Een met de natuur Natuurbegraven Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS?

“Een met de natuur”

Natuurbegraven Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS?

5-Juli-2012 Joep Salet – 091709 Provincie Noord-Brabant NHTV Breda Stage: 2 Periode: april – juli

Productverslag - Natuurbegraven

1

Algemene informatie voor de Mediatheek Naam: Joep Salet Datum: 5 Juli 2012 Opleiding

Ruimtelijke Ordening en Planologie

Soort verslag

Stage 2

Auteur

Joep Salet

Titel en Ondertitel

Natuurbegraven: Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS? Provincie Noord-Brabant

Naam Stageplaats Plaats Bedrijfsbegeleiders Hogeschoolbegeleider Summary

Trefwoorden

’s-Hertogenbosch Fred Panjer Steven Montfoort Barbara van Schijndel Natuurbegraafplaatsen zijn op dit moment nog vrij onbekend in Nederland. Daarom is er vanuit de provincie gevraagd om hier een hard begrip van te maken. Daarnaast zijn er op dit moment fikse bezuinigingen op de EHS, de provincie is daarvoor opzoek naar mogelijke verdienmodellen. In dit verslag worden deze aspecten toegelicht. Natuur en Landschap, Natuurbegraven, EHS, Nieuwe fenomeen, Provincie Noord-Brabant

In opdracht van Provincie Noord-Brabant Juli 2012


2

Provincie Noord-Brabant Brabantlaan 1 5216 TV ’s-Hertogenbosch NHTV Breda Internationaal hoger onderwijs Breda Mgr. Hopmansstraat 1 4817 JT Breda Naam Hogeschoolbegeleider: Barbara van Schijndel Provincie Noord-Brabant Directie Ecologie Bureau Natuur en Landschap Namen bedrijfsbegeleiders: · Steven Montfoort · Fred Panjer Datum: 05-07-2012 Gegevens student Naam: Joep Salet Opleiding: Ruimtelijke Ordening en Planologie Leerjaar: 3 E-mail: [email protected] Telefoon: 06-15833922


3

Voorwoord Voorliggend verslag vormt samen met een mondelinge presentatie het resultaat van de tweede stageperiode van de opleiding Ruimtelijke ordening en Planologie. Het doel van de stage is om een inzicht te krijgen in de kansen of juist de bedreigingen van natuurbegraafplaatsen in de Ecologische Hoofdstructuur binnen de provincie Noord-Brabant. Bij aanvang van de stage was er nog geen duidelijkheid en bekendheid bij de provincie Noord-Brabant over het fenomeen natuurbegraafplaats, terwijl de vraag hiernaar groeit. Vanuit deze toenemende vraag werd de volgende opdracht geschetst: Op welke wijze kan natuurbegraven een bijdrage leveren aan de realisering van natuurdoelstellingen in Brabant? De kernvragen hierbij zijn: Wat houdt natuurbegraven in? Welke natuurdoelstellingen zijn er in Noord-Brabant?;Waarin kunnen deze elkaar versterken?. De Provincie Noord-Brabant is een provincie die veel waarde hecht aan de natuur en wil graag door met het realiseren van de Ecologische Hoofdstructuur. Er wordt gezocht naar een alternatief voor realisatie van de EHS, zowel op maatschappelijk gebied als op financieel gebied. Voordat u begint met het verslag te lezen, zou ik graag een aantal mensen willen bedanken; ten eerste alle mensen van het bureau Natuur en landschap en het bureau Natuur verkenning. Ik heb een super leuke stageperiode achter de rug. Dit komt mede door u en uw enthousiaste houding tegenover mij. Ik hoop dat jullie het ook zo ervaren hebben. Daarnaast wil ik Fred Panjer en Steven Montfoort in het bijzonder bedanken voor hun steun als begeleiders. Iedereen verdient een dergelijk begeleider als jullie en ik heb het geluk dat ik er twee van had. Ook zou ik graag Joyce Sengers en René Poll willen bedanken voor de open houding richting mij. Ik heb me altijd vrij gevoeld om alles te vragen over natuurbegraven. Vanuit school zou ik graag Barbara van Schijndel willen bedanken voor de feedback en de leerzame terugkomdagen. Ook Joris Vinken en Martijn Verhoeven, die in mijn stagegroep zaten, wil ik bedanken. Tijdens mijn stageperiode heb ik veel contact gehad met Joris en Martijn. Dit ging vooral over de manier van rapporteren en hier heb ik dan ook veel feedback op gekregen van hen. Als laatst zou ik graag Jacob Tiellemans, Mark van Schuylenburg en Tim van Steensel willen bedanken, deze heren hebben tijdens mijn stage periode regelmatig een overleg ingelast. Hier werden verschillende aspecten met betrekking op het rapporteren zijn besproken. Joep Salet 2012


4

Managementsamenvatting In Nederland is een nieuw fenomeen opkomst: natuurbegraven. De provincie krijgt steeds vaker een verzoek binnen voor de goedkeuring van een natuurbegraafplaats in bestaande of nieuwe natuur. Tot op heden is nog niet veel bekend bij de provincie, daarom is gevraagd om eerste een duidelijk beeld te schetsen van natuurbegraven en vervolgens te kijken wat de kansen voor natuurbegraven zijn binnen of aangrenzend aan de Ecologische Hoofdstructuur(EHS. Daarnaast is de provincie, vanwege de huidige bezuinigen, op zoek naar financiële steun voor de realisatie en uitbreiding van de EHS. Natuurbegraafplaatsen zouden mogelijk een financiële tegemoetkoming kunnen zijn. Natuurbegraafplaatsen hebben in Nederland nog niet veel bekendheid. De voornaamste reden hiervan is het huidige aantal natuurbegraafplaatsen(zeven) en uiteenlopende meningen en definities over natuurbegraven. In Groot-Brittannië en Duitsland is hier al wel een duidelijk mening over, maar deze verschillen van elkaar. Een item is bij iedere mening en begripsbepaling van groots belang: de natuur staat voorop. In Groot-Brittannië worden de begraafplaatsen al snel gelabeld als natuurbegraafplaatsen. Het gaat vaak over natuurbegraafplaatsen die grenzen aan bestaande begraafplaatsen. Hierdoor neemt de natuurlijke sfeer af. Er is sprake van eeuwige grafrechten in Groot-Brittannië, hierdoor krijg de natuur meer rust. Verder zijn hier verschillende mogelijkheden voor de grafaanduiding. Op de ene begraafplaats mag enkel een zwerfkei op het graf en op de andere begraafplaats zijn grafstenen wel toegestaan.(Natural Burial Research Group, 2010) Bij de Duitse “Friedwald” benadering is het enkel toegestaan om urnen te begraven. De begraafplaatsen zijn nauwelijks zichtbaar en altijd gelegen in bestaande bossen. Deze bossen worden aangewezen door boswachters die weten waar het mogelijk is om een Friedwald te realiseren. In Duitsland is enkel een houten schijf toegestaan als grafmonument. (Friedwald.de, 2012) In Nederland bestaan verschillende meningen over natuurbegraven. Tijdens het onderzoek is gesproken met verschillende betrokkenen(onder andere; Landschapsarchitecten, Gemeentes, Project ontwikkelaren, Ecoloog), deze personen hebben alle een andere mening. Het merendeel is het er over eens dat eeuwige grafrechten op een natuurbegraafplaats beter zal zijn voor de natuur, hierdoor krijgt de natuur meer rust. Aan de andere kant vinden enkele dat dit geen duurzame gedachten is en dat de plekken in de natuur vaker gebruikt moeten worden voor een natuurgraf. Hier wordt uitgegaan van een grafrecht van ongeveer 40 jaar. Asverstrooiing is niet toegestaan op de meeste natuurbegraafplaatsen. Uit een onderzoek blijkt namelijk dat asverstrooiing de grootste gevolgen voor de natuur heeft. Bij asverstrooiing komen in grote mate natuur schadelijke stoffen in de natuur terecht. (Alterra, 2007) Met betrekking tot de grafmonumenten is er in Nederland sprake van een beperkte mogelijkheid. Uit ieder interview blijkt dat er in Nederland geen grafstenen mogelijk zijn op een natuurgraf, dan zou het beeld van de natuur verstoord worden. Wel zijn in Nederland houtenmonumenten of zwerkeien toegestaan. Voor de realisatie van een natuurbegraafplaats binnen de EHS, wordt in eerste instantie gekeken of het mogelijk is. Binnen de EHS zijn verschillende regels voor het realiseren van projecten. In de meeste gevallen geldt er een “nee” voor projecten binnen de EHS, maar er zijn uitzonderingen. Als het project een versterkende rol heeft voor de EHS en als het op geen andere locatie mogelijk is het wel toegestaan binnen de EHS.(Verordening Ruimte, 2011) Uit gesprekken en enkele huidige aanvragen blijkt dat natuurbegraven wel mogelijk is binnen de EHS en het is niet nodig om de regels van de EHS aan te passen. Maar wanneer een natuurbegraafplaats gerealiseerd wordt binnen de EHS, dan moet er gekeken worden naar de natuurtype. Elke natuurtype vraagt om een eigen behandeling, maatwerk is hier van groots belang.


5

Wanneer de natuurbeheertype in de EHS geanalyseerd worden blijkt vooral dat natuurbegraven op dit moment niet mogelijk is binnen vochtige gebieden(mede door de wet op lijkbezorging). Hier zou het lichaam niet vergaan en mogelijk mummificeren. Verder is de kans voor een natuurbegraafplaats het grootste in bossen, omdat hier het beeld niet direct verstoord wordt en de maatschappelijke vraag in Nederland naar bosbegraafplaatsen het grootst is. Na een filtering blijkt dat zeven van de vierentwintig beheertype mogelijk geschikt is. Naast de regels van EHS, moet ook gelet worden op de regels vanuit de Natura 2000, Flora en Faunawet, enz. Uit de gesprekken blijkt dat de obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats binnen de EHS te overbruggen zijn. Wanneer er meer duidelijkheid ontstaat over het begrip en de randvoorwaarde van natuurbegraven, kunnen de gemeentes en de provincie beter omgaan met een goedkeuring van een dergelijk realisatie plan. Op deze manier worden de kosten van de procedure van de aanvraag van een natuurbegraafplaats lager.(Seminar “natuurbegraven”, 2012) Naast de natuurwaarde is ook de maatschappelijke waarde van natuurbegraven bekeken. Hieruit blijkt dat Nederland behoefte heeft aan alternatieven voor het begraven van dierbare. Steeds vaker zijn er geluiden dat mensen graag in de natuur begraven willen worden. Landgoedeigenaren zijn vaak degene die de eerste aanzet doen voor een natuurbegraafplaats. De landgoedeigenaren vinden het een mooie gedachten om op het eigenlandgoed begraven te worden, maar er zijn ook financiële redenen. De natuurbegraafplaats is een inkomsten bron en daarnaast een garantie voor het natuurbehoud.(Landgoedeigenaren Beast&De Hoevens, Seminar 2012) Financieel gezien zou natuurbegraven een meerwaarde voor de EHS kunnen betekenen. Wanneer een natuurbegraafplaats aangrenzend aan de EHS wordt gerealiseerd, zal dit een uitbreiding betekenen van de natuur zonder dat de provincie hier kosten aan heeft. Daarnaast zou een natuurbegraafplaats binnen de EHS een betekenis kunnen hebben voor de kwaliteit van de natuur, realisatie binnen de EHS zal echter lastiger worden dan aangrenzend aan de EHS. Binnen de EHS een project realiseren neemt meer obstakels mee dan aangrenzend aan de EHS. Ten slotte is het maatschappelijk draagvlak van belang. In Nederland is er steeds meer vraag naar een alternatieve manier van begraven. Nabestaande laten hun dierbare steeds vaker verstrooien in de natuur en willen in de rust van natuur begraven worden.(CBS, 2012) Daarnaast kan een maatschappelijk draagvlak voor een natuurbegraafplaats een waarde betekenen voor de natuur zelf. Wanneer mensen weer respect krijgen voor de natuur zal de mens ook meer belang krijgen bij de natuur. Hierdoor krijgt de natuur in Nederland meer draagvlak. (Bureau overleg Natuur&Landschap, 2012) Natuurbegraven biedt dus zeker mogelijkheden voor de natuur en voor de EHS. Het is nu van belang om duidelijke randvoorwaarde per natuurtype vast te stellen, zodat er altijd maatwerk wordt geleverd per natuurbegraafplaats.


6

Inhoudsopgave 1.

INLEIDING...................................................................................................................................... 9 1.1 1.2 1.3 1.4

2.

AANLEIDING .......................................................................................................................................... 9 DOEL & BELANG .................................................................................................................................... 9 METHODE VAN ONDERZOEK.............................................................................................................. 10 LEESWIJZER ......................................................................................................................................... 11

ALGEMEEN OVER NATUURBEGRAVEN .................................................................................. 12 2.1 HET BEGRIP ......................................................................................................................................... 12 2.1.1 “Natural Burial” – de Britse kijk ................................................................................................. 13 2.1.2 Voorbeelden uit Groot-Brittannië .............................................................................................. 19 2.1.3 ‘Friedwald’ - De Duitse Benadering............................................................................................ 21 2.1.4 Voorbeelden uit Duitsland.......................................................................................................... 23 2.1.5 Natuurbegraven – de Nederlandse kijk....................................................................................... 24 2.1.6 Huidige begraafplaatsen in Nederland ....................................................................................... 26 2.1.7 Aanduiding binnen bestemmingsplan ........................................................................................ 27 2.1.8 De mogelijkheden ....................................................................................................................... 28 2.2 LEREN VAN ANDERE LANDEN .............................................................................................................. 29 2.2.1 De verschillen tussen Nederland en Groot-Brittannië ................................................................ 29 2.2.2 De verschillen tussen Nederland en Duitsland............................................................................ 29 2.2.3 De leerpunten ............................................................................................................................. 29 2.3 MAATSCHAPPELIJKE BEHOEFTE .......................................................................................................... 30 2.4 WET OP LIJKBEZORGING ..................................................................................................................... 30 2.5 KOSTEN ............................................................................................................................................... 31 2.6 RISICO’S .............................................................................................................................................. 32 2.6.1 Ontbinding stoffelijk overschot ................................................................................................... 32 2.6.2 Bodembelasting........................................................................................................................... 32 2.6.3 Grond- en oppervlakte waterbelasting........................................................................................ 32 2.6.4 Fysieke verstoring........................................................................................................................ 33 2.6.5 Concluderend ............................................................................................................................. 33 2.7 HET VERSCHIL MET REGULIERE BEGRAAFPLAATSEN ......................................................................... 33 2.8 VOORDELEN ........................................................................................................................................ 33 2.9 CONCLUSIE.......................................................................................................................................... 34

3.

ECOLOGISCHE HOOFDSTRUCTUUR ...................................................................................... 35 3.1 ALGEMEEN........................................................................................................................................... 35 3.2 STREEFPUNTEN ................................................................................................................................... 36 3.3 BEHEERTYPE BINNEN DE EHS............................................................................................................. 36 3.4 JURIDISCHE BEPERKINGEN/MOGELIJKHEDEN EHS: .......................................................................... 37 3.5 KWALITEITEISEN VANUIT DE EHS...................................................................................................... 37 3.6 GROENBLAUWE MANTEL ..................................................................................................................... 37 3.7 NATUURBEGRAVEN BINNEN DE EHS?................................................................................................. 38 3.7.1. Place Attachment ........................................................................................................................ 38 3.7.2. Investeren in de natuur ............................................................................................................... 38 3.7.3. Milieu vriendelijk ........................................................................................................................ 39 3.8 CONCLUSIE.......................................................................................................................................... 39


7

4.

RANDVOORWAARDEN VAN DE BEHEERTYPEN .................................................................... 40 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5

5.

JURIDISCHE ASPECTEN BIJ DE REALISATIE VAN EEN NATUURBEGRAAFPLAATSS ......... 46 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

6.

OVERZICHT BEHEERTYPE ................................................................................................................... 40 OMSCHRIJVING VAN DE MOGELIJKE GESCHIKTE GEBIEDEN .............................................................. 41 RANDVOORWAARDEN PER BEHEERTYPE ............................................................................................ 44 GESCHIKT VOOR NATUURBEGRAVEN? ............................................................................................... 45 CONCLUDEREND ................................................................................................................................. 45

ALGEMEEN........................................................................................................................................... 46 NATURA 2000 ..................................................................................................................................... 46 NATUURMONUMENTEN ...................................................................................................................... 47 INPASSEN IN HET BESTEMMINGSPLAN ................................................................................................. 47 OVERIGE REGELS ................................................................................................................................ 48 CONCLUSIE.......................................................................................................................................... 48

MOGELIJKHEDEN VOOR NATUURBEGRAAFPLAATSEN....................................................... 49 6.1 ALGEMEEN........................................................................................................................................... 49 6.2 VOORDELEN VAN NATUURBEGRAVEN ............................................................................................... 49 6.2.1 De natuur.................................................................................................................................... 49 6.2.2 De maatschappij ......................................................................................................................... 49 6.2.3 Beide ........................................................................................................................................... 50 6.3 GROOTSTE BEDREIGING ..................................................................................................................... 50 6.4 GEWENSTE BEHEERTYPE VANUIT DE MAATSCHAPPIJ.......................................................................... 50 6.5 BEOORDELINGSTABEL PER BEHEERTYPE ............................................................................................ 51 6.6 CONCLUSIE.......................................................................................................................................... 52

7.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN.......................................................................................... 53 7.1 7.2

CONCLUSIE.......................................................................................................................................... 53 AANBEVELING...................................................................................................................................... 55

BRONNENLIJST ................................................................................................................................... 56

BIJLAGEBOEK ...................................................................................................................................... 58


8

1. Inleiding 1.1

Aanleiding

De Provincie Noord-Brabant is verantwoordelijk voor de realisatie van Ecologische Hoofdstructuur. De Ecologische Hoofdstructuur(in vervolg EHS) is een samenhangend netwerk van natuurgebieden en landbouwgebieden met natuurwaarden van (inter)nationaal belang. Onder de verantwoordelijkheid voor het realiseren van de EHS valt onder andere het goedkeuren van nieuwe plannen die betrekking hebben op de EHS. In het kader van het beoordelen van nieuwe bestemmingsplannen krijgt de provincie de laatste jaren steeds vaker de vraag van landgoedeigenaren en ondernemers naar een mogelijke realisatie van natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Het fenomeen natuurbegraafplaatsen is in Nederland nog vrij onbekend. In Nederland zijn er zeven natuurbegraafplaatsen, waarvan er geen enkele in Brabant is gerealiseerd. In andere landen, vooral Groot-Brittannië, komt het fenomeen al vaker voor. In Groot-Brittannië zijn sinds 1993 meer dan tweehonderd natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Daarnaast groeit het fenomeen ook sterk in Duitsland, waar op dit moment ongeveer 45 ‘Friedwalden’. Dit nieuwe fenomeen vraagt om opheldering en duidelijkheid vanuit de overheid. De randvoorwaarden van het realiseren en exploiteren van een natuurbegraafplaats liggen in Nederland niet vast en daarbij verschillen de opvattingen nogal tussen de ondernemers, ecologen en landgoedeigenaren. Waarbij de ondernemer juist de kans ziet in het financiële aspect, zien de landgoedeigenaar en de ecoloog juist de meerwaarde van natuurbegraafplaatsen met betrekking tot de natuur en hun landgoed. De provincie Noord-Brabant is dan ook benieuwd naar de kansen of juist bedreigingen van de natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Naast deze onduidelijkheid kampt de provincie met forse bezuinigen met betrekking tot aankoop en realisatie van de EHS. De provincie is op zoek naar verdienmodellen voor de EHS. Ondernemers zijn geïnteresseerd in natuurbegraven en hier liggen waarschijnlijk kansen. Daarnaast wil de provincie mensen weer betrekken bij de natuur. Door natuurbegraafplaatsen zouden mensen zich mogelijk weer gaan binden met de natuur. Kortom, de vragen die natuurbegraven oproepen zijn: Is er een kans voor natuurbegraven binnen de EHS of juist in nieuwe natuur? En zo ja, onder welke voorwaarden of condities? 1.2

Doel & Belang

Het doel van dit onderzoek is het beoordelen van de kansen van natuurbegraven met betrekking tot de EHS. De randvoorwaarden van een natuurbegraafplaats worden onderzocht en de mogelijke bedreigingen geanalyseerd. Deze randvoorwaarden van natuurbegraafplaatsen zullen getoetst worden aan de randvoorwaarden van de beheertypen van de EHS. Verder is onderzocht wat het effect is op de realisatie van de EHS. Dit wordt aan de hand van twee invalshoeken gedaan: het betrekken van mensen in de natuur en investeringen van particulieren in de natuur. Er wordt gekozen voor deze twee invalshoeken omdat particulieren een financiële bijdrage kunnen leveren aan de realisatie van de EHS en individuen betrekken in de natuur is een van de nevendoelen van de EHS. Tot slot zal er bepaald worden in welke beheertypen binnen de EHS natuurbegraafplaatsen de meeste kans hebben. Het belang van dit onderzoek is om een handvat te bieden aan de Provincie Noord-Brabant voor het beoordelen van plannen voor natuurbegraafplaatsen. Zo kan de provincie in de toekomst beter omgaan met de goedkeuring, dan wel afwijzing, van een natuurbegraafplaats.


