Drukwerk in de Marge Nieuwsbrief 145

1

BoekKunstBeurs op 2 en 3 november 2013 Zoals wij al eerder meldden, is de Boekkunstbeurs ook dit jaar weer in de Pieterskerk in Leiden. Het bestuur nodigt alle contribuanten van Drukwerk in de Marge van harte uit om op zaterdag 2 en zondag 3 november langs te komen of deel te nemen aan de beurs. In 2012 hebben zich meer drukkers gemeld dan in de voorgaande jaren, een goed teken! Even leek het er op dat de kosten voor de kerk het reële niveau zouden ontstijgen. Samen met het bestuur van de Stichting Handboekbinden zijn we gelukkig tot overeenstemming gekomen met de Pieterskerk, en kunnen we er de komende drie jaar tegen een vast bedrag onze tweedaagse beurs houden. In 2012 bezochten zo’n 1500 mensen de Boekkunstbeurs. De opgevangen geluiden bij de uitgang waren positief van aard: bezoekers waren verrast door het mooie aanbod en de gezellige en amicale sfeer. De beurs werd ook bezocht door de vele nieuwe contribuanten die de Stichting de laatste jaren mocht verwelkomen. Voor diegenen onder u die er totnogtoe niet toe kwamen ‘Leiden’ te bezoeken: doen!

issn 1382-1962 Juli 2013

Beursuitgave Net als bij de twee laatst gehouden BoekKunstBeurzen drukken we weer voor alle bezoekers een kort verhaal in beperkte oplage. Dit jaar hebben we Joost Swarte bereid gevonden een bijdrage te leveren aan deze speciale uitgave. Swarte is striptekenaar en grafisch ontwerper, maar ontwerpt ook meubilair, glas-in-loodramen (oa. voor het Johan Enschedé Hof in Haarlem), muurschilderingen en andere objecten. In zijn woonplaats Haarlem tekende hij het nieuwe ontwerp voor theater de Toneelschuur. Wij zijn dan ook zeer vereerd dat hij wil bijdragen aan de beursuitgave. Uiteraard zal Swarte ook de op de Boekkunstbeurs aanwezig zijn. De precieze gegevens over zijn optreden en signeersessie zullen in de volgende nieuwsbrief gecommuniceerd worden (oktober 2013). De beursuitgave zal bij de ingang aan bezoekers in plano worden uitgedeeld (in de beurstas). In de ‘boek&bindstraat’ kunnen zij de volledige totstandkoming van een boekje aan den lijve ondervinden: de tekst krijgt een omslag, daarna kan men de tekst ter plekke inbinden. Om de bezoeker zijn eigen ideale boek in elkaar te laten zetten, wordt er keuze geboden in omslagen en bindwijzen. In 2012 konden bezoekers kiezen uit bijna 20 verschillende omslagen. Zou u het leuk vinden ook aan deze productie mee

Drukwerk in de Marge Nieuwsbrief 145

Van het bestuur

te werken? Geef u dan op bij het bestuur: we zoeken net als vorig jaar een grote verscheidenheid aan drukkers voor de omslagen. Elke drukker levert maximaal 150 omslagen, de bijdrage van Swarte zal u — ter inspiratie — ruim vantevoren worden toegestuurd. Beurs- en verzameltafel Elk jaar geven zich zo’n 75 drukkers op voor een beurstafel. Samen met de boekbinders verdelen we ruim 400 strekkende meter tafel in de kerk. Dat is steeds passen & meten, maar over het algemeen is er voor iedereen altijd wel een plekje te vinden. U kunt zich voor een tafel opgeven bij het bestuur, liefst vóór maandag 7 oktober. Aanmeldingen na deze datum worden wel in behandeling genomen, maar we kunnen niet garanderen dat u op de door u gewenste plek terechtkomt. Een standaardtafel voor exposanten is 2 meter breed. Per dag kost deze € 20,-. Het is ook mogelijk om een halve tafel te huren, of een tafel van meerdere meters. De verschuldigde standhuur wordt op de beurs zelf door de voorzitter geïnd. Als de standhuur bij een individuele exposant op bezwaren stuit, dan kan dat aangegeven worden bij het bestuur. Net als vorige jaren is er bij de bestuurstafel ruimte ingericht voor de ‘verzameltafel’. Deze ruimte is speciaal bedoeld voor drukkende contribuanten die niet genoeg inbreng hebben voor een eigen tafel. Zo kunnen zij zich toch op de beurs presenteren. Als u het leuk vindt de verzameltafel een deel van het weekeinde te bemensen, dan houdt het bestuur zich daarvoor aanbevolen. Het aanleveren van drukwerk voor de verzameltafel geschiedt op de beurs zelf, of vooraf bij één van de bestuursleden.

Opgeven voor een eigen tafel of voor de verzameltafel kan via [email protected], of met een briefje aan Sander Pinkse (p.a. Herengracht 51, 1015 bc Amsterdam). Deelnemers aan de beurs krijgen na half oktober een plattegrond en een deelnemerslijst toegestuurd.

Ga niet alleen door het drukkersleven... Onderstaande bijdrage is van Kees Baart, margedrukker van het eerste uur. Ter aanmoediging om aan drukkersprojecten mee te doen. Onlangs vierde hij met zijn drukkersvrienden zijn 82e verjaardag op zijn buiten in Ermelo. Aan de pers staan of achter de letterbok je tijd verdoen, is natuurlijk een eenzame bezigheid. Niemand hoort je als je regel in pastei valt of als de drukspanning van je pers niet het gewenste resultaat oplevert. Mijn vrouw

was blij dat mijn persen in ’t Schuurtje stonden. ‘Ik hoor hem gelukkig niet als hij staat te vloeken’, was haar commentaar als vrienden naar mijn belevenissen vroegen. Vanaf de eerste aanschaf van een drukpers in 1975 (?) heb ik er voor gekozen veel met anderen te drukken. Als je ternauwernood weet waar die letters allemaal liggen in zo’n la en de eerste afdruk van hetgeen de wereld zou moeten verbeteren niet om aan te zien is, zijn raadgevers en ervaren drukkers van het grootste belang. In mijn geval waren dat Frans de Jong en Gerard Post van der Molen. Zij boden lessen aan in grafische technieken. Nou, dat was hetgeen ik zocht. Maandelijks reisde ik af naar de Brouwersgracht waar Frans woonde, of naar Leiden waar Gerard huis hield. Het was een gemengd gezelschap wat daar bij elkaar kwam. Ik vond het heerlijk om met die mensen op te trekken. Ik ga nu maar even voorbij aan de grote verschillen die beide docenten toonden in het benaderen van de techniek, ik heb er veel van opgestoken. Alleen in mijn schuurtje verder modderen, was voor mij geen optie. Met anderen samen wat maken, was immers veel leuker! Gelukkig boden drukkers uit de Stichting Drukwerk in de Marge daartoe regelmatig gelegenheid. Niet door mijn bescheidenheid aan drukkennis gehinderd, bood ik mij als deelnemer aan. Nu kijk ik terug op veel keurig gebonden uitgaven. Maar belangrijker nog voor mij zijn de vele contacten die daaruit ontstonden. Het kon niet uitblijven; ik wilde graag deel uitmaken van zo’n drukkersgroep. Met Gerard Post van der Molen kwam Corps 8 tot stand. Ook hier weer vriendschap bovenal. Nu mijn gezondheid nogal wat gebreken vertoont en ik zelfs afscheid heb moeten nemen van mijn drukpersen (op een Adanaatje en een bok met letters na), blijkt hoe belangrijk het is ‘relaties’ te hebben. Mijn aanmelding voor deelname aan de kalender voor 2014 voor de stichting Lettergieten (we zijn toch allemaal contribuant?!) was de deur al uit toen ik weer met mijn gezondheid achteruitging. Silvia Zwaaneveldt bood onmiddellijk aan mijn bladzijde te realiseren. ‘Jij zet, ik druk’ was de eenvoudige taakverdeling. Vandaar de raadgeving waar ik mee begon: Ga niet alleen door het drukkersleven! Met groet, Kees Baart, voorheen ’t Schuurtje

