Een tentoonstelling over de hedendaagse kunstenaar Demiak schilder, beeldhouwer, fotograaf en tekenaar voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs handleiding
(On)bewoonbaar Een tentoonstelling over de hedendaagse kunstenaar Demiak schilder, beeldhouwer, fotograaf en tekenaar voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs handleiding
Inhoud Inleiding Lesopzet Praktische info
4 4 4
1. Van start
6
2. Ontdekken
8
3. Kijken, luisteren en praten
12
4. Maken
14
tijdsduur klassikaal in duo’s / groepjes individueel
Inleiding Tegenwoordig is een kunstenaar allang niet meer alleen de schilder achter zijn ezel, de fotograaf die door zijn lens tuurt of de beeldhouwer met zijn handen in de klei. Vaak zijn hedendaagse kunstenaars multitalenten die zich op verschillende manieren willen uiten met veel materialen en technieken. Het project (On)bewoonbaar laat leerlingen kennismaken met de hedendaagse kunstenaar Demiak (Maarten Demmink), die schilder, beeldhouwer, fotograaf en tekenaar tegelijk is. Zijn kunstwerken zijn veelzijdig van vorm en techniek. Herkenbaar in veel van zijn kunstwerken zijn de huisjes, die een symbool zijn voor het terugkerende thema behoefte aan veiligheid en een dak boven je hoofd. Tijdens dit project is er heel wat te ontdekken voor de leerlingen: de kunstwerken van Demiak die ze van héél dichtbij mogen bekijken en de manier waarop Demiak zijn kunstwerken maakt. Ook het thema veiligheid neemt in de kunstlessen een belangrijke plek in.
4
Lesopzet In de klas komt een grote kist met drie kunstwerken en het schetsboek van de kunstenaar Demiak. Aan de hand van heel diverse opdrachten zullen de leerlingen, met hun neus boven op Demiaks werk, stapsgewijs meer ontdekken over de kunstwerken. Ze gaan op onderzoek uit en komen vragen tegen als: ‘Is deze foto wel een echte foto?’ en: ‘Zou ik me veilig voelen in dit huisje?’ Het project (On)bewoonbaar heeft vier onderdelen. Tijdens de onderdelen 1 & 2 staat het ontdekken, bekijken en beleven van de kunst centraal. In onderdeel 3 volgt de kennismaking met de kunstenaar die vertelt over zijn werk. Een klassikaal gesprek biedt de leerlingen de ruimte om ook zichzelf vragen te stellen. Tot slot is er onderdeel 4, de praktische verwerking. Alle gesprekken, beelden en informatie komen samen in een zelfgemaakt kunstwerk.
Praktische info Looptijd Het project (On)bewoonbaar blijft minimaal twee weken bij u op school en zal rouleren tussen de groepen 5 t/m 8. Stem zelf met uw collega’s af wanneer de leskist in welke klas aanwezig is.
Duur Het project (On)bewoonbaar heeft vier onderdelen: 20 min. 1. Van start Introductie van de kunstwerken aan de hand van een filmpje. 50 min. 2. Ontdekken Onderzoek naar het werk van Demiak aan de hand van zes roulerende opdrachten. 30 min. 3. Kijken, luisteren en praten Een korte film over Demiak en het stellingenspel ter voorbereiding op een groepsgesprek. 60 min. 4. Maken De leerlingen maken zelf een veilige plek van klei. Belangrijk is dat de onderdelen 1, 2 en 3 kort na elkaar worden uitgevoerd. Onderdeel 4, de praktische verwerking, kan eventueel op een later tijdstip plaatsvinden. Het hele project neemt ca. 3 uur in beslag.
Basismateriaal Het klassikale gesprek tijdens onderdeel 3 wordt gevoerd aan de hand van vragen van de leerlingen zelf. Ter inspiratie wordt daarvoor de dvd Filosoferen met kinderen over kunst meegeleverd. Daarop is te zien hoe u op diverse manieren met uw leerlingen een gesprek kunt voeren over kunst. De dvd is een basismateriaal dat eigendom blijft van de school. U kunt de dvd dus ook nog op andere momenten bekijken en gebruiken.
