Een verdronken erf uit de Romeinse tijd Definitieve opgraving van vindplaatsen 2 en 5 in plangebied Bochtafsnijding Delftse Schie, gemeente Rotterdam
Ǥ ǤǤ
͚͚͝ ͚͝
ǡ
ǣ
Ǥ
ǤǤǤ
ǣ
Ǥ ǤȋȌ
ǤǤ ǤȋȌ
Ǥ Ǥȋ
Ȍ
ǤǤǦȋȌ
ǤǤȋ
Ȍ
ǤǤ
ȋȌ
ǤǤǤ
ǤǤȋȌ
ǤǤ
Ǥ ǤȋȌ
Ǥ Ǥ ǤǤȋȌ
ǤǤȋ Ȍ
ǣ
ǤǤ
ǤǤǤǤ
ǣ
ǤǤ ǤȋȌ
Ǥ ǤȋȌ
ǤǤǦȋȌ
ǤǤ
ǣ
ǤǤǤ
ǣ
Ǥ Ǥ
ǣ
ǡ
͙͝͞͡Ǧ͚͛͡͞ ̽
ǡ͚͙͘͝ ͙͜͡͝ ͚͛͘͘
̻
Ǥ Ǥ͙͚͙͛͛͛͘͟͟͝
Inhoudsopgave
͟
͙
͡
͙Ǥ͙
͡
͙Ǥ͚
͡
͙Ǥ͛
͙͘
͙Ǥ͜
͙͚
͙Ǥ͝
͙͜
͚
͙͝
͚Ǥ͙
͙͝
͚Ǥ͙Ǥ͙
͙͝
͚Ǥ͙Ǥ͚
͙͞
͚Ǥ͙Ǥ͛´
͚Ǥ͚
Ǧ
͙͡
͚Ǥ͛
͚͘
͚Ǥ͜
͚͛
͛
Ǧ
͚͟
͛Ǥ͙
͚͟
͛Ǥ͚
͚͟
͙͡
͜
͚͡
͜Ǥ͙
͚͡
͜Ǥ͙Ǥ͙͚
͚͡
͜Ǥ͙Ǥ͚͝
͛͘
͜Ǥ͙Ǥ͛
Ǧ
͜Ǥ͚
͚͛
͜Ǥ͛
͛͛
͜Ǥ͛Ǥ͙
͛͛
͜Ǥ͛Ǥ͚
͛͝
͜Ǥ͛Ǥ͛
͛͝
͚͛
͜Ǥ͛Ǥ͜
͛͞
͜Ǥ͛Ǥ͝Ǧ
͛͞
͜Ǥ͛Ǥ͞Ǧ
͛͟
͜Ǥ͛Ǥ͟
͛͟
͜Ǥ͛Ǥ͠
͛͟
͜Ǥ͛Ǥ͡
͛͠
͜Ǥ͛Ǥ͙͘
͛͠
͜Ǥ͛Ǥ͙͙
͛͠
͜Ǥ͛Ǥ͙͚
͛͠
͜Ǥ͛Ǥ͙͛
͛͡
͜Ǥ͛Ǥ͙͜
͙͜
͜Ǥ͛Ǥ͙͝
͙͜
͝
͛͜
͝Ǥ͙
͛͜
͝Ǥ͚
͛͜
͝Ǥ͚Ǥ͙
͚
͛͜
͝Ǥ͚Ǥ͚
͝
͜͡
͝Ǥ͚Ǥ͛
͘͝
͝Ǥ͛
͙͝
͝Ǥ͛Ǥ͙͚
͙͝
͝Ǥ͛Ǥ͚͝
͝͝
͝Ǥ͛Ǥ͛
͟͝
͝Ǥ͜
͝͠
͝Ǥ͜Ǥ͙͚
͝͠
͝Ǥ͜Ǥ͚͝
͝͡
͝Ǥ͜Ǥ͛
͝͡
͝Ǥ͝
͞
͛͞
͞Ǥ͙
͛͞
͞Ǥ͚
͛͞
͞Ǥ͚Ǥ͙͚
͛͞
͞Ǥ͚Ǥ͚͝
͚͟
͞Ǥ͚Ǥ͛
͟͞
͞Ǥ͛
͘͠
͞Ǥ͛Ǥ͙͚
͘͠
͞Ǥ͛Ǥ͚͝
͠͞
͞Ǥ͛Ǥ͛
͠͞
͞Ǥ͜
͞Ǥ͜Ǥ͙
͟͠
͞Ǥ͜Ǥ͚
͘͡
͞Ǥ͜Ǥ͛
͜͡
͞Ǥ͜Ǥ͜
͡͝
͞Ǥ͝
͡͞
͞Ǥ͝Ǥ͙
͡͞
͞Ǥ͝Ǥ͚
͞Ǥ͞
͟͡
͞Ǥ͟
͡͡
͞Ǥ͠
͡͡
͞Ǥ͡
͙͚͘
͞Ǥ͡Ǥ͙͚
͙͚͘
͞Ǥ͡Ǥ͚͝
͙͛͘
͞Ǥ͡Ǥ͛
͙͛͘
͞Ǥ͙͘
͙͘͜
͞Ǥ͙͘Ǥ͙͚
͙͘͝
͞Ǥ͙͘Ǥ͚͝
͙͘͞
͞Ǥ͙͘Ǥ͛
͙͘͟
͞Ǥ͙͙
͙͘͡
͙͙͙
͞Ǥ͙͙Ǥ͙
͝͡
͟͠
͟͡
͟
͙͙͛
͟Ǥ͙
͙͙͛
͟Ǥ͙Ǥ͙͚
͙͙͛
͟Ǥ͙Ǥ͚͝
͙͙͝
͟Ǥ͚
͙͙͟
͟Ǥ͚Ǥ͙͚
͙͙͟
͟Ǥ͚Ǥ͚͝
͙͚͘
͠
͙͚͛
͠Ǥ͙
͙͚͛
͠Ǥ͚
͙͚͜
͠Ǥ͚Ǥ͙
͙͚͜
͠Ǥ͚Ǥ͚
͙͚͝
͠Ǥ͚Ǥ͛
͙͚͠
͠Ǥ͚Ǥ͜´
͙͚͡
͠Ǥ͚Ǥ͝
͙͚͡
͠Ǥ͛
͙͚͛
͠Ǥ͛Ǥ͙
͙͚͛
͠Ǥ͛Ǥ͚
͙͛͛ ͙͛͝
͙͚͜
͙͜͜
ȋ
ǦȌ
͙͜͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͛
Samenvatting ǤƬǤǤ
Ǥ Ǥ
Ǧ
ǡ
ǡ ǦǡǤ ǦǦ Ǥ Ã
ǡ ȋ͚Ȍǡȋ͞Ȍ ȋ͝ȌǤ ͚͙͛͘
͚͝Ǥ͞
Ǥ
Vindplaats 2 ͚ǡ
ǡǦ Ǥ±± ͙͘͘Ȁ͙͚͚͘͘͝ǤǤǤ ǡ
ȋȌǡ±± ǡǤ ǡ
Ǥǡ
Ǥ±± ǡǤ ǡ Ǥ
Ǧ Ǥ Ǥ Ǥ ǡ ǡ
Ǥ
ǢǤ ǡǮǯǮǯǣ Ǥ ǡ ǡ
Ǥ͚ ǡǤ Ǥ
Ǥ
Ǥ
͚ Ǥ
͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Vindplaats 5 ͝ǡǡ
ǦǤ ȋ͚ȌǤ ͙͙͚͘ ͙͛Ǥ±±
Ǥ
ǡ͘͘͡Ǧ͙͚͘͘ Ǥ͕
Ǥ
ǣ ǦǤ
ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥ ǣǤǡ͙͜Ǧ ±±
ǡǡ
͚Ǥ
͙͙͚͟
Ǥ
Ǥ
ǣ
ǡ ǡǤ ǡ
Ǥ͙͚Ȁ͙͛
Ǥ͚͝
Ǥ
ǣ Ǥ
1 Alma et al. 2011, 19.
INLEIDING ͝
Inleiding Ǥ
1.1 Aanleiding
Ǧ
Ǧ
ǡ
ȋ ͙Ǥ͙ȌǤ
ȋ ͙Ǥ͚ȌǤ
ȋ ͙Ǥ͛ȌǤǦ ȋ͚ȌǤ
±
ȋ͝ȌǤ
͚͙͛͘Ǥ
1.2 Plangebied
ǡǦ Ǧ
Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ
Ǥ ͚͜Ǥǡ
Ǥ ǡǤ
Figuur 1.1
1
Ligging van het plangebied (ster).
P
EURQNDGDVWHU
͕͔
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 1.2 Plangebied met de geplande verlegging van de vaargeul (uit Definitief Ontwerp 2010 van Witteveen & Bos).
͚͝
ȋ ͙Ǥ͛ȌǤǡ ͝ǡǡ ǤǤ Ǥ
1.3 Onderzoeksopzet en organisatie
ǦǡǦǦ ȋ͚Ǥ͜ȌǤ
ǡ͚͝Ǥ ȋ͞Ȍǡ
͚Ǥ ǡǡ
Ǥ͖ ͚Ǥ ͚Ǥ Ǥ ǣǤ
Ǧ
Ǥ͝ǡǡ Ǥ Ǥ
Ǥ͗Ǧ 2 Mooren 2012. 3 Lanzing 2012b.
INLEIDING ͕͕
$
YLQGSODDWV
%HGULMYHQWHUUHLQ5RWWHUGDP 1RRUG:HVW
YLQGSODDWV
SODQJHELHG
2YHUVFKLH
YLQGSODDWV
YLQGSODDWV
1
P
Figuur 1.3 Ligging van vindplaats 2 en 5 (naar Lanzing 2012a en b).
±±
Ǥ
Ǧ Ǥ
͚͝
ǦȋǤ ǤǤ ǤǤ
ȌǤǤ
Ǥ Ǥ
ǤǤ ǤǤǤǡ
Ǧǡ
Ǥ ȋȌǡ ǤǤǤǤǤ͘
ǡ
ȋ͙Ǥ͙ȌǤ
4 Lanzing 2012a; Lanzing 2012b.
͕͖
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Geologische perioden n Archeologische perioden hed den d
Pleistoceen l Holoceen l Prehistorie h
1850
Laat Subatlanticum
1650 1500 1250
1150 na Chr.
1050 900 725 525
Vroeg Subatlanticum
450
270 70 na Chr.
0 15 voor Chr.
450 voor Chr.
250 500 800
1100 1800
Subboreaal
2000 2850
3700
Atlanticum Boreaal Preboreaal
Laat Glaciaal
Late Dryas Allerød Vroege Dryas Bølling
Laat Denekamp Vroeg Midden
Weichselien Pleniglaciaal
Vroegste Dryas
Hengelo
4200 4900/5300
7300
6450
8700
7100 8800
9700
Tijdperk C
laat vol Ottoons Karolingisch Merovingisch laat
middeleeuwen
Merovingisch vroeg laat midden
Romeinse tijd
vroeg laat ijzertijd
midden vroeg laat
bronstijd
midden vroeg laat midden
neolithicum (nieuwe steentijd)
vroeg laat mesolithicum (midden steentijd)
midden vroeg
11050 11500 12000 12500 13500 30500
laat
12000 18000
jong B jong A
35000
60000
Moershoofd
paleolithicum (oude steentijd)
71000
Odderade
Vroeg Glaciaal
Nieuwe tijd
B A
vroeg
Date ering e
Chronozone
Brørup
midden
114000
Eemien Saalien II Oostermeer Saalien I Belvedere/Holsteinien Glaciaal x Holsteinien Elsterien
126000 236000 241000 322000
300000
336000 384000
oud
416000 463000
͙͜Ǧ
Ǥ
Ǥ
ȋȌǤ
Ǧ
ȋ ȌǤ
ȋ͛Ǥ͚ȌǤ
1.4 Leeswijzer Ǥ Ǥ
Ǧ
Ǧ
ȋ͚ȌǤ
Figuur 1.4 Tijdsbalk.
INLEIDING ͕͗
ȋ͚Ǥ͜ȌǤ͛ Ǥ ͜ Ǥ
Ǧ
Ǥ Ǥ͝
Ǥ
ǡ
ȋ ͞Ȍȋ͟ȌǤ ͙Ǥ͜
Ǥ ͚͝Ǥ
Ǥ͠
ǡ
Ǥ
Ǧ
Ǥ ǡǡǡ ǤǦǤ
Tabel 1.1 Samenstelling onderzoeksteam.
Ǥ
ǤǤǤǤ
Ǧ
Ǥ
Ǥ Ǥ
ǦȀ
ȀȀ ǤǤ Ǥ
Ǧ
Ǥ Ǥ
Ǧ
ǤǤǦ
Ǧ
ǤǤ
Ǧ
ǤǤǤ
ǤǤ
ǦȀ
ǤǤǤ
ǤǤ
Ǧ
Ǥ
ǤǤ
ǦȋȌ
Ǥ Ǥ
ǦȀ
Ǥ
Ȁ
ǤǦ
Ǥ
Ǥ Ǥ ǤǤ
ǦȀ
Ǧ
Ǥ
ǤǤ
ǦȀ
Ǥ
Ȁ
ǤǤǤ
Ǧ
Ǥ
Ȁ
͕͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
1.5 Administratieve gegevens ǣ
ǣ
Ǧ
ǣ
͙͛͠͡
ǣ
ǣ
͚ǣ͙͠Ǧ͚Ǧ͚͙͛͘Ȁ͡Ǧ͜Ǧ͚͙͛͘
ǣ
͙͘Ǧ͜Ǧ͚͙͛͘Ȁ͙͜Ǧ͚͘Ǧ͚͙͘͜
͝ǣ͙͠Ǧ͛Ǧ͚͙͛͘Ȁ͜Ǧ͜Ǧ͚͙͛͘
ǣ
Ǧ
ǣ
ǣ
ǣ
Úǣ
͚ǣ͠͠Ǥ͚͚͘Ȁ͛͜͡Ǥ͠͞͝ȋ
Ȍ ͝ǣ͠͠Ǥ͚͘͞Ȁ͘͜͜Ǥ͘͘͟ȋ
Ȍ
ǣ
ǦǡǤ ǤǤ ǤǤ
ǣ
ǦǡǤǤǤǤ ȋ
Ȍ
ǣ
ǡǤ
Ǥ Ǥ
Ǧ
͜͝͝͝͠
Ǧǣ
͚͛͜͜͞͠
Ǧǣ
ǣ
Tabel 1.2 Administratieve gegevens.
ONDERZOEKSKADER ͕͙
2
Onderzoekskader Ǥ
2.1 Landschappelijk kader 2.1.1 De ontstaansgeschiedenis Ǧ
ǡ
Ǧ Ǥ͙ Ǧ Ǥ
ȋ ȌǤ Ǥ ǤȋȌǡ ȋȌǤ
ȋ Ǣ ȌǤ Ǥ Ǥ ǡ
Ǥǡ ǡǤ ͛͘͘͝ǤǤ
Ǥ͚
ǡǦ Ǥ ǮǯǤ ǤǤ
ǡǤ ǡǡǤ
ǡ Ǥ
Ǥ
ǣ ȋ ȌǤ ͘͘͝ǤǤǦ Ǥ͛Ǥ ǡ
Ǥ ´Ǥ
´
Ǥ ǡ
Ǥ Ǥ
ȋ Ǣ ͙Ȁ͚Ȍǡ
5 Berendsen 2011, 260-261. 6 Berendsen 2011, 261-263; Vos et al. 2011, 50-53. 7 Vos et al. 2011, 62.
͕͚
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥǡ ǡ Ǥ
ǡ
Ǥ
ǡǦ ǡǤ Ǧ Ǥ Ǥ ǡ Ǥ
Ǥ͜
ǡ
Ǧǡ ȋ͘͘͠ǤǤ͙͝ǤǤȌȋ͙͝ǤǤ͛͘͝ ǤǤȌǤ͝ ͘͘͠ǤǤ ǦǤ
Ǥ͘͘͠ǤǤǤ ǡ
ǡ
Ǥǡ ͙ȋȌ Ǥ͕͔
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǥ ǡ ȋ
Ǣ͛ȌǤ ǦǤ͙͘͘͘ǤǤ
Ǥ͕͕ Ǥ
ǡǦ ͚͘Ǥ
2.1.2 Bodemvorming Ǥ ǤǡǦ
8 Berendsen 2008a. 9 Guiran 2007. 10 Loopik in voorbereiding-a; Mooren 2012. 11 Berendsen 2008b, 192-194.
ONDERZOEKSKADER ͕͛ Figuur 2.1
YLQGSODDWV
YLQGSODDWV
1
Het actueel hoogtereliëf (bron: Actueel Hoogtebestand Nederland).
P
ǡ
Ǥ
ǤǦ
Ǥ Ǥ
ȋȌǡ
ȋȌǡǦǤ͕͖
Ǥ
12 Berendsen 2008a, 133.
͕͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Naar een nieuwe lithostratigrafische indeling1 Ƭ͙͟͡͝
͙ǣ͘͝Ǥ͘͘͘ǤϮ
Ǥ ǤǦǡǦǡ ǡ
Ǥ Ǥ ǡ
Ǥ
Ǥ
ǡ ǡ
Ǥ Ǥ Ǥ Ǥ
ǡ Ǥ
Ǧ
Ǥ
Ǥ
ǣǤ ǡ
Ǥ ǣ
ǡ Ǥ
ȋ Ȁ ͘Ȁ͛ȌǤ ͙͜Ǧ
͛͘͘Ǧ͘͘͞Ǥ±±
Ǧ
ǣ
Ǥ
Ǥ
ǦǦǤ
Ǥ
Ǥ Ǥϯ
Ǥ
Ǥϰ
Ǥ ǤǤ
1 2 3 4
Naar Berendsen 2011, 237-247. Zagwijn & Staalduinen (eds.) 1975. Berendsen 2011, 251-274. Mulder et al. 2003.
ONDERZOEKSKADER ͕͝
2.1.3 Het huidige reliëf ´ȋ ͚Ǥ͙Ȍ ´Ǥ ´Ǥ ǦǤ ǡ
Ǥ ǡǤ
Ǥ Ǥ Ǥ´
͝ Ǥ ͚
Ǥ ȋ͚Ǥ͜ǣȌǤ
2.2 Historisch-geografisch kader Ǧǡ
Ǧ
Ǥ͕͗ Ǧ
Ǥ
͙͘ǡ
Ǥ
ȋ
Ȍ
ǡ
Ǥ Ǧ
Ǥ ͙͘Ǥ Ǥ
Ǥ ͙͚Ǧ
Ǥ
ȋ ͚Ǥ͚ȌǤ
ǯǦ Ǥ͕͙͛͘ǡ͙͚͙͠ǡ ȋ ͚Ǥ͚Ȍǣ ͝Ǥ
͙͛ǦǤ͕͙ ͙͜
ǡ ǤǯǦ
ǤȋȌ
͙͝ ǡ
Ǥ͕͚ǡ
ǡ͙͙͙͟͟͞͞͞Ǥ ǡ
13 14 15 16
Guiran 2007, 7-9; Verschoor et al. 2007. Hoek 1971. Alma et al. 2011, 19. Guiran 2007.
͖͔
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuur 2.2
Ǥ͙͙͘͟͟͟͠͠ ǤǤ
Ǯ͘͞ǣ Ǥ
2.3 Archeologisch kader
Ǥ
ǦȋȌ
Ǥ
Ǧ
ǡǡǡ ȋ͙͘͘͘Ǧ͙͘͘͝Ȍ
Ǥ
ǡǤ
De omgeving van het plangebied aan het eind van de 13e eeuw (bron: Lanzing 2012b; naar Hoek 1971 en Guiran 2007).
ONDERZOEKSKADER ͖͕ Figuur 2.3
IKAW-kaart met de ligging van de in de tekst besproken waarnemingsnummers en de twee vindplaatsen.
