n i e u w s b r i e f 142 Een uitgave van de Stichting Drukwerk in de Marge, issn 1382-1962, oktober 2012
Van het bestuur Boekkunstbeurs Over een paar weken is het alweer zover: de Boekkunstbeurs in de Pieterskerk in Leiden. Inmiddels hebben zich al veel contribuanten van Drukwerk in de Marge opgegeven voor deelname aan de beurs. Het bestuur nodigt iedereen uit om op zaterdag 3 en zondag 4 november langs te komen. Wilt u zelf een tafel op de beurs, geef u dan zo snel mogelijk op. Samen met de Stichting Handboekbinden presenteren wij weer een speciaal beursuitgaafje. Op ons verzoek heeft Dominee Gremdaat (Paul Haenen) een kort verhaal geschreven, dat alle bezoekers aan de beurs in plano in hun tasje zullen treffen. Zij kunnen hier op de beurs een omslag bij kiezen en illustratie in laten drukken, en het onder deskundige begeleiding zelf inbinden. Dominee Gremdaat zal op zondag aanwezig zijn op de beurs om te signeren. Vindt u het leuk ook aan deze productie mee te werken? Geef u dan snel op bij het bestuur: we zoeken net als vorig jaar een grote verscheidenheid aan drukkers voor de omslagen en de illustraties. Veel werk hoeft het niet te zijn, elke drukker levert maximaal 150 omslagen (of zoveel u zelf in gedachten heeft). De tekst van Gremdaat zal u ter inspiratie worden toegestuurd. Alle meewerkende drukkers krijgen uiteraard een compleet setje omslagen.
Deelnemen aan de beurs Een standaardtafel voor exposanten is 2 meter breed. Per dag kost deze H 20. Het is ook mogelijk om een halve tafel huren, of een tafel van meerdere meters. De verschuldigde standhuur wordt op de beurs zelf door de voorzitter geïnd. Als de standhuur bij een individuele exposant op bezwaren stuit, dan kan dat aangegeven worden bij het bestuur. Net als vorig jaar is er op de Boekkunstbeurs weer een Verzameltafel. Deze is speciaal bedoeld voor contribuanten die niet genoeg inbreng hebben voor een eigen stand. Tot een maximum van twee uitgaven kunnen zij zich via deze tafel toch op de beurs presenteren. Als u het leuk vindt de Verzameltafel een deel van het weekeinde te bemensen, dan houdt het bestuur zich daarvoor aanbevolen. Het aanleveren van drukwerk voor de Verzameltafel geschiedt op de beurs zelf, of vooraf bij één van de bestuursleden.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
2/3
Opgeven voor een eigen stand of voor de Verzameltafel kan via een briefje aan de secretaris (Gerard Doustraat 4, 2311 xp te Leiden) of via beursAdrukwerkindemarge.org. U kunt u zich nog opgeven voor deelname tot woensdag 17 oktober. Aanmeldingen die daarna binnenkomen nemen we nog wel in behandeling, maar we kunnen dan niet garanderen dat er nog plek is. Deelnemers aan de beurs krijgen in de week voor de beurs een plattegrond en een deelnemerslijst toegestuurd.
Borrel & Algemene Contribuanten Vergadering Ingesloten bij deze nieuwsbrief vindt u een toegangskaart voor de Boekkunstbeurs. Want ook als u zelf niet achter een stand staat, bent u natuurlijk van harte welkom op 3 en 4 november in Leiden. Op zaterdag 3 november is er tegen het einde van de beurs een gezellige borrel voor alle aanwezige contribuanten: dé gelegenheid om uw collegadrukkers of mede-liefhebbers van margedrukwerk te spreken. Op zondagochtend 4 november om 10.00 uur zijn alle contribuanten van Stichting Drukwerk in de Marge — dus niet alleen deelnemers aan de beurs — uitgenodigd voor de Algemene Contribuanten Vergadering. Plaats van handeling is de Pieterskerk, ingang Kloksteeg 16 (precies aan de andere kant van de kerk dan de hoofdingang).
Activiteiten tijdens de beurs Dominee Gremdaat zal waarschijnlijk wel wat extra bezoekers trekken naar de Beurs. Daarnaast zijn er natuurlijk net als vorige jaren demonstraties en workshops. Een nieuw gezicht op de beurs is het bedrijf Polymetaal. Ze bieden inkt, inktrollen, schoonmaakmiddel, papier en andere benodigdheden aan, en een aantal gereviseerde persen. Mocht u van plan zijn iets leuks te organiseren rond uw tafel, of biedt u werk aan dat extra belangstelling genereert, laat het dan weten aan het bestuur. Wij gebruiken deze informatie om maximaal aandacht te vragen voor de Boekkunstbeurs.
Nieuwe rubriek Met ingang van deze nieuwsbrief zal Luuk de Jong regelmatig bijdragen leveren op technisch gebied. Zijn eerste stuk gaat over inkt; zie pagina 15. Hebt u vragen, of suggesties voor andere onderwerpen, dan kunt u Luuk bereiken via de redactie (contactgegevens staan op pagina 32).
Bij het omslag Het omslag is gedrukt op de Mercedes cilinderautomaat in het Veem, Van Diemenstraat 410 te Amsterdam bij Boekdrukatelier het Y. Gedrukt met hout en koper, kleur grijs Pantone 9.444 met enig zwart. Daarbij komt Novospot fluorescent geel plus blinddruk met Kaart antiek corps 6. Martijn Rafael van der Griendt
Johannisberg 100 Volgend jaar 2013 is de pers ‘Johannisberg’ uit 1913 honderd jaar (Maschinenfabrik Johannisberg Geisenheim am Rhein, 1913 nummer 9213). Deze pers staat nu in Boekdrukatelier het Y bij Martijn van der Griendt in het Werkgebouw het Veem, Van Diemenstraat 410 te Amsterdam, in het sousterrein –1.17 bereikbaar aan de achterzijde van het gebouw op de Van Diemenkade. Hij kwam via Jan Keijser uit de Stadsdrukkerij Amsterdam in het Veem in de werkplaats bij Frans de Jong. Martijn was dolenthousiast en regelde het transport, de pers werd daarvoor behoorlijk gedemonteerd.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
4/5
Ruud Houtkooper had best moeite met het indraaien op de kade. Een gloednieuwe takelbaan werd aan het plafond bevestigd om de grote zware drukcilinder op de juiste plaats te monteren. Na de montage bleek een deel niet juist geplaatst, de vang. Chris Schults van de technische ondersteuning kwam dat fijntjes regelen. En toen kon gedrukt. De pers heeft een bijzondere afwikkeling van het grote papier, met touwtjes waarover het papier wordt afgewikkeld. Die touwtjes moeten wel in de vorm passen, daar mogen dus geen letters staan. Bij de opmaak van een vouwvel (vier of acht pagina’s) is dat geen probleem maar bij grote letteraffiches is het wel uitkijken. Als de pers eenmaal draait moet steeds papier doorgevoerd, anders wordt de legger bedrukt, de cilinder kan namelijk niet van druk af. Al met al een spektakel om op zo’n gigant te produceren. Het honderdjarig bestaan wordt gevierd volgend jaar begin september met een uitgave. Dichters zijn al bezig met het maken van een speciaal gedicht rondom de pers en Frans Janssen, emeritus hoogleraar boek- en bibliotheekgeschiedenis bij de Universiteit van Amsterdam schrijft een artikel over de pers. Hij roept lezers die over informatie beschikken over Johannisbergpersen rondom 1900 (zoals tekeningen of een prospectus) op die met hem te delen. Neem hiervoor contact op met de redactie.
