Haegen van Verkeer en Waterstaat, de heren Franssen en Beukema, voorzitter en secretaris van het Samenwerkingsverband Interprovinciaal Overleg, de heer Deetman, voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, en de heren De Graeff en Van der Kluit, voorzitter en secretaris van de Unie van Waterschappen, hebben hiertoe het Nationaal Bestuursakkoord Water ondertekend op 2 juli 2003. Het akkoord heeft tot doel om in de periode tot 2015 het watersysteem in Nederland op orde te krijgen en daarna op orde te houden. Het gaat daarbij om het aanpakken van de gevolgen van de zeespiegelstijging, bodemdaling en een veranderend klimaat. Nederland krijgt hierdoor steeds meer te maken met extreem natte en extreem droge periodes. Om deze problemen te bestrijden zijn maatregelen nodig met als uitgangspunt het eerst vasthouden, dan bergen en vervolgens afvoeren van water. Het kabinet heeft voor de komende vier jaar een eenmalige impuls van 100 miljoen euro beschikbaar gesteld om een snelle start van de uitvoering van maatregelen tegen wateroverlast te bevorderen. De gezamenlijke waterschappen hebben voor dit doel in de komende jaren ruim 600 miljoen euro gereserveerd. Om het watersysteem daadwerkelijk op orde te krijgen en het risico van wateroverlast zoveel mogelijk te vermijden, is tot 2015 zo'n 8 miljard euro nodig. Met de aanpak van veiligheid rondom de grote rivieren en de kust is zo'n 4,5 miljard euro gemoeid. Met de ondertekening van het Nationaal Bestuursakkoord Water onderstrepen alle partijen het belang van een gezamenlijke en integrale aanpak. Ze zetten daarmee de volgende stap: van papier naar uitvoering. Concrete projecten die in 2003 uitgevoerd worden, zijn bijvoorbeeld: de Oostpolder bij Anna Paulowna (Noord-Holland), de polders Lappenvoort, Glimmermade en het Oosterland (Groningen/Drenthe), het reservaatgebied Groote Brekken bij Lemmer (Friesland) en het glastuinbouwgebied in Delfland (Zuid-Holland). Dit zijn de zogenaamde koploperprojecten van het Waterbeleid 21ste eeuw. De Europese kaderrichtlijn Water is in het Waterbeleid 21ste eeuw verwerkt. Strategie Waterbeheerders Waterbeheerders nemen nu al maatregelen om de gevolgen van de klimaatverandering en bodemdaling voor te blijven. De nieuwe aanpak bevat een strategie die uiteenvalt in de volgende drie delen: anticiperen in plaats van reageren, méér ruimte naast techniek, en vasthouden, bergen en afvoeren. Anticiperen in plaats van reageren: als er nu niets gedaan wordt, neemt de veiligheid af en de wateroverlast toe. Door nu al maatregelen te nemen wordt overlast in de toekomst voorkomen en blijft Nederland veilig en leefbaar. De maatregelen die genomen worden moeten dus een blijvende bescherming geven. Hiermee wordt voorkomen dat een bepaald gebied meerdere malen een ingreep te verwerken krijgt. Dat betekent ook dat gezorgd wordt dat extra ruimte voor duinen, die ons beschermen tegen de zee, nu al wordt vrijgehouden. Méér ruimte naast techniek: Nederland is in de loop van de eeuwen steeds meer bebouwd. Zo zijn er gebieden, die vroeger extreme waterhoeveelheden zonder al te veel moeite konden opvangen, inmiddels volgebouwd. En er is ook vaak gebouwd op plaatsen waar dat eigenlijk niet de bedoeling was, bijvoorbeeld in de uiterwaarden van een rivier. Er wordt weer meer ruimte vrij gemaakt voor water. Dat heeft prettige gevolgen, bijvoorbeeld meer natuur in de directe leefomgeving. Maar soms ook niet, omdat mensen zullen moeten verhuizen of niet meer vanzelfsprekend kunnen wonen en werken op plekken waar zij dat graag zouden willen. Om misverstanden te voorkomen: zonder gemalen, dijken en duinversterkingen kan Nederland het in de toekomst ook niet stellen. Simpelweg nog hogere dijken en sterkere gemalen bouwen alleen is niet de oplossing zijn. Wanneer een dijk verhoogd wordt betekent dat er meer water achter de dijk staat. Wanneer de dijk dan doorbreekt, zijn de gevolgen des te groter. Bovendien zijn hogere dijken zwaarder, en de Nederlandse bodem daalt en is op veel plaatsen drassig. Gevolg is dat de dijken wegzakken en dat betekent dweilen met de kraan open. Dus moeten én de dijken en gemalen op orde gehouden worden én gezorgd worden dat het water de ruimte kan nemen die het nodig heeft.
34
Vasthouden, bergen, afvoeren: het Waterbeleid 21ste eeuw breekt met de traditie van zoveel mogelijk pompen en zo snel mogelijk lozen. De waterbeheerders hebben samen gekozen voor een drietrapsstrategie, die uitgaat van het principe dat een overvloed aan water wordt opgevangen waar deze ontstaat. Dat betekent dat het water niet meer zo snel mogelijk afgevoerd wordt, maar dat het water zolang mogelijk wordt vastgehouden onder andere in de bodem. Daarmee worden problemen in lager gelegen gebieden voorkomen. Is vasthouden niet meer mogelijk, dan bergen de waterbeheerders het in gebieden die daarvoor zijn uitgekozen. Uiteraard in goed overleg met alle betrokken partijen. Door het water zo lang mogelijk vast te houden wordt tevens verdroging voorkomen. Het is te verwachten dat ook perioden met extreem laag water vaker voor gaan komen. Dit heeft gevolgen als verdroging en problemen voor de waterkwaliteit en bevaarbaarheid van vaarwegen. De strategie vasthouden, bergen, afvoeren betekent ook dat het water meer dan nu de kans krijgt om langzaam in de grond te zakken. Zo bestrijden we het watertekort. Pas als het niet anders kan, wordt het water afgevoerd. 6.3 Watertoets Met de ondertekening van de Startovereenkomst ‘Waterbeheer in de 21e eeuw’ is in februari 2001 de watertoets in het leven geroepen. De watertoets is met ingang van 1 november 2003 wettelijk verplicht voor streekplannen, streekplanuitwerkingen, regionale en gemeentelijke structuurplannen, bestemmingsplannen en vrijstellingen op grond van artikel 19 lid 1 van de Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO). De wijziging van het Besluit op de Ruimtelijke Ordening (Bro) per die datum regelt met name een verplichte waterparagraaf in de toelichting bij de genoemde ruimtelijke plannen en een uitbreiding van het vooroverleg op grond van artikel 10 Bro. Ter vollediging de twee vernoemde artikelen: “De gemeenteraad kan ten behoeve van de verwezenlijking van een project vrijstelling verlenen van het geldende bestemmingsplan, mits dat project is voorzien van een goede ruimtelijke onderbouwing en vooraf van gedeputeerde staten de verklaring is ontvangen, dat zij tegen het verlenen van vrijstelling geen bezwaar hebben. Onder een goede ruimtelijke onderbouwing wordt bij voorkeur een gemeentelijk of intergemeentelijk structuurplan verstaan. Indien er geen structuurplan is of wordt opgesteld, wordt bij de ruimtelijke onderbouwing in elk geval ingegaan op de relatie met het geldende bestemmingsplan, dan wel wordt er gemotiveerd waarom het te realiseren project past binnen de toekomstige bestemming van het betreffende gebied. De gemeenteraad kan de in de eerste volzin bedoelde vrijstellingsbevoegdheid delegeren aan burgemeester en wethouders.” artikel 19 lid 1 Wet op de Ruimtelijke Ordening (WRO) “Bij de voorbereiding van een structuurplan of een bestemmingsplan plegen burgemeester en wethouders overleg met de besturen van bij het plan betrokken waterschappen. Waar nodig plegen zij tevens overleg met de besturen van de gemeenten wier belangen rechtstreeks in het geding zijn, met die diensten van Rijk en provincie die betrokken zijn bij de zorg voor de ruimtelijke ordening alsmede met die diensten van Rijk en provincie die belast zijn met de behartiging van belangen welke in het plan in het geding zijn.” artikel 10 Besluit op de Ruimtelijke Ordening (Bro) In een waterparagraaf, in de toelichting van de genoemde plannen, dient een beschrijving te worden opgenomen van de wijze waarop rekening is gehouden met de gevolgen van het plan voor de waterhuishouding. Naast veiligheid en wateroverlast zullen daarbij ook de gevolgen voor de waterkwaliteit en verdroging bezien moeten worden. Bovendien dient te worden aangegeven hoe rekening is gehouden met het wateradvies dat door de waterbeheerder is verstrekt. In het kader van het Nationaal Bestuursakkoord Water hebben rijk, provincies, gemeenten en waterschappen onder meer afgesproken dat de watertoets ook wordt toegepast bij waterhuishoudkundig relevante ruimtelijke plannen en besluiten die niet vallen onder de wettelijke verankering in de Bro. Dat betekent dat ook voor andere wettelijke plannen en besluiten (bijv. in het kader van de Tracewet, Reconstructiewet, Landinrichtingswet of Ontgrondingenwet), maar ook voor niet-wettelijke plannen zoals structuurvisies en gebiedsvisies, een watertoets moet worden uitgevoerd. Om tot een goede beschrijving te komen van de gevolgen van het plan voor de waterhuishouding is het nodig om het watertoetsproces te doorlopen. Met de wijziging van het Bro wordt het vooroverleg met de waterschappen, op grond van artikel 10 Bro, ook verplicht bij de veel toegepaste vrijstellingsbesluiten als bedoeld in artikel 19 eerste lid, van de WRO. 6.4 De waterwet De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat wil in de loop van 2006 een wetsvoorstel indienen bij de Kamer voor de nieuwe Waterwet. Het voorontwerp van de Waterwet is gereed en heeft tot en met 15 oktober 2005 een consultatieronde doorlopen. De nieuwe waterwet moderniseert en integreert de bestaande wetgeving op het gebied van waterbeheer. De nieuwe waterwetgeving is noodzakelijk omdat er behoefte is aan een moderne waterwetgeving die uitgaat van integraal waterbeheer dat aansluit bij de actuele ontwikkelingen zoals Waterbeheer in de 21e eeuw (WB21) en de invoering van de Europese Kaderrichtlijn Water. Daarnaast zijn bedrijven, burgers én overheden gebaat bij doeltreffende en transparante wetgeving met een minimum aan regels en zo eenvoudig mogelijke procedures. Veel van de huidige wetgeving is versnipperd in verschillende wetten die deels ook nog eens verouderd zijn. Vanaf 2006 wordt ook een Invoeringswet voorbereid en uitvoeringsregelgeving die van belang is voor het goed functioneren van de wet. Het gaat dan om algemene maatregelen van bestuur (AmvB’s) en 35
ministeriële regelingen. De duur van behandeling van het wetsvoorstel door de Tweede en Eerste Kamer bepaalt wanneer de Waterwet daadwerkelijk in werking kan treden. Aan de basis van het wetsvoorstel lag de Hoofdlijnennotitie ‘Integratie Waterwetgeving’ van de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat. Deze Hoofdlijnennotitie werd op 6 juli 2004 naar de Tweede Kamer verstuurd. De Hoofdlijnennotitie is op 12 oktober 2004 besproken met de Vaste Commissie van Verkeer en Waterstaat van de Tweede Kamer (verslag Algemeen Overleg). De wetten die in aanmerking komen voor integratie en modernisering zijn: de Wet op de waterhuishouding, de Wet verontreiniging oppervlaktewateren, de Wet verontreiniging zeewater, de Grondwaterwet, de Wet droogmakerijen en indijkingen, de Wet op de waterkering, de Wet beheer rijkswaterstaatswerken en de Waterstaatswet 1900. Genoemde wetten worden ingetrokken met de invoering van de nieuwe Waterwet, behalve de laatste twee wetten. Deze bevatten ook onderdelen van het beheer van wegen. De Wrakkenwet en de Ontgrondingenwet worden in dit stadium nog niet opgenomen in het wetsvoorstel. Het komende jaar wordt onderzoek uitgevoerd naar de mogelijkheden deze wetten te integreren en/of in te trekken. De Waterwet gaat niet over de organisatie en financiering van het regionale waterbeheer. Dit is vastgelegd in de Waterschapswet. Ook de waterketen (het geheel van drinkwatervoorziening, riolering en zuivering van stedelijk afvalwater) vindt geen regeling in de Waterwet, behalve de zuivering. Hiervoor is gekozen vanwege de sterke relatie van het zuiveringsbeheer met het watersysteembeheer. Het wetsvoorstel brengt meerdere veranderingen in de waterwetgeving met zich mee: • In het wetsvoorstel staat het watersysteem centraal en zijn de doelstellingen van het waterbeheer gericht op het duurzaam goed functioneren van het watersysteem. • Taken en bevoegdheden worden duidelijker vastgelegd in het wetsvoorstel dan nu het geval is. Rijk en provincies zorgen vooral voor het strategische beleid en de normstelling op nationaal respectievelijk regionaal niveau. Ook zorgen zij voor de noodzakelijke doorwerking van water in aanpalende gebieden zoals milieu, (natte) natuur en ruimte en stellen zij de functies van de watersystemen vast. De waterschappen zijn belast met het regionale operationele waterbeheer. Gemeenten hebben enkele taken in het waterbeheer die betrekking hebben op de inrichting van het stedelijke gebied. • Samenwerking vormt de basis voor het bereiken van de doelstellingen van de Waterwet. Deze samenwerking is niet vrijblijvend. Om pro-actief te kunnen sturen of bijsturen biedt het wetsvoorstel diverse instrumenten waaronder een vernieuwd planstelsel. • De huidige diverse vergunningstelsels op het gebied van water worden gebundeld. Er komt één watervergunning voor alle handelingen in het watersysteem. Voor de gebruiker betekent dit vooral meer gemak. Voor het bevoegde gezag betekent het dat de vergunning aan álle aspecten van het waterbeheer moet worden getoetst. • Het wetsvoorstel verbetert de doorwerking van water in andere beleidsterreinen, met name het ruimtelijke domein. • De sanering van waterbodems wordt overgeheveld van de Wet bodembescherming naar de Waterwet en wordt hiermee integraal onderdeel van het waterbeheer. Doelstelling nieuwe Waterwet In het wetsvoorstel is de doelstelling van het waterbeheer als volgt samengevat: “Het voorkomen en waar nodig beperken van overstromingen, wateroverlast en waterschaarste, in samenhang met de bescherming en verbetering van de chemische en ecologische kwaliteit van watersystemen en de vervulling van functies die krachtens de Waterwet zijn toegekend aan watersystemen.” Dit betekent dat het waterbeheer gericht is op alle aspecten van het watersysteem in zijn onderlinge samenhang. Hierbij heeft het watersysteem een brede betekenis, het geheel van oppervlaktewater én grondwater en de bijbehorende waterbodems, oevers, flora en fauna, waterkeringen en technische infrastructuur. Bovenstaande is de kern van het integrale waterbeheer zoals dat vanaf het midden van de jaren tachtig zijn intrede heeft gedaan. Nieuw is dat de doelen in de wet zelf worden verankerd en vertaald worden naar concrete normen. Deze normen geven aan waar de overheid op kan worden aangesproken en brengen tot uitdrukking wanneer een watersysteem te beschouwen is als ‘op orde’. Betrokken partijen Waterbeheer is een samenspel van activiteiten van alle bestuurslagen in Nederland. Er is sprake van een gezamenlijke verantwoordelijkheid waarbij taken zoveel mogelijk gedecentraliseerd en in medebewind worden uitgevoerd. Met andere woorden: het Rijk, de provincies, de waterschappen en de gemeenten werken in Nederland gezamenlijk aan het bereiken van de doelstellingen van het waterbeheer. Een gezamenlijke verantwoordelijkheid betekent echter nog niet dat iedereen voor alles aan de lat staat. In het wetsvoorstel wordt helder vastgelegd wie welke taken toebedeeld krijgt en welke bevoegdheden daarbij horen. Dit biedt ook voor de burger duidelijkheid wie waarvoor aanspreekbaar is. De rijksoverheid is verantwoordelijk voor het nationale beleidskader en de strategische doelen voor het waterbeheer in Nederland. Op dit niveau worden ook de afwegingen gemaakt tussen belangen die het waterbelang overstijgen. Ook stelt de rijksoverheid maatregelen vast die een nationaal karakter hebben (zoals de beëindiging van de lozingen van prioritaire gevaarlijke stoffen). Naast het aanbrengen van de strategische kaders, is het de taak van het Rijk om normen vast te stellen op nationaal niveau (zoals voor 36
veiligheid tegen overstromingen en waterkwaliteit), functies toe te kennen aan het hoofdwatersysteem en toezicht te houden op de andere overheden betrokken bij het waterbeheer. Tot slot voert de rijksoverheid operationele taken uit op het gebied van waterbeheer. Rijkswaterstaat is de beheerder van het hoofdwatersysteem. Dit zijn meestal de grotere wateren zoals rivieren en de zee. De provincie is verantwoordelijk voor de vertaling van het nationale beleid naar een regionaal beleidskader en strategische doelen op regionaal niveau. Naast het aanbrengen van deze strategische kaders, ziet de provincie toe op de afstemming met andere beleidsterreinen op regionaal niveau. Verder is het de taak van de provincie om regionale normen vast te stellen (bijvoorbeeld ten aanzien van wateroverlast), functies toe te kennen aan het regionale watersysteem en toezicht te houden op de waterschappen. Operationele watertaken die nu nog aan de provincie zijn toebedeeld (zoals het grondwaterbeheer) worden zoveel mogelijk overgedragen aan de waterschappen. Uitzondering wordt gemaakt voor de vergunningverlening voor bepaalde categorieën van grondwateronttrekkingen en infiltraties (drinkwaterwinning, grote industriële onttrekkingen en koude-warmte opslag). Hiervoor blijft de provincie het bevoegde gezag. Reden voor deze uitzonderingen is dat de kennisopbouw en beleidskaders nog in ontwikkeling zijn en dat de invloed van het diepe grondwater op de rest van het watersysteem relatief gering is. In de toekomst zal deze bevoegdheid wellicht ook worden overgedragen aan de waterschappen. Dit hangt af van de verdere ontwikkeling van het kaderstellende beleid door de provincies. De Waterwet bepaalt dat de beheerder voor regionale watersystemen het waterschap is. Het waterschap is verantwoordelijk voor het operationele regionale waterbeheer. Het waterschap legt de condities vast om de strategische doelstellingen van het waterbeheer te realiseren, bepaalt de concrete maatregelen en voert deze uit. Een bijzondere zorgplicht voor de waterschappen is de zuivering van stedelijk afvalwater. Hoewel het wetsvoorstel betrekking heeft op het watersysteem en niet op de waterketen (het geheel van drinkwaterwinning, riolering en zuivering van stedelijk afvalwater), is vanwege de nauwe relatie met het watersysteembeheer, ervoor gekozen de zuivering van stedelijk afvalwater in het wetsvoorstel op te nemen. Hiermee worden de huidige bepalingen zoals vastgelegd in de Wet verontreiniging oppervlaktewateren overgenomen. De gemeente zal belast worden met de zorgplichten voor overtollig hemelwater en grondwater in het stedelijke gebied. Momenteel is een wetsvoorstel in voorbereiding waarmee de Gemeentewet en de Wet op de waterhuishouding op dit punt worden gewijzigd. Deze wijziging wordt overgenomen in de Waterwet. Daarnaast is de gemeente belast met de lokale ruimtelijke inpassing van maatregelen op het gebied van waterkwantiteit en het uitvoeren van milieumaatregelen in het stedelijke gebied ten behoeve van de Kaderrichtlijn Water. De bevoegdheid voor het nemen van deze maatregelen is niet verankerd in de Waterwet maar in de Wet ruimtelijke ordening en de Wet milieubeheer. De aansturing voor het nemen van de maatregelen volgt echter wel uit de Waterwet (normen en plannen). De Waterwet heeft ook betrekking op de gebruiker van het watersysteem. Bij handelingen in het watersysteem moet een watervergunning worden aangevraagd. Denk aan het lozen van afvalwater, het onttrekken van grondwater of het bouwen van een steiger. Hierin worden voorschriften gesteld ter bescherming van het watersysteem. Zoveel mogelijk handelingen zullen met algemene regels worden gereguleerd. Wanneer dit het geval is hoeft er geen vergunning te worden aangevraagd. Hierdoor verminderen de lasten voor burgers en bedrijven. Daarnaast wordt de afstemming met de andere vergunningstelsels van de leefomgeving goed geregeld om te komen tot één loket voor burgers en bedrijven. Samenwerking en sturing Het waterbeheer in Nederland is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de betrokken overheden. Uitgangspunt voor een doeltreffend optreden van deze overheden is samenwerking. Het Nationaal Bestuursakkoord Water is de basis voor deze samenwerking. Een dergelijke samenwerking behoeft geen regeling in de Waterwet. Wel moet de nieuwe wet de instrumenten bieden om het watersysteem op orde te krijgen en te houden. Hierbij past een visie die gericht is op pro-actieve sturing. Deze komt tot uitdrukking in de formulering van concrete en afrekenbare normen, een op uitvoering gericht planstelsel en instrumenten om actief te kunnen (bij)sturen. Het is mogelijk dat de belangenafweging van lagere overheden niet leidt tot een resultaat dat de regionale of (inter)nationale waterbeheerdoelstellingen ondersteunt. Daarom worden in het wetsvoorstel aan het Rijk en de provincie bevoegdheden toegewezen om bij te sturen of in te grijpen. Deze bevoegdheden zijn nadrukkelijk geclausuleerd. Ze kunnen alleen worden toegepast als een nationaal (Rijk) of regionaal (provincie) samenhangend en doelmatig watersysteembeheer dat noodzakelijk maakt. Het moet dus om een aanwezige noodzaak en een bovenregionaal of bovenlokaal belang in het waterbeheer gaan. In de praktijk betekent dit dat de provincie toezicht houdt op waterschappen en gemeenten, voor zover het gaat om de uitvoering van waterbeheertaken. Het Rijk houdt toezicht op de provincies. Dit wordt ook wel getrapt toezicht genoemd. In het wetsvoorstel wordt een uitzondering gemaakt op het getrapte toezicht als nationaal of internationaal waterbeleid dit noodzakelijk maakt. In dat geval is het Rijk bevoegd rechtstreeks toezicht te houden op overheden met operationele watertaken (‘getrapt toezicht, tenzij...’). De reden hiervoor is dat het Rijk wordt aangesproken als de doelen van bijvoorbeeld de Kaderrichtlijn Water niet worden gehaald. Het wetsvoorstel biedt de rijksoverheid de instrumenten om vinger aan de pols te houden en zo nodig direct zelf te kunnen bijsturen als dat noodzakelijk is vanuit het nationale belang. Deze sturingsvisie loopt vooruit op een kabinetsstandpunt 37