3

LetterPressWorkers International Summit 2013

4

Van 12 tot 16 juni vond het tweede LetterPressWorkers internationale congres plaats in Italië. Novepunti, het Milanese collectief, had dit jaar het congres dichter naar het centrum van de stad gebracht. Het eerste congres in 2012 vond plaats in een van industriële voorsteden, Sesto San Giovanni. Dit jaar echter stonden de persen, letter en de drukkers in macao, een cultureel centrum dat gehuisvest in het – gekraakte – voormalige abattoir van Milaan. Vier dagen lang werd er hier door de deelnemers — 18 gasten uit Spanje, Portugal, IJsland, Denemarken, Groot Britannië, Nederland, Mexico, Duitsland, België, Italië — en het team van Novepunti van de vroege ochtend tot de late avond gezet, gedrukt, gegeten en natuurlijk gedronken. Geen drukker zonder zijn ‘drukkerstroost’. Zeven eenvoudige proefpersen, een grote hoeveelheid houten en een kleine hoeveelheid loden letter stonden klaar. Donderdagavond was er een ‘kleine’ presentatie waar alle deelnemers iets meer over zich zelf konden vertellen. Ondanks het feit dat iedereen gevraagd was het kort te houden, liep dit aardig uit en konden we pas tegen 11 uur aan tafel gaan. De eigenaar van het restaurant was al bezig met het uitrekenen van de omzet van de dag, toen er nog 28 vrolijke men-

Enthousiaste deelnemers aan het werk

5

Er werd gewerkt met eenvoudige trekpersjes.

Ladies of Letterpress: Olof Gardasdottir (IJsland), Anne Marie Koper (Nederland), Armina Ghazaryan (België), Beatrice Bless (Engeland), Alejandra Portilla (Mexico).

6

sen binnenkwamen. Geen probleem, de pizzaoven werd weer opgestookt, de wijn op tafel gezet en de discussies over persen, letter en politiek konden weer verdergaan. Op vrijdagavond hield Yago Bolivár van Familia Plómez uit Madrid een lezing over de Super Typo Véloz, het wonderbaarlijke typografische systeem dat Joan Truchet in 1942 ontwikkelde. Super Typo Véloz is buiten Spanje en Frankrijk nauwelijks bekend geworden. De zetter/drukker kon met dit systeem vormen, illustraties en letters realiseren (het heeft iets weg van een uitgebreid ‘blikvangers’ assortiment). Zaterdagavond was het grote afsluitingsdiner, maar voordat het zover was, brachten we een bezoek aan de werkplaats van Lucio Passerini, eigenaar van Il buon tempo. Een kleine, maar uiterst fijne werkplaats, met daarin een Vandercook en een kniehevelpers. Lucio had een selectie van z’n werk klaargelegd en rondom de grote tafel en op het kleine binnenplaatsje vond een levendige discussie plaats. Zondag was het voor de meesten de laatste dag en na een gezamelijke lunch en een groepsfoto, vertrokken langzaam de deelnemers, iedereen een beetje triest om deze fijne, ontspannen en actieve week af te sluiten.

De centrale ruimte van macao, waar werd gedrukt en tentoongesteld.

7

Werk van Tiny Resselada, een van de Nederlandse deelnemers.

Novepunti (Negen punten) is een collectief van — nu — 10 mannen en vrouwen, bijna allen werkzaam als vormgevers. Ze beschikken over een eigen atelier, met een grote hoeveelheid houten en kunstof letter, een redelijke collectie loden letter, een proefpers en een Heidelberg degelpers. Met het drukwerk dat ze vervaardigen leveren ze kritiek op en informatie over de hedendaagse maatschappij. Projecten worden in de groep besproken en dan door de leden van het collectief vervaardigd. Soms splitst het collectief zich op in kleinere werkroepen, die ieder op het besproken thema doorwerken. Thomas Gravemaker

Bij het omslag Na jaren van omzwervingen heeft Thomas Gravemaker zich sinds kort weer in Amsterdam gevestigd. Op Singel 214 heeft hij een drukkerij ingericht onder de naam ‘LetterpressAmsterdam’. Daar is het omslag van deze nieuwsbrief gedrukt, op de Vandercook Universal i. Het omslag is gezet uit de houten Banco, een ontwerp van Roger Excoffon uit 1951. Thomas neemt opdrachten voor drukwerk aan, en verzorgt ook cursussen: één op één of voor kleine groepen. Hij is te bereiken via [email protected].

30 jaar Stichting Lettergieten

8

Dank aan de oprichters van de Stichting. Vakmensen die, verknocht aan hun vaardigheden en de fantastische technische mogelijkheden van Monotype dertig jaar geleden de machines en niet te vergeten de grote hoeveelheid matrijzen bijeen brachten. Aan de huidige vrijwilligers nu de opgaaf dit alles voort te zetten. We kijken uit naar het resultaat van de Loodkalender, de naam die het collectieve project van Drukwerk in de Marge ter gelegenheid van ons jubileum omarmde. Hoe zullen de door ons verstrekte spatjes worden verwerkt? Een spatje dat we kozen uit enkele ontwerpen van Kees Streefkerk, docent beeldende kunst en vormgeving aan de Academie voor Beeldende Vorming van de Amsterdamse Hogeschool voor de kunsten. Koninklijke Posthumus nam de uitdaging aan om ze in supramatrijzen te graveren. De vraag doet zich nu voor of we het aandurven ook in de toekomst te investeren in nieuwe ornamenten. (Sommigen dromen zelfs van hele nieuwe letterpolissen. Een tip voor de drukkers: technisch is veel mogelijk.) Het eigenlijke jubileum is pas in december, maar eind november, tijdens de laatste Boekensalon hopen we een publicatie te presenteren over het lettergieten in het begin van de twintigste eeuw. Gesprekken met potentiële sponsors lopen nog. Hierover zult U meer kunnen lezen in een volgende nieuwsbrief, of als u donateur van onze Stichting bent, in de speciale Jubileum Loodletter die we later in het jaar zullen verspreiden. Intussen moet er ook nog gewoon gewerkt worden.