9

Tijdens het onderzoek zal de volgende hoofdvraag beantwoord worden: · Wat houdt natuurbegraven in en is het mogelijk om een natuurbegraafplaats in de EHS te realiseren en heeft de natuur hier een voordeel bij? Deze hoofdvraag wordt beantwoord door het beantwoorden van de volgende deelvragen: · Wat is natuurbegraven? · Hoe gaan andere landen met natuurbegraven om? · Wat zijn de risico’s van natuurbegraven? · Wat zijn de voordelen van natuurbegraven? · Kan een natuurbegraafplaats versterkend zijn voor de EHS? · Welke beheertype binnen de EHS zijn geschikt voor natuurbegraven? · Wat zijn de juridische obstakels bij de aanleg van een natuurbegraafplaats? · Waar ligt de grootste kans voor natuurbegraven en wat zijn de grootste bedreigingen? 1.3

Methode van Onderzoek

Het onderzoek is in zes fasen doorlopen. In deze omschrijving komt naar voren wat er is onderzocht, waarom dit is onderzocht en hoe dit is onderzocht. Fase 1 Definitie en Afbakening In fase 1 is het fenomeen natuurbegraven gedefinieerd en de randvoorwaarden uitgewerkt. Dit is gedaan vanuit drie invalshoeken; de Britse benadering, de Friedwald(Duitse) benadering en de Nederlandse benadering. Daarnaast is in fase 1 het fenomeen afgebakend, dit is aan de hand van de randvoorwaarden gedaan. Aan de hand van deze randvoorwaarden zijn er grenzen bepaald met betrekking tot natuurbegraven. Fase 1 bestaat vooral uit een literatuuronderzoek, hierbij is gebruik gemaakt van Britse onderzoeken en de Britse gegevens. Naast het bestuderen van literatuur is er gesproken met twee ondernemers, René Poll en Joyce Sengers, die bezig zijn met het realiseren van een natuurbegraafplaats. Deze personen hebben beide een eigen mening over de manier van natuurbegraven. De kennis van deze personen is bepalend bij de voortgang van het onderzoek, omdat deze twee personen al veel ervaring hebben met natuurbegraven. Daarnaast is een natuurbegraafplaats in ontwikkeling bezocht(De Hoevens) en een bestaande natuurbegraafplaats(Heidepol). Dit geeft onder andere inzicht in de manier van realisatie en het resultaat voor de omgeving. Fase 2 Informatie verzamelen In deze fase is niet alleen gekeken naar natuurbegraven, maar ook naar de ecologische hoofdstructuur. Naast de randvoorwaarden van de natuurbegraafplaatsen, zijn er ook randvoorwaarden vanuit de ecologische hoofdstructuur die het toepassen van de begraafplaatsen bepalen. Verder is in deze fase gesproken met de bureauecoloog, Wiel Poelmans, van het bureau Natuur en Landschap, tijdens dit gesprek zal moeten blijken wat de randvoorwaarden vanuit het bureau zijn per beheertype. Tot slot worden de juridische aspecten nog belicht. Fase 3 Vergelijking van de informatie In deze fase is de informatie die verkregen is tijdens fase 1 en 2 naast elkaar gelegd en vergeleken. Zo kan er nauwkeurig beoordeeld worden in welke beheergebieden het mogelijk is om natuurbegraafplaatsen te realiseren.


10

Fase 4 Analyse gegevens In fase 4 is een analyse uitgevoerd van de gegevens. Deze zijn uitgewerkt in vergelijkingsmodel waar in naar voren komt in welke beheertypen natuurbegraven een bedreiging vormen en in welke beheertypen het juist een kans is. Fase 5 Uitkomst ter discussie stellen In fase 5 worden vanuit verschillende invalshoeken de opvattingen over natuurbegraven getoetst. Hiervoor is er een seminar georganiseerd vanuit de Provincie Noord-Brabant. Bij het seminar zijn verschillende werkvelden aanwezig die betrokken zijn bij het fenomeen natuurbegraven. Daarnaast vindt er ook nog een discussie plaats, deze is openbaar en hierbij zijn dan ook veel verschillende belangengroepen mee gemoeid. De discussie is via Ruimtelijk Ontwikkelingen op de site LinkedIn te vinden onder Natuurbegraven. Fase 6 Aanbevelingen In fase 6 worden aanbevelingen gedaan met betrekking tot de het realiseren van natuurbegraafplaatsen binnen de EHS. Dit wordt gedaan op basis van de vernomen kennis tijdens dit onderzoek. 1.4

Leeswijzer

In hoofdstuk 2 wordt het begrip natuurbegraafplaatsen toegelicht, dit wordt gedaan vanuit de Nederlandse benadering, Friedwald benadering en Engelse benadering. Daarnaast wordt hier kort toegelicht wat de risico’s zijn van natuurbegraven. Ook de Wet op lijkbezorging wordt hier al uitgelegd. Met kijk op de doelstelling van het rapport wordt in hoofdstuk 3 de ecologische hoofdstructuur uitgewerkt, met daarbij de randvoorwaarden, rechtsregels en doelen. In hoofdstuk 4 worden de beheertypen uitgelicht en gekozen, dit wordt gedaan aan de hand van een aantal criteria. Vervolgens worden deze beheertypen omscherven en de randvoorwaarden benoemd. In hoofdstuk 5 worden de juridische aspecten belicht van natuurbegraven. Hoe wordt de natuurbegraafplaats bestemd in een bestemmingsplan en waar moet rekening mee gehouden worden? Vervolgens worden in hoofdstuk 6 de mogelijkheden geschetst voor natuurbegraven. Hier komen vooral de kansen en bedreigingen naar voren. Tot slot zal in hoofdstuk 7 de conclusie worden getrokken en enkele aanbevelingen worden gedaan.


11

2. Algemeen over Natuurbegraven Het fenomeen natuurbegraven heeft nog weinig bekendheid in Nederland. Dit mag geconcludeerd worden aan de hand van de uiteenlopende definities(bronnenlijst) en het huidige aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland. Er zijn namelijk op dit moment zeven officiële natuurbegraafplaatsen. De natuurbegraafplaatsen verschillen echter veel qua vorm en randvoorwaarden, daarom is er een analyse uitgevoerd waar de natuurbegraafplaatsen tegenover elkaar worden gezet. In dit hoofdstuk wordt het begrip natuurbegraven toegelicht en de randvoorwaarden van natuurbegraafplaatsen worden gerapporteerd. 2.1

Het begrip

Begraven in de natuur, of natuurbegraven, wordt nog zelden toegepast in Nederland. Er is nog veel onbekend over de betekenis, de randvoorwaarden en de toepassing van natuurbegraven. Vanwege deze onduidelijkheden in Nederland is gekeken naar de Britse benadering. In Groot-Brittannië zijn sinds 1991 ongeveer tweehonderd natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Voor en tijdens de realisatie zijn in Groot-Brittannië enkele onderzoeken uitgevoerd, zoals een onderzoek naar de ligging van de begraafplaatsen, in welke type natuur het gerealiseerd is en wie de natuurbegraafplaatsen opgericht heeft. Daarnaast is er literatuur verschenen over het toepassen van natuurbegraven.1 De natuurbegraafplaatsen verschijnen in Groot-Brittannië onder namen als: ‘Woodland Burial’, ‘Green Cemetery’, ‘Natural Burial Ground’ en ‘Eco Cemetery’. De snelheid waarmee de natuurbegraafplaatsen zich ontwikkelen zijn goed af te lezen in de onderstaande tabel: Jaar Aantal

1991 1

1997 52

2000 100

2003 182

2010 205

Tabel 1: Groei van aantal natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Na Groot-Brittannië vindt het concept ook in andere landen zijn navolging. In 1998 is in South Carolina het ‘Ramsey Creek Preserve’ geopend, de eerste natuurbegraafplaats van Amerika. In onder andere Canada, Zweden en Duitsland is men al actief bezig met natuurbegraafplaatsen en het milieubewuster omgaan met de lijkbezorging. Waarbij de Duitse ‘Friedwald’ het verst is in haar ontwikkelingen. Dit is echter een andere vorm van natuurbegraven. Dit zal verder toegelicht worden in §2.1.3.

Groei van natuurbegraafplaatsen in Groot Brittannië 250 200 150 100 50 0 1991

1997

2000

2003

2010

Grafiek 1: Groei van aantal natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië Bron: Natural burial research group

1Natural

burial research group, Sheffield, 2009, http://naturalburialresearchproject.group.shef.ac.uk/research.html


12

De Britse en Duitse benadering wordt vergeleken met de Nederlandse benadering, dit geeft inzicht in het verschil tussen de wijze van toepassen en de kijk op het begrip.

Afbeelding 1 boskapel Heidepol

2.1.1

“Natural Burial” – de Britse kijk

De Britse benadering gaat er vanuit dat als een begraafplaats in een natuurlijke omgeving ligt, het een natuurbegraafplaats is. Er zijn minder regels met betrekking tot gedenktekens of grafmonumenten. Hierdoor zijn de natuurbegraafplaatsen vaak gelegen aan bestaande begraafplaatsen, dit heeft invloed op de uitstraling van de natuur. In vergelijking met de Nederlandse kijk wordt de Britse benadering op zes criteria geanalyseerd: de randvoorwaarden, de locatie, het type natuur, de betrokkenen bij de realisatie, de omvang en de wijze van begraven. Randvoorwaarden Vanuit de Britse benadering zijn geen duidelijk randvoorwaarden opgesteld voor natuurbegraven. In Groot-Brittannië worden er vooral randvoorwaarden gesteld aan de manier waarop het lichaam begraven wordt. Hier zal verder op ingegaan worden onder de kop ‘wijze van begraven’. Voor de omvang en het type natuur heeft de Britse benadering geen vaste randvoorwaarden. In Groot-Brittannië wordt een gemeentelijke begraafplaats met een hoek met natuur en een begraafplaats al snel gezien als natuurbegraafplaats. Het gaat bij het Britse fenomeen er enkel om dat er natuur aanwezig is op de begraafplaats. Locaties De Britse natuurbegraafplaatsen hebben verschillende locaties als het gaat om haar omgeving. Zo liggen de natuurbegraafplaatsen in standaard landelijk gebied, maar liggen de begraafplaatsen soms in kasteeltuinen of parken in een stad. De verdeling is in de volgende tabel duidelijk gemaakt. Landschapstypen Aantal

Landelijk 108

Substedelijk 90

Stedelijk 8

Totaal 205

Tabel 2: Natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië gesorteerd op landschapstype Bron: Natural burial research group Uit de gegevens blijkt dat er maar weinig stedelijke natuurbegraafplaatsen zijn, de mogelijke reden hiervoor is dat er minder plekken in de stad zijn om natuurbegraafplaatsen in te passen. De stedelijk natuurbegraafplaatsen die aanwezig zijn, grenzen aan huidige begraafplaatsen.2 In afbeelding 2 is te zien waar de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië gevestigd zijn. Wat hierbij opvalt is dat weinig natuurbegraafplaatsen in het Noorden van Groot-Brittannië gelegen zijn. Een mogelijke verklaring, volgens de Natural burial research group, hiervoor is het landschapstype en de

2

Natural burial research group, sites van Britse natuurbegraafplaatsen, geraadpleegd 26-April-2012


13

bevolkingsspreiding. Het noordelijke gedeelte van Groot-Brittannië bestaat vooral uit ruiger landschap. Type natuur Er zijn zes verschillende typen natuur waar natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië worden toegepast. Deze zes typen zijn: 1. Volwassen Bos: bij volwassen bos betreft het de bestaande natuur waar een natuurbegraafplaats wordt aangelegd. De begraafplaats ligt tussen de bomen. 2. Nieuw bos: bij het realiseren van de natuurbegraafplaats worden er bomen geplant, hierdoor ontstaat er een nieuw bos. 3. Bos rondom de begraafplaats: de begraafplaats is open maar rondom de begraafplaats is bos aanwezig. 4. Open gebied: de begraafplaats ligt in een open gebied, over het algemeen betreft dit gebied heide of bloemrijke graslanden. 5. Afwisselend bos en opengebied door en rondom begraafplaats. 6. Boomgaarden: Er zijn stroken bomen geplant(vaak fruit bomen) waardoor er een boomgaard ontstaat. De natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië worden nooit in moerassen of andere vochtige gebieden gerealiseerd. Daarnaast valt op dat vijf van de zes typen bomen bevat. De verdeling tussen de natuurtypen is als volgt: Type natuur Aantal

Volwassen bos

Jong bos 27

15

Bos rondom 100

Open gebied 24

Afwisselend open/bos 31

Boomgaarden 3

Totaal 205

Tabel 3: Type natuur per begraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group De meeste natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië hebben dus een open karakter met een bos rondom de begraafplaats. In afbeelding 3 is het type natuur van de begraafplaats weergegeven. Er is geen duidelijke structuur te zien met betrekking tot de ligging en de typen natuur.

Afbeelding 2: Eigenaren Natuurbegraafplaatsen Bron: Natural burial research group / maps


Afbeelding 3: Natuurtype per begraafplaats Bron: Natural burial research group / maps

14

Betrokkenen In Groot-Brittannië zijn er tot nu toe zeven verschillende partijen die de natuurbegraafplaatsen realiseren. De opvallendste is misschien wel het goede doel, dit zijn natuurbegraafplaatsen ontwikkeld ter ere van een persoon of van een gemeenschap. Eigenaar

Gemeente

Bedrijfsmatig

115

30

Aantal

Goed doel

Boerderij 9

36

Begrafenis ondernemer 9

Kerk

Landeigenaar 1

5

Totaal 205

Tabel 4: Eigenaar per natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group In Groot-Brittannië zijn vaak de gemeenten eigenaar van de natuurbegraafplaats, de verklaring hiervoor is dat de gemeentes sterk opzoek zijn naar alternatief voor het regulier begraven. Vanwege de eeuwige grafrechten komen de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië vol te liggen. Daarnaast zijn er ook nog de boeren en particulieren die een flink aandeel hebben in het aantal natuurbegraafplaatsen. Omvang De omvang van de natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië loopt erg uiteen, zo is de kleinste 0.015 hectare en de grootste wel 42.2 hectare. 3 Omvang in Ha Aantal

Onbekend 69

<1 ha 53

1-4 ha 36

4-8 ha 31

>8 ha 16

Tabel 5: Omvang in har per natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Er zijn veel natuurbegraafplaatsen waarvan de omvang niet bekend is. De reden hiervoor is dat deze op het agrarische gebied van boeren liggen die hier geen uitspraak over doen. Aan de hand van deze cijfers kan geconcludeerd worden dat natuurbegraafplaatsen op iedere schaal aan de vraag voldoen van de consument.

3

Research Group UK, http://naturalburialresearchproject.group.shef.ac.uk/database.pdf


15

Wijze van begraven In Groot-Brittannië wordt een natuurlijke begraafplaats gezien als een milieuvriendelijk alternatief voor een reguliere begraafplaats. Het lichaam wordt op natuurlijke wijze afgebroken en ‘aan de natuur terug gegeven’. Er zijn enkele voorwaarden wat betreft het lichaam dat begraven wordt. Zo mag het lichaam geen chemische conserveringsmiddelen bevatten en wordt het begraven in biologisch afbreekbaar materiaal. Er mag tijdens de uitvaart wel een persoonlijke boodschap worden achtergelaten in de kist of in het graf, met als voorwaarde dat dit van biologisch afbreekbaar materiaal is. Ook de beplanting bij het graf mag niet afwijken van het bestaande landschap. Het is niet toegestaan om flora te planten bij het graf die niet gebiedseigen is. Het wordt wel gestimuleerd om beplanting rondom het graf aan te leggen, dit heeft een positief effect op de natuur in het gebied. Het is niet toegestaan om bestrijdingsmiddelen te gebruiken op en rondom het graf. De natuur beschermt zichzelf. Op de natuurbegraafplaatsen zijn grafmarkeringen toegestaan, mits deze het landschap niet aantasten. Vaak worden hier lokale zwerfkeien, bomen of struiken gebruikt als gedenkteken. Er wordt zorgvuldig bijgehouden waar de exacte locatie van iedere begraafplaats is, dit gebeurt vaak via moderne technieken, zoals geografische informatiesystemen. De natuurbegraafplaats wordt beschermd door de relevante Britse ruimtelijke wetgeving, daarnaast voorkomt het oprichten van een beschermd natuurgebied dat de functie van het gebied gewijzigd kan worden. Natuurlijke begraafplaatsen worden in Groot-Brittannië vaak aangelegd vanwege de vraag van mensen die behoefte hebben aan het minimaliseren van hun impact op de natuur. Daarnaast zijn er mensen die geloven in reïncarnatie die het liefst hier begraven worden.4

Afbeelding 4 Sfeer Heidepol

4

Research Group UK, http://www.naturalburial.coop/about-natural-burial/


16

Vergelijkingstabel 1 Aan de hand van de gepubliceerde kaarten wordt er een ‘matrix’ gemaakt waarin de Britse natuurbegraafplaatsen worden getoetst. Zo ontstaat er inzicht in de betrokkenen per natuurtype. Type natuur/ Volwassen Eigenaar Bos

Jong Bos

Nieuw Bos rondom

Weide/Bos rondom

Weide

Boomgaarden Totaal

Goed doel

2

1

3

x

x

1

7

Kerk

x

x

x

1

x

x

1

Boeren Begrafenis ondernemer

1

3

21

5

4

2

36

x

x

8

x

1

x

9

Landeigenaar 3

x

x

1

1

x

5

Gemeente

12

9

60

15

18

x

114

Bedrijfsmatig

10

1

7

8

x

x

26

Totaal:

28

14

99

31

24

3

198

Tabel 6: Vergelijkingsmatrix tussen eigenaar en type natuur van natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Bij het bekijken van de tabel vallen de volgende punten op. Ten eerste dat het bedrijfsmatig ontwikkelen van natuurbegraafplaatsen vooral gebeurt in volwassen bos. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat deze het meest winstgevend zijn, omdat de bedrijven hier weinig aan hoeven te passen, waardoor de kosten niet zo hoog zijn. Een ander punt dat opvalt, is dat boeren weinig kiezen voor weide als natuurbegraaftype, terwijl dat de kleinste aanpassing in het land zou zijn. De reden hiervoor is onduidelijk. Een interessante ontwikkeling in Nederland is dat landgoedeigenaren vaak aanvragen indienen voor een natuurbegraafplaats. In Groot-Brittannië bezit deze groep juist de op een na kleinste grote. Tot slot valt op dat veruit de meeste begraafplaatsen door gemeentes worden gerealiseerd. Vanwege de standaard eeuwige grafrechten in Groot-Brittannië moeten de gemeentes noodgedwongen op zoek naar alternatieven.


17

Vergelijkingstabel 2 Type begraafplaats /Eigenaar

Opzichzelf

Deel van bestaand begraafplaats x 1 x 1

Deel van een bestaande kerkstuin x x x x

Deel van een nieuwe begraafplaats x x x x

Op eigen boeren land 1 x 36 x

Goed doel Kerk Boeren Begrafenis ondernemer Landeigenaar Gemeente Bedrijfsmatig Totaal

7 x x 8 4 x 24 43

Totaal 8 1 36 9

x 113 5 120

x 1 x 1

x 1 x 1

1 x x 38

5 115 29 203

Tabel 7: Vergelijkingsmatrix tussen aanleg begraafplaats en de eigenaar van natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Bron: Natural burial research group Bij het analyseren van deze gegevens valt vooral op dat gemeente altijd hun natuurbegraafplaats aan een bestaande begraafplaats realiseren. Hierdoor neemt de belevingswaarde van de natuur af. De vraag is of in Nederland dit een natuurbegraafplaats genoemd wordt. Daarnaast valt op dat boeren natuurbegraafplaatsen altijd op hun eigen land realiseren en daarmee dus een nieuw stuk natuur creëren. Het blijkt dus dat de aantal natuurbegraafplaatsen dat door de gemeente wordt gerealiseerd in GrootBrittannië allemaal aangelegen zijn aan bestaande begraafplaatsen. Als deze niet tot natuurbegraafplaatsen gerekend zouden worden dan heeft Groot-Brittannië maar 90 natuurbegraafplaatsen. Het aantal natuurbegraafplaatsen dat door de gemeente wordt gerealiseerd.


18

2.1.2

Voorbeelden uit Groot-Brittannië

Ketton Park5 Ketton park is natuurbegraafplaats bij de plaats Ketton, een klein dorp. De omvang van de natuurbegraafplaats is ongeveer twee hectare, waarbij de begraafplaats gelegen is in een openweide met enkele bomen op de graven. Hierdoor krijgt de natuurbegraafplaats een parkachtig karakter. Monumenten: De graven worden gemarkeerd met een gegraveerde granieten herinneringsplaat. Deze vallen niet op in de natuur. Daarnaast is het gebruikelijk om een boom bij het graf te plaatsen, hiermee wordt het nieuwe leven verbeeld. Strooivelden: Op Ketton Park zijn er enkele strooivelden aangewezen waar de as van een dierbare verstrooid kan worden. De exacte locaties van het as wordt niet bijgehouden. De grafkosten zijn hier rond 400 pond voor een enkel graf.

Afbeelding 5 Parkachtige beelden Bron: http://www.greenburial.co.uk/index.html

Afbeelding 6 Sfeer Ketton Park Bron: http://www.greenburial.co.uk/index.html 5

Green Burial, z.d.,http://www.greenburial.co.uk/index.html


19

Broocklands6 De natuurbegraafplaats is gelegen nabij Settle, North Yorkshire en biedt een volledig natuurlijke begrafenis. Voor de ceremonie wordt er gebruik gemaakt van een hooischuur. Verder is Broocklands een begraafplaats in een boomachtige omgeving, deze lijn is doorgetrokken op de natuurbegraafplaats. Monumenten: De graven worden gemarkeerd met een paal waar een nummer op staat, bij de ingang van de begraafplaats is een register bijgehouden met nummers. Doodskisten: De lijken worden in natuurvriendelijk materiaal begraven. Op de site van Broocklands worden kisten en lijkwaden aangeboden die gemakkelijk af te breken zijn door de natuur. De graven zijn op deze natuurbegraafplaats wel duidelijk te herkennen vanwege de ophoging van het graf. Hierdoor ontstaat er wel een minder vriendelijk natuurlijk beeld. De grafkosten zijn rond de 410 pond voor een enkel graf.

Afbeelding 7 Zichtbaarheid van de begraafplaats Bron: http://www.brocklands.co.uk/gallery

Afbeelding 8 Verschillende fauna op de begraafplaats Bron: http://www.brocklands.co.uk/gallery

6Brocklands,

z.d., http://www.brocklands.co.uk/gallery/gallery.html


20

2.1.3

‘Friedwald’ - De Duitse Benadering7

Friedwald is in Duitsland de alternatieve vorm van natuurbegraven. De Duitse Friedwald benadering wijkt af van de Britse benadering. Waar bij de Britten het vaak gaat om open gebied en lijken begraven, gaat het bij de Friedwald benadering altijd over het begraven in bossen en het begraven van urnen. Randvoorwaarde Voor de Friedwald benadering zijn enkele randvoorwaarde. De belangrijkste randvoorwaarden zijn hier benoemd: 1. Friedwald gaat altijd om urnen begraven, dit is vanwege de juridische regelingen in Duitsland 2. Bij Friedwald mogen enkel biologische afbreekbare urnen gebruikt worden. 3. Een Friedwald bevindt zich altijd in een bos dat is aangewezen door een boswachter die kennis heeft van dit specifieke gebied. 4. De duur van de grafrechten zijn eeuwig. 5. De boom waarbij de urn wordt begraven wordt gemarkeerd door en speciaal logo. 6. Sieraden en andere waardevolle spullen mogen niet mee worden begraven met de urnen.