Via Doortje naar het Letterkabinet Een jaar geleden had ik nog nooit een drukpers van dichtbij gezien, zou ik waarschijnlijk gedacht hebben dat een augustijn een antieke munt was en kon ik nooit vermoeden dat ik een jaar later een stukje zou schrijven voor Drukwerk in de marge. Nu heb ik én een eigen kleine degelpers in de huiskamer staan én vier uitgaven gedrukt. Zelfs een kleine drukpers koop je niet zo maar, dus wat ging hier aan vooraf? Laat ik maar bij het begin beginnen. Mijn naam is Maartje Janssen, dertig jaar, en ik werk in Amsterdam in een bibliotheek. Bibliotheken zijn vaak sympathieke organisaties maar het is niet het werk waar mijn hart ligt, daarom startte ik twee jaar geleden met een deeltijdopleiding Grafische Vormgeving. Eerder was ik al op het werk van H.N. Werkman gestuit en dat trok me enorm aan. Op aanraden van een collega bracht ik vorig jaar zomer een bezoekje aan boekhandel Minotaurus, want ‘dat was wel iets voor mij’. Het bezoekje ging echter niet verder dan de stoep;
ik durfde niet naar binnen... je weet immers niet wat er in zo’n klein winkeltje schuilt, moet ik gedacht hebben. Toch was het geen verloren fietstochtje. Op de voordeur hing een poster met de intrigerende tekst De verrassing van de binnenkant en daarbij kleurige druksels die me aan Werkman deden denken. Op internet zocht ik op wat die verrassing dan wel niet was: Doortje de Vries. Ik vond haar werk meteen bijzonder en twijfelde er niet aan dat een treinritje Amsterdam-Apeldoorn haar tentoonstelling waard zou zijn. En dat was het: ik ben nog nooit zo enthousiast van een tentoonstelling thuisgekomen. Drukken en Doortje, die twee dingen gingen niet meer uit m’n hoofd. Een paar maanden later bezocht ik in Apeldoorn het open atelier van Doortje. Ik snuffelde er een tijdje rond, bekeek al haar werk en zag eindelijk een echte drukpers. Dat was één, maar nu nog dat drukken, hoe zou ik dat aanpakken? Ik prees me weer eens gelukkig dat ik in Amsterdam woon want Amsterdam heeft het Grafisch Werkcentrum. Een oneindige bron van vermaak en een van de weinige plekken waar je een heuse cursus letterzetten kunt doen. Wiek Molin van het Werkcentrum leerde me niet alleen dat een augustijn geen antieke munt is maar ook hoe je een tekst zet en een mooie druk maakt. En toen was ik klaar met m’n cursus. Een volleerd letterzetter zal ik me zeker niet noemen maar ik wist opeens een heleboel meer. De moed die me ontbrak om bij Minotaurus naar binnen te gaan had ik nu wel om Doortje te vragen of ik haar een keer mocht helpen. Dat mocht. Niet een keer, nee, in de maanden erna kwam ik er om de paar weken om mee te werken. Elk bezoek
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
6/7
was een uitje en hoe blij was ik toen mijn naam naast die van haar stond in het colofon van een gedicht geschreven bij Een compositie met vissen van niemand anders dan... Werkman. De laatste maanden is het nog wat sneller gegaan. Ik kon een kleine drukpers overnemen van een oud-drukker in Leiden, een Adana 8 · 5, en van Doortje leende ik een proefpersje, twee letterkasten met Gill, inkt en houten letters. Dit alles past precies op mijn werkplek in de huiskamer. Het zal dan ook niet verbazen dat ik werkelijk de hele zomervakantie heb besteed aan drukken en vooral ook uitvinden hoé je moet drukken. Want margeuitgaven drukken, dat wilde ik ook. Bij het Werkcentrum drukte ik al een gedicht van Vroman maar thuis drukken was toch iets anders. Zetsel dat niet in mijn raam bleef zitten, papier dat keer op keer scheef zat en niemand in de buurt om te helpen. Maar uiteindelijk kwam alles goed en was mijn eigen margedrukkerij geboren: Letterkabinet. Op de open dag van Stichting Lettergieten kocht ik onlangs mijn eerste eigen letter, de Bembo. Nooit gedacht dat ik nog eens blij zou zijn met kilo’s lood. Wil je zien wat zo’n beginnende drukker zoal maakt of iets bestellen, kijk op www. letterkabinet.nl voor foto’s en meer informatie of mail naar infoAletterkabinet.nl.
Ik heb op dit moment vier uitgaven gedrukt, allemaal in oplage 20-30: — Huis en tuin / Leo Vroman. Baskerville en Open Nobel, boekje in de vorm van huis. — Hoe / Judith Herzberg. Hollandse Mediaeval, vinyldruk en houten letters, gedicht in envelop. — Boom / K.L. Poll. Gill 36 pt en vinyldruk, gevouwen A4 met kaft. — 15 regels Hans Andreus. Gill 10 pt en vinyldruk, gebonden boekje van 8 bij 8 cm. Ook voor advies en tips staat deze beginneling zeker open! En als er iemand is die hulp kan gebruiken bij het drukken: ik vind het erg leuk om mee te werken met een ervaren drukker. In november zijn mijn uitgaven en ikzelf te vinden op de Boekkunstbeurs in Leiden bij de tafel van Doortje. Het zou leuk zijn jullie daar te zien. En voor wie het zich afvraagt: inmiddels durf ik wél bij Minotaurus naar binnen. Een aanrader voor elke drukliefhebber! Maartje Janssen
Techniek Nieuwe website over fag-proefpersen Eigenaren van een fag-proefpers hebben sinds kort een nieuwe bron van informatie over hun pers: de website http://proofpress.ch/. De site is opgezet door Dafi Kühne, een Zwitserse grafisch ontwerper en boekdrukker. Hij heeft het afgelopen jaar onderzoek gedaan in de archieven van fag in Lausanne. De resultaten van dat nog steeds doorgaande onderzoekswerk worden op de site gepresenteerd. Op de site is informatie te vinden over alle modellen fag-persen en de geschiedenis van fag. Ook is er een lijst met gebruikers van fag-persen, een discussieforum en is het mogelijk handleidingen te downloaden. Nederlandse eigenaren van een fag-proefpers worden uitgenodigd hun pers te registreren op de website. Hoe meer fag-persen geregistreerd worden, hoe waardevoller de website als bron van informatie zal worden. Ook nu al is de site voor fag-eigenaren buitengewoon nuttig. Van harte aanbevolen dus!
Letters van Lettergieterij Amsterdam In het Tetterode-archief bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam bevindt zich een fotokopie van een document uit september 1968 met
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
8/9
als titel Alfabetische lijst van L.A.-letters, bevattende de soorten opgenomen in de proeven van 1932 en later, benevens de voonaamste soorten uit de oudere proeven tot 1898. In deze opsomming van letters wordt aangegeven wanneer ze aan het Tetterodeassortiment zijn toegevoegd, en wat de herkomst is. Interessante informatie voor margedrukkers, aangezien veel van onze kasten met Tetterode-materiaal gevuld zijn. Hieronder de complete lijst, met de bijbehorende toelichting. Toelichting op de kolom ‘Herkomst’ De letters kunnen zijn verkregen: 1. door licentie-overeenkomst met een andere gieterij, van wie gietsel ter galvanisering met gietrecht werd betrokken; 2. dito met een stempelsnijdersfirma als Riegerl Weissenborn of Wagner & Schmidt of Arthur Schulze te Leipzig, van wie stempels en matrijzen werden betrokken; 3. (in de periode waarin zulks algemeen gebruikelijk was) door nagalvaniseren van achterom gekocht gietsel; — in al deze gevallen zijn wij geen exclusieve bezitters en hebben wij ook niet het recht zelf aan anderen licenties op deze letter te verlenen, tenzij zulks uitdrukkelijk werd overeengekomen; 4. door eigen creatie, om het even of het ontwerp in eigen graveerderij of voor onze rekening elders werd uitgevoerd: deze gevallen zijn met ‘LA’ in de kolom aangeduid; – hier kunnen wij dus eigendomsrechten doen gelden en licenties verlenen, voorzover de ontwerpen al dan niet in het vrije domein (door verjaring van rechten) terechtgekomen zijn, of wij door overeenkomsten onze rechten al geheel of gedeeltelijk afgestaan hebben. Van de ‘leveranciers’ na 1900 zijn de volgende verdwenen zonder opvolgers: Benjamin Krebs, Frankfurt/M; Wilh. Gronau, Berlin; H.C. Hansen, Boston; Riegerl Weissenborn, Wagner & Schmidt, Ludwig Wagner, Leipzig; Karl Brendler, Wien. In de atf zijn opgenomen: Inland, St. Louis; Barnhart Bros. and Spindler, Chicago; Keystone, Philadelphia. Berthold nam Gutenberg, Riga en C.F. Rühl, Berlin in zich op; Deberny & Peignot dito Ch. Beaudoire. Schelter & Giesecke ging op in het genationaliseerde veb Typoart, samen het Schriftguß kb voorm. Brüder Butter. De gegevens zijn ten dele ontleend aan de twee ‘matrijzenboeken’ van het Bedrijfskantoor, die echter zeer onvolledig en vaak onjuist zijn.