Matrijzen gegraveerd bij Koninklijke Posthumus. Ontwerp: Kees Streefkerk

Met enige regelmaat worden er bb(BoekBinders)-Polissen gegoten, ook voor onze vrienden in België. Zojuist zijn zes kasten 14 punts-letter opgehaald door het drukmuseum in Meppel. Er was grote aanloop toen we enkele persen te koop hadden, waarbij Letterpress de boventoon had. En we hebben nog een grote hoeveelheid gebruikte letters in de aanbieding. Kortom een eldorado voor (beginnende) drukkers. Uiteindelijk is het nu toch zomer geworden, en ziet het er ook in Westzaan zonnig uit. Ronald Steur, voorzitter Stichting Lettergieten 1983

Geen letter zonder vrijwilligers Mag ik me voorstellen? Jolanda, Jolanda de Bruijn. Secretaresse van de Stichting Lettergieten 1983. Sinds 2 jaar werk ik als vrijwilliger bij de Stichting Lettergieten. Ik doe van alles, zolang het maar niet met lettergieten of drukken te maken heeft: administratie, financiën, telefoon, ledenbestand, ... . Het belangrijkste onderdeel van mijn werk is het bijhouden van het donateursbestand, want zonder donaties zouden wij niet kunnen voortbestaan, en dat wil ik graag voorkomen. Er is, op mijn kantoortje en op de lettergieterij, altijd wat te doen. De een komt een praatje maken, de ander komt zijn beklag doen en een derde kan weer iets niet vinden. Alex bespreekt drukwerk met Jaap, Ronald is aan de Braggadocio, terwijl Jan en Martin bouwen aan een nieuwe stelling voor de collectie matrijzen en Ruud wordt opgehaald door Lodewijk. Even later werkt Alex aan de drukpers — de loodkalender —, collationeert Jaap zijn Artis-ontwerp, bouwt Ronald de gietmachine om van corps 72 naar corps 30, overleggen Jan en Martin over de plaatsing van de stellingen, tikt Ruud een rolletje bb-polis Gill light, serie 362 — weet ik nu — en werkt Lodewijk aan een polis Garamond 10 pt op de zetselgietmachine. Wat een bedrijf; wat een vrijwilligers! De sfeer bij Lettergieten is erg goed. Het zijn allemaal vrijwilligers met hetzelfde doel: de Stichting laten voortbestaan. En dat betekent opdrachten binnenslepen, donateurs werven en tweedehands grafisch materiaal in de verkoop zetten. Naast al die activiteit is er ook een sociaal aspect: de contacten die je legt zijn bijzonder. Ik ben de

9

10

enige ‘jonge’ vrouw; de oudste vrijwilliger is achter in de tachtig en de jongste is ruim over de vijftig. Die leeftijdsverschillen maken het contact onderling heel bijzonder: iedere medewerker brengt zijn eigen werk- en levenservaring mee. Een bont gezelschap. Niet iedereen komt uit de grafische sector: er is een leraar Nederlands, een docent typografie, een ambtenaar van het ministerie, een ambachtelijk drukker, een technisch medewerker, een eigenaar van verschillende campings aanwezig en ikzelf was werkzaam als personeelsadviseur. Het lijkt, voor alle medewerkers, belangrijk dat ze een of meer dagen gestructureerd werken om hun beschikbare tijd inhoud te geven. En dat is ook zo. De lettergieterij beheert een bijzondere collectie matrijzen voor het gieten van loden letters. Ik zie wel eens namen van letters langskomen, waar ik nog nooit van gehoord heb: de Horley, de Cochin, de Ronaldson. Incidenteel produceert de Stichting ook drukwerk. Een opslagplaats van de Stichting is omgebouwd tot een huisdrukkerij met een Heidelbergdegel. Misschien dat in die ruimte ooit de ‘Loodletter’ nieuw leven ingeblazen kan worden. Wij zijn iedere donderdag geopend voor belangstellenden en natuurlijk voor donateurs. Daarnaast organiseren wij twee keer per jaar een open dag. De eerstvolgende is op zaterdag 28 september van 10.00 uur tot 16.00 uur. Omdat wij dertig jaar bestaan zal deze open dag voor de tweede keer dit jaar extra feestelijk zijn. Ik hoop hier, samen met de andere medewerkers, nog lang te kunnen werken.

Geïnteresseerd? Kom gerust een kijkje nemen; we hebben alle tijd. Vanaf 25 juli zijn we weer elke donderdag geopend. Jolanda de Bruijn Stichting Lettergieten, Jacobus van Waertstraat 53, 1551 cj Westzaan 075 628 57 53, www.lettergieten.nl, [email protected]

De Letters van Utrecht De Letters van Utrecht is een gedicht in de stenen van de straten van Utrecht voor en door de burgers van de stad. Een groeiend gedicht, het is nooit af. De Letters van Utrecht onthult een gedicht met de snelheid van één karakter (letter of leesteken) op een steen per week. Deze letters worden uitgehouwen in straatstenen in het historisch centrum van Utrecht. Iedere zaterdag hakt een steenhouwer uit een volgende bestaande steen ter plekke een letter. Zo groeit het gedicht langzaam, als een klok, onder de voeten van de bewoners van Utrecht. In maanden ontstaan woorden, met de jaren zinnen. Elk jaar gaat het gedicht ruim vijf meter vooruit, het vergt ongeveer drie jaar om een gemiddelde zin te publiceren. Langs de ‘toekomstige’ route liggen jaarmarkeringen die de aankomst van het gedicht, decennia en eeuwen later, aankondigen. De tijd kruipt voort als een slak door de straat, ze leeft, ze groeit, ze stopt nooit. Zolang mensen zich over het project ontfermen zullen dichters het gedicht voortzetten. De letters van Utrecht is een poëtische tijdreis, die gevoed wordt door burgers van nu en vele generaties na ons. Het is een beeld van de beschaving. Geen van ons zal het hele gedicht zien, wij helpen het bouwen en doorgeven voor lezers na ons.

11

12

Daarmee verbindt het ons aan de toekomst en brengt het ons het belang van de zorg voor de toekomst dichterbij. De letters verbinden de stad Utrecht als een ketting aan haar burgers. De stenen rijgen zich aaneen tot woorden, regels, een gedicht. Het Utrechts Dichtersgilde is de komende jaren verantwoordelijk voor de inhoud van het gedicht. Gevestigde namen en jong dichttalent uit Utrecht krijgen de kans hun werk voor de eeuwigheid geplaatst te zien. Zolang er iemand is die het gedicht ondersteunt en wil voortzetten. Het project combineert, letterlijk in de straten van Utrecht, poëzie en sociale sculptuur met oog voor de toekomst. Er groeit een steeds groter en belangwekkender kunstwerk. Het lettertype van De Letters van Utrecht is speciaal voor dit project ontworpen door Hanneke Verheijke van Avant La Lettre grafisch ontwerp. Het is een eigentijdse letter geworden, waarbij de schreven verwijzen naar de handmatige manier van steenhouwen. De driehoekige schreefjes staan niet op iedere plek waar je ze zou verwachten, er staat er maar maximaal één per letter. Zo worden de letters niet te klassiek en krijgen ze een eigenheid die speciaal bij De Letters van Utrecht hoort. Er is bij het ontwerpen rekening gehouden met het steenhouwen. De letters zijn bijvoorbeeld op alle plaatsen even dik; ze worden dan ook overal even diep uit de stenen gehouwen en er zijn geen kwetsbare randjes of lijntjes. Meer weten over dit tijdloze kunstwerk: www.delettersvanutrecht.nl Noot van het bestuur: Het bestuur van de Stichting Drukwerk in de Marge steunt dit project en heeft de 664ste letter (de E op zaterdag 15 september 2012) mogelijk gemaakt.