over (interbestuurlijk) toezicht. In het wetsvoorstel is gekozen voor een systeem waarin iedere bestuurslaag haar beleid formuleert en dit vastlegt in plannen. De plannen geven aan wat iedere bestuurslaag wil doen in een bepaalde planperiode om de doelstellingen van het waterbeheer te halen. Deze plannen zijn bindend voor de eigen bestuurslaag. Ze hoeven niet te worden goedgekeurd door de hogere bestuurslaag. Met dit principe sluit het wetsvoorstel aan bij de sturingsvisie van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening. Voor de verschillende overheden ziet het planstelsel er als volgt uit: • In de plannen van Rijk en provincies wordt het landelijke respectievelijk regionale (strategische) waterbeleid opgenomen. Voor het Rijk wordt dit het nationale waterplan (tot nu toe Nota waterhuishouding), voor de provincies regionale waterplannen (tot nu toe Provinciale waterhuishoudingsplannen). Het nationaal waterplan omvat ook een samenvatting van de vier stroomgebiedbeheersplannen en een samenvatting van het programma van maatregelen, zoals die zijn uitgewerkt in de plannen van provincies, waterschappen en gemeenten. • De plannen van de waterbeheerders (Rijkswaterstaat en waterschappen) worden waterbeheerplannen genoemd en zijn operationeel gericht. In de plannen worden de condities vastgelegd om de strategische doelstellingen van het waterbeheer te realiseren en worden concrete maatregelen beschreven (inclusief planning en kosten). De gemeenten gebruiken voor de watertaken hun eigen planfiguren. Een verplicht waterplan voor de gemeenten zou denkbaar zijn, maar dit zou het planstelsel uitbreiden en de administratieve druk verhogen. Dit is niet nodig omdat er al gemeentelijke plannen zijn die een goede basis bieden. Dit is in de eerste plaats het Gemeentelijke rioleringsplan (GRP) op basis van de Wet milieubeheer. In het kader van de invoering van de zorgplichten voor hemelwater en grondwater wordt dit plan verbreed. Ruimtelijke aspecten zullen een plaats krijgen in de structuurvisies en bestemmingsplannen van de gemeenten op basis van de (nieuwe) Wet ruimtelijke ordening. In het wetsvoorstel wordt een aantal instrumenten voorgesteld om (bij) te sturen: • Het stellen van regels door Rijk of provincie omtrent het verstrekken van informatie. Zo blijven Rijk en provincie, maar ook de andere overheden en burgers en bedrijven op de hoogte van de voortgang in het waterbeheer. • Het stellen van regels door Rijk of provincie voor de vaststelling, wijziging en inhoud van plannen en besluiten (zogenaamde instructie-amvb’s of –verordeningen). Hierin kunnen bijvoorbeeld de verplichte elementen van de Kaderrichtlijn Water worden aangeduid: deze moeten worden beschreven in de plannen van de overheden. • In door Rijk of provincie aan te wijzen gevallen of gebieden het afsluiten van waterakkoorden door waterbeheerders en gemeenten. In een waterakkoord kunnen gezamenlijke afspraken over het waterbeheer worden vastgelegd. • Het doen van aanwijzingen door Rijk of provincie in concrete gevallen, bijvoorbeeld als een bestuurlijke patstelling is of dreigt te ontstaan. • In-de-plaats-treding bij taakverwaarlozing indien onvoldoende uitvoering wordt gegeven aan een gegeven aanwijzing. Samenhang van water en ruimte Al in de Hoofdlijnennotitie die aan de basis lag van het wetsvoorstel, is vastgesteld dat waterbeheer in toenemende mate invloed zal hebben op de ruimtelijke ordening. Ook de Tweede Kamer heeft tijdens het algemeen overleg van 12 oktober 2004 over de Hoofdlijnennotitie aangegeven dat de doorwerking van water in de ruimtelijke ordening speciale aandacht behoeft. Hoe essentieel de doorwerking van water in het ruimtelijke domein is, komt vooral naar voren bij de implementatie van de bevindingen van de Commissie Waterbeheer in de 21e eeuw (WB21) en het daaruit voortkomende kabinetsstandpunt ‘Anders omgaan met water’. Dit heeft er toe geleid dat ‘ruimte voor water’ wordt gemaakt. De ruimtelijke inpassing van watermaatregelen vindt in principe plaats binnen het kader van de regelgeving van de (nieuwe) Wet ruimtelijke ordening. Rijk en provincies moeten vaststellen wat de ruimtelijke opgave voor water is. Dit betekent dat in het kader van de planvorming een brede afweging wordt gemaakt tussen het waterbelang en andere belangen. Om water integraal onderdeel te laten uitmaken van de ruimtelijke planning, is het nodig dat de ruimtelijke gevolgen van de wateropgaven in ruimtelijke plannen worden uitgewerkt. Om dit effectief te kunnen doen, wordt in het planstelsel van de Waterwet een koppeling gelegd met het planstelsel van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening. Dit wil zeggen dat de waterplannen op Rijksniveau en op provinciaal niveau ook ruimtelijke plannen (structuurvisies) zijn op basis van de nieuwe Wet ruimtelijke ordening. Hiermee wordt een nauwe relatie gelegd met het juridisch instrumentarium van de Wet ruimtelijke ordening. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat ‘ruimte voor water’ in de plannen wordt opgenomen en dat in het kader van de ruimtelijke ordening bestemming ervan plaatsvindt. Als er dan, bijvoorbeeld op gemeentelijk niveau, geen invulling wordt gegeven, dan kan zo nodig het aanwijzingsinstrument van de Wet ruimtelijke ordening worden gebruikt om bijvoorbeeld bergingsgebieden te realiseren. Dit alles op voorwaarde dat er sprake is van een bovenlokaal belang. De samenhang tussen water en ruimte komt tot slot ook tot uitdrukking in de afstemming van de vergunningstelsels. De watervergunning en de omgevingsvergunning zullen naast elkaar bestaan maar zullen dusdanig op elkaar worden afgestemd dat de gebruiker bij één loket terecht kan. 38
6.5 Nieuwe watervergunning Momenteel zijn er diverse vergunningenstelsels die procedureel en inhoudelijk niet op elkaar aansluiten (Wet verontreiniging oppervlaktewateren, Wet verontreiniging zeewater, Wet op de waterhuishouding, Grondwaterwet, Wet beheer rijkswaterstaatswerken en de keuren van de waterschappen). In het wetsvoorstel, voor de nieuwe waterwet, worden al deze vergunningen geïntegreerd tot één vergunning: de watervergunning. Voor de gebruiker betekent dit dat in de toekomst voor alle handelingen in het watersysteem slechts één watervergunning nodig is. Voor de vergunningverleners betekent het dat bij de beoordeling voor een watervergunning op álle doelstellingen en kaders van de Waterwet moet worden getoetst. Het bevoegde gezag voor de verlening van de watervergunning zijn het waterschap voor het regionale watersysteem en Rijkswaterstaat voor het hoofdwatersysteem. De provincie blijft het bevoegde gezag voor bepaalde categorieën van grondwateronttrekkingen en de infiltraties ervan. Belangrijk is de afstemming met andere vergunningstelsels. Het meest relevante voorbeeld is de omgevingsvergunning die momenteel in ontwikkeling is op het beleidsterrein ‘wonen, ruimte en milieu’. De afstemming moet mogelijk maken dat de gebruiker in de toekomst bij één loket terecht kan voor zijn watervergunning en omgevingsvergunning. Overigens worden de watervergunning en de omgevingsvergunning niet met elkaar geïntegreerd. Naast de vergunningplicht bestaat de mogelijkheid voor het instellen van een ontheffing, een algemeen verbod en algemene regels. Dit zal gebeuren op basis van maatwerk. Voor bepaalde gebieden, handelingen en/of categorieën van gevallen zullen de bovengenoemde mogelijkheden toepasbaar zijn. Welke gebieden, handelingen en categorieën dit zijn, is nu nog niet vastgesteld. De insteek is in ieder geval om zoveel mogelijk handelingen te reguleren met algemene regels bij AmvB of provinciale verordening. Dit moet ertoe leiden dat de lasten voor burgers en bedrijven zoveel mogelijk worden beperkt tot het noodzakelijke. 6.6 Vergunningen In de ‘Wet op de Waterhuishouding’ is bepaald, dat de provincie een plan opstelt, waarin de hoofdlijnen van het beleid ten aanzien van de waterhuishouding worden weergegeven. Bovendien zet de provincie het grondwaterbeheer uiteen dat ingevolge de ‘Grondwaterwet’ gevoerd wordt. De Grondwaterwet stelt regels inzake het onttrekken van grondwater alsmede inzake het daarvoor kunstmatig in de bodem brengen van water (infiltratie), teneinde een goed beheer van het grondwater te bevorderen. Het beheer van het grondwater is een taak van de provincies, voorzover het gaat om het passieve kwantitatieve grondwaterbeheer, waaronder met name vergunningverlening voor, registratie van en toezicht op onttrekkingen en infiltraties. Dit houdt in dat een vergunningsaanvraag ingediend moet worden bij de betreffende afdeling van het betreffende Provinciebestuur. Het bevoegd gezag bekijkt deze gevallen en beslist aan de hand van de omstandigheden over de vergunningverlening. Los van bovenstaande dient er rekening gehouden te worden met nog tal van andere vergunningsverplichtingen, Algemene maatregelen van bestuur (AmvB’s), voorschriften en voorwaarden. Het is verboden te bouwen zonder of in afwijking van een vergunning van Burgemeester en wethouders. artikel 40 lid 1 Woningwet. Uiteraard dienen de plannen in overeenstemming te zijn met de betreffende bestemmingsplannen. Het is in Nederland verboden om iets op te richten, te veranderen (of de werking te veranderen), of in werking te hebben zonder een milieuvergunning; artikel 8.1 Wet milieubeheer. De milieuvergunningen zijn ingedeeld in verschillende categorieën welke elk hun eigen voorwaarden kennen, in de meeste gevallen zijn Burgemeester en Wethouder het bevoegd gezag voor de verlening van de vergunning, in bepaalde gevallen zijn dit echter Gedeputeerde staten. Inrichtingen voor het opslaan, behandelen of reinigen van afvalwater bijvoorbeeld valt onder categorie 27. De milieuvergunning wordt pas van kracht als de bouwvergunning is verleend; artikel 20.8 Wet Milieubeheer en artikel 52 lid 1 Woningwet. Een milieu effect rapportage dient opgemaakt te worden indien er sprake is van activiteiten die belangrijke nadelige gevolgen kunnen hebben op het milieu. artikel 7.2 Wet Milieubeheer. Naast bovenstaande gelden er nog AmvB’s en voorschriften die per gemeente kunnen verschillen.
6.7 Subsidies Provinciegebonden subsidie bedrijventerreinen Een belangrijk instrument om de kwaliteit van bedrijventerreinen te verbeteren en herstructurering van verouderde terreinen mogelijk te maken is het provinciaal Subsidieprogramma Herstructurering en innovatief Ruimtegebruik op Bedrijventerreinen (HIRB). Provincie Noord-Holland bijv. richt zich op zes speerpunten, te weten efficiënt ruimtegebruik, bereikbaarheid, parkmanagement, innovatie, duurzaamheid en veiligheid. Voor het gehele programma stelt de provincie 23,5 miljoen euro beschikbaar in een periode van vier jaar (2004-2007). Voor 2005 een extra investeringsimpuls van 1,8 miljoen euro. Naast deze subsidie zijn er nog vele andere subsidies waar ondernemers gebruik van kunnen maken. Een overzicht van alle subsidies wordt echter gegeven op: www.subsidietotaal.nl, www.milieuloket.nl en www.subsidieshop.nl. Hier worden niet enkel nationale maar ook Europese subsidies vermeld.
39
6.8 Privaat-Publieke samenwerking Het Nederlands Kenniscentrum PPS41 bestaat ondertussen een zestal jaar; er werden pilootprojecten opgestart in verschillende domeinen (o.a. scholenbouw, waterzuivering, snelwegen, spoorwegen). Er werden nog geen vervolgprogramma's aangekondigd. Wel werd de beslissing genomen om alle grote infrastructuurprojecten te screenen op hun PPS-gehalte, nl. de mate waarin een project geschikt geacht wordt voor uitvoering als PPS. Een PPS-project moet aan een aantal criteria voldoen. Bij een PPS-project: werken overheden en bedrijfsleven samen op basis van duidelijke, contractueel vastgelegde afspraken; • is contractueel vastgelegd wie waarvoor verantwoordelijk is en wie welke kosten en risico’s draagt; • gaat het om het realiseren van zowel maatschappelijke als commerciële doelen; • verwachten beide partijen dankzij de samenwerking en de inbreng van ieders specifieke deskundigheid een beter resultaat tegen dezelfde kosten te realiseren (of hetzelfde resultaat tegen geringere kosten); • behoudt elke partij zijn eigen identiteit en verantwoordelijkheid. De verschijningsvormen van publiek-private samenwerking leiden in de praktijk nog altijd tot spraakverwarring. Termen als innovatieve aanbesteding, concessies, privatisering, alliantiemodel en joint ventures worden vaak door elkaar gebruikt terwijl ze lang niet allemaal iets met PPS hebben te maken. Wanneer partijen bij PPS verschillende beelden hebben kan dit de voortgang van projecten belemmeren. Als bijdrage aan het scheppen van duidelijkheid: de twee hoofdvormen van PPS nader belicht. Bij het onderscheiden van de twee voornaamste vormen (geïntegreerde contracten (DBFM) of gebiedsontwikkeling) van publiek-private samenwerking komen hier de belangrijkste verschillen aan de orde: de verantwoordelijkheid van partijen, de risico(ver)deling, de onderdelen van het project en de fase waarin private partijen bij het project worden betrokken. PPS als geïntegreerd contract PPS als geïntegreerd contract (DBFM): in deze, internationaal de meest gebruikte, vorm van PPS besteedt de overheid als opdrachtgever een geïntegreerd contract voor uitvoering van publieke taken als infrastructuur, overheidshuisvesting of scholenbouw uit aan een privaat consortium. In het contract worden de verschillende volgtijdelijke stappen van het investeringsobject (ontwerp, bouw, onderhoud en eventueel ook facility management en exploitatie van bijvoorbeeld een overheidsgebouw) geïntegreerd. De contractduur is gebaseerd is op de levenscyclus van het project (bv. 15-20 jaar). Voorbeelden van deze contracten zijn DBFM (Design, Build, Finance & Maintain), DBFO (Design, Build, Finance & Operate) of BOT (Build, Operate & Transfer). Dergelijke contractvormen worden ook wel onder de verzamelnaam PPSconcessies gevat. De overheid formuleert de functionele eisen waaraan bv. de huisvesting of een weg moet voldoen, zonder voor te schrijven op welke wijze dat moet worden bewerkstelligd. Dit laat ruimte voor marktpartijen om tot de beste en/of meest efficiënte oplossing te komen over de gehele contractduur. Daardoor kan al tijdens de ontwerpfase rekening gehouden worden met bijvoorbeeld onderhouds- of beheerskosten. Private partijen hebben veel meer input in de vormgeving van het project dan bij traditionele aanbestedingen, waarin de overheid veel voorschrijft in bestekken. Om een PPS-contract te kunnen aanbesteden moet het de overheid dus duidelijk voor ogen staan welke “output” (vertaald in een functioneel programma van eisen) zij wil bereiken. Door zo te werken zijn twee voordelen te behalen. De levenscycluskosten van het project kunnen beter beheerst worden zodat efficiëntiewinst geboekt wordt. Bijvoorbeeld bij aanleg en onderhoud van een snelweg. In de tweede plaats krijgen private partijen ruimte om binnen een gegeven budget een optimaal ontwerp te realiseren. Een essentieel element in deze PPS-contracten is de voorfinanciering van de bouw van het project door het private consortium. De aanbestedende overheid betaald het consortium terug al naar gelang aan de gestelde functionele eisen is voldaan. Voor de infrastructuur van de Hogesnelheidslijn-Zuid is bijvoorbeeld een beschikbaarheid van 99 procent afgesproken. Daarvoor in ruil betaalt de overheid een periodieke beschikbaarheidsvergoeding aan het private consortium. Deze vergoeding wordt alleen betaald indien het afgesproken kwaliteitsniveau wordt geleverd. Daarbij zijn de meeste risico’s contractueel overgedragen aan het private consortium. Bij geïntegreerde contractvormen maakt de financiering dus deel uit van het contract. Dat is een belangrijk verschil met bijvoorbeeld Design & Construct-contracten. Deze contracten worden gevat onder de term innovatieve aanbestedingsvormen. Overigens blijft bij zowel geïntegreerde (pps) contracten als innovatieve contracten de eindverantwoordelijkheid in handen van de aanbestedende overheid. Alleen in het geval van rechtstreekse privatisering van een overheidstaak komt de verantwoordelijkheid bij de private sector te liggen. In het Verenigd Koninkrijk is veel ervaring opgedaan met PPS-contracten, in Nederland is deze vorm nog relatief nieuw. Op Rijksniveau zijn de infrastructuur-bovenbouw van de HSL-Zuid en enkele wegenprojecten (A59 en N31) voorbeelden, maar ook op lokaal niveau kunnen overheden deze PPScontracten toepassen. Het kabinetsbeleid wil een bredere toepassing van dergelijke PPS-contracten in NL. 41
Bron: http://pps.minfin.nl/
40
PPS bij gebiedsontwikkeling Bij PPS bij gebiedsontwikkeling worden private partijen al vroeg in het proces betrokken en stellen de publieke en private partijen gezamenlijk een plan op. Daarin worden de publieke onderdelen (lokale ontsluitende weg en andere openbare voorzieningen) en private onderdelen (bijvoorbeeld vastgoedontwikkeling) op elkaar afgestemd. Een verschil met DBFM-contracten is dat private partijen in sommige gevallen al worden betrokken voordat de overheid duidelijk voor ogen staan welke “output” zij wil bereiken. Dit gebeurt om juist gezamenlijk te bepalen waarin het project zou moeten resulteren of om die kaders gezamenlijk uit te werken in een plan. Het proces van planontwikkeling staat hier dus centraal. Betrokkenheid bij de planvorming wil overigens niet automatisch zeggen dat dezelfde private partijen het plan ook realiseren. Zo zullen de publieke onderdelen van het plan openbaar aanbesteed moeten worden. Opdrachtgever bij de aanbesteding van de publieke voorzieningen of het gehele plan kan zijn de publieke partij, of een door publieke en private partijen opgerichte aparte organisatie. Dit kan een gemeenschappelijke ontwikkelingsmaatschappij zijn. Ook is het mogelijk dat private partijen zelf de uitvoering van de publieke voorzieningen openbaar aanbesteden. In de praktijk wordt vaak een gemeenschappelijke ontwikkelingsmaatschappij opgericht (joint venture). Daarin worden afspraken gemaakt over de verdeling van opbrengsten en risico's. Ook de verantwoordelijkheid voor het bereiken van het gewenste resultaat wordt gedeeld. Er is geen sprake van een verhouding opdrachtgever - opdrachtnemer. Er ontstaat een langjarig samenwerkingsverband waarin het behalen van gezamenlijke doelen wordt nagestreefd. Met deze vorm van PPS bestaat in Nederland op lokaal niveau al ruime ervaring bij locatie-ontwikkeling (stedelijke vernieuwing, nieuwe uitleg, bedrijventerreinen etc.). Beide vormen van PPS sluiten elkaar absoluut niet uit. Het is bijvoorbeeld goed denkbaar dat een gemeente samen met een ontwikkelaar een integraal plan maakt, waarna voor de publieke infrastructuur een DBFM-contract wordt aanbesteed en voor de ontwikkeling van een daaromheen gelegen gebied een ontwikkelingssamenwerking wordt aangegaan tussen de gemeente en de ontwikkelaar. Een ander voorbeeld is het prijsvraagmodel bij het project Zuiderzeelijn: op basis van een aanbesteding worden in een zeer vroeg stadium private partijen geselecteerd die gezamenlijk met de overheden het planontwikkelingstraject ingaan.