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Aigrette
1939
‘Bernhard Tango’, ATF
Amazone
1958
LA – Leonard H.D. Smit
Amstel (vet ’11, curs. ’12)
1910
Wagner & Schmidt
Annonce Antieke
1913
Wagner & Schmidt
Antieke, Brede Magere en Halfvette
1908
Schelter & Giesecke
Antieke, Brede Vette
1908
‘Gothic No. 8’, Inland
Antieke, Compresse
1916
‘Gothic Extra Condensed’, ATF
voor 1898
?
1912
‘Comstock’, Inland
Antieke, Smalle Halfvette
1900
Schelter & Giesecke
Antieke, Smalle Magere
voor 1898
?
Antieke, Smalle Vette
1909
‘Halbf. Bücher Grotesk’, Berthold (met wijzigingen)
Antieke, Verlengde Vette
1914
Schelter & Giesecke
Antieke, Vette nr. 1867-1876
voor 1898
Gottlob Franke, Danzig
Antieke, Vette Cursief
1893/94
or. 1892, J. John, Hamburg?
Ariadne
1927
‘Invitation Shaded’, ATF
Arsis
1939
‘Onyx’, ATF
Atlas
1932
‘Welt Antiqua’, Ludwig & Mayer
Bilderdijk Initialen
1907
LA – SHdR
Biljetletter, Rom. en Curs.
voor 1898
?
Bodoni (tot 1940 geen eigen matrijzen)
1931/32
Haas en Berthold
1929
LA – SHdR
Antieke Annonce, zie Annonce Ant.
Antieke, Das, zie Das Antieke Antieke, Halfv. Curs. nr. 1066-1071 Antieke Kap., Kaart, zie Kaart Antieke Kap. Antieke Lux, zie Lux Antieke Antieke, Nobel, zie Nobel Antieke, Omlijnde Antieke, Royal, zie Royal Antieke
Brede Magere en Halfv. Antieke, zie Antieke, Brede Magere en Halfv. Brede Vette Antieke, zie Antieke, Brede Vette Brede Vette Egyptienne, zie Egyptienne, Brede Vette Bristol (uit Broadway, ATF)
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
10/11
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Carlton (uit Broadway, ATF)
1929
LA – SHdR
Cheltenham div. soorten, compl. ‘16
1906
‘Cheltenham’, ATF
Choc
1963
Olive
Circulaire Initialen
1926
LA – SHdR
Clio
ca. 1904
?
Columbia I (oud), Sm. C. 1907
1905
‘Buffalo’, H.C. Hansen
Columbia II (nieuw), smalvet 1959
1956
LA – Walter H. McKay
Contura
1965
LA – D. Dooijes
Das Antieke
1920
Pieter Das, Wagner & Schmidt
Diana
1925
‘Typo Roman Shaded’, ATF
Duplex (geen matrijzen; doorverkoop)
1936
‘Plastica’, Berthold
Effect (met enkele wijzigingen van SHdR)
1935
‘Bronze Versalien’, Gutenberg G., Riga
Egmont (curs., vet en open kap. 1934)
1933
LA – SHdR
Egyptienne, Brede Vette
1955
LA – Walter H. McKay
Egyptienne, Vette Verlengde (nu Sm. V.E.)
1898
Schelter & Giesecke
Electa
1911
‘Avil’, Inland
Elegant
voor 1898
? Amerikaans
Ella Cursief
1915
LA – SHdR (vrije verkoop door Wagner & Schmidt)
Erasmus Mediaeval
1923
LA – SHdR
Etienne, Compresse
1905
Wagner & Schmidt
Etienne, Verlengde
1894/95
?
Etienne, Vette Verlengde
1895
?
Eureka
1907
‘Studley’, Inland
Excelsior Schrijfletter
1906
‘Kunstlerschreibschrift’, Stempel; Frans orig.?
1910
‘Della Robbia’, ATF
Compresse Antieke, zie Antieke Compresse Compresse Etienne, zie Etienne Compresse
Egyptienne, Mediaeval, zie Med. Egyptienne
Figaro, zie Hidalgo Firenze
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Flambard
1953
LA – A. Overbeek
Flex
1937
LA – Georg Salter
Florentijnse Initialen
1904
?
Fortuna
1925
‘Announcement Roman + Italic’ ATF
Garamont
1927
ATF
Globe (uit Eureka)
1939
LA – SHdR
Gotische lnitialen
voor 1898
?
Gracia
1926/27
Wagner & Schmidt
Gracieus
1904
Stempel
Gravure, div. series, compl. ‘25
1919
‘Les Cochin’, (Deberny &) Peignot
Grotius
1925
LA. – SHdR
Halfvette Mediaeval
1909
Wagner & Schmidt (orig. Am.)
Handelscursief (vette bij Ella)
1925
Wagner & Schmidt zelf gemaakt, niet SHdR
Hansa
ca. 1902
Berthold
Hermes (uit vette Plantijn)
1924
LA – SHdR
Hercules
1927
‘Titanic’, Ludw. Wagner
Hidalgo (eerst geheten ‘Figaro’)
1940
LA – Stefan Schlesinger
Hilda
1907
? Duits
Hollandse Mediaeval; curs. + halfv. ’13; sm.v. ’14
1912
LA – SHdR
Ideaal
1931
‘Ideal News’, Intertype
Impact
1966
Stephenson Blake
Indépendant
1931
LA. – G. Collette en J. Dufour
Gothiek Kaart, zie Kaart Gothiek
Halfvette Antieke, Brede, zie Antieke, Brede Halfv. Halfvette Antieke cursief, zie Antieke, Halfv. curs.
Initialen, Bilderdijk, zie Bilderdijk Initialen Initialen, Circulaire, zie Circulaire Initialen Initialen, Florentijnse, zie Florentijnse Initialen Initialen, Gotische, zie Gotische Initialen
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Iris
1939
‘Empire’, ATF
Juno uit Titelkapitalen
1926
LA – SHdR
Kaart Antieke Kap. (o.k. ’13)
1909
‘Blair’, Inland
Kaart Gothiek
1913
‘Wedding Text’, ATF
12/13
Initialen, Mediaeval, zie Mediaeval Initialen Initialen, Morris, zie Morris Initialen Initialen, Oudduitse, zie Oudduitse Initialen Initialen, Raffia, zie Raffia Initialen
Kerkgothiek
ca. 1900
ATF
Kloosterschrift
ca. 1900
‘Jenson’, ATF
Lasso
1952
‘Balloon’, ATF
Lectura
1969
LA – D. Dooijes
Libra
1938
LA – SHdR
Luna
1928
Tango, Berthold
Lux Antieke (uit Reclame Kapitalen)
1924
LA – SHdR
Mediaeval 1013-1023; c.6-10: ’95; Sm. M. ’96
1891/92
?
Mediaeval Egyptienne
voor 1898
? Amerikaans
Mediaeval, Halfvette
1909
Wagner & Schmidt (orig. Am.)
Mediaeval lnitialen
1907
‘Della Robbia Initials’, ‘ATF
Mediaevalkapitalen nr. 1287-89
1900/01
?
Mercado
1910
‘John Hancock’, Keystone
Mercator div. soorten; sm. m. ’62
1958
LA – D. Dooijes
Métro (geen matrijzen; doorverkoop)
1931
‘City’, Berthold
(Missaal, voor Gooi en Sticht)
1947
LA – D. Dooijes
Mistral
1955
Olive
Morris lnitialen
ca. 1903
Wilh. Gronau
Nero (geen matrijzen; doorverkoop)
1928
‘Lo’, Berthold
Mediaeval, Hollandse, zie Hollandse Mediaeval
Mediaeval, Smalle Halfvette, zie Smalle Halfv. Mediaeval
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Nobel, div. soorten; compl. 1935
1929
LA – SHdR, uit en gelijktijdig met ‘Berthold Grotesk
Open Cursief
1925
‘Goudy Handtooled Italic’, ATF
Orator
1922
LA – L.H.D. Smit
Oudduitse Initialen
ca. 1904
?