%225,6
1
P
,.$:
,QGLFDWLHYHNDDUWYDQDUFKHRORJLVFKHZDDUGHQ +RJHLQGLFDWLHYHZDDUGH 0LGGHOKRJHLQGLFDWLHYHZDDUGH /DJHLQGLFDWLHYHZDDUGH :DWHU 1LHWJHZDDUGHHUG
$UFKLVZDDUQHPLQJHQ 9LQGSODDWV 3ODQJHELHG 9RRURQGHU]RHN 0RQXPHQW
ȋ Ȍ
ȋ ͚Ǥ͛ȌǤ
ȋǡǡȌ
Ǥ ǡ
ȋ ͚Ǥ͛ȌǤ ȋ
ǦǤ͚͜Ǥ͚͘͝Ȍǡ ǡ ͚ǤǤ͙͜͡͞ ǣ ǦǤ
ǤǡǤǤ ͘͞Ǧ͘͠
ȋ͙Ȍǣ
ǡ
Ǥ͕͛
Ú
ȋǤ͚͝Ǥ͚͘͜Ȍ ȋǤ ͘͝Ǧ͘͜ȌǤ͙͞
Ǥ ǡ
͘͝
Ǥ ͚Ǥ 17 De documentatie in bijlage 1 is ter beschikking gesteld en mondeling toegelicht in juni 2014 door C. de Roo, een van de ontdekkers van de vindplaats en voormalig correspondent van de ROB.
͖͖
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuur 2.4
Romeinse vindplaatsen in de omgeving van Delftse Schie.
5RWWHUGDP.DQGHODDUZHJ
5RWWHUGDP'HOIWVH6FKLH
6FKLHGDP3ROGHUZHJ
IRVVLHOHJHXOHQ JHWLMGHQHQYHHQYODNWHQ EHERXZLQJ RPWUHNSODQJHELHG
6FKLHGDP.HWKHO
1
/HJHQGD
P
ǡ
´ȋ͙͞ȌǤ ȋ ͚Ǥ͜ȌǤ͕͜Ǥ
͙Ǧ
Ǥ
Ǥ ǡǡ
Ǥ±±͚ ǤǤ͕͝ Ǥ
Ǧ͙͙͡͞ Ǥ
ǡ
ǦǤ ͘͝Ǧ͘͜
Ǥ ǡ
ǡǤ Ǥ͖͔
Ǧ 18 Van Londen 1996; Meirsman & Moree 2004; Modderman 1973. 19 Meirsman & Moree 2004, 60-67. 20 Modderman 1973, 150-151.
ONDERZOEKSKADER ͖͗
Ǥ
ǡǤ
´
Ǯǯ Ǥ
Ǥ͖͕
Ǥ Ǥ ǯǦ ȋ
ǦǤ͚͙͜͝͡Ǣ ǦǤ͘͝Ǧ͘͞Ȍǡ Ǥ ͙͜͡͞ǡ͙͛Ǧ Ǥ
Ǥ͖͖
ǡ͙ǣǡ͚͙͛͘Ǥ͖͗ ͙͛ ǡ
Ǥ ȋ
ǦǤ͚͚͙͜͝ǡǤ͙͙͙͞͡ȌǤ
2.4 Vooronderzoek
Ǥ Ǥ͖͘ Ã
ǣ ͙Ǥ ͚Ǥ ͛Ǥ ͜Ǥ ͝Ǥ ͞Ǥ ͚͝Ǥ ͞
Ǥ͖͙͞ ͚Ǥ
ǣ
Ǥ ȋ ȌǤ
ǡǡ Ǥ
ȋ ȌǤ͚ ǡ
Ǥ 21 22 23 24
Van Londen 1996, 22. Schiltmans 2008. In voorbereiding. Alma et al. 2011; Guiran 2007; Jonge & Holl 2011; Mooren 2012; Schiltmans 2008; Torremans 2009; Verschoor et al. 2007. 25 Mooren 2012.
͖͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ȋ ȌǦ ȋȌ
Ǥ ͝Ǥ
Ǥ ͚ ȋ
ǦǤ͚͚͘͜͝ȌǤ
Ǥ͖͚
±±
Ǥ
͚ȋȌ
Ǥ
ǡǤ
ǡǡ
Ǥ
ȋȌ Ǥ ͝
ǡ ͙͘ ͙͚͙͛Ǥ͖͛
ǡ͘͘͡Ǧ͙͚͘͘ Ǥ͖͜
ǡ
Ǥ
ǡ
Ǥ
͚Ǥ
ǣ
Ǥ
Ǥ
Ǥ͙͝Ǥ
ȋ ͚Ǥ͙ȌǤ͖͝
Ǧ
ȋ͙͙͚͟Ȍ ȋ ͚Ǥ͝ȌǤ
26 27 28 29
Lanzing 2012a. Lanzing 2012b. Alma et al. 2011, 19. Guiran 2007; Jonge & Holl 2011; Schiltmans 2008; Verschoor et al. 2007.
ONDERZOEKSKADER ͖͙
2XGH .DGH
1
P
Figuur 2.5 Projectie van de AHN-kaart op de historische kaart van het Hoogheemraadschap van Delfland (Cruquius 1712). De lang gerekte verhoging parallel aan de Schie blijkt in lijn te liggen met de historische Oude Kade.
͖͚
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
DOEL- EN VRAAGSTELLING ͖͛
3
Doel- en vraagstellingen Ǥ
3.1 Doel ǣ
Ǥ ͚Ǥ
Ǥ
ǡ ͞Ǥ͔͗ Ǥ
Ǥ ͚
ǯ
ȋȌ
ǦȋȌǣ
ȋǡ͛Ȍ
Ǥȋ
Ȍ
Ǧ ǡ ȋǡ͙ȌǤ͕͗ ͝Ǥ
ǡ
±Ǥ Ǥ
ȋȌǤ
ǯ ͚Ǥ
ǡȋǡ͜ȌǤ͖͗
3.2 Vraagstellingen ǯǤ͗͗ ǡ
ǡǤ
Ǥ
30 31 32 33
Mooren 2012. Lanzing 2012a. Lanzing 2012b. Lanzing 2012a; Lanzing 2012b.
͖͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Vindplaats 2 ͙Ǥ ǡǡǡǡ
Ȁǡ ͚ǫ ͚Ǥ Ȁǫǡǫ ͛Ǥ Ǧ
ȋȌ ǡ
ǫ ͜Ǥ
´ǫ ͝Ǥ Ȁǫ ͞Ǥ Ȁǫ ǡǫ ͟Ǥ
ǡ
Ǧ ǫ ͠Ǥ
͙͜ǫ ͡Ǥ
ǡ ǫ
ǡ
Ǥ ͙͘Ǥ
ǫ
Vindplaats 5 ͙͙Ǥ ǫȋǣ
ǫȌ ͙͚Ǥ Ȁǫǡǫ ͙͛Ǥ Ǧ
ȋȌ ǫ ͙͜Ǥ
ǫǡ ǫ ͙͝Ǥ
´ǫ ͙͞Ǥ Ȁ
ǫ ͙͟Ǥ Ȁǫ ǡǫ ͙͠Ǥ
ǡ
ǫ ͙͡Ǥ
Ǧ͙͜ǫ ͚͘Ǥ
ǡ ǫ
ǡ
Ǥ ͚͙Ǥ ǫ ͚͚Ǥ
ǫ
METHODIEK ͖͝
4
Methodiek en onderzoeksstrategie Ǥ
4.1 Veldwerk ǡǡ
Ǥ
Ǥ Ǥ ǡ
Ǥ Ǥ Ǥ Ǥ ǦǤ ȋ͛͘͝͝ȌǤ
4.1.1 Vindplaats 2 ͚Ǥ ͚Ǥ
Ǥ
ǡ Ǥ ͝ Ǥ Ǥ
±± ȋ͛͝ǡ ͜Ǥ͙ȌǤ ǡǡ
ȋ͛͛ǡ ͜Ǥ͙ȌǤ ͚Ǥ
Ǥ
ǤǦ
ȋ ͜Ǥ͙ȌǤ
Ǧ
Ǥ ͝Ǥ͚͘͟͡
Ǥ ǡǤ Ǥ
Ǥ
Ǥ͝ ͝ȋȌȋǡ͚ȌǤ
ȋȌ Ǥ ȋǡ͛ȌǤ
ȋ͙ȌǤ ͝Ǥ
ǯ
͔͗
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǤǤ ȋȌ
ȋȌǤ
Ǥ Ǥ ͡ǤǡǤ
Ǥǡǡ
ǡ Ǥ
Ǥ ǤǦ
Ǥ ǡ
Ǥ
Ǥ
͙͚͘͘
Ǥ
Ǥ
Ǥ͚ ȋǡ͜ȌǤ ǡǡ͡ȋ ͝Ǥ͛ȌǤ
4.1.2 Vindplaats 5
Ǥ
Ǣ
Ǥ ͝ Ǥ Ǥ
ǣ͚͚͠͡Ǥ
Ǥ ͙
ǡ͚͛
Ǥ
͚͘
Ǥ Ǥ͚͠ ͚͡ǡ
Ǥ
Ǥ
ȋ͝ȌǤȋ͙͛Ȍ Ǥ
Ǥ
ǤǤ͝ ȋ͛͜Ȍ
Ǥ
Ǥ
Ǣ
METHODIEK ͕͗ Figuur 4.1
1
/HJHQGD
Overzicht van de aangelegde putten en gedocumenteerde profielen.
YLQGSODDWV YLQGSODDWV SURILHO
P
͖͗
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ȋȌǤ Ǥǡǡ Ǥ͝ǡ ͚ǤǡÃ Ǥ
͝͝ Ǥ͚͘͜͞Ǥ ǡǡ
Ǥ
͙͛Ǥ
ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥǡ
ǡ ͚͡Ǥ
ȋ
ȌǤ
4.1.3 Fysisch-geografisch en bodemkundig onderzoek
Ǧ
Ǥ
͚ǡǡ ͙
Ǥ͚͝͠ǡ͚͙͛͡±± Ǥ
Ǥ͚͘
Ǥ ǡ
Ǥ
Ǥ͙͝Ǥ ȋ ͜Ǥ͙ȌǤ͙ǡ͚Ǧ͙ǡ͝Ǥ ͚ ǡ
Ǥ
Ã
ǦǤ
Ǧ
Ǥ
ǤǦ ͙͜ǦǤ
͚
͞Ǥ
Ǥ
Ǧ ǦǤ
ȋȌ
Ǥ
4.2 Formatieprocessen en conservering ͚͝
Ǥ Ǥ
Ǥ
ǡ
Ǥ
METHODIEK ͗͗
Ǥ͙͘Ǧ͙͝
ǡǤ
Ǥ ǡǤ
Ǥ
Ǥ Ǥ
ǡ Ǥ Ǥ ͚ ȋ ͞Ǥ͚͚ȌǤ͝ Ǥ
´
Ǥǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
4.3 Uitwerking 4.3.1 Sporen en structuren
Ǥ Ǣ
Ǥ ȋ͚͟άȌ
Ǥ
Ǥ
ǡǡ
Ǥ
ǣ Ǧ
ǣ͚
Ǥ ǤȋǡǤ ͚͙͛Ȍ
͝
ǡȋγ͘͞ȌǤ
Ǥ ǣ͙͜ǦǢ
Ǧ
͙͜Ǧǣ͚͝
͙͜ǦǤ ǤǤ
͗͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
ǣ x Ǥ͙͛͝Ǧ͚ȋ ͞Ǥ͚͞Ǥ͛ȌǢ x Ǥ͙͚͡Ǧ͙͠ȋ ͞Ǥ͝ȌǢ x Ǥ͚͙͛Ǧ
͝Ǣ x Ǥ͚͜͠ǦǦ ͡ȋ ͜Ǥ͙ǡ͝Ǥ͙͝Ǥ͛ȌǢ x Ǥ͚͠͝ǦǦ ȋ ͝Ǥ͛ȌǢ x Ǥ͚͠͞ǦǦ ȋ ͝Ǥ͛ȌǤ
͜Ǥ͙͙͜ǦǤ ǣȋȌǦ Ǥ ͚͟͠Ǧ͛͟͡
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͗͘ǡ
Ǥ
͙͘͝Ǧ͙͛͟
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͙͗͛͘͞Ǧ͙͙͞
Ǥ ǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͚͗Ǥȋ ͚Ȍ
ǡ ͠ȋ͞Ǥ͠ȌǤ
ǣ
ǡ ȀǤ
Ǥ ȋǤ͙͠Ȍǣ͘͜
ǤǤǤǦ͙͚͙
ǤǤ
Grafiek 4.1 Kalibratie van de 14C-dateringen.
34 Poz-61129: 2390 r 30 BP. 35 Poz-61128: 2345 r 30 BP. 36 Poz-61127: 2170 r 30 BP.
METHODIEK ͙͗
ȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͗͛
ǣ͙͘͘Ȁ͙͚͝Ǧ͚͘͘ǤǤǣ Ǥ
͙͜Ǧ Ǥ
͚ǣ͛͟Ǧ͚͚͞
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͗͜
ǡǡ
Ǥ Ǥ
͚͝ǣ͠͠Ǧ͙͛͟
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͗͝
4.3.2 Landschap Ǥ͔͘
Ǧ
ǡ
Ǥǣ Ǧ
Ǣ
Ǧ
Ǥ
ǡ
Ǥ
ǤǦ ͙͜ǦǤ
Ǧ
Ǥ
4.3.3 Pollenonderzoek ǤǤƬǤ Ǥ͕͘
Ǥ ͚Ǥ ±±ȋ͙͟͞ȌǦ ͙
ȋ͙͚Ǣ͝ȌǤ ͡ȋ͚͛͠Ȁ͚͟͠ȌǤ
Ǧ
Ǥ ͙
ȋ͙Ȁ͞Ǣ͝ ͝Ǥ͛ȌǤ ͙͘άȋȌǤ ͙͘άȋȌǤ ͚͙͚Ɋ
Ǧ ±±
͙͘άǤ
Ǥ
Ǥ 37 38 39 40 41
Poz-61125: 1960 r 30 BP. Poz-61126: 1870 r 30 BP. Poz-61124: 1825 r 30 BP. Rapportage is opgesteld onder begeleiding van W.K. van Zijverden (EARTH). Rapportage is opgesteld onder begeleiding van C.C. Bakels (Universiteit Leiden).
͚͗
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
ȋɏγ͚ǡ͘ȌǤ
ȋ Ȍ
͘͜͞Ǥ
4.3.4 Slijpplatenonderzoek Ǥ
Ƭ Ǥ ǤǤ
ǣ͚ȋ ͜Ǥ͙ǡ ͙͙Ȍ
͝ȋ ͜Ǥ͙ǡ͚͠ȌǤ
Ǧ
͘͜λǤ
òÃǣ Ǧ
͙͘͘͘͘͠Ǧ͚͙ȋȌǢ
Ǧ
͙ǡ͝
ȋ
ǡȌǢ
Ǧ
͘ǡ͟͝Ǧ
ȋȌǤ͖͘
͙͚͙͞ Ǥ ͚͝Ǧ͛͘ɊǤ
ȋ͘͜Ȍ͚͝ǡ͘͝ǡ͙͘͘ ͘͘͜Ǥ
ȋγȌǡ
ȋγȌ
ȋ
γ Ȍ Ǥ
Ǥ ĞŶĚĞŵŝĐƌŽŵŽƌĨŽůŽŐŝƐĐŚĞŬĞŶŵĞƌŬĞŶ ĞŶŬĂƌĂŬƚĞƌŝƐƚŝĞŬĞŶnjŝũŶƉĞƌŵŽŶƐƚĞƌŝŶƚĂďĞůǀŽƌŵǁĞĞƌŐĞŐĞǀĞŶĞŶďĞƐĐŚƌĞǀĞŶĞŶ ŐĞĂŶĂůLJƐĞĞƌĚĐŽŶĨŽƌŵĚĞŵĞƚŚŽĚĞĞŶƚĞƌŵŝŶŽůŽŐŝĞǀĂŶ^ƚŽŽƉƐ͗͘͘ĞƌĞƐƵůƚĂƚĞŶǀĂŶ ŚĞƚŽŶĚĞƌnjŽĞŬnjŝũŶŝŶďŝũůĂŐĞϲƚĞǀŝŶĚĞŶ͘ĞĚŝǀĞƌƐĞďŽĚĞŵŬƵŶĚŝŐĞǀĞƌƐĐŚŝũŶƐĞůĞŶĞŶ ŵŝĐƌŽŵŽƌĨŽůŽŐŝƐĐŚĞŬĂƌĂŬƚĞƌŝƐƚŝĞŬĞŶǁŽƌĚĞŶĂĂŶĚĞŚĂŶĚǀĂŶŐĞĚĞƚĂŝůůĞĞƌĚĞĨŽƚŽ͛ƐƉĞƌ ŵŽŶƐƚĞƌŐĞŢůůƵƐƚƌĞĞƌĚ͘
4.3.5 Aardewerk - Romeinse tijd
Ǥ ͚͚͚͟͝͞ ȋ͟ȌǤ ±±
Ǥ͛͛͟͞Ǥ ͚͙͙͘
ȋγ͙͚͛Ȍ
Ǥ͘͘ Ǥ
42 Altemüller 1962. 43 Stoops 2003. 44 Geerts 2011.
METHODIEK ͗͛
Ǥ
Ǥ Ǧ ǡ
Ǥ
ǡ Ǧ Ǥ
Ǥ
4.3.6 Aardewerk - middeleeuwen en Nieuwe tijd Ǥ Ǥ ͙͛͟ ȋ͠ȌǤ±±
Ǥ
͙͚͙Ǥ ͜ȋ͙͛͘͘͘͘͡Ȍ
ǡ Ǥ Ǥ
Ǥ
4.3.7 Natuursteen Ǥ ͛͘͡Ǥ
ǡ
ǣȋȌǡȋȌ
ǡȋ
ȌǡȋȌ
ǡȋȌ
ǢȋȌ ǡȋȌǡȋȌȋ͡ȌǤ
Ǥ ͚
Ǥ Ǥ±± ǡ Ǥ Ǥ
͙͙͘Ǥ
4.3.8 Bouwmaterialen Ǥ Ǥ
Ǥ ǤǤ ǤǤ
Ǥ
͗͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
4.3.9 Metaal
Ǥ ͚Ǥ͝ ǤǦ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǣ
Ǥ Úǯ͚͝
ǣ
ǡ Ǥ
Ǥ Ǥ͙͘
4.3.10 Glas
Ǥ ͚Ǥ±
Ǥǡ
ǡ Ǥ Ǥ
4.3.11 Leer ǤǦ
Ǥ
Ǥ
Ǥǡ
ǡ
Ǥ ͘͘͜Ǥ
ǡ
Ǥ
4.3.12 Dierlijk bot
ǤƬǤ ǡ ǤȋȌ ͙͠Ǥ
Ǥ
Ǧ Ú
ǡ
ǦǤ
Ǧ Ǥ
Ǥ
45 Almgren 1923; Böhme 1972; Haalebos 1986.
METHODIEK ͗͝
͙͜͡
Ǥ͛Ǥ Ǥ Ǥ͙͜͡ ͛͠ǤǦ
Ǥǡ ǡǡǡǡ ǡǡǡǡ
Ǧǡ
ȋ͙͘ȌǤ
ÚǤ͚͘ ǤǢ
Ȁ Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ͛͘ǡǡ
Ǥ͘͜
ǡ ȋ
Ȍ Ǥ͘͝
ǡǤ͙͔
Ǥ͙͕
4.3.13 Hout ǤǤƬǤ
ǡ
Ǥ ǡǡ
͝
Ǥ ͚͙͚͜͡͝ ȋ͙͙ȌǤ
ȋ͞Ǥ͚ȌǤ ȋ͞Ǥ͙͘ȌǤ Ǥ
ȋ ͜Ǥ͚ȌǤ
ȋ ǡ
͘͜͞Ȍ ǤǦ
Ǥ͙͖
46 47 48 49 50 51 52
Lauwerier 1997. Von den Driesch 1976. Voor rund: Von den Driesch & Boessneck 1974. Habermehl 1975. Grant 1982; Hambleton 1999. Levine 1982. Schweingruber 1978; Wheeler et al. 1989.
͔͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡ
Ǧ
Ȁ͙͜ǦǤ
Ǥ ±ȋǤ͚͙͛Ȍ
͛͝
ǡ Ǥ͙͗ȋγ͟͞Ȍ Ǥ
͙͜Ǧ ȋǢ͜Ǥ͛Ǥ͙ȌǤ
Ȃ Ȃ
ǡ
Dzdzǡ Ǥ
Ǧ
ǡ
Figuur 4.2 De drie anatomisch verschillende zijden van hout (bron: Schweingruber 1978, 13).