In welke fase markt betrokken? Focus op: Verantwoordelijkheid? Risico’s Welke onderdelen meegenomen? Rollen partijen
Geïntegreerde contracten (DBFM) realisatie contract (voor realisatie) publiek risico-allocatie (veel risico’s overgedragen aan markt) verticale integratie (ontwerp, bouw, onderhoud, exploitatie)
Gebiedsontwikkeling planvorming en realisatie proces (komen tot plan) gedeeld gedeeld
horizontale integratie (publieke en private investeringen worden gecombineerd) Overheid is opdrachtgever, marktpartij Gelijkheid van partijen is opdrachtnemer
Per project zal de desbetreffende overheid vooraf moeten nagaan of publiek-private samenwerking meerwaarde kan opleveren en of pps een reële optie is. Wil pps een reële optie zijn, moet ten minste aan een aantal basisvoorwaarden worden voldaan. • De overheid moet duidelijk voor ogen staan wat het doel is van de samenwerking met private partijen. • Op basis van een evaluatie vooraf moet er een indicatie zijn dat samenwerking met private partijen toegevoegde waarde kan opleveren ten opzichte van alternatieve uitvoeringswijzen. NB: voor geïntegreerde pps-contracten kan deze evaluatie gebeuren met behulp van het daartoe door het Kenniscentrum PPS ontwikkelde instrument de “publiek private comparator” (ppc). • Er moet sprake zijn van heldere en gemeenschappelijke doelstellingen van zowel overheid als private partijen bij het project. • Er moet een politiek draagvlak en bestuurlijk commitment zijn voor het project en de samenwerking met private partijen daarbij. • Door de samenwerking moeten de risico’s van het project beter beheerst kunnen worden (door overdracht van die risico’s aan private partijen die zij beter kunnen beheersen) en/of de risico’s kunnen worden gedeeld. • De contouren van het project moeten voldoende duidelijk zijn voordat een samenwerking met private partijen kan worden aangegaan, maar het project moet niet al volledig “uitgetekend” zijn omdat er anders geen ruimte is voor een efficiënte inbreng van private partijen. • Er moet interesse voor het project en de voorgestane pps bestaan bij private partijen.
41
Publiek private comparator Om projectverantwoordelijken in staat te stellen de aantrekkelijkheid van PPS-uitvoering tijdig en objectief te vergelijken met publieke projectuitvoering heeft het Kenniscentrum PPS twee doeltreffende financiële vergelijkingsmethoden ontwikkeld: De Publiek Private Comparator (PPC), en de Publieke Sector Comparator (PSC) Vergelijken op een gelijkwaardige en inzichtelijke manier. Daar gaat het om bij de keuze of een project best publiek of in samenwerking met private partijen uit te voeren is. Van beide varianten de kosten, de risico's en de opbrengsten zorgvuldig in beeld brengen. Berekend op dezelfde wijze en bezien vanuit de schatkist en vanuit de maatschappij. Wie zich met dat inzicht wapent, is beter in staat een goede afweging te maken. De PPC wordt ingezet aan het einde van de planningsfase voor de start van de aanbesteding. De PSCbenchmark die af moet zijn voor de eerste biedingen binnen komen wordt gebruikt om de uiteindelijke biedingen van de private partijen te beoordelen. De PSC vergelijkt binnen het proces van aanbesteding, biedingen van marktpartijen met de kosten van projectuitvoering door de overheid. Een onafhankelijke procesbegeleider en basisgegevens over het project zijn nodig om met de instrumenten bruikbare resultaten op tafel te krijgen. Om de afweging tussen PPS of publiek minimaal van gelijkwaardige financiële en economische argumenten te voorzien. De PPC is de financiële vergelijkingsmethodiek die voor- en nadelen op een rij zet en daar een conclusie uit trekt voordat het besluit valt al of niet een PPS-constructie aan te besteden. Zo kan tijdig voorkomen worden dat energie gestoken wordt in een aanbestedingsroute die op voorhand al kansloos was. De PSC vergelijkt in een later stadium de concrete biedingen van private partijen met uitvoering van het project in publiek beheer. Zo hebben partijen op twee momenten in de projectvoorbereiding een financieel-economisch inzicht in de voor- en nadelen van de mogelijke uitvoeringswijzen. De PSC wordt gebruikt om de uiteindelijke biedingen van de private partijen te beoordelen. De PPC en de PSC geven een helder financieel inzicht maar doen geen uitspraken voor of tegen PPSconstructies. Dat is zowel de kracht van de methodes als hun beperking. Politieke en maatschappelijke argumenten maken bijvoorbeeld geen deel uit van de financiële vergelijkingen. Het zijn dan ook de gebruikers van instrumenten als PPC en PSC die het eindoordeel vellen en daar verantwoording voor dragen.
42
DEEL III: Beantwoording deelvragen & Conclusie en aanbevelingen
43
7 Beantwoording deelvragen 7.1 De verplichtingen omtrent hemelwaterbuffering op bedrijventerreinen In Vlaanderen dient de waterbufferinginstallatie of infiltratievoorziening aan een aantal strikte voorwaarden uit de gewestelijke stedenbouwkundige verordening te voldoen: Als er een nieuw gebouw wordt gebouwd of er wordt verbouwd moet er voor deze werkzaamheden en stedenbouwkundige vergunning worden afgegeven. Het zetten van een hemelwaterput is verplicht, tenzij de oppervlakte minder beslaat dan 2 are. In de plannen, die de aanvraag ondersteunen, moet het volgende vermeld staan: • exacte inplanting, • de inhoud van de hemelwaterput, in liters, • de totale horizontale dakoppervlakte en • de totale overige verharde grondoppervlakte in vierkante meter, als ook aftappunten van het hemelwater vermeld staan. Het volume van de hemelwaterput dient in verhouding te staan tot de horizontale dakoppervlakte. • 100 vierkante meter dakoppervlakte – hemelwaterput van 3000 liter of meer. • 100 – 150 vierkante meter dakoppervlakte – hemelwaterput van 5000 liter of meer. • 150 – 200 vierkante meter dakoppervlakte – hemelwaterput van 7500 liter of meer. De hemelwaterput moet op een operationele pompinstallatie worden aangesloten, die het gebruik van het opgevangen hemelwater mogelijk maakt. Een pompinstallatie is niet verplicht indien de aftappunten gravitair gevoed kunnen worden. Voor de werken aan verharden oppervlakken: voor de aanleg van een geasfalteerde weg, bijvoorbeeld op een bedrijventerrein, moet een stedenbouwkundige aanvraag ingediend worden. Het aanleggen van een infiltratievoorziening is verplicht. Op de plannen die ingediend worden samen met de aanvraag moet het volgende vermeld staan: • exacte inplanting, • omvang en diepte van de infiltratievoorziening, • het buffervolume van de infiltratievoorziening, in liters en • de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. Het buffervolume dient in verhouding te staan tot het gerealiseerde infiltratiedebiet. • de buffervolume dient minimaal 300 liter per 20 vierkante meter referentie-oppervlakte van de verharding te zijn. • de oppervlakte van de infiltratievoorziening dient minimaal 2 vierkante meter per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. Van deze afmetingen kan slechts afgeweken worden indien de aanvrager aantoont dat de door hem voorgestelde oplossing een afdoende buffer- en infiltratiecapaciteit heeft. Het hemelwater mag in enkele gevallen vertraagd afgevoerd worden via een afvoerbegrenzer met een maximaal lozingsdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding, in één van onderstaande gevallen: 1° de aanvrager toont aan dat de doorlatendheidsfactor kf van de bodem op de plaats van de geplande infiltratievoorziening kleiner is dan 1.10-5 meter per seconde. 2° de aanvrager toont aan dat infiltratie onmogelijk is wegens voortdurend voorkomende hoge grondwaterstanden. Een buffervolume van 400 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding moet in dit geval worden aangelegd. Indien de referentieoppervlakte van de verharding groter is dan 1000 vierkante meter, mag het hemelwater vertraagd afgevoerd worden met een maximaal afvoerdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding. Van deze afmetingen kan slechts afgeweken worden indien de aanvrager aantoont dat de door hem voorgestelde oplossing een afdoende buffer- en infiltratiecapaciteit heeft. Deze vrijstelling geldt niet voor de eerste 1000 vierkante meter van de referentieoppervlakte van de verharding. Op de plannen wordt de exacte inplanting en het buffervolume van de voorziening voor vertraagde lozing, in liters, en de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. Aan de bepalingen van dit besluit kan geheel of gedeeltelijk worden voldaan door het uitvoeren van compenserende maatregelen op hetzelfde goed, namelijk door het verwijderen van bestaande verharde oppervlakten.
44
In Nederland wordt er momenteel hard gewerkt aan een nieuwe Waterwet. Ook met de nieuwe wet blijft de vergunningsplicht, het wordt echter een watervergunning, in plaats van een aantal verschillende. De watervergunning en de omgevingsvergunning worden voorlopig nog niet met elkaar geïntegreerd. In de vergunning zal de mogelijkheid bestaan voor het instellen van een ontheffing, een algemeen verbod en algemene regels. Dit zal gebeuren op basis van maatwerk. Voor bepaalde gebieden, handelingen en/of categorieën van gevallen zullen de bovengenoemde mogelijkheden toepasbaar zijn. Welke gebieden, handelingen en categorieën dit zijn, is nu nog niet vastgesteld. De insteek is in ieder geval om zoveel mogelijk handelingen te reguleren met algemene regels bij AmvB of provinciale verordening. Dit moet ertoe leiden dat de lasten voor burgers en bedrijven zoveel mogelijk worden beperkt tot het noodzakelijke. Nederland is er nog niet helemaal uit wat betreft de voorwaarden, maar aangezien de nieuwe waterwet in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water wordt geschreven zullen de voorwaarden grotendeels overeenkomen met de Belgische voorwaarden. De huidige situatie is er een van veel overleg met Gedeputeerde Staten en de Provincie en een oplossing van maatwerk. Milieu effect rapportage Los van de gewestelijke stedelijke verordening dient de ondernemer een milieu effect rapportage op te stellen want de milieu effect rapportage wordt zowel vanuit Europa als in de beide lidstaten verplicht gesteld. Vanuit het Europees Parlement en de Raad moeten bedrijven een milieu effect rapportage opmaken zodra zij activiteiten willen ondernemen die effect hebben op het milieu. Vanuit Vlaanderen wordt de MER rapportage als vereiste gesteld bij de aanvraag van een milieuvergunning voor een aantal activiteiten, en bij de aanvraag van een stedenbouwkundige vergunning voor een aantal andere activiteiten. De MER-plicht geldt niet enkel bij de vergunningsaanvraag voor een nieuwe inrichting, maar ook bij de hervergunning. Een MER kan ook nodig zijn bij belangrijke uitbreidingen of wijzigingen aan dergelijke inrichtingen. Ook in Nederland moeten bedrijven een MER-rapportage opstellen en wel indien er sprake is van activiteiten die belangrijke nadelige gevolgen kunnen hebben op het milieu. In het geval van grensoverschrijdende projecten dient de lidstaat die met het project begint contact op te nemen met de betreffende lidstaat om te overleggen en om een milieueffectrapportage te overhandigen, daarna kunnen zij samenwerken om tot een oplossing te komen. Vergunningen De milieuvergunningstelstels van de beide lidstaten komen in die zin overeen dat zij beide werken met een verdeling in de mate van belasting voor het milieu, in Vlaanderen in de vorm van klassen en in Nederland met behulp van categorieen. De Belgische overheid is momenteel bezig met de lijst van schadelijke activiteiten verder uit te breiden conform de laatste gegevens van Europa. In Nederland kunnen de vergunningen die in het geval van deze scriptie nodig zouden zijn alleen aangevraagd worden bij Gedeputeerde Staten, welke een maatoplossing beoogt te vinden. In beide landen bestaat ook de koppeling tussen de bouwvergunning en de milieuvergunning, waarbij de bouwvergunning pas verleend of van kracht worden als de milieuvergunning is verleend. Hiermee wordt aangegeven dat de overheid belang hecht aan het milieu en diens bescherming. Los van de verplichtingen uit de stedenbouwkundige verordening is de ondernemer verplicht een milieuvergunning en bouwvergunning te hebben, aan te vragen naar gelang de omstandigheden waarin het bedrijf zich bevindt. De specifieke voorschriften en voorwaarden die gesteld worden aan deze vergunningen verschillen niet alleen per lidstaat maar zijn ook afhankelijk van de omgeving, omstandigheden en specifieke situatie. Tevens moet de ondernemer een MER-rapportage opstellen, beide landen eisen dit in aan elkaar vergelijkende situaties. Het zou kunnen dat de verplichtingen omtrent de MER-rapportage (wat er al dan niet in moet en dergelijke) tussen beide landen verschillen deze verschillen zullen echter minimaal zijn.