Online Op de website Klunky vindt u het stellingenspel, de bijbehorende filmpjes (ze staan ook op de meegeleverde dvd) en een link naar de website van Demiak. www.klunky.nl > onbewoonbaar. Ook deze handleiding staat op internet. Ga naar www.klunky.nl > lerarendeel. U moet inloggen om toegang te krijgen tot het lerarendeel: login: leerkracht wachtwoord: kunstbalie
5
1 Van start 30 min.
Inhoud De leskist wordt gesloten in de klas geplaatst. U kijkt met de hele groep naar een filmpje dat de leerlingen prikkelt tot nadenken over de inhoud van de kist. Na het openen van de kist maken de leerlingen kennis met het werk van de kunstenaar Demiak. Benodigdheden t EFMFTLJTUNFULVOTUXFSLFO t EWENFUIFUmMNQKFKunstkijkers t CMBBEKFTQBQJFSFOQFOOFO t FFO QSJL CPSEPNEFCMBBEKFTPQUFQMBLLFOPGUFQSJLLFO
Voorbereiding 6
1. Plaats de gesloten leskist op een centrale plek in het lokaal. Zorg dat alle leerlingen hem goed kunnen zien. 2. Bekijk voor aanvang van de les zelf het filmpje Kunstkijkers. Het filmpje staat op de dvd en op klunky: www.klunky.nl > zoekmenu > onbewoonbaar. 3. Zorg voor kleine blaadjes papier waarop de leerlingen een vraag kunnen schrijven. Hun vragen worden straks op het bord geplakt of geprikt.
De les begint Bij binnenkomst zien de leerlingen een grote kist in de klas staan. Ze gaan rondom de kist zitten, zodat ze straks, als de kist wordt geopend, de inhoud goed kunnen zien. Belangrijk: houd de leskist gesloten totdat de leerlingen het filmpje hebben gezien en hebben nagedacht over de inhoud van de kist.
Het filmpje Kunstkijkers In dit filmpje zien de leerlingen leeftijdgenoten die de inhoud van de leskist bekijken en erop reageren. Uw eigen leerlingen zien de kunstwerken dus nog niet zelf, ze horen en zien alleen de reactie van hun leeftijdgenoten.
U houdt de kist gesloten en stelt de leerlingen deze vragen: Van wie zou deze kist zijn? Wat denken jullie dat erin zit? Welke uitspraak heeft jullie nieuwsgierig gemaakt?
Kijken Nadat de leerlingen gespeculeerd hebben over de inhoud van de kist maakt u hem open. Er zijn drie kunstwerken en een schetsboek te zien van de kunstenaar Demiak. Geef uw leerlingen de tijd om de inhoud van de kist goed te bekijken. U kunt deze vragen stellen: - Wat is er te zien? - Hebben jullie goed geraden wat er in de kist zit? - Herkennen jullie de uitspraken van de kunstkijkers uit het filmpje? De leerlingen krijgen nu kort de tijd om zelf een vraag te bedenken over de kist. Wat zouden ze graag te weten willen komen over de kunstwerken in de kist of over de kunstenaar die de werken heeft gemaakt? De leerlingen schrijven hun vraag op een blaadje. U verzamelt alle vragen en hangt of prikt ze op het bord. Tijdens het project kunt u steeds teruggrijpen op deze door de leerlingen zelf geformuleerde vragen. De kans bestaat dat sommige vanzelf tijdens de lessen worden beantwoord. Het is ook mogelijk dat ze een goede aanleiding vormen voor een extra gesprek. Les 3 biedt de mogelijkheid om de vragen nog eens te bespreken.