Ǥ Ǥ Ǧ
Ǥ
͙͘Ǥǡ
ǡǤ ǡ Ǥǡ
Ǥ
Houtskool ͚ ͙΄ǦǦ Ǥ
Ǥ
Ǥ
͘͜ Ǥ
͘͘͜Ǥ ȋ ͜Ǥ͚ȌǤ
Figuur 4.3 Verzadigingscurve houtskoolmonster v. 149.
53 Van Daalen 2013.
METHODIEK ͕͘
Ǥ͙͘
ȋȌǤ±ȋ͙͜͡Ȍ ǡ
ǡ ȋ ͜Ǥ͛ȌǤ ȋǤ͙͝ǢǤ͙͜͠Ȁ͙͘͝Ȍ
ȋ͙͚ȌǤ ȋ͜Ǥ͛Ǥ͙͜ȌǤ Ǥ Ǥ
͙΄ǦǤ
4.3.14 Macroresten ǤǤƬǤ Ǥ͙͙
ǣ͚͙ ͚͝Ǥ
Ǥ ͚
±±͝Ǥ Ǥ͚͙͘͝
ǡ ͚͘͝σǤ ǡǮǯ
͘͜ȋ͙͛ȌǤ
Ǥ
Ǧ
Ǥ
ǡ
Ǥ͙͚
ȋ͝Ȍ
ȋ͞ȌǤ ͙΄Ǧ
ǡ
͙΄ǦǤ
4.3.15 Mollusken Ǥ Ǥ
Ǥǡ
ǣ͚ȋǤ͙͜͡Ǣ͙Ȍ ͝ȋǤ͛͘͡Ǣ͚Ȍȋ͙͜ȌǤȀ Ǥǡ ͘ǡ͚͝Ǥ
ȋǡ͟Ȍ
Ǥ
ǡ 54 Schweingruber 1978; Wheeler et al. 1989. 55 Rapportage is opgesteld onder begeleiding van C.C. Bakels (Universiteit Leiden). 56 Tamis et al. 2004.
͖͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡ
Ǥ
ȋǡ ǡȌǤ
Ǥ͙͛
57 Gittenberger et al. 1998.
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͗͘
5
Landschappelijk context Ǥ
5.1 Inleiding
Ǧ
ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǧ
Ǥ
ȋ ͜Ǥ͙ ͝Ǥ͙ȌǤ Ãȋ͚ȌǤ
ǡ
Ǥ
Ǥ
5.2 Lithostratigrafische opbouw 5.2.1 Beschrijving vindplaats 2
͚ȋ ͝Ǥ͚ȌǤ
ȋ
͙ȌǤ Ǥ
Ǥ ǡǡ
ǡ Ǥ
͙͚ǡ͛͟ǡ͚Ǧ Ǥ
ȋ
͙Ȍ͚Ǥ ǡǤ
Ǥ͚͘
ǡ Ǥ͘ǡ͟Ǧ͙ǡ͚Ǧ
Ǥ
±± ȋ ͝Ǥ͙ȌǤ ǡǦ
͙͘͘Ȁ͙͚͝Ǧ͚ǤǤǤȋ͞ȌǤ
Ǥ ͚ȋ͟Ǧ͡Ȍ ȋ ͝Ǥ͚ ͝Ǥ͛ȌǤ ȋȌ ǡǤ
Ǥ ͡ ȋ
Ǥ͚ǡ͜Ȍ
ǡ
Ǥ
Ǥ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
+29
Figuur 5.1
͘͘
P1$3
SURILHO(
SURILHO&
SURILHO%
SURILHO$
1
SURILHO'
P
Hoogtekaart op basis van de NAP-waarden van het opgravingsvlak met de locaties van de hier besproken profielen.
P
P
03
03
YHHQ YHHQVWHUNJHR[LGHHUG YHHQVFKHXU YHHQRQWZDWHULQJVJHXO
RUJDQLVFKSDNNHW
NOHL
NODVWLVFKSDNNHW
/HJHQGD
:
SURILHO%
=
SURILHO$
03
Profiel A en B. Voor ligging, zie figuur 5.1.
Figuur 5.2
JURQGVSRRU
DQWURSRJHHQ
NOHL YHJHWDWLHKRUL]RQW YHJHWDWLHKRUL]RQW ERXZYRRU
NODVWLVFKSDNNHW
JUHSSHO VWU
JUHSSHO VWU
JUHSSHO VWU
2
1
JUHSSHO VWU
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͘
͚͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡ
Ǥ͡ ͟Ȁ͠ǣ Ǥ͟Ǧ͡Ǥ
ǣ
͟Ǧ͠Ǧ ͡Ǥ
͙͜ Ǥȋ ͝Ǥ͛Ȍǣ͚͟͠Ǧ͛͟͡
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͙͜ǡ͙͘͝Ǧ͙͛͟
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͙͛͘͝͞Ǧ͙͙͞
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͚͔Ǥ ȋ͚Ȍ
Ǥ
ǣ
ǡȀ Ǥ
ȋ͜Ǥ͛Ǥ͙ȌǤ
Ǥ
Ǥ
Ǥ͘͞
Ǥ
Ǥ ÃǤ͚͕ Ǥ
ǡ ǤǤ Ǥ ǡǡǡȋȌ
ȋ
ȌǦ ǤǤ
ȋ͙͟͡ǡ ͞Ǥ͙ȌǤ ͚Ǥ
Ǥ͚͘
ȋ ͝Ǥ͜ȌǤǡ ȋ ͞Ǥ͝ȌǤ ǡ ÃǤ Ǥ͚͖ ǡǤ ͙͜Ǥ ͚͛͡ǤǤήȀǦ͘͜Ǥ͚͙͗ȋ
Ǥ͘͘͜ ȌǡǤ͚͘ ǡ Ǥ͙͜Ǧ
58 59 60 61 62 63 64
Poz-61129: 2390 r 30 BP. Poz-61128: 2345 r 30 BP. Poz-61127: 2170 r 30 BP. Lanzing 2012a. Mooren 2012. Mooren 2012, 26-27. Organisch pakket A, klastisch pakket 1 en organisch pakket B bij Huizer in voorbereiding.
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͛͘
͛͜ǤǦ͜͞
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͚͙ Ǣ͚͟Ǧ͚͙͚
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌ͚͚ ͙͛͝Ǧ͛͛͘
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜Ȍ͚͛
͙
͚Ǥ
Ǥ
ǡ
ǡ
±± Ǥ͚͘͟
ǤǡǤ
ǡ Ǥ
Ǥ͙͘
Ǥ
Ǧ
Ǥ
Ǥ
͚ Ǥ
͙ǡ͚ ǤǡǤ Ǥ
ȋǦ ͙ȌǡǤ ͙
Ǧ Ǥ
Ǧ ȋ͚ȌǤǡ
Ǥ
Ǥ
ȋ͛Ȍ ǡǤ Ǥ
ȋȌ ǡ
Ǥ
ǡ͡ǡ
͚͙͙Ǥ
Ǥ ͙ȋ ȌǤ͚͜
͚͙Ǥ
ǡǦ Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ͛͘
Ǥ Ǥ Ǥ
ǤǤ
65 66 67 68
SUERC-50354: 1988 r 25 BP. SUERC-50353: 1902 r 29 BP. SUERC-50355: 1787 r 27 BP. S4008 bij Huizer in voorbereiding.
͘͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 5.3 Profiel C. Voor ligging, zie figuur 5.1.
Figuur 5.4 Profiel D. Voor ligging, zie figuur 5.1.
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͘͝ Figuur 5.5 Profiel E. Voor ligging, zie figuur 5.1.
5.2.2 Beschrijving vindplaats 5
͝ ͚Ǥǡ͙͛ǡ ͚Ǥ
Ǥ͙͛
͙Ǥ Ǥǡ ǡ ȋ ͞Ǥ͞ȌǤ ͟Ȁ͠ǡ ǡǤ
Ǥ
͙
͚ǡ Ǥ
͚ ǡǤ
Ǥ͚ǡ͚͝Ǥ
ǡȋ ͝Ǥ͝ȌǤ
͚Ǥǡ ͚ǡ
͙Ǥ
͙͚͝ ǡȋȌǤ
͚ǡǦǡ ǦǤ
Ǥ͚͚͠͡
Ǥ
ÃǤ ǡ͚͡ǡ
Ǥ͚ Ǥ±± ǡǤ
͚Ǥ
Ǥ
͙͔
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡǤ
Ǥ͚͛͜͠ Ǥ
Ǧ ǤǦǡ Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ
5.2.3 Interpretatie ǡ
͙ǡ
Ǥ Ǯǯ
Ǥ ͛͘͘͝ǤǤǡ
Ǥ
͙ Ǥ Ǥ ͚Ǥ
Ǥ ͝ǡǡ ÃǤ ǡǤ Ǥ ǡ ǡǤ Ǧ͘͘͝ǤǤǤ
Ǥ ǤǦ ±±ǡǦ
ǤǦ
Ǥ
͚͙Ǥ ͚ǡ Ǥǡ
͚ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ͚ Ǥ͙ǡ
Ǥ ͙
Ǥ
͚
Ǥ Ǥ
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͕
͙͙ǡ ǡǤ Ǥ Ǥ Ǥ
ȋ ͚Ǥ͙ȌǤ
Ǣ ȋȌ
Ǥ
͚͡ȋ ͞ȌǤ ǡ ȋ͞Ǥ͚Ǥ͚ȌǤ
Ȃ
Ǧ
ȋ ͚Ǥ͝ȌǤ͙͙ Ǥ
͚ Ǥ
Ǥ
5.3 Vegetatiereconstructie ǤǤƬǤ Ǥ
5.3.1 Vindplaats 2
ȋ ͝ȌǤ
Ǥ Ǥ
Ǥ ȋǤȌǤ ͡ȋ͙Ǣ ͝Ǥ͛Ȍ ǤǤ ȋȌǡȋ
ǤȌȋ ǤȌǤ
ȋ ͞Ǥ͙͘ȌǤȋ
Ȍ ȋȌȋ
ȌǤ ȋǦȌǤ
±± Ǥ
ǡǡ
Ǥ
ȋ ȌȋǤ͡ǡ ͞Ǥ͚ȌǤ±±Ǥ
͙͖
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡ Ǥǣ Ǥ±±Ǧ ȋǤ͙͠Ȍ͚ȋ ͞Ǥ͝ȌǤ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
ǡǡ
Ǥ
Ǥȋ
Ȍȋ
Ȍ Ǥ
Ecologische groep 1: akkers en droge ruigten
´ǣǡ ǤǦ
ǣȋ
Ȍ ȋ
ǤȌǤ Ǥ ȋȌǡȋ
ǤȌȋ
Ȍ
ǡ Ǥ ȋ
Ȍ
ǡǤ
Ǥ
͚Ǥ
ǣ ȋ
ȌȋȌǡ ȋǤ͡Ȍȋ͙͠ȌǤ ǡȋȌǤ
Ǥ
Ǧ
ȋǤȌǡ
Ǥ
Ǥ ȋǤȌǤ Ǥȋ ȌǤǡ ǦȋȀȌǡǡ
ǡǤ ǡ ǤȋǤȌǤ ǡ Ǧǡ
Ǥȋ
Ȍǡǡǡ Ǥ
Ȁ ǡǤ
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͗
ȋ
ȌǡǦ Ǥ ȋȌǤ Ǥ ȋ͛͛Ȍ±± ȋȌ
ǡ ǡ
Ǥ ȋȌ Ǥ Ǥ
Ecologische groep 2: gestoorde plaatsen, open, vochtig-nat, humusarm ͚ȋǤ͙͠Ǣ ͞Ǥ͝ȌǤȋ
ǦȌǡ
ȋȌǤ
ǡ ȋȌǤǡ
Ȁ ȋ
ȀȌ Ǥȋ
Ȍǡ
ǡ ǡǡ ȋǤȌǤ ǡǦ ȋȌǡȋ Ȍǡȋ
Ȍǡȋ Ȍȋ
ȌǤ ǡ ȋ
ȌǤ
Ǥȋ
Ȍǡ Ǥ ȋȌ
ǡǡ ȋ
Ȍ ǡǡǤ
Ecologische groep 3: planten van zeeduinen, zoute wateren en kwelders ȋ Ȍǡ͚±±ǣ ȋǤ͡Ȍ͞Ǥ ǤǤ Ǥ ǡ
Ecologische groep 4: zoete wateren en oevers
ǡ Ǥǡȋ
͙͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǤȌǡ͚Ǥ ǡȋ ȌȋȌǡǤ ȋǤȌǡǤ ǡȋ
Ȍ
Ǥ Ǥ
ǤȋȌ Ǥ
ȋǤǤȌǤ ȋȌǦ Ǥ
±±
ȋ
ȌǣǦ ȋǤ͙͠Ȍ͚Ǥ
ȋȌǡ
ȋ
Ȍǡ ȋȌǡȋ
Ȍǡ ȋ Ȍǡȋ
Ȍǡȋ
Ȍǡ ȋ
Ȍǡȋ
Ȍǡȋ
Ȍǡ ȋȌȀȋ
Ȁ ȌǤ ȋ
ǤǦ
Ȍ
ǦǦǡ
ȋȌȋ
ǤǤȌǤȋ
Ȍ
Ȁ Ǥ ǡȋ
ȌǤ ǦǤ
͚Ǥ ǡȋ
Ȍ ȋ
Ȍǡǡ
ǡ Ǥ ȋ
Ȍǣ ǤǡǦǦ ǡ ǡǡ
ǤȋȌ ͚Ǥ ǦǦ Ǥ
Ǥ ȋ
ȌǤ
Ecologische groep 5: (bemeste) graslanden, vochtig-nat ȋ
Ȍ ǡ
ǡ Ǥ ±± Ǥ ǡȋȌǡ
ȋ
Ȍ ȋ ȌǤ
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͙
ǡ Ǥ ȋ
ǤȌ ǡǡ
ȋ
Ǧ
ȌǤ ȋǤ͙͠Ȍ ͚ǡȋǤ͡Ȍ Ǥȋǡ Ȍ Ǥ
Ecologische groep 7: hei, veen, schraalland, kalkmoeras ȋ
Ȍȋ
ȌǡǦ Ǧǡǡ ǦǡǦǯȋ ȌǤȋ
ǦȌ
Ǥ
Ecologische groep 8: kaalslagen, zomen, struwelen ȋ
Ȍ
ǤȋǤȌ
ǡȋǤ͡Ȍ ͚Ǥ
Ecologische groep 9: bossen ȋǤȌǡȋǤȌ ȋǤȌǤǡǡ ǤǤ
ȋ͞Ǥ͙͘Ǥ͛ȌǤ
ǡ ǤȋǤȌǤ
5.3.2 Vindplaats 5 ±±
Ǥ ȋǤ͡Ȍ
͙͛Ǥ ͚ȋǤ͡Ǣ ͞Ǥ͝ȌǤ ͚
Ǥ
ǡ ȋ
Ȍȋ
ȌǤ
Ecologische groep 1: akkers en droge ruigten
Ǥ
Ǧ
ȋ
Ȍ ȋȌǤ
ǤȋǤȌ
ǡǤ ǡǡ͚ǡ ȋ
Ȍ ȋ
ȌǤȋ
ǤȌǤ ǡ
Ǥ
͙͚
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ecologische groep 2: gestoorde plaatsen, open, vochtig-nat, humusarm
ǤȋȌǡ ȋ
ȌǡȋȌ ȋ
Ȍ
ǡǡǡǦ Ǥǡ
Ȁȋ
ȀȌ Ǥȋ
Ȍǡ
ǡ ǡǤ ȋ
ǦȌǡ
ȋȌǤ
ȋȌǤȋ
Ȍ ǡǤ
Ecologische groep 4: zoete wateren en oevers ȋȌ ǤǤ
Ǥ͚͝
±±Ǥ Ǥ͝ ͚ȋȌǡȋ
Ȍǡȋ
Ȍȋ
ȌǤǡǤ ǡȋȌǡȋ
Ȍȋ
Ȍ ǡ Ǥ ȋ
ǤǦ
Ȍ
ǦǦǡ
ȋȌǤ
Ecologische groep 5: (bemeste) graslanden, vochtig-nat ȋ
Ȍ
ǡǡ
Ǥ ǡǡȋȌ ȋ ȌǤǡǡ Ǥ ǡ
ȋ
Ǧ
ȌǤ
Ecologische groep 7: hei, veen, schraalland, kalkmoeras ȋ
ȌǤ ǡǦǡǦ ǡǯǤ ȋ
Ȍ ǡǡǤ ͝ǡ Ǥ
69 Out 2010, 207.
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͛
Ecologische groep 8: kaalslagen, zomen, struwelen
±±ȋ
ȌǦ ǤǤ
Ǥ
Ecologische groep 9: bossen ±ȋǤȌǤ ͚ǤǤ
5.3.3 Beschouwing
Ǥǡ Ǥ Ǥ
Ǥ
ǡǦ ȋ
Ȍǡ Ǥ
Ǥ ǦǤ ǡ ǡǡ Ǥ
ȋ Ȍ
Ǥ ǦǦ
Ǥ ǡǤ
Ǥ ǡ
ǣ Ǥ
Ǥǡ ȋ͞Ǥ͙͙Ȍǡ
Ǥ ͙
͙ǡ ȋȌȋ͙Ȍ Ǥ͔͛
70 Van Asch et al. in voorbereiding.
͙͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 5.6 Schelpen van de getijdenslak (Mercuria confusa), afkomstig van vindplaats 5 (v.309). Deze soort is karakteristiek voor het zoetwatergetijdengebied (fotograaf: W.J. Kuijper).
Ǥ
Ǥ Ǣ
Ǥ
ǣ ǡȋγ͚Ȍ ȋ
Ǥ͟͝άȌǤǡ ǡǤǦ ǡ Ǥ
Ǧ
ǡ ǤǢ
Ȁ
Ǥ
5.4 Schelpen Ǥ Ǥ
Ǥ ǡǤ
Ǥ
ȋ ͝Ǥ͞ȌǤ Ǥ
Ǥ
5.4.1 Vindplaats 2 ͙͜Ǧ
͚
Ǥ Ǥǡǡ Ǥǡ Ǥǡǡ
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͙͝
Ǥ
±± ǣǤ
Ǥ
5.4.2 Vindp laats 5 ͝ǡ
ǡ Ǥ±Ǥ ǤǡǦ ǡǡǤ Ǥ ȋ ͝Ǥ͞ȌǤ
Ǥ Ǥ Ǥ Ǥ
ȋȌǡ ǡǡ
Ǥ ǡ
ǤǤ
Ǥ
Ǥ Ǥ
5.4.3 Conclusie
ǡǡ Ǥ͝ Ǥ Ǥ ȋ͝Ǥ͛ȌǤ
Ǥ
5.5 Conclusie
Ǧ
ǡ
ǡ
Ǥ
Ǧ
Ǥ
͙Ǥ
Ǥ ǡǤ Ǧ ǤȋȀ Ȍ
Ǥ͕͛
Ǥ 71 Berendsen 2008a.
͚͔
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͚͝
ǡǡ ǡ
ǡǤ ͡Ǥ ͝
Ǧ Ǥ ͚Ǥ
Ǥ Ǧ ǡ± ǣ
Ǥ ǡ ǡǤ
Ǧ Ǥǡǡ Ǥ
Ǥ ǡ
ǤǦ Ǥ
͚ ȋǤ͙Ȍǡ Ǥ
͙͜Ǧ
ȋǤǤǤ͙Ȍǡǡ ͚Ǥ
ǡǡȋ Ȍǡǡ ȋ ͝Ǥ͟ȌǤ
ȋȌ
ȋȌǤ ǡǡ ǤǡǦ ǡǤ
ǡ
Ǥ
Ǥǡǡ Ǥ ȋ͞Ǥ͙͙ȌǤ
͚
͚Ǥ ǡ ͝Ǥ͟Ǥ
LANDSCHAPPELIJK CONTEXT ͚͕ Figuur 5.7 Een vergelijkbaar hedendaags landschap in Midden-Groningen (bron: Natuurpresentaties).