45
7.2 Publiek private samenwerking Het opzetten van een gezamenlijk hemelwaterbufferinginstallatie op een bedrijventerrein is een van de onderdelen die in parkmanagement goed past. Bij het bouwen van een nieuw bedrijventerrein wordt best aan de beginfase van de planning al aan parkmanagement gedacht en wordt er een parkmanagementorganisatie opgericht, deze organisatie kan een publiek- private samenwerking zijn. In België zijn er twee verschillende soorten PPS Contractuele publiek-private samenwerking, op basis van contract, de voor- en nadelen: + contract afsluiten is minder omslachtig dan de oprichting van een vereniging. + contracten lenen zich beter voor projecten van beperkte duur, of indien een herevaluatie gewenst is. + Iedere partner behoudt directe en permanente controle op de realisatie van het project. - overeenkomst moet ieder verwijt van omzeiling van de overheidsopdrachtenreglementering moeten vermijden - de relaties met derden verlopen niet via een of twee vaste partner(s) - zonder rechtspersoonlijkheid blijft de publieke partner aan de wettelijke beperkingen onderworpen die zijn beheer beheerst, voornamelijk de budgettaire regels, de regels m.b.t. de bevoegdheid van zijn organen en de toezichtcontrole. Participatieve PPS, op basis van vennootschappen met aandelen, de voor- en nadelen: + de relaties met derden verlopen via een of twee vaste partner(s) + participatieve samenwerkingsverbanden lenen zich goed voor langlopende projecten, zoals de aanleg en het onderhoud van bijvoorbeeld bedrijventerreinen + er wordt een autonome beheersstructuur opgesteld die belast is met de directe en permanente controle + met rechtspersoonlijkheid is de publieke partner niet langer onderworpen aan de wettelijke beperkingen die zijn beheer onderwerpt. + in geval van parkmanagement is de kans zeer groot dat er alreeds een vereniging opgericht wordt. het opzetten van een vereniging is omslachtig en vergt veel werk In Nederland wordt er vooral gebruik gemaakt van de volgende twee vormen: PPS als geïntegreerd contract (DBFM). Hierbij besteedt de overheid als opdrachtgever een geïntegreerd contract voor uitvoering van publieke taken als infrastructuur, overheidshuisvesting of scholenbouw uit aan een privaat consortium. In het contract worden de verschillende volgtijdelijke stappen van het investeringsobject geïntegreerd. De contractduur is gebaseerd is op de levenscyclus van het project (bv. 15-20 jaar). De overheid formuleert de functionele eisen waaraan moet worden voldaan, zonder voor te schrijven op welke wijze dat moet worden bewerkstelligd. Dit laat ruimte voor marktpartijen om tot de beste en/of meest efficiënte oplossing te komen over de gehele contractduur. Daardoor kan al tijdens de ontwerpfase rekening gehouden worden met bijvoorbeeld onderhouds- of beheerskosten. Voordeel is dat private partijen veel meer input hebben in de vormgeving van het project dan bij traditionele aanbestedingen. Door zo te werken zijn twee voordelen te behalen. De levenscycluskosten van het project kunnen beter beheerst worden zodat efficiëntiewinst geboekt wordt. In de tweede plaats krijgen private partijen ruimte om binnen een gegeven budget een optimaal ontwerp te realiseren. Bij PPS bij gebiedsontwikkeling worden private partijen al vroeg in het proces betrokken en stellen de publieke en private partijen gezamenlijk een plan op. Daarin worden de publieke onderdelen en private onderdelen op elkaar afgestemd. Een verschil met DBFM-contracten is dat private partijen in sommige gevallen al worden betrokken voordat de overheid duidelijk voor ogen staan welke “output” zij wil bereiken. Dit gebeurt om juist gezamenlijk te bepalen waarin het project zou moeten resulteren of om die kaders gezamenlijk uit te werken in een plan. Het proces van planontwikkeling staat hier dus centraal. De publieke onderdelen van het plan moeten openbaar aanbesteed worden. Opdrachtgever bij de aanbesteding van de publieke voorzieningen of het gehele plan kan zijn de publieke partij, of een door publieke en private partijen opgerichte aparte organisatie. Dit kan een gemeenschappelijke ontwikkelingsmaatschappij zijn. Ook is het mogelijk dat private partijen zelf de uitvoering van de publieke voorzieningen openbaar aanbesteden. In de praktijk wordt vaak een gemeenschappelijke ontwikkelingsmaatschappij opgericht (joint venture). Daarin worden afspraken gemaakt over de verdeling van opbrengsten en risico's. Ook de verantwoordelijkheid voor het bereiken van het gewenste resultaat wordt gedeeld. Er is geen sprake van een verhouding opdrachtgever - opdrachtnemer. Er ontstaat een langjarig samenwerkingsverband waarin het behalen van gezamenlijke doelen wordt nagestreefd. Met deze vorm van PPS bestaat in Nederland op lokaal niveau al ruime ervaring bij locatie-ontwikkeling (stedelijke vernieuwing, nieuwe uitleg, bedrijventerreinen etc.). PPS is geschikt voor het gezamelijk aanleggen van hemelwaterbuffering. De waterlopen, riverbekkens zijn in eigendom van het Rijk of de Federale Overheid. De private partij kan echter veel voordeel behalen bij een buffering, hij kan dan immers recycleren. Aangezien de kosten voor een infiltratieinstallatie erg hoog zijn, en de waterlopen inclusief het grondwater in publieke handen is klinkt een PPS structuur aannemlijk. De partipatieve PPS en de contractueel geintegreerde pps lijken hier uitermate geschikt.
46
7.3 Wie is er aansprakelijk? Bij een contractuele PPS kan de aansprakelijkheid van beide partijen uit een worden gezet. Bij een participatieve PPS is de basis een vennootschap. Er bestaan veel verschillende vennootschapsvormen, in onderstaand schema worden de twee meest voorkomende voor parkmanagementorganisaties met elkaar vergeleken: Coöperatieve vereniging U.A.
Stichting
Vereniging zonder winstgevend doel VZW Geen hoofdelijke aansprakelijkheid
Aansprakelijkheid Geen hoofdelijke aansprakelijkheid Geen hoofdelijke bestuurders (mits geen aansprakelijkheid bestuurders vennootschapsbelasting verplichting) (mits geen vennootschapsbelasting verplichting) Leden Ja Nee ja Interne organisatieAlgemene ledenvergadering Bestuur verplicht Algemene ledenvergadering verplicht, bestuur verplicht, Raad van verplicht, bestuur verplicht, Commissarissen optioneel Toezicht optioneel Bevoegdheden Wel volledige rechtsbevoegdheid. Volledig rechtsbevoegd. Mits uit Wel volledige Mits uit de statuten zulks voortvloeit de statuten voortvloeit kan zij rechtsbevoegdheid. Mits uit kan zij registergoederen in eigendom registergoederen in eigendom de statuten zulks voortvloeit verkrijgen. verkrijgen. kan zij registergoederen in eigendom verkrijgen. Statuutwijziging Door besluit Algemene LedenAlleen indien de statuten dit Door besluit Algemene Ledenvergadering mogelijk maken, door besluit vergadering van bestuur of door een besluit van de Rechtbank.
Bij een contractuele PPS moet er dus onderhandeld worden met de private partij en wordt alles in het contract gezet. Hierbij kan het dus veel kanten op, die allen afhangen van de gegeven situatie en omgevingsfactoren die meespelen. Bij een partipatieve PPS is de basis een coöperatieve vereniging, stichting of vereniging zonder winstgevend doel. Hierbij zijn de partijen slechts aansprakelijk bij onbehoorlijk bestuur. In geval van een PPS met gebiedsontwikkeling dienen er ook goede afspraken gemaakt te worden die op papier gezet moeten worden. De exacte aansprakelijkheid consequenties voor de overheid worden uiteindelijk dus vastgelegd in het contract dat gesloten wordt met de private partij. In dit contract kunnen allerlei verschillende constructies afgesproken worden, zolang zij maar niet in strijd zijn met de wet. De publieke partij mag echter niet vergeten dat zij als publieke partner een grote maatschappelijke verantwoording heeft. Voor gevallen van overmacht ten opzichte van de natuur en het milieu waardoor grote schade ontstaat zal de overheid wellicht een noodfonds of in elk geval een financiele steun moeten kunnen verlenen.
47
8 Conclusie en aanbevelingen Parkmanagement staat in voor een duurzame ontwikkeling en kwaliteitsbewaking van de terreinen. Niet alleen de ondernemers maar ook de gemeente, overheid en omwonende kunnen profiteren van veel voordelen. Enkele voorbeelden: voor de ondernemers; schaalvoordelen, betere verstandhouding met de publieke instantie, minder kans op verloedering, veroudering van het terrein wat het image ten goede komt. Voor de publiek betrokken instantie; een betere verstandhouding met de ondernemers, duurzame kwaliteitsbewaking van de terreinen, minder kans op overlast. Deze laatste is ook voor de omwonende erg positief. In Nederland en Belgie valt veel neerslag, al dat water moet ergens naartoe. Door de jaren heen hebben wij echter met zijn allen voor het water veel te weinig ruimte overgelaten. Door de vele verharde oppervlakten kan het water niet meer infilteren in de bodem en dringt er minder water door om het grondwater bij te vullen. Het grondwater wordt ondertussen veelvuldig door ons gebruikt, dit terwijl wij ook hemelwater zouden kunnen gebruiken. Het afkoppelen van de verharde oppervlakten is al een begin, hierbij wordt het water dat momenteel direct naar het riool wordt geleid opgevangen en vertraagd afgevoerd naar een gescheiden rioleringssysteem. Er bestaan verschillende manieren op hemelwater op te vangen, te bufferen, te infiltreren en vertraagd af te voeren naar een gescheiden rioleringssysteem. Zo kunnen er open en gesloten infiltratiesystemen geplaatst worden. Om het infiltreren in de bodem gemakkelijker te maken kunnen de verharde oppervlakten deels vervangen worden met bijv. waterdoorlatende betontegels of grastegels. Vanuit Europa wordt er veel belang gehecht aan zowel milieu als waterbeleid. Zij heeft een kaderrichtlijn water geschreven waarin zij een kader schetst voor haar lidstaten. Dit kader besteedt veel aandacht aan het terugbrengen van de natuurlijke situatie en het allicht niet erger maken dan het al is. Beide landen hebben deze richtlijn in hun integrale waterbeleid geïmplementeerd. De gevolgen die dit heeft voor de beide landen verschillen echter wel, zij het alleen al vanwege de geografische, landschappelijke verschillen. België heeft met haar code voor goede praktijk voor duurzaam lokaal waterbeleid een goede opzet gegeven voor deze richtlijn en was daarmee al op ‘de goede weg’, Nederland daarentegen heeft altijd een beleid gevoerd om van water land te maken terwijl er nu ruimte gemaakt moet worden voor het water door overstromingsgebieden in te richten, dit vereist een mentale omslag. Beide landen hebben een integraal waterbeleid opgesteld dat bij beide landen een driestapsstrategie volgt: • Vasthouden: in de eerste plaats wordt de neerslag zoveel mogelijk ter plaatse vastgehouden; • Bergen: indien nodig wordt voor extra buffering gezorgd langs de waterlopen; • Afvoeren: als zowel vasthouden als bergen ontoereikend zijn, moet het water zo vertraagd mogelijk worden afgevoerd naar de waterlopen stroomafwaarts. De volgorde van de strategieën geeft aan welk beheer de voorkeur geniet. Vlaanderen heeft een gewestelijke stedenbouwkundige verordening waarin specifieke eisen staan vermeld voor met betrekking tot de eisen van hemelwaterputten en infiltratievoorzieningen. Nederland is momenteel bezig met het aanpassen van haar waterwetgeving en heeft de specifieke voorwaarden nog niet op papier staan. Verwachting is dat deze eisen niet teveel zullen verschillen van de eisen in Vlaanderen. Publiek private samenwerkingsverbanden worden steeds meer gestimuleerd en gebruikt. Vanuit Europa is hier nog niet al te veel over bekend maar ze staan er zeer positief tegenover, Belgie en Nederland zijn in een informerende, nog proberende fase. Door middel van pilootprojecten wordt er gekeken naar de verschillende vormen. Beide landen staan er echter zeer positief tegenover. Het gezamenlijk waterbufferen op bedrijventerreinen kan prima gedaan worden in de vorm van een publiek private samenwerking, door bijvoorbeelde een participatieve publiek-private samenwerking op te zetten met bijvoorbeeld een coöperatieve vennootschap U.A, kan de overheid samen werken met de ondernemers op de bedrijventerreinen zonder dat een van beide extreem hoge kosten en risico’s moet dragen. De vennootschap kan ook de parkmanagementorganisatie zijn. De aansprakelijkheid consequenties kunnen in een contract worden vastgelegd. En bij het oprichten van een vennootschap, stichting of vereniging zijn de beheerders slechts bij onbehoorlijk bestuur aansprakelijk.
48
Aanbevelingen Belgie heeft wel een subside voor bedrijventerreinen hier zou echter nog aan gesleuteld kunnen worden door bij de beoordeling van de toekenning van subsidie voor werken en kosten niet alleen economische maar ook sociale en ecologische criteria te hanteren. Het subsidiemechanisme moet een stimulans inhouden om te investeren in de meest duurzame maatregelen en werken. De toekenning van de subsidie zou beoordeeld moeten worden in functie van de maatschappelijke meerwaarde van de werken. Op termijn zou dan kunnen worden overgeschakeld naar een systeem van uitkering van subsidies via veilingen (‘call for tenders’) waarbij de projecten worden beoordeeld en ten opzicht van elkaar worden afgewogen in functie van vooraf opgestelde duurzaamheidscriteria (zoals meerlagig bouwen, het gebruik van duurzame bouwmaterialen, groendaken, zonnepanelen, alternatieve energiebronnen, watersystemen), locatiecriteria, ‘distance to target’ in het regionaal aanbod bedrijventerreinen enz. Daarnaast zouden ‘industriele ecosystemen’ gestimuleerd moeten worden, zodat de initatief neming hiervoor minder bij de ondernemer komt te liggen. Bij industriele ecosystemen wordt, net als bij natuurlijke ecosystemen, geprobeerd een gesloten strofkringloop te creeëren. Afval-, energie- en grondstofstromen van verschillende bedrijven kunnen aan mekaar gekoppeld worden in functie van hergebruik en recyclage. Uitwisseling en hergebruik van energie, grondstoffen en water, gezamenlijk gebruik van bedrijfsfuncties en faciliteiten en collectieve inzameling, hergebruik, recyclage en afvoer van afvalstoffen en afvalwater zouden mee bij kunnen dragen tot de realisatie van doelstellingen inzake CO2reductie, verminderde uitstoot van verzurende stoffen, verminderd gebruik van grondwater of het bevorderen van waterkwaliteit. Een aantal belangrijke principes en bindende bepalingen uit het natuurbeleid, zoals bijv. ‘standstill’-beginsel, de zorgplicht etc.., een horizontale werking hebben en dus onverminderd van kracht zijn op alle (bestaande en nieuwe) bedrijventerreinen. Een anticiperende aanpak naar het natuurbeleid toe door aanplantingen, de inrichting van groen buffers en andere investeringen in het openbaar domein enkel te subsidieren indien deze gebeuren conform de principes van het natuurbeheer van de natuurtechnische milieubouw, zou kunnen helpen tot komen tot een beter integraal beleid. De aansprakelijkheid consequenties met betrekking tot publiek private samenwerking in geval van gezamenlijke hemelwaterbuffering dienen nu contractueel vastgelegd te worden. Bij een vennootschap zijn de beheerders alleen bij onbehoorlijk bestuur aansprakelijk maar wat als er onvoorziene schade is door bijv. de natuur; een overstroming. In Nederland zijn het Rijk en de Waterschappen verantwoordelijk voor de waterlopen en de gemeente voor het rioleringstelsel. Wellicht is het een idee om met een publiek private samenwerking omtrent opvang, buffering en infiltratie van hemelwater contractueel af te spreken dat de publieke partijen verantwoordelijk zijn voor de grond en de private partij voor de installatie en het onderhoud daarvan. Voor gevallen van grote schade, en/ of onvoorziene schade kan de overheid een fonds opgericht worden, bijv. in vergelijking met het Fonds Luchtverontreining in Nederland (artikel 15.24 en verder Wet Milieubeheer). Er kan ook een extra soort schade verzekering komen of overstromingen met schade aan de hemelwaterinstallaties kunnen onder een extra noemer bij de huidige verzekeringen tegen natuurrampen geplaatst worden. Hierdoor worden de onvoorziene risico’s voor beide partijen van de samenwerking ingedekt.
49
Bijlage 1. Grensregio Vlaanderen- Nederland Op verzoek van de Europese Commissie, in haar streven naar zo groot mogelijke Europese regio's, zijn voor het Interreg III-programma de Euregio's Benelux Middengebied en Euregio Scheldemond samen als 1 gemeenschappelijk programma ingediend, namelijk de Grensregio Vlaanderen-Nederland. Euregio Benelux Middengebied is een samenwerkingsverband van de provincies Antwerpen (B), Limburg, Vlaams-Brabant (B), Limburg (NL) en Noord-Brabant (NL). Euregio Scheldemond is een samenwerkingsverband tussen de provincies Oost- en West-Vlaanderen in België en de provincie Zeeland in Nederland. De Grensregio Vlaanderen-Nederland beslaat de hele Belgisch-Nederlandse grens en wordt gevormd door de Vlaamse provincies West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Antwerpen, Vlaams-Brabant (arrondissement Leuven) en Limburg en de Nederlandse provincies Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Voor deze Grensregio met ongeveer 9 miljoen inwoners heeft de Europese Commissie voor de periode 2000-2006 iets meer dan € 82 miljoen aan EFRO-middelen ter beschikking gesteld.
Bron: http://www.euregiobmg.com/ Bovenstaande kaart geeft de gebieden weer op arrondissementsniveau. Onderstaand een geografische weergave van de deelnemende provincies in het grensoverschrijdende samenwerkingsgebied Scheldemonde. De provincie Zeeland uit Nederland en de provincies West- en Oost-Vlaanderen uit België.