Afbeelding 9 Natuurvriendelijke urn Bron: http://www.friedwald.com

Locaties De bossen staan in een hiervoor aangewezen gebied, deze gebieden worden nauwkeurig gekozen door boswachters met kennis van het gebied. Op dit moment zijn er ongeveer 45 ‘Friedwalden’ in Duitsland. Afbeelding 10 laat duidelijk zien wat de locaties zijn van de Friedwalden. De locatie van een Friedwald wordt op de plek zelf aangeduid door een bord dat je een Friedwald betreedt. Verder zijn er geen hekken of poorten aanwezig. Kosten De kosten voor een urnengraf is €225,-, gebruikelijk is om een boom aan te wijzen als uw boom. Dit is dan het monument bij het graf. De bomen blijven minstens 99 jaar staan. De keuze voor een boom kan bestaan uit een familieboom, gezinsboom, partnerboom of eigen boom. De gedachte is dat de urnen verweven raken met de wortels van de bomen en dat zo het lichaam wordt terug gegeven aan de natuur. Bos Vanwege de eis dat een Friedwald enkel in bossen zijn toegestaan, heeft iedere natuurbegraafplaats de zelfde uitstraling. De bossen leiden niet onder deze Friedwald. 7

Afbeelding 10 Overzicht van de locaties Bron: http://www.friedwald.com

https://www.friedwald.de/ , Friedwald, z.d.


21

Betrokkenen Het management: bij de realisatie van de Friedwald is er altijd een management dat alles regelt rondom de begraafplaats. Dit gaat vaak over de financiën en juridische regels van een Friedwald. De boswachter: de boswachter wijst de geschikte plekken aan voor een Friedwald. Daarnaast is de boswachter ook betrokken bij de begrafenissen. De boswachter ligt de mensen in over de locatie en begeleidt de stoet richting de juiste boom. De plaatselijke kerk: de plaatselijke kerk verzorgt vaak de dienst rondom de begrafenis. Vaak worden hier ook de ceremonies gehouden bij slecht weer. Bijzonderheden Bij Friedwald is er geen sprake van een bedreiging van zwijnen of andere dieren die de urnen op graven. Urnen zijn namelijk niet interessant voor zwijnen en vanwege de boomwortels die rondom de urnen zitten kunnen dieren hier moeilijk bij. Tot slot mag een Friedwald nooit anoniem zijn, dit is gedaan om de criminaliteit tegen te gaan. In het onderzoek van Alterra(terug naar de natuur) is de schadelijkheid van urnen begraven niet meegenomen.


22

2.1.4

Voorbeelden uit Duitsland

Deassau-Wörlitz8 Sfeer: Oude eiken en haagbeuken domineren de bosbegraafplaats. Het terrein is van cultuurhistorische waarde, het park is namelijk gelegen in de Parklandschap Dessau-Wörlitz. Dit parklandschap is meegenomen in de wereld erfgoedlijst. Voorzieningen: Op deze Friedwald is een overdekte zithoek aanwezig die bescherming biedt en hier kunnen ook de ceremonies worden gedaan. Daarnaast is er ook een gebedsruimte aanwezig waar in stilte een eerbetoon aan de nabestaande gedaan kan worden.

Afbeelding 11 Oude eiken en haagbeuken Bron: http://www.friedwald.de

Monumenten: Op Friedwald Dessau-Wörlitz zijn enkel houtenschijven als monument toegestaan. Hier mag de naam en datum van geboorte en overlijden in gegraveerd worden. Gelnhause 9 Sfeer: Gelnhause is een van de oudste Friedwalden in Duitsland. Meer dan 3000 jaar geleden werden hier al mensen begraven in de natuur. De kleine heuvel uit de Bronstijd op de Friedwald is hier het overblijfsel van. Op de Friedwald zijn indrukwekkende hardhoutbomen aanwezig. De oeroude bomen zorgen voor een unieke sfeer op en rondom de begraafplaats. Voorzieningen: In het bos is een open ruimte waar banken en een kruis aanwezig is. Hier wordt normaal gesproken de ceremonie gehouden. Daarnaast is er ook nog een gesloten ruimte aanwezig op het terrein, deze is op afstand van de begraafplaats. Door de afstand van de gedenkruimte en de begraafplaats blijft op de begraafplaats zelf een natuurlijke sfeer. Afbeelding 12 hardhoutbossen Bron: http://www.friedwald.de

Bijzonder: De Friedwald is geopend door niemand minder dan Keizer Frederik I in 1170. Keizer Frederik I was keizer van het Roomserijk in die tijd.

8 9

Dessau-Woerlitz, https://www.friedwald.de/waelder/standorte/dessau-woerlitz , 5-juni-2012 Gelnhausen, https://www.friedwald.de/waelder/standorte/gelnhausen , 5-juni-2012


23

2.1.5

Natuurbegraven – de Nederlandse kijk10

In Nederland zijn er nog weinig natuurbegraafplaats (zeven recent) waardoor de informatie nog beperkt is. De natuurbegraafplaatsen die nu aanwezig zijn, hebben ieder andere waarde met betrekking tot de randvoorwaarden en de betekenis van natuurbegraven. In deze paragraaf worden dezelfde gegevens geanalyseerd als bij de Britse benadering. Randvoorwaarden De randvoorwaarden die gelden voor de Nederlandse natuurbegraafplaatsen zijn niet officieel vastgelegd. De grove randvoorwaarden die op dit moment zijn gesteld voor natuurbegraafplaatsen in Nederland zijn volgens de huidige sites en informatie: 1.De begraafplaats bevindt zich in een natuurrijke omgeving. 2.De begraafplaats bevat geen landschapsverstorende eigenschappen. Dus geen monumenten of markering rondom de begraafplaats of op de begraafplaats. 3.De begrafenis is co2 neutraal. 4.Monumenten op een natuurbegraafplaats zijn in Nederland in de meeste gevallen toegestaan, mits het monument van natuurvriendelijk materiaal is. 5.Over de grafrechten zijn nog verschillende randvoorwaarden. De een zegt dat natuurbegraven voor eeuwig is, maar de andere vindt dit geen duurzame manier van denken. Als de graven niet eeuwig zijn, zullen deze een grafrecht krijgen van 40 à 50 jaar. (Universiteit van Groningen, 2011) 6.De huidige natuurbegraafplaatsen houden zich aan de normen van de wet op lijkbezorging met betrekking tot de diepte van begraven.(zie §2.4) Locaties De huidige natuurbegraafplaatsen liggen in het buitengebied, met voorkeur voor bestaande natuur. Er zijn geen natuurbegraafplaatsen bij boerderijen, zoals hier in GrootBrittannië wel veel initiatieven voor zijn. In afbeelding 3 is te zien dat er nog geen natuurbegraafplaatsen in Noord-Brabant zijn gerealiseerd. Verder zijn tot nu toe de natuurbegraafplaatsen vooral in Limburg gerealiseerd(vier van de zeven). Type natuur De natuurbegraafplaatsen in Nederland zijn gelegen in bossen. In Nederland is er nog geen duidelijkheid over de verdienmogelijkheden en de procedures om een natuurbegraafplaats te realiseren. Hierdoor zijn er tot op heden nog geen boeren die de stap aandurven om een natuurbegraafplaats te realiseren op hun eigen terrein. Betrokkenen Afbeelding 11 Locaties natuurbegraafplaatsen Nederland De betrokken partijen zijn vaak enkel de initiatiefnemers, dit zijn over het algemeen bedrijfsmatige of individuen die kansen zien in natuurbegraven. De gemeente geeft alleen toestemming tot een wijziging van het bestemmingsplan. Omvang De omvang van de Nederlandse begraafplaatsen varieert tussen de 5,5 en 17 hectare. Deze cijfers zijn niet met de Britse cijfers te vergelijken omdat er in Groot-Brittannië meer natuurbegraafplaatsen zijn.

10

Bronnen:

Sites: Weverslo, Bergerbos, Venlo/Maasbree, Reiderwolde, Heidepol, Stichting Rest in Nature. (2012) Gesprekken met: Joyce Sengers & René Poll (2012)


24

Wijze van begraven In Nederland wordt natuurbegraven op dit moment gedefinieerd als het begraven of uitstrooien van dierbaren in de natuur, dit kan bijvoorbeeld een bos of een open grasland zijn. Het is een milieuvriendelijk proces en wordt ook wel ecologisch begraven genoemd. Vanwege de milieuvriendelijkheid van het proces zijn er enkel natuureigen materialen toegestaan bij het begraven. Een natuurgraf is voor ‘eeuwig’, uit onderzoek is gebleken dat een graf nog 40 jaar wordt bezocht. Na deze periode kan het graf gebruikt worden voor een nieuw lichaam. Dit is een duurzame manier van begraven, wat aansluit op de hoofdgedachten van natuurbegraven. 11 Typerend voor een natuurbegraafplaats is dat er geen rijen graven zijn en geen keurig aangeharkte paadjes. Er is de stilte en de rust van een bos zonder hekken, toegangspoort, openings- en sluitingstijden.12 Op een natuurbegraafplaats staat de natuur voorop, waardoor het niet mogelijk is om fysieke ingrepen te doen in de natuur. Er zijn geen grafmonumenten toegestaan, uitsluitend een gedenkteken als een boom, struik of kei. Deze bomen en struiken moeten overeenkomen met de streekeigen flora in het natuurgebied, dit voorkomt onnatuurlijke ontwikkelingen van flora en fauna. De ceremonie kan uitgevoerd worden bij de natuurbegraafplaats, hier zijn enkel houten banken aanwezig als zitplaats.13 Natuurbegraafplaatsen zijn voor iedereen, religie of afkomst speelt geen enkele rol bij natuurbegraafplaatsen.

Afbeelding 12 Verblijfslocatie

Weverslo, http://weverslo.nl/natuurbegraven.aspx Rest in Nature, http://www.restinnature.nl/natuurbegraafplaats.php 13 Reiderwolde, http://www.natuurbegraafplaatsreiderwolde.nl/natuurbegraven.php 11

12


25

2.1.6

Huidige begraafplaatsen in Nederland

In Nederland worden er steeds meer initiatieven genomen voor de aanleg van natuurbegraafplaatsen, maar tot op heden zijn er nog maar zes officiële begraafplaatsen bekend. Er zijn echter ook natuurbegraafplaatsen die claimen als dusdanig te worden beschouwd. Deze worden ook meegenomen in de analyse. De volgende natuurbegraafplaatsen zijn bekend in Nederland: Weverslo, VenloMaasbree, Eygelshof en Bergerbos in Limburg, Westerwolde in Gelderland en Reiderwolde(zie afbeelding 13) in Groningen. Een zevende natuurbegraafplaats is Westerwolde op de Veluwe(deze natuurbegraafplaats zoekt geen bekendheid en hier zijn weinig gegevens over bekend, daarom wordt deze begraafplaats niet meegenomen in het onderzoek). Bij het bestuderen van de natuurbegraafplaatsen worden de volgende criteria meegenomen: 1. Omvang van de natuurbegraafplaats. 2. Aantal parkeerplaatsen. 3. Op welke manier er een gedenkteken aanwezig is. 4. Dichtheid van het aantal graven en de lichamen per graf. 5. Of het binnen bestaande natuur is en de manier van ontvangst. 6. Opvang bij de natuurbegraafplaats. Deze punten worden alleen uitgevoerd op de natuurbegraafplaatsen waarvan de gegevens bekend zijn. Er is van elke begraafplaats een samenvatting gemaakt die hieronder te lezen is. De uitgebreide versie van dit deel is terug te vinden in bijlage G. Weverslo(Limburg) is een van de kleinere natuurbegraafplaatsen met haar 5,5 ha. De begraafplaats is gevestigd in het bos van NSW(natuurschoonwet)14 landgoed. Er zijn hier 15 grafvelden van 0,3 hectare waar plek is voor ongeveer 166 graven. Verder is hier een kleine opvang aanwezig en de aanwezige parkeerplaats biedt plek voor 35 auto’s. Maasbree & Venlo(Limburg) Maasbree grenst aan natuurbegraafplaats Venlo en kan gezien worden als één geheel. Er zitten echter wat verschillen tussen de twee begraafplaatsen. Zo ligt Maasbree in een bosgebied en streeft deze natuurbegraafplaats naar oerbos. Door niet in te grijpen in de natuur zal het bos verwilderen. De begraafplaats heeft een omvang van 11 hectare en een dichtheid van 100 graven per hectare. Venlo is een natuurbegraafplaats van kleinere schaal (2,5ha.) en is gelegen tegen het bestaande crematorium van Venlo. Het is een heuvelachtig landschap wat een eigen karakter geeft aan het gebied. Er zijn hier 50 verharde parkeerplaatsen, deze worden gedeeld met natuurbegraafplaats Maasbree. Bergerbos(Limburg) is een natuurbegraafplaats van ongeveer 9 hectare en biedt theoretisch gezien plek voor 20.000 overledenen dat betekent dat er meer dan 2000 begraafplaatsen per hectare zijn. De begraafplaats is niet omringd door hekken en kan gezien worden als openbare ruimte. In het gebied hangt geen sfeer van een begraafplaats vanwege de aanwezige natuur. Hierin is niet ingegrepen. Reiderwolde(Groningen) is een natuurbegraafplaats die binnen de EHS ligt, voorheen was dit een agrarisch gebied. Het is verder ook de enige in Groningen. De begraafplaats is circa 9 hectare groot en biedt plaats voor 1000 graven. Daarnaast is er nog een parkeerplaats aanwezig met 50 verharde parkeerplaatsen en 50 onverharde parkeerplaatsen.

Afbeelding 13 sfeerbeeld Reiderwolde

Natuurschoonwet Landgoed = Basisregel om te kunnen worden aangemerkt als landgoed is dat u een stuk grond heeft dat minimaal 5 ha groot is (50.000 m²), voor minimaal 30% uit bos, houtopstanden of natuur bestaat, of hier binnen 3 jaar aan voldoet. 14


26

Eygelshof (Limburg) is de zuidelijkste natuurbegraafplaats van Nederland. De natuurbegraafplaats heeft een omvang van 5,5 hectare en is gelegen bij een oude mijn. Verder is er nog geen informatie over bekend. Heidepol(Gelderland) is de “jongste” natuurbegraafplaats van Nederland. Op dit moment zijn er enkel reserveringen voor graven, maar nog geen begrafenissen uitgevoerd. De natuurbegraafplaats is gelegen op landgoed De Hoevens en heeft een omvang van 17 hectare. Op deze begraafplaats worden eeuwige grafrechten toegepast. Op dit moment(juni 2012) worden er in Nederland nog enkele natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Er zijn in Brabant op dit moment twee landgoedeigenaren(De Hoevens en Baest) die bezig zijn met een mogelijke realisatie van een natuurbegraafplaats. 2.1.7

Aanduiding binnen bestemmingsplan 15

Wevserslo In de gemeente Venray is de natuurbegraafplaats terug te vinden op het bestemmingsplan als specifieke bestemming. Deze natuurbegraafplaats is niet gelegen binnen de EHS, maar is wel gelegen op landgoed Weverslo. De natuurbegraafplaats is in 2010 geopend. Maasbree&Venlo De natuurbegraafplaats in Venlo/Maasbree heeft als enkelbestemming Bos, maar er zijn in dit bestemmingsplan geen regels te vinden over natuurbegraafplaatsen. Bergerbos Natuurbegraafplaats Bergerbos ligt volgens ruimtelijke plannen deels binnen de EHS, echter is het zo dat de natuurbegraafplaats zo is gerealiseerd dat het niet in de EHS is gelegen. Verder is de natuurbegraafplaats bestemd als Natuur, hierdoor worden de natuureigenschappen van het gebied gewaarborgd. Reiderwolde Reiderwolde is een relatief jonge natuurbegraafplaats(2008) die is ontstaan door samenwerking tussen particulieren(boeren) en de gemeente. De natuurbegraafplaats is als eerste gelegen binnen de ecologische hoofdstructuur en dit neemt extra eisen met zich mee. De natuurbegraafplaats is in het bestemmingsplan aangegeven als natuur, binnen deze bestemming is er geen plek voor bebouwing. Echter is een bouwwerk van twee meter hoog en drie vierkanten meter wel toegestaan. Eygelshof Eyfelshof staat op dit moment niet op ruimtelijkeplannen.nl, via de website is ook niet te achterhalen hoe het bestemd is. Helaas heeft begraafplaats Egylshof niet gereageerd op telefoon en e-mail, dus het is onbekend welke bestemming Eygelshof heeft binnen het bestemmingsplan. Westerwolde Westerwolde te Hoog Soeren is als enige natuurbegraafplaats daadwerkelijk bestempeld als begraafplaats in het bestemmingsplan. Door dit vast te leggen in het bestemmingsplan krijgt de natuur geen sturende rol. Heidenpol Deze natuurbegraafplaats is doormiddel van enkelbestemming Bos en Dubbelstemming Waarde – Archeologie aangeduid, met als functieaanduiding begraafplaats. Deze natuurbegraafplaats is half juni geopend voor begraafplaatsen. 15

Ruimtelijke plannen, http://ruimtelijkeplannen.nl/web-roo/ , geraadpleegd 6 juni 2012


27

2.1.8

De mogelijkheden16

Er zijn verschillende mogelijkheden van begraven binnen natuurbegraafplaatsen: ·

·

·

Verstrooiing: bij verstrooiing wordt de as van de nabestaande op een bepaald gebied verstrooid. Om te voorkomen dat dit op willekeurige plekken gebeurd, zijn er strooivelden ontwikkeld. Verstrooiing heeft veel invloed op de natuur, de as zorgt namelijk voor een toename van schadelijke stoffen in de natuur. Dit heeft invloed op de flora en fauna van het gebied. De reden van de schadelijkheid is vooral de hoge intensiteit van verstrooien op een bepaald gebied. Dit zorgt voor meer onnatuurlijke materialen in de natuur. Urnen begraven: Bij urnen begraven wordt de as van de nabestaande in een urn op een speciale plek begraven. Deze vorm komt veel voor in de Freidwald benadering uit Duitsland, maar de effecten op de natuur zijn niet onderzocht. In het rapport van Alterra(terug naar de natuur, 2008) wordt enkel gesproken over asverstrooiing. Urnen begraven heeft een ander effect vanwege de diepte van de urn en de plaatselijke belasting van de grond. Stoffelijk begraven: Bij stoffelijk begraven wordt het lichaam zonder enig proces begraven. Hierbij moet rekening worden gehouden met het aantal graven per hectare. Een hoge intensiteit van graven kan namelijk grondwatervervuiling en grondvervuiling opleveren. Grondwatervervuiling gebeurt echt alleen als de lichamen te dicht tegen het waterpeil worden begraven.

Verstrooien heeft van deze drie mogelijkheden dus het meeste invloed op de omgeving. Strooivelden hebben wel een kans in de natuur, maar hierbij zal de intensiteit van het verstrooien vastgelegd moeten worden om te voorkomen dat de natuur hier onder zal lijden. Daarnaast leidt urnen begraven naar verwachting tot de minste negatieve gevolgen. Dit is een kleine inpassing in de natuur, maar de gevolgen zijn nog niet duidelijk. In Duitsland worden er geen problemen ondervonden van urnen begraven.