Oud-Hollands
1910
‘Cloister Black’, ATF
Pascal
1961
LA – José Mendoza y Almeida
Plantijn, P. Med. ’10, P. Vet ’09
1908
resp. ‘New, Recut, Heavy Caslon’, Inland
Plantijn Curs. 2e Serie (nwe. o.k., cijf.)
1928
LA – SHdR
Polka
1954
‘Dom Casual’, ATF
Preciosa
voor 1898
? Duits
Promotor
1960
LA – L.H.D. Smit
Raffia Initialen
1952
LA – Henk Krijger
Reclame Kapitalen
1922
Wagner & Schmidt
Regina
ca. 1902
Berthold?
Reiner Script
1951
LA. – Imre Reiner
Romaans, div. soorten, compl. ’09
1903
Riegerl Weissenborn, Barnhart + Sp. e.a.
Rondo
1947
LA – S. Schlesinger en D. Dooijes
Roos, De, Romein + Curs. (halfv. + open ’53)
1947/51
LA – SHdR
Royal Antieke
1909
Berthold
Savoy (als nu Bristol + Carlton)
1936
LA – SHdR
Schaduw Kapitalen
1919
LA – Arthur Schulze
Schoolmediaeval
1903
Naar gewijzigde copie van Cushing Monotone, ATF
Schrijfmachineletter 1324 en 1324a
1901
Benj. Krebs
Schrijfmachineletter nr 1696
1909
‘American Typewriter’, ATF
Select (matrijzen 1929 gereed)
1930?
‘Albert Antikva’, Berling
Simplex
1940
LA – SHdR
Omlijnde Antieke, zie Antieke, Omlijnde
Reclame, Smalle, zie Smalle Reclame
Romein, Vette, zie Vette Romein
Schrijfletter, Smalle Vette, zie Smalle Vette Schrijfl.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
14/15
naam
jaar
herkomst/ontwerper
Sirene (geen matrijzen; doorverkoop)
1932
‘Signal’, Berthold
1911
‘Monitor no. 5’, Barnhart Bros. + Spindler
1912
Wagner & Schmidt
Smalle Vette Schrijfletter (geen matrijzen, doorverkoop)
1928
‘Schmale Fette Schreibschr.’, Berthold
Sparta
ca. 1903
?
Stilo
1920
‘Die Mode’, Ludwig & Mayer
Studio
1946
LA – A. Overbeek
Succes (uit Das Ant., Lux, Recl.Kap.)
1928
LA – SHdR
Tiffany
1908
dito, nu genaamd ‘Typo Shaded’ enz. ATF
Titelkapitaaltjes
1907
‘Engraved Title’, Barnhart Bros. + Spindler
Transito
1930
LA – Jan Tschichold
1932
‘Fette Antiqua’, Berthold
1911
‘Title Shaded Litho’, ATF (deels via Turlot, nu FTF)
Smalle Halfv. Antieke, zie Antieke, S.hv. Smalle Halfvette Mediaeval Smalle Magere Antieke, zie Ant. Sm. Magere Smalle Mediaeval, zie Mediaeval Smalle Reclame Smalle Vette Antieke, zie Antieke, Sm. Vette Smalle Vette Egyptienne, zie Egyptienne, Vette Verlengde
Verlengde Etienne, zie Etienne, Verlengde Verlengde Vette Antieke, zie Ant. Verl. Vette Vette Antieke, zie Antieke Vette Vette Romein (geen matrijzen; doorverkoop) Vette Verlengde Egyptienne, zie Egyptienne, Vette Verlengde Vette Verlengde Etienne, zie Etienne, Vette Verlengde Visite
Inkt Volgens van Dale is inkt een vloeistof waarmee men schrijft, tekent of drukt. Nu is de vloeistof die wij gebruiken om te drukken een hele dikke, eigenlijk meer een pasta. Zelfs zo dik dat we een spatel of inktmes (plamuurmes) nodig hebben om het uit het inktblik te halen en op de rollen aan te brengen of het in de inktbak van de pers te doen. Soms is zelfs door een te lage temperatuur de inkt zo dik dat hij niet goed te verwerken is. Hij verdeelt zich dan niet goed over de rollen en dus ook niet over onze drukvorm, waar die ook uit mag bestaan. Een klein lettercorps of hele dunne lijntjes in linosneden zullen daardoor dichtlopen. Als u dus uw drukkerij niet constant verwarmt, is het aan te raden om de avond tevoren deze ruimte alvast op een redelijke werktemperatuur te brengen. Dit is voor u prettiger om in te werken, maar ook is het goed voor de rollen in uw pers. Deze functioneren dan net als u veel beter. Ondanks een goede temperatuur kan het zijn dat uw inkt nog niet dat doet wat u ervan verwacht. Denk niet dat ik hier voor elk probleem een oplossing paraat heb, want dat is niet zo en zal ook nooit zo zijn. Factoren die hier een rol spelen zijn: uw pers (een cilinder- of een degelpers), de conditie van de rollen, het papier, uw drukvorm (is die van lood, hout, lino of kunststof (cliché)) en natuurlijk uw inkt. Op mogelijke problemen in verband met inkt wil ik op verzoek van DidM graag wat dieper ingaan. Stel, u hebt een blik inkt in uw bezit en heeft maar een klein beetje inkt nodig. Wat ik veel zie gebeuren, is dat men met een spatel een klein beetje inkt uit het blik wil halen. Er zit een vel op de inkt en u haalt dan een klein stukje dit vel weg. Als de inkt dan te koud is, loopt door de dikke viscositeit dat ‘kuiltje’ niet vol met de restant inkt in het blik. De wanden van dat kuiltje, daar gaat zich ook een vel op vormen. De volgende en daaropvolgende keer gebeurt dat weer. Op een bepaald moment heeft u een blik inkt dat een vel heeft van enkele centimeters. Het gevolg is dan vaak kleine deeltjes inktvel op uw rollen en dus op uw drukwerk. Nu hoor ik u al zeggen: daar heb ik geen last van, want ik heb bijna nooit een vel op mijn inkt omdat ik ‘overnight’ inkten heb. Maar dat droogt zo slecht.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
16/17
Nu, dat is goed verklaarbaar. In deze inkten zit wel een droogstof. Die wordt op de offsetpers geactiveerd door het vocht dat men bij dit drukprocedé nodig heeft. Wij als (hoogdruk) margedrukkers gebruiken geen vocht, dus wordt het niet geactiveerd en droogt de inkt slecht of soms helemaal niet op uw papier. Bij zachte, zuigende papieren gaat het beter dan bij harde papiersoorten. Gebruik dus oxidatief drogende inkten! Verder zijn er ook zo genoemde Rubberbase inkten. Daar heb ik geen ervaring mee, dus kan ik er niets over schrijven. Heeft u een pers met een inktbak, doe dan niet teveel inkt in de bak. Beter indien nodig er wat bij doen dan terug in uw inktblik. In de inktbak vervuilt uw inkt altijd enigszins door papierstof, poeder of gewoon het stof dat altijd wel in uw drukkerij zweeft. Gaat dit terug in het blik, dan is het op een gegeven moment meer troep dan inkt en gooit u het als nog weg. Goed, u bent nu zuinig op uw inkt en gaat een drukwerkje maken in meer dan één kleur, en dan ook nog gedeeltelijk over elkaar, bijvoorbeeld geel en blauw. Bijna alle inkten die wij gebruiken zijn transparant. Het deel wat in dit geval dan over elkaar wordt gedrukt, wordt door deze transparantie dus eigenlijk gemengd tot groen. Dit is redelijk tegen te gaan door dekkende inkten te gebruiken, maar helemaal zal niet lukken. Nu heeft u vandaag het geel gedrukt, en het blauw komt later wel, het wordt mooi weer en u gaat even naar de camping. Bij terugkomst moet de tuin gedaan worden en ja hoor, zes weken later wilt u het blauw over het geel gaan drukken. Een goede kans dat het geel inmiddels zo hard is geworden dat het blauw op het geel ‘ketst’. Niet doen dus. Ja, het gaat ook wel eens goed, maar waarom het risico lopen? Tenzij u zoiets mooi vindt, ga dan vooral uw gang. Drukt u met hout of linoleum en krijgt u het beeld niet helemaal ‘gevuld’ met inkt, doe er dan een héééél klein beetje terpentine of petroleum door. Meestal word het dan wel gevuld. De moderne wasmiddelen zou ik hier niet voor gebruiken. Het spreekt voor zich dat u dit ook niet terug doet in uw inktblik. Oxidatief drogende inkten drogen niet alleen op het te bedrukken papier, maar ook op uw drukvorm. Was uw drukvorm als u klaar bent of even een pauze houdt daarom goed uit met een daarvoor geschikt wasmiddel. Alleen om de vorm uit te wassen gebruik ik een vluchtig wasmiddel, bij voorbeeld wasbenzine. Een klein beetje op een niet te harde borstel is voldoende. Even naborstelen met een droge borstel en uw vorm blijft goed bruikbaar. Let wel op, wasbenzine is een zeer vluchtig middel, dat brandbaar is en niet echt veilig voor u en uw omgeving!