Bron: http://www.euregioscheldemond.org/ned/map.asp?print=true& 50
Voor alle duidelijkheid een kaart van België:
Bron: http://www.belgium.be/nl_BE/images/chancellery/Stephane_Van_Rode/content/kaartn.gif En een kaart met de verschillende Belgische provincies:
Bron: www.waarheenopvakantie.nl
51
Tenslotte nog een kaart met de verschillende arrondissementen van de Vlaamse Gemeenschap: De arrondissementen: Veurne, Oostende, Brugge, Diksmuide, Roeselare, Tielt, Ieper en Kortrijk vallen onder de provincie West-Vlaanderen. Eeklo, Gent, Sint-Niklaas, Dendermonde, Oudenaarde en Aalst liggen in de provincie Oost-Vlaanderen. De arrondissementen Antwerpen, Turnhout en Mechelen horen bij de provincie Antwerpen. Halle-Vilvoorde en Leuven vallen onder de provicie Vlaams-Brabant. En Maaseik, Hasselt en Tongeren tenslotte vallen onder de provincie Vlaams-Limburg. Voor de volledigheid onderstaand een provinciekaart van Nederland:
Bron: http://home.planet.nl/~aadel/branch/D-Connections/D-Connections.htm
52
Bijlage 2. Toelichting rechtsvormen Coöperatieve vereniging U.A. Een coöperatieve vereniging U.A. is een bijzondere vorm van de vereniging. Een coöperatieve vereniging komt op voor de materiele belangen van haar leden door overeenkomsten met hen af te sluiten. Een coöperatieve vereniging mag winst uitkeren aan haar leden, in tegenstelling tot een gewone vereniging. Net als met een ‘gewone’ vereniging heeft ook de coöperatieve vereniging een bestuur, leden en eventueel een Raad van Commissarissen als toezichthouders. Een coöperatieve vereniging kan in haar statuten vastleggen dat zij de aansprakelijkheid van haar leden uitsluit. Hierdoor kunnen de leden nooit aansprakelijk worden gesteld voor verplichtingen die zijn aangegaan door de vereniging. In dit geval is er sprake van een coöperatieve vereniging U.A. (uitgesloten aansprakelijkheid). De bestuurders van een coöperatieve vereniging U.A. zijn niet aansprakelijk voor de verplichtingen van de vereniging, ook niet na ontbinding of faillissement door nadelig saldo. Natuurlijk die de bestuurders hun taak wel behoorlijk te vervullen. In de Nederlandse wet is het bestuur collectief verantwoordelijk, als door onbehoorlijk bestuur schade voor de vereniging is veroorzaakt en het bestuur daarover ernstig verwijt gemaakt kan worden. Ieder jaar moet de Algemene Ledenvergadering het jaarverslag en het gevoerde beleid goedkeuren. Daarna is het bestuur ‘gedechargeerd’ van de collectieve verantwoordelijkheid. Het belangrijkste orgaan binnen de coöperatieve vereniging is de Algemene Ledenvergadering (ALV). De bestuurders werken in opdracht van de leden. Door overdracht van verantwoordelijkheden krijgt het bestuur vrijheid van handelen. Het bestuur is achteraf wel verantwoording verschuldigd aan de ALV, die altijd de uiteindelijke zeggenschap blijft behouden. Naast de ALV en een bestuur kan een coöperatieve vereniging ook een Raad van Commissarissen hebben. Deze heeft als taak het Bestuur op zijn functioneren te controleren. De bevoegdheden van de Raad van Commissarissen moet worden vastgelegd in de statuten. Een coöperatieve vereniging is flexibel. Zo kan een coöperatie haar diensten ook aan niet leden aanbieden. Op deze wijze kan bijvoorbeeld ook de Gemeente deelnemen aan collectieve inkoopcontracten. Onder voorwaarden kan de coöperatie dus samenwerkingsverbanden aangaan. De mogelijke samenwerkingsvormen dienen omschreven te staan in de statuten. Wanneer een samenwerkingsvorm wordt aangegaan, die niet in de statuten staat, moeten deze gewijzigd worden door de ALV. De statuutwijziging moet worden vastgelegd in een notariële akte. Het bestuur wordt door haar leden benoemd. In de statuten kan worden vastgelegd, dat ook bestuurders buiten de leden benoemd kunnen worden en dat deze niet door de leden worden benoemd. Op deze wijze kan een Gemeente vertegenwoordigd zijn in het Bestuur van een coöperatieve vereniging. Een coöperatieve vereniging U.A. moet worden opgericht bij een notariële akte. Deze akte dient in de Nederlandse taal te worden opgesteld door een notaris. De akte bevat de statuten van de vereniging. De volgende zaken moeten in de statuten omschreven staan: De naam en de plaats van de coöperatieve vereniging U.A.; het doel van de coöperatieve vereniging U.A; de verplichtingen van de leden tegenover de vereniging (bijvoorbeeld contributie); de wijze van bijeenroeping van de algemene ledenvergadering; de wijze van benoeming en ontslag van de bestuurders; de bestemming van het batig saldo van de vereniging na ontbinding. Belangrijk is dat de naam van de coöperatieve vereniging U.A. altijd het woord ‘coöperatief’ moet bevatten en dat de naam wordt afgesloten door de letters U.A. (uitgesloten aansprakelijkheid) De bestuurders zijn verplicht om de coöperatieve vereniging U.A. in te schrijven bij de Kamer van Koophandel. Ook de bestuurders moeten zich in schrijven. Stichting Een stichting wordt opgericht, om met behulp van een bepaald vermogen een doel te realiseren. Een stichting heeft geen leden, maar enkel een bestuur. In de statuten staat welk doel de stichting heeft. Een stichting mag wel winst maken, maar aan de uitkering van de winsten zijn beperkingen gesteld. Zo mogen geen winsten worden uitgekeerd aan bestuurders of leden van organen binnen de stichting. De bestuurders zijn niet aansprakelijk voor schulden van de stichting, maar moeten wel hun taak behoorlijk vervullen. In de Nederlandse wet is een bestuur collectief verantwoordelijk, als onbehoorlijk bestuur schade voor de stichting veroorzaakt en het bestuur daarover een ernstig verwijt kan worden gemaakt. In het geval van faillissement van de stichting, kan de curator het initiatief nemen om (ex)bestuurders aansprakelijk te stellen, wanneer de stichting verplicht is om vennootschapsbelasting te betalen. In dat geval is de anti-misbruik wetgeving van toepassing. Het bestuur van de stichting is alleen bevoegd tot het aangaan van overeenkomsten betreffende registergoederen van overeenkomsten betreffende registergoederen en het aangaan van schulden, wanneer dit voortvloeit uit de statuten. Verder zijn de bevoegdheden van het bestuur onbeperkt en onvoorwaardelijk, voorzover ze niet beperkt worden door wetgeving en eigen statuten. De zeggenschap van het bestuur is vastgelegd in de statuten van de stichting. In feite bepalen de statuten het doen en het
53
laten van het Bestuur. De stichting mist in normaal gesproken een toezichthoudend orgaan. Tenzij de statuten anders bepalen, is het bestuur dus geen verantwoording en verantwoording aan anderen schuldig. Het Openbaar Ministerie en de Rechtbank zijn bevoegd om in bijzondere omstandigheden het bestuur te controleren en eventueel tot het ontslag van bestuursleden over te gaan. Een stichting is zeer flexibel, zolang in de statuten goed omschreven staat wanneer de statuten gewijzigd mogen worden. Een statuutwijziging dient te worden vastgelegd in een notariële akte. Deze akte moet worden gedeponeerd bij het handelsregister van de Kamer van Koophandel. Zo kan het bestuur van de stichting de statuten aanpassen aan de veranderende omstandigheden. In de statuten staat omschreven op welke wijze bestuursleden worden benoemd. Hierbij bestaat de mogelijkheid om een of meerdere bestuursfuncties te bestemmen voor de Gemeente. Een stichting wordt opgericht bij een notariële akte. Deze akte dient in de Nederlandse taal te worden opgesteld door een notaris. De akte omvat de statuten van de stichting. De volgende zaken dienen in de statuten omschreven te staan: • de naam en de plaats van de stichting; • het doel van de stichting; • de wijze van benoeming en ontslag van de bestuursleden; • de bestemming van het overschot na vereffening van de stichting in het geval van ontbinding, of de wijze waarop de bestemming zal worden vastgesteld. Belangrijk is dat het woord ‘stichting’ onderdeel uitmaakt van de naam. De bestuurders zijn verplicht om de stichting in te schrijven bij de Kamer van Koophandel. Ook de bestuurders dienen zich in te schrijven. Vennootschap zonder winstgevend doel VZW Op 18 april 2002 keurde de Kamer van Volksvertegenwoordigers definitief de nieuwe VZW-wet goed. De wet werd gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 11 december 2002. In het Belgisch Staatsblad van 6 juni 2003 verscheen het Koninklijk Besluit van 2 april 2003 dat de inwerkingtreding van de nieuwe wet op VZW's, stichtingen en internationale VZW's vaststelt. Op 27 juni verscheen het uitvoeringsbesluit met betrekking tot de openbaarmakingsformaliteiten en op 11 juli het Koninklijk Besluit tot regeling van de boekhouding van kleinere VZW's. in feite is de goedgekeurde tekst een verzameling van wijzigingen in andere wetteksten, waaronder de originele VZW-wet van 1921. Algemeen kan gesteld worden dat de nieuwe VZW-wet een mix is geworden van administratieve versoepelingen en bijkomende formaliteiten. Hiermee sluit de VZW-wet aan bij de eveneens herziene regeling voor vennootschappen. Een vereniging zonder winstgevend doel geniet rechtspersoonlijkheid. De vereniging zonder winstgevend doel drijft geen nijverheids- of handelszaken is die, welke niet nijverheids- of handelszaken drijft en tracht niet een stoffelijk voordeel aan haar leden te verschaffen. De statuten welke in een authentieke of onderhandse akte worden vastgesteld, moeten vermelden: 1. De benaming der vereniging en de plaats, waar zij haar zetel heeft. Die zetel moet in België gevestigd zijn; 2. Het doel of de doeleinden, waarvoor zij is opgericht; 3. Het minimum aantal leden. Dit getal mag niet minder bedragen dan drie; 4. De namen, de voornamen, het beroep, de woonplaats, de nationaliteit van de leden. 5. De voorwaarden gesteld tot het toelaten en het uittreden van de leden; 6. De bevoegdheden der algemene vergadering en de wijze waarop deze wordt bijeengeroepen, alsmede de wijze waarop hare besluiten ter kennis van de leden en van derden worden gebracht; 7. De wijze waarop de beheerders worden benoemd, en dezer bevoegdheden; 8. Het maximum bedrag der bijdragen of der stortingen, waartoe de leden der vereniging verplicht zijn; 9. De wijze waarop rekening en verantwoording moet gedaan worden; 10.De na te komen regelen tot het wijzigen der statuten; 11.De bestemming van het vermogen der vereniging ingeval deze wordt ontbonden. De vereniging is aansprakelijk voor de misgrepen, die kunnen toegeschreven worden, hetzij aan haar aangestelden, hetzij aan de organen, waardoor haar wil uitgevoerd wordt. Door de beheerders wordt geen persoonlijke verplichting aangegaan betreffende de verbintenissen der vereniging. Hun aansprakelijkheid is beperkt tot de vervulling van de hun gegeven opdracht en tot de in hun beheer bedreven misgrepen. De leden gaan in die hoedanigheid geen enkele persoonlijke aansprakelijkheid aan inzake de verbintenissen van de vereniging. De vereniging kan, in eigendom of anderszins, slechts de vaste goederen bezitten welke nodig zijn tot het bereiken van het doel of van de doeleinden, waarvoor zij is opgericht. Wordt een vereniging zonder winstgevend doel door de rechtbank ontbonden, dan stelt de rechtbank één of meer vereffenaars aan, die, na vereffening van het passief, de bestemming der goederen vaststellen. Deze bestemming kan geen andere zijn dan die, voorzien door de statuten of aangewezen door de algemene vergadering, welke de vereffenaar of de vereffenaars bijeenroepen. Zwijgen de statuten dienaangaande of wordt door de algemene vergadering geen beslissing genomen, dan geven de vereffenaar of de vereffenaars aan de goederen ene bestemming, die zoveel mogelijk overeenkomt met het doel, waarvoor de vereniging werd opgericht.
54
Internationale verenigingen zonder winstoogmerk (IVZW) Ingevoegd bij wet van 2 mei 2002, BS, 18 oktober 2002. Er kan rechtspersoonlijkheid worden verleend aan verenigingen die toegankelijk zijn voor Belgen en vreemdelingen, zolang de zetel in België gevestigd is en het doel van de vereniging niet-winstgevend is en een internationaal nut nastreeft. De statuten worden bij authentieke of bij onderhandse akte vastgesteld en moeten volgende gegevens vermelden: 1° de naam van de internationale vereniging zonder winstoogmerk en het adres van haar zetel; 2° de precieze omschrijving van het doel of de doeleinden waarvoor zij is opgericht, alsook de activiteiten die zij beoogt om dat doel of die doeleinden te bereiken; 3° de voorwaarden en de formaliteiten betreffende toetreding en uittreding van de leden en, in voorkomend geval, van de leden van de verschillende categorieën; 4° de rechten en verplichtingen van de leden en, in voorkomend geval, van de leden van de verschillende categorieën; 5° de bevoegdheden van het algemeen leidinggevend orgaan van de internationale vereniging zonder winstoogmerk, en de wijze van bijeenroeping en van besluitvorming ervan, alsook de voorwaarden waaronder haar beslissingen aan de leden ter kennis worden gebracht; 6° de bevoegdheden van het bestuursorgaan van de internationale vereniging zonder winstoogmerk, en de wijze van bijeenroeping en van besluitvorming ervan, de wijze van benoeming, van ambtsbeëindiging en van afzetting van de bestuurders, hun mimimumaantal, de duur van hun mandaat, de omvang van hun bevoegdheden en de wijze waarop zij deze uitoefenen, alsook de wijze van aanwijzing van de personen bevoegd om de vereniging te verbinden tegenover derden en haar in handelingen en in rechtsvorderingen te vertegenwoordigen; 7° de voorwaarden voor statutenwijziging, voor ontbinding en vereffening van de vereniging en de bestemming van het vermogen van de internationale vereniging zonder winstoogmerk. Bij ontbinding moet dit tot een belangenloos doel worden aangewend. De internationale vereniging zonder winstoogmerk is aansprakelijk voor fouten die kunnen worden toegerekend aan haar aangestelden en aan de organen waardoor zij handelt. Maar de bestuurders en de dagelijkse bestuurders zijn niet persoonlijk verbonden door de verbintenissen van de internationale vereniging zonder winstoogmerk. Zij zijn alleen verantwoordelijk voor de vervulling van de hun opgedragen taak en aansprakelijk voor de tekortkomingen in hun bestuur. De leden gaan in deze hoedanigheid geen enkele persoonlijke verplichting aan inzake de verbintenissen die de internationale vereniging zonder winstoogmerk aangaat. Op verzoek van het openbaar ministerie of van iedere belanghebbende kan de ontbinding worden uitgesproken in de volgende gevallen: 1° aanwending van de middelen of de inkomsten van de internationale vereniging zonder winstoogmerk voor andere doeleinden dan het doel waarvoor zij is opgericht; 2° onvermogen; 3° afwezigheid van bestuur; 4° ernstige overtreding van de statuten, of overtreding van de wet of de openbare orde. Alle akten, facturen, aankondigingen, bekendmakingen en andere stukken uitgaande van een internationale vereniging zonder winstoogmerk die het voorwerp is geweest van een beslissing tot ontbinding, moeten de naam ervan vermelden, onmiddellijk voorafgegaan of gevolgd door de woorden "internationale vereniging zonder winstoogmerk in vereffening". Internationale verenigingen die een niet-winstgevend doel van internationaal nut nastreven en die op geldige wijze in het buitenland zijn opgericht overeenkomstig de wet van de Staat waartoe zij behoren, kunnen in België een zetel van werkzaamheden openen. Een zetel van werkzaamheden is een duurzame inrichting zonder afzonderlijke rechtspersoonlijkheid waarvan de activiteiten in overeenstemming zijn met het doel van de internationale vereniging die een niet-winstgevend doel van internationaal nut nastreeft.
55
Bijlage 3. Het proces van Lissabon Tijdens de Europese Raad van Lissabon (maart 2000) heeft de Unie zichzelf een strategisch doel gesteld voor de periode tot 2010: de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie in de wereld te worden, in staat tot duurzame economische groei, met meer en betere banen en een hechtere sociale samenhang. Om dit doel te verwezenlijken besloot de Europese Raad tot een driesporenstrategie: • bevordering van de overgang naar een kenniseconomie en een informatiemaatschappij voor allen; • modernisering van het Europese model, investering in mensen en bevordering van solidariteit; • het handhaven van een gezond economisch perspectief en gunstige vooruitzichten voor groei. Het verwezenlijken van deze doelstelling wordt ook wel aangeduid met de term ‘Proces van Lissabon’. De Europese Raad van Göteborg van juni 2001 heeft de strategie verbreed door nadruk te leggen op bescherming van het milieu en het bereiken van een duurzamer ontwikkelingspatroon. Hierbij spelen de onderwerpen klimaatverandering, duurzaam vervoer, volksgezondheid, natuurlijke rijkdommen en het integreren van milieubeleid in andere beleidsgebieden een belangrijke rol. Sinds de bijeenkomst in Lissabon bespreekt de Europese Raad iedere Voorjaarstop (in maart) de voortgang van de Lissabonstrategie. In de aanloop naar de tussentijdse evaluatie in 2005 kwam de Commissie begin 2004 met de boodschap dat de EU niet op schema ligt met de doelstellingen die zijn gesteld voor het Proces van Lissabon. Een Groep op hoog niveau, onder leiding van Wim Kok, presenteerde vervolgens op 3 november 2004 een rapport hoe het Proces van Lissabon extra gestimuleerd kan worden. De Raad, de Commissie en het Parlement hebben het rapport ter harte genomen, waardoor sinds februari 2005 gewerkt wordt met een nieuwe EU-strategie die tot meer economische groei en werkgelegenheid moet leiden: het Actieprogramma voor economische groei en werk. Speerpunten van beleid in de nieuwe strategie zijn: • van Europa een aantrekkelijke plaats maken om te investeren en te werken; • stimuleren kennis en innovatie voor meer groei; • zorgen voor meer en betere banen; • creëren van partnerschap tussen de lidstaten en de EU; de lidstaten moeten een verantwoordelijke aanwijzen die op de resultaten kan worden aangesproken, per lidstaat één actieprogramma en één uitvoeringsverslag; • de lidstaten moeten de EU voorzien van voldoende financiële middelen om de doelstellingen te verwezenlijken. Hiertoe is een driejarig pakket (2005-2008) geïntegreerde richtsnoeren opgesteld. Naast aanbevelingen voor concrete maatregelen bevat het een totaalaanpak met richtsnoeren voor nationale hervormingsprogramma´s, die de lidstaten uiterlijk 15 oktober 2005 gereed moeten hebben. In de praktijk komt de inhoud van het pakket erop neer dat de lidstaten en de EU elke gelegenheid moeten aangrijpen om de lagere overheden, de sociale partners en het maatschappelijk middenveld te betrekken bij de uitvoering van het economische en werkgelegenheidsbeleid.42 Kort samengevat is de Lissabonstrategie een overkoepelende strategische doelstelling van de EU die zich richt op duurzame economische groei en werkgelegenheid. De uitvoering geschiedt op basis van de zogenaamde ‘open coordinatiemethode’. Gezien het feit dat de Lissabonstrategie voornamelijk beleidsterreinen betreft die onder de verantwoordelijkheid van de lidstaten vallen, maakt de EU in dit kader dus geen wetgeving of beleid, maar coordineert de activiteiten van de lidstaten. In dit kader worden doelstellingen geformuleerd, zodat de lidstaten via ‘benchmarking’ en uitwisselen van goede ervaringen vrij zijn om (via ‘Nationale Hervormingsprogramma’s’) een min of meer eigen invulling aan de Lissabonstrategie te geven.