16

Alterra Rapport, Terug naar de natuur, Paragraaf 3.4, 2008


28

2.2

Leren van andere landen

Aan de hand van deze gegevens kan gesteld worden dat er duidelijke verschillen zijn tussen de Nederlandse, Duitse en Britse benadering. Uit de analyse van Groot-Brittannië en Duitsland kan Nederland leren, daarom zijn in deze paragraaf de verschillen uitgewerkt en vervolgens als leermomenten op een rij gezet. 2.2.1

De verschillen tussen Nederland en Groot-Brittannië

Verschillen: · Wettelijke obstakels: Nederland staat bekend om haar wetten en regels, zo is het ook rondom het fenomeen natuurbegraven. In Groot-Brittannië is hier minder sprake van, hierdoor is de mogelijkheid ontstaan voor boeren om op hun land natuurbegraafplaatsen te realiseren. · Opvatting van het fenomeen: Vanwege de ruime opvatting in Groot-Brittannië, worden begraafplaatsen sneller gerekend tot natuurbegraafplaatsen. · Opvatting van regulier begraven: In Groot-Brittannië heeft ieder graf een eeuwig grafrust. Om de tien jaar nieuwe grafrechten kopen hoeft dus niet, zoals in Nederland dit wel moet. De graven zullen dus niet geruimd worden, waardoor de begraafplaatsen eerder vol komen te liggen dan in Nederland. Hierdoor wordt er eerder gezocht naar alternatieven zoals natuurbegraven. · Ondernemer: Qua initiatiefnemers ligt het accentverschil ook anders. Waar in Nederland de initiatiefnemers tot op heden vaak particuliere instellingen zijn, betreft dit in Groot-Brittannië 115 van de 205 keer een gemeente. · Beschikbare ruimte: Groot-Brittannië heeft meer ruimte dan Nederland, dit blijkt uit de volgende cijfers. De totale oppervlakte van Nederland is ongeveer 30.000 km² en hiervan is ongeveer 26.100km²(87%) beschikbaar. De totale oppervlakte van Groot-Brittannië is 243.610 km², waarvan 241.930 km ² land. Van dit land is nog 186.532,177km² (of 76,57%) beschikbaar.17 2.2.2

De verschillen tussen Nederland en Duitsland

Verschillen: · Het grootste verschil is dat de Friedwald benadering altijd uitgaat van het urnen begraven. In Duitsland waarborgen ze zo de kwaliteit van de natuur en zijn er weinig gevolgen voor de natuur. · Daarnaast is het verschil dat in Duitsland een Friedwald altijd in een bos is gerealiseerd. Hierdoor beperkt Friedwald zich tot een specifieke plek die altijd wordt gekozen door kenners(boswachters) · Bij een Friedwald is er sprake van eeuwige grafrust. In Nederland is hier nog geen duidelijk norm aan gesteld. 2.2.3

De leerpunten

Als de Nederlandse benadering die tot op heden is geschetst, wordt vergeleken met de Friedwald en Britse benaderingen vallen de volgende punten op: · Bij Friedwald en Natural Burial betreft het altijd een eeuwig grafrecht, hierdoor geef je meer ruimte voor natuur om haar gang te gaan. · Bij Friedwald gaat het altijd over bos begraafplaatsen. · Bij het concept Friedwald is altijd een ceremonie ruimte op of bij het gebied. · In andere landen wordt er nauwelijks gebruik gemaakt van omheining. Van deze punten zou Nederland iets kunnen leren. De vraag is of Nederland dezelfde gedachten bij natuurbegraven heeft als bijvoorbeeld Duitsland en Groot-Brittannië. 17

CIA UK, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uk.html


29

2.3

Maatschappelijke behoefte

Om de behoefte te peilen in Nederland worden er veronderstellingen gedaan. Het peilen van de behoefte naar natuurbegraven is in Nederland nog niet openbaar gebeurd. De enige maatstaf is GrootBrittannië, waar op dit moment een grote groei plaats vindt. In Groot-Brittannië zijn sinds 1993 meer dan 200 natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. Hieruit mag geconcludeerd worden dat er een groeiende vraag is naar natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Naast de groei van natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië bestaat ook nog het feit dat er een toename is in atheïsten in Nederland. De groei was van 1996 tot 2006 met 4% gestegen van 10% naar 14%18. Atheïsten hebben geen band meer met kerk of geloof, waardoor vaak gezocht wordt naar alternatieven van de reguliere begraafplaatsen. De atheïsten kunnen gezien worden als potentiële kandidaten voor natuurbegraven. Via verschillende media vormen is het onderwerp natuurbegraven getest. Dit is gedaan door een twitter-account te volgen en een discussie te starten op LinkedIn. Het twitter-account heeft binnen een korte tijd al meer dan 350 volgers19(bron: @natuurbegraven, twitter) en de discussie op LinkedIn blijft lopen en heeft meer dan 30 reacties20. Hieruit blijkt dat het onderwerp sterk speelt in Nederland en dat er genoeg interesse is voor een natuurbegraafplaats. 2.4

Wet op lijkbezorging

Bij de huidige natuurbegraafplaatsen in Nederland geldt de wet op lijkbezorging. Voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS zullen deze regels ook van belang zijn met een klein aanscherping. De volgende artikelen zijn van belang voor een natuurbegraafplaats(artikel 5 t/m 7): 1. De afstand tussen de graven onderling bedraagt ten minste dertig centimeter. 2. Boven de kist of omhulsel bevindt zich een laag grond van minimaal vijfenzestig centimeter ten opzichte van het maaiveld. 3. Ten hoogste drie lijken mogen boven elkaar worden begraven, mits boven elke kist of ander omhulsel een laag grond van ten minste dertig centimeter dikte wordt aangebracht, die bij een volgende begraving niet mag worden geroerd. Ten aanzien van de bovenste kist of het bovenste omhulsel is het tweede lid van toepassing. 4. De graven bevinden zich ten minste dertig centimeter boven het niveau van de gemiddeld hoogste grondwaterstand. Het aspect van de drooglegging is belangrijk, omdat onvoldoende drooglegging kan leiden tot een slecht verteringsproces of zelfs het ontbreken ervan. 5. Grondwatertrappen: Grondwatertrappen (GT’s) zijn een indicatie voor de diepte van de grondwaterstand en de seizoensfluctuatie daarvan. Grondwatertrappen zijn een combinatie van een gemiddelde hoogste grondwaterstand (GHG) en een gemiddelde laagste grondwaterstand (GLG). Gebieden met een lage grondwatertrap zijn doorgaans gebieden waar kwel optreedt. (bron: standaard regeling bestemmingsplan)

Cijfers afkomstig van het Sociaal en Cultureel Planbureau Twitter, @natuurbegraven, https://twitter.com/#!/Natuurbegraven, laatste geraadpleegd op 3 juli 2012 20 LinkedIn, discussie Ruimtelijke Ontwikkeling, Natuurbegraven, http://www.linkedin.com/groupAnswers?viewQuestionAndAnswers=&discussionID=121541413&gid=18045 40&commentID=86485406&trk=view_disc&ut=0yRkXXc0RK75k1, laatste geraadpleegd op 3 juli 2012 18 19


30

2.5

Kosten

De kosten voor een natuurbegraafplaats en een traditionele begraafplaats verschillen op enkele punten. Daarnaast is de duur van de grafrechten anders tussen de twee verschillende manieren van begraven. Voor deze gegevens zijn de grafkosten van een algemeen 1 persoonsgraf bekeken voor een periode van tien jaar. Kostenpost/ Type begraafplaats Natuur

Traditioneel

Grafrechten

Monument

Weverslo: €3950,- (eeuwig) Heidepol: €2750,- tot €3750,- (eeuwig) Venlo: €2100,- (20 jaar) €330,- tot €4490,-

Zelf te bepalen*. €2500,-

Kist/lijk gewade Van €75,- tot €1750,-

Begraafkosten

Totaal ≈

€475,€410,-

€4900,€3500,-

Van €425,- tot €1400,-

€750,-

€5500,-

Tabel 7: Kosten in beeld van verschillende typen begraafplaatsen. Bronnen: Monuta uitvaartverzekeraar, Uitvaart.nl, Grafkostenmeter.nl, Heidepol.nl, Weverslo.nl, Natuurbegraafplaatsen.nl, grafkostenonderzoek.com *=

Vanwege de verschillende mogelijkheden voor een grafmonument zijn deze kosten zelf te bepalen, maar soms is een monument niet toegestaan.

Het grootste verschil zit tussen de grafrechten, waarbij Weverslo een primair commerciële natuurbegraafplaats is, is Venlo juist een natuurbegraafplaats die veel belangen hecht aan de omgeving. Naast het huidige kostenverschil blijkt uit onderzoek van het LOB(landelijke organisatie van begraafplaatsen) dat de reguliere grafkosten per jaar gemiddeld met 4% stijgen. Het wordt dus steeds duurder om een graf te betalen. Als een nieuw alternatief wordt geboden zal de prijs van een reguliere begraafplaats mogelijk weer zakken vanwege de concurrentie op de markt. Het realiseren van een natuurbegraafplaats neemt(evenals het realiseren van een reguliere begraafplaats) veel procedures met zich mee. Ten gevolge van deze procedures vallen de kosten hoger uit. Maar de tot nu toe gerealiseerde natuurbegraafplaatsen maken naar verwachting winst, omdat de kosten van de aanleg en de ceremonie lager zijn dan de inkomsten.


31

2.6

Risico’s21

Over het algemeen kunnen de risico’s van natuurbegraven teniet gedaan worden. Er moet echter wel rekening gehouden worden met een aantal risico’s. De risico’s zijn hieronder toegelicht. 2.6.1

Ontbinding stoffelijk overschot

Een van de risico’s is het traag verloop van de ontbinding van het stoffelijk overschot. De tijdsduur van het ontbindingsproces wordt beïnvloed door verschillende omgevingsomstandigheden, zoals: - temperatuur en vochtigheid; hoe warmer en vochtiger(niet nat) hoe sneller de ontbinding; - aanwezigheid van zuurstof; het rottingsproces heeft zuurstof nodig, anders mummificeren de lijken. - grondsoort; luchtdoorlatendheid is daarbij bepalend. Klein- en leemgronden hebben lange tijd nodig. - Diepte van een graf; hoe dieper begraven, hoe langzamer het rottingsproces. - Grondwaterpeil; wanneer het lijk te dichtbij het grondwaterpeil gelegen is, zal dit problemen opleveren bij het rottingsproces. Organen en de huid verteren het eerst en dit kan dan ook binnen enkele weken zijn gebeurd, maar de afbraak van vetweefsel neemt vele jaren in beslag. Het skelet zal nagenoeg niet tot heel langzaam verteren. Als het stoffelijk overschot wordt beperkt in lucht en temperatuur zal het lichaam mummificeren. 2.6.2

Bodembelasting

Tijdens het verteringsproces in de bodem komen er enkele metalen vrij. Voor de bodembelasting is het noodzakelijk dat de stoffen die vrij komen afgevoerd kunnen worden via het grondwater. Dit is een natuurlijk proces wat bij ieder verteringsproces gaat. Het zal dan ook niet vervuilend zijn voor het grondwater als het op kleine schaal gebeurd. Het duurt een aantal maanden tot jaren voor de bodem weer ‘schoon’ is. 2.6.3

Grond- en oppervlaktewaterbelasting

Het verteringsproces van het lichamelijke overschot zorgt voor enige belasting van het grondwater. Deze belasting kan als niet gevaarlijk worden bevonden, maar dan moet er wel gelet worden op de intensiteit van het aantal graven op een natuurbegraafplaats. De intensiteit op een natuurbegraafplaats zal dan ook beduidend lager liggen dan op een reguliere begraafplaats: Type begraafplaats Aantal graven/ha Regulier begraafplaats(kerkhof) 1500 – 2500 Natuurbegraafplaats 1000 of minder Tabel 8: Aantal graven per ha Bron: Alterra rapport en verschillende websites zoals www.natuurbegraafplaatsen.nl Bij het aantal graven moet rekening gehouden worden met de afstand tussen de graven in. De afstand is namelijk bepalend voor de intensiteit van de bodem en grondwater verontreiniging.

21

Alterra Rapport, Terug naar de natuur, hoofdstuk 3


32

Aantal graven per ha Gem. afstand tussen de graven

50 20m

100 14m

150 11m

250 9m

500 6m

1000 4,5m

Tabel 9: Aantal graven per ha Bron: Alterra rapport en verschillende websites zoals www.natuurbegraafplaatsen.nl Door een lagere intensiteit zal er meer ruimte zijn voor het groen dat zich ontwikkelt. 2.6.4

Fysieke verstoring

Tijdens de begrafenis wordt er tijdelijk gebruik gemaakt van de natuur door het bezoek en het uitgraven van het graf. De gevolgen hiervan zijn een tijdelijke aantasting aan de natuur. Het bezoek kan echter wel een verstoring van de fauna veroorzaken. Deze gevolgen worden geminimaliseerd als de natuurbegraafplaats in fases wordt ingedeeld. 2.6.5

Concluderend

Uit deze informatie blijkt dat natuurbegraven vooral een risico voor de natuur is. Het is echter zo dat deze risico’s eenvoudig onschadelijk worden gemaakt door kleine inpassingen of gedragsregels op te stellen. Hierover meer in de conclusies en aanbevelingen. 2.7

Het verschil met reguliere begraafplaatsen

Er zijn vier duidelijke verschillen tussen natuurbegraven en regulier begraven. 1. Natuurgraven hebben andere termijnen voor grafrechten. Waarbij normale graven voor 10 jaar zijn, wordt bij natuurbegraven rekening gehouden met een looptijd van 40 jaar. 2. Natuurgraven hebben geen grafstenen, maar kleine monumenten of microchips. Hierdoor wordt het beeld van de natuur niet verstoord. 3. Natuurgraven liggen in de natuur, reguliere begraafplaatsen liggen vooral binnen de gemeente grens. 4. De kosten zijn vergelijkbaar met de kosten van traditioneel begraven. Echter is het zo dat begraven in de natuur geen kosten heeft voor grafmonumenten. Natuurbegraven zou goedkoper kunnen als er minder kosten zijn voor het aanlegen van de natuurbegraafplaatsen. 2.8

Voordelen

Natuurbegraven kan voordelen hebben voor de omgeving en een meerwaarde voor het landschap hebben. Zo zou natuurbegraven een rol kunnen spelen bij het betrekken van mensen bij de natuur. Hierbij zou het vooral van belang zijn dat jongeren betrokken raken in de natuur. Door jongere generaties te betrekken in de natuur wordt er meer draagvlak voor het behoud van natuurbegraafplaatsen en natuur gecreëerd. Daarnaast streeft een natuurbegraafplaats ook naar een co2 arme begrafenis. Met een co2 arme begrafenis wordt bedoeld; zo min mogelijk co2 uitstoot. Hierbij wordt vooral gelet op bijvoorbeeld autogebruik en consumptie van goederen. Er is dus geen ruimte voor een uitgebreide koffietafel. Daarnaast kan de meerwaarde van de natuur als voordeel worden gezien. Een natuurbegraafplaats gaat gepaard met het realiseren/onderhouden van de huidige natuur. Hierdoor zal naast de mens ook de natuur voordelen ondervinden. Een begraafplaats is een bestemming die nogal eens wordt vergeten in een nieuwbouwproject of bijvoorbeeld in een structuurvisie. Echter is het zo dat door de vergrijzende babyboom het sterfte cijfer zal toenemen en hierbij de behoefte aan begraafplaatsen. In de toekomst komt hierdoor steeds meer vraag naar begraafplaatsen en de mogelijke alternatieven, waarvan natuurbegraven er een is. Uit de analyse in Groot-Brittannië is gebleken dat er een sterke groei naar is, maar ook in Nederland blijkt uit het onderzoek van de universiteit van Groningen naar de interesse voor natuurbegraven. dat de interesse in natuurbegraven groot is. Andere voordelen worden in paragraaf 3.7 uitgewerkt.


33

2.9

Conclusie

De Nederlandse en de Britse benadering van natuurbegraven verschilt op verschillende fronten nog. Zo is het in Groot-Brittannië mogelijk om in een open weide de natuurbegraafplaats te realiseren en zijn het vaak de gemeentes die de realisatie bekostigen. In Groot-Brittannië wordt natuurbegraven gezien als een eeuwige rust, waar daar in Nederland nog twijfel over is. Tijdens het onderzoek zal vooral gekeken worden naar de Nederlandse benadering, omdat dit beter toe te passen is in Nederland. Daarnaast moeten de risico’s van natuurbegraven niet onderschat worden. Bij het toepassen van het fenomeen zijn de risico’s niet groot, maar kunnen wel grote gevolgen hebben voor de flora en fauna in een bestaand of nieuw natuurgebied.


34

3. Ecologische Hoofdstructuur22 Naast de randvoorwaarden van een natuurbegraafplaats, heeft ecologische hoofdstructuur ook haar randvoorwaarden. Wat zijn de gevolgen van deze randvoorwaarden en is het überhaupt mogelijk om de natuur binnen de EHS aan te passen? 3.1 Algemeen De Ecologische Hoofdstructuur(in vervolg EHS) is een samenhangend netwerk van natuurgebieden en landbouwgebieden met natuurwaarden van (inter)nationaal belang. Voorbeelden hiervan in Brabant zijn bossen, heide en vennen, stuifduinen, schaalgraslanden en wateren zoals rivieren en beken. Het nationale en provinciale beleid is erop gericht dit stelsel in 2018 (intussen uitgesteld tot 2028) gereed te hebben. Het doel van het EHS-beleid is het veiligstellen van ecosysteem en het realiseren van leefgebieden met goede condities en biodiversiteit. De EHS kent twee invalshoeken. Er wordt in beide gevallen over EHS gesproken, maar de toepassing is anders. De twee mogelijke vormen zijn: a. Het ruimtelijke spoor: planologische veiligstelling b. Ontwikkeling/realisatie a. Het ruimtelijke spoor Met het ruimtelijke spoor van de EHS wordt de huidige bestemde EHS bedoeld, hierbij gaat het zowel om de gerealiseerde als de nog niet gerealiseerde EHS. Deze is te vinden in de verordening ruimte en in deze gebieden zijn strikte regels als het gaat om nieuwe ontwikkelingen. Binnen dit stuk EHS geldt de regel: “Nee, tenzij”, waarbij er dus vanuit wordt gegaan dat er geen ontwikkelingen mogelijk zijn tenzij compensatie van toepassing is. Deze regel is alleen van toepassing wanneer het project zwaarwegend belang is en er geen alternatieven zijn. Over dit onderwerp meer in het juridische hoofdstuk 5. b. Ontwikkeling/realisatie De ontwikkeling/realisatie vorm van de EHS heeft betrekking op de te ontwikkelen EHS. De ontwikkelgebieden zijn vastgelegd in het natuurbeheerplan. Er is in deze gebieden meer toegestaan dan in het ruimtelijke spoor, maar er zijn wel regels voor toekomstige EHS opgesteld. Zo worden alle nieuwe plannen getoetst aan de regels van het natuurbeheerplan.

Afbeelding 14 EHS in Noord Brabant Bron: http://www.brabant.nl/dossiers

Het belangrijkste doel van de EHS is het verbinden van belangrijke natuurgebieden tot een aaneengesloten netwerk en het benutten van ecologisch kansrijke situaties. 22

Verordening Ruimte, 2011


35

3.2 Streefpunten23 Voor de realisatie van de EHS zijn er richtlijnen opgesteld, maar deze zijn niet opgenomen in de documenten van de EHS. Tussen de regels door zijn er een aantal streefpunten te formuleren, deze streefpunten bevorderen de realisatie van de EHS in Noord-Brabant. Aan de hand van het onderzoek kunnen de volgende streefpunten benoemd worden: 1. Natuurnetwerk; De grotere natuurgebieden worden met elkaar in verbinding gebracht. 2. Verandering in de samenleving, groen doet goed; de Nederlander heeft steeds meer behoefte om in zijn vrije tijd de natuur in te gaan. 3. Meer doen met minder geld; door bezuinigen is er minder geld beschikbaar, toch blijven de ambities aan om veel te realiseren. Meer te realiseren zelfs. Hierbij zal het vooral uitdraaien op creatief denken. 4. Variëteit in landschap, mozaïek; Veel landschapstypen door elkaar realiseren zorgt voor een hoge biodiversiteit. 5. Procesbeheer toepassen, laat de natuur haar gang gaan; procesmatige aanpak van de EHS. Hierdoor ontstaat er ruige natuur waar de mens geen invloed op heeft gehad. 3.3 Beheertype binnen de EHS Binnen de EHS vallen verschillende typen natuur, ook wel beheertypen genoemd. Deze beheertypen worden bekeken op een aantal punten als kwetsbaarheid, vochtigheid en of de beheertypen überhaupt in Brabant liggen. De kwetsbaarheid wordt bekeken omdat als er mogelijk een natuurbegraafplaats gerealiseerd wordt, er toch kleine ingrepen worden gedaan in de natuur. Als een natuurtype te kwetsbaar is, bijvoorbeeld als de natuur te lang nodig heeft om te herstellen, dan zal hier geen natuurbegraafplaats gerealiseerd worden. De vochtigheid wordt bekeken vanwege de eisen voor een begraafplaats. Uit onderzoek(Alterra) is gebleken dat wanneer een lichaam in een té vochtig gebied wordt begraven, het lijk mogelijk mummificeert vanwege het luchtgebruik. Een lijk heeft namelijk lucht nodig om te verteren, daarom wordt ook de luchtdoorlatendheid van de grond beoordeeld. Stuifzand en andere lichtopwaaiende natuurtypen worden niet meegenomen in dit onderzoek vanwege de bedreiging van open stuiven, waarbij het lijk bloot wordt gesteld aan de buitenlucht. In hoofdstuk 4 worden de beheertypen verder uitgewerkt en toegelicht. Hier zal onder andere naar voren komen wat de randvoorwaarden van de beheertypen zijn, als er een natuurbegraafplaats wordt gerealiseerd.