Het mengen van kleuren De meeste van ons hebben niet zoveel inkt in huis dat ze elke kleur die in de professionele drukkerijen gemengd wordt ook kunnen mengen. Zij gebruiken het pms-mengsysteem met de daarbijbehorende recepten voor diverse soorten papier. Toch kunt u met zes blikken inkt — magenta, cyaan, yellow, zwart, transparant- en dekwit — heel ver komen. We nemen even voor het gemak de kleuren magenta (vierkleuren-rood) en yellow (vierkleuren-geel). Magenta is een enigszins blauwachtig rood. Mengen we dit in ongeveer gelijke delen met yellow, dan krijgen we een ‘midden’rode kleur. Gaan we minder magenta bij yellow toevoegen, dan wordt het een roodachtig oranje. Nog iets minder geeft oranje en nog weer iets minder een geelachtig oranje. ‘Minder’ magenta toevoegen, hoe bedoel je? Wel, hiermee wil ik aangeven dat als je een lichte oranje kleur wilt mengen, je altijd de lichte (gele) kleur als basis moet nemen. Dan voorzichtig beetje voor beetje de donkere kleur toevoegen en dus niet andersom. Zeker weten, je mengt dan te veel. Nu denkt u misschien ‘Maar als de kleur me te donker is, dan kan ik toch ook transparant wit toevoegen?’ Dat is een foute denkwijze. Probeer het maar eens, meng eens twee oranje kleuren, de één flink wat lichter (geler) dan de ander. Meng ze dan beiden met 50% transparant wit en u ziet wat ik bedoel. Transparant, het woord zegt het al, maakt de kleur transparanter en dus niet lichter oranje. Met dekwit geeft u de keur meer dekkend vermogen op gekleurd papier. Maar let op, het maakt uw kleur ook ‘witter’. We gaan weer even terug naar oranje. Als u hier in plaats van wit een klein beetje zwart toevoegt, dan krijgt u een bruine kleur. Het bovenstaande werkt met yellow en cyaan hetzelfde. Met cyaan en magenta ook, zij het in mindere mate. Het mengen van kleuren gaat heel goed op een glasplaat. Het is hard, vlak en er blijven na het schoonmaken geen kleurresten achter. Om een kleur uit basiskleuren te mengen heeft u drie spatels nodig: twee voor de te gebruiken kleuren en één om te mengen. Voorkom kleurvervuiling in uw blikken. Als u een kleur heeft gemengd en wilt weten hoe dit op het te bedrukken papier er uit ziet kunt u het volgende doen: Doop een vinger een heel klein beetje in de inkt en dip dit uit op het papier. Het vergt enige oefening om dit met niet teveel of te weinig inkt te doen. Is het te dik, dan maakt u het dipplekje wat groter. Er moet ongeveer net zoveel inkt achterblijven als met drukken. Als u deze oefening na een drukklusje doet, dan heeft u een voorbeeld hoe de kleur uitgedipt er uit moet zien.
Het toepassen van kleuren Een warm rood doet u denken aan een fijne fles rode wijn, een fris blauw aan de reclame voor een koelkast, een donkerbruin aan een fris hoppig biertje. Dat laatste kan in die koelkast, die fles wijn niet. Maar dat heeft niets met inkt te maken.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
18/19
Zelfs wit kan een zeer koude indruk geven; kijkt u maar eens naar de ogen van een zilvermeeuw. Als u het pakket folders dat u elke week in uw brievenbus vindt eens goed bekijkt, hoeft ik verder hierover niets uit te leggen. Ga na dit alles bijvoorbeeld eens een lino snijden van een boom, de stam in bruin, de kruin in groen. Meng eens wat kleuren en zie wat u met het mengen van kleuren kunt bereiken.
Hoe komt u aan inkt? Er zijn nog groothandels in Nederland die drukinkt verkopen, of zij dat aan u willen doen is mij niet bekend. Misschien dat DidM hier een bemiddelende rol in kan spelen. Dat geldt dan ook voor inkthulpmiddelen, poetsdoeken en wasmiddelen. Wellicht dat u een plaatselijke drukker kent die in deze wat voor u wil betekenen. Mocht u een vraag over het bovenstaande hebben, via de redactie van de nieuwsbrief kunt u mij bereiken. Luuk de Jong
Klein boekdruk museum in Tsjechië Tijden onze rondreis in 2008 door Tsjechië kwamen we tot onze verbazing een bordje tegen op een lantaarnpaal wat ons naar een klein boekdrukmuseum verwees. Aangezien mijn vrouw en dochters stellen dat ik inkt in plaats van bloed in mijn aderen heb, zult u begrijpen dat het niet lang duurde of ik stond binnen. Het was met handen en voeten praten, want de dame die daar alles verzorgde sprak geen woord over de grens. Het museum was 1 grote zaal van ongeveer 10 bij 25 meter, met een hele boel vitrines met oude boeken en materialen. In een van de hoeken staat een nagebouwde houten pers uit eind 15e, begin 16e eeuw. In die tijd had hier een broedergemeente een eigen drukkerij. Zij hebben toen 76 titels gedrukt, met als hoogtepunt de zesdelige ‘Bohmische Bibel’. De kwaliteit zou gelijk zijn aan de toenmalige Nederlandse drukkunst. Het museum bevind zich in het plaatsje Kralice nad Oslavou. Een nader adres heb ik niet, maar het ligt achter de kerk. Het dorp is zo klein dat het u geen moeite zal kosten om het te vinden. Het logo van het museum is een schild met twee konijnen en een afbeelding van een oude pers. Zou dat iets met vermenigvuldigen te maken hebben? Kortom, bent u in de buurt van Brno dan is een bezoek zeker de moeite waard. Zie ook: www.kraliceosl.cz. Luuk de Jong
Agenda De Baaierd en de Eikeldoorpers in het Leids Wevershuis In Leiden staat op de Middelste Gracht 143 een ‘geconserveerd’ wevershuis. Doortje de Vries en Silvia Zwaaneveldt hebben daar beiden werk hangen dat past bij deze plek waar in de afgelopen eeuwen wevers, boekdrukkers, broodslijters en studenten woonden. Tijdens de expositie, die tot en met 21 oktober duurt, wordt er elke dag een nieuwe kaart gedrukt. Het Leids Wevershuis is te bezoeken van dinsdag tot en met zondag van 13.00– 16.00 uur. Meer informatie op www.silviazwaaneveldt.wordpress.com en op www.leidswevershuis.nl
Silvia Zwanneveldt en David Bonnet aan de pers. Zie ook pagina 25.