42
Bron: http://europa.eu.int/netherlands/almdeel2abc/abc_e/economische_groei_en_werk.htm en het factsheet Lissabon
56
Bijlage 4. Samenvatting zesde milieu actie programma COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN Brussel, 24.1.2001 COM (2001) 31 definitief 2001/0029 (COD) MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD, HET EUROPEES PARLEMENT, HET ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITE EN HET COMITE VAN DE REGIO’S betreffende het zesde milieuactieprogramma van de Europese Gemeenschap “Milieu 2010: Onze toekomst, onze keuze” - Het zesde milieuactieprogramma Voorstel voor een BESLUIT VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD tot vaststelling van het milieuactieprogramma van de Europese Gemeenschap voor 2001-2010 (ingediend door de Commissie) Kader voor het nieuwe programma Een gezond milieu is essentieel voor de welvaart en de kwaliteit van het leven op lange termijn en burgers in Europa verlangen een hoog niveau van milieubescherming. Door toekomstige economische ontwikkelingen en toenemende welvaart zal het vermogen van de planeet om te voldoen aan de vraag naar hulpbronnen en om de verontreiniging te absorberen onder grote druk komen te staan. Tegelijkertijd zijn hoge milieunormen een drijfveer voor innovatie en bieden ze het bedrijfsleven nieuwe kansen. In het algemeen moet de samenleving toewerken naar het loskoppelen van milieueffecten en -afbraak en economische groei. Bedrijven dienen op eco-efficiëntere wijze te produceren, met andere woorden, dezelfde of meer producten te fabriceren met minder grondstoffen en minder afval, en consumptiepatronen dienen een duurzamer karakter te krijgen. In de Europese Unie hebben dertig jaar milieubeleid geleid tot een uitgebreid stelsel voor milieutoezicht. Met het vijfde milieuactieprogramma (1992-1999), “Op weg naar duurzame ontwikkeling”, zijn nieuwe maatregelen genomen aangaande de integratie van milieuoverwegingen in andere beleidsterreinen en is het tot een bredere verbintenis gekomen. De algemene evaluatie van het programma bevatte de conclusie dat weliswaar vooruitgang was geboekt bij het terugdringen van verontreinigingsniveaus op sommige gebieden, maar dat er nog genoeg problemen overbleven en dat aantasting van het milieu zou doorgaan, tenzij: • Meer vooruitgang zou worden geboekt bij de tenuitvoerlegging van milieuwetgeving in de lidstaten; • Integratie van milieuoverwegingen in het economisch en sociaal beleid dat tot belastende activiteiten voor het milieu leidt, zou worden verbeterd en versterkt; • Belanghebbenden en burgers zich meer betrokken zouden voelen bij inspanningen ter bescherming van het milieu; • Een nieuwe impuls zou worden gegeven aan maatregelen gericht op het aanpakken van een aantal ernstige en hardnekkige milieuproblemen alsmede van een aantal problemen die thans ontstaan. Dit kader vormde de leidraad voor de kernstrategie van het zesde milieuactieprogramma, dat de milieudoelstellingen en –prioriteiten vaststelt die een integrerend deel zullen uitmaken van de strategie voor duurzame ontwikkeling van de Europese Gemeenschap. Het programma legt de belangrijkste prioriteiten en doelstellingen voor het milieubeleid vast voor de komende vijf tot tien jaar en zet uiteen welke maatregelen moeten worden genomen. Strategische benadering om de milieudoelstellingen te verwezenlijken Milieubeleid moet innovatief zijn in zijn benadering en nieuwe wegen openen voor samenwerking met een grote dwarsdoorsnede van de samenleving. Tenuitvoerlegging van bestaande milieuwetgeving dient te worden verbeterd. Krachtdadige juridische procedures voor het Europese Hof van Justitie dienen te worden gecombineerd met steun voor beste praktijken en een beleid van informatieverstrekking aan het publiek, inclusief de mogelijkheid van “name, shame and fame”. Integratie van milieuoverwegingen in andere beleidsterreinen dient te worden versterkt; zo dienen alle beleidsinitiatieven van de Commissie geheel in dit licht te worden beoordeeld. Vooruitgang dient te worden gemeten aan de hand van indicators en vergelijkingen. 57
Samenwerking met de markt, met aandacht voor zowel de belangen van het bedrijfsleven als die van de consument, zal bijdragen tot duurzamer productie- en consumptiepatronen. Bedrijven die niet aan de eisen voldoen, dienen niet eenvoudigweg te worden gestraft, maar er dienen systemen te komen voor het belonen van goede prestaties. Consumenten hebben nuttige informatie nodig die hun in staat stelt om milieuvriendelijke producten te kiezen, en zo de markt te sturen. Overheidssubsidies zouden milieuvriendelijke praktijken in de hand moeten werken. Bedrijven dienen te worden aangemoedigd te innoveren, bijvoorbeeld door de kansen te benutten die worden geboden door het gebruik, de ontwikkeling en verspreiding van schone technologieën. Individuele burgers nemen elke dag beslissingen die rechtstreeks of onrechtstreeks van invloed zijn op het milieu. Gemakkelijk toegankelijke informatie van goede kwaliteit over het milieu en over praktische zaken zullen bijdragen tot de meningvorming en tot de juiste beslissingen. Beslissingen aangaande planning en beheer op het gebied van ruimtelijke ordering in de lidstaten kunnen grote invloed hebben op het milieu en leiden tot versnippering van het platteland en belasting van stedelijke gebieden en de kust. De Gemeenschap kan steun bieden door beste praktijken te bevorderen en door middelen beschikbaar te stellen uit de structuurfondsen. Deze benaderingen zullen van toepassing zijn op het gehele spectrum van milieuproblemen. Bovendien zal speciale aandacht worden geschonken aan vier prioritaire actiegebieden. Aanpak van klimaatverandering Doelstelling – stabilisering van de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer op een niveau waarbij geen onnatuurlijke veranderingen in het wereldklimaat zullen optreden. Wetenschappers zijn het erover eens dat er een klimaatverandering aan de gang is en dat menselijke activiteiten verantwoordelijk zijn voor verhoging van de concentraties van broeikasgassen die de oorzaak van het probleem zijn. De hoogste prioriteit van het zesde milieuactieprogramma zal zijn de ratificatie en tenuitvoerlegging van het Protocol van Kyoto ter vermindering van broeikasgasemissies met 8 % tussen 2008-12 vergeleken met de niveaus van 1990. Dit moet worden gezien als een eerste stap in de richting van het streefdoel op lange termijn, namelijk een vermindering met 70 %. Natuur en biodiversiteit – bescherming van een unieke hulpbron Doelstelling – bescherming en herstel van de werking van natuurlijke systemen en stopzetting van het verlies aan biodiversiteit in de Europese Unie en op wereldschaal. Bescherming van de bodem tegen erosie en verontreiniging. Gezonde en evenwichtige natuurlijke systemen zijn van fundamenteel belang voor de instandhouding van het leven en het goed functioneren van de samenleving. De druk waaronder het milieu staat als gevolg van verontreiniging, niet-duurzaam gebruik van land en zee en de gevaren die de biodiversiteit bedreigen dient te worden tegengegaan. Volledige tenuitvoerlegging van de milieuwetgeving is van groot belang om de verontreiniging een halt toe te roepen. Waardevolle milieugebieden dienen te worden beschermd door middel van het communautaire Natura 2000-programma, waarvan volledige tenuitvoerlegging geboden is. Uitbreiding van de bescherming tot het platteland vereist een sterkere en doeltreffende integratie van milieu en biodiversiteit in het beleid op het gebied van landbouw, landschap, bosbouw en zeevaart, in combinatie met nieuwe initiatieven, bijvoorbeeld ter ontwikkeling van een bodemstrategie voor Europa. Meer aandacht dient te worden geschonken aan de bescherming van het mariene milieu. Milieu en gezondheid Doelstelling – totstandbrenging van een milieukwaliteit waarbij de niveaus van door de mens gefabriceerde verontreinigende stoffen, met inbegrip van verschillende vormen van straling, niet leiden tot significante effecten op of risico’s voor de gezondheid van de mens. Het besef neemt toe - en er komen ook steeds meer bewijzen voor - dat de gezondheid van de mens wordt beïnvloed door milieuproblemen verband houdend met lucht- en waterverontreiniging, gevaarlijke chemische stoffen en geluidshinder. Er is een holistische en alomvattende benadering van milieu en gezondheid nodig, waarbij preventie en voorzorg ten aanzien van risico’s centraal staan en rekening wordt gehouden met bijzonder kwetsbare groepen zoals kinderen en ouderen. Op de afzonderlijke beleidsterreinen zijn tenuitvoerlegging van bestaande wetgeving en verdere maatregelen geboden. Duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen en beheer van afval Doelstelling – totstandbrenging van een situatie waarin het verbruik van hernieuwbare en niethernieuwbare hulpbronnen de draagkracht van het milieu niet overschrijdt. Verwezenlijking van een loskoppeling van het gebruik van hulpbronnen en economische groei door middel van een aanzienlijke verhoging van het rendement van hulpbronnen, dematerialisatie van de economie en afvalpreventie. De hulpbronnen van de planeet, met name hernieuwbare hulpbronnen zoals bodem, water, lucht en hout, ondervinden grote druk van de menselijke samenleving. Er is een strategie nodig gericht op maatregelen, zoals heffingen en prikkels, om een duurzamer gebruik van hulpbronnen te realiseren. Volgens ramingen zullen afvalvolumes blijven toenemen, tenzij actie wordt ondernomen. Afvalpreventie zal een hoofdelement zijn van een geïntegreerde productbeleidbenadering. Verdere maatregelen zijn nodig om recycling en terugwinning van afval te stimuleren.
58
De Europese Unie en de rest van de wereld Tenuitvoerlegging van het zesde milieuactieprogramma dient te geschieden in het kader van een uitgebreide Europese Unie, en bij alle uit het programma voortvloeiende maatregelen dient dit bredere perspectief in aanmerking te worden genomen. De tenuitvoerlegging van de communautaire milieuwetgeving zal uiteraard de belangrijkste taak zijn van de kandidaat-lidstaten, gesteund door financieringsprogramma’s van de Gemeenschap. De kandidaat-lidstaten hebben de kans vooruitgang te boeken op de weg naar een economische ontwikkeling die duurzaam is en niet leidt tot milieuproblemen van een type en op een schaal waarmee West-Europa nu te kampen heeft. Internationaal gezien zal het van groot belang zijn milieuoverwegingen op volledige en correcte wijze in alle aspecten van de externe betrekkingen van de Gemeenschap te integreren. Internationale organisaties dienen het milieu serieus te nemen en er voldoende middelen voor uit te trekken. Internationale verdragen, met name betreffende klimaatverandering, biodiversiteit, chemische stoffen en woestijnvorming, dienen te worden gesteund en uitgevoerd. Beleidsvorming op basis van participatie en gedegen kennis Participatie van belanghebbenden zal onontbeerlijk zijn voor de succesvolle tenuitvoerlegging van het zesde milieuactieprogramma, en dat geldt voor elk stadium van het beleidsvormingsproces, van het goedkeuren van streefdoelen tot het ten uitvoer leggen van de maatregelen. Gedegen wetenschappelijke kennis en economische beoordelingen, betrouwbare en up-to-date gegevens en informatie over het milieu en het gebruik van indicators dienen ten grondslag te liggen aan de opstelling, uitvoering en evaluatie van het milieubeleid. oo O oo Het voorgestelde besluit tot vaststelling van een zesde milieuactieprogramma zal een uitgebreide Europese Unie de doelstellingen, drijfveren en instrumenten verschaffen voor het tot stand brengen van een schoon en veilig milieu. Daarbij zullen burgers en bedrijfsleven actief worden betrokken en zal duurzame ontwikkeling centraal staan.
59
Bijlage 5. Interregionale Samenwerking Interreg is een gemeenschapsinitiatief dat erop gericht is de interregionale samenwerking te stimuleren gedurende de programmaperiode 2000-2008. Deze nieuwe fase van het Interreg-programma is erop gericht om de economische en sociale cohesie in de hele Europese Unie te versterken, door het stimuleren van de evenwichtige ontwikkeling van het continent via grensoverschrijdende, transnationale en interregionale samenwerking. Interreg wordt gefinancierd vanuit het EFRO. Interreg III A Luik A van het Interreg-programma is erop gericht de grensoverschrijdende samenwerking tussen aangrenzende regio's te stimuleren. Dit gebeurt door middel van de ontwikkeling en uitvoering van grensoverschrijdende economische en sociale projecten. De basis van deze projecten vormen gemeenschappelijke ontwikkelingsstrategieën. Het programma van de Euregio Benelux Middengebied kadert binnen dit luik. Interreg III B Grensoverschrijdende samenwerking tussen nationale, regionale en lokale overheden beoogt de promotie van betere integratie binnen de Europese Unie door middel van de vorming van grote groepen binnen de Europese regio's. Het promoot tevens duurzame en overwogen ontwikkeling binnen de Europese Unie en betere integratie tussen de 15 lidstaten en kandidaat landen en andere buurlanden. Binnen luik B wordt de klemtoon gelegd op ondergeschikte regio's en afgezonderde regio's. Dit luik geeft ook de mogelijkheid om de samenwerking tussen groepen of regio's die met gelijkaardige problemen kampen, zoals bergachtige gebieden, te promoten. De Europese Unie in zijn geheel en de aangrenzende regio's komen in aanmerking voor internationale samenwerkingsondersteuning. Prioriteitsgebieden: • Regionale ontwikkelingsstrategieën opstellen op internationaal niveau, alsook de samenwerking tussen steden of stedelijke en landelijke gebieden; • Nuttige en duurzame transportsystemen promoten samen met betere toegang tot informatiesystemen. Het doel is de communicatie tussen eilanden of afgelegen gebieden te vergemakkelijken; • Bescherming van de omgeving en natuurlijke bronnen promoten, in het bijzonder waterbronnen. In het bijzondere geval van erg afgelegen gebieden moedigt de internationale samenwerking volgende initiatieven aan: • Economische integratie en verbeterde samenwerking tussen deze regio's en regio's in andere lidstaten • Verbeterde verbondenheid met landen die geografisch verder verwijderd zijn. Interreg III C Interregionale samenwerking beoogt het effect van regionaal ontwikkelingsbeleid te verbeteren en werkt via grootschalige informatie-uitwisseling en ervaringsuitwisseling. Luik C richt zich op onderontwikkelde regio's en regio's die structurele aanpassingen ondergaan. Prioriteitsgebieden • Ervaringsuitwisseling en goed beheer tussen lidstaten en met derden betreffende grensoverschrijdende en internationale samenwerking onder luik A en luik B van Interreg III • Samenwerkingsinitiatieven in sectoren zoals onderzoek, technologische ontwikkeling, ondernemen, de informatieve sector, toerisme, cultuur of natuur. De deelname van eilanden en afgelegen regio's in de verschillende partnernetwerken is zeer belangrijk, alsook voor kandidaat landen. Aansluitend zal ook de samenwerking tussen maritieme regio's en ook bilaterale samenwerking aangemoedigd worden.43
43
Bron:
http://www.euregiobmg.com/ 60
Bijlage 6. De 7 doelstellingen uit de code voor duurzaam lokaal waterbeleid 1.Voorkomen en beperken van diffuse verontreiniging Er wordt gestreefd naar het voorkomen van het gebruik van waterschadelijke producten of, indien dit niet mogelijk is, ze te vervangen door het gebruik van minder schadelijke alternatieven. Afstromend hemelwater van potentieel vervuilde oppervlakken wordt opgevangen en gezuiverd (bijvoorbeeld druk bereden wegen, parkings,…). 2. Sanering afvalwaterlozingen Afgezonderde (groepen van) afvalwaterlozingen die buiten het bestaande riolerings- en zuiveringsnetwerk vallen, saneren, hetzij door een bestaande rioolwaterzuiveringsinstallatie na aansluiting op het bestaande netwerk, hetzij door zuivering in een kleinschalige waterzuiveringsinstallatie na aansluiting op een gemeenschappelijk lokaal rioleringsstelsel, hetzij door een individuele afvalwater-zuiveringsinstallatie. 3. Bewaking en verbetering van de kwaliteit van de riolerings- en zuiveringsinfrastructuur De rioleringsinfrastructuur wordt op dergelijke manier onderhouden, verbeterd en uitgebouwd dat hydraulische overbelasting en biologische onderbelasting van het rioleringsstelsel en de zuiveringsinfrastructuur zoveel mogelijk wordt tegengegaan. Het gaat hierbij om de uitbouw van het gescheiden rioleringsstelsel, het afkoppelen van parasitaire debieten (vb.grachten aangesloten op riolering), maximale aansluiting van particulieren, enz. 4. Voorkomen en beperken van diffuse verontreiniging Er wordt gestreefd naar het voorkomen van het gebruik van waterschadelijke producten of, indien dit niet mogelijk is, ze te vervangen door het gebruik van minder schadelijke alternatieven. Afstromend hemelwater van potentieel vervuilde oppervlakken wordt opgevangen en gezuiverd (bijvoorbeeld druk bereden wegen, parkings,…). 5. Voorkomen en beperken van erosie en sedimenttransport naar de waterloop Erosie op het land en de afvoer van bodemdeeltjes naar de waterloop wordt tegengegaan. 6. Kwantitatief, kwalitatief en ecologisch duurzaam waterlopenbeheer Het ontwikkelen en instandhouden van gezonde watersystemen die aan de behoeften van de karakteristieke ecosystemen en de eisen van gevoelige soorten kunnen voldoen en een verantwoord menselijk gebruik voor de huidige en toekomstige generaties waarborgen. De watersystemen worden in evenwicht gebracht voor het hele grondgebied waarvoor het DuLowaterplan opgemaakt wordt. Concreet is het waterlopenbeheer gericht op vertraagde afvoer, stroomopwaartse buffering van water, stimuleren van het zelfzuiverend vermogen, herstel van het natuurlijk milieu van het watersysteem, … De ecologische functie van watergebonden elementen wordt gemaximaliseerd (bijvoorbeeld integratie van waterlopen, grachtenstelsels en bijhorende oeverzones als verbindingseenheden natuur). 7. Duurzaam (drink)watergebruik De druk op de grondwaterreserves wordt verminderd door het gebruik van grond- en leidingwater, daar waar mogelijk en verantwoord, te beperken. Op kwalitatief vlak wordt gestreefd naar het gebruik van laagwaardig water voor laagwaardige toepassingen (vb. hemelwater voor wc-spoeling, oppervlaktewater als proceswater, hergebruik van gezuiverd afvalwater, enz.). Op kwantitatief vlak is het de uitdaging om niet meer water te gebruiken dan nodig (vb. installeren van waterbesparende apparatuur, meldingssystemen voor lekkende kranen, enz.).
61
Bijlage 7. De vijf krachtlijnen uit de waterbeleidsnota Wateroverlast en watertekort in samenhang aanpakken De eerste krachtlijn van de nota focust op het fors terugdringen van de veiligheidsrisico’s bij wateroverlast en tegelijkertijd het voorkomen of beperken van watertekort. Wateroverlast en watertekort hebben immers dezelfde oorzaak. Het vernieuwde concept ‘vasthouden -bergen- afvoeren’ vormt de leidraad voor het beheer van de waterkwantiteit. Water voor de mens De vitale rol die water in de economie en de samenleving speelt, wordt versterkt. Sleutelelementen vormen enerzijds de ontwikkeling van de scheepvaart als milieuvriendelijk alternatief voor wegtransport, en anderzijds een duurzame watervoorziening voor de bevolking, de industrie en de landbouw. Nieuwe impulsen voor watergebonden recreatie en onroerend erfgoed verhogen de belevingswaarde van water. De waterkwaliteit verder verbeteren Een derde krachtlijn houdt de verbetering van de waterkwaliteit in. Hiermee wordt tegemoetgekomen aan de Europese regelgeving. Bijzondere aandacht gaat uit naar de organisatie en financiering van de Vlaamse waterzuivering, waarbij de drinkwatermaatschappijen een belangrijke rol krijgen toebedeeld. Door bovendien het oppervlaktewater, het grondwater, de waterbodems en de waterrijke natuur in samenhang te benaderen, zorgt de waterbeleidsnota voor een geïntegreerde aanpak van de waterkwaliteit Duurzaam omgaan met water Een vierde krachtlijn houdt het duurzaam en efficiënt gebruik van water in. Aangezien water met een geschikte kwaliteit voor verschillende soorten gebruik door de mens steeds schaarser wordt, onderstreept de waterbeleidsnota het belang van initiatieven om water te hergebruiken en alternatieve waterbronnen aan te wenden. Verder leveren een groeiend bewustzijn en een aangepast gedrag bij watergebruikers een besparing van het watergebruik op. Naar een meer geintegreerd waterbeleid Tenslotte ziet de Vlaamse Regering heil in een meer geïntegreerd waterbeleid. Aan de hand van een aantal nieuw op te richten overleg- en coördinatiestructuren, zoals voorzien in het decreet Integraal Waterbeleid, zal de huidige versnippering worden opgevangen. Ook de grensoverschrijdende samenwerking en overleg met het beleidsdomein van de ruimtelijke ordening zijn essentieel. Door middel van tal van initiatieven, die gaan van informatieverspreiding tot inspraakmogelijkheden of samenwerking, wordt duidelijk gemaakt dat het waterbeleid niet alleen een zaak is van politici of waterbeheerders, maar van alle betrokkenen.