23

Bureau overleggen, interviews en verordening ruimte 2011


36

3.4 Juridische beperkingen/mogelijkheden EHS: Aan de EHS zijn strikte regels verbonden, de natuur staat hier voorop en zal dan ook streng beschermd worden. De volgende regels uit de verordening ruimte 2011 zijn verbonden met de EHS: Hoofdstuk 4. Ecologische Hoofdstructuur Artikel 4.7 onder 1d: de negatieve effecten waar mogelijk worden beperkt de overblijvende, negatieve effecten worden gecompenseerd, waarbij wordt voldaan aan de regels inzake het compenseren van verlies van ecologische waarde en kenmerken bedoeld in artikel 4.11. Artikel 4.11 onder 1: Een verzoek, als bedoeld in de artikelen 4.7, 4.8 en 4.9, alsmede een bestemmingsplan, als bedoeld in artikel 4.2, vierde lid, gaat vergeeld van een compensatie plan. Artikel 4.11 onder 2: Een compensatie plan omvat ten minste: a. het netto verlies aan ecologische waarde en kenmerken die optreden; b. de wijze waarop het netto verlies, genoemd onder a, wordt gecompenseerd; c. de ruimtelijke begrenzing van het te compenseren gebied en de compensatie; d. de kwaliteit en de kwantiteit van de compensatie; e. de termijn van uitvoering; f. de inhoud en realisatie van de voorgenomen mitigerende en compenserende maatregelen; g. een beschrijving van het regulier beheer en het ontwikkelingsbeheer, een en ander onder toepassing van artikel 4.12. Dit zijn de belangrijkste regels uit de verordening, daarbij komen nog enkele nevenregels. De regels staan echter wel natuurbegraafplaatsen toe in de EHS, dit is al eerder gebleken met de natuurbegraafplaats te Reiderwolde in Groningen. Deze natuurbegraafplaats ligt namelijk binnen de EHS van Groningen, waar de regels overeen komen met de regels van Brabant.24 3.5 Kwaliteiteisen vanuit de EHS De mogelijkheden om binnen de EHS toch project te realiseren zijn beperkt, toch zijn de mogelijkheden er wel. Hieraan zijn echter enkele eisen aan verbonden. Binnen de EHS geldt namelijk de regeling “nee-tenzij”, dit betekent dat er niets mag tenzij het echt een bijzondere reden heeft. De tenzij aspecten zijn: ´ Als er sprake is van groot openbaar belang. ´ Als er voor de ontwikkeling geen alternatieve locaties voorhanden zijn buiten de ecologische hoofdstructuur. ´ Als er geen andere oplossing voorhanden zijn waardoor de aantasting van ecologische hoofdstructuur wordt voorkomen. ´ De negatieve effecten waar mogelijk worden beperkt en de overblijvende, negatieve effecten worden gecompenseerd, waarbij wordt voldaan aan de regels inzake het compenseren van verlies van ecologische waarden en kenmerken. 3.6 Groenblauwe mantel25 De groenblauwe mantel vormt het gebied tussen enerzijds het kerngebied groenblauw en het agrarische gebied, alsook het stedelijke gebied. Het kerngebied groenblauw wordt ommanteld met gebieden om de kernen te versterken en te verbinden. De groenblauwe mantel bestaat overwegend uit agrarisch gebied, met belangrijke nevenfuncties voor natuur, water en recreatie. Door de groenblauwe mantel in te zetten op het behoud en ontwikkeling van natuur en water wordt bijgedragen aan de bescherming van de waarden in het aanliggende kerngebied groenblauw. De groenblauwe mantel grenst in veel gevallen aan de EHS, hierdoor kan het als buffer functioneren voor de EHS. 24 25

Verordening Ruimte 2011 Verordening Ruimte 2011, onder Toelichting Hoofdstuk 6 Groen Blauwe mantel


37

3.7 Natuurbegraven binnen de EHS? Door de huidige bezuinigingen(2012) van de overheid op onder andere de EHS, lopen de ontwikkelingen van de EHS vast. Om de realisatie in stand te houden, zoekt de provincie NoordBrabant naar nieuwe mogelijkheden. Zou natuurbegraven hierin een rol kunnen spelen? Dat is de vraag. 3.7.1. Place Attachment Een begraafplaats is een plek waar mensen terug komen om hun dierbare te herdenken. Dit betekent dat de band die de mensen hebben hun dierbare, nu verplaatst wordt naar de plek waar de dierbare begraven is. Hier door ontstaat er een plaatsaanhankelijkheid. Plaatsaanhankelijkheid of place attachment is dus het gevoel wat je bij een plek krijgt en de binding die je met deze plek hebt. Door middel van de realisatie van een natuurbegraafplaats, zou deze plek in plaats van een begraafplaats een plek in de natuur worden. Onbewust zouden mensen zich gaan binden met de natuur en zich beter bewust zijn van de natuur. Hierdoor zal de verbondenheid met de natuur stijgen. Deze plaatsaanhankelijkheid staat gelijk aan een van de nevendoelen van de EHS; het betrekken van mensen in de natuur. Een natuurbegraafplaats zorgt voor een groter maatschappelijk draagvlak van de natuur, maar ook van de EHS. De waarde van de natuur zal hierdoor weer belangrijk gevonden worden door de hogere overheidslagen. Het huidige systeem bezuinigt als eerst op de natuur, een natuurbegraafplaats zou hier mogelijk verandering in kunnen brengen. Afbeelding 15 Sfeer een begrafenis Naast dit voordeel is het bijkomende voordeel dat jongeren weer betrokken raken. De jeugd van tegenwoordig houdt zich sterk bezig met technologie en de virtuele wereld, hierdoor daalt de waarde van natuur voor hen. Als een dierbare van deze jongeren op een natuurbegraafplaats is begraven zullen de jongeren hier regelmatig komen. Een van de positieve effecten zal zijn dat de natuur gewaardeerd wordt en dat de jongeren ook weer een band krijgen met deze natuur. 3.7.2. Investeren in de natuur De huidige natuurbegraafplaatsen in Nederland zijn allemaal gerealiseerd door particulieren/ondernemers. Wanneer natuurbegraafplaatsen binnen de EHS worden toegestaan zou dit een kans bieden voor particulieren/ondernemers om in de natuur te investeren. Dit kan gezien worden als een financieel hulpmiddel bij het realiseren van de EHS, de overheid heeft zo geen kosten voor het uitbreiden van de EHS. Hierbij zijn natuurbegraafplaatsen in principe op financieel gebied zelfvoorzienend. De begraafplaatsen hebben geen overheidssteun nodig om de begraafplaats( en de daarbij komende natuur) te realiseren. De overheid kan wel eisen opleggen met betrekking tot de te realiseren natuur, stel er ligt een ambitie gebied voor heide dan zou dit in het akkoord vastgesteld worden. Bij het mogelijk realiseren van een natuurbegraafplaats zal de toegankelijkheid van het natuurgebied beter worden. De kosten hiervoor zullen wel deels voor een hoger bestuursorgaan zijn, omdat dit van maatschappelijk belang is. Op deze manier raken mensen weer betrokken bij de natuur. Een bijkomend nadeel hierbij is echter dat er meer activiteiten plaats vinden in en rondom de natuur, wat kan leiden tot rust verstoring. Over dit nadeel zal in hoofdstuk 6 meer worden toegelicht.


38

3.7.3. Milieu vriendelijk Een natuurbegraafplaats is te allen tijde milieuvriendelijk, in de begripsbepaling is terug te vinden dat bij een natuurbegraafplaats de natuur de hoofdrol speelt op een natuurbegraafplaats. Hierdoor heeft het een versterkende waarde voor de natuur en daarbij het milieu. Naast de milieuvriendelijkheid van de natuurbegraafplaats zelf, streeft de natuurbegraafplaats ook naar een co2 arme begrafenis. De ruimte voor een nabespreking is er, maar deze zal enkel milieuvriendelijke producten aanbieden. Zo komen de gebiedseigen producten weer aan bod en zal de bezoeker zich waarschijnlijk meer gaan interesseren in de omgeving. De mogelijkheden van natuurbegraven hebben nog geen duidelijke grenzen. Als natuurbegraafplaatsen binnen of tegen de EHS gerealiseerd worden, zullen er duidelijk randvoorwaarden aan de natuurbegraafplaats opgesteld moeten worden. Zo moet er rekening gehouden worden met de vochtigheid van de grond en de dichtheid van de begraafplaatsen. Daarnaast wordt bekeken in welke beheertype dit zou kunnen, dit wordt in hoofdstuk 4 verder uitgewerkt. Als de voordelen tegenover de nadelen worden gezet, mag gezegd worden dat er meer voordelen zijn. De nadelen kunnen echter grote gevolgen hebben voor de natuur en aantasting hiervan. Hier moeten dus strikte maatregelen en randvoorwaarden voor zijn. 3.8 Conclusie Volgens de wetten en regels is er nauwelijks iets mogelijk binnen de EHS, maar in de praktijk blijkt vaker dat de mogelijkheden er wel zijn. Uit recente gesprekken blijkt dat ‘mits enkele harde randvoorwaarden’ veel mogelijk is binnen de EHS. Per beheertype behoren echter enkele randvoorwaarde vastgesteld te worden. Hiervoor worden eerst de beheertypen geanalyseerd worden om deze randvoorwaarden vast te leggen. De beheertypen zijn terug te vinden in hoofdstuk 4. Daarnaast zou er in de groenblauwe mantel ook een kans liggen voor natuurbegraafplaatsen. Dit zijn namelijk gebieden die dienen om de natuur kernen te verbeteren. Een natuurbegraafplaats is een minimale inspanning in de natuur, maar toch kan een natuurbegraafplaats de natuur te versterken. Verder zou de EHS een meerwaarde kunnen ondervinden als natuurbegraafplaatsen in of grenzend aan de EHS worden gerealiseerd. Voor deze realisatie zullen strikte regels worden opgenomen. Deze regels worden verder toegelicht in Hoofdstuk 7.


39

4. Randvoorwaarden van de beheertypen In de EHS zijn enkele beheertypen opgenomen, waarbij ieder beheertype andere eigenschappen heeft. In welke beheertype zou eventueel natuurbegraven mogelijk zijn en in welke echt niet, dat zal in dit hoofdstuk naar worden uitgewerkt. 4.1

Overzicht beheertype

De EHS bevat verschillende beheertypen, maar voor dit onderzoek zijn niet alle beheertypen onderzocht. Enkel de beheertypen die in Brabant voorkomen en de beheertypen die niet te vochtig zijn worden nader onderzocht, daarom wordt er eerst een grove scheiding gemaakt tussen de beheertypen die in het onderstaande tabel te zien zijn. Criteria/ Beheertype Grootschalige, dynamische natuur Rivieren Beken en Bronnen Stilstaande wateren Moerassen Voedselarme venen en vochtige heiden Droge heiden Open duinen Schorren of kwelders Vochtige schraalgraslanden Droge schraalgraslanden Rijke raslanden en akkers Vogelgraslanden Vochtige bossen Droge bossen Bossen met productiefunctie Cultuurhistorische bossen Nog om te vormen natuur

Nat/Droog Nat Nat Nat Nat Nat Nat Droog Nat Nat Nat Droog Droog Nat Half droog Droog Droog/Nat Droog/Nat Onbekend

In Brabant? Ja

Geschikt? Nee

Ja Ja Ja Ja Ja

Nee Nee Nee Nee

Ja Nee Ja Ja Nee Ja Ja Ja Ja Ja Ja Ja

Mogelijk Nee Nee Nee Mogelijk Mogelijk Nee Mogelijk Mogelijk Mogelijk Mogelijk

Nee

Mogelijk

Tabel 10: Beheertype/geschiktheid voor natuurbegraven Bron: Natuurkennis.nl, subsidie mappen Noord-Brabant Tijdens het onderzoek wordt gesproken over aanpassing van de wet op lijkbezorging, hierdoor zouden er ook natuurbegraafplaatsen in vochtige gebieden plaats kunnen vinden. Tot op heden is hier nog geen sprake van en is hier geen rekening mee gehouden.


40

4.2

Omschrijving van de mogelijke geschikte gebieden26

1. Droge heide Droge heiden zijn droge gebieden die voor een deel bestaan uit kaal zand en voor een ander deel zijn begroeid door voornamelijk struikheide en/of kraaiheide, afgewisseld met andere heide- en bosbessoorten, struweel of grassen en (korst)mossen. Het natuurtype is karakteristiek voor de arme, droge zandgronden in het binnenland. Deelbeheertypen a. Droge heide: omvat zowel heiden, struwelen, kleine open zandige plekken en grazige vegetaties op bossen arme zand- en leemgronden. Vanwege de droge eigenschappen van het landschap is dit een kans voor natuurbegraven. b. Zandverstuivingen: wordt gekenmerkt door grote onbegroeid vlakken zand. Hier verplaats het zand zich door wind en regen. Het gevaar bij zandverstuivingen is dat een graf open gestuifd kan worden, dit is een van de effecten die niet wenselijk zijn bij een natuurbegraafplaats. 2. Droge schraalgraslanden Droge schraalgraslanden zijn gevarieerde, grazige begroeiingen op droge plekken in het landschap. Ze zijn soortenrijk dankzij het feit dat de grond tamelijk (maar niet extreem) voedselarm is, met een extensief gebruik of beheer door de mens. Dit laatste leidt ertoe dat vaak overgangen aanwezig zijn naar struweel, wat gunstig is voor de fauna. Andere bodemeigenschappen (zoals de zand- en leemfractie en het kalkgehalte) kunnen regionaal sterk variëren, waardoor de soortensamenstelling zeer wisselend is. Droog schraalland omvat open, droge, laagproductieve, kruidenrijke grazige vegetaties op droge lemige zandgronden, rivierduinen en in het heuvelland(löss27/kalk). De aanwezigheid van droge schraalgraslanden beperkt zich tot Zuid-Limburg. In dit verslag zal dit beheertype niet meegenomen worden in de afwegingen. 3. Rijke graslanden en akkers Voedselrijke graslanden en akkers zijn soortenrijke lage begroeiingen op relatief voedselrijke gronden. Op kleigronden gaat het ongeveer om nutriëntenniveaus die van nature aanwezig zijn; op zandgronden kon het natuurtype pas ontstaan door lichte vormen van bemesting. Voedselrijke graslanden en akkers waren vroeger onderdeel van het agrarisch bedrijf. Voor de soortenrijkdom is ook nu van belang dat het gebruik/beheer extensief is. De grote soortenrijkdom betreft zowel plantensoorten (vooral kruiden) als verschillende diergroepen. De soorten zelf behoeven niet altijd zeldzaam of typerend te zijn. Deelbeheertype: Onder rijke graslanden en akkers vallen onder andere bloemdijk(niet in Brabant), kruiden- en faunarijk grasland, glanshaverhooiland, zilt- en overstromingsgrasland, kruiden- en faunarijke akker en ruigteveld. Van deze type zal zilt- en overstromingsgrasland niet worden meegenomen in het onderzoek. a. Kruiden- en faunarijk grasland omvat graslanden die kruidenrijk zijn, maar niet tot te vochtige kruidenrijk horen. Overstroming is in dit landschap niet van toepassing, hierdoor zou dit eventueel een geschikt type zijn voor natuurbegraven.

26 27

http://www.natuurkennis.nl & Subsidiemappen Beheertype Löss is een eolische afzetting van silt. Silt is de textuurfractie met een korrelgrootte die tussen die van zand en lutum in ligt.


41

b. Glanshaverhooiland bevat hooilanden met bloemrijke vegetaties van het glanshaververbond28. Het komt voor op matig vochtige tot periodiek overstroomde uiterwaarden. De eis bij dit beheertype voor natuurbegraven zal dan wel zijn dat het niet op een overstroom gebied gelegen mag zijn. c. Kruiden- en faunarijke akkers bestaan meestal uit akker met dunne kruid- of grasachtige vegetaties die zich tussen de verbouwde gewassen bevinden. Mits de natuurbegraafplaats rekening houdt met de vegetaties zou hier een natuurbegraafplaats mogelijk zijn. d. Ruigteveld omvat vaak grote velden met dominantie of in mozaïek voorkomende vegetaties. Deze velden ontstaan vaak door grootschalige ingrepen in de natuur, zoals drooglegging of extensivering van een gras/akker land. Natuurbegraven zou hier mogelijk zijn. 4. Droge bossen Droge bossen zijn bossen en struwelen met natuurfunctie op droge gronden. Een geringe mate van houtoogst is mogelijk zonder de natuurwaarden wezenlijk aan te tasten. De boomlaag wordt in principe gedomineerd door een of meer Europese loofboomsoorten of door Grove den. In de praktijk zijn in veel gevallen vooralsnog ook niet-Europese boomsoorten aanwezig. Het overgrote deel van de droge bossen in Nederland is aangeplant of heeft zich spontaan gevestigd in de afgelopen anderhalve eeuw. Voor een bosecosysteem zijn ze dat betrekkelijk jong. Dit leidt ertoe dat de droge bossen in ons land nog niet erg structuurrijk zijn, dus zonder open plekken en zonder een goed ontwikkelde struiken kruidlaag. Ook andere oorzaken dragen daaraan bij, met name het feit dat de droge gronden in Nederland nog altijd de sporen dragen van eeuwenlange verschraling, waardoor een deel van de karakteristieke bomen en struiken nog niet aanwezig (kunnen) zijn. Deelbeheertypen: a. Duinbos is vooral bos in duinen kustgebied. Er komen naast de verschillende bomen(vooral naald bomen) ook veel paddenstoelen voor. Het nadeel van dit type bos met betrekking tot natuurbegraafplaatsen is dat dicht tegen de zee is gelegen, waardoor de grond vaak te vochtig zal zijn. Vanwege het vochtige karakter is natuurbegraven hier niet mogelijk. b. Dennen-, eiken- en beukenbos komen vaak voor op zure, droge en zandige bodems. Dit bos type kan zich nooit binnen duinlandschappen bevinden. Natuurbegraafplaats zijn hier mogelijk, dit blijkt ook uit de huidige natuurbegraafplaatsen waar er al enkele in droge bossen zijn gerealiseerd. 5. Bossen met productie functie Met een productiebos wordt een bos bedoeld dat gedurende een aantal jaren kan groeien totdat het bijvoorbeeld geschikt is voor de papierfabricage, of een wat ouder bos voor de meubelindustrie. Bij bosbouw staan deze zaken voorop, de ecologische waarde die het ook nog enigszins heeft is hier ondergeschikt aan. Productiebossen kenmerken zich door een strakke aanplant, de bomen staan geordend op rijen, vaak dicht op elkaar. De structuur is zodanig kunstmatig, dat dit de naam bos eigenlijk niet waard is, het kan beter hout-akker genoemd worden. Veel Belgische en Nederlandse bossen zijn als productiebos aangelegd, zoals in Drenthe. In de loop van de tijd is het minder winstgevend geworden deze bossen te beheren. Ze worden, door deze uit te dunnen (kap), aangepast zodat ze meer natuurwaarde krijgen. Deze van oorsprong productiebossen zijn vaak nog wel, zij het met enige moeite, als zodanig te herkennen. Betreft graslanden op enigszins vochtige, neutrale tot basische betrekkelijk voedselrijke gronden; het beheer bestaat uit eenof tweemaal per jaar hooien, eventueel met lichte nabeweiding. 28


42

Bossen met een productiefunctie zouden goed zijn voor natuurbegraafplaatsen. Met het realiseren van een natuurbegraafplaats in een bos zou de diversiteit en afwisseling binnen een productiebos stijgen. 6. Cultuurhistorische bossen Cultuurhistorische bos heeft vier type bos, namelijk vochtig hakhout en middenbos, droog hakhout, park -en stinzenbos en eendenkooi. Het vochtige hakhout en eendenkooi zullen niet worden meegnomen in het onderzoek vanwege de gebruiksvriendelijkheid van het gebied. Natuurbegraafplaatsen zouden een beschermde rol kunnen betekenen voor cultuurhistorische bossen. In paragraaf 4.4 wordt dit verder toegelicht. Deelbeheertypen: a. Droog hakhout of loofbos dat bestaat uit houtgewas dat men niet hoog laat opschieten, maar dicht bij de grond afzet om de stronken weer te laten ontspruiten en de gevormde opslag te kunnen oogsten. Dit bos komt vooral voor op hogere en droge zandgronden in Nederland. b. Park -en stinzenbos: parkbossen zijn alle vormen van bos die vallen binnen een historische park- of tuinaanleg. Stinzenbossen bestaan veelal uit oude bossen bij landgoederen met een karakteristieke stinzenflora29, vaak bolgewassen en kruidachtige overblijvende gewassen, in de ondergroei. 7. Nog om te vormen naar natuur Dit beheertype omvat gronden die in het verleden een andere functie dan natuur hebben gekend en nog niet tot andere beheertypen te reken zijn. Vaak gaat het om oud agrarische grond, hier moet nog veel aangebeuren en natuurbegraafplaatsen zouden hier een stimulerende rol in kunnen betekenen. Overzicht Beheertypen & Deelbeheertypen Beheertype Droge Heide

Deelbeheertypen a. Droge heide b. Zandverstuivingen

Geschikt? Ja Nee, kans op openstuiving

Droge Schraalgraslanden Rijke graslanden en akkers

Geen deelbeheertypen a. Kruiden- en faunarijk graslanden b. Glanshaverhooiland c. Kruiden- en faunarijke akkers d. Ruigteveld

Ja Ja Ja Ja Ja

Droge Bossen

a. Duinbos b. Dennen-, eiken- en beukenbos Geen deelbeheertypen a. Droog hakhout/loofbos b. Park- en Stinzenbos

Nee, te vochtig Ja Ja Ja Ja

Geen deelbeheertypen

Ja

Bossen met productiefunctie Cultuurhistorische bossen Nog om te vormen naar natuur

Stinzenflora, stamt af van het woord stins; dit betekent een landhuis. Het gaat hier dus om het gebied rondom een oud landhuis.

29


43

4.3

Randvoorwaarden per beheertype30

Ieder type natuur heeft andere voorwaarden die in dit hoofdstuk worden uitgewerkt. Per beheertype wordt gekeken naar verschillende criteria. Randvoorwaarde per natuurbeheertype: 1. Droge heide: Voor de kwaliteit zijn de volgende punten van belang: § ontbreken van luchtverontreiniging; § voldoende oppervlakte voor duurzame populaties § aanwezigheid van geleidelijke overgangen naar meer en minder verwante natuurtypen. 2. Droge schraalgraslanden: Voor de kwaliteit en ontwikkeling zijn de volgende punten van belang: § matige voedselrijkdom § actief graslandbeheer en gebruik, anders veranderd het weer in bos 3. Rijke graslanden en akkers: Voor de ontwikkeling moet gelet worden op de volgende punten: § Aan de rand van de EHS § Juist beheer § Geen duidelijke randvoorwaarden verder vanwege het gemakkelijk realiseren van dit beheertype. 4. Droge bossen: Voor de kwaliteit en ontwikkeling zijn de volgende punten van belang: § Tijd en ruimte, enkel met deze twee middelen kunnen de bossen tot haar eindstadia komen. Dit is vooral nodig vanwege: § De bodem moet zich herstellen van deposities en verschraling. § Locaties moeten bereikt kunnen worden door typische soorten die er thuishoren. 5. Bossen met productie functie: Voor de kwaliteit en ontwikkeling zijn de volgende punten van belang: § Geen hoge intensiteit stikstofdepositie § Omvormingsbeheer moet worden doorgezet, bij het omvormingsbeheer worden de ‘ouderwetse’ productiebossen geleidelijk omgevormd naar het nieuwe natuur. 6. Cultuurhistorische bossen: Voor de kwaliteit en ontwikkeling zijn de volgende punten van belang: § Beheer moet worden doorgezet. § Vermindering van luchtverontreiniging en bemesting. § Afstemming met omgeving. 7. Nog om te vormen naar natuur: Hier zijn geen randvoorwaarde voor opgesteld. Bij nog om te vormen natuur moet wel rekening gehouden worden met de ambitiewaarde. Wanneer deze bestaat uit een vochtig type dan zal natuurbegraven hier niet mogelijk zijn.

30

Natuur kennis, http://www.natuurkennis.nl/ , geraadpleegd op 30-Mei-2012 Subsidiemappen Noord-Brabant, geraadpleegd op 30-Mei-2012


44

4.4

Geschikt voor natuurbegraven?