Ǥ
ǡ Ǥ ȋ͟Ǥ͚ȌǤȋ
Ǥ͙͘
Ȍ ǡ
͚Ǥ Ǥ Ǥ
ȋǤ͚Ȍǡ
Ǥ
͙͘ ͙͙Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥ
͚͖
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ROMEINSE TIJD ͚͗
6
Romeinse tijd ǤƬǤǤ
6.1 Inleiding
ǡ͚ȋ ͞Ǥ͙ȌǤ ǡ
ǡ
Ǥ
ǡ ǡǤ
Ǥ
Ǥ͝
Ǥ
´
Ǥ
6.2 Sporen en structuren 6.2.1 Vindplaats 2 Het huis ͚ȋǤ͚͛ǡ ͞Ǥ͜ȌǤ
Ǧ Ǥ
ǡ
Ǥ Ȁ
Ǥ
ȋȌ
Ǥ
Ǥ ǡǤ
Ǥ
ȋ͞Ǥ͝Ǥ͙ȌǤ Ǥ
ǡ
Ǥ Ǥ ǡ
Ǥǡ
Ǧǡ
ǦǦǡ ǡǡǦ Ǥ͖͛
ǡȋȌ
͞ȋ͙͛͞Ȍ͝ǡ
Ǥ͛͗
ǡ
Ǥ
72 Van den Berg 2003; Van Londen 1996; Meirsman & Moree 2004; Modderman 1973. 73 Van den Berg 2003, 58-65.
͚͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuur 6.1
Sporen uit de Romeinse tijd (rode ster: locatie BOORIS-nr. 05-04).
/HJHQGD
SDDOVSRRU ZDQGJUHSSHO JUHSSHO DVSOHN KDDUG RSJHEUDFKWYHUURPPHOGHODDJ YHHQRQWZDWHULQJVJHXO UHVWJHXODI]HWWLQJHQ
1
P
ROMEINSE TIJD ͚͙
/HJHQGD SDDOVSRRU ZDQGJUHSSHO JUHSSHO DVSOHN KDDUG RSJHEUDFKWYHUURPPHOGHODDJ YHHQRQWZDWHULQJVJHXO
1
Figuur 6.2 Het erf van vindplaats 2 met de maximale omvang van het huis. Gearceerd: veronderstelde locatie huis- en haardplaats uit 1964.
Figuur 6.3 Haardplaats (str. 15) en een van de asplekken (str. 16).
P
͚͚
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡǦǣ͙͙͘Ǧ͚͛ȋ
Ǥ͚͘ ͞ǡ͚͝Ȍ͙͛͡Ǧ͘͟ȋ
Ǥ͙͟͞ȌǤ͛͘
͝ǡ͝Ǧ͞Ǥ Ǥ
͙͜͡͞ ͚ǡ
ȋDz͙͜͡͞dz ͘͟ȌǤ
Ǥ
Ǯǯ Ǥ ǡ
͚͚͛͘Ǥ
ǡǡǦ Ǥ
ǣǤ
±±ȋ͞Ǥ͛Ǥ͙ȌǤ͚ǡ͚͚ǡ͞
Ǥ
ȋ͞Ǥ͙͙Ȍǡ ȋ ͞Ǥ͚͘ȌǤ ȋǤȌȋ
ȌǤ
ȋ͞Ǥ͙͘ȌǤ Ǥ ͙͜ǣ͛͟Ǧ͚͚͞
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͙͛ǡ
ǡ
Ǥ͚ ȋ ͞Ǥ͛ȌǤ
ǡ
Ǥ ͙͜͡͞ǣ
Ǥ
ǡ ǡȋDz ͙͜͡͞dz͙͘͟ȌǤ
͙͚͜͡͞ǡ
Ǥ Ǧ Ǥ͚͛
͙ǡ
Ǥ͚͛Ǥ
͙͜͡͞
͙ǡ Ǥ
Ǧ
Ǥ Ǥ
ȋȌ
Ǥ
ȋǤ͛͛ǡȌǢ 74 Van Londen 2006, 38 en 120. 75 Poz-61126: 1870 r 30 BP. 76 Londen 1996; Modderman 1973.
Figuur 6.4 Overzicht van de structuren die te vindplaats 2 zijn opgegraven.
ROMEINSE TIJD ͚͛
+XLV
VWUXFWXXU
%LMJHERXZHQ
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
+HNZHUNHQ
VWUXFWXXU
3DGHQRYHUVWHNHQ
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
VWUXFWXXU
P
͚͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
Ǥ ȋȌǤ
ȋǤ͚͛ǡȌ ȋ ͞Ǥ͚ȌǤ
Het erf ȋǤ͙͛͡Ȍǡ ȋȌȋ ͞Ǥ͚ȌǤ
Ǥ ȋǤ͙͛ȌǤ Ǥ ǡ
Ǥ Ǥ Ǥ Ǥ
ǡ ȋǤ͡ȌǤ
Ǥ
Ǥ ǡǤ ͝Ǥ
Ǯǯȋ ͞Ǥ͙ȌǤ ǡ Ǥ
ȋ ͚Ǥ͝ȌǤ
ÀǤ
Ǥ
Ǥ
͚͠ǡ Ǥ
͚͡Ǥ ȋ
Ǥ͙͘
Ȍǡȋ͙͘͘͘͠
Ȍȋ
Ȍ Ǥ
ȋ͝
ȌȀ Ǥ
ǡ Ǥ ǡǡ
Ǥ ǡǤ Ǥ
ǣȋȌǡ Ȁȋ ͞Ǥ͜ȌǤ
͚ǡ͙͚͛͛ Ǥ
͚͛
ǡ Ǥ ǡ͙͟Ǧ͛͜
͜Ǧ͙͙
Ǥ
ǡǡ
Ǥ͚͛ǡ͛ǡ ǡǤ
Ǥ
ǡ
͚͙͛ǡ
͚͛Ǥ
͙͛ ´
͚͛ǣǦǤ
ROMEINSE TIJD ͚͝ Figuur 6.5 Structuur 14.
͜ǡ͚͜ǡ͘Ǥ
ǡ ǤǢ͚͠Ǧ͘͟
Ǥ Ǥ ͚
Ǥ
͚
͙͛ ǡǤ ͚͞Ǧ͛͜
Ǥ͛ǡ͚͙ǡ͛ Ǥ
ǡ Ǥ
͚͚͝͞Ǥ ǣ͘͡
ȋǤ͚͝Ȍ͘͟
ȋ͚͞ȌǤǡ
Ǥ
ǡ
ǡ Ǥȋ͝͝Ǧ͟͠
Ȍ
Ǥ
ȋǤ͚͜ȌǤ ͝Ǧ͙͘
͙͠
Ǥ Ǥ͚͚͝͞ǡ Ǥ
Ǥ͝Ǥ ȋǤ͛͛ȌǡǤ ͙͙ǦǤ´ ͙͠Ǧ͛͡
Ǥ͝
Ǥ
à Ǥ
ǡ
ȋǤ͙͜Ǣ ͞Ǥ͝ȌǤ
Ǥ
Ǥ
͔͛
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
Ǧ
ǦǤ͛͛
Ǥ± ǤǦȀ Ǥ
Het terrein rondom het erf ȋǤ͙͛͡Ȍ
ȋ ͞Ǥ͞ȌǤ
´ ǤǡȋȌ
ǤȋǤ ͙͠Ȍ
͙ Ǥ±͙͛ȋ ͜Ǥ͙Ȍǡ ǡ͙͜ǦǤ ͘͜
ǤǤǤǦ͙͚͙
ǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͛͜ ͚ǡ
ǣ͙͘͘Ȁ͙͚͝Ǧ͚͘͘ǤǤ͙ Ǥ͛͝
͙Ǥ͔͜ ͚ǤǤȋ͝Ǥ͚ȌǤ Ǥ Ǥ ȋ ͝Ǥ͜ȌǤ
Ǧ ǡȋ͞ȌǤ Ǥ Ǥ͙
Ǥ
ǡ Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥ
ȋ ͞Ǥ͞ȌǤ
Ǥ ȋǤ͚͚ǡ ͞Ǥ͜Ȍ ȋǤ͚͟ǡ ͞Ǥ͜ȌǤ͛ ǡ
Ǥ ǣǡǤ ȋ͟
ȌǤ
77 78 79 80
Londen 1996, 8, fig. 4; Modderman 1973, 150-151. Poz-61125: 1960 r 30 BP. Loopik in voorbereiding-b. Organisch pakket A bij Huizer in voorbereiding.
ROMEINSE TIJD ͕͛ Figuur 6.6
Inrichting van het terrein rondom het erf. /HJHQGD
JUHSSHOIDVH JUHSSHOIDVH RSJHEUDFKW SDOHQULM DNNHUODDJ
1
P
͖͛
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
´±± ǤǤ͘͟
ǡ͜ǡ͝
Ǥ
͚Ǥ ´ ȋǤ͙͡ȌǤǤ ǤǦ ȋǤ͙͡Ȍ
Ǥ͚͚͛͘ǡ
Ǥ͚͘͜͞Ǥ Ǥ
͚Ǥ
Ǥ Ǥ
ǡ Ǥ
ǡǤ
ǡ
ȋ͛͞ǡ͟͝Ȍ ȋ͚͚͚͘͝ȌǤ
6.2.2 Vindplaats 5 ͝
ǣ ͚͙͛͡Ǥ ͚͡ȋǤ͛͜Ǣ ͞Ǥ͞ȌǤ Ǥ Ǥ͚͙
Ǥ͛͘
͝͝
Ǧ´Ǥ͙͛Ǥ ȋǤ͡Ȍ Ǥ ͚Ǥ
Ǥ××
ȋ ͞Ǥ͞ȌǤ Ǥ Ǥ
Ǥ͡ȋ͙͛Ȍ
Ǧ´ǡ
ǡȋ ͞Ǥ͟ȌǤ ÃǤ͕͜ ǡ͙͜Ǧ±±
ȋȌǤ
Ǥǣ͜͠ ͛͟Ǥ ͜͠
Ǥ ǡ
Ǥǡ͛ǡ͝ Ǧ´Ǥ
͠
81 Alma et al. 2011.
ROMEINSE TIJD ͛͗
Ǥ
͘͜Ǧ͘͠ǤǤȋ͞Ǥ͛Ǥ͚ȌǤ Ǥ
ǡ
Ǥ ͞Ǥ͟ Ǥ
͘͜
Ǥ ͛͟
ǡ Ǥ͟
ǡ͛
Ǥ ͛ǡ ǡ͙Ǧ͚ǡ͝ǤǤ ǡǡ ȋ ͞Ǥ͡ȌǤ͟ǣ ǡǤ
͛Ǥ ȋǫȌǤ
Ǥ±͛
Ǧ
͙͜Ǧȋ͜Ǥ͛Ǥ͙Ȍǣ͠͠Ǧ͙͛͟
ǤǤǤȋ͡͝ǡ͜άȌǤ͖͛͜͟͜͠ Ǧ´Ǥ
Ǥ͞Ǥ
Ǥ
±± ǡ Ǥ͗͜
ǡ
Ǥ
Ǥ Ǥ͚
ǡ
Ǥ
Ǥ͙ȋ ͞Ǥ͙͘ȌǤ Ǥ͞
͚͚Ǧ͙͚͚
͞Ǧ͙͙
Ǥ´ǣǦ Ǧǡ
Ǥ
ȋǤ͡Ȍ
Ǥ͝ ǤǦ͘ǡ͝Ǧ͙Ǥ ͟͠ǣ Ǥ
Ǥ ȋǤ͡Ȍ Ǥ
ȋ ͞Ǥ͟ȌǤ Ǥ
Ǥ 82 Poz-61124: 1825 r 30 BP. 83 Tol & Jansen 2012, 160-162.
P
greppel (str. 9)
Het opgeworpen grondlichaam en de palenrijen in het profiel en het vlak.
Figuur 6.7
JURQGVSRRU RSJHZRUSHQYHUURPPHOGVWU KRXW KXPHX]HODDJPHWJUDV
DQWURSRJHHQ
NOHL JHXO ERXZYRRU
NODVWLVFKSDNNHW
YHHQ YHHQVFKHXU PRJHOLMNHYHHQRQWZDWHULQJVJHXO
RUJDQLVFKSDNNHW
/HJHQGD
greppel (str. 30)
str. 9
P
str. 30 str. 9
EHVFKRHLLQJ VWU EHVFKRHLLQJ VWU
str. 3
03
str. 4
str. 8 str. 7
str. 5
str. 6
%RRPVWURQN
EHVFKRHLLQJ VWU EHVFKRHLLQJ VWU EHVFKRHLLQJ VWU
%RRPVWURQN
͛͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ROMEINSE TIJD ͙͛
20 SXW
1
9
P
Figuur 6.8 Projectie van het grondlichaam en greppelsysteem 9 op de AHN-kaart.
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǧȋ ͞Ǥ͠ȌǤ
ǤǤ Ǣ
Ǧ ´
ǣ
±
ȋ͚Ǥ͜ȌǤ ͞Ǥ͞ ǦǦ ǡ͝Ǥ
͚͡ȋ͞Ȍǣ
͚͛
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 6.9 Palenrij 3 vanuit het westen te zien. Op de achtergrond is in de putwand het grondlichaam te herkennen.
Figuur 6.10 Het grondlichaam vanuit het zuiden gezien.
ȋ͝Ǥ͚Ǥ͛ȌǤ
͚͠ǡ͚͙͛͡Ǥ
6.2.3 Fasering van de sporen en structuren ǡǡ
ǡ ǡ͙͜Ǧ
Ǥ ǡ
ȋ͞Ǥ͛Ȍǡ͙͘͘Ȁ͙͚͝Ǧ͚͘͘ ǤǤǤ
Ǥ ͚͝
͙ȋ͞Ǥ͛ȌǤ
Ǥ ͙͘͘Ǧ͙͚͝ ǤȋǤ͚͚ȌȋǤ͙͝Ȍ
Ǥ͘͝͝͝ǡȋǤ͙͛ȌǤ ǡǤ
ǡǤ
ȋǤ͙͠ȌǤ
ROMEINSE TIJD ͛͛
ȋǤ͡ȌǤ Ǥ ͙Ǥ
͚͘͘͜
Ǥ
ǡ Ǥ
ȋǤ͚͘Ǣ͜͠Ȍ͚Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ ͝ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ ͙͚
Ǥ ǤǦ ͚Ǥ
ȋǤ͙͚͟͡Ȍǡ͚ ǡǤ
ȋǤ͡ȌǤ
Ǥ
Ǥ
ǡ
͝ȋǤ͚͘Ǣ͛͟ȌǤ
ǣǡ ǡ Ǥ
Ǥ ǡ͚ ǤȋǤ͙͜Ȍǡ Ǥ Ǥ ͚
Ǥ
͛͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Een vondstmelding uit 1964
1
͙͜͡͞
Ǥ
ǡ ǡ͘͞Ǧ͘͠
ǡȋ͙ȌǤ
Ǥ ǡǤ ȋǤǡ
ȌǡǤϭ
ǡ
ǣ͙͛͡͞ ȋ͙ ͞Ǥ͙͙ȌǤ ͙͜͡͞ȋȌ Ǥ
ǡ
ǡ Ǥ͙͟͡͞ ȋȌ
Ú͠͠Ǥ͙͛͘Ȁ͛͜͡Ǥ͚͚͘͘͟͜͜͝
Ǥ ͙͟͟͡
Ú
Ǥ
ÚǦǤ ǯ͘͞ ǡ ǡ
Ú͙͝͝Ǥ͘͘͘Ȁ͛͜͞Ǥ͘͘͘Ǥ ͙͝Ǥ͘͘͘
͛͜͞Ǥ͘͘͘
Ǥ
ÚǤ ͙͟͟͡ ǣǦ͞͞Ǥ͛͟͡ȀǦ͚͛Ǥ͙͛͝ȋ ͞Ǥ͙͙ȌǤ ͠͠Ǥ͚͘͟Ȁ͛͜͡Ǥ͠͞͝Ǥ
Ú ǦǤ͘͝Ǧ͘͜ ǡ
ǤϮ
͚Ǥ͚ǡ
ǡ ǡ
ǡǤ
Ú͙͟͟͡ ±±
͚ȋ ͞Ǥ͚ȌǤϯ
͙͘͘άǤ Ǥ ͙͚͛͜͡͞͠
ǡ Ǥ ǯ͚͘͘͠
ǤǤȋ͟ȌǤǦ
͚Ǥ
ȋ ͞Ǥ͙͚Ȍǡǡǡǡ ǡǡǤ ͛ǡ͛
ǡ
Ǥ
Ǥ
ǦǤ͘͝Ǧ͘͜ǡ
ǦǤ ͚͚͚͘͜͝±±
Ú ǦǤ͘͝Ǧ͘͜
Ǥ
2 3
Navraag bij het Gemeentelijk Archief van Schiedam (03-09-2014) wees uit dat deze niet in bezit is van de tekeningen. De locatie van de foto’s is eveneens onzeker. Deze bevinden zich mogelijk tussen onbeschreven foto’s en kunnen mogelijk in de toekomst nog worden ingezien. Documentatie B.O.O.R.; m.m. drs. T. Guiran 2014; m.m. dhr. C. de Roo juni 2014. M.m. C. de Roo juni 2014.
ROMEINSE TIJD ͛͝ Figuur 6.11 Schets van de locatie, daterend uit 1964. Bron: C. de Roo.
Figuur 6.12 Weefgewicht (schaal 1:2, tekenaar: Gerard Stam). Bron: BOORIS-nr. 05-04.
͔͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
6.3 Aardewerk
Ǥ
6.3.1 Vindplaats 2 ȋ͡͡άȌ͛͛͟͞
͚ȋ͞Ǥ͙ȌǤ ȋγ͙͜͟͡Ȍ Ǥ ǡ
Ǥ ǦǦ Ǥ͘͜
Ǥ
ǣǦ
Ǥ
Ǥ
ǡ Ǥ ǣȋ Ȍǡǡǡǡǡ ǡǡǡǡȋ
Ȍǡ
Ǥ
Ǧ
ȋ͞Ǥ͙ȌǤ
±± Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Terra sigillata ͟͝Ǧ
Ǥ
Ǧ
ǤǤ
Tabel 6.1 Overzicht van de aantallen scherven per aardewerkcategorie voor vindplaats 2. Aardewerkcategorie Terra sigillata
% 0,90
Terra nigra
3
0,05
Kurkurn
2
0,03
Geverfd aardewerk
109
1,71
Gladwandig aardewerk
90
1,42
Ruwwandig aardewerk
411
6,47
Amforen
105
1,65
Mortaria
7
0,11
Dolia Low Lands Ware reducerend
489
7,70
1876
29,54
Low Lands Ware oxiderend
404
6,36
Handgevormd aardewerk
2797
44,04
1
0,02
Keramische objecten
84 Geerts 2011, 20-21.
N 57
Totaal
6679 100
ROMEINSE TIJD ͕͜
Figuur 6.13 Versierde terra sigillata (schaal 1:2; tekenaar: J. de Bruin). (onderstaande tekst onder de afbeelding weergeven zoals in andere aardewerk catalogi).
1. V. 24+30+52+65+69+220: Eierlijst Ricken VII, G; Parelstaaf Fölzer 114 onder; Halfronde dubbele boog Ricken XI, 7; Indeling in ornamenten Ricken VIII, 9 uiterst links en rechts; Getordeerde staaf Ricken XI, 17; Afsluitend fries van rozetten Ricken VII, 1; Faun Fölzer 150/ Butzbach 285; La Madeleine, 120-190. 2. V. 69+111: Eierlijst Ricken VIII, A; Parelstaaf Ricken VII, 116; Zeshoekig blad Ricken VII, 64; Getordeerde hangboog Ricken VIII, 13; Kleine rozet Ricken VII, 1; Gevleugelde amor Ricken VII, 86; La Madeleine, 120-190. 3. V. 363+81: Eierlijst XIII, A; Groot blad Haalebos 574; Klein blad Haalebos Zwammerdam 249; plantje Ricken XIII, 8; Rennende panter Ricken XIII, 43; Argonnen, 120-220. 4. V. 111+65+108: Fries van blaadjes Ricken VII, 11; Parelstaaf Ricken VII, 116; Gladde halfronde boog Ricken IX, 2; Vogel naar rechts Ricken VII, 111; Klein blaadje Ricken VII, 12; Groot rechtsopstaand hartvormig blad Forum Hadriani BAAC 38; La Madeleine, 120-190. 5. V. 69: Afsluitend fries als Ricken XI, 8; La Madeleine, dergelijke friezen komen ook voor bij Satto-Saturninus, 120-190 6. V. 26: Spiraal Ricken VII, 33; Parelstaaf Ricken VII, 116; La Madeleine, 120-190.