62
Bijlage 8. Stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten Besluit van de Vlaamse Regering van 1 oktober 2004 houdende vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater bvr 1/10/2004
b.s. 8/11/2004
Het besluit treedt in werking op 1 februari 2005. Artikel 1. Voor de toepassing van dit besluit wordt verstaan onder: 1° buffervoorziening: een voorziening voor het bufferen van hemelwater met een vertraagde afvoer en een noodoverlaat; 2° infiltratie: het doorsijpelen van hemelwater in de bodem; 3° infiltratievoorziening: een buffervoorziening waarbij de vertraagde afvoer gebeurt door infiltratie; 4° horizontale dakoppervlakte: de oppervlakte van de projectie van de buitenafmetingen van het dak op een horizontaal vlak; 5° groendak: een dak dat volledig voorzien is van een drainagemat en begroeiing; 6° referentieoppervlakte van de verharding: de verharde oppervlakte, exclusief de dakoppervlakte. Wordt de verharding aangelegd met waterdoorlatende klinkers, dan wordt de verharde oppervlakte door twee gedeeld; 7° hemelwater: verzamelnaam voor regen, sneeuw, hagel, met inbegrip van dooiwater; 8° afvalwater: water waarvan de houder zich ontdoet, voornemens is zich te ontdoen of zich moet ontdoen met uitzondering van niet-verontreinigd hemelwater; 9° aftappunt: plaats waar hemelwater uit de hemelwaterput wordt afgetapt voor nuttig gebruik; 10° lozing: de emissie door daartoe bestemde afvoerkanalen; 11° kunstmatige afvoerweg voor hemelwater: de greppels, grachten, duikers en leidingen bestemd voor het afvoeren van hemelwater, bodemwater, grondwater, bemalingswater en desgevallend ook afvalwater, behandeld conform de van toepassing zijnde wetgeving; 12° infiltratiedebiet: de infiltratiecapaciteit vermenigvuldigd met de verhouding van de infiltratieoppervlakte over de som van infiltratieoppervlakte, referentieoppervlakte van de verharding en horizontale dakoppervlakte. Art. 2. Dit besluit bevat minimale voorschriften voor de lozing van niet-verontreinigd hemelwater, afkomstig van verharde oppervlakken. Het algemeen uitgangsprincipe hierbij is dat hemelwater in eerste instantie zoveel mogelijk gebruikt wordt. In tweede instantie moet het resterende gedeelte van het hemelwater worden geïnfiltreerd of gebufferd, zodat in laatste instantie slechts een beperkt debiet vertraagd wordt afgevoerd. Ook de plaatsing van de overloop van de hemelwaterput en de infiltratievoorziening dient aan dit principe te beantwoorden. Art. 3. § 1. Dit besluit is van toepassing op het bouwen of herbouwen van gebouwen of constructies met een horizontale dakoppervlakte groter dan 75 vierkante meter. Het is eveneens van toepassing als de horizontale dakoppervlakte van een gebouw of constructie met meer dan 50 vierkante meter wordt uitgebreid, doch enkel op die uitbreiding. Als herbouwen wordt beschouwd een bouwproject waarbij minder dan 60% van de buitenmuren wordt behouden. Van de toepassing van deze paragraaf zijn vrijgesteld gebouwen die worden opgericht op een goed kleiner dan 3 are. Deze paragraaf is niet van toepassing op gebouwen met rieten daken of met een groendak. § 2. Dit besluit is ook van toepassing op het aanleggen of heraanleggen van verharde grondoppervlakken, indien de referentieoppervlakte van de verharding groter is dan 200 vierkante meter. Als heraanleggen wordt beschouwd een project waarbij de volledige verharding, met inbegrip van de funderingslaag, wordt vervangen. Dit besluit is niet van toepassing in volgende gevallen: 1° op verharde grondoppervlakken die nog voldoende infiltratie mogelijk maken, zoals steenslagverharding of grastegels; 2° op verharde grondoppervlakken die tot het openbaar wegdomein behoren of die bestemd zijn om te worden ingelijfd bij het openbaar wegdomein; 3° indien het hemelwater dat op de verharde grondoppervlakte valt, op natuurlijke wijze naast de verharde grondoppervlakte op eigen terrein in de bodem kan infiltreren; 4° indien het hemelwater door contact met de verharde oppervlakte dermate vervuild wordt, dat het als afvalwater dient beschouwd te worden. Op de plannen dient aangegeven welke verharde oppervlakken onder een van voormelde uitzonderingen vallen.
63
Art. 4. § 1. Een stedenbouwkundige vergunning voor de werken, bedoeld in artikel 3, § 1 kan enkel worden afgegeven als op de plannen de plaatsing van een hemelwaterput is aangegeven. De aanvrager kan ook opteren voor de plaatsing van een hemelwaterput als de aanvraag om stedenbouwkundige vergunning betrekking heeft op de werken, bedoeld in artikel 3, § 2. De hemelwaterput wordt in dit geval gedimensioneerd overeenkomstig de normen, opgenomen in § 2. De aanvrager doet het nodige om verontreiniging van het in de hemelwaterput opgevangen water te vermijden. Ook indien op het goed meerdere gebouwen aanwezig zijn, is er slechts één hemelwaterput voor het hele gebouwencomplex verplicht. Indien de stedenbouwkundige vergunning betrekking heeft op de bouw van landbouwbedrijfsgebouwen, zonder bedrijfswoning, dan is de plaatsing van een hemelwaterput niet verplicht mits een oplossing in overeenstemming met de artikelen 5 en 6 wordt voorzien. Op de plannen wordt naast de exacte inplanting, de inhoud van de hemelwaterput, in liters, de totale horizontale dakoppervlakte en de totale overige verharde grondoppervlakte in vierkante meter, alsook de aftappunten van het hemelwater vermeld. § 2. Het volume van de hemelwaterput dient in verhouding te staan tot de horizontale dakoppervlakte, zoals hieronder bepaald. Voor een horizontale dakoppervlakte tot 100 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 3000 liter of meer. Voor een horizontale dakoppervlakte tussen 100 en 150 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 5000 liter of meer. Voor een horizontale dakoppervlakte tussen 150 en 200 vierkante meter volstaat een hemelwaterput van 7500 liter of meer. Voor het deel van de horizontale dakoppervlakte vanaf 200 vierkante meter kan een oplossing in overeenstemming met de artikelen 5 en 6 worden voorzien. § 3. Het volledige dakoppervlak dient in één of meerdere hemelwaterputten af te wateren. Enkel indien het gebouw wordt herbouwd in gesloten bebouwing kan volstaan worden met een afwatering van de helft van de horizontale dakoppervlakte. Het volume van de hemelwaterput wordt echter bepaald op basis van de volledige horizontale dakoppervlakte. § 4. Een stedenbouwkundige vergunning voor de werken, bedoeld in artikel 3, § 1 kan enkel worden afgegeven als op de hemelwaterput een operationele pompinstallatie wordt aangesloten, die het gebruik van het opgevangen hemelwater mogelijk maakt. Een pompinstallatie is niet verplicht indien de aftappunten gravitair gevoed kunnen worden. Art. 5. § 1. Een stedenbouwkundige vergunning voor de werken, bedoeld in artikel 3, § 2, kan enkel worden verleend als op de plannen de plaatsing van een infiltratievoorziening is aangegeven. Op de plannen wordt naast de exacte inplanting, omvang en diepte van de infiltratievoorziening, het buffervolume van de infiltratievoorziening, in liters en de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. § 2. Het buffervolume van de in § 1 bedoelde infiltratievoorziening dient in verhouding te staan tot het gerealiseerde infiltratiedebiet. Het buffervolume van de infiltratievoorziening dient minimaal 300 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. De oppervlakte van de infiltratievoorziening dient minimaal 2 vierkante meter per begonnen 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding te bedragen. Van deze afmetingen kan slechts afgeweken worden indien de aanvrager aantoont dat de door hem voorgestelde oplossing een afdoende buffer- en infiltratiecapaciteit heeft. Art. 6. § 1. In afwijking op artikel 5 mag het hemelwater vertraagd afgevoerd worden via een afvoerbegrenzer met een maximaal lozingsdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding, in één van onderstaande gevallen: 1° de aanvrager toont aan dat de doorlatendheidsfactor kf van de bodem op de plaats van de geplande infiltratievoorziening kleiner is dan 1.10-5 meter per seconde. 2° de aanvrager toont aan dat infiltratie onmogelijk is wegens voortdurend voorkomende hoge grondwaterstanden. Een buffervolume van 400 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding moet in dit geval worden aangelegd. § 2. In afwijking op artikel 5 moet het hemelwater vertraagd afgevoerd worden via een afvoerbegrenzer met een maximaal lozingsdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding, indien de geplande infiltratievoorziening in beschermingszone 1 of 2 van een drinkwaterwingebied ligt, zoals afgebakend ter uitvoering van het decreet van 24 januari 1984, houdende maatregelen inzake het grondwaterbeheer en het besluit van de Vlaamse regering van 27 maart 1985 houdende nadere regelen voor de afbakening van waterwingebieden en beschermingszones. Een buffervolume van 400 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding moet in dit geval worden aangelegd.
64
§ 3. Ingeval de referentieoppervlakte van de verharding groter is dan 1000 vierkante meter, mag het hemelwater vertraagd afgevoerd worden met een maximaal afvoerdebiet van 1500 liter per uur en per 100 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding. Een buffervolume van 400 liter per begonnen 20 vierkante meter referentieoppervlakte van de verharding moet worden aangelegd. De vrijstelling van de verplichtingen bedoeld in artikel 5, geldt echter niet voor de eerste 1000 vierkante meter van de referentieoppervlakte van de verharding. § 4. Op de plannen wordt de exacte inplanting en het buffervolume van de voorziening voor vertraagde lozing, in liters, en de totale verharde grondoppervlakte in vierkante meter vermeld. Art. 7. § 1 Als de aanvrager voldoet aan de bepalingen van dit besluit door een combinatie van hemelwaterput, infiltratievoorziening en/of vertraagde lozing, dan wordt een verdeling van de horizontale dakoppervlakte en de referentieoppervlakte van de verharding over deze verschillende oplossingen doorgevoerd. § 2. Aan de bepalingen van dit besluit kan zowel worden voldaan door de aanleg van individuele voorzieningen als door de aanleg van collectieve voorzieningen, die voor meerdere onroerende goederen een oplossing voorzien. § 3. Aan de bepalingen van dit besluit kan geheel of gedeeltelijk worden voldaan door het uitvoeren van compenserende maatregelen op hetzelfde goed, namelijk door het verwijderen van bestaande verharde oppervlakten. § 4. De hemelwaterput, de infiltratie- of buffervoorziening en/of de lozingsbegrenzer dienen geplaatst en in gebruik genomen te zijn ten laatste zes maanden nadat het gebouw of de verharding in gebruik is genomen. Art. 8. Als de aanvrager een afvoer van het hemelwater dient aan te leggen, dan is hij verplicht het overtollige hemelwater minstens tot aan het lozingspunt gescheiden af te voeren van het afvalwater. Het lozen van hemelwater op de openbare gemengde riolering kan enkel bij afwezigheid van een kunstmatige afvoerweg voor hemelwater of een oppervlaktewater waarop met redelijke kosten kan aangesloten worden. Indien een nieuwe openbare riolering, die bestemd is voor de afvoer van afvalwater en hemelwater, wordt aangelegd op een plaats waar nog geen riolering aanwezig was, dan dient deze riolering in een gescheiden stelsel te worden aangelegd. Art. 9. De minister, bevoegd voor ruimtelijke ordening, of de gewestelijke stedenbouwkundige ambtenaren kunnen, op gemotiveerde vraag van de bouwheer, afwijkingen toestaan op de verplichtingen van artikels 4 tot en met 8, alleen wanneer de plaatselijke omstandigheden, specifieke eisen van technische aard of bijzondere nieuwe technieken een andere bouwwijze vereisen of verantwoorden. In dat geval moet bij het uitvoeren van de watertoets, bedoeld in artikel 8 van het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid het advies gevraagd worden van het bekkensecretariaat van het bekken op wiens beheersingsgebied de vergunningsaanvraag betrekking heeft. Tot zolang het bekkensecretariaat niet operationeel is, dient het advies gevraagd van de bevoegde beheerder van de waterloop waarin het hemelwater dat op het goed valt, verzameld wordt. Art. 10. Het besluit van de Vlaamse regering van 29 juni 1999 houdende vaststelling van een algemene bouwverordening inzake hemelwaterputten, wordt opgeheven. Art. 11. Van de toepassing van dit besluit zijn de aanvragen tot stedenbouwkundige vergunning vrijgesteld waarvoor het ontvangstbewijs voor de datum van inwerkingtreding is afgegeven. Art. 12. Provinciale en gemeentelijke stedenbouwkundige verordeningen kunnen dit besluit aanvullen en strengere normen opleggen. De provincie Vlaams-Brabant brengt de provinciale stedenbouwkundige verordeningen binnen een termijn van zes maanden in overeenstemming met de voorschriften van deze verordening De gemeenteraden brengen de gemeentelijke stedenbouwkundige verordeningen binnen een termijn van zes maanden in overeenstemming met de voorschriften van deze verordening. Art. 13. Dit besluit treedt in werking op de eerste dag van de derde maand die volgt op de maand waarin het in het Belgisch Staatsblad is bekendgemaakt. Art. 14. De Vlaamse minister, bevoegd voor de ruimtelijke ordening, is belast met de uitvoering van dit besluit.
65
Bijlage 9. Voor principiële subsidiering in aanmerking komende werken Betreffende het subsidie besluit van 5 september 2003 houdende principiële subsidiering van bedrijventerreinen, wetenschapsparken en bedrijfsgebouwen. De lijst met werken waarvoor subsidies gegeven worden: 1° het bouwrijp maken van het terrein : het verwijderen van alle niet meer te gebruiken infrastructuur met uitzondering van de gebouwen, de nivellerings-, effenings- en draineringswerken inclusief het verleggen van openbare waterlopen, de beschoeiingswerken aan waterlopen, de beveiligingswerken aan bestaande bijzondere leidingen (persleidingen van water, gassen, vloeibare lucht, oliepijpleidingen); 2° het aanleggen van wegen en openbare parkeerplaatsen, inbegrepen de aansluitingen op het bestaande wegennet; 3° het aanleggen van een rioleringsstelsel tot aan een bestaande of in een goedgekeurd programma geplande riolerings- of zuiveringsinfrastructuur; 4° het aanleggen van vrijliggende en van de rijweg gescheiden fietspaden, met inbegrip van fietsstallingen; 5° het aanleggen van kaaimuren en extra verhardingen die nodig zijn voor de exploitatie van de kaaimuur als openbaar domein; 6° het aanleggen van de zate voor de aansluiting op het spoor en extra verhardingen voor de exploitatie; 7° laad- en losplatforms voor terminals op het openbaar domein bij gecombineerd vervoer; 8° het aanleggen en uitbreiden van het algemene waterdistributienet, de hydranten inbegrepen; 9° het aanleggen en uitbreiden van een alternatief waterleidingsnet, eventuele hydranten inbegrepen; 10° het aanleggen en uitbreiden van een effluentleiding; 11° het aanleggen van beplantingen en van een buffergebied, exclusief het onderhoud na de voorlopige oplevering; 12° de werken die nodig zijn voor het aanleggen van telematicainfrastructuur; 13° het aanleggen van wachtkokers; 14° het aanleggen van openbare verlichting; 15° ecologische investeringen; 16° gemeenschappelijke logistieke infrastructuur en uitrusting op toeleveringszones.
66
Bijlage 10. PPS-instrumentarium Het doel van deze toelichting is om beknopt een algemeen beeld te geven van het PPS-instrumentarium (PPS-I). Eerst wordt er een inleiding gegeven over het doel van het PPS-I. Daarna volgt een toelichting over de instrumenten en de toepassing ervan, en tenslotte volgt nog uitleg over het gebruik en de registratie van het PPS-I. A INLEIDING PPS-I Het geïntegreerde PPS-instrumentarium (PPS-I) werd ontwikkeld door het Vlaams Kenniscentrum PPS. Het instrumentarium is een leidraad voor evaluatie en opvolging van PPS-projecten en PPS-processen en moet toelaten om: • na te gaan of een project voldoende PPS-gehalte heeft; • een PPS-project te kunnen evalueren en opvolgen (over de verschillende PPS-fasen heen). De belangrijkste doelstelling van het PPS-I is om op een systematische wijze de meerwaarde en de kansrijkheid te evalueren van overheidsprojecten die men eventueel zou willen realiseren door publiekprivate samenwerking. Daarbij wordt verstaan onder: • overheidsproject: elke vorm van overheidsinitiatief in het licht van de realisatie van specifieke beleidsdoelstellingen op regionaal en/of lokaal niveau. • meerwaarde: het bekomen van een betere ‘prijs-kwaliteit verhouding’ voor de publieke sector wanneer men zich voor het project zou beroepen op publiek-private samenwerking in plaats van te kiezen voor een meer traditionele vorm van contracteren met de private sector (‘publieke variant’). • kansrijkheid: de mate waarin het mogelijk wordt geacht om de meerwaarde van publiek-private samenwerking ook effectief te kunnen verzilveren en er dus sprake kan zijn van het in de markt zetten van een ‘goede’ PPS. B TOELICHTING PPS-I Het publieke PPS-proces bestaat uit 4 fasen die hierna kort besproken worden. Telkens worden ook de, in de betreffende fase, relevante instrumenten van het PPS-I toegelicht. Fase 1: Identificatie overheidsinitiatief met PPS-gehalte De eerste fase in het publieke PPS-proces komt neer op het identificeren van een project van maatschappelijk belang waarvan men de mogelijkheid van PPS als contracteringsstrategie voor het project in kwestie wil onderzoeken en vergelijken met meer traditionele vormen van contractering tussen de publieke en de private sector. In voorkomend geval is het maatschappelijke nut en de noodzaak van het project reeds onderkend. Instrumenten voor toetsing meerwaarde & kansrijkheid: • Het PPS Initiatiedocument (PPS-I-1) moet beschouwd worden als zijnde hét start- en referentiedocument bij uitstek wanneer men als overheid de intentie heeft om in te stappen in een traject van publiek-private samenwerking. • De PPS Potentieel Toetsing (PPS-I-2) is bedoeld om de initiatiefnemer van een overheidsproject en het Vlaams Kenniscentrum PPS in een vrij vroeg stadium in staat te stellen om op een gestructureerde manier een eerste kwalitatieve evaluatie te doen van de potentiële meerwaarde en kansrijkheid van het project om als een ‘goede’ PPS in de markt gezet te worden. Het PPS Initiatiedocument (PPS-I-1) moet hiervoor de relevante gegevens aanleveren. Fase 2: Publieke structurering & projectdefiniëring De tweede fase in het publieke PPS-proces komt neer op het - tussen alle te betrekken publieke partijen verder bediscussiëren, structureren, definiëren van het project wanneer men het zou willen realiseren door publiek-private samenwerking. Deze fase wordt ook wel eens de ‘publiek-publieke afstemmingsfase’ genoemd en eindigt in principe met de publieke besluitvorming of men PPS inderdaad als aanbestedingswijze gaat weerhouden. Vanaf fase 2 worden de instrumenten van het PPS-I opgedeeld volgens twee dimensies, nl. meerwaarde en kansrijkheid. Bij de toetsing van meerwaarde gaat het steeds om een vergelijking tussen de PPSvariant en de publieke variant. Bij de toetsing van de kansrijkheid wordt een inschatting gemaakt van de kwaliteit van het procesverloop van de PPS-variant. Instrumenten voor toetsing van meerwaarde: • De Handleiding PPS Balanced Scorecard fase 2 (PPS-I-3) is bedoeld als leidraad voor de projectindiener zodat op een gestructureerde manier de eventuele meerwaarde van publiekprivate samenwerking in vergelijking met de publieke uitvoeringsvariant voor het project in kaart kan gebracht worden.