1. Droge heide: Droge heide is een kwetsbaar beheertype, er zullen dus strenge randvoorwaarden opgesteld worden bij de aanleg van een natuurbegraafplaats in droge heide. Zo zal er rekening gehouden worden met aantasting van de bodem, er zal voor het behoud van de heide niet regelmatig gegraven worden in de heide. Daarnaast zullen er geen monumenten geplaatst worden in het heide landschap, omdat deze het beeld van de heide te veel zullen aantasten. 2. Droge schraalgraslanden: Droge schraalgraslanden zijn evenals heide een kwetsbaar beheertype, de schraalgraslanden zullen vochtiger zijn dan de andere beheertypen waardoor er rekening gehouden moet worden met luchttoevoer tot de lijken zodat deze niet verstoord worden in het verrottingsproces. Daarnaast zal er extra rekening gehouden worden met de diepte van de graven. Evenals bij droge heide zal er gefaseerd worden in het grafplekken. 3. Rijke graslanden en akkers: Evenals de eerste twee beheertype een kwetsbaar beheertype. Er wordt hier dus rekening gehouden met het aantal begraafplaatsen per hectare en de intensiteit per begraafplaats. 4. Droge bossen: Droge bossen zijn een minder kwetsbaar beheertype, de intensiteit per hectare zou hier eventueel hoger kunnen zijn omdat de grond meer lucht door laat en de natuur minder tijd nodig heeft om te herstellen. 5. Bossen met productie functie: Dit is het minst kwetsbare beheertype. De tot op heden gerealiseerde natuurbegraafplaatsen zijn vijf van de zeven keer in dit type bos gerealiseerd, dat geeft aan dat hier de kans het grootste is op slagen. 6. Cultuurhistorische bossen: In een cultuurhistorisch bos wordt er meer rekening gehouden met de aantasting aan de structuur van het bos en het type boom dat aanwezig is. In een cultuurhistorisch bos mag dan ook geen nieuwe flora geplant worden. 7. Nog om te vormen naar natuur: Hier liggen alle kansen. Voor een natuurbegraafplaats in nog te realiseren natuur, zouden er richtlijnen opgesteld kunnen worden om zo aan de ambitie typologie te voldoen. Stel er wordt als streefwaarde van het nog om te vormen natuurgebied heide geschetst, dan zou er bij voorbaat een open en heideachtige natuurbegraafplaats gerealiseerd worden. 4.5

Concluderend

De beheertypen binnen de EHS hebben ieder hun eigen waarden, hierdoor moet er per beheertype met andere rekening gehouden worden. Wanneer een natuurbegraafplaats binnen deze beheertype gerealiseerd wordt zal er zorgvuldig overwogen worden wat de randvoorwaarde voor deze natuurbegraafplaats zijn. Dit zal gedaan worden in hoofdstuk 6 waar de kansen de bedreigingen van een natuurbegraafplaats binnen de EHS worden uitgelicht.


45

5. Juridische aspecten bij de realisatie van een natuurbegraafplaats Bij de realisatie van een natuurbegraafplaats moet rekening gehouden worden met enkele juridische maatregelen. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste juridische obstakels uitgewerkt. 5.1

Algemeen

In hoofdstuk 2 zijn de regels van de wet op lijkbezorging al benoemd en in hoofdstuk 3 zijn de regels met betrekking tot de EHS al benoemd, maar voor de realisatie van een natuurbegraafplaats zijn er nog meer wetten en regels opgesteld. De volgende wetten en regels worden in dit hoofdstuk uitgelicht: 1. Natura 2000 (art. 10a Natuurbeschermingswet(Nbw)) 2. Natuurmonumenten (art. 10 Nbw) 3. Inpassen in Bestemmingsplan 5.2

Natura 200031

Natura 2000 is de benaming voor het Europese netwerk van natuurgebieden waarin belangrijke flora en fauna voorkomen. De gebieden die onder Natura 2000 vallen, worden aangeduid in de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn. Deze Europese richtlijnen bepalen dat lidstaten bepaalde diersoorten en hun natuurlijk leefomgeving beschermen om de biodiversiteit te behouden. In Nederland zijn er op dit moment ruim 160 gebieden aangemeld als Natura 2000-gebied. Alle Natura 2000-gebieden liggen binnen de EHS. Procedure Natura 2000 1. Aanmelding: Nederland meldt de gebieden bij de Europese Unie. 2. Aanwijzing: Via een aanwijzingsbesluit wordt het gebied begrensd en daarnaast staan in een aanwijzingsbesluit welke doelen de overheid nastreeft. 3. Beheerplan: In het beheerplan staan de maatregelen beschreven die nodig zijn om de beoogde doelen te halen. Voor een project binnen de Natura 2000-gebieden geldt dat gekeken wordt of er een kans bestaat dat er negatieve effecten zijn met betrekking tot de instandhoudingdoelstellingen. Als de kans bestaat dat er een negatief effect is op de doelstellingen dan zal er een vergunningsaanvraag via een passende beoordeling volgen(Art. 19 f Nbw). In principe zijn er geen projecten mogelijk in de Natura 2000-gebieden, de kans dat deze projecten de natuur beschadigen is te groot. tenzij deze projecten versterkend zijn voor de Natura 2000-gebieden.

31

Natura 2000, Rijksoverheid


46

5.3

Natuurmonumenten32

Art 16. Nbw verbiedt om zonder vergunning in een beschermd natuurmonumentgebied handelingen te verrichten of te gedogen die schadelijk kunnen zijn voor natuurschoon, voor natuurwetenschappelijke betekenis of voor dieren en planten of die het beschermende natuurmonument ontsieren dan wel in strijd zijn met de bij een vergunning gestelde voorschriften of beperkingen. Te allen tijde moet er dus een vergunning worden aangevraagd wanneer men een natuurbegraafplaats wil realiseren in een natuurmonumentengebied. Een natuurbegraafplaats kan mogelijk als bescherming voor een natuurmonument dienen. Vanwege de rechten van een natuurbegraafplaats mogen er geen aanpassingen gedaan worden binnen het gebied. Zo wordt het natuurmonument ook beschermd. 5.4

Inpassen in het bestemmingsplan

Voor het realiseren van een natuurbegraafplaats zal het bestemmingsplan moeten worden aangepast en zullen er vele vergunningen moeten worden aangevraagd. Dit kan snel gaan, maar het kan ook heel lang duren. Tot op heden is gebleken(aanvraag natuurbegraafplaats Heidenpol) dat, als de natuurbegraafplaats gelegen is binnen de EHS en de Natura 2000, het eventueel wel mogelijk is. Deze procedure heeft echter vele jaren in beslag genomen. Daarnaast heeft de toekomstige natuurbegraafplaats in Berlicum het probleem van vele zienswijzen op het plan. Deze natuurbegraafplaats ligt dicht bij bestaande woningen en dit levert ook de nodige problemen op. Op basis van de analyse in §2.1.7 is de variëteit in bestemmen van een begraafplaats nogal uiteenlopend. In Groot-Brittannië worden natuurbegraafplaatsen vaak aangeduid als natuurmonument, hierdoor mogen er geen aanpassingen meer gedaan worden in het gebied. Dit zou ten goede komen van de bescherming van de natuur. Wanneer een natuurbegraafplaats bestemd zou worden als bos/natuur dan zou hier geen bebouwing plaats mogen vinden en geen aanpassingen in het gebied gedaan mogen worden. Dit zou ten goede komen voor de natuur en is dus zeker een optie voor het bestemmen van een natuurbegraafplaats. Bij het bestemmen van een natuurbegraafplaats wordt ook rekening gehouden met de watertrappen, deze zijn al eerder genoemd in het rapport.

32

Natuurmonumenten, http://www.natuurmonumenten.nl/content/organisatie , geraadpleegd op 4-juni-2012


47

5.5

Overige regels

Daarnaast zijn de volgende regels nog van belang waar tijdens een aanvraag van een natuurbegraafplaats rekening gehouden moet worden: § Beschermde landschapsgezichten § Natuurschoonwet-landgoederen § Boswet § Beschermde leefomgeving § Soortenbescherming § Flora en faunawet § Natuurbeschermingswet 1988 § Gebiedsbescherming/natuurbeschermingswet § Soortenbescherming 5.6

Conclusie

Bij de realisatie van een natuurbegraafplaats is de afweging of het schade oplevert voor de natuur van groot belang. Daarnaast moet er zorgvuldig gekeken worden naar de mogelijke schade voor monumenten. Een natuurbegraafplaats kan echter een meerwaarde hebben voor de bescherming van monumenten en natuur. Dit wordt later toegelicht in hoofdstuk 7.


48

6. Mogelijkheden voor natuurbegraafplaatsen In dit verslag zijn al veel kansen en obstakels genoemd, maar waar is nu de meeste kans en waar kan het echt niet. In dit hoofdstuk worden deze kansen of juist bedreigingen kort samengevat en toegelicht. 6.1

Algemeen

De voordelen van natuurbegraven zijn al regelmatig naar voren gekomen tijdens dit onderzoek, maar de exacte voordelen zijn voor de natuur en de voordelen zijn voor de maatschappij zullen in dit hoofdstuk behandeld worden. De uitspraken die gedaan zijn tijdens dit hoofdstuk zijn gebaseerd op de interviews en de kennis die is op gedaan tijdens het onderzoek. 6.2

Voordelen van Natuurbegraven

6.2.1

De natuur

Uitbreiding bestaande natuur Een natuurbegraafplaats biedt een kans voor de uitbreiding van de bestaande natuur. De natuurbegraafplaats kan gezien worden als natuur. Wanneer er een natuurbegraafplaats aan de bestaande natuur wordt gerealiseerd betekent dit dus een uitbreiding van de bestaande natuur. De bestaande natuurbegraafplaatsen in Nederland hebben een dermate natuurlijke invloed dat de natuur bestaande natuur hierdoor ook versterkt wordt. Tevens geeft de natuurbegraafplaats een kans voor particulieren/bedrijven om te investeren in de natuur. Vanwege de huidige bezuinigen kan dit gezien worden als kans voor de natuur en daarbij de EHS. Ook landgoedeigenaren zijn opzoek naar financiële mogelijkheden om hun landgoed en de daarbij behorende natuur in stand te houden. Landgoedeigenaren zijn dan ook vaak de initiatiefnemers voor de realisatie van een natuurbegraafplaats.33 Kwaliteitimpuls bestaande natuur Naast de realisatie van bestaande natuur, is natuurbegraven ook een kwaliteitsimpuls voor de bestaande natuur. De provincie heeft een aantal ambitiewaarden geformuleerd op kaarten. Wanneer deze ambitiewaarden alle zijn gerealiseerd zou de EHS kloppen volgens de provincie Noord-Brabant. Met het toepassen van een natuurbegraafplaats kan tijdens de procedure een eis worden gesteld dat het ambitietype natuur gerealiseerd wordt binnen de natuurbegraafplaats. Dit biedt extra kansen voor de beïnvloeding van type natuur van natuurbegraafplaatsen. 34 Daarnaast kan natuurbegraven voor enkele natuurtypen die onderhoud nodig hebben van waarde zijn. Door mensen de natuur bij te laten houden, zou dit natuurtype een snellere ontwikkeling doormaken. 6.2.2

De maatschappij

Nieuw alternatief Vanwege de babyboom, broeikaseffect en ambities van de mensen stijgt de groei naar een alternatieve manier van begraven. In Nederland hoor je vaker dat mensen niet op een begraafplaats willen liggen, maar een plekje voor henzelf willen hebben. Een natuurbegraafplaats biedt een extra alternatief voor begraven. Voor de maatschappij komt het dus ten goede als er nieuwe natuurbegraafplaatsen worden toegestaan en gerealiseerd.

33 34

Seminar, Kansen Natuurbegraven binnen de EHS, 15 Juni 2012 Interview, René Poll, Preadium, 18 April 2012


49

Prijs Verschillende prijsonderzoeken(LOB, Grafonderzoek) wijzen erop dat de prijs van de regulieren begraafplaatsen blijft stijgen. Daarnaast voelt iedereen de gevolgen van de financiële crisis van dit moment. Ook de prijs zal dus uitmaken van het belang van een natuurbegraafplaats. De vraag is echter of een natuurbegraafplaats mensen wil trekken die voor de prijs in de natuur begraven willen worden. Van de andere kant zou het een kans bieden voor de natuur. Als mensen (in het extreemste geval) massaal voor natuurbegraven kiezen, dan zouden er veel natuurbegraafplaatsen nodig zijn. Dit zou op haar beurt weer er voor zorgen dat er meer natuur gerealiseerd wordt. Uiteindelijk zou het voor de mensen dus in prijs goedkoper zijn en voor de natuur een kans om zich uit te breiden. Behoudt natuur Nederland wordt steeds voller wordt wel eens gezegd. Om de natuur te beschermen is het belangrijk dat de natuur behouden blijft. Door natuurbegraafplaatsen te bestemmen zal de natuur niet aangetast worden. Als een natuurbegraafplaats in het bestemmingsplan als bestemming bos heeft en als dubbelbestemming archeologie- met waarde, dan zullen er geen verstrooiingen in de natuur zijn. 6.2.3

Beide

Door een natuurbegraafplaats worden mensen meer betrokken in de natuur. Mensen hebben door het graf een binding met de plek, daarnaast krijgen de mensen toch weer een gevoel van de omgeving. De mensen die een natuurbegraafplaats bezoeken reizen eerst een stuk om de begraafplaats te bezoeken, tijdens dit bezoek is er oog voor meer dan alleen het graf. De mensen zullen ook een wandeling in de omgeving maken of blijven hangen in het gebied. Mensen zijn hierdoor ook bereidt om de waarde van de natuur te respecteren en waar mogelijk is ook investeren. Het zou voor beide partijen, natuur en maatschappij, goed zijn om natuurbegraafplaatsen te realiseren in Noord-Brabant. 6.3

Grootste bedreiging

In vochtige gebieden kan natuurbegraven in principe wel, maar vanwege het langzame rottingsproces en het gevaar dat chemicaliën in het water terecht komen is hierbij te groot. Het is dan ook sterk af te raden om rond te vochtige gebieden natuurbegraven te realiseren. Ook de Wet op lijkbezorging zorgt hier voor een aantal beperkingen in de mogelijkheden, vanwege de grondwatertrap regeling. In open en beschermde weide zijn de bedreigingen dermate groot dat de aanpassingen te uitgebreid zijn. Het is verstandiger om eerst te kijken naar een ander beheertype. 6.4

Gewenste beheertype vanuit de maatschappij

Tot op heden zijn de natuurbegraafplaatsen in Nederland vijf van de zeven keer gelegen in bossen en daarbij komt uit het onderzoek(Universiteit Groningen 2011) dat de bossen ook de plek is waar de maatschappij de natuurbegraafplaatsen het liefst ziet. Echter zijn de andere mogelijkheden niet per definitie af te schrijven.


50

6.5

Beoordelingstabel per Beheertype35

In Nederland zijn vier van de zeven officiële natuurbegraafplaatsen gevestigd in het bos, dit komt omdat er in Nederland strikte regels zijn voor het ingrijpen in de open natuur. Verder zijn er in Brabant nog geen natuurbegraafplaatsen gerealiseerd, maar worden er mogelijk twee in de komende jaren gerealiseerd. Dit zijn De Hoevens, in natuurgebied De Hoevens in Alphen/Goirle en een in Berlicum. Per natuurbeheertype moet er rekening gehouden worden met een aantal criteria en zullen de randvoorwaarde per beheertype verschillen. De gegevens zijn in onderstaand tabel verwerkt. Natuurbeheertype Droge Heide

Droge Schraalgraslanden Rijke graslanden en akkers Droge Bossen

Gedenkteken

Grafrechten

Minimaal gedenkteken uit huidig landschap. Zwerfkeien. Minimaal gedenkteken uit huidig landschap. Minimaal gedenkteken uit huidig landschap. Volgens de Friedwald benaderingen, een houten plaat waar de naam is staat gegraveerd.

Eeuwige grafrechten ivm niet verstoren landschapstype

Geen hekken

Nauwelijks zichtbaar.

Zoals richtlijnen Wet op lijkbezorging 30 cm boven waterpeilstand.


Geen hekken

Niet


Geen hekken

Niet

Geen voorkeur. Bij eeuwige grafrechten zouden bossen zich goed kunnen ontwikkelen. Grafrechten van bijvoorbeeld 30 jaar zouden er voor zorgen dat er onderhoudt gepleegd kan worden. Productie bossen die omgevormd worden naar nieuwe natuur met een meerwaarde hebben aanpassingen nodig. Een grafrecht van 20 jaar zou hier goed volstaan omdat zo de ambitiewaarde van de natuur gerealiseerd kan worden. Tijdelijke grafrechten van ongeveer 30 jaar. Dit omdat hier dan plek is voor vernieuwing van beheertype. Verschillende mogelijkheden

Mogelijke hekken wanneer zwijnen aanwezig zijn in het gebied.

Enkel grafmonumenten zichtbaar, of bomen structuur.

Zoals richtlijnen Wet op lijkbezorging 30 cm boven waterpeilstand. Zoals richtlijnen Wet op lijkbezorging 30 cm boven waterpeilstand. In verband met zwijnen dieper begraven, wel rekening houden met de grond waterstand.



In verband met zwijnen dieper begraven, wel rekening houden met de grond waterstand.



In verband met zwijnen dieper begraven, wel rekening houden met de grond waterstand.

Ja, dit bevorderd de rust van de begraafplaats

Niet, vanwege de nieuwe natuur is het van belang dat de begraafplaats niet zichtbaar is.

Te bepalen aan de hand van de ambitie natuurtype.

Bossen met productiefunctie

Volgens de Friedwald benaderingen, een houten plaat waar de naam is staat gegraveerd.

Cultuurhistorische bossen

Volgens de Friedwald benaderingen, een houten plaat waar de naam is staat gegraveerd. Afhankelijk van het nieuwe type natuur

Nog te realiseren natuur

35

Randvoorwaarde Hekken?

Zichtbaarheid Grafdiepte

Verordening ruimte, Subsidie mappen EHS, Seminar Natuurbegraven en eigen inzicht.


51

6.6

Conclusie

Het is noodzakelijk om per beheertype andere randvoorwaarden op te stellen. Een bos(zoals de Friedwald benadering) heeft duidelijk andere eisen dan een open grasland(zoals vaak de Natural burial benadering). Vanwege deze uiteenlopende randvoorwaarden zal er te allen tijde nauwkeurig gekeken worden naar het type natuur en de ambitiewaarden van de natuur. Wanneer een natuurgebied een andere ambitiewaarden heeft dan de huidige waarde kan ik hier op ingespeeld worden doormiddel van het verkorten van het grafrecht. Zo worden er meer inpassingen in het gebied gedaan.


52

7. Conclusies en aanbevelingen 7.1

Conclusie

In de conclusie worden de volgende vragen beantwoord: · Wat is natuurbegraven? · Hoe gaan andere landen met natuurbegraven om? · Wat zijn de risico’s van natuurbegraven? · Wat zijn de voordelen van natuurbegraven? · Kan een natuurbegraafplaats versterkend zijn voor de EHS? · Welke beheertype binnen de EHS zijn geschikt voor natuurbegraven? · Wat zijn de juridische obstakels bij de aanleg van een natuurbegraafplaats? · Waar ligt de grootste kans voor natuurbegraven en wat zijn de grootste bedreigingen? Natuurbegraven heeft binnen Nederland nog niet veel bekendheid, dit blijkt uit de aanwezige natuurbegraafplaatsen in Nederland(zeven) en de uiteenlopende definities op de verschillende sites. In Groot-Brittannië en Duitsland is het begrip al beter bekend. Tijdens het onderzoek blijkt dat deze twee landen anders denken over natuurbegraven, het belangrijkste bij beide begrippen is dat bij een natuurbegraafplaats staat de natuur voorop. In Groot-Brittannië worden de begraafplaatsen al snel bestempeld met het label natuurbegraafplaatsen. Hier gaat het vaak over natuurbegraafplaatsen die grenzen aan bestaande begraafplaatsen. Hierdoor neemt de natuurlijke sfeer af. In Groot-Brittannië is er altijd sprake van eeuwige grafrechten waardoor de natuur niet verstoord wordt. Bij de Duitse “Friedwald” benadering is het enkel toegestaan om urnen te begraven. De begraafplaatsen zijn nauwelijks zichtbaar en altijd gelegen in bestaande bossen. Deze bossen worden aangewezen door boswachters die weten waar het mogelijk is om een Friedwald te realiseren. In Duitsland is het in de meeste gevallen enkel een houten schijf toegestaan als grafmonument. In Nederland zijn er al enkele meningen over natuurbegraven en wat het in zou moeten houden. Tijdens het onderzoek is met verschillende mensen gesproken die hier een duidelijk mening over hebben. In de meeste gevallen komt het er op neer dat in Nederland wordt gedacht dat er een eeuwig grafrecht op de natuurbegraafplaatsen moet heersen. Hierdoor krijgt de natuur meer rust. Van de andere kant vinden mensen dat dit geen duurzame gedachten is en dat de plekken in de natuur vaker gebruikt moeten worden voor een natuurgraf. Hier wordt uitgegaan van een grafrecht van ongeveer 40 jaar. Asverstrooiing is niet toegestaan op de meeste natuurbegraafplaatsen. Uit een onderzoek van Alterra blijkt namelijk dat asverstrooiing de grootste gevolgen voor de natuur heeft. Bij asverstrooiing komen in grote maten natuur vreemde stoffen in de natuur terecht. In Nederland is er nooit ruimte voor grafstenen, dit verstoort het beeld van de natuur. Wel zijn vaak zwerfkeien of houten beeldjes wel toegestaan. Deze zouden het beeld van de natuur niet verstoren. Aan natuurbegraven zitten weinig risico’s, maar de risico’s die verbonden zijn aan natuurbegraven moeten nauwlettende in de gaten gehouden worden. Zo is een van de risico’s het verstoren van de rust. Een begrafenis zou eventueel een dergelijk aantal bezoekers kunnen trekken dat de natuur hierdoor verstoord raakt. Het is dus aan te raden om een limiet aan het aantal bezoekers per begrafenis vast te stellen. Naast deze fysieke verstoring zijn er nog enkele onzekere risico’s, zoals bodembelasting, gronden waterbelasting en de effecten op de natuur. Deze risico’s zijn in een onderzoeksrapport van Alterra belicht en hieruit blijkt dat deze risico’s te niet gedaan kunnen worden als hier rekening mee gehouden wordt. De belangrijkste maatregel is de dichtheid van de graven verlagen, zodat de intensiteit op de natuur afneemt.