7
2 Ontdekken 30 min.
Inhoud De leerlingen gaan actief aan de slag met de inhoud van de leskist. U verdeelt de leerlingen in groepjes van zes. Elk van deze groepjes krijgt een doosje met daarin een vraag of opdracht. Met deze opdrachten gaan de groepjes leerlingen de kunstwerken stuk voor stuk beter bekijken en ontdekken. Laat de groepjes elke 5 à 7 minuten wisselen van doosje en aan een opdracht beginnen of een andere vraag beantwoorden. Benodigdheden t EFMFTLJTUNFULVOTUXFSLFO t EPPTKFTNFUPQESBDIUFOFOWSBHFO t WPPSFMLHSPFQKFQBQJFSFOQFOOFO 8
Voorbereiding 1. Zet in het klaslokaal tafels en stoelen klaar voor 6 groepjes. 2. Zet de grote kist op een centrale plaats in het lokaal waar de leerlingen ruimte hebben om te kijken. 3. Om het onderzoek goed te laten verlopen is het belangrijk om de kunstwerken die los in de kist zitten te verdelen over verschillende plekken in het lokaal, zodat elk groepje de ruimte heeft om de werken goed te bekijken. 4. Omdat niet alle leerlingen tegelijk naar de echte kunstwerken kunnen kijken, zitten er in sommige doosjes foto’s van de kunstwerken. Bij de opdrachten uit doosje 2 en doosje 6 bekijken de leerlingen de echte kunstwerken van dichtbij. Overzicht doosjes Doosje 1: de leerlingen bekijken de 4 foto’s in het kleine doosje. Doosje 2: de leerlingen bekijken de ondiepe vitrine in de grote kist en de beschilderde foto. Doosje 3: de leerlingen bekijken de 4 foto’s in het kleine doosje. Doosje 4: de leerlingen bekijken de 4 foto’s in het kleine doosje en het schetsboek. Doosje 5: de leerlingen bekijken de 4 foto’s in het kleine doosje. Doosje 6: de leerlingen bekijken de vitrine met het grote driedimensionale huis.
Kijk en ontdek De leerlingen gaan per groepje aan de slag met een doosje. Om de 5 à 7 minuten laat u de groepjes wisselen van doosje.
Opdrachten in de doosjes Doosje 1 In dit doosje zitten 4 voorwerpen. Welk voorwerp past bij welk kunstwerk en waarom? Kijk goed naar de foto’s van de kunstwerken die in dit doosje zitten en leg het juiste voorwerp bij de juiste foto. Schrijf kort op waarom jullie deze keuze hebben gemaakt. Doosje 2 Welke materialen en technieken zien jullie in de kunstwerken? Aan de hand van stukjes materiaal gaat dit groepje leerlingen op zoek naar het materiaal dat bij elk afzonderlijk kunstwerk past. De leerlingen bekijken hiervoor de ondiepe vitrine in de grote kist en de grote beschilderde foto.
9
10
Doosje 3 Dit project heet ‘(On)bewoonbaar’. In de kunstwerken van Demiak komen geen mensen voor. Aan de hand van de foto’s in dit doosje beantwoordt het groepje deze vragen: - Zijn de huisjes bewoonbaar of onbewoonbaar? - In welk huisje zou jij je fijn en veilig voelen? En waarom? - Als er mensen in zouden wonen, hoe zouden die er dan uitzien? - Welke houding zouden ze hebben? Kun je deze houding uitbeelden? Doosje 4 Aan de hand van de 4 foto’s in dit doosje en het schetsboek maakt dit groepje een woordweb bij de kunstwerken. Welke woorden passen bij deze werken? Bedenk minimaal 10 woorden en schrijf ze op een groot vel papier. Doosje 5 In dit doosje zitten 4 geluidsfragmenten op een mp3-speler en 4 foto’s. Het beste kunt u de mp3-speler de avond van tevoren even opladen met de bijgeleverde oplader. Het groepje bepaalt welk muziekfragment het beste past bij de kunstwerken van Demiak. Zorg dat de mp3-speler nooit onbewaakt achterblijft!