67
Het Vlaams Kenniscentrum PPS onderscheidt inzake meerwaarde drie dimensies: 1. Financiële meerwaarde: “Resulteren de financiële (kas)stromen van de overheid in een gunstiger of minder gunstig saldo bij PPS in vergelijking met de publieke variant van het project?”. 2. Maatschappelijke meerwaarde: “Genereert de PPS in vergelijking met de publieke variant een gunstiger of een minder gunstig resultaat op het vlak van de realisatie van de beleidsdoelstellingen van het project?”. 3. Operationele meerwaarde: “Zijn de praktische consequenties van de keuze van een PPSstructuur, na afsluiting van het contract met de private partner, per saldo gunstig of ongunstig in vergelijking met de publieke variant?”. Elk van deze dimensies wordt gemeten middels drie verschillende onderdelen van het instrumentarium, waarvan de resultaten worden samengebracht in een zogenaamde ‘Balanced Scorecard Index voor Meerwaarde van PPS’ (BSCI). Bovenvermelde drie dimensies inzake meerwaarde en de toe te passen instrumenten worden uitgebreid besproken en toegepast in de Handleiding PPS Balanced Scorecard Fase 2 (PPS-I-3). Instrumenten voor toetsing van kansrijkheid: • De S Proces Update fase 2 (PPS-I-7) richt zich specifiek op de verzameling van de noodzakelijke informatie voor het uitvoeren van het instrument PPS Procesopvolging fase 2 (PPS-I-8). Dit laatste instrument is bedoeld om de initiatiefnemer van een overheidsproject en het Vlaams Kenniscentrum PPS in staat te stellen om op een gestructureerde manier een kwalitatieve evaluatie uit te voeren van de kansrijkheid op een ‘goede’ PPS, zoals deze op dit moment voor het project is gedefinieerd. Deze kansrijkheid houdt rechtstreeks verband met de kwaliteit van het procesverloop van het project en de PPS-structurering ervan. Fase 3: Partnership keuze & creatie De derde fase in het publieke PPS-proces komt neer op het doorlopen van het aanbestedingsproces dat de publieke sector voor het project heeft gekozen om te komen tot de keuze van één of meer geschikte private PPS-partners met het oog op een feitelijk creëren van een contractuele of een participatieve PPS. Ook in fase 3 worden de instrumenten van het PPS-I opgedeeld volgens twee dimensies, nl. meerwaarde en kansrijkheid. Bij de toetsing van meerwaarde gaat het steeds om een vergelijking tussen de PPS-variant en de publieke variant. Bij de toetsing van de kansrijkheid wordt een inschatting gemaakt van de kwaliteit van het procesverloop van de PPS-variant. Instrumenten voor toetsing van meerwaarde: • De Handleiding PPS Balanced Scorecard fase 3 (PPS-I-9A) is bedoeld als een leidraad voor de projectindiener zodat op een gestructureerde manier de eventuele meerwaarde van private biedingen in de PPS-variant in vergelijking met de publieke uitvoeringsvariant voor het project in kaart kan gebracht worden. Ook in fase 3 worden inzake meerwaarde drie dimensies onderscheiden (zie fase 2 voor meer toelichting). Deze dimensies en de in deze fase toe te passen instrumenten worden uitgebreid besproken en toegelicht in de Handleiding PPS Balanced Scorecard Fase 3 (PPS-I-3). Instrumenten voor toetsing van kansrijkheid: • De PPS Proces Update fase 3 (PPS-I-10) richt zich specifiek op de verzameling van de noodzakelijke informatie voor het uitvoeren van het instrument PPS Procesopvolging fase 3 (PPS-I11). Dit laatste instrument is bedoeld om de initiatiefnemer van een overheidsproject en het Vlaams Kenniscentrum PPS in staat te stellen om op een gestructureerde manier een kwalitatieve evaluatie uit te voeren van de kansrijkheid op een goede PPS vlak voor men zou overgaan tot de contractering met de ‘best biedende’ private partner. De kansrijkheid houdt rechtstreeks verband met de kwaliteit van het procesverloop om het project finaal als een PPS te structureren. Fase 4: Uitvoering & management van PPS De vierde fase in het publieke PPS-proces komt neer op het daadwerkelijk in de praktijk omzetten en managen van de gekozen vorm van publiek-private samenwerking (contractueel of participatief) in combinatie met de feitelijke projectrealisatie en –exploitatie. Instrument voor de evaluatie: • De PPS Ex Post Evaluatie (PPS-I-12) is hier bedoeld om de initiatiefnemer van een overheidsproject en het Vlaams Kenniscentrum PPS in staat te stellen om op een gestructureerde manier een thematische evaluatie te maken van de inmiddels geconcretiseerde contractuele of participatieve PPS. • De PPS Ex Post Evaluatie gebeurt in principe kort na de contractering van de private partner of na het opzetten van de participatieve PPS constructie. Een tweede ‘ex post evaluatie’ is desgevallend wenselijk na bouw en oplevering van de werken en nadat de projecteffecten zich duidelijk beginnen te manifesteren, maar dit tijdstip kan relatief ver in de toekomst liggen.
68
Verklarende woordenlijst Benchmarking: Benchmarking is een methode om de verschillende performanties van de structurele parameters van een economie te meten. Die methode bestaat erin op een groot aantal domeinen performantie-indicatoren en structurele parameters te bepalen, zoals bijvoorbeeld : het bbp per inwoner, de productiviteit, het aantal gediplomeerden in het secundair onderwijs, de CO2-uitstoot, enz. Die indicatoren worden vergeleken met dezelfde indicatoren in andere landen. Best Beschikbare Technieken: De Europese richtlijn voor de geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging (IPPC-richtlijn) (Richtlijn 96/61) verplicht bedrijven om de best beschikbare technieken te gebruiken om hun verontreinigingen te beperken en zo min mogelijk afval, energie en grondstoffen te gebruiken. Het begrip "Beste Beschikbare Technieken", afgekort BBT, wordt in Vlarem I , artikel 1 29°, gedefinieerd als: “het meest doeltreffende en geavanceerde ontwikkelingsstadium van de activiteiten en exploitatiemethoden, waarbij de praktische bruikbaarheid van speciale technieken om in beginsel het uitgangspunt voor de emissiegrenswaarden te vormen is aangetoond, met het doel emissies en effecten op het milieu in zijn geheel te voorkomen of, wanneer dat niet mogelijk blijkt algemeen te beperken; a) "technieken": zowel de toegepaste technieken als de wijze waarop de installatie wordt ontworpen, gebouwd, onderhouden, geëxploiteerd en ontmanteld; b) "beschikbare": op zodanige schaal ontwikkeld dat de technieken, kosten en baten in aanmerking genomen, economisch en technisch haalbaar in de industriële context kunnen worden toegepast, onafhankelijk van de vraag of die technieken al dan niet op het grondgebied van het Vlaamse Gewest worden toegepast of geproduceerd, mits ze voor de exploitant op redelijke voorwaarden toegankelijk zijn; c) "beste": het meest doeltreffend voor het bereiken van een hoog algemeen niveau van bescherming van het milieu in zijn geheel.” Convergentie: Naar elkaar toegaan Deelstroomgebied: Een gebied vanwaar al het over het oppervlak lopende water een reeks stromen, rivieren en eventueel meren volgt, tot een bepaald punt in een waterloop. Dit punt is gewoonlijk een meer of een samenvloeiing van rivieren. GOM Antwerpen: Gewestelijke Ontwikkelings Maatschappij Antwerpen Hemelwater: Verzamelnaam voor regen, sneeuw, hagel, met inbegrip van dooiwater HES: Hogeschool voor Economische studies Irrigatie: Is het toevoeren van water in plaats van of in aanvulling op de natuurlijke regenval met water van een andere bron om gewassen te laten groeien. Irrigatie vindt vaak plaats in gebieden waar er gemiddeld weinig regenval is. KI: Kadastraal Inkomen; Belgische belasting die betaald moet worden over de gebouwde percelen, zij is gebaseerd op de normale netto huurwaarden op het referentietijdstip (artikel 477 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen 1992). Meanderen: Een meander is een lus in de loop van een natuurlijke waterloop (beek, rivier of zeestroming) MER: Management, Economie en Recht Millimeter regenwater: De hoeveelheid regenwater wordt uitgedrukt in millimeters. Eén millimeter regen komt overeen met één liter water op een oppervlakte van één vierkante meter.
69
Neerslag: Verzamelwoord voor: buien, regen, hagel, ijzel, natte sneeuw, sneeuw. Privaat consortium: Samenwerking van private ondernemingen die gezamelijk een doel voor ogen hebben en hun krachten bundelen. PMO: Parkmanagementorganisatie Raamcontracten: Een contract waarin relatief globale afspraken worden vastgelegd tussen de ondertekende partijen. Regenwater buffering: Het opvangen van overtollig regenwater en door middel van een systeem zonder overlast afvoeren of hergebruiken. Revitalisering: Koepelbegrip voor de meest vergaande activiteit van parkmanagement. Het kan enkel gaan om het opknappen van de openbare ruimte en panden (face-lift), maar ook om het slopen, verkavelen en ontwikkelen van panden, waarbij de openbare ruimte tevens volledig wordt aangepakt. Senter Novem: SenterNovem is op 1 mei 2004 ontstaan uit de fusie tussen Senter en Novem, twee agentschappen van het Ministerie van Economische Zaken. Deze nieuwe organisatie bundelt kennis van innovatie, energie, klimaat, milieu en leefomgeving. SenterNovem draagt hiermee bij aan een sterkere positie van het bedrijfsleven in ons land en aan een duurzamere samenleving, met zorg voor mens en milieu. Stand-still-beginsel: Het ‘stand-still beginsel’ houdt in dat de huidige toestand niet verslechtert en dat natuurwaarden of milieu-omstandigheden die gunstige voorwaarden kunnen scheppen voor natuur (b.v. een natuurlijk meanderend beektraject) beschermd worden voor toekomstige generaties. Om een vergrijzing van het leefmilieu tegen te gaan dienen gebieden die nu nog een hoge kwaliteit bereiken, beschermd te worden. Stroomgebied: Een gebied vanwaar al het over het oppervlak lopende water via een reeks stromen, rivieren, en eventueel meren door een riviermond, estuarium of delta, in zee stroomt. Stroomgebieddistrict: Een stroomgebieddistrict wordt gevormd door een of meer aan elkaar grenzende stroomgebieden met de bijbehorende grond- en kustwateren. Het stroomgebieddistrict wordt omschreven als de voornaamste eenheid voor stroomgebiedbeheer. Stuurgroep Boegbeeld Duurzame Bedrijventerreinen: Een stuurgroep van het Ministerie van Economische Zaken van Nederland. Uiterwaarden: Een uiterwaard (ook: uiterwaarde en uiterdijk) is het gebied tussen een winterdijk en de zomerbedding langs een beek of rivier, vaak begrensd door een zomerdijk. In seizoenen met een grote waterafvoer kunnen de uiterwaarden onder water lopen, waardoor de bedding van de rivier breder wordt en er minder gevaar is voor overstromingen. Door de uiterwaarden van een (lage) zomerdijk te voorzien, is het land erachter constanter droog. Uiterwaarden worden ook wel de buitendijkse gronden of gebieden genoemd. Voorzorgprincipe: Het voorzorgsbeginsel speelt een cruciale rol in het voeren van een preventief milieubeleid. Het betekent dat ernstige aanwijzingen over bepaalde potentiële gevaren voor het milieu volstaan om ze als probleem aan te pakken en dat men niet moet wachten op een wetenschappelijke consensus erover. WOZ: Waardering Onroerende Zaken; Nederlandse inkomstenbelasting die betaald moet worden over de geschatte waarde, de waardering van het onroerende goed.
70
Bronvermelding Boeken − Mr. Meij, A.W.H. m.m.v. Mr. drs. Lafleur, Katelijne, Europocket, verdragteksten EG-Europese Unie c.a., 15de druk, Kluwer Deventer, augustus 2005, ISBN 90 13 02756 3 − Prof. mr. Drupsteen, Th. G., Prof. mr. Van Dunné, J.M., Prof. mr. Flinterman, C., Prof. mr. Groenhuijsen, M.S., Prof. mr. Kortmann, S.C.J.J., Prof. mr. Reijntjes, J.M. en Prof. mr. Wessels, B., Verzameling Nederlandse Wetgeving deel 1 en 2, 18de gewijzigde druk, Koninklijke Vermande Den Haag, 20022003, ISBN 90 5458 991 4 Brochures − Factsheet Lissabon, De Lissabonstrategie en decentrale overheden, Europa decentraal, Kenniscentrum Europees recht en beleid voor decentrale overheden, 27 april 2006. − Gewestelijke Ontwikkeling Maatschappij Antwerpen en Rewin West-Brabant, Infobrochure Grensverleggend Parkmanagement. − Provincie Vlaams-Brabant, Intercommunale Interleuven, Intercommunale Haviland, IGO Leuven vzw (Intergemeentelijk Opbouwwerk voor het Arrondissement Leuven), Brochure Regenwater: een hemels geschenk, vuistregels voor het opvangen en benutten van regenwater in huis. Internet http://eurlex.europa.eu/ http://europa.eu.int/eur-lex/lex/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52001DC0031:NL:HTML http://europa.eu/scadplus/leg/nl/s15000.htm http://nl.wikipedia.org/wiki/Lissabon_Strategie http://wellmilieuadvies.be http://www.aqua-space.be/index_nl.html http://www.argex.be/indexnl.html http://www.belastingdienst.nl/ http://www.belgium.be/ http://www.docufin.fgov.be/interfakrednl/Vragen/kadaster/Cad5.htm http://www.duurzamebedrijventerreinen.nl/concept.asp http://www.euregiobmg.com/ http://www.euregioscheldemond.org/ http://www.google.nl http://www.groene.nl/1995/11_29/aarde.html http://www.infomil.nl http://www.kiciman.com/index_ndr.html http://www.knmi.nl/ http://www.livios.be/nl/_build/_guid/_isol/_term/50.asp?content=Terminologie http://www.milieuadvieswinkel.be/ http://www.milieuloket.nl/ http://www.mina.be/ http://www.nederlandleeftmetwater.nl/?Waterbeleid_21ste_eeuw http://www.park-management.org/parkmanagement/index.html http://www.rewin.nl/ http://www.senternovem.nl/senternovem/oversenternovem/index.asp http://www.statbel.fgov.be/figures/d111_nl.asp http://www.vlaanderen.be/servlet/Satellite?cid=1089642827216&pagename=w3vlaanderen/Page/InfolijnH ome&subsite=w3&c=Page http://www.vmm.be/servlet/be.coi.gw.servlet.MainServlet/standard/?toDo=open&id=0 http://www.vvsg.be/nl/omgeving/water/waterloket.shtml http://www.waterland.net/index.cfm/site/Nederland%20Waterland/pageid/126AC9D2-004C-414FE40C630F4234992B/refreshcache/true/index.cfm http://www.waterloket.nl/ http://www.wozinformatie.nl/public/ Plaatjes − Foto’s op de voorpagina vlnr: Wateroverlast Bedrijventerrein http://www.rewin.nl/, Wateroverlast weiland http://www.veluwe.nl/ ,bord hemelwaterinfiltratie http://nl.wikipedia.org/wiki/, Aqua Space Onder grote verharde oppervlakten http://www.aqua-space.be/ − Figuur pg 9: Belangen Parkmangement, Ontwikkelingsmaatschappij Oost NL, Draaiboek Parkmangement. − Plaatje pg 12: Argex korrels, www.argex.be − Plaatje pg 14: Infiltratieput, www.destelbergen.be
71
− − − − − − − −
Plaatje pg 24: Schematische weergave waterketen, Code voor goede praktijk lokaal waterbeleid Figuur pg 30: Schematische weergave PPS-I, http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/pps/html/b_sd.htm Plaatje pg 43: Euroregio Benelux Middengebied, http://www.euregiobmg.com/ Plaatje pg 43: Geografische weergave samenwerkingsgebied Scheldemonde http://www.euregioscheldemond.org/ned/map.asp?print=true& Plaatje pg 44: Schematische weergave Belgie http://www.belgium.be/nl_BE/images/chancellery/Stephane_Van_Rode/content/kaartn.gif Plaatje pg 44: Provincie’s Belgie, www.waarheenopvakantie.nl Plaatje pg 45: Arrondissementen Vlaanderen, www.binnenland.vlaanderen.be Plaatje pg 45: Provinciekaart Nederland, http://home.planet.nl/~aadel/branch/D-Connections/DConnections.htm
Verdragen, wetteksten, richtlijnen − Besluit van de Vlaamse Regering, 1 oktober 2004. Vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, infiltratievoorzieningen, buffer-voorzieningen en gescheiden lozing van afvalwater en hemelwater. − Decreet tot aanvulling van het decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid met een titel betreffende de milieueffect- en veiligheidsrapportage, 18 december 2002. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. − De Europese Kaderrichtlijn Water 2000/60/EG − Richtlijn 2001/42/EG Van het Europees Parlement en De Raad, van 27 juni 2001. Betreffende de beoordeling van de gevolgen voor het milieu van bepaalde plannen en programma’s. − Richtlijn 93/37/EEG van 14 juni 1993 betreffende de coördinatie van de procedures voor het plaatsen van overheidsopdrachten voor de uitvoering van werken (Pb. 1993, L 199, p. 54) − Richtlijn 93/38/EEG van 14 juni 1993 houdende coördinatie van de procedures voor het plaatsen van opdrachten in de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en telecommunicatie (Pb. 1993, L 199, p. 84) − Verdrag van Amsterdam houdende wijziging van het verdrag betreffende de Europese Unie, de verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen en sommige bijbehorende akten. Het verdrag is op 1 mei 1999 in werking getreden. − Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, in zijn oorspronkelijke versie in werking getreden op 1 januari 1958 − Verdrag betreffende de Europese Unie, in zijn oorspronkelijke versie in werking getreden op 1 november 1993 − Verordening (EG) nr. 1783/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 12 juli 1999 met betrekking tot het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling − Verordening (EG) nr. 1784/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 12 juli 1999 betreffende het Europees Sociaal Fonds Verslagen, Rapporten, Beleidsteksten − Code van goede praktijk voor duurzaam lokaal waterbeleid. − Vlaamse Regering, De eerste waterbeleidsnota, 8 april 2005 − Vlaams Integraal Wateroverleg Comite, De Europese Kaderrichtlijn Water, een leidraad. − Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland, Provincie Gelderland, Draaiboek Parkmanagement, in opdracht van de heer H.A.J. Aalderink gedeputeerde Economie, Milieu en Europese Zaken Provincie Gelderland. − Universiteit van Tilburg, Duurzame bedrijventerreinen, De toegevoegde waarde van parkmanagement. − Universiteit Gent, Duurzame Kwaliteit voor bedrijventerreinen, Onderzoek naar de bestaande documentatie en praktijkvoorbeelden. − Europese Commissie, Evaluatie van het milieubeleid 2004, Brussel, 27.01.2005. − Europese Commissie, Groenboek geïntegreerd productbeleid, Brussel, 07.02.2001 − Prof. dr. ir. Greet Van Eetvelde en lic. Eva Delange, Juridische voorstudie van interbedrijfssamenwerking in industriezones, Universiteit Gent. − Ministerie van Economische Zaken, Kamer van Koophandel Veluwe en Twente, Nederlandse organisatie voor energie en milieu (Novem), Projecten Innovatie Team (PIT), Parkmanagement, Kwaliteit wint terrein…en dat zetten we op papier, Nut en noodzaak van overeenkomsten bij de opzet van parkmanagement. − Jan Van Pee, Departement Industrieel Ingenieur en Biotechniek. Gegradueerde in landbouw en biotechnologie, optie tuinaanleg, Thesis ‘Waterdoorlatende bestrating, mogelijke oplossing tegen wateroverlast’. Katholieke Hogeschool Kempen, Campus Geel, Associatie KU Leuven. − Zesde milieuactieprogramma van de Europese Gemeenschap. “Milieu 2010: Onze toekomst, onze keuze”. 72