53

In de loop van het onderzoek blijkt dat het begrip niet eenduidig is. Wanneer een natuurbegraafplaats binnen de EHS ontwikkelt wordt, zal er gekeken worden naar de regels en randvoorwaarde van deze EHS. Binnen de EHS zijn verschillende regels voor het realiseren van projecten binnen de EHS. Over het algemeen is er een directe “nee” voor projecten binnen de EHS, maar er zijn echter uitzonderingen. Als het project een versterkende rol heeft voor de EHS en als het op geen andere locatie mogelijk is het wel toegestaan binnen de EHS. Uit de verschillende gesprekken met EHS deskundige blijkt dat het mogelijk is om natuurbegraafplaatsen in de EHS te realiseren, dit komt vooral omdat een natuurbegraafplaats een meerwaarde voor de natuur kan betekenen. Beter zou het zijn om aangrenzend aan de EHS te ontwikkelen, dit zorgt dan voor nieuwe natuur. Voor de realisatie van een natuurbegraafplaats zal het aankomen op maatwerk, per natuurtypen zijn er andere randvoorwaarde. Daarom zijn deze natuurtype geanalyseerd, hieruit blijkt dat natuurbegraven niet mogelijk in vochtige gebieden. Hier zou het lichaam niet vergaan en mogelijk mummificeren. Verder is de kans het grootste in bossen, omdat hier het beeld niet direct verstoord wordt en de maatschappelijke vraag in Nederland naar bosbegraafplaatsen het grootst is. Na een filtering blijkt dat zeven van de vierentwintig beheertype mogelijk geschikt is voor natuurbegraven. Onder deze type vallen vooral de bostypes en enkele weidetypes. Als de provincie zou instemmen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats is de begraafplaats nog niet gerealiseerd. De begraafplaats zal eerst moeten voldoen aan de eisen van de EHS, Natura 2000(als de begraafplaats in een Natura2000 gebied ligt), Flora en Faunawet, enz.. Uit de gesprekken blijkt dat de obstakels bij het realiseren van een natuurbegraafplaats binnen de EHS best te overbruggen zijn. Bij de beoordeling van een nieuwe natuurbegraafplaats is het belangrijk om maatwerk te leveren. Hiervoor zijn er kaders opgesteld die terug te vinden zijn in het rapport. Het komt in deze kaders er op neer dat op gras/weide type natuur de natuurbegraafplaats niet zichtbaar is. Binnen deze type mag dan ook minder qua monumenten op het graf. In bossen zijn vooral de bomen de baas, als gedenkmonument wordt hier bij voorkeur een houten schijf gebruikt. Naast de natuurwaarde is ook de maatschappelijk waarde van natuurbegraven bekeken. Hieruit blijkt dat Nederland behoefte heeft aan alternatieve voor het begraven van dierbare. Steeds vaker zijn er geluiden dat mensen graag in de natuur begraven willen worden. Landgoedeigenaren zijn vaak degene die de eerste aanzet doen voor een natuurbegraafplaats. Naast dat deze landgoedeigenaren het een mooie gedachten vinden om op hun eigen landgoed begraven te worden, is er ook nog een financieel voordeel en het voordeel dat er een garantie is voor natuurbehoud. Natuurbegraven kan gezien worden als kans om mensen weer te betrekken in de natuur. Mensen gaan weer waarde hechten aan de plekken die ze bezoeken als hier een natuurgraf is. Uit het onderzoek blijkt dat er veel kansen zijn voor natuurbegraven en weinig bedreigingen. De grootste dreiging ligt in de omvang van de begrafenis. Wanneer er te veel mensen bij de begrafenis betrokken zijn zal de natuur te veel belast worden. De andere bedreigingen die er zijn liggen vooral in de bekendheid en de omgang met de natuurbegraven. Zodra er meer kennis vernomen is door overheden van natuurbegraven zullen de procedures voor het toestaan van een natuurbegraafplaats soepeler verlopen. Hierdoor zullen de kosten voor de realisatie van een natuurbegraafplaats afnemen en de aantrekkelijkheid om een natuurbegraafplaats te realiseren toenemen. Financieel gezien zou het voor de EHS positief zijn als de natuurbegraafplaatsen in de nieuwe natuur worden gerealiseerd. Hierdoor vindt er realisatie van nieuwe natuurplaats, zonder dat de provincie hier kosten aan heeft. Kortom natuurbegraafplaatsen in Nederland hebben dus volop kansen, mits er maatwerk wordt geleverd.


54

7.2

Aanbeveling

De provincie kan in Noord-Brabant het initiatief nemen als het om natuurbegraafplaatsen gaat. Op dit moment zijn enkele aanvragen in Noord-Brabant voor een natuurbegraafplaats, wanneer deze worden toegestaan zullen de volgende natuurbegraafplaatsen snel volgen. Voordat de provincie natuurbegraafplaatsen in de EHS toestaat is het verstandig om een uitgebreider onderzoek te doen naar de gevolgen van natuurbegraven voor de natuur, maar ook voor de omgeving. Als blijkt dat natuurbegraven door de hoge intensiteit van bezoek de natuur te veel aantast, dan moeten hier extra strikte regels aan verbonden worden. Ook is het verstandig om naar het buitenland en dan vooral Duitsland te kijken. In Duitsland wordt het middel gebruikt in bestaande bossen, voor de verduidelijking zou het goed zijn om eens te gaan kijken bij een Friedwald. Aanbeveling 1: Stel als provincie duidelijk randvoorwaarde aan natuurbegraven binnen de EHS, vooral op gebied van natuurbehoud. Naast deze aanbevelingen valt ook nog aan te bevelen om geen nieuwe regels voor natuurbegraven toe te passen. Uit gesprekken met experts van de Ecologische Hoofdstructuur blijkt dat er al genoeg regels zijn die de randvoorwaarde van natuurbegraafplaatsen bepalen. Enkele kleine wijzigingen in deze regels zouden al genoeg zijn voor het toepassen van natuurbegraafplaatsen zonder gevolgen voor de natuur. Aanbeveling 2: Pas de regels van de EHS niet aan, op dit moment zijn de regels duidelijk genoeg Vanuit de maatschappelijke kant is het vooral belangrijk dat er een eeuwige grafrust is. Vanuit de initiatiefnemers komen juist de geluiden dat een grafrust van ongeveer 40 jaar zou passen. Deze uiteenlopende meningen gelden op elk vlak van natuurbegraven. Aanbeveling 3: Ga actief in overleg met initiatiefnemers en belang hebbende over het begrip natuurbegraven en de mogelijkheden hiervan. Schep duidelijkheid. Wanneer een initiatiefnemer geïnteresseerd is in het ontwikkelen van een natuurbegraafplaats, dan is het verstandig om vanuit de provincie de belangen van de natuur voorop te stellen. Natuurbegraven als kans op uitbreiding van de EHS zou met beide handen aangegrepen moeten worden. Aanbeveling 4: Weet als provincie wat de gevolgen van de natuurbegraafplaatsen zijn en zie vooral de kans voor de uitbreiding en investering in de natuur.


55

Bronnenlijst Bibliografie: Lips, W. 2012. De Kracht van Rust. LipsGroen, liefde voor tuinen! www.feelgoodgarden.com. Nistelrode. VROM. 1993. Inspectierichtlijn lijkbezorging. Publicatie 93-01, Ministerie van VROM, Den Haag. VROM. 1999. Inspectierichtlijn Wet op de lijkbezorging. Handreiking voor inrichting, technisch beheer en onderhoud van begraafplaatsen, crematoria en opbaargelegenheden. Ministerie van VROM, Den Haag. Infrastructuur en Milieu. 2011. Informatie map over beheertype binnen de ecologische hoodstructuur. Subsidistelsel Natuur- en Landschapsbeheer. ’s-Hertogenbosch. Vollmer&Partners. 2011. Rapport met betrekking op de kansen en de mogelijke ontwerpen van een natuurbegraafplaats. Landschap als nalatenschap. Utrecht. De Molenaar, J.G. Mennen, M.G. Kirstenkas, F.H.. Alterra Wageningen UR. 2009. Rapport mogelijke effecten en juridische aspecten t.a.v. natuurbegraven, asverstrooien en urnbijzetting in natuurgebieden. Wageningen. Infrastructuur en Milieu. 2011. Verordening Ruimte 2011. Beleidsdocument over omgang met natuur volgens de Provincie. ’s-Hertogenbosch. Krabben, A. 2011. Artikel De ‘eco-begraafplaats. Verschenen in De Begraafplaats. Amsterdam. http://web.inter.nl.net/users/Anja%20Krabben/eco.html Wille, A. 2004. De Laatste Tuin. Informatie en inspiratie bij ontwerp en beheer van begraafplaatsen. TDS printmaildata, Schiedam. http://www.katholieknederland.nl/kruispunt/archief/2004/detail_objectID600148 . Wijdeveen, S. Verbij, E. Borgman, G. Luisman, H. Smit, H. 2008. De Agenda voor het Nederlandse Bos tot 2020. Rapport voorstellen van bossector. Harm Luisman en Ingrid Versteegen, Wing. Wageningen. http://www.avih.nl/pdf/DeAgenda.pdf. Natural Burial Project. 2010. Onderzoek naar natuurbegraafplaatsen in Groot-Brittannië. Sheffield http://naturalburialresearchproject.group.shef.ac.uk/index.html


56

Internetbronnen: Vroege vogels. Kerst zonder commercie op natuurbegraafplaats. 22 december 2008. van http://vroegevogels.vara.nl/nieuwsitem.131.0.html?&tx_ttnews%5Btt_news%5D=348274&cHash=b1573271fd91bc0770044f1076c8 1ffd Friedwald. De Duitse natuurbegraafplaatsen. Geraadpleegd op 31 mei 2012. van https://www.friedwald.de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen. Grafkosten onderzoek 2012. Geraadpleegd op 18 april 2012 van http://www.grafkostenonderzoek.com/ Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen. Grafkosten onderzoek 2009. Geraadpleegd op 18 april 2012 van http://grafkostenonderzoek.begraafplaats.nl/ Natuur Kennis. Natuurtypen in Nederland. Geraadpleegd op 13 juni 2012. van http://www.natuurkennis.nl/index.php?hoofdgroep=2&niveau=0. Ruimtelijke plannen. Ruimtelijke onderbouwing Projectbesluit Natuurbegraafplaats. 31 Augustus 2010. Geraadpleegd op 18 Juni 2012. van http://www.ruimtelijkeplannen.nl/documents/NL.IMRO.1895.PBNatuurbegraven0401/t_NL.IMRO.1895.PBNatuurbegraven-0401.pdf Ruimtelijke plannen. Ruimtelijke onderbouwing begraafplaats de Kornhorn. Geraadpleegd op 18 Juni 2012. van http://www.grootegast.nl/document.php?m=2&fileid=1705&f=e32b0c0f97f9be74a885d1bdba8be bb5&attachment=0&c=3673 Artikelen: Peters, S. 2011. Begraven in de natuur. Mijn Landschap, 2011. Boekenstijn, D. 15-05-2009. Menselijke resten hoeven niet naar de chemokar. Nieuws Checkers, 2009 onder Natuur http://ow.ly/i/Hd9u/original Social media: Twitter. @natuurbegraven. Regelmatig updates rond realisatie van natuurbegraafplaats Heidepol. van https://twitter.com/#!/Natuurbegraven Linkdin. Group Ruimtelijke ontwikkeling. Discussie Natuurbegraven. Discussieleider Salet, J. van http://www.linkedin.com/groupAnswers?viewQuestionAndAnswers=&discussionID=121541413&gi d=1804540&commentID=84173451&trk=view_disc&ut=1oshalEWwsH5g1. Overig: PowerPoint vanuit Universiteit van Groningen. Onderzoek naar periode van bezoek aan een begraafplaats. Niet gepubliceerd. Filmografie: TV Noord, http://www.youtube.com/watch?v=K-1MmsZnMCw&feature=related , Reiderwolde Omroep Gelderland, http://www.youtube.com/watch?v=FkLSabLsj8U , Alterra Schadelijkheid


57

Bijlageboek Voor u ligt het Bijlagenboek horende bij de stage ‘Een onderzoek naar de kansen van natuurbegraven in de natuur of juist buiten de natuur’. In dit boek zijn alle bijlagen die bij deze stage horen, samengebonden. Het bijlagenboek bevat op alfabetische volgorde de bijlagen. Het betreft o.a. een organogram van de provincie, uitgewerkte interviews en de begripsbepalingen. Het Bijlagenboek dient als naslagwerk of ter verdieping. Inhoudsopgave

BIJLAGE A BEGRIPSBEPALINGEN ...................................................................................................... 59

BIJLAGE B PRIJZENLIJST VENLO-MAASBREE .................................................................................. 61

BIJALGE C INTERVIEW RENÉ POLL.................................................................................................. 62

BIJLAGE D INTERVIEW JOYCE SENGERS......................................................................................... 64

BIJLAGE E INTERVIEW WIEL POELMANS ........................................................................................ 65

BIJLAGE G BEOORDELING NATUURBEGRAAFPLAATSEN IN NEDERLAND ................................ 67

BIJLAGE H LEDENLIJST SEMINAR ‘NATUURBEGRAVEN’ 15 JUNI 2012 ....................................... 80

BIJLAGE I DISCUSSIE LINKEDIN TOT 29 JUNI 2012 ........................................................................ 70

BIJLAGE J BEZOEK AAN NATUURBEGRAAFPLAATS HEIDEPOL ................................................... 74

BIJLAGE K STRATEGISCH ADVIES, SEMINAR 2012, STEVEN MONTFOORT .............................. 76


58

Bijlage A Begripsbepalingen Natuur: alles wat zich spontaan ontwikkelt of handhaaft, maar niet het resultaat is van een menselijke doelstelling. Begraven: een overledene in een kist aan de aarde toevertrouwen. Eeuwige grafrechten: wanneer er binnen dit rapport over eeuwige grafrechten wordt gesproken betekent dit 100 jaar of meer. Provincie: Wanneer er binnen dit onderzoek gesproken wordt over de provincie dan wordt de provincie Noord-Brabant bedoeld. Met de daarbij aangegeven grenzen. Landgoed: Een landgoed is een stuk grond met daarop een kasteel, boerderij of kerk. Deze landgoederen zijn vaak in bezit van een landgoedeigenaar of natuurorganisatie. Er zijn verschillende wetten en regels die deze landgoederen beschermen, zoals beschermde landgoedgezichten en natuurschoonwet. Risico’s voor de natuur: Hiermee wordt bedoeld dat de natuur een negatief gevolg ondergaat aan de hand van deze risico’s. Vaak zullen er stukken natuur verdwijnen of uit dunnen door de bedoelde risico’s.


59


60

Bijlage B Prijzenlijst Venlo-Maasbree

Bron: http://www.natuurbegraafplaats.nl/venlo-maasbree/downloads


61

Bijalge C Interview René Poll Interview/gesprek met René Poll. Dit interview heeft als doel om meer inzicht te krijgen in Natuurbegraven. René Poll werkt bij Preadium en heeft van de organisatie Rest in Nature de opdracht gekregen om het fenomeen natuurbegraven verder te onderzoeken en te bekijken of dit mogelijk is en waar. René Poll heeft een ander inzicht dan tot nu toe de meeste mensen van natuurbegraven, dat zal vooral naar voren komen tijdens dit interview. Wie bent u en wat doet u? René Poll, project leider. Preadium is in eerste instantie door Rest in Nature gevraagd om te bekijken of het mogelijk is om een natuurbegraafplaats in het bestemmingsplan te realiseren. Maar tijdens deze opdracht is Preadium het complete fenomeen gaan onderzoeken. Uiteindelijk is Preadium betrokken bij het complete proces van de natuurbegraafplaatsen Ede en Berlicum. Waarom is Rest in Nature begonnen met natuurbegraafplaatsen? De initiatiefnemer van Rest in Nature (Martin Binder) is begonnen met Rest in Nature omdat hij zelf graag in de natuur begraven wil worden en hij vindt dat er nog niet genoeg natuurbegraafplaatsen zijn in Nederland. Er zijn geen enkele financiële motieven voor. Als het gaat om investeringen van verzekeraars dan is de steun nog nihil. Dit komt omdat het nog niet bekend is bij deze verzekeraars en die zijn vaak nogal terughoudend over dit onderwerp. Ze durven tot nu toe de sprong in het diepe nog niet aan. Of er markt voor is in Nederland is nog helemaal niet duidelijk. Het wordt verwacht van wel omdat het in Groot-Brittannië zo veel wordt gebruikt. Er wordt vanuit gegaan dat het in Nederland dan ook wel lukt. Het toepassen van natuurbegraafplaatsen in het bestemmingsplan. Levert dat veel problemen op en denkt u dat het mogelijk is om natuurbegraafplaatsen binnen de EHS is te realiseren? Bij de ontwikkelingen van de twee natuurbegraafplaatsen is het niet altijd even gemakkelijk. De natuurbegraafplaats in Ede heeft geen bezwaar gekend, terwijl de natuurbegraafplaats in Berlicum een langere procedure kent door inspraak van omwonende. Verder is het aanpassen van het bestemmingsplan geen groot obstakel. EN! De natuurbegraafplaatsen liggen beide binnen de EHS en nature 2000. Dus het is zeker mogelijk om natuurbegraafplaatsen binnen de EHS te realiseren. Het biedt juist meer kansen vanwege de mogelijke variëteit in beplanting. Ook is het bevorderend voor de kwaliteit. Heiden moet namelijk om de zoveel tijd ververst worden en bij natuurbegraven zal een stuk hei weggehaald worden en het hei zal dan ook te begraven worden. Hier door ontstaat er weer nieuw open gebied waar de hei weer kan ontwikkelen. Het kan dus gezien worden als kans voor de EHS, aldus René Poll. Is het fenomeen natuurbegraven bekend in Nederland? Hoe ontdek je of hier genoeg mensen in geïnteresseerd zijn? Het fenomeen is volgens René Poll nog lang niet bekend in Nederland. Er wordt wel steeds meer over gesproken, maar niet veel mensen weten hier vanaf. Preadium heeft al wel onderzoeken gedaan. Een van 300 mensen; dit waren vooral mensen met een natuur achtergrond. Datum half juni. Een van 900 mensen; waarbij vooral gekeken is naar de animo voor natuurbegraven. HAS er bij betrokken; onderzoek naar de bodemverontreiniging Vragenlijst op site; vooral over wat mensen willen rond een natuurbegraafplaats. Uit al deze onderzoek blijkt dat er veel mensen geïnteresseerd zijn in natuurbegraven, dit gaat dan niet alleen om natuurliefhebbers maar ook om mensen uit steden.


62

Hoe gaan jullie de graven markeren? Zijn er andere regels en wetten voor natuurbegraafplaatsen als het gaat om de dichtheid? Op deze begraafplaatsen komen bordjes met nummers erop zodat je kunt zien wie er ligt. Dit is het minst belastend voor de omgeving. Verder zijn er geen gedenktekens rondom het graf. Als het gaat om regels en wetten is de wet op lijkbezorging het beleidsdocument. Echter vindt René Poll het dat bij natuurbegraven het nogal anders in elkaar steekt. Mensen die in de natuurbegraven worden, worden niet meer opgegraven en het verteringsproces mag dus eigenlijk zo lang duren als maar kan. Het is dus niet erg als er lichamen tegen het grondwater peil aan worden gegraven. Het zou alleen niet in water win gebieden kunnen, omdat het wel zorgt voor een lichte vervuiling van het grondwater. Niet met betrekking dat het schadelijk is voor planten en dieren, maar dat het wel te merken is aan de kwaliteit van het water. Zou natuurbegraven er voor kunnen zorgen dat mensen weer betrokken raken bij de natuur? En zou het bevorderend kunnen zijn voor de EHS? René Poll is hier heel duidelijk in. Het zal zeker zorgen dat mensen betrokken raken bij de natuur, in eerst instantie zullen dit natuurliefhebbers zijn maar als dit fenomeen bekender wordt zullen er meer mensen betrokken raken. Mensen die worden begraven in de natuur zorgen er ook voor de de bezoekers naar de natuur moeten om het graf te bezoeken, hierdoor zal de betrokkenheid ook stijgen. Daarnaast biedt het zeker kansen voor de EHS vanuit het oogpunt natuurbegraven. Dit is dan vooral gekeken met betrekking op waar en hoe, als het om natuurbegraven gaat. Is er tijdens het proces veel weerstand geweest? In Berlicum wel, hier hebben omwonende namelijk bezwaar ingediend. Dit is vooral vanwege de ligging, de natuurbegraafplaats is namelijk gelegen in de buurt van woningen. In Ede is er geen bezwaar ingediend. Hier is met iedereen actor gesproken en die stonden alle positief tegenover de natuurbegraafplaatsen. TIPS van René Poll voor het onderzoek: Natuurbegraven hebben weinig eisen, het zullen dus vooral de eisen vanuit de EHS worden die uitmaken waar het mag en wanneer het mag. Daarnaast moet je meer benaderen vanuit ‘waarom niet’ ipv ‘waar wel’. Uit dit interview is vooral gekomen dat vanuit de eisen van natuurbegraven eigenlijk alles mogelijk is. Er zal dus vooral gekeken worden naar de eisen van de EHS! Deze staan in de verordening, maar moeten ook besproken worden met Wiel Poelmans. Wiel weet veel van de beheertype en kan mij waarschijnlijk alles vertellen over de mogelijkheden binnen de beheerstype.


63

Bijlage D Interview Joyce Sengers Informatie uit het gesprek met Joyce Sengers, vooral over het Landgoed De Hoevens Natuurbegraven onderscheidt zich toch in de eeuwige grafrechten? Nou, vaak wordt dit beweerd en dit wordt zo ook toegepast in Groot-Brittannië, maar ik vindt dit is juist geen duurzame gedachten. De grond zou meerdere malen gebruikt kunnen worden. Maar met natuurbegraven zijn de eenmalige grafrechten ongeveer 40 jaar. Er is namelijk een onderzoek uitgevoerd door de universiteit van Groningen waarin naar voren komt dat een graf na 40 jaar geen bezoekers meer heeft. Zijn alle natuurbegraafplaatsen in Nederland gerealiseerd door particulieren/bedrijven? Ja, de meeste natuurbegraafplaatsen door landgoedeigenaren. Waarom zijn er nog geen natuurbegraafplaatsen door de gemeentes of andere groepen gerealiseerd? Vanwege de onduidelijkheid in natuurbegraven is het risico volgens de gemeentes vaak te groot. De gemeente durft de sprong tot nu toe nog niet aan. Welke begripsbepaling hanteert u vooral? Die van Ken West, de eigenaar van eerste natuurbegraafplaats in Groot-Brittannië. Waarbij het draait om het in stand houding of bevorderen van de huidige natuur, waarbij mensen met de gedachten worden terug gebracht tot de natuur. Natuurbegraafplaatsen beschermen de natuur. Andere informatie niet naar voren kwam in het interview: § De minimale eisen in Nederland voor het begraven is een plank waarop de persoon ligt. § Verstrooiing is te belastend voor het milieu, as vervuild de bodem hevig. § Natuurbegraven is minder schadelijk dan het mesten van landschappen. § Kosten zijn hoog voor een natuurbegraafplaats, de procedure kost al mega veel geld. Er is overigens wel veel winst uit te halen.