Doosje 6 Zoom in, zoom uit. Bekijk het grote driedimensionale huis van Demiak. Het groepje beantwoordt deze vragen: - Wat zie je als je door een vergrootglas naar het huis kijkt? - Wat zie je als je van een afstand naar het huis kijkt?
Tip
Om de aandacht van alle groepjes vast te houden is het goed om tijdens de korte presentatieseen willekeurige volgorde aan te houden.
Wanneer alle groepjes de opdrachten en vragen hebben gemaakt is het tijd voor de klassikale terugkoppeling. Alle opdrachten en vragen komen hierbij weer aan bod. Per groepje presenteren de leerlingen hun antwoorden. Vergelijk de antwoorden en vraag de leerlingen om een motivatie.
11
3 Kijken, luisteren en praten 30 min.
Inhoud In dit onderdeel komt de kunstenaar Demiak aan het woord. De leerlingen kijken klassikaal naar een filmpje waarin de kunstenaar vertelt over zijn kunstwerken. Hoe gaat Demiak te werk? Welke materialen en technieken gebruikt hij? Hoe verloopt het creatieve proces? Wat is zijn thematiek? Welke inspiratiebronnen heeft hij? Na het bekijken van het filmpje voert u een klassikaal gesprek over Demiak. Wat voor soort kunstenaar is hij? Vervolgens bespreekt de groep het thema veiligheid, dat aan de orde komt in het stellingenspel. Ter voorbereiding op dit onderdeel kunt u gebruikmaken van de dvd Filosoferen met kinderen over kunst. Deze dvd biedt handvatten om met uw leerlingen een gesprek over kunst te voeren.
12
Benodigdheden t EWENFUIFUmMNQKFDemiak t EWEFilosoferen met kinderen over kunst t XXXLMVOLZOM POCFXPPOCBBS TUFMMJOHFOTQFM
Voorbereiding Tijdens dit onderdeel voeren de leerlingen een klassikaal gesprek. Neem de bijbehorende vragen vooraf goed door. Bekijk voorafgaand aan deze les zelf het filmpje Demiak en een of meer gesprekken op de dvd Filosoferen met kinderen over kunst.
Demiak De leerlingen kijken klassikaal naar het filmpje Demiak. De kunstenaar Demiak is schilder, beeldhouwer, fotograaf en tekenaar tegelijk. Hebben de leerlingen dat al ontdekt? Voer na het bekijken van het filmpje een klassikaal gesprek over de kunstenaar en stel daarbij deze vragen: - Wat voor verschillende soorten kunstwerken maakt Demiak? - Kun je de materialen noemen die Demiak gebruikt in zijn kunstwerken? - Waarom zou Demiak zo veel verschillende materialen en technieken gebruiken? - Is Demiak schilder, fotograaf, beeldhouwer of tekenaar?
- Stel je was zelf een kunstenaar, zou jij zelf het liefst met één materiaal werken of met allemaal verschillende? Waarom?
Veiligheid De huisjes in het werk van Demiak symboliseren het hebben van een dak boven je hoofd en veiligheid. Wat betekent het begrip ‘veiligheid’ voor de leerlingen? Voer een klassikaal gesprek over veiligheid en stel daarbij deze vragen: - Wat betekent het als je je ergens veilig voelt? - Wat geeft jou een veilig gevoel? - Wie kan de plek omschrijven waar hij zich veilig voelt? - Zou jij je veilig voelen in de huisjes van Demiak? - Voelt iedereen zich even veilig op dezelfde plek met dezelfde dingen of mensen om zich heen?
Tip
kijk nog eens op het bord, waar de vragen staan die de leerlingen aan het begin van dit project hebben gesteld.