De Johannisberger snelpers in Boekdrukatelier Het Y, Amsterdam De grootste drukpers in het ‘Boekdrukatelier Het Y’ in Amsterdam is een cilinderpers die in 1913 geproduceerd werd en dus anno 2013 zijn honderdjarig bestaan viert. Op drie koperen plaatjes staat op de inktbak te lezen het nummer 9213, het jaar 1913 en de naam van de fabrikant: Maschinenfabrik Johannisberg, Giesenheim am Rhein. In 1913 was het honderd jaar geleden dat de eerste snelpers in Londen ontwikkeld werd door Friedrich König. Daarbij kwam de druk niet meer vlak op vlak tot stand (zoals bij de handpersen) maar via een cilinder die

over een heen en weer gaande vlakke drukvorm rolt. Het drukken ging niet alleen sneller maar ook nauwkeuriger. De verbreiding van de nieuwe manier van drukken ging langzaam maar de uitvinding bleek een succes, vooral omdat de machine al gauw niet meer door mankracht werd aangedreven maar door een stoommachine of een andere energiebron. Enige jaren later keerde König naar Duitsland terug, waar hij een nog steeds bestaande snelpersenfabriek oprichtte (thans kba König & Bauer Group). In Nederland duurde het nog tot het einde van de negentiende eeuw voordat de snelpers de hand- en degelpersen verdrongen had. Uit de fabriek van König kwamen direct of indirect een aantal andere voort, onder meer die van Klein, Forst & Bohn, opgericht in 1846 in Johannisberg. Wat later veranderde de naam in Maschinenfabrik Johannisberg en een halve eeuw na de oprichting verhuisde de fabriek naar Giesenheim. In 1990 werd de fabriek opgenomen in het grote Manroland-bedrijf te Offenbach. Deze fabriek, die teruggaat op de in 1844 door een neef van König opgerichte drukpersenfabriek, ging eind 2011 failliet. Gerekend vanaf de oprichting van de Johannisberger fabriek waren daar tot 1913 meer dan 9000 snelpersen geproduceerd. Rond 1910 kon de Maschinenfabrik Johannisberg een veelheid van snelperstypen aanbieden, elk met keuzemogelijkheden in formaat van het drukfundament en in het aantal inktrollen. De pers van Boekdrukatelier Het Y is een stopcilinderpers, wat betekent dat de drukrol stilstaat op het moment dat de drukvorm teruggaat naar het beginpunt, een systeem dat via negentiende-eeuwse cilinder-

13

14

persen teruggaat op door König ontworpen snelpersen. De pers meet 3.28 × 1.38 m, en heeft een fundament van 87 × 64 cm, hetgeen een papierformaat van ca. 80 × c. 60 cm mogelijk maakt. Het fundament en de drukrol worden voortbewogen door een drijfstang die aan de ene zijde met een kruk verbonden is en aan de andere zijde met twee tandwielen; aandrijving geschiedt door een elektromotor. Er zijn drie inktrollen (opdraagrollen). De inleg geschiedt met de hand al zijn er wel zich automatisch opende grijpers, de uitleg daarentegen gaat automatisch waarbij waaierlatten het vel omdraaien zodat de bedrukte zijde boven komt te liggen en de drukker het resultaat onmiddellijk kan controleren. Vergelijking met het beschikbare materiaal leerde dat de pers tot de vanaf 1905 gebouwde reeks ‘Modern’ gerekend moet worden, en daarbinnen tot het type ‘Herzog’. In een overzicht voor de verzekering dat de vorige eigenaar van de pers, de Stadsdrukkerij Amsterdam, in 1942 opstelde wordt echter als type ‘Stormer’ opgegeven, maar het type ‘Störmer’ kwam pas vanaf 1924 in productie. Zoals bij alle snelpersen het geval is, dwingen de subtiliteiten van de ijzeren constructie van de ‘Herzog’ bewondering af: een complex geheel van bewegingen is perfect op elkaar afgestemd. Essentieel is de cilinder, die de drukvorm niet in één keer zoals bij hand- en degelpersen maar streepsgewijs afdrukt. Het fundament glijdt op stalen rollen die door de tandwielconstructie worden bewogen. Het zetsel wordt voor elke drukgang tweemaal geïnkt, eenmaal vóór het fundament de drukcilinder bereikt, eenmaal ná de afdruk, als het fundament terugkeert. Bij die terugkeer mag de drukrol het zetsel niet raken. Het beginsel van de stopcilinderpers bestaat uit een afplatting van een aantal tanden van het tandwiel dat aan de drukcilinder verbonden is; bovendien kent deze cilinder een kleine uitholling over de lengte. Een klein maar belangrijk mechanisme, de vang, bewerkt dat de cilinder stilstaat wanneer zowel de afgeplatte tan-

den als de uitholling zich vlak boven het fundament bevinden. Zodra de cilinder weer gaat draaien pakken nijpers een nieuw ingelegd vel vast en verlaat het afgedrukte vel de drukcilinder en treedt het uitlegmechanisme in werking. Volgens opgave van de fabriek bedraagt de productiesnelheid van de ‘Herzog’ per uur 2200 zijden van een vel, dat is het dubbele van de productie van een hand- of een degelpers. De pers werd vooral ingezet voor kleinere oplagen van werk van beperkte omvang (smoutwerk, Akzidenzdruck). Een plaatje op de inktbak meldt dat de pers is geleverd door vertegenwoordiger van Johannisber in nederland, de lettergieterij en machinehandel IJdo, een klein Haags bedrijf dat in 1919 gekocht werd door de Lettergieterij Amsterdam. We mogen veronderstellen dat de pers in 1913 is geleverd aan de vorige bezitter, de Stadsdrukkerij te Amsterdam (thans sda Print+Media). De pers is voorzien van een elektromotor maar kan ook door handkracht worden aangedreven. Blijkens een in 1942 opgestelde lijst bezat de Stadsdrukkerij een twintigtal drukpersen, waaronder twee Johannisberger stopcilinderpersen. In de negentiende en in de eerste helft van de twintigste eeuw betrokken Nederlandse drukkerijen hun drukpersen meestal uit Duitsland, de leider van de oersenbouw in Europa; in het bijzonder zijn er veel Johannisberger snelpersen geleverd. Om concurrentie te beperken kregen Nederlandse drukkers in 1950 de verplichting hun oude drukpersen te vernietigen en dat gebeurde in 1970 met een van beide persen in de Stadsdrukkerij. De andere kon door kunstenaar en marge-drukker Frans de Jong verworven omdat zijn gebruik van de pers niet van commerciële aard was. De pers werd in 1977 ondergebracht in de drukkerij van Jan Keijser in Woubrugge. Pas in 2005 kwam de pers bij Boekdrukatelier het Y gerund door Martijn van de Griendt te staan, naast het atelier van Frans. Voor het transport werd de pers in delen uit elkaar gehaald en in het Veem opnieuw opgebouwd. Prof. Frans A. Janssen (1939)

Kort nieuws Nynade Al veel te lang schenken de reguliere pers en de literaire tijdschriften nauwelijks aandacht aan bibliofiele uitgaven. Nynade, tijdschrift voor letteren en kunst, wil die leemte opvullen.

15

16

Ons volgende nummer zal voor het eerst de rubriek ‘Bibliofiel’ bevatten. Hierin signaleert de redactie uitgaven die naar haar oordeel van belang zijn, in literaire zin of qua vormgeving. Mocht uw uitgeverij bedoelde uitgaven op stapel hebben staan, dan nodigt Nynade u uit om (uiterlijk 20 juli) de gegevens te zenden. U kunt voor een nadere kennismaking met ons tijdschrift onze website (www.nynade.nl) bezoeken. ‘Bibliofiel’ is vanzelfsprekend gratis; een exemplaar van ons tijdschrift kost 10 euro inclusief verzendkosten.