͖͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͛͘ǦǤ
͛͟Ǥ͙͜ ǡǡ ȋ͞Ǥ͚ȌǤ
Ǥ ǡǦ
Productiecentrum
Datering
N
La Madeleine
120-190
4
La Madeleine?
120-190
1
Argonne
120-220
1
Tabel 6.2 Overzicht van de vertegenwoordigde productiecentra.
ǤǦ ǤǦ Ǥ
͙͚͙͘͘͡Ȁ͚͘͘Ǥ ͚͟
Ǥ
͙͠Ȁ͙͛ǡ
͙͛ ͛͛Ǥ±͙͞Ǥ͚͜ Ǧ
ǡ ͚Ǥ͙͙͛͞ ͙͚͘Ȁ͙͚͝Ǥ͛ǡ ͙͠Ȁ͙͙͚͛͝Ǥ Ǥ
Terra nigra Ǥ ǡ Ǥ͙ ͚Ǥ͚ ͙Ǥ
Kurkurn Ǥ± Ǥ
͜͡ǡ͙Ǥ͛͜
Geverfd aardewerk ͙͘͡Ǥ
Ǥ
Baksel
Ǥ͜͜
Ǧ
Techniek A
25
ȋ͞Ǥ͛Ȍǡ
Ǧ ͞Ǥ͛Ȍǡ
Ǧ Ȍǡ
Ǧ
Techniek B
81
Ǥ
Techniek C
3
͚Ǥ ͙͚͙͘͡Ǥ ͚
Ǥ͜͝
͞Ǥ͙͜Ǥ ȋǤ͚͛͞Ǥ͚͘͠Ǣ ͠Ǥ͙Ȍ ͛͘
Ǥ ͙͚Ǥ
85 86 87 88 89
Typebenaming ontleend aan: Dragendorff 1895. Typebenaming ontleend aan: Oelmann 1914. Typebenaming ontleend aan: Holwerda 1941. Brunsting 1937, 70-72. Typebenaming ontleend aan: Stuart 1977.
N
Tabel 6.3 Het aantal scherven geverfd aardewerk per techniek.
ROMEINSE TIJD ͗͜
Figuur 6.14
Gladwandig aardewerk
Twee vrijwel complete bekers van geverfd aardewerk (schaal 1:2; tekenaar: R. Timmermans).
͘͡
Ǥ ͙͙͘ ͙͚͛͘Ǥ± ͙͚͡ǡ͙ ͛Ǥǡ
ǡ ȋ ͞Ǥ͙͝ȌǤDzǥȐ dzǤ ǡ ǤǣǮȋȌȋȌ ǡǯǤ
ǡǤ Ǥ
ǡ
´
Ǥ
Ruwwandig aardewerk ͙͙͜Ǥ ͜͜ȋ͞Ǥ͜ȌǤ ͠͡
͚͟͠Ǥ͔͝±
Ǥ
Figuur 6.15 Graffito (schaal 1:2; tekenaar: J. de Bruin).
90 Voor Hofheim 89 zie: Ritterling 1913.
͘͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͜
Type
͚͚͟͝͝Ǥ
Stuart 210
0-300
1
Stuart 216
140-250
1
͘͡Ǥ
N
70-200
2
Niederbieber 87
100-250
1
ǡ
Ǥ
Niederbieber 89
140-250 21
͚͘͘Ǥ
Niederbieber 90
50-250
1
Niederbieber 96
100-250
9
Niederbieber 97
150-250
1
Amforen
Niederbieber 98
125-250
1
͚͙͘͝Ǥ
±±
Niederbieber 104
100-250
5
ǣ
͚͘͠͝
Niederbieber 120A
40-250
1
Ǥ͚
͙͚͛͝Ǥ͕͝
ȋγ͙͘͘ȌǦǦ Ǥ
ǡ
Stuart 218
Datering
Tabel 6.4 Het aantal scherven ruwwandig aardewerk per type.
Ǥ Ǥ±
Ǧ Ǥ
Ǥ
Mortaria Ǥ Ǣ
͙͜͡Ǥ Ǥ±
ȋǤ͚͛͘Ȍ ͞Ǥ͙͞ȌǤ
ȋǤ͙͜Ǣ ͞Ǥ͝ ͠Ǥ͙ȌǤǤ
Dolia ͚͜͠͡Ǥ
͙͙Ǥ ͙͜͟Ǥ͛͘͜Ǥ Ǥ
Figuur 6.16 Vrijwel complete wrijfschaal (schaal 1:2; tekenaar: R. Timmermans).
91 Typebenaming ontleend aan: Haalebos 1990.
ROMEINSE TIJD ͙͜
ǡ
Ǥ
Low Lands Ware; reducerende variant Type
Datering
N
Brouwer 9.I.2
60-250
1
ǤǦ
Brouwer 9.I.3
60-250
1
Ǥ
Holwerda 94e
75-125
1
Holwerda 131
60-250
92
͚Ǥǡ
Holwerda 133
60-250
34
Holwerda 134
60-250
2
Holwerda 135
60-250
1
Holwerda 140
60-250
41
Holwerda 141
60-250
85
Holwerda 142
60-250
2
ȋȌǤ Ǥ ͙͟͠͞ǡ͘͞ ȋ͞Ǥ͝ȌǤ
Ǥ͙͙͛
Tabel 6.5
͙͙͙͘͜͜
Aantal scherven Low Lands Ware reducerend per type.
Ǥ͖͝ ǡ͜͡Ǥ
͛ Ǥ
Low Lands Ware; oxiderende variant Datering
N
͘͜͜
140-250
2
ǡ͙͡ȋ͞Ǥ͞ȌǤ
Niederbieber 120A
60-250
1
Stuart 147
60-250
5
Ǥ
Van der Werff 1
75-250
3
Van der Werff 2
150-250
4
Ǥ
Van der Werff 3
60-250
4
͚Ǥ
Type Niederbieber 89
Tabel 6.6 Aantal scherven Low Lands Ware oxiderend per type.
͙Ǧ͛Ǥ͗͝
Handgevormd aardewerk ȋγ͚͟͟͡ȌǤ
Ǥ͘͝ ǤǤ
ǡ
ǣ Ǥ±
ȋ ͞Ǥ͙͟ȌǤ
Ǥ͙͘͘Ǥ Ǣ
Ǥȋγ͝͡ȌǢ
Ǥ
Ǥ
Figuur 6.17 Randfragment handgevormd aardewerk met streepbandmotief (schaal 1:2; tekenaar: R. Timmermans).
92 Typebenaming ontleend aan: Holwerda 1923. 93 Typebenaming ontleend aan: Van der Werff et al. 1997. 94 Bloemers 1978.
͚͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Keramische objecten
Ǥ±±
Ǥ
Ǣ ͞Ǥ
Ǥ
6.3.2 Vindplaats 5 ͝
Aardewerkcategorie
N
%
ȋγ͚͚ǡ͞Ǥ͟ȌǤ
ȋ
Terra sigillata
1
4,55
Ȍ͙͛
Geverfd aardewerk
6 27,27
͚͠Ǥ
ǡ
Ruwwandig aardewerk Low Lands Ware reducerend
Ǥ
Handgevormd aardewerk
Ǥ
Totaal
͚͘͘͘͜͜͠Ǥ͚͠ ǡǡ Ǥǡ͚ǡ
Ǥ
±±
Ǥ
͛͟Ǥ
Ǥ
6.3.3 Beschouwing
͚͘͘͘͠ Ǥ
͚͘͜ȋ͘͘͜͠Ȍ
Ǧ Ǧ ͚͙͘͘Ȁ͙͚͝
Ǥ͚͘͘Ǥ ͙Ǥǡ ͚Ǥ͙͘͘Ȁ͙͚͝ǡ
Ǥ
Ǥ
͙Ǥ
±±
ǡ
͙ǦǤ ͠͡Ǥ͙͚ Ǥ͙͚͝ Ǥ Ǥ ǡ´Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ
2
9,09
12 54,55 1
4,55
22
100
Tabel 6.7 Overzicht van de aantallen scherven per aardewerkcategorie voor vindplaats 5.
ROMEINSE TIJD ͛͜
ǡ
´
ǡ
Ǥ
´ȋȌǤ Ǥ ǡǤ͙͝
Ǥ
ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǧ͚ Ǧ
Ǥ͚͝
Ǧ͙͛͛͟
Ǥ Ǥ
Ǥ
ǡ
ǤǦ ͚ǡ
͜͝Ǥ
ǡ Ǥǡ
Ǥ
6.4 Natuursteen Ǥ ͙͙͘ȋ͞Ǥ͠ȌǤ±± ͚͠
͙͛ǡ͚Ǥ ͝ǡ Ǥ͚ Ǥ
Ǥ
Ǥ
6.4.1 Steensoorten
Ǥ Ǧ Ǥ
Ǧ
Ǥ ǡǡ
ǡ Ǥǡǡ Ǥȋ ȌǤ 95 Zie bijvoorbeeld Braithwaite 2007. 96 De Bruin 2004; Meirsman & Moree 2004.
͜͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Riviergrind ȋγ͟͝Ȍȋ͞Ǥ͠ȌǤ ǡǡ
Ǥ ǡ Ǥ͛͝ Ǥ Ǧ
ǡ Ǥ Ǥ
Tefriet en tufsteen ȋγ͙͛Ȍȋγ͙͟Ǣ͞Ǥ͠ȌǤ ǡǡ
ǦǤ Ǥ͜͝ Ǥ͝͝ ǡ
ǡ
ȋ͞Ǥ͝ȌǤ
´
Ǥ ÚǦǤ´
ǡ Ǥ Ǥ ǡ Ǥ͕͔͔ ǡ͚͘Ğǡ Ǥ͕͔͕
Leisteen ǡǡǤ
ȋ͞Ǥ͠ȌǤ Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǧ ´Ǥ͕͔͖ǡ ǡǤ
Siltsteen
±±ȋ͞Ǥ͠ȌǤ
ǡ
Ǥ 97 Berendsen 2004. 98 Van Heeringen 1985; Joachim 1985; Kars 1980. 99 Zie bijvoorbeeld: Hiddink & Boreel 2005a; Hiddink & Boreel 2005b; Kars 1980. 100 Bechert 1983; Van Enckevort & Thijssen 2004. 101 Dubelaar 2002. 102 Dubelaar 2002; Kars 2000, 150.
ROMEINSE TIJD ͜͝
ǦǤ
Ǥ͕͔͗
Barnsteen ĠĠȋ͞Ǥ͠ȌǤ ǤȋȌ
Ǥǡǡ
Ǥ Ǥ͕͔͘ Ǥ
ȋ͞Ǥ͜Ǥ͚ȌǤ
Ǥ ǡ
Ǥ
Ǥ͕͔͙
Ǥ ǦǤ͕͔͚
Barnsteen
Vuursteen
Lydiet
Kwarts
Siltsteen
Zandsteen
Kwartsitische zandsteen
Kwartsiet
Leisteen
Tuf
Tefriet
Kristallijn gesteente (onbepaald)
Niet gedetermineerd
Totaal
Tabel 6.8
Kraalfragment
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
Maalsteenfragment
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
7
-
-
7
Maalsteenschijffragment
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
-
-
1
Wetsteen
-
-
-
-
-
1
-
-
2
-
-
-
-
3
Slijpblok
-
-
-
-
-
3
-
-
-
-
-
-
-
3
Slijpsteenfragment (onbepaald)
-
-
-
-
-
-
7
3
-
-
-
-
-
10
Klopsteen
-
-
2
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
Polijststeen
-
2
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
2
Afslag
-
-
-
-
-
-
-
1
-
-
-
-
-
1
Bouwsteenfragment
-
-
-
-
-
-
-
-
-
5
-
-
-
5
Natuurlijke hoekige steen
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
1
2
De steensoorten en artefacten van Delftse Schie.
Artefact type Vindplaats 2
Hoekig steenfragment
-
-
-
-
-
-
2
-
-
-
-
-
-
2
Rolsteen
-
2
2
20
-
-
4
7
-
-
-
-
-
35
Rolsteen met negatief
-
-
-
1
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
Rolsteenfragment
-
-
-
1
-
1
4
7
-
-
-
-
-
13
Plaatvormig fragment
-
-
-
-
1
-
-
3
-
-
-
-
-
4
Brok
-
-
-
-
-
-
-
1
-
12
5
-
-
18
2
24
1
5
17
22
2
17
13
1
1
110
1,8 21,8
0,9
1,8 15,5 11,8
0,9
0,9
100,0
-
-
1
Totaal %
1
4
0,9
3,6
-
-
4,5 15,5 20,0
Vindplaats 5 Brok (shatter)
103 104 105 106
-
-
Kars 2000; Kars 1983. Zie onder andere Faber et al. 2000. Faber et al. 2000; Van der Valk 2007. Kars 1983; Van der Valk 2007.
-
-
-
-
-
-
1
͔͝
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
ǡ
Ǥ͕͔͛
ǦǤ
´ Ǥ
ǤȋȌ Ǥ ǡǡ Ǥ͕͔͜ǯǡǡ
Ǥ Ǥ ´
Ǥ
6.4.2 Artefacten
ǣȋȌǡ
Ǥ
ȋγ͚͠Ǣ͚͞άȌǤǡ ǦǡǦǤ
ȋ͞Ǥ͝ȌǤ
±±
ǣ Ǥ
Maalstenen Ǥ
Ǥ Ǥ͕͔͝
Ǥ͕͕͔
Ǥ
ǡǤ ǡ
ǡǤ
±±
͝ǡ͡
Ǥ
Ǧ Ǥ
ȋȌǤ
Slijpgereedschap
ǡ Ǥ
Ǥ
Ǥ ȋ ͞Ǥ͙͠ȌǤǡ
ǡ
Ǥȋ͠ǡ͘͜ǡ͙͛ǡ͛
Ȍ
107 108 109 110
Van der Valk 2007. Faber et al. 2000. Harsema 1979. Harsema 1979.
ROMEINSE TIJD ͕͝ Figuur 6.18 Hergebruikt fragment van een slijpblok van zandsteen (schaal 1:2; fotograaf: M.E. Hemminga).
Ǥ Ǥ Ǥǣ±± ͚͡±±͛͝Ǥ ǡ Ǥ Ǥ Ǥ ǢǤ ȋ
͙͝Ȍǣ
ȋ ͞Ǥ͙͡ǡǤ͙͛͞ȌǤ͕͕͕ Ǥ Ǣ͙͚͘͘͜ǤǤ͕͕͖
Ǥ͕͕͙͗͛ǡ͛͛ǡ͚͝ǡ͛
ǡ
Ǥ ±± ȋ ͞Ǥ͚͘ȌǤ
ǡ
Ǥ ǡ
Ǥ
Ǥ
Ǧ Ǥ
ǡDzdz 111 Knippenberg 2008; Lanting 1974. 112 Lanting 1974. 113 Lanting 1974.
͖͝
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 6.19 Staafvormige wetstenen. Een platte wetsteen van leisteen (v. 15), een wetsteenfragment van zandsteen met hoogglans (v. 65) en een wetsteen van leisteen met visgraatmotief en ingravering (v. 163) (schaal 1:2; fotograaf: M.E. Hemminga).
Figuur 6.20 Detail van de gravering op een van de wetstenen (v. 163) (schaal 1:1; fotograaf: M.E. Hemminga en tekenaar: R. Timmermans).
ROMEINSE TIJD ͗͝ Figuur 6.21 Vuurstenen polijststeen (schaal 1:2; fotograaf: M.E. Hemminga).
Ǥ
ǤǤ ǤǮǯǤ Ǯǯ
Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǧ Ǥ
ǣ
Ǥ͕͕͘
ǡ
Ǥ
Ǥ
ǢǤ
Ǥ ȋ͞Ǥ͛Ǥ͙Ȍ
Ǥ ǡ ȋ ͞Ǥ͙͡ǡǤ͙͝ȌǤ͞ǡ͚͝ǡ͘͡ǡ͠
Ǥǡ ǡȋ ͞Ǥ͙͡ǡǤ͞͝ȌǤ
±±ǡ ȋ͝ǡ͚͘ǡ͠
ȌǤ
Ǥ ǡ Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥǡ
Ǥ Ǥ Ǥǡ
ǡ Ǥ 114 Persoonlijke mededeling J. van Zoolingen (Archeologische dienst Gemeente Den Haag).
͘͝
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Klop- en polijststenen
Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥ
ǤǤ ͛ǡ͚͡ǡ͙͞ǡ͡
Ǥ
ǡ
ǡ Ǥ ǡȋȌǤ
Ǥ± ǡ͠ǡ Ǣ Ǥ͟ǡ ǡȋ ͞Ǥ͚͙ȌǤ
ǡ
Ǥ͕͕͙
ǡ Ǥ
ǤǡǤ ǡ Ǥ
Een barnstenen kraal ǡȋ ͞Ǥ͚͚ȌǤ ȋǤ͚͚͟Ȍ ͠Ǥǡ
ǤǤ Ǥ
Ǥ͕͕͚ ͟͝Ǥ
Ǥ±±
ȋȌǤ
ǡǤ Ǥ
6.4.3 Overig steen ͜͞ȋ͝͠άȌǤ
Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǧ ÃǤ͕͕͛ ǡ Ǥ
115 Knippenberg 2013. 116 Short circular barrel type, zie Beck 1981 (reprint). 117 Van den Broeke 2005; Knippenberg 2012; Knippenberg et al. 2006.
Figuur 6.22 Fragment van een barnstenen kraal (schaal 2:1; fotograaf: M.E. Hemminga).
ROMEINSE TIJD ͙͝
ǡ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥ
ǤǤ
ǡȋ͞Ǥ͝ȌǤ
Ǥ
±±Ǥ Ǥ
ǡ Ǥ
6.4.4 Discussie
ǡ
Ǥ
Ǥ ȋǡȌǤ
ǡ
Ǥ ǢǦ Ǥ
Ǥ
ȋȌ ǡ
Ǧ Ǥ ͚Ǥ͕͕͜
´ǡǡ
Ǥ͕͕͝ǦǦ´ Ǥ
Ǥ
ǡ Ǥ Ǥǡ ǡǤ
ȋǢ
ȌǤǦ Ǥ͕͖͔
Ǥ
Ǥ͕͖͕
118 119 120 121
Bij de vondstmelding uit 1964 zijn wel vijf fragmenten kalksteen vermeldt (zie bijlage 1). Knippenberg 2012. Hiddink & Boreel 2005a; Hiddink & Boreel 2005b; Knippenberg 2008; Knippenberg 2012. Knippenberg 2012.
͚͝
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ ǡ
Ǥ
Ȃ ǦǦǡ
Ǥ
6.5 Bouwmaterialen ǤƬ Ǥ
6.5.1 Steen ǡǡ ȋγ͙͟Ǣ͙͞άȌ
Ǥ ͚ǡǤ
Ǥ
ȋγ͙͚ȌǤ ȋ͚Ǧ͙͘
ȌǤ
±±Ǥ ͛͝ǡ͙͘͟ǡ͙͞͝ǡ͛
Ǥ ͟ǡ͞͝ǤǦ ȋ͠Ǧ͚͙
Ȍ
Ǥ ͚͙͘͡ǡ͠Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
Ǧ ǦǤ
Ǥ͕͖͖ Ǥ͕͖͗ ǡ
Ǥ ǦǡǦ Ǥ͕͖͘
͚
Ǥ
Ǥ
ȋ
Ȍ Ǥ
ǡ
ǤǦ ǣ 122 Een secundair gebruik van tufsteen als mortel in steenbouwcontext is op dezelfde gronden uit te sluiten. Het verbranden en vergruizen van tufsteen tot mortel is vooral bekend van de middeleeuwen. 123 Vos 2009. 124 Vos 2009.