Het stellingenspel Dit spel, dat over tegenstellingen gaat, zorgt voor net wat meer verdieping bij de leerlingen. Toon op het digibord de stellingen via www.klunky.nl > onbewoonbaar > stellingenspel. Noem de tegenstellingen een voor een op en laat de leerlingen partij kiezen. Wie het eens is NFUEFFFSTUFQBSUJK EJFHBBUTUBBO XJFIFUFFOTJTNFUEFBOEFSFQBSUJK EJFCMJKGU[JUUFO-BBU bij elke tegenstelling een aantal leerlingen hun keuze toelichten. Wanneer voel jij je veilig? als je arm of rijkCFOU als je in Nederland of in het buitenlandCFOU als je op straat of in huisCFOU als je in het huisje van Demiak of in een grote luxe villa met veel kamersCFOU als je bij dieren of bij mensenCFOU als je in het donker of in het licht bent. Extra: laat de leerlingen zelf ook (tegen)stellingen bedenken die passen bij de kunstwerken.
13
4 Maken 30 min.
Inhoud Na afloop van het klassikale gesprek gaan de leerlingen individueel aan de slag met Demiaks werk en het thema veiligheid. Ze gebruiken net als Demiak verschillende materialen om hun eigen veilige plek te verbeelden. Benodigdheden t LMFJFOLMFJQMBOLKFT t HFSFFETDIBQPNEFLMFJUFCFXFSLFO t WFSTJFSJOHFOPNJOEFLMFJUFESVLLFO LSBMFO TUVLKFTUFYUJFM OBUVVSMJKLFNBUFSJBMFO TOJQQFSTQBQJFSFO[ t WFSGFOQFOTFMFO t FWUHFLMFVSELBSUPOPGTDIPFOFOEP[FO 14
Voorbereiding Het is aan te raden om dit onderdeel indien mogelijk in het handvaardigheidslokaal uit te voeren. Zorg voor voldoende materialen voor het versieren van de klei. De materialen kunnen daags van te voren door de leerlingen meegebracht worden, maar zorg ook zelf voor voldoende divers basismateriaal.
Aan de slag Na het klassikale gesprek over veiligheid gaan de leerlingen praktisch met het thema aan de slag: ze maken een eigen veilige plek. Als basis krijgt iedereen een grote homp klei. De leerlingen maken hiervan zelf een omhulsel of holletje. Het resultaat moet een veilig plekje zijn waarin ze zich fijn zouden voelen en waarin ze graag een tijdje zouden willen verblijven. Als de klei de gewenste vorm heeft, gaan de leerlingen hun persoonlijke plekje decoreren met diverse soorten materiaal. Belangrijk is dat ze hierbij materialen kiezen die bij hun veilige plek passen. Van kralen tot takjes, van textiel tot papier: alles mag. Diversiteit aan materialen is dan ook heel wenselijk.
15
Tip
Als u natuurlijk materialen tekortkomt, kunt u de leerlingen altijd nog het schoolplein op sturen om extra materialen te verzamelen.
Vraag uw leerlingen tijdens het maakproces: - Welke vorm kies jij voor je omhulsel? Vertel eens waarom? - Bij welk materiaal voel jij je fijn? - Welke kleur hoort bij de plek die je in gedachten hebt? Slotvraag: Kun je vertellen waarom de plek die je hebt gemaakt voor jou veilig voelt? Extra: Als er tijd over is of wanneer u deze opdracht wilt uitbouwen, laat u de leerlingen uit karton (of met een schoenendoos) een omgeving voor hun veilige plek maken. Help ze op weg met deze vragen: waar is jouw veilige plek? Buiten of binnen? In de natuur of juist in de stad?
Colofon Concept, samenstelling en tekst: Annelijn Smulders Tekstredactie: Laura van Campenhout Vormgeving: Marieke Nelissen, le petit studio Beeld van het logo en foto’s: Demiak Dvd: Videobedrijf Beeldpraat, www.beeldpraat.com Leerlingen van groep 7, Basisschool Cleijn Hasselt in Tilburg Met speciale dank aan: Maarten Demmink (Demiak)
www.klunky.nl www.kunstbalie.nl
[email protected]