Leo Hoegen opgenomen in Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Sinds kort is in Nederland de deelregeling Versterking Actieve Cultuurparticipatie van kracht. Met deze subsidieregeling wil het Fonds voor Cultuurparticipatie bijdragen aan een aantrekkelijk en duurzaam aanbod voor actieve cultuurparticipatie in Nederland. Het Erfgoedparticipatieprogramma — onderdeel van de regeling — draagt bij aan het versterken van vrijwilligerswerk in de erfgoedsector en aan het levend houden van immaterieel erfgoed. Sinds de ratificatie van de unesco conventie immaterieel erfgoed heeft Nederland de verplichting om de bescherming van ons immaterieel erfgoed te waarborgen. In 2013 staan bij het Fonds traditionele ambachten centraal, een belangrijk onderdeel van immaterieel erfgoed. Het Fonds wil bedreigde ambachten een nieuwe toekomst geven, zodat de kennis en vaardigheden niet verloren gaan en overgedragen worden aan een nieuwe generatie. Om deze reden stond Museum Boijmans Van Beuningen dit voorjaar in Rotterdam in het teken van het ambacht. In een tentoonstelling met ruim vijfhonderd objecten waren de meest bijzondere voorbeelden van het kunstambacht te zien. Op de expositie was ook onze contribuant Leo Hoegen met zijn bedrijf De Papierderij vertegenwoordigd. Leo mocht begin mei een hele week papierschep- en drukdemonstraties geven in Boijmans Van Beuningen. Na afloop van de expositie bleek hij met zijn bedrijf opgenomen in de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed. Het bestuur van Stichting Drukwerk in de Marge feliciteert Leo Hoegen met deze eervolle vermelding!

Letterproeven en documentatie grafische machines Op 23 mei 2013 presenteerden de Stichting Grafivisie en de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam het Jan Hein Koningsveldproject. In dit project zijn twee verzamelingen van de Bijzondere Collecties toegankelijk gemaakt die van eminent belang zijn voor de geschiedenis van de grafische industrie: de collectie letterproeven en de collectie documentatie over grafische machines. Het project kon worden uitgevoerd dankzij financiële steun van de Stichting Grafivisie. De naamgever van het project, mr. Jan Hein Koningsveld (1946–2010), heeft veel betekend voor de grafische industrie. Hij was jarenlang directeur van Neroc, een van de grootste prepress-bedrijven van Europa, en was later directeur van pcm Grafische Bedrijven. Koningsveld was bestuurlijk zeer actief in de grafimedia-industrie en was oprichter en voorzitter van de Stichting Grafivisie. De collectie letterproeven is door omvang en samenstelling van internationale betekenis. Van letterproeven zijn vaak weinig exemplaren overgeleverd: het was handelsdrukwerk dat na enige tijd zijn waarde verloor. De laatste decennia is de belangstelling voor letter- en grafisch ontwerpen sterk toegenomen, ook bij een breder publiek, en worden letterproeven meer en meer gewaardeerd om hun vorm. De collectie documentatie over grafische machines is afkomstig van het Instituut voor Grafische Techniek tno en van Lettergieterij ‘Amsterdam’, voorheen N. Tetterode. De collectie bestaat uit catalogi, handleidingen, reclamemateriaal, prijslijsten en informatiebrochures over grafische machines, apparatuur en hulpmiddelen. Voor de geschiedenis van de grafische industrie is dit materiaal onmisbaar. Tijdens de feestelijke presentatie werden twee drukpersen, verworven van de firma Tetterode, onthuld: een 18de-eeuwse drukpers van hout en een gietijzeren Hotz uit 1869. Ook enkele alfabetstenen, deels afkomstig van Gerrit Noordzij, werden gepresenteerd. De persen en de alfabetstenen hebben een plek gekregen in de Onderzoekzaal van de Bijzondere Collecties.

17

18

Techniek Rillen en stansen kan tegelijk Vraag van Alex Barbaix aan Luuk de Jong (op vakantie) via de e-mail : Kan ik met gebruik van de stansplaat rillen en stansen tegelijk op de Heidelbergdegel? Grijskarton 250 grams, formaat 17 × 16,5 cm. Ik gebruik voor de ril lagere rillijn met strip/gootje. De snijlijn kan ik op maat knippen en inkooien. Antwoord Grijskarton laat zich slecht rillen en vouwen, het is daar niet voor gemaakt. Je moet dan wel een brede (3 pt) rillijn en gootje hiervoor gebruiken. Let op, de ril kan scheeftrekken!!! Je schets heb ik gezien, de bovenste lijn over de volle lengte zou ik niet stansen maar snijden, net als de 2 zijlijnen. De onderste snijlijn links een ietsje lager plaatsen zodat deze na het dicht vouwen de vouw rechts iets afdekt. De linker(voor)kant ook aan de zijkant iets over de rechter(achter) kant laten vallen. Je ziet dan na het vouwen alleen de voorzijde en nergens de achterzijde eronder uitsteken. Bedenk bij dit alles dat je met de stansplaat en 250 grs. karton dikker bent dan de voorgeschreven 1 mm leggerdikte. Je zult dus om een ‘gelijke’ drukspanning te krijgen wat moeten rommelen. Mocht je met de drukspanning niet gelijk uitkomen dan kan je ook het onderste gedeelte alleen stansen en het rillen op je degel en de andere ril op je traprilmachine doen, dat laatste gaat waarschijnlijk nog beter en mooier ook. Succes!

Luuk de Jong

Agenda Papier maken voor de boekkunsten Je eigen papier maken om op te drukken, schrijven, of om te verwerken als schutbladen of omslag in je eigen boek: dat kan tijdens deze tweedaagse workshop papier maken. We werken met gebruiksklare, hoogwaardige

pulp uit de Hollander (katoen, hennep, kozo, abaca), maar cursisten leren ook zelf pulp te maken in de blender. Cursisten krijgen informatie over de basismaterialen voor papierpulp, de eigenschappen van verschillende papiersoorten en het thuis maken van papier, en experimenteren met de effecten van verschillende manieren van persen en drogen.. Op de tweede cursusdag is er gelegenheid om te experimenteren met andere soorten pulp en met allerlei toevoegingen, zoals draden, kleuren, en bladeren, zodat sierpapier ontstaat dat geschikt is voor verwerking als schutblad of boekomslag. De workshop is geschikt voor beginners maar kan ook gebruikt worden voor het aanvullen van de eigen papiervoorraad door meer gevorderde deelnemers die thuis geen werkplaats hebben. Deelnemers gaan naar huis met een schat aan eigengemaakt papier en een informatieboekje. De workshop vindt plaats in Paterswolde (Dr.). Data: vrijdag 25 oktober 2013 van 14.00 tot 21.00 een zaterdag 26 oktober 2013 van 9.30–17.30. Een warme maaltijd op de vrijdag, lunch op de zaterdag, koffie/thee, cursusinformatie en alle materialen zijn bij de kosten inbegrepen. Kosten: € 195. Docent: Pien Rotterdam. Zij is papiermaakster, margedrukker en docent en maakt al meer dan vijftien jaar papier van zeer uiteenlopende materialen. Ze verwerkt haar papier in kunstenaarsboeken in kleine oplagen, met eigen teksten en beelden. Het aanmeldingsformulier is te downloaden van www.waterleafpaperandwords.com/workshops/aanmeldingsformulier. Verstuur het aanmeldingsformulier per e-mail naar [email protected]. Gewoon versturen per post kan natuurlijk ook; postadres staat op het formulier. Meer uitgebreide informatie over workshop en cursuslocatie is te vinden op www.waterleafpaperandwords.com/workshops/basisworkshop De workshop gaat in ieder geval door. Er zijn nog maar een paar plaatsen vrij, dus snel aanmelden is aan te raden!