ROMEINSE TIJD ͛͝
Ǥ
Ǥ Ǥǡ
Ǥ
Ǥ͠ ȋǤ͙͞Ǣ ͠Ǥ͙ȌǤ͚͚ǡ͝ ȋǤ͟͞Ǣ ͠Ǥ͙ȌǤ Ǥ ȋǤ͚͛͠Ǣ ͠Ǥ͙ȌǤ
6.5.2 Keramiek
Ǥ ǡ͚͚
Ǥ ǡ Ǥ
Ǥ
Ǥ
ǡ ǡǤ
6.6 Metalen
Ǥ ȋγ͚͞Ȍ
͚ȋ ͞Ǥ͚͙ȌǤ
ǣǡǡ ȋ͞Ǥ͡ȌǤ Ǥ
Ǥ ȋȌǤ ǦǤ Ǥ ǤǦǤ ǡǡǦ Ǥ
±±ȋǤ͟͜ ͟͝Ȍȋ ͞Ǥ͚͜ȌǤǦ ͞Ǥ͚͜ȌǤǦ Ǥ͚͜ȌǤǦ ͚͜ȌǤǦ ȌǤǦ ±±ǣǡ ͚͘͘͘͟Ǥ ȋ ͞Ǥ͚͝ȌǤ ´ǡȋǤ͚͟ȌǤ Ǥ ȋǤ͚͚͜ȌǢ
Ǥ´
ȋǤ͚͛͝Ȍ ǡ
Ǥ
Ǥ´ǡ ȋǤ͚͟ȌǤǡ ȋǤ͙͙͜ȌǡǡǤ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͜͝
/HJHQGD ILEXOD PXQW ORRGMH RYHULJ
Y
Y
Y Y Y Y
Y Y Y Y Y
Y
Y
Y Y Y Y Y Y Y Y Y
Y
Y
1
P
Y
Figuur 6.23 Ǯ ǯǡ
Verspreiding van de metaalvondsten over het erf.
ǡ
ǮǯǤ
Ǥ
Ǥ͙͛ȋǤ͚͚ȌǤ Ǥ
Figuur 6.24
ȋ ͞Ǥ͚͝ȌǤ͙͙͟͡͠ǤǤ
Een draadfibula (schaal 1:1; foto: Restaura).
Ǥ͕͖͙ ǡ Ǥǡ
ȋǤ͛͝͡ȌǤ
ǣ ȋǤ͙͘͘Ȍȋ ͞Ǥ͚͝ǡǤ͚͚͡ȌǤ
ǡǡ͙ ͚Ǥ
125 Determinatie munt door drs. P.A.M. Belien, Curator Numismatische Collectie van de Nederlandsche Bank.
ROMEINSE TIJD ͝͝ Tabel 6.9
Vondstnummer
N
Object
Type
Datering
Overzicht van de metaalvondsten.
22
1
Munt
Sestertius
Trajanus (98-117)
25
1
Beugel van fibula
indet.
Romeins
31
1
Sterk geprofileerde fibula
indet.
70-200 Romeins
32
1
Fibula
indet.
55
1
Indet.
indet.
66
1
Indet; deel van een platte naald
indet.
70
1
Indet.
indet.
71
1
Veer van een fibula, vastgeroest aan een scherf
indet.
Romeins
72
1
Geëmailleerde, opengewerkte fibula met kopplaat indet.
Romeins
Opmerkingen
Romeins
74
1
Veerrol van een draadfibula
indet.
Romeins
75
1
Draadfibula met brede beugel
Almgren 16
100-200
77
1
Fragment van een fibula?
indet.
Romeins
100
1
Stukje lood
indet.
112
1
Fibulafragment
indet.
Romeins
114
1
Fibula, type indet.
Böhme 36
0-100
222
1
Fragment van een ogenfibula?
indet.
Romeins
224
1
Mogelijk variant ogenfibula
indet.
0-100
229
1
Dop van lood
indet.
Romeins
235
1
Schijffibula met email
indet.
Romeins
237
1
Veer van een fibula
indet.
Romeins
239
1
Fibula fragment
indet.
Romeins
240
1
Indet.
indet.
262
1
Indet.
indet.
338
1
Indet.
indet.
359
1
Gevouwen bronsplaat met gat
indet.
Met peltamotief?
Romeins
6.7 Glas
Ǥ ͚ǤǤ
Ǥ Ǥ ͘͝Ǥ ǡ͘͟Ǧ͙͘͘ Ǥ͕͖͚ǡ
ǡ
Ǥ ǡǡ ǤǤ ǣǦ Ǥ͕͖͛
6.8 Een leren schoen ǤǦ
ȋǤ͚͚͝Ȍ ͚ ȋ ͞Ǥ͙ȌǤȋ ͞Ǥ͚͞Ȍǡ
Ǥ 126 Vanderhoeven 2008, 176. 127 Catz & Lith 2003.
͕͔͔ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuur 6.25 Een selectie van de aangetroffen metaalobjecten (schaal 1:1; foto’s: Restaura).
ROMEINSE TIJD ͕͔͕
ǡǡ Ǥ
ǣǡ Ǥ
ȋ ͞Ǥ͚͞ȌǤ
Ǥ
ǡǡǤ ǡ
Ȃ
ȂǤ
ǡ Ǥ
Ǥ ±± ͚Ǥ
Ǥ͟Ȁ͠ ǡ͚ Ǥ
Ǥ
Figuur 6.26 De schoenzool in situ (boven) en een reconstructie (onder) (tekenaar: C. van Driel-Murray).
0
5cm
Y
͕͔͖ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ
Ȃ
Ǧ Ȃ
Ǥ Ǥǡ ȂǡȂ
Ǥ
ǡǤ
Ǥ
6.9 Dierlijk botmateriaal
ǤƬǤ
6.9.1 Vindplaats 2 ͚ȋ͞Ǥ͙͘ȌǤǡ
Ǥ
ǡ
Ǥ
Ǥ ȋǤ͡ȌǤ Ǥ
Ǥ Ǥ
ȋ
Ȍ Ǥ ǡ Ǥǡ
Ȁ ǤǡǦ
Ǥ
Ǥ
ǡǡ Ǥ ǡǤ
Ǥ Ǥ Ǥȋ͘Ǧ͚ǡ͝Ȍ ȋ͚ǡ͝Ǧ͛ǡ͝ȌǤ
͛ǡ͝
Ǥ
͙͘͞
Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǧ Ǥ
ROMEINSE TIJD ͕͔͗ Tabel 6.10
Dierklasse Soort
Nederlandse naam
Dierlijke resten van vindplaats 2.
zoogdier
Bos taurus
rund
51
108
2.329,2
Equus caballus
paard
3
4
209,1
Ovis aries/Capra hircus
schaap/geit
3
8
15,0
Canis familiaris
hond
1
1
101,5
elementen (N) fragmenten (N) gewicht (gr)
large mammal (indet.)
groot zoogdier
14
15
110,9
medium mammal (indet.)
middelgroot zoogdier
4
4
11,2
mammal (indet.)
niet te determineren
5
7
2,6
vogel
Gallus gallus domesticus
kip
1
1
-
Anser sp.
gans
1
1
-
Totaal
82
148
2.779,5
ǡ
ȀǤ
Ǥ ±±͡Ǧ͙͙Ǥ
ȀǡǦ
Ǥ ͜Ǧ͞
Ǥ
ǡ Ǥ
ǡ
Ǥ ǡ
Ǥ
ǡǤ
Ǥ ǤǤ
Ǥ Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ
6.9.2 Vindplaats 5 ±±
ȋ
͠Ȍ
͝
ǤǤ
Ǥ Ǥ
ǡ
͚Ǥ
6.9.3 Beschouwing ͛͠
Ǧ
Ǥ
ǤǤ
ȀǡǡǤ
Ǥ
Ǥ
Ȁ Ǥ
ǡ
Ǥ
͕͔͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 6.27
ϴϬ͘Ϭ
Verhoudingen (in percentages) tussen rund, schaap/geit en varken op enkele vindplaatsen in de regio.
ϳϬ͘Ϭ ϲϬ͘Ϭ ϱϬ͘Ϭ ϰϬ͘Ϭ
ZƵŶĚ
ϯϬ͘Ϭ
^ĐŚĂĂƉͬ'Ğŝƚ
ϮϬ͘Ϭ
sĂƌŬĞŶ
ϭϬ͘Ϭ Ϭ͘Ϭ
ĐĂ͘ϮϬͲϭϮϬ;ŶсϭϭϬϭͿ
ϭĞĞŶϮĞĞĞƵǁ ;ŶсϮϴϴϳͿ
DKƵĚĞďƵƵƌƚƐĞǁĞŐ
WŽůĚĞƌǁĞŐ
ϮĞĞŶϯĞĞĞƵǁ;ŶсϭϭϬͿ ĐĂ͘ϳϬͲϭϱϬ;ŶсϯϯϮͿ ϭĞĞŶϮĞĞĞƵǁ;ŶсϰϴϭͿ ϮĞŚĞůŌϭĞĞŶϮĞĞĞƵǁ ;ŶсϮϬϴͿ WŽĞůĚŝũŬtĞƐƚŚŽĨ
ĞŶ,ĂĂŐhŝƚŚŽĨƐůĂĂŶ
,ĂƌŶĂƐĐŚƉŽůĚĞƌ
tĂƚĞƌŝŶŐĞŶ:ƵůŝĂŚŽĨ
ǣǤǡ Ǥǡ
Ǥ Ǧ ǡ ǤǦȀ Ǥ
Ǥ
Ǥ
ȀǤ
Ǥ͕͖͜ ǡǦ Ǧȋ
Ȍǡ
ȋȌǡǡȋ ͞Ǥ͚͟ȌǤ͕͖͝
ǡ
Ǥ ǡ Ã
ǡ Ǥ
6.10 Hout ǤǤƬǤ
ȋȌ
Ǥ
ȋ͞Ǥ͚ȌǤ
ǤǦ ȋ ͞Ǥ͚͠ȌǤ
Ǥ
128 Van der Molen 2009. 129 Van Dijk 2006; Van Dijk 2009; Van Dijk 2011; Groot 1998; Groot 2007; Slopsma 1998.
ROMEINSE TIJD ͕͔͙ Figuur 6.28 Voorbeeld van vervorming door zakking van het veen. Foto is genomen van beschoeiing 3 van vindplaats 5.
6.10.1 Vindplaats 2 Soort Alnus sp.
͚Ǥ
N
͙͘͡
±±
Ǥ
49
Corylus avellana
4
Fraxinus excelsior
34
͘͡
Ǥ
ǡ
Prunus avium/padus
2
Rhamnus sp.
1
Ǥ ͞Ǥ͚͡Ǥ
Salix
1
Ǧ
indet.
1
ȋ͝ȌǤ
ǤȋǤȌ
Tabel 6.11
Houtsoorten van de palen.
Ǥ
ǡ Ǥ
͞͞ Ǥ ͙͚͘͡͡ȋ͞Ǥ͙͙ȌǤ ȋ
ǤȌǤǡ ȋ ͞Ǥ͛͘ȌǤ
Ǥ
ǡ
Ǥ Ǥ
Figuur 6.29 Verdeling van de houtsoorten van vindplaatsen 2 en 5.
9LQGSODDWV
9LQGSODDWV
$OQXVVS
)UD[LQXVH[FHOVLRU
&RU\OXVDYHOODQD
6DOL[VS
)UD[LQXVH[FHOVLRU
$OQXVVS
LQGHW 3UXQXVDYLXPSDGXV 4XHUFXVVS 5KDPQXVVS 6DOL[VS
͕͔͚ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 6.30 Detailfoto’s van de bewerkingssporen op twee paalpunten (v. 8 en v.9; fotograaf: E.E. van Hees).
ȋǤȌ
Ǥȋ
Ȍ
Ǥ ȋȀȌǤ ǡ Ã
Ǥ
Ǥ ȋγ͜͡Ȍ
ȋ͞Ǥ͚Ǥ͙ȌǤ
ǡ
Ǥ
6.10.2 Vindplaats 5
ȋγ͚͟ȌǤ ͞Ǥ͚͡ǤǦ ͞Ǥ͚͡ǤǦ Ǥ͚͡ǤǦ ͚͡ǤǦ ǤǦ ͚Ǥ͝
Ǥ
Ǥ͝ ÃǤ
ȋγ͙͚Ȍ
Ǥȋ
Ȍ
͙͛ȋ͞Ǥ͚Ǥ͚ȌǤ
ROMEINSE TIJD ͕͔͛
6.10.3 Beheer Ǥ
ǡȀǤ
ǡ
Ǥȋ Ȍ
Ǥ
Ǥ
ǤǦ Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ Ǥ
Ǥ
ǡ ǡ
Ǧ Ǥ͕͔͗
Ǥ
Ǥ͙Ǧ͚
Ǥ͙͛
Ǥ͜ȋǤ͛͛͘Ȍ͠ȋǤ͚͛͝ȌǤ Ǥ͚͛͜͡Ǥ ͚͙͛Ǥ
Ǥ ȋ ͞Ǥ͙͛Ȁ ͞Ǥ͛͜ȌǤ ȋǤȌ
ǡ ͜͠
Ǥ ȋ ͞Ǥ͙͛Ȍǡ Ǥǡ
ǡǤ
Ǯǯ
Ǥ͕͕͗Ǥ
ǡ
ǡǡ ǡǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
130 Gepubliceerde gegevens: Out et al. 2013. De ongepubliceerde gegevens zijn afkomstig van C. Vermeeren en K. Hänninen (BIAX). 131 Out et al. 2013.
͕͔͜ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 6.31
HOV$OQXVƐƉ͘
De diameter en het aantal jaarringen van moderne monsters en monsters van Delftse Schie met betrekking tot de els.
ϰϬ ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚΖϭϭ ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚΖϭϭŵŝŶ ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚŵŝŶ ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚ ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚŵŝŶ ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞǀ͘ϯϮϵ ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞǀ͘ϯϮϱ ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞϯϯϬ ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞŽǀĞƌŝŐ
ϯϱ ϯϬ
ũĂĂƌ
Ϯϱ ϮϬ ϭϱ ϭϬ ϱ Ϭ
Ϭ
Ϯ
ϰ
ϲ
ϴ
ϭϬ
ϭϮ
ϭϰ
ϭϲ
ŝĂŵĞƚĞƌ;ĐŵͿ
Figuur 6.32
ZLOJ6DOL[VS
Ϯϱ
De diameter en het aantal jaarringen van moderne monsters en monsters van Delftse Schie met betrekking tot de wilg.
ϮϬ
ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚ ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚƐƚƌƵŝŬ ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚ DŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚŐƌŝĞŶĚ
ϭϱ
Ğů ƐĞ^ĐŚŝĞǀ͘ϯϯϬ
ũĂĂƌ
Ğů ƐĞ^ĐŚŝĞŽǀĞƌŝŐ
ϭϬ
ϱ
Ϭ
Ϭ
Ϯ
ϰ
ϲ
ϴ
ϭϬ
ϭϮ
ϭϰ
ŝĂŵĞƚĞƌ;ĐŵͿ
ȋǤȌ
ȋ ͞Ǥ͚͛Ȍǣ ͜ǡ±±͝±±Ǥ
Ǯǯǡ
Ǥ Ǥ͛͛͘ȋ
͜ȌǮǯǤ ǡ
Ǥ͜±± Ǥ ȋ
Ȍ͜Ǥ ǦǤ͛͡
ǡȋ ͞Ǥ͛͛ȌǤ ǡ
ROMEINSE TIJD ͕͔͝ Figuur 6.33
HV)UD[LQXVH[FHOVLRU
De diameter en het aantal jaarringen van moderne monsters en monsters van Delftse Schie met betrekking tot de es.
ũĂĂƌ
ϭϴ ϭϲ
ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚ
ϭϰ
ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚΖϭϯ
ϭϮ
ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚ
ϭϬ
ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚƐƚŽďďĞŶ
ϴ
ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞǀ͘ϯϯϬ
ϲ
ĞůŌƐĞ^ĐŚŝĞŽǀĞƌŝŐ
ϰ Ϯ Ϭ
Ϭ
ϭ
Ϯ
ϯ
ϰ
ϱ
ϲ
ϳ
ŝĂŵĞƚĞƌ;ĐŵͿ
Figuur 6.34 De diameter en het aantal jaarringen van moderne monsters en monsters van Delftse Schie met betrekking tot de hazelaar.
KD]HODDU&RU\OXVDYHOODQD
ϰϱ
ŵŽĚĞƌŶŽŶďĞŚĞĞƌĚ
ϰϬ
ŵŽĚĞƌŶďĞŚĞĞƌĚ Ğů ƐĞ^ĐŚŝĞ
ϯϱ ϯϬ
ũĂĂƌ
Ϯϱ ϮϬ ϭϱ ϭϬ ϱ Ϭ
Ϭ
ϭ
Ϯ
ϯ
ϰ
ϱ
ϲ
ϳ
ϴ
ϵ
ŝĂŵĞƚĞƌ;ĐŵͿ
ǤȋȌ
±±
ȋ ͞Ǥ͛͜ȌǤ
ǡ
Ǥ
ǡ Ǥ ǡǡǡ ǡ ǡǤ
6.11 Cultuurgewassen Ǥ Ǥ
±±Ǥ
͚͡ ȋ͝ȌǤ ͚ǡ
͕͕͔
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ ȋ͙͛ǣȌǤ
͚ǣȋǤ͙͝Ȍ±±ȋǤ͙͞ȌǤ ȋ ͞Ǥ͛͝ȌǤ Ǥ ǡ±± ±±ǤǦ
Ǥ ǣȋ ͞Ǥ͛͞ȌǤ Ǥ ͚Ǧ͜άǤ ͛͘άǤ
Ǥǡ ǡǤ Ǥ
ǡ ȋ ͞Ǥ͛͟ȌǤ Ǥ Ǥ
±±Ǥ
Ǥ͜ǡ͝Ǥ Ǥ ǤǤ Ǥ ǡǣǤ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥ
͙ȋ͙͛ǣ
Ȍ Ǥ͕͖͗
ȋ
͚ǡ͜ǡ͟͝ȌǤ ǡ±±Ǧ Ǥǡ
͛Ǥ
Ǧ
ȋ͝ȌǤǡ
Ǥ ȋǤ͙͞Ȍ ǣǡ Ǥ
ȋ ͞Ǥ͛ȌǤ ǤǡǡǡǦ ǡǡ Ǥ
132 Paragraaf 5.3; Tamis et al. 2004.
ROMEINSE TIJD ͕͕͕
6.11.1
Beschouwing
ǦǦ Ǥǡ
Ã
ǤǤ
ǡ
Ǥ͕͗͗
ǡ
Ǥǡǡ
ǡ
Figuur 6.35 Graankorrels in het residu van het monster uit de haard (fotograaf: W.J. Kuijper).
ǤǤǤ
Ǥ ǡ Ǥǡ
Ǥ Ǥ Ǥ ǤǤ Ǥ
Ǥ
͚Ǥ Ǥ ǡǡǡǡ Ǥ͕͗͘
Figuur 6.36 Onder: gerst. Boven: emmertarwe (fotograaf: W.J. Kuijper).
Figuur 6.37 Emmertarwe in kaf (fotograaf: W.J. Kuijper).
133 Bakels 1997. 134 Pals 1997.
͕͕͖
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
MIDDELEEUWEN EN NIEUWE TIJD ͕͕͗
7
Middeleeuwen en Nieuwe tijd ǤǤ ƬǤ
7.1 Sporen en structuren 7.1.1 Vindplaats 2 ͚ ǤǡǡȀ
Ǥǡ͙͠Ǧ ȋǤ͙͙Ȍǡ
Ǥ
͚ Ǥ ȋǤ͙͘ȌǤ ȋǤ͙͙͙͚ǡ ͟Ǥ͚ȌǤ ǡǤ Ǥ
ǡǡ ǤǤ
Ǥ Ǥ
͚Ǥ
ȋȌǡ Ǥ
͙͙͙͠Ǧ͙͚͛͠Ǥ
Figuur 7.1 Een van de dierbegravingen (str. 11), gezien vanuit het noordwesten.
͕͕͘
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuur 7.2
Sporen, structuren en verstoringen uit de middeleeuwen en Nieuwe tijd.