Inspiratieworkshop bij Titi Zaadnoordijk, 13 & 14 oktober 2012 ‘ik wil liever een nieuw geluid krachtig en vers en viriel en zwanger niet smachtend naar wat zou kunnen zijn maar doortastend en met van plezier gekrulde tenen’
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
20/21
Het is weer herfst, een heerlijk frisse wind waait door de tuin, Titi is hard aan het werk in haar atelier, nieuwe tekeningen, gedichten en linoleumsnedes. En binnenkort organiseert ze wegens eerder succes weer een inspiratieworkshop, op 13 & 14 oktober a.s. kan je aan de slag. Laat je inspireren door Titi in haar atelier tijdens een 2-daagse workshop. Lekker aan het werk met papier en krijt of met kwast en verf, met gutsen, linoleum en drukinkt. Schrijven kan ook, of van alles wat. Ga aan de slag met je eigen verhaal of/en aan de hand van opdrachten van Titi. Er is plek voor maximaal 5 mensen. De kosten zijn voor 2 dagen 250 euro incl. materiaal, koffie, thee en lunch. Voor meer informatie en inschrijven, neem contact op met Titi, tel. 0561-481223, halloAtiti.nl of kijk op www.titi.nl. 13 & 14 oktober, zaterdag 10-17 uur, zondag 10-16 uur Atelier Titi Zaadnoordijk, Voetpad 69, 8483 jr Scherpenzeel (Fr)
Papier Biënnale Rijswijk 2012 in Rijswijk en Den Haag Met de Papier Biënnale 2012 opent Museum Rijswijk op 4 september de deuren van de nieuwbouw. Deze internationale tentoonstelling is te zien tot en met 25 november.
Partner Museum Meermanno in Den Haag opent op 1 september. Dit museum richt zich bij de Papier Biënnale 2012 op kunstenaars die werken met boeken en letters en toont hun spectaculaire installaties, films en kunstwerken. Bij de Papier Biënnale Rijswijk 2012 verschijnt een catalogus (Ned./Eng.). Openingstijden beide musea: dinsdag tot en met zondag van 12-17 uur. Museum Rijswijk, Herenstraat 67, 2282 br Rijswijk, www.museumrijswijk.nl Museum Meermanno, Prinsessegracht 30, 2514 ap Den Haag, www.meermanno.nl
Renze Koenes na 30 jaar terug in Castricum! In oktober 2012 is in in Galerie Sopit werk te zien van de schilder en graficus Renze Koenes uit Deventer. Een bijzondere gelegenheid: Renze is van oorsprong Castricummer en in 1982 naar Kampen vertrokken om daar illustratieve vormgeving aan de Hogeschool voor de Kunsten ‘Constantijn Huygens’ te studeren. Sindsdien houdt hij zich bezig met vrij tekenen, het maken van schilderijen en wandschilderingen, en grafiek. Verder doceert hij part-time aan de Jan des Bouvrie Akademie in Deventer. Met liefde verbeeldt Koenes in verschillende technieken alledaagse onderwerpen, waarbij hij de suggestie van ruimte en stofuitdrukking ondergeschikt maakt aan een tamelijk onverwacht spel van vlakke vormen, patronen, contrasten en kleur. Ondanks de vervormingen die hij welbewust toepast blijven de afgebeelde voorwerpen en huiselijke scenes uit de omgeving van de kunstenaar herkenbaar. Naast het schilderen met gouache en olieverf is Koenes gespecialiseerd in de zeefdruktechniek. In zijn zeefdrukken blijft hij zijn thematiek en hang naar sterke stilering trouw, wat altijd sterk in het oog springende, maar intieme interieurs oplevert. Galerie en Grafisch Atelier Sopit, Anna Paulownastraat 22, Castricum Open: van 21 oktober t/m 2 december — iedere zondagmiddag van 13.00 — 17.00 uur. Zie ook www.sopit.nl
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
22/23
Tentoonstelling drukwerk Hester Verkruissen ‘Eigen boeken maken is soms leuker dan die van een ander catalogiseren.’ Onder dit motto werkte Hester Verkruissen sinds de jaren ’70 aan een omvangrijk en herkenbaar oeuvre. De Bibliotheek van de Rijksuniversiteit Groningen eert haar op 15 mei van dit jaar overleden collega met een overzichtstentoonstelling van haar drukwerk. De tentoonstelling loopt tot en met 28 oktober 2012 en is vrij toegankelijk gedurende de openingstijden van de Bibliotheek. Trappenhuis 3e verdieping, Universiteitsbibliotheek Groningen, Broerstraat 4 Meer informatie: www.rug.nl/bibliotheek
Weekendworkshop ex libris Antje Veldstra oktober Van vrijdag 26 t/m zondag 28 oktober geeft Antje Veldstra, graficus en typograaf, een workshop over het maken van een ex libris. Een ex libris werd vroeger in een boek geplakt als zijnde het eigendomsmerk. Dit gebruik is uit de mode geraakt. Het ex libris wordt nu wereldwijd verzameld en geruild. Het is voor de liefhebber een relatief goedkope manier om een mooie verzameling internationale kleingrafiek in bezit te krijgen. In mijn ruime atelier staan drie etspersen en een halfautomatische proefdrukpers. Verder heb ik een aardig assortiment lettertypes in diverse corpsen in mijn bezit. Het is heel goed mogelijk om tijdens één workshop een ex libris te maken. Om de workshop mogelijk te maken voor belangstellenden die verder weg wonen hebben we een goede oplossing. In onze woonboerderij hebben we boven het atelier een comfortabele groepsaccommodatie zodat er verder niet gezocht hoeft te worden naar een slaapplek. Kosten weekendworkshop: per persoon/ per weekend voor vijf dagdelen les H 245. De prijs is inclusief materialen, eten, drinken en twee overnachtingen (excl. overnachting H 195).
Adresgegevens: Rijksweg 10-A, 9731 aa Groningen, tel. +31 50 5490497 Kijk voor meer informatie op www.antje-veldstra.nl/workshops.php Aanmelden of contact via infoAantje-veldstra.nl
De Klaproos/Le Coquelicot op de beurs De Klaproos/Le Coquelicot staat de komende tijd — behalve op de Boekkunstbeurs in Leiden — ook nog op twee Franse beurzen:
15e internationale Bookfair 2012, Marseille Zaterdag 13 en zondag 14 oktober 2012, beide dagen 13.00 tot 19.00 uur, zal de Klaproos/Le Coquelicot vertegenwoordigd zijn op deze internationale bookfair. Heb je zin om nog even van de nazomer te genieten en van mooie boeken van over de hele wereld, kom dan naar dit weekend in deze oude havenstad. www.ateliervisavis.com
Page(s) 15, Parijs Vrijdagmiddag 23, zaterdag 24 en zondag 25 november 2012 is De Klaproos/Le Coquelicot aanwezig op Page(s) 15 in Parijs. Voor liefhebbers van bibliofiele uitgaven een heerlijke beurs. Zoveel fantastische uitgaven en zo divers. Ben je boekbinder, kom ook eens kijken: zoveel mooie handgebonden boeken. www.pages-bibliophilie.eu
Nieuw verschenen Katarina Rudebeck Voor mijn nieuwe boek Woorden op het papier heb ik vier gedichten van Per Lindberg uit zijn bundel Måndagsdikterna, Stockholm, 2006, vertaald naar het Nederlands. Per Lindberg beweegt zich op zijn gemak in het dagelijkse, hij is een grootogig toeschouwer. Maar in zijn gedichten drijft ook iets anders en vreemds: ‘Iedereen kan waarnemen hoe een onbeheerde stem/ in het ventilatiesysteem van de bibliotheek/ veroorzaakt dat iedereen in de leeszaal verschrikt in zichzelf kijkt.’ De gedichten zijn zowel in het Zweeds als in het Nederlands afgedrukt. Per Lindberg is geboren in Hägersten, Zweden, waar hij nog steeds woont.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