19

20

Nieuw verschenen Pastei Tros trots, Anouk verlost ons van terreur van brutale wansmaak De songtekst ‘Birds’ van Anouk, gedrukt tijdens het Eurosongfestival zaterdag 18 mei 2013, als druk-demonstratie voor de bezoekers van de Open atelierdagen op de Westelijke eilanden in Amsterdam tijdens het Pinksterweekend in Werkgebouw het Veem. Oplage 58 exemplaren, formaat 14 × 17 cm. Letter Cheops, met 3 kleuren polymeercliché en vogelstans. Papier binnenwerk: Promail recycled 120 grams, omslag grijs canson 170 grams € 15,- excl. verzendkosten. Verdwijnpuntje Puntje is een korte, positieve, gezondheidsbevorderende tip van Johanna Priester, huisarts. Formaat A3, letter Garamond, biljetletter, illustratie houtsnede, papier 100 grams geel, merknaam niet bekend. Oplage 36 exemplaren € 15,- exclusief verzendkosten.

Fyra-enquête Frustratie verbeeld door Belg wonend in Amsterdam en afhankelijk van de hoge snelheidslijn voor spoedig bezoek aan zijn moeder in Gent. (Nu duurt de enkele reis gemiddeld 5 uur.) Formaat A2, letter Gill verlengd romein, biljetletter. Illustratie: sjabloondruk, lino en gelaserde perspexplaat. Oplage 9 exemplaren € 15,- exclusief verzendkosten. King Kong. Willem-Alexander nu koning Poster ter gelegenheid van de kroning op 30 april 2013 A2 formaat, biljetletter, ornamenten uit Stichting Lettergieten Westzaan, restpapier. Oplage 30 exemplaren € 15,- exclusief verzendkosten.

Meer informatie: www.pastei.nl, [email protected], 06 36331708 Werkgebouw het Veem, -1.19, Van Diemenstraat 410-412, Amsterdam

Huis Clos Theater Levano gaat over theatermaker en musicus Chaim Levano (1928). Levano’s leven speelde zich af in Heerlen, Roermond en Amsterdam, met tussenstations in Israël, Parijs, München, Münster en Berlijn. Vanaf de vroege jaren ’50 trad hij op als musicus, componist, arrangeur, begeleider, schrijver, regisseur, stem- en voordrachtskunstenaar, acteur, theater-, installatie- en radio- en tv-maker. In Nederland, en later ook in Duitsland, trokken zijn consequent op het avantgardistische en modernistische gedachtegoed gebaseerde activiteiten veel aandacht. Vele groten uit de moderne traditie van Daniil Charms tot Kurt Schwitters, van Gertrude Stein tot Velimir Chlebnikov werden door hem binnen en buiten het theater gebracht. Maar ook op het eerste gezicht toegankelijker werk als de roman Hersenschimmen van Bernlef en Liefdesmest van Hans-Joachim Schädlich werden succesvol omgezet tot vervreemdend muziektheater.

21

22

Levano was de eerste die het pianorepertoire van Erik Satie in Nederland speelde, die Kurt Schwitters liet klinken, de muziek van de filosoof Friedrich Nietzsche ten gehore bracht en die werk maakte van de stukken van Gertrude Stein. Als uitvoerend musicus was hij een van de steunpilaren van het Resistentie Orkest, het ontregelende ensemble dat de salonmuziek in Nederland herintroduceerde. Theater Levano heeft de vorm van een lexicon, waarin levensschets en muziek, theater- en museumactiviteiten op trefwoorden en jaartallen gerangschikt zijn. Zo kan de lezer in de geest van de kunstenaar zijn eigen Levano samenstellen. De biografische schets is van de hand van Camiel Hamans. Ben van Melick, Martin Stam en anderen schreven de lemmata. Piet Gerards Ontwerpers verzorgde de vormgeving. Op de gelijknamige dvd is een twintigtal producties van Chaim Levano verzameld. Vanuit het boek wordt naar de fragmenten verwezen, zodat de film niet alleen als autonoom document maar vooral ook als illustratie van de tekst gebruikt kan worden. Cineast Kees Hin, met wie Levano eerder enige films maakte, droeg zorg voor de samenstelling en, samen met Rens Oomens, voor de montage en de productie. Boek en film / 144 blz. / € 27,50 (excl. verzendkosten) Uitgeverij Huis Clos, p/a Broekhuizenstraat 53, 6374 LJ Rimburg, 06 15090576 (Willem van de Wetering), [email protected]

Falstaff & Fakir Gek stel met lange neuzen Eindelijk met z’n tweeën. De boekjes over de heks Pomperipossa zijn er nu in het Nederlands én in het Zweeds. Verschenen in februari en maart 2013 bij Falstaff & Fakir Private Press, Amersfoort.

Pomperipossa met de lange neus. Een sprookje door Axel Wallengren. Vertaald uit het Zweeds en geïllustreerd door Bertie van der Meij. 24 blz. Formaat ca. 9,5 × 11,5 cm. Tekst met de hand gezet uit de Cochin. Gedrukt in een oplage van 42 exemplaren, handgenummerd. Papier: gf Smith Colorplan en grijsbord. Genaaid met decoratief afgewerkte cahiersteek.

Axel Wallengren: Sagan om Pomperipossa med den långa näsan. Tekst in het Zweeds. Omslag en 3 illustraties: Bertie van der Meij. 24 blz. Ca. 9,5 × 11,5 cm. Tekst met de hand gezet uit de Cochin. Gedrukt in een oplage van 33 exemplaren, handgenummerd. Papier: gf Smith Colorplan en grijsbord. Genaaid met decoratief afgewerkte cahiersteek.

23

Ze kosten € 18 per stuk. Wie beide versies bestelt, krijgt 10% korting. Foto’s op www.falstaff-fakir.nl Meer info: Falstaff & Fakir, Bertie van der Meij, Muurhuizen 47A, 3811 ed Amersfoort, 06 15439333

Druksel Bij Druksel verschenen twee nieuwe boeken. Tezamoraan van Rein Dufait bevat tekeningen die zelfstandig beschouwd kunnen worden of als schets voor beeldend werk. De oplage van het boek is 126 exemplaren, honderd voor de handel en 26 die niet voor verkoop bestemd zijn. Het boek is 21 cm breed en 30 cm hoog, is in quadri gedrukt. Het kost 50 euro (zonder verzendingskosten). Alle exemplaren zijn gesigneerd. Alte Meister van Bart Baele is een getekend verslag bij de lectuur van het gelijknamige boek van Thomas Bernhard. De oplage is 156 exemplaren, 130 voor de handel. Het boek heeft een oblongformaat, 30 cm breed, 21 hoog. Quadri. Kostprijs is 50 euro (zonder verzendingskosten). Alle boeken zijn gesigneerd. Wie beide boeken samen bestelt, betaalt geen verzendingskosten. Druksel, Johan Velter, Gentbruggestraat 106, be-9040 Gent, [email protected], +32 (0)473.50.99.18

Tekening uit Tezamoraan van Rein Dufait

24

Studio 3005 Mijn enige echte Goden zijn Kunstgoden Zojuist verschenen: Hete kunst van Pam Emmerik. Een essay over de noodzaak van kunstonderwijs. 2013 / 60 in boekdruk vervaardigde exemplaren / 20 pagina’s / 157 × 195 mm Op aanwijzing van Marc Vleugels door John Cornelisse van Enkidu Pers in tekstverband uit de Lutetia van Jan van Krimpen gegoten op zijn Monotype en door Marc Vleugels van Studio 3005 gedrukt op zijn naamloze proefpers uit de negentiende eeuw. Het boekje kost € 23,50 exclusief verzendkosten.