/HJHQGD
5LMKHXYHOV
VORRW YORHU GLHUEHJUDYLQJ SDDOVSRRU NXLO JHXO YHHQVFKHXU YHUVWRULQJ
1
P
MIDDELEEUWEN EN NIEUWE TIJD ͕͕͙
7.1.2 Vindplaats 5 Oude Kade ͝
ǣ
͙͙͚͟ȋ ͚Ǥ͚ ͚Ǥ͝ȌǤ ͙͘
͙͚͙͛Ǥ͕͙͗
Ȁ
Ǥ͚͚͠͡ ǡǦǤ
ȋ͞ȌǤ͙͛ǡ
ǣ ȋ ͞Ǥ͠ȌǤ
͚ Ǥ͕͚͗ Ǥ
ǡǡ ǦǤ
Ǥ
Ǧ
͙͙͚͟
ǣ ȋ ͚Ǥ͝ȌǤǣ
Ǥ
ǡǤ
´Ǥ ǦǦ
ǡǦ Ǥ
ȋȌ͝ Ǥ
͛͘
Ǥ ǡ
͛͝ǡ
Ǧ ´ǡ
Ǥ ±±Ǥ ͚͡ ͚͡Ǥ
Baksteenvloer ͚͠
ȋ ͟Ǥ͛ǡǤ͙ȌǤ
ȋ ͟Ǥ͛ȌǤ
Ǥ ȋȌ
Ǥ
Ǧ
͙͙͚͟ ȋ ͚Ǥ͝ȌǤ
135 Lanzing 2012b. 136 Alma et al. 2011, 19, afbeelding 6.
͕͕͚
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE Figuur 7.3 Baksteenvloer (direct onder het maaiveld) bovenop een verhoging in het landschap.
Figuur 7.4 Rij van heuvels langs de westelijke grens in het midden van het plangebied gezien van het zuidwesten. Voor ligging, zie Figuur 7.2.
Figuur 7.5 Doorsnede van een van de heuvels gezien vanuit het zuiden
MIDDELEEUWEN EN NIEUWE TIJD ͕͕͛
baksel
subbaksel
Duisburgstype? grijs gedraaid
Rom. greppel (str. 9)
1
1
1
Pingsdorftype
7
1
18
26
kogelpot
3-laagjes
20
d.grijs
11
11
l.beige
2
2
oxiderend
2
2
reducerend l.grijs
1
1
hard, zeer dun
1
1
totaal
1
36
Paffrathtype
0
3
1
2
16
3
totaal
2
19
3
24
roodbakkend
ongeglazuurd
3
3
geglazuurd
2
3
2
6 1
totaal
basis van vegetatieklastisch horizont 2 pakket 2
top van klastisch pakket 2
dierhuidige totaal begraving verkaveling (N) (str. 11) (str. 84)
Rom. vondstlaag
1 3
1
20
37 3 21
pijpaarde
1
indet.
1
1
2
totaal (N)
14
1
1
76
3
1
2
98
Tabel 7.1
Rij heuvels
De aangetroffen aantallen fragmenten per (sub)baksel en context van vindplaats 2.
ǡ ȋ ͟Ǥ͚ ͟Ǥ͜ȌǤǤ Ȃ Ȃ
ǤȋǦȌ Ǥ
ǡ
ȋ ͟Ǥ͝ȌǤȋȌ
ǣǡ Ǥ
7.2 Aardewerk Ǥ Ǥ
Ǧ
ǣ
Ǥ
͙͘ǡ ͙͙Ǥ ͚ȋ͟Ǥ͙ȌǤ Ǥ
7.2.1 Vindplaats 2 ͚͡͠ Ǥ
͟Ǥ͞Ǥ ȋ͟Ǥ͙ȌǤ Ǥ
Ǥ
ǡ
ǡ
Ǥ
ǡǤ
ǡ ǡȋ͝ȌǤ
͕͕͜
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Duisburgstype baksel en grijs gedraaid aardewerk Ǥ
͙͘Ǥ͕͗͛
͙͙Ǥ͕͗͜ ͙͘Ǧ͙͙Ǥ
͙͚͘͘ ǤǤ
Pingsdorftype aardewerk
Ǥ
Ǥ
òǦǤ Ǧ͘͠͞ ͙͛Ǥǡ͚͙ Ǥ
ǡ
Ǥ͕͗͝±± ͙Ǥ͞Ǥ
͙͛
òǦǤ͘͘͠͝͡͞Ȁ͘͡͡ Ǥǡ ǡ͛͛Ǥ
ǡ ǡ
Ǥ
͡Ǥ͜
͜ȋ͘͡͞Ȁ͘͡͡Ǧ͙͘͘͝Ȁ͙͘͘͟ȌǤ ͛Ǥ͙
͛͜ ȋ͘͘͡Ȁ͙͘͡Ǧ͙͘͘͝Ȁ͙͘͘͟ȌǤ
Ǥ±
ȋ͛ȌǤ
͛Ǧ͜ȋ͘͘͡Ȁ͙͘͡Ǧ͙͘͘͝Ȁ͙͘͘͟ȌǤ
ȋ
Ǧ ͚Ȍ
͛Ǧ͞ȋ͘͘͡Ȁ͙͘͡Ǧ͙͙͘͞Ȁ͙͙͘͠ȌǤ Ǥ
ǡ͛͜ȋ͘͘͡Ȁ͙͘͡Ǧ͙͘͘͝Ȁ͙͘͘͟ȌǤ ͚Ǥ
Kogelpotbaksels ǡ Ǥ
Ǥ ͚Ǧ ȋ͟Ǥ͙ȌǤ
ǤǦ ͙͙͙͘ Ǥ͕͔͘ 137 138 139 140
Bartels et al. 1997, 8-9. Bult 2012, 89. Onderstaande dateringen zijn gebaseerd op: Bult 2011; Sanke 2002. Bult 2012, 106.
MIDDELEEUWEN EN NIEUWE TIJD ͕͕͝
ǡ͚ Ǥ ͙͘ǡ ͙͘Ǥ͕͕͘ Ǥ͙͘͠
Ǥ͕͖͘±± Ǧ ͚͡Ǥ
Paffrathtype aardewerk ǤǤ
Ǥ ͙͚͚͘͘͡͝Ǥ
Ǥ͘ Ǥ Ǥ͙
͙͚͚Ǥ ǡǤ Ǥ ȋγ͛Ȍǡ ȋ͚ȌǤ Ǥ
Ǥ͙͘͘͘͡͝͝Ǥ͕͗͘͝ȋγ͙Ȍ
Ǥ Ǥ ͙͙Ǥ͕͛͘͘ȋγ͙Ȍ
ǡ
Ǥ
Ǧǡ
͚Ǥ͚ ǡ͛±±Ǥ͝ ͙͙
ǡ ͙͘͘͝Ǥ
Roodbakkend gedraaid aardewerk ͙͚ ͙͛Ǥ
͚ ǣ Ǥ´ Ǥ
Ǥ͛͛Ǥ
͙͙͞͡ Ǥ
͚ ͡Ǥ
141 142 143 144
Bult 2012, 106. Steuer 1974, Erläuterung zur Falttafel. Bult 2012, 102, tabel 14; Vredenbregt & Trierum 2012, 81. Bult 2012, 102, tabel 14; Vredenbregt & Trierum 2012, 81.
͕͖͔ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Pijpaarde ±±
ǡ ͙͠Ǥ±± ȋǤ͙͙Ǣ ͟Ǥ͙ȌǤǮ ǯǤ Ǥȋ
ȌǤ ͙͙͘͘͟͜͟͠Ǥ baksel
subbaksel vegetatiehorizont
Duisburgstype? Pingsdorftype
top van klastisch pakket 2
totaal (N)
1
1
3
5
8
3-laagjes red
1
1
Paffrathtype
1
2
5
7
roodbakkend
1
5
kogelpot
totaal (N)
6
17
6 23
7.2.2 Vindplaats 5 ͚͛͝ ǦǤ͚͠Ǥ
ǡǡ ͚ȋ͟Ǥ͚ȌǤǦ
±±
Ǥ
Ǥ
͚ǡ
Ǥ ȋ ͝Ǥ͝ȌǤ Ǥ
òǦǤ
͚××͙͚Ǥ
͘͠͞Ǧ͙͚͘͘Ǥ ȋ͙ȌǤ±± ͚Ǥ
Ǥ͙͘͘͘͡͝͝Ǥ͕͙͘ ͝ǡ ͚ǡǤ
Ǥ
͙͘͘͞Ǥ ǡǤ
Ǥ
Ǥ
͙͞Ǥ
145 Bult 2012, 102, tabel 14; Vredenbregt & Trierum 2012, 81.
Tabel 7.2 De aangetroffen aantallen fragmenten per (sub)baksel en context voor vindplaats 5.
MIDDELEEUWEN EN NIEUWE TIJD ͕͖͕
3LQJVGRUIW\SHDDUGHZHUN
Y Y Y
Y
Y
3DIIUDWKW\SHDDUGHZHUN
Y
Y
Y
Y
Y
Y
.RJHOSRWEDNVHOV
Y
Y
Y
Y
Y
Figuur 7.6 Selectie van het middeleeuwse vondstmateriaal (schaal 1:2; tekenaar: E.J. Bult).
Y
Y
Y
͕͖͖ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
SYNTHESE ͕͖͗
8
Synthese ǤǤ ƬǤ
8.1 Inleiding ͚͙͛͘
͚͝Ǥ
Ǥ ͚Ǧ Ǥ
͚ǡǦǡ ͙͜͡͞Ǥ
Ú
Ǥ
ǡ
͙͘͘άǤ ͚͙͛͘ǡ
Ǥ
͙͜͡͞ǡ ǡ
ǡǤ
Ǥ ǡǤ
Ǥ
ǡ
ǡǤ Ǥ
Ǥ ǡǡǤ ǡ Ǥ
Ǥ
Ǥǡ ǡǤ
͝Ǥ
ǡ ǡ ´Ǥ
ǡ
Ǥ ͚ǣ ǡ
Ǥ
͝
Ǥ
Ǥ͙͘
͕͖͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͙͚͙͛Ǥ͕͚͘
ǡ Ǥ ǦǤ
Ǥ
Ǥ Ȁ Ǥ
ǡǤ
Ǥ
ǡǡ͙͜Ǧǡ Ǥ
Ǥ
ǡ
Ǥǡ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
ǡ
Ǧ
Ǧ
Ǥ
8.2 Romeinse tijd 8.2.1 Vorming van landschap en vegetatie
͙Ǥ
Ǥ͛͘͘͝ǤǤǤ
´
Ǥǡ ǤǦ Ǥ Ǧ ǦǤȋȌ Ǥ
Ǥ
ǡ
Ǧǡ Ǥ͕͛͘ ͙ǤǤǤ
ǡȋȌ 146 Lanzing 2012b. 147 Guiran 2007.
SYNTHESE ͕͖͙
ȋȌǡ
Ǥ
Ǥ
ǡǦȋ
ȌǡǦ Ǥ
Ǣ Ǥ
Ǥ ǡǤ ǡ Ǥ Ǥǡǡ
Ǥ ǡȋȌǤ Ǥǡ ǡ ȋȌǤ
ǡ ȋ
Ȍȋ
ȌǤ ǡǤ ǡ ǡ
Ǥ ǡ ȋȌǤ
8.2.2 Ontwikkeling van de bewoning in de Romeinse tijd 1. Eerste aanwijzingen voor menselijke aanwezigheid (ca. 50-100 n.Chr.)
ǡ ͙ǤǤ
Ǥ
͚͘͘͘͜͜͠ ǤǤ
ǣ͝Ǥ
ǡǤ
ǡ
ǣ ǡȋȌ Ǥ
͙
ǡ
ǡ
͜͡Ǥǡ ȋÚ͛͞Ȍ͘Ǧ͙͘͘ǤǤǤ
Ǥ
͕͖͚ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
2. Inrichting van een nederzetting met verkaveling (vanaf ca. 100/125 n.Chr.)
͙͘͘Ǧ͙͚͝ ǤǦ
ǡ
͠͡Ǥ ͙͚͘ǤǤǡ ȋ͙͙͟͡͠ǤǤȌǡ ͙͘͘Ȁ͙͚͝ǤǤǡǤ͙͜Ǧ±± ͙͜Ǧ͙ ͚Ǥ
Ǥ͝͝ ͘͝ǦǤ ͚±± ȋǤ͚͛Ȍǡ
ǡ
ǡǦ´͛͘͞ǡ͝Ǥ ȋȌ Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǧ
Ǧǡ
ǦǡǦ ͕͘͜ǦǤ͕͘͝
Ǥ ȋǤ͙͛Ȍ
ǤȋǤ͙͠Ȍ ͙ǡ
Ǥ͘͘͜Ǥ ǡȋȌ
Ǥǣ ǡȋǤȌ
ǡǦ Ǥ
ǡ Ǥ
ȋǤ͚͘Ǣ͜͠Ȍ͚Ǥ
ǡ Ǥ
Ǥ ͝ǡ
Ǥ
Ǥ
3. Overstromingen en herinrichting van de nederzetting met verkaveling (vanaf ca. 150 n.Chr.) ǡ ǡǤ
148 Londen 1996; Meirsman & Moree 2004; Modderman 1973. 149 Van Londen 2006.
SYNTHESE ͕͖͛
Ǥ Ǥ
Ǥ Ǥ Ǥ͙͚
ǤǦ Ǥ ͚Ǥ
ǡ ͚ǡ Ǥ͚
ǡ
ǣǤ
ȋǤ͡ȌǤǦ
ȋǤ͙͡ȌǤ
Ǥ
ǡ
͝ȋǤ͚͘Ǣ͛͟ȌǤ
Ǥ
Ǥ
Ǥ
4. Einde van de bewoning (rond 200 n.Chr.) ͚ǤǤǡ ǡǤ
Ǥ ǣ
Ǥ ǡ Ǥ Ǥ ǡ Ǥ Ǥ ǡ Ǥ ǡǤ͕͙͔ Ǥ ǡ͚ ǤȋǤ͙͜Ȍǡ Ǥ Ǥ
150 Huizer in voorbereiding.
͕͖͜ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡǡ͚͘͘ ǤǤ
͜͝ ͚ Ǥ Ǥ
Ǥ ͟͝
±±±±ǡ
ǡ
ǡǤ͕͙͕
8.2.3 Inrichting van het landschap en voedseleconomie Ǥ
ǡǡ ȋȌ Ǥ
ǡ
Ǣ
Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥ
ǡ
ǡǡǡ Ǥ
Ǥ
Ǥ Ǥ ǡ
ȀǤ ǡȋ
Ȍǡ Ǥ Ǥ
ǤǦ Ǥ ǡǤ
ǣ ȋǦ͚ǡ͝Ȍ͛ǡ͝Ǥ Ǣ
Ǥ
Ǥ ͡Ǧ͙͙Ǥ ǦȀǤ
151 Conform de criteria van onderscheid tussen inheemse nederzettingen enerzijds en meer geromaniseerde nederzettingen anderzijds volgens Van Londen (2006).
SYNTHESE ͕͖͝
Ǥ Ǧǡ
ǡ
Ǧǡ ǡǤ͕͙͖
Ǥ
Ǥ 8.2.4 Materiële cultuur en handel
Ǥ ȋǡȌ Ǥ
ǡ´Ǥ ǡǡ ȋȌǡǤ Ǥ
Ǥ
ǡ Ǥ Ǥ ǡǡ Ǧǡ
Ǥ͕͙͗ ͚ǡ͙͟͝ǤǤǡ
ȋȌǡ Ǥ
ǤǦǡǦȋ
Ȍ
ǡ
´Ǣ Ǥ
8.2.5 Rituelen en deposities
Ǧ
Ǧǡ
Ǧ ǦǤ͕͙͘´
Ǥ
ǢǡȀ ǣ Ǧ
ǡ ǡ
ǮǯǮǯǤ
Ǥ
Ǧ
ȋȌ ǡ
ȋ ͞Ǥ͚͜ ͠Ǥ͙ȌǤ
ǡǡǤ
152 Van Dijk 2006; Van Dijk 2009; Van Dijk 2011; Groot 1998; Slopsma 1998. 153 Zie bijvoorbeeld De Bruin 2008.. 154 Londen 1996; Meirsman & Moree 2004; Modderman 1973.
Y
Y
Verspreiding van diverse objecten en de dichtheid van het aantal scherven per verzamelvak van 5 x 5 m.
P
Y Y Y
Y Y Y Y Y
Y
Y
YY Y Y Y Y Y Y
Y
Y
Y
Y
P
ZHWVWHHQ
SRHU
PXQW
NUDDO
ILEHOD
DDUGHZHUN
/HJHQGD
1
Figuur 8.1
WR WR WR WR WR
$DUGHZHUNHQ ERXZNHUDPLHN LQJUDP
͕͔͗ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
SYNTHESE ͕͕͗
Ǧ
Ǥ
Ǧ Ǥ
Ǥȋ͙͡͡͞Ȍ
ǯ͘͠ǯ͘͡ ǮǯǤ ͕͙͙
ǣ ͙Ǥ
ǡǤ
Ǥ Ǥ
Ǥ
Ǥ
ȋȌ Ǥ ͚Ǥȋ
ȌǤ ǣ
ǡ Ǥ
Ǥ ͛ǤǤ
ǣ
ǡǤ
ǡ ǡ
Ǥ ͜Ǥ
Ǥ
Ǥ ǡǡ
Ǧ Ǥ Ǥ
ȋȌȋȌ Ǥ
Ǥ
Ǥ
155 Van Londen 1996, 14-15.
͕͖͗ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
͝Ǥ
Ǥ ȋǡ
ǡ Ȍǡ
Ǥ ǡ
ȋȌ
Ǥ
ǡ ȋȌ
ǡȋȌ Ǯǯ
Ǥ
Ǥ Ǥ
Ǥǡ Ǥǡ ǡȋǤ͚͚͟ȌǡǤ
Ǥ
ǡǡ
ȋǤ͚͚͛͘͞͠Ȍ
ȋǤ͚͛͘Ȍ ȋ ͠Ǥ͙ȌǤ Ǥ Ǥ
8.3 Middeleeuwen en Nieuwe tijd 8.3.1 Vorming van landschap en vegetatie ͚͝ ȋ
͚Ȍǡ
Ǥ ǡ͙ǡ
Ǥ
Ǥ͕͙͚
Ǥ͚͝
͚Ǥ
Ǥ
ǡ
Ǥ
ȋȌǡ
Ǥ
ǡ͡ǡ
͚ ͙͙Ǥ
Ǥ͙
156 Huizer in voorbereiding.
SYNTHESE ͕͗͗
ȋȌǤ͕͙͛ ͙Ǧ ǣǡ
Ǥ
Ǥǡ Ǥ
ǡ ǡǡǡǤ Ǥ͕͙͜
8.3.2 Ontwikkeling van de inrichting en bewoning van het landschap gedurende de middeleeuwen en Nieuwe tijd ͙͘
Ǥ͕͙͝ Ǥ
Ǥ
͚͝ ͙͙͙͘Ǣ Ǥ Ǥ Ǥ ͙͚Ǥ ǣ Ǧ
ȋ Ȍ͙͚Ǥ ǯǦ ͚͘͘
ǦǢ
Ǧ
ǣǤ͕͚͔
ȋȌ
ǣ Ǥ
͙͙͚͙͚͘͟͠ǣ Ǥ͕͚͕
Ǥ Ǥ ǡǦǡ
Ǥ ͙͚Ȁ͙͛ Ǥ Ǥ
ȋ ͚͝ȌǤ ͚͝
Ǥǡ
ǤȀ 157 158 159 160 161
S4008 bij Huizer in voorbereiding. Van Asch et al. in voorbereiding. Guiran 2007, 7-9. Guiran 2007. Guiran 2007, 7-9.