24/25
Naast de gedichten zijn een aantal schetsen en ontwerpen opgenomen gemaakt voor een tentoonstelling in de grote zaal van het capc Musée d’art contemporain te Bordeaux. Objecten, als bouwwerken, in een verlaten landschap. In mijn beeldend werk voel ik mij verwant aan de gedichten van Per Lindberg. Het gaat ons beide om met minimale middelen te komen tot de kern waarbij de beschouwer een grote ruimte krijgt tot interpretatie. Woorden op het papier telt 15 bladzijden, afmeting 30 · 22 cm, Biotop 120 grs. Druk binnenwerk: inktjetprinter. Omslag: Johannot 240 grs, linodruk op voor- en achterzijde. Oplage 30 genummerde exemplaren. Prijs H 45 (incl. verzendkosten). Katarina Rudebeck, Anna van Hensbeeksingel 228, 2803 lm Gouda, katarinarudAhetnet.nl
Pastei Verliezingsstrijd 2012. Pastei reageert op uitspraken in de media omtrent de strijd tussen Rutte en Roemer. Het gedicht ‘Het (Homo)Huwelijk’ van Willem Elsschot (Rotterdam, 7 mei 1910), hertaald. Poster 20 · 30 cm, pakpapier, biljetletter, garamont 18 punts. Boekdruk, oplage 25, H 15 excl. verzendkosten. Pastei, Alex Barbaix, Werkgebouw het Veem, –1.19, Van Diemenstraat 410–412, 1013 cr Amsterdam, pasteiAchello.nl
Lies Verdenius Ter gelegenheid van de tentoonstelling Boundless Artbooks, georganiseerd door het Amsterdams Grafisch Atelier, liet ik mij inspireren door een gedicht van Bernlef voor mijn nieuwe uitgave Het vrije veld. Dit gedicht met dezelfde titel ademt een atmosfeer van stilte, leegte en ruimte. De dichtregels ‘Uit de hemel hangen draden, slordig afgehecht’ en ‘bewegend in de wind (want altijd waait het daar)’ deden mij besluiten de wuivende neerhangende takken van een treurwilg als verbeelding te nemen. Deze zijn verwerkt in een serie litho’s met de dichtregels daarin gedrukt. De tekst is gedrukt in de Bodoni, cursief, 18 pnt. De oplage bestaat uit 18 exemplaren, Japans gebonden, Romeins genummerd en gesigneerd. De prijs is H 200. Op 21 september 2012 was de eerste presentatie van deze uitgave binnen de expositie Boundless Artbooks in het Amsterdams Grafisch Atelier in de Laurierstraat 109 in Amsterdam. De expositie van de losse pagina’s van de boeken in de Passage van het aga duurt t/m 13 oktober. Lies Verdenius, Bilderdijkkade 21 A, 1053 vb Amsterdam, tel. 020 6830255, l.verdeniusAzonnet.nl, www.liesverdenius.nl
De Baaierd David Bonnet (1921) schrijft haiku’s tijdens het lopen, fietsen of als hij uit het raam kijkt. Uit zijn werk koos Silvia Zwaaneveldt tien landschappelijke haiku’s en heeft die in twee verschillende uitgaven gebundeld.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
26/27
In het boekje Vergezichten moet de lezer zelf het landschap oproepen wat door Bonnet geschetst is. Boekdruk, oblong 19 · 13 cm met cahiersteek, oplage 80 exx. H 10 excl verzendkosten. In Haiku’s is het landschap ook als prent gedrukt en ligt de haiku er in een transparant vel over heen. Boekdruk met tien prenten van Silvia Zwaaneveldt, 35 · 24 cm met Japanse binding, oplage 30 exx. H 150 De prenten zijn ook ingelijst (50 · 70) te koop met een blinddruk van de haiku op het passepartout. H 170 De Baaierd, Silvia Zwaaneveldt, Gerrit Doustraat 4, 2311 xp Leiden. s.j.m.zwaaneveldtAhccnet.nl
The Yeats Sisters Press De laatste 3 uitgaven van The Yeats Sisters Press zijn; In de Pampa van je Dromen. Nog niet eerder uitgegeven light verse van Piet Meeuse. Het boek bestaat uit 8 bladzijdes met 1, 2 of 3 linosnedes in zwart per bladzijde. Iedere bladzijde bestaat uit een uitgesneden silhouet. De tekst is gezet en gedrukt in Gill. De maat is 32 · 23,5 cm. De oplage is 8 stuks. De prijs is 200 euro.
Dots & Dephts. Leporello met linosnedes in zwart, gedrukt op oude zeekaarten. De tekst is gezet en gedrukt in Gill. De maat van de bladzijde is 19,5 · 14,5 cm. De lengte van de hele leporello is 214,5 cm. De oplage is 3. De prijs is 130 euro. Hoe brengt u uw vacantie door? De tekst komt uit ‘het Kanarieboekje’ nr. 132. De tekst is gezet en gedrukt in Bodoni en schrijfmachineletter. De maat van het boekje is 21,5 · 15,7 cm. De omslag is van linnen met bedrukte foto. De oplage is 3. De prijs is 110 euro. The Yeats Sisters Press, Willem Barentszstraat 23, 3572 pb Utrecht www.noorvanderbrugge.nl
Tankerboot Mooi hè, zo’n naadloze bh! is de derde publicatie uit de reeks Reisdocumenten. Deze reeks bestaat uit documenten die door reizigers zijn achtergelaten in de trein, maar gelukkig meegenomen door de uitgever. Na een korte rustperiode worden de teksten opnieuw vormgegeven en geheel verfrist weer in de trein gelegd. Deze handleiding voor het organiseren van een filiaalavond heeft de uitgever gevonden in de trein tussen Den Haag en Haarlem. Mooi hè, zo’n naadloze bh! is een handleiding voor het organiseren van een filiaalavond aan verkoopmedewerkers van een warenhuis In de handleiding wordt uiteengezet op welke manier de kleding moet worden gepresenteerd, stilgestaan bij de rol van de Modeaanvoerder, welke Gouden Moderegels we kennen en hoe de Unieke Product Kenmerken aan de klant moet worden gebracht: ‘Mooi hè, zo’n naadloze bh! Daar ziet of voelt u helemaal niets van tijdens het dragen.’ Jayzz van Dam (redactie), Mooi hè, zo’n naadloze bh!, tb05 — Reisdocumenten 3 275 genummerde exemplaren, 48 pagina’s, 12,5 · 19 cm, genaaid gebrocheerd isbn 9789081277051, H 10,75 (inclusief verzending) Uitgeverij Tanker Boot, Tetterodestraat 19, 2023 xk Haarlem www.tankerboot.nl
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
28/29
In de Bonnefant Paddy upon the Canal De Engelse kanalen uit de 18e en 19e eeuw zijn gegraven door duizenden arbeiders, die navigators of navvies werden genoemd. Toen de spoorwegen opkwamen ging deze naam over op de spoorwegarbeiders en nu nog is een navvy een wegarbeider. Bij deze werkzaamheden ontstonden talloze songs, die in latere jaren als volksmuziek verzameld werden. ‘Paddy upon the Canal’ is zo’n lied, dat uit de jaren zestig van de 19e eeuw stamt, waarin Paddy uit Ierland aan het kanaal werkt. Dat kanaal ligt, afhankelijk van de versie, bij Newcastle, Glasgow of zelfs Philadelphia. In de nu afgedrukte versie werkt Paddy aan de Stroudwater Navigation, in de buurt van Gloucester in West Engeland, waar hij veel succes heeft bij de meiden. Stroudwater Navigation is een van de vele kanalen die, nadat ze in de vorige eeuw gesloten zijn, nu weer door vrijwilligers worden gerestaureerd. Bij de tekst, die uit de letter Post-Mediaeval is gezet, zijn vier tekeningen afgedrukt in groen, blauw en okergeel van Rigby Graham, met diverse plaatsen aan de Stroudwater Navigation. Het boekje meet 23,5 · 15,5 cm en heeft 16 pagina’s handgeschept Magnani papier. De oplage van 60 is gestoken in een citroengeel omslag met Iers-groene opdruk. Een exemplaar kost H 20 (incl. verzendkosten).