‘Hete kunst’ is het zevende deeltje in Reeks 107, een uitgavereeks in boekdruk die een podium biedt aan mensen uit de cultuur. In voorbereiding zijn titels van o.a. Anna Tilroe, Mathieu Lommen, Robin van ’t Haar, Jouke Kleerebezem, Wim Brands en Lee Eun Young. De tijgerwake – Lee Eun Young Op moederdag verscheen dit zeer korte, intieme verhaal van Lee Eun Young over de vlucht van haar moeder en oma uit Noord-Korea. 56 exemplaren in boekdruk, gedrukt op de naamloze proefpers uit de negentiende eeuw met Gill en Baskerville. (Met dank aan John Cornelisse voor de perfect uitgelijnde, nieuw gegoten kleinkapitalen.) Het boekje kost € 14,50 exclusief verzendkosten. Dit is het geheim: alles is er. – Wim Brands Mooie bundel met 11 nieuwe gedichten van Wim Brands.

Toen ik op straat lag sneeuwde het en werd er zout gestrooid en speelde de man voor de supermarkt met een glimlach om zijn mond door en daalde met de sneeuw en het zout de rust neer. Alles is er al. Er bestaan geen verborgen betekenissen, geen verborgen waarheden, enkel onopgemerkte wendingen, niet geziene mogelijkheden. 2013 / 16 pagina’s / 67 exemplaren in boekdruk Het boekje kost € 24,50 inclusief verzendkosten.

Michèle Métail, Doolhof — U bent hier Dédale — Vous êtes ici werd in juni 2000 geschreven. Ter gelegenheid van de Poetry International Rotterdam 2013 vertaalde Kiki Coumans dit 180-regelige gedicht. Michèle Métail (Frankrijk, 1950) laat zich in haar werk niet beperken tot papier en taal. Ze presenteerde sinds haar podiumdebuut in 1973 regelmatig zogenoemde ‘orale publicaties’, ritmische en muzikale taalperformances durend van enkele minuten tot meerdere uren. In de zogenoemde Gigantextes, gebruikt ze verschillende technieken, acrylverf op doek, kalligrafie en fotografie, om een balans te vinden tussen de tekst en het gegenereerde beeld. De oprichting van de organisatie Dixit, samen met Bernard Heidsieck, is een gevolg van haar wens geen onderscheid te maken tussen kunstdisciplines, maar fusies te zoeken in de verschillende vormen van expressie. Métail studeerde Duits en Chinees en woont en werkt in Zuid-Frankrijk. John Cornelisse goot in tekstverband in 12 pt Baskerville op zijn Monotype. 2013 / 8 pagina’s / 36 exemplaren in boekdruk Het boekje kost € 23,50 inclusief verzendkosten. Nu ik erover nadenk – Ester Naomi Perquin Gedicht van Ester Naomi Perquin, uitgegeven ter gelegenheid van de 44e Poetry International Rotterdam. Ester Naomi Perquin (1980) schrijft poëzie en columns voor De Groene Amsterdammer en vpro De Avonden, is redacteur van tijdschrift Tirade en was stadsdichter van Rotterdam. Ze debuteerde in 2007 met de bundel Servetten Halfstok, die meteen positief werd ontvangen. In haar tweede bundel, Namens de ander, onderzoekt ze angsten en fobieën en de soms gecompliceerde relatie tot de ander. Ze kreeg er onder meer de Jo Peters Poëzieprijs en de J.C. Bloemprijs voor. Met haar derde bundel, Celinspecties, grijpt ze terug op haar verleden als cipier in een Rotterdamse gevangenis. De bundel verscheen in het voorjaar van 2012 en werd bekroond met de vsb Poëzieprijs 2013. 2013 / 4 pagina’s / 26 exemplaren in boekdruk Het boekje kost € 12,50 inclusief verzendkosten.

Alle uitgaven kunnen besteld worden voor bij Marc Vleugels van Studio 3005. Van ’t Hoffstraat 27, 2665 jl Bleiswijk, 06 30 49 77 49, [email protected], www.studio3005.nl/uitgeverij/

25

26

Uitgeverij Vliedorp Sinds het verschijnen van The Hunting of the Snark van Lewis Carroll in 1874 zijn er verschillende vertalingen in het Nederlands uitgebracht. Tom van Weerden laat in 2013 in De Jacht op de Snark zijn interpretatie van het gedicht het licht zien. Bovendien illustreerde hij de bundel zelf. 48 pp, offset. € 12,50 (+ verz.k.) Uitgeverij Vliedorp, Havenstraat 2, 9973 pl Houwerzijl, 0595 577 247 www.zolderman.nl/vliedorp/vliefonds.html

Triona Pers In de bundel Wat bomen weten van Kees Hermis staan 10 gedichten die bomen als thema hebben. Zij bieden onderdak aan wind, / sneeuw, hagel, rijp en regen, / hun kleding is volmaakt bij de / seizoenen aangepast, elk jaar / in ringen opgeslagen leggen zij / zelf hun eigen leeftijd vast Reinier van den Berg maakte de houtsnede voor het omslag. 16 pagina’s. Oplage: 70 exx. € 11 (+ verz.k.). Triona Pers, Havenstraat 2, 9973 pl Houwerzijl, 0595 577 247, www.zolderman.nl/triona/poezie.html

Tungsten De meest recente publicaties van Tungsten: Pim te Bokkel, Dit is hoe het gaat. Een bundel van 8 gedichten, gezet in de Excelsior en gedrukt in 74 gesigneerde exemplaren, waarvan 62 op Zerkall en Neenah Columns en xii op Zerkall en Cartiera Magnani Firenze. Menno Wigman, Herostratos. Een plano met een handgeschreven gedicht ter gelegenheid van de kroning van koning Willem-Alexander op 30 april 2013.

Editie van 26 geletterd A tot Z op Zerkall en xii exemplaren genummerd van i tot xii op Fabriano Umbria. Meer informatie bij de uitgever: Hoge Larenseweg 45, 1221 ak Hilversum, [email protected]

Onder de Korenmaat A.H.J. Dautzenberg & Paul van der Steen Onder de Korenmaat verscheen een tweetal in nachtponroze gestoken boekjes, die alleen gecombineerd te koop zijn. Mijn vader bevat een even mooi als opzienbarend incestueus verhaal van A.H.J. Dautzenberg, bij velen bekend als schrijver, actievoerder en verkenner van de rafelranden van de moraal. Dit boekje bevat ook een drietal tekeningen van Paul van der Steen, bij velen bekend als tekenaar bij Het Parool en nrc Handelsblad.

Het tweede boekje, getiteld Mijn vader en ik, bevat reproducties van een achttal tekeningen van Paul van der Steen. Het zijn heftige tekeningen; je denkt aan Goya en aan Bacon, maar ze zijn onmiskenbaar echt ‘Steen’.