͕͗͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Ǥ Ǯǯ
ǣǡ
Ǥ͙͘͘͝ǤǤ
ǣ ǡ
Ǥ
ǡǢ
Ǥ
͙͘͘͝
ȋ͙͠Ǧ͙͡ȌǤ͙͠ Ǧ±±Ǧ͙͠Ǥ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͕͙͗
Literatuurlijst ǡǤ Ǥ ǤǡǤƬǤ͚͙͙͘ǡ
ǡ
ǡ
Ǥ ǡ ȋǦ͚͟͝͝ȌǤ ǡǤǤ͙͚͛͡ǡò¡
ǡ
Ǥ òǡǤ Ǥ͙͚͡͞ǡǦ
ò
Ǥǡ
ò¡ǡ òǡ͡͡ȋ͚Ǧ͛Ȍǡ͙͜͞Ǧ͙͟͟Ǥ
ǡǤǡ ǤǤǤƬǤǡ
ǡ ǣǡ Ǥ ȋǤȌǡ
Ǥ͙ȋǦ͙͛͟͞Ȍǡǡ ǡǤǤ͙͟͡͡ǡ
ǡ͘͘͜͝ǤǤǦ͙͚ ǤǤǡ ǣǡǤǤȋǤȌǡ
ǡ
͙͘͘͝ǡǡ͙͝Ǧ͚͜Ǥ ǡǤǡ ǤǤƬ Ǥ͙͟͡͡ǡǤ
ǫǡ͜͞Ǥ͛ǡ͚Ǧ͙͝Ǥ
ǡǤ͙͛͡͠ǡǡǤ
ǡǤǤ͙͙͡͠ȋȌǡ
ǡǤ ǡǤ ǤǤ͚͘͘͜ǡǣ ǡǤ ǡǤ ǤǤ͚͘͘͠ǡ
ǡǤ ǡǤ ǤǤ͚͘͘͠ǡ
Ǥ
ǡǤ ǡǤ ǤǤ͚͙͙͘ǡǤ ǡǤ ǡ Ǥ͚͛͘͘ǡǡ ǣǡǤǤȋǤȌǡ ȋǦ͚͘͘Ȍǡ
ǡ͚͜Ǧ͟͡Ǥ ǡ ǤǤ Ǥ͙͟͡͠ǡȋǤǤȌǡǮǯǤǡ
ȋ͠ȌǤ ÚǡǤ͙͚͟͡ǡ ǡ
ǡ͝Ǧ͙͙͚Ǥ ǡ Ǥ͚͘͘͟ǡ
ǣ
ǡȋ͙͙͞͝ȌǤ
͕͚͗ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡǤǤ͚͘͘͝ǡ××
ǡ ǣǡǤǤƬ ǤǤǤǤȋǤȌǡ
ǣ
ǦǦȋ
ǡ
Ȁǡ͟͠Ǧ͜͠Ǥ ǡ Ǥ͚͘͘͜ǡǡ ǡȋ Ǥ ǡ Ǥ͚͘͘͠ǡ
Ǥ
Ǧ
ǡ ǣ ǡ ǤǤƬǤǤȋǤȌǡ Ǥ
Ǧ
ȋ
͙͜͠Ȍǡ͚͙͟Ǧ͚͚͜Ǥ ǡǤ͙͛͟͡ǡǤ ǡȋ
Ǧ
͜ȌǤ ǡǤ Ǥ͚͙͙͘ǡ
ǡ
͜ǡ͙͞͡Ǧ͙͘͡Ǥ ǡǤ Ǥ͚͙͚͘ǡǡ ǣǡǤǤǤƬǤǤȋǤȌǡ Ǥ
͙Ǥ ȋ͙͘Ǧ͙͙ȌǢ ȋ͜͞͡Ȍǡǡ͠͝Ǧ͙͛͘Ǥ ǡǤƬǤǤǤ͚͛͘͘ǡǦǡ Ǥ ǡǤ͚͙͛͘ǡǡ
Ǥ
ǡǤ ǡ Ǥ͚͘͘͞ǡ
Úǡ ǣ ǡǤǤƬ ǤǤ ȋǤȌǡ
Dz
dzǤ
ȋ͙͚͝Ǧ͚͘͟ǤǤȌȋǦ͚͞͝Ȍǡǡ͛͘͡Ǧ͘͜͞Ǥ ǡ Ǥ͚͘͘͡ǡ
Ú
ǡ ǣǡǤȋǤȌǡ Ǥ
ǡȋǦ͚͚͠Ȍǡǡ͙͜͡Ǧ͙͙͞Ǥ ǡ Ǥ͚͙͙͘ǡ
Ú
͛ǡȋ
͙͟͞ȌǤ ǡǤ͙͠͡͝ǡǡ ò
͡͞Ǧ͟͡ǡ͙͠Ǧ͙͝͝Ǥ
ǡǤ͙͟͡͞ǡ
Ǧò
Ǧ
ǡò
Ǥ
ǡǤƬ Ǥ
͙͟͜͡ǡ
Ú
¡éǦò
ǡ¡
͚͚ǡ͚͛͝Ǧ͛͜͠Ǥ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͕͗͛
ǡǤǤ͚͚͘͘ǡǡȋ Ǥǡ ͚͠ȌǤ
ǡǤƬ Ǥ͚͘͘͜ǡ°ȀȋǦȌǡ Ǥ
ǡ ǣ °ǡǤȋǤȌǡ±±°Ǥ
±ǯ±Ǥ
ȋ ͞Ǧ͚͛͘͘͠Ȍȋ±
±
͚͝Ȍǡǡ ͜͟͝Ǧ͙͜͞Ǥ ǡǤǡǤǤ ƬǤ͚͘͘͘ǡǡǤ
ǡǤǤǤ͚͙͙͘ǡǡ ǣǡǤ Ǥ ǤǡǤƬǤȋǤȌǡ
ǡ
ǡ Ǥ ȋǦ͚͟͝͝Ȍǡǡ͚͘Ǧ͚͚Ǥ
ǡǤǡǤǤ ǡǤ Ǥǡ Ǥ Ǥ ǤǡǤǡ ǤƬ
ǤǤ͙͡͡͠ǡǤ
ǡȋ ͚ȌǤ
ǡǤ͙͚͡͠ǡ
ǡ ǣǡǤǡǤ ƬǤȋǤȌǡ
ȋ͙͘͡Ȍǡǡ͙͡Ǧ͙͘͠Ǥ
ǡǤ͙͡͡͠ǡ Ǥ͚͙Ǥ͚͛ȋǮǯȌǦ ǡȋ
ȌǤ
ǡǤ͚͘͘͟ǡ
Ú
ǡ ǣǡǤƬǤ ȋǤȌǡ ǡǤǦ͙͛ ȋǦ͘͡͡Ȍǡǡ͛͠Ǧ͘͡Ǥ
ǡǤ Ǥ͚͘͘͟ǡ
ȋ
ȌǤ ǡȋ͛͜͟ȌǤ ǡ ǤǤ͙͡͠͞ǡ ǡȋ ͞͝ȌǤ ǡ ǤǤ͙͘͡͡ǡǦǤ ǤǤǡ ȋ
ǤǤ ȌǤ ǡǤǦǤ͙͟͡͝ǡǦǡǤ ǡǤ͙͡͡͡ǡ Ǥ
ǡȋ͚͚͠ȌǤ ǡǤǤ͙͟͡͡ǡ
Ǥ ͙͛͘͘ǤǤǡȋ
͝ȌǤ
͕͗͜ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡǤǤ͙͡͠͝ǡǡ
ǡ
¡
͙͝ǡ͙͛͟Ǧ͛͛͠Ǥ ǡǤƬ Ǥ͚͘͘͝ǡǡ ǣǡǤȋǤȌǡ ͙Ǥ
ǡ ȋ͚͚Ȍǡǡ͙͙͠Ǧ͙͘͡Ǥ ǡǤƬ Ǥ͚͘͘͝ǡǡ ǣǡǤȋǤȌǡ
ȋ͙͠Ȍǡǡ͚͛͡Ǧ͚͜͝Ǥ ǡǤ͙͙͟͡ǡǡ͛ǡ͙͛Ǧ͚͛Ǥ ǡ ǤǤ͙͚͛͡ǡǤ
ǡ Ǥ ǡ ǤǤ͙͙͜͡ǡ
ǡȋ
ǤǤ ȌǤ ǡ Ǥǡ
ǡ ǣǡ ǤȋǤȌǡ
Ǥ͙ȋǦ͙͛͟͞Ȍǡǡ
ǡǤǤ͙͡͠͝ǡ
ǡǤ òǡ
¡
͙͝ǡ͛͝͡Ǧ͛͞͡Ǥ
ǡǤƬ Ǥ͚͙͙͘ǡ
ǡ
Ǥ ǡȋǦ͚͛͞͝ȌǤ ǡǤ͚͘͘͘ǡǡ ǣǡ ǤǤǤǡ ǤƬǤǤǤȋǤȌǡ
ǤDzdzǤ Ǧȋ
ǡ͙͜͝Ǧ͙͝͡Ǥ ǡǤ͙͘͡͠ǡǦǡ
Ǧ
ǡ ǣ
Ǥǡ
͛͘ǡ͛͛͡Ǧ͚͚͜Ǥ ǡǤ͙͛͡͠ǡǦǡ
Ǧ
ǡ ǣ ǡ
͛͛ǡ͙͞Ǧ͚͠Ǥ ǡǤ͚͘͘͠ǡǡ ǡ ǣ ǡǤȋǤȌǡǤǦ
ȋ
͜͠Ȍǡǡ͜͟͠Ǧ͘͝͞Ǥ ǡǤ͚͙͚͘ǡǡ ǣ ǡǤǤȋǤȌǡǤ ǡǦǡ ȋǡȌ ȋ
Ǧ͙͟͞Ȍǡǡ͛͝͝Ǧ͛͟͡Ǥ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͕͗͝
ǡǤ͚͙͛͘ǡǡ ǣ ǡǤǤƬǤȋǤȌǡ ǦȋȌ ȋ
Ǧ͙͠͠Ȍǡǡ͚͡Ǧ͡͡Ǥ ǡǤǡǤƬǤǤ͚͘͘͞ǡȋ ȌǤ
Ǧ ǡȋ
Ǧ͟͝ȌǤ ǡ ǤǤ͙͟͜͡ǡ
ǣ
ǡ ͚͝ǡ͠͡Ǧ͙͙͘Ǥ ǡ Ǥ Ǥ͚͙͚͘ǡ
ȋ͚Ȍǡ ȋ͚͚Ǧ͙͘Ǧ͚͙͚͘ȌǤ ǡ Ǥ Ǥ͚͙͚͘ǡ
ȋ͝Ȍǡ ȋ͙͘Ǧ͘͟Ǧ͚͙͚͘ȌǤ ǡǤǤ ǤǤ͙͟͡͡ǡ
ÚǡǤ ǡǤ͙͚͡͠ǡ
Ǧ
ǡ ǣǡǤǡǤ ƬǤȋǤȌǡ
ȋ͙͘͡Ȍǡǡ͚͚͛Ǧ͚͘͝Ǥ ǡǤ͙͡͡͞ǡ
ǡ
Ǥ ǡǤ͚͘͘͞ǡǦǣ
ǡ ȋ
ȌǤ ǡ ǤǦȋǤȌǡ
Ǥ͙ ȋǦ͙͛͟͞ȌǡǤ ǡ ǤǦǡƬ
ǡ ǣǡ ǤȋǤȌǡ
Ǥ͙ȋǦ͙͛͟͞Ȍǡǡ ǡǤƬ ǤǤ͚͘͘͜ǡǤ
Ǯ͙ǯ ǡȋǦ͙͙͙ȌǤ ǡǤ ǤǤ͙͛͟͡ǡǡ
ǡ
ǡ
͚͛ǡ͙͜͡Ǧ͙͝͠Ǥ ǡǤ͚͘͘͡ǡ Ǥ ǡ ǤǤ͚͙͚͘ǡ
ǡ
ǡ͞Ǧ ǡǮǦ
ȋǦ͙͚Ǥ͚͘͘͜ȌǤ ǡǤ Ǥ ǤǤǡǤǤ ǡ ǤǤǡǤǤƬǤǤ͚͛͘͘ǡ ǡǤ
͕͔͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
ǡ Ǥ͙͙͜͡ǡǡ ȋÚ
Ǧ
͙ȌǤ ǡǤǤ͚͙͘͘ǡ
ǡ ǣǡǤǤǡǤ ǡǤǤƬǤȋǤȌǡ ǡǡ͚͘͝Ǧ͚͙͟Ǥ ǡǤǤǡǤƬǤ¡͚͙͛͘ǡ
ǣ
ǫǡ
͘͜Ǥ͙͙ǡ͛͘͜͠Ǧ͘͜͟͡Ǥ ǡ ǤǦǤ͙͟͡͡ǡ
ǡ ǣǡǤǤ ȋǤȌǡ
ǡ
͙͘͘͝ǡǡ͚͝Ǧ͚͝Ǥ ǡǤ͙͙͛͡ǡòÚ
ǡȋ ò
͘͜ȌǤ ǡǤ͚͚͘͘ǡ
òǦǤ
Ǧ Ǧǡȋ
͘͝ȌǤ
ǡǤǤǤ͚͘͘͠ǡȀ
ǡ
Ǥ ǡ ȋ͛͡͡ȌǤ
ǡ ǤǤ͙͟͡͠ǡ
ǡǤ ǡ ǤǤ͙͡͡͠ǡÚ
ǡ
ǡ ȋ
ȌǤ ǡǤ͙͟͜͡ǡòǤò
ò
ǦǡòǤ ǡ Ǥ͚͛͘͘ǡ
Ǥ ǡǤ͙͟͟͡ǡ ǡȋ
ǤǤ ȌǤ ǡǤǤǤǡǤǡ ǤǡǤǤǡǤǤǡǤ±Ƭ Ǥ ͚͘͘͜ǡ͚͛͘͘ǡ ͛͘Ǧ͜Ȁ͝ǡ͙͙͘Ǧ͙͡͝Ǥ ǡǤ ǤƬǤ ͚͙͚͘ǡǤ ǡǤ ǡȋ
Ǧ͙͚͟ȌǤ ǡǤ͚͘͘͡ǡ
Ǧ
ǡǤ ǡȋǦ͙͟͟͜ȌǤ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͕͕͘
ǡǤ͚͘͘͟ǡǫǡ
͙͙Ǥ͛ǡ͙͛Ǧ͛͞Ǥ ǡǤ͚͘͘͠ǡ ǡ ǣ ǡǤǡ ǤƬǤȋǤȌǡ ǤȋǦ͜Ȍǡǡ ͙͟͝Ǧ͙͟͠Ǥ
ǡǤǡǤ
ƬǤ͚͘͘͟ǡǦ
ǡ Ǥ ǡȋǦ͙͘͜ȌǤ ǡǤǤǡ ǤǡǤ ǤǤƬǤ Ǥ͚͙͙͘ȋǤȌǡ
Ǥ
ǡ Ǥ ǡǤ͚͘͘͡ǡǤ
Ǧǡȋ
͙͛ȌǤ ǡǤǤǤƬǤǤ͚͙͚͘ǡǤ
͙Ǥ ȋ͙͘Ǧ͙͙ȌǢ ǡȋ͜͞͡Ǥ͙ȌǤ ǡ ǤǤǡǤƬǤǤ
͙͟͡͡ǡ
ǦǤ
ǫǡ͜͞ǡ͚Ǧ͙͚Ǥ ǡǤǤǡǤƬǤǤ ͙͡͠͡ǡ
ǡ ͙͘Ǥ͛ǡ͚͙͡Ǧ͚͛͛Ǥ ǡǤǤƬǤ ǤȋǤȌ͙͟͡͝ǡ
ǡǤ
͕͖͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Figuren ͙Ǥ͙ȋȌǤ ͚Ǥ͙
´ȋǣ
ȌǤ ͚Ǥ͚͙͛ȋǣ ͚͙͚͘Ǣ͙͙͟͡ ͚͘͘͟ȌǤ ͚Ǥ͛ ǦǦ Ǥ ͚Ǥ͜
Ǥ ͚Ǥ͝
Ǧ
ȋ͙͙͚͟ȌǤ
Ǥ ͜Ǥ͙
Ǥ ͜Ǥ͚
ȋǣ
͙͟͡͠ǡ͙͛Ȍ ͜Ǥ͛
Ǥ͙͜͡Ǥ ͝Ǥ͙Ǧ
Ǥ ͝Ǥ͚Ǥǡ͝Ǥ͙Ǥ ͝Ǥ͛Ǥǡ͝Ǥ͙Ǥ ͝Ǥ͜Ǥǡ͝Ǥ͙Ǥ ͝Ǥ͝Ǥǡ͝Ǥ͙Ǥ ͝Ǥ͞
ȋ
Ȍǡ͝ ȋǤ͛͘͡ȌǤȋǣǤ Ǥ ȌǤ ͝Ǥ͟
Ǧ ȋǣ ȌǤ ͞Ǥ͙ȋǣ
ǦǤ͘͝Ǧ͘͜ȌǤ ͞Ǥ͚͚Ǥ
ǣ
Ǧ͙͜͡͞Ǥ ͞Ǥ͛ȋǤ͙͝ȌȋǤ͙͞ȌǤ ͞Ǥ͜
͚Ǥ ͞Ǥ͝
͙͜Ǥ ͞Ǥ͞
Ǥ ͞Ǥ͟
Ǥ ͞Ǥ͠
͡ǦǤ ͞Ǥ͛͡Ǥ
Ǥ ͞Ǥ͙͘
Ǥ ͞Ǥ͙͙
ǡ͙͜͡͞ǤǣǤǤ ͞Ǥ͙͚
ȋ
͙ǣ͚ǡǣ ȌǤǣ ǦǤ͘͝Ǧ͘͜Ǥ ͞Ǥ͙͛ȋ
͙ǣ͚Ǣǣ ǤȌǤȋ
Ȍ ͞Ǥ͙͜
ȋ
͙ǣ͚Ǣǣ ǤȌǤ ͞Ǥ͙͝ ȋ
͙ǣ͚Ǣǣ ǤȌǤ ͞Ǥ͙͞
ȋ
͙ǣ͚ǢǣǤȌǤ ͞Ǥ͙͟ȋ
͙ǣ͚Ǣ ǣǤȌǤ ͞Ǥ͙͠ȋ
͙ǣ͚Ǣ ǣǤǤȌǤ
BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE ͕͗͘
͞Ǥ͙͡ǤȋǤ͙͝ȌǡǦ ȋǤ͞͝Ȍ ȋǤ͙͛͞Ȍȋ
͙ǣ͚ǢǣǤǤȌǤ ͞Ǥ͚͘ȋǤ͙͛͞Ȍȋ
͙ǣ͙Ǣ ǣǤǤǣǤȌǤ ͞Ǥ͚͙ȋ
͙ǣ͚ǢǣǤǤȌǤ ͞Ǥ͚͚ ȋ
͚ǣ͙ǢǣǤǤ ȌǤ ͞Ǥ͚͛Ǥ ͞Ǥ͚͜ȋ
͙ǣ͙ǢǣȌǤ ͞Ǥ͚͝
ȋ
͙ǣ͙Ǣǯǣ ȌǤ ͞Ǥ͚͞
ȋȌ
ȋȌȋǣǤ ǦȌǤ ͞Ǥ͚͟ȋ
Ȍǡ
Ȁ Ǥ ͞Ǥ͚͠Ǥ
͛͝Ǥ ͞Ǥ͚͚͡͝Ǥ ͞Ǥ͛͘ǯȋǤ͠Ǥ͡Ǣ ǣǤǤȌǤ ͞Ǥ͙͛
Ǥ ͞Ǥ͚͛
Ǥ ͞Ǥ͛͛
Ǥ ͞Ǥ͛͜
Ǥ ͞Ǥ͛͝ ȋǣǤ Ǥ ȌǤ ͞Ǥ͛͞ǣǤǣȋǣǤ ǤȌǤ ͞Ǥ͛͟ȋǣǤ ǤȌǤ ͟Ǥ͙ȋǤ͙͙ȌǡǤ ͟Ǥ͚ǡ
Ǥ ͟Ǥ͛ȋ
Ȍ
Ǥ ͟Ǥ͜ Ǥǡ ͟Ǥ͚Ǥ ͟Ǥ͝ ͟Ǥ͞
ȋ
͙ǣ͚ǢǣǤ Ǥ ȌǤ ͠Ǥ͙
͝͝Ǥ
͕͘͘ BOCHTAFSNIJDING DELFTSE SCHIE
Tabellen ͙Ǥ͙Ǥ ͙Ǥ͚Ǥ ͞Ǥ͙
͚Ǥ ͞Ǥ͚
Ǥ ͞Ǥ͛
Ǥ ͞Ǥ͜
Ǥ ͞Ǥ͝
Ǥ ͞Ǥ͞
Ǥ ͞Ǥ͟
͝Ǥ ͞Ǥ͠
Ǥ ͞Ǥ͡
Ǥ ͞Ǥ͙͚͘Ǥ ͞Ǥ͙͙Ǥ ͟Ǥ͙ȋȌ
͚Ǥ ͟Ǥ͚ȋȌ
͝Ǥ
Bijlagen (cd-rom) ͙ǣ
ǤǤǤ͙͜͡͞ǦǤǤ ͚ǣ ͛ǣ ͜ǣ ͝ǣ ͞ǣ
͟ǣǦ ͠ǣǦ ͡ǣ ͙͘ǣ ͙͙ǣ ͙͙ǣ
͙͚ǣ ͙͛ǣ ͙͜ǣ