A Legend of Antrim Thomas D’Arcy McGee (1825–1868), een Iers activist die zich uiteindelijk in Canada vestigde, schreef deze bewerking van een oude Ierse legende. Twee jongemannen strijden om de hand, maar vooral om het land, van een trotse dame. De winnaar verkrijgt zijn bruid door een opmerkelijke truc. Het gedicht is geïllustreerd met drie houtsneden (landschappen) van de Engelse schilder Rigby Graham. De tekst is gezet uit de Neue Hammer-Unziale en gedrukt op handgeschept Losin papier: 15 blz., ingenaaid met omslag. De oplage bedraagt 60 exemplaren; prijs H 30. Hans van Eijk / In de Bonnefant, Pastoor Pendersstraat 21, 6262 pb Banholt bonnefantpressAhetnet.nl
Ergo Pers Najaar 2012 verschijnt Giotto’s hemel, met gedichten van Stefan Hertmans en etsen van Karel Dierickx. Deze nieuwe uitgave van Ergo Pers wordt voorgesteld op 12 oktober, 20.00 uur in het Poëziecentrum te Gent. In de gedichten van Hertmans ontvouwt zich een Toscaans of Umbrisch landschap; Giotto, Piero della Francesca, Luca Signorelli, Il Perugino, Pinturicchio en Fra Angelico ‘verleiden het paradijs met schoonheid van de hel’. Giotto’s hemel is voor Karel Dierickx een zevende kunstenaarsboek. Voor de etsen liet hij zich inspireren door sinopia tekeningen van Italiaanse schilders uit de vroege Renaissance, Piero della Francesca, Giotto, Buonamico Buffalmacco. Giotto’s hemel is een tweetalige uitgave en verschijnt in een beperkte oplage van 36 exemplaren. Marlene Müller-Haas vertaalde de gedichten naar het Duits. Bij elk exemplaar hoort een suite van drie door de kunstenaar genummerde en gesigneerde etsen en een handschrift van de dichter. Contact: Rein Ergo, Ergo Pers, Muinkkaai 30, B 9000 Gent, + 32 (0) 9 225 60 40, ergo.persAtelenet.be. Meer info en afbeeldingen op www.ergopers.be
De Hof van Jan Sinds juni 2011 bestaat in de drukkersstad Haarlem het collectief de Hof van Jan. In hun werkplaats maken de vier deelnemers (Jaap Blansjaar, Thomas van Grafhorst, Bubb Kuyper en Nop Maas) gezamenlijk of individueel hun drukwerkjes, liefst in samenwerking met beeldende kunstenaars.
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
30/31
Een van de meest in het oog springende uitgaven is een boekje met vier nog nooit gedrukte brieven van J.J. Voskuil aan Henk Romijn Meijer uit de jaren vijftig: Hopelijk gaat het straks bij God beter. Dat zal zonder twijfel een collector’s item worden. Henk Romijn Meijer leert Han Voskuil kennen via zijn broer Rein, die met Voskuil bevriend is. Als Henk en zijn vrouw Elizabeth Mollison begin 1957 in Australië gaan wonen, komt een briefwisseling op gang tussen Amsterdam (Lijnbaansgracht 84 hs) en Prahran (46 Murray Street). Deze Trans-Atlantische briefwisseling eindigt als het echtpaar Meijer in 1959 terugkeert naar Amsterdam. De vier brieven verschijnen voor het eerst in druk. Het boekje (16 pagina’s, cahiersteek met stijfje en los omslagje) werd gezet uit de Bembo en gedrukt in een oplage van 100 exemplaren door de Hof van Jan. Deze uitgave is, zolang de voorraad strekt, uitsluitend te bestellen via de webwinkel: www.hofvanjan.nl/webwinkel.
Triona Pers Belcampo: Een vriendelijk woord, deel veertien in de Ark Reeks bevat enkele alinea’s uit De zwerftocht van Belcampo (gepubliceerd in 1938). De schrijver, die er uitzag als een ‘heerenlandlooper’, liftte en liep van Amsterdam naar Rome. Door onderweg tekeningen te maken voorzag hij in zijn onderhoud. Hij beschreef in zijn boek zijn ontmoetingen. De tekst is gedrukt van kleine houten letters (schreefloos en ‘Art Deco’), een plastic letter (Choc) en de loden Helvetica. 16 pagina’s. Oplage 70 exx. Prijs: H 13 (+ verz.k.) Zinnen verzetten rond het Lauwersmeer bevat een unieke kijk op het Nationaal Park Lauwersmeer. De met Waddengoud bekroonde dichter Gritter schreef een reeks van veertien gedichten, waarin zijn impressies van verleden, heden en toekomst van het Lauwersmeergebied centraal staan. De poëzie wisselt af met verhalen van Jan Willems, ten tijde van het schrijven van dit boek boswachter in het Lauwersmeergebied. Willems verhaalt op persoonlijke wijze onder meer over zijn eerste kennismaking met het gebied, de dilemma’s van het moderne natuurbeheer, en de komst van nieuwe soorten — zowel vroeger als in de tijd die voor ons ligt.
Het boek is verkrijgbaar voor H 8 (exclusief verzendkosten). Het is ook te verkrijgen bij de betere boekhandel. Triona Pers, Havenstraat 2, 9973 pl Houwerzijl, 0595 577247, mailAzolderman.nl www.zolderman.nl/triona
Studio 3005 In deze havenstad zonder zee zijn alle zeepaarden alleen zonder zee die geen bodem heeft, niet eens diepe eenzaamheid kent [...] Dit zijn de eerste vier regels van ‘Fuck toch gewoon op’ van Pam Emmerik. Het gedicht werd eerder als mural getoond in het Centrum Beeldende Kunst te Rotterdam. 2012 / 61 genummerde, in boekdruk vervaardigde exemplaren / 8 pagina’s. Het cahiertje kan besteld worden voor H 16,50 inclusief verzendkosten bij Marc Vleugels, Van ’t Hoffstraat 27, 2665 jl Bleiswijk, of via www.studio3005.nl/uitgeverij.
De Carbolineum Pers Bij De Carbolineum Pers te Kalmthout (België) verschijnt Een jager in de sneeuw, een nieuw kort verhaal van Leo Pleysier over een beklijvende jeugdherinnering: een varkensslacht op de ouderlijke boerderij. Het boekje is met de hand gezet uit de Van Dijck, en met vier tweekleuren houtsneden van Nicholas Meersschaert, gedrukt op Van Gelder, 22 cm., 16p, ingenaaid in omslag, en in beschermend schuifdoosje. Oplage 50 genummerde en gesigneerde exemplaren. Prijs 60 euro. De Carbolineum Pers, Huize Salvia, Nieuwe Dreef 6, 2920 Kalmthout, 00 32 (0)4 77 77 22 51, www.carbolineumpers.be
Falstaff & Fakir Bij Falstaff & Fakir verscheen van Bertie van der Meij: Dust. Artist book, 16 blz. met een gedicht en foto’s, met de hand ingenaaid in een stofzuigerzak. Bevat tevens een
n ie uws b r i e f Drukwerk in de Marge nummer 142, oktober 2012
32
strook van 2,5 meter stofdoektextiel met citaten uit de wereldliteratuur. Engelstalig. — Gedicht, foto’s, keuze van citaten, en boekontwerp door Bertie van der Meij. — Alle tekst met de hand gezet, lettertype Folio; de titel in biljetletters. — Tekst gedrukt op handgemaakt Nepalees papier, katoenen stof, en een papieren stofzuigerzak. Foto’s met inkjet geprint op transparante folie. — Handgenummerde oplage van 24 exemplaren. Als ik een statement over het boek zou moeten maken, zou ik zeggen dat ik een paar verbanden wilde laten zien tussen onze dagelijkse omgang met stof, de manier waarop we zowel de mooie als de lelijke kanten van onze werkelijkheid ervaren, en ons besef van vergankelijkheid. (BvdM) Eerder verschenen bij Falstaff & Fakir: Heinrich Heine, Prinses Sabbat. Nederlandse vertaling door Henri Wijsbek. Verschenen in maart 2012 in een oplage van 60 exemplaren. Prijs Dust: H 37,50 Prinses Sabbat: H 17,50. Zie ook de website van Falstaff & Fakir: http://falstaff-fakir.nl/
colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van de Stichting Drukwerk in de Marge. Voorzitter: Bubb Kuyper, bubbkuyperAnetaffairs.nl Secretaris: Silvia Zwaaneveldt, Gerrit Doustraat 4, 2311 xp Leiden, silviaAdrukwerkindemarge.org Penningmeester: Roosje Keijser, Koningsweg 7, 3582 ga Utrecht, roosjeAdrukwerkindemarge.org Overige bestuursleden: Alex Barbaix, Carolien ten Oever, Sander Pinkse Nieuwe contribuanten/adreswijzigingen graag doorgeven aan de secretaris. Nieuwsbrieven verschijnen 4 maal per jaar, begin januari, april, juli en oktober. Kopij voor de nieuwsbrief dient uiterlijk halverwege de voorafgaande maand binnen te zijn. Bijdragen liefst per e-mail naar nieuwsbriefAdrukwerkindemarge.org, of per post naar Nieuwsbrief Stichting Drukwerk in de Marge, Herengracht 51, 1015 bc Amsterdam. Redactie nieuwsbrief: Alex Barbaix, Sander Pinkse