Tekeningen uit ‘Mijn vader en ik’ van Paul van der Steen

27

De boekjes zijn respectievelijk gedrukt op Countryside Natural Honey en Butterfly Blanc Polaire. De tekst is gezet uit de Spectrum en gedrukt op de fag-proefpers van de Hof van Jan. Er zijn 100 pakketten gemaakt, die te koop zijn voor 20 euro per stuk. Lees, kijk en huiver. Konijnen van Joubert Pignon, Paul van der Steen en Lodewijk Wiener Vergeleken met de jakhals en de gier is het konijn niet ondergewaardeerd in de literatuur, maar naast de kat, de hond, de beer en de kikker steekt het maar bleekjes af. Het is daarom een daad van eenvoudige rechtvaardigheid dat nu onder de Korenmaat een fijnzinnig prachtwerkje over deze au fond sympathieke diersoort het licht heeft gezien.

Joubert Pignon, auteur van Er gebeurde o.a. niets, verhaalt o.a. iets over het sterfbed van zijn konijn (‘Ik heb nog nooit iemand zo erg gemist’). Lodewijk Wiener, erkend dierkundig auteur, schreef een nieuwe versie van zijn ervaringen met het konijn Muffin (‘Zij hield van avontuur en gevaarlijk leven’). Paul van der Steen voorzag het boekje van talrijke fraaie, inventieve, vertederende en onthutsende tekeningen. Het boekje is gezet uit de halfvette Gill en het telt 28 pagina’s. Het is gesigneerd door auteurs en tekenaar en het is beschikbaar in twee varianten: –De gewone oplage, bestaande uit 100 exemplaren, is te koop voor 28 euro. –Daarnaast zijn er 33 exemplaren gedrukt op afwijkend papier. Deze exemplaren bevatten op de titelpagina een originele dierentekening van Paul van der Steen. Bovendien worden deze exemplaren ontsierd door een typische konijnenstreek, want ze blijven nooit zitten op de plek die hen is toegedacht. Deze exemplaren kosten 35 euro.

Het leven is goed als je niet deelneemt Zojuist is verschenen bij de Hof van Jan: Het leven is goed als je niet deelneemt van Tim Foncke.

‘De wereld gaat ten onder aan zwakzinnigheid die zich voortplant. Mannen zoals u lozen hun zaad in een vrouw aan wie wellicht een gemis knaagt, en dan zijn ze verbaasd dat de oogst mislukt is.’ (Brief aan Buurman 6). In 2009 publiceerde de schrijver en voormalige stand-upcomedian Tim Foncke de brievenbundel De geachten bij uitgeverij Thomas Rap. Foncke is gespecialiseerd in humoristische en vileine brieven waarin de medemensen in al hun naaktheid getoond worden. Hij is een kritische outsider die zijn ongenoegen omzet in prachtige teksten. ‘Geachte Kamagurka, U schijnt surrealistisch te zijn, maar wat ik u al lang wilde vragen: zou het kunnen dat u gewoon dement bent?’ De brievenbundel Het leven is goed als je niet deelneemt bevat achttien brieven, die digitaal gezet en geprint zijn uit de Bembo. Het boekje is van een handgedrukt omslag voorzien en wordt bijeen gehouden door de cahiersteek. De oplage bedraagt honderd exemplaren. ‘Het spijt me dat ik u gisteren “dikke koe” heb genoemd. U bent wel dik, maar daarom hoef ik nog geen koeien te beledigen.’ (Brief aan Buurvrouw 9). Het boekje omvat 40 pagina’s en kost 10 euro Alle uitgaven zijn te bestellen via de webwinkel van de Hof van Jan (www.hofvanjan.nl).

In de Bonnefant vasen mit sonnenblumen is de nieuwste bundel van arne rautenberg, een dichter uit Kiel in Noord Duitsland. Zijn werk experimenteert met vorm en klank, maar om rust en eenheid in het beeld te verkrijgen laat hij alle hoofdletters weg in zijn werk. De drukker heeft de hoofdletter van A — Z evenwel aan het begin en einde van het boekje toegevoegd in de meanderende vorm van enkele

29

30

gedichten. vasen mit sonnenblumen heeft een titelbeeld ‘wellenrauschen’ van de auteur en een omslag van Hans van Eijk. vasen mit sonnenblumen heeft een omvang van 21 bladzijden, gezet uit de Monotype Imprint corps 13,5 en is gedrukt in een oplage van 72 exemplaren: — 15 exemplaren op handgeschept Magnani, gebonden in marmerpapier van Suzanne Krause (Hamburg) € 80 (incl. verzendkosten). — 57 exemplaren op Van Gelder Ossekop, gebrocheerd met stofomslag € 25 (incl verzendkosten). Het bindwerk is van Philipp Janssen (Boekbinderij Phoenix) in Kamperland. Star of the Sea Net aangekomen in Maastricht voor zijn deelname aan het internationale poëziefestival dwaalt John Hartley Williams door de oude binnenstad. Er is veel dat zijn aandacht trekt, maar uiteindelijk blijft hij met één vraag zitten: wat heeft Maastricht met de zee? Het gedicht ‘Star of the Sea’ is geïllustreerd met twee tekeningen uit de jaren vijftig of zestig, afkomstig uit de drukkerij van mijn vader. Gezet uit de Dante corps 14 en gedrukt op handgeschept Kitakata met een Nepa-

31

lees papieren omslag. Er zijn vijftig op de pers genummerde exemplaren, 22,5 × 13,5 cm en 8 pagina’s: € 20 incl. verzendkosten. Eerder verschenen van John Hartley Williams: Outpost Theater (2009) en Hex Wheels (2011) Hans van Eijk, Bonnefant Press, Pastoor Pendersstraat 21, 6262 pb Banholt, [email protected]

Colofon Deze nieuwsbrief is een uitgave van de Stichting Drukwerk in de Marge. Voorzitter: Bubb Kuyper, [email protected] Secretaris: Silvia Zwaaneveldt, Gerrit Doustraat 4, 2311 xp Leiden, [email protected] Penningmeester: Roosje Keijser, Koningsweg 7, 3582 ga Utrecht, [email protected] Overige bestuursleden: Alex Barbaix, Carolien ten Oever, Sander Pinkse Nieuwe contribuanten/adreswijzigingen graag doorgeven aan de secretaris. Nieuwsbrieven verschijnen vier maal per jaar, begin januari, april, juli en oktober. Kopij voor de nieuwsbrief dient uiterlijk halverwege de voorafgaande maand binnen te zijn. Bijdragen liefst per e-mail naar [email protected], of per post naar Nieuwsbrief Stichting Drukwerk in de Marge, Herengracht 51, 1015 bc Amsterdam. Redactie nieuwsbrief: Alex Barbaix, Sander Pinkse

Koop bij de man die ook lezen kan! Minotaurus boekwinkel

Ontvangt ú al onze nieuwsbrief?

Sint Antoniesbreestraat 3d 1011 HB Amsterdam 020-622 7748 [email protected]

Ongeveer maandelijks sturen wij een lijst met onze nieuwe meestal bijzondere aanwinsten,

Wij verkopen boeken over: bibliofilie typografie boekgeschiedenis boekbinden

vaak met beperkte oplage. Wij houden u graag op de hoogte zodat u voor het te laat is uw bestelling bij ons kunt doen.

Wij zijn geopend van dinsdag tot en met vrijdag van 13.30–17.30 uur. Op zaterdag zijn wij geopend van 13.30–17.00 uur. U bent van harte welkom in onze winkel.

Om u geheel vrijblijvend aan te melden kunt u ons een e-mail sturen.