64

Bijlage E Interview Wiel Poelmans Gesprek met Wiel Poelmans: Ben je al bekend met het fenomeen natuurbegraven? Niet heel erg, heb al wel iets van het begrip opgevangen maar verder is het nog niet duidelijk. Zolang het maar geen begraafplaatsen in de natuur worden, vind ik dat het wel een natuurbegraafplaats genoemd kan worden Denkt u dat het kansen biedt voor de ontwikkelingen van de EHS? De EHS ondervindt sterke gevolgen van de huidige bezuinigingen waardoor er vooral op de realisatie van de EHS is bezuinigd. Daarom is het noodzakelijk om te zoeken naar verschillende mogelijkheden, natuurbegraven zou daar eventueel een van kunnen zijn. Zolang het maar niet aantast in de natuur, de natuur staat voorop binnen de EHS. Zou het beter binnen of buiten de EHS kunnen? Ik denk dat aangrenzend aan de EHS het meeste kans is. Zo kun je een buffer creëren voor de bestaande EHS. In de groen blauwe mantel is het misschien eerder mogelijk dan in de EHS zelf. Als je het buiten de EHS wil doen dan moet het in bestaand bos, in open weide zal de impact te groot zijn en is de natuur lastig om te vormen. Denkt u dat er risico’s verbonden zijn aan natuurbegraven in de EHS? Dieren als wilde zwijnen zullen graven om willen spitten. Zwijnen ruiken heel goed en hebben waarschijnlijk de neiging om het graf om te spitten. Misschien een lucht dicht kist gebruiken? In welk beheertype liggen de sterkste kansen? Vooral droogbossen zullen kansen bieden omdat hier het meest in is toegestaan. Verder zijn alle andere bostype een kansrijke omgeving voor natuur begraven. De gevolgen zijn hier minder voor de vegetatie. In welke beheertype kan het echt niet? In droogheide zal het moeilijk worden, maar niet onmogelijk. Binnen droog heide mag er enkel in bepaalde delen ingegrepen worden, daarom zou hier wel goed naar gekeken worden. Nat terrein lijkt mij niet geschikt. Ingrepen in nat gebied lijkt me sowieso lastig.


65


66

Bijlage G Beoordeling Natuurbegraafplaatsen in Nederland Locatie/criteria Weverslo

Omvang 5,5 ha.

Maasbree Venlo

11 ha.

Bergerbos

Parkeren Beperkte parkeermogelijkhe den (niet meer dan 35 auto’s) Wel is er genoeg plek voor fietsen. Parkeren aanwezig Hoeveelheid: onbekend

2,5 ha.

Parkeren aanwezig Hoeveelheid: 50 parkeerplaatsen

9 ha.

Parkeren aanwezig Hoeveelheid: 50 parkeerplaatsen


Markeren Cijfercombinatie bij het graf. Deze cijfercombinatie verwijst naar het register. Verder geen hekken of dergelijke Er is een bescheiden omheining rondom de begraafplaats en daarnaast is de begraafplaats gelegen aan een bestaande begraafplaats

Dichtheid 15 grafvelden van 0,3 hectare met plek voor 166 plekken per vlak. 452 p/ha

Opvang Openplek in het bos met bankjes. Kleine groepen.

Toegestane grafmonumenten Monument bij de ingang van het gebied en een gedenkteken bij het graf(natuurlijk materiaal). Gedenk boom is ook mogelijk

Type natuur/EHS? Bestaand bos, onderdeel van NSW landgoed. Onderhoud door middel van verjonging

Maximaal 100 begraafplaatsen per hectare.

Openplek in het bos en er is in het aangrenzende crematorium. Middelmatige grote groepen.

Kunst is in overleg toegestaan, maar er wordt gepleit voor natuurlijk materiaal uit de omgeving. Dit zijn vaak zwerfkeien, maaskeien of bomen. Kunst is in overleg toegestaan, maar er wordt gepleit voor natuurlijk materiaal uit de omgeving. Dit zijn vaak zwerfkeien, maaskeien of bomen.

Bestaand bos, Blerickse Bergen. Streeft naar oerbos, dus geen ingrepen in de natuur.

Geen afrastering rondom de begraafplaats.

Op dit moment 1000 begraafplaatsen ingevuld en er is genoeg ruimte voor meer plaatsen.

Er is een centraal gebouw aanwezig, dit gebouw biedt ruimte voor ongeveer 100 mensen.

Toegestaan zijn zwerfkeien, kleine losse stenen, een heuveltje of een basaltzuil. Kunst is in overleg mogelijk.

Bestaand bos, waar niet de sfeer van een begraafplaats hangt.

Heuvel rug landschap met pieken van 20 meter boven maaiveld, gelegen in bosgebied Blerickse Bergen

67

Reiderwolde Groningen

9 ha.

100 parkeerplaatsen, waarvan 50 verhard en 50 onverhard.

Het gebied is open voor iedereen, er zijn geen hekken of andere afrasteringen geplaatst.

1000 begraafplaatsen.

Westerwolde Veluwe

?

Niet bekend

Scheiding tussen familiegraf en andere graven door middel van een muur.

Ca. 2000 graven.

Eygelshof Kerkrade Hooghei Belicum

5,5 ha.

x

x

x

nog niet gerealiseerd Heidepol Ede

11 ha.

17 ha.


Binnen het gebied is er een uitkijk toren en een amfitheater, hier is de mogelijkheid om een uitvaart te verzorgen. Er is een kerk aanwezig bij de natuurbegraafp laats x

4000 begraafplaatsen

Kleine parkeerplaats, waar plek is voor ongeveer 20 auto’s

Er is een hek rondom het gebied.

x

Enkele ceremonie ruimtes.

De plaatsing van grafaanduidingen, gedenktekens, vindt plaats met gebruikmaking van natuurlijke, materialen die van nature in het gebied voorkomen zoals zwerfstenen, boomstammen, boomwortels, takken, struiken of wilde planten.

Ligt binnen de EHS, natuurgebied Reiderwolde. De begraafplaats is gelegen in Grasland. Voorheen agrarische gebied.

Grafstenen zijn hier wel toegestaan. Het wordt een natuurbegraafplaats genoemd, maar heeft alle eigenschappen van een reguliere begraafplaats. x

Gelegen op de Veluwe. De natuurbegraafplaats bestaat al 55 jaar.

Geen grafstenen of gedenktekens

EHS + Natura 2000

Geen grafstenen of gedenktekens. Enkel houtenschijven met naam en datum.

Bos en akkers. Half natuurlandschap. EHS + Nature 2000

Oude mijn

68

Toelichting begrippen: Omvang: De omvang van de natuurbegraafplaatsen in hectare. Parkeren: De mogelijkheid voor de auto om te parkeren bij het terrein, met betrekking tot de auto. Markeren: Hoe is het gebied geschieden van de rest van de natuur? Dichtheid: Hoeveel graven liggen er per hectare? Opvang: Op welke manier kunnen bezoekers worden opgevangen? Toegestane grafmonumenten: Wat zijn de mogelijkheden voor gedenktekens op het graf? Type natuur/EHS?: In welke type natuur is de natuurbegraafplaats gevestigd. En ligt de begraafplaats binnen de EHS?


69

Bijlage I Discussie Linkedin tot 29 Juni 2012 Natuurbegraven Voor vele is het nieuwe fenomeen nog onbekend en daarom vraag ik me af hoe jullie denken over natuurbegraven? Zou het een meerwaarde of juist een bedreiging kunnen zijn voor landschap en natuur? Daan Ter Avest • wij zijn er druk mee bezig, en ook als je terug houdend bent met monumenten ed, ontstaat er in iedergeval een gebied welke eiegenlijk totaal met rust gelaten wordt, weer een stukje natuur gewonnen waar verder niets meer mee gebeurt, behalve zonu en dan een begravenis. je zou het kunnen zien als verkapt natuurbehoud. de landschappelijkheid dient te passen bij de streek en niet verworden tot een groot Salland, lommerijk en niet aansluitend bij de karakteristiek van het landschap daar ter plekke. zie de karakterloze groei en nplant van golfterreinen.....groet Daan Linn Koeman • Ik denk dat natuurbegraven een goede kans maakt als nieuwe trend populair te worden. Het is een mooie gedachte dat je niet na 20 jaar wordt opgegraven en op een hoopje vuilnis gegooid wordt. En wie wil er niet in de natuur onder een boom liggen ipv op een naargeestige begraafplaats? Zoals Daan Ter Avest al opmerkte, weer een stukje natuur gewonnen waar verder niets mee gebeurd. Mits natuurlijk de kosten van zo'n begrafenis hoog genoeg gehouden worden om ook echt te zorgen dat er niets meer dat stuk land bebouwd kan worden. Joep Salet • Ik deel jullie meningen over de groei van het fenomeen, zeker als er naar landen als Groot-Brittannië en Duitsland gekeken wordt waar het al sterk aan het groeien is. De vraag is het wel een duurzame gedachten is om eeuwige grafrechten te verlenen? Zo kunnen de begraafplaatsen maar eens gebruikt worden. Ik denk persoonlijk dat standaard grafrechten van 50 jaar beter zijn. Zo kan de begraafplaats vaker worden gebruikt. Linn Koeman • Wellicht is het een optie om 50 jaar/100/150 jaar als keuzes te geven met bijbehorend prijskaartje. 'Eeuwig' is immers wellicht niet realistisch. Wat doen ze in Duitsland/GrootBrittannië? Joep Salet • In Groot-Brittannië is eeuwig grafrechten opgenomen in de wet. Daar geldt dit dus ook voor reguliere begraafplaatsen. In Duitsland zijn enkel urnen graven toegestaan, met grafrechten van 15 tot 30 jaar(afhankelijk van de prijs). Het is inderdaad slim om die optie voor het aantal jaren, maar ik vraag me af wie er geïnteresseerd is in 100/150 jaar? Misschien beter een optie tussen 50 of eeuwig te geven en dan misschien met oog op het type natuur. Kwetsbare type natuur een eeuwige grafrust en natuur die minder kwetsbaar is bijvoorbeeld een optie geven tussen 50/100/150? Linn Koeman • Goed idee om het aan te passen aan het type natuur. 50/eeuwig kan natuurlijk ook, ik blijf wel denken dat 'eeuwig' op onze wereld misschien in de praktijd niet helemaal haalbaar is, maar het klinkt wel goed. Daan Ter Avest • ik denk dat er anders omgegaan moet worden met grafrechten en als er bijvoorbeeld na een bepaalde tijd geruimd dient te worden. er zich een garantie voordoet dat de eventuele resten in het gebied zelf blijven. Eveline Mos • Interessant onderwerp. Ik heb me hier nog niet goed in verdiept, maar denk dat ook de wijze van 'inpakken' een rol speelt. Een baar van wilgentenen en een biologisch katoenen wikkeldoek is minder belastend dan een kist met alles er op en er aan. Misschien kunnen grafrechten dan toegespitst worden op zowel de natuur als de materialen.


70

Frank van den Hoven • Op Natuurbegraafplaats Westerwolde in Assel bij Apeldoorn (de eerste en nog steeds een van de zeer weinige natuurbegraafplaatsen in ons land) is het 99 jaar. In het artikel onder het kopje Links op deze paginahttp://www.plaatsengids.nl/bezienswaardigheid/assel/natuurbegraafplaats-westerwoldelicht de exploitant e.e.a. toe. Marijn Wegman • Ik denk dat het ook bij kan dragen aan landschapsontwikkeling waar daar nu geen financiën voor zijn. Het levert relatief veel geld op gezien de bestemming van de grond en de bruikbaarheid voor andere functies. Grondeigenaren kunnen er dus aan verdienen en delen investeren in een verder ontwikkeling van het landschap rondom de natuurbegraafplaatsen. Om dit te realiseren zal een gemeente initiatief moeten nemen en goede afspraken maken met grondeigenaren en exploitanten. Gabi Stoffelen • Wij (Praedium) zijn voor Rest In Nature natuurbegraafplaatsen aan het ontwikkelen door heel Nederland. Aanstaande maandag gaat de eerste natuurbegraafplaats open in Arnhem, zie www.heidepol.nl. Het ontwikkelingstraject duurde lang, met name doordat de natuurbegraafplaats met bestaande natuur in de EHS en in Natura 2000 is gelegen. Het resultaat is echter erg mooi geworden. Praedium verzorgde het volledige traject van conceptontwikkeling, het ruimtelijke ordeningstraject, de vergunningen, de inrichting en de marketing. René Poll • als je laatste rustplaats echt je laatste rustplaats is, wil je na 10 of 50 jaar niet in een verzamelput eindigen. In Nederland was tot in de vorige eeuw je rustplaatst ook je laatste rustplaat. In de meeste regilies is dit ook een vereiste. Op natuurbegraafplaats Heidepol hebben mensen echt weer hun laatste rustplaats. Zoals Gabi zegt openen we na 4 jaar onze eerste natuurbegraafplaats. Zonder grafstenen in de prachtige natuur van de Veluwe. Dit is een particulier initiatief die ondanks alle wet en regelgeving tot een succesvol resultaat heeft geleid. @Marijn Wegman, Laat het initiatief bij de particulier/ondernemer en zorg als overheid dat je de ondernemer faciliteerd. Ga niet op de stoel van de ondernemer zitten, maar ga er naast zitten. Marijn Wegman • @René Poll, je hebt helemaal gelijk wat betreft het laten van het inititief aan de ondernemer. Wat ik eigenlijk probeerde duidelijk te maken dat er ook voordelen voor een overheid aan kunnen zitten (er hoeft dus niet direct nee gezegd te worden) en het kan ook een meerwaarde opleveren voor de omgeving in plaats van een verslechtering zoals bijvoorbeeld omwonenden dat in eerste instantie kunne zien. Joep Salet • Voor ondernemers zou het gunstiger zijn als er grafrechten worden toegepast, maar bij het concept natuurbegraafplaatsen draait het om de natuur en niet om het geld. Daarom zou eeuwige grafrechten beter passen binnen het concept, maar in eventueel natuurtypen die onderhoud vragen is het misschien beter om de grafrechten wel toe te passen. Denken jullie dat er meer gedaan moet worden om Natuurbegraven meer naamsbekendheid te geven of heeft het gewoon tijd nodig? Linn Koeman • Natuurbegraafplaatsen zal alleen goed gaan als het gezien wordt als business. Begraven is een hugh commerciele activiteit in de praktijk. Vanuit datzelfde business perspective zal er zeker meer naamsbekendheid aan moeten worden gegeven, en daarbij gericht op de doelgroep: ik denk aan de huidige babyboomers generatie, maar daar kunnen anderen anders over denken. En natuurlijk mag je deze discussie gebruiken in je stageverslag. Daan Ter Avest • indien je je stage verslag klaar heb, ontvang ik graag een exemplaar, is dit mogelijk, groet Daan Linn Koeman • Dat lijkt mij ook een goed idee, zou je het kunnen sturen naar [email protected]? Daan Ter Avest • ja, dan kom ik ook door, indien mogelijk natuurlijk; [email protected] thnx Daan


71

René Poll • We timmeren met onze natuurbegraafplaats al flink aan de weg in de media. Beste overtuiging is als je zelf een begrafenis op een natuurbegraafplaats hebt mee gemaakt. Gezien de reacties van mensen van de afgelopen dagen op artikelen in de regionale media zal het wellicht snel gaan met naamsbekendheid Tom Bullens • Recent hebben wij de studie Landschap als Nalatenschap afgerond. Natuurbegraven lijkt ons een prachtig alternatief voor de erg verzakelijkte praktijk van begraven en cremeren. Door het natuurbegraven ook nog eens in te zetten als kostendrager voor landschap- en natuurontwikkeling ontstaat een win-win situatie. De grootste uitdaging vonden wij om het natuurbegraven ook elders in het land in te passen, dan alleen de hoge gronden in het oosten van het land. In het westen liggen immers de grote steden. Momenteel helpen wij verschillende landschaps- en natuurorganisaties, wat leuke discussies en studies oplevert. Er komt veel bij kijken. Er zijn veel keuzes te maken. Op de website van Vollmer & Partners vind je het rapport waarin het nodige aan de orde komt:http://www.vp.nl/landschap-als-nalatenschap.html Danny Witte • Dit voorjaar is in de gemeente Rheden (deel van Heiderust) een natuurbegraafplaats ingericht en 'geopend'. Op initiatief van de gemeente op basis van een vraag/ visie van de betrokken werknemers op deze markt/klant. Wellicht een leuk voorbeeld hoe dit ingepast kan worden in de omgeving en past in de bedrijfsvoering. Indien gewenst kan ik je 'linken' met de beheerder. Regine van de Zandschulp • Ook wij zijn bezig in het kader van onze studie Landschapsontwerp aan Hogeschool Larenstein met Natuurbegraven. Hiervoor hebben wij diverse plaatsen bezocht en gesprekken gevoerd. Wij gaan vooral in op de relatie met het landschap maar ook praktische zaken komen aan de orde. Bekijk ook het Alterra-rapport terug naar de natuur. Ik vind in de reacties veel nuttige tips en ook ik blijf graag op de hoogte. Tom Bullens • Leuk om te horen. Is er iets van de studie van Larenstein beschikbaar? Overigens heeft het Alterra-rapport Terug naar de natuur behoorlijk onder vuur gelegen. Het is op veel punten kort door de bocht en houdt ook geen rekening met de natuurwaarde die dankzij een natuurbegraafplaats juist kan worden toegevoegd. Ik heb begrepen dat er aan een meer gedegen opvolger zou worden gewerkt. Maar hopen dat de bezuinigingen dit niet dwarsbomen. groeten, Tom Regine van de Zandschulp • We weten dat er een opvolger komt van het rapport. Vraag is inderdaad wanneer en door de bezuinigingen "of". Ik vraag me even af wat je bedoelt met "iets van de studie van Larenstein beschikbaar". We werken op dit moment aan een vrije opdracht en maken daarvoor een rapport. Dit komt beschikbaar. We zijn er inmiddels achter dat er niet zoveel natuurbegraafplaatsen zijn in Nederland en degenen die er zijn liggen vooral in het oosten van het land. Hier kan een natuurbegraafplaats hand in hand met natuurbeheer. Of een bijdrage leveren aan natuurwaarde. Dit laatste geldt echter ook voor een natuurlijk ingerichte begraafplaats. Verder is het van belang duidelijk te krijgen wat wordt verstaan onder Natuurbegraven of natuurbegraafplaats. Tom Bullens • Hallo Regine, Persoonlijk vind ik de natuurbegraafplaatsen Reiderwolde en Weverslo het meest geslaagd. Opvallend (en m.i. onterecht) dat daar juist het nodige om te doen is geweest in de pers. Ik ben benieuwd tot welke conclusies jullie komen. Overigens ga ik deze vakantie enkele bezoeken in het zuiden en westen van Groot-Brittannië, enkele van de ca. 250 die ze daar hebben. Helaas voor mijn kinderen. Dus als mensen nog tips hebben…


72

Frederik H. Kistenkas • Ons rapport Terug naar de natuur (Alterra Wageningen rapport nr. 1789) uit 2009 geeft in wezen aan dat natuurbegraven in juridisch beschermde gebieden best wel mogelijk is en volgens mij zelfs omgevingsrechtelijk een duurzame functiecombinatie kan opleveren (zie recentelijk F.H. Kistenkas, Recht voor de groenblauwe ruimte (Wageningen Academic publishers 2102). Alma Kennis • Interessante discussie. Op Begraafplaats Orthen in 's Hertogenbosch bieden wij verschillende 'vormen' van begraven en gedenken aan. In ons structuurplan voor de komende jaren gaan wij dit thema nog verder en interessanter vormgeven. Hierbij overwegen wij ook voor een klein deel 'natuur begraven'. @ Linn Koeman : bij ons is het zo dat wij 'etisch ruimen'. Dat betekent dat wij restanten na afloop van de grafperiode (variabele lengte) opgraven en opnieuw ter aarde bestellen in een zogenoemd ossuarium. De uitvoering van dit ossuarium naar ontwerp van Kim Brok en Vincent de GouwLeemhuis is momenteel in voorbereiding. Dus zeker niet 'op een hoopje vuilnis gegooid'...... Vanuit mijn ervaring op Orthen ben ik heel erg benieuwd naar de regelgeving/voorschriften van de natuurbegraafplaats. Hoe wordt bijv het plaatsen van allerlei gedenkobjecten geregeld? Frank van den Hoven • Alma: regelgeving/voorschriften is een groot woord, maar op Assel hanteren ze wel richtlijnen over wat wel en niet te tolereren. In het interview met de beheerders alhier http://jobenthesblogje.50plusser.nl/?page=article&warticle_id=26366&Eerste_natuurbegraafplaats_van_Nederland noemen ze wat voorbeelden (zoals geen kunstbloemen, geen ornamenten zoals betonnen beeldjes. Vermoedelijk moeten ook eventuele ornamenten wel weer tot stof kunnen vergaan en niet 'storen' in het natuurlijke geheel). René Poll • Beste Alma, op NB Heidepol hanteren we strikte regels. ons doel is optimale natuurontwikkeling. In feite mag je niks op het graf. de nabestaande krijgen van ons een houten boomschijf, met daarin een tekst gegraveerd die ze zelf aandragen. Deze schijf is de enige herkenning van het graf. zwerfkeien, grafstenen, houten sculpturen, tuinieren, staan we niet toe. We beheren en onderhouden het terrein. Alles wat daarin niet past wordt door ons verwijderd. Van alle natuurbegraafplaatsen gaan we het meest ver in het zo natuurlijk mogelijk houden. Ik nodig je uit om bij ons te komen kijken, dan kan ik je ook wat meer achtergrond informatie geven. Veel staat overigens ook al op onze website (www.heidepol.nl) Dit geldt ook voor alle andere groepsleden, u bent van harte welkom. De natuurbegraafplaast is dagelijks vrij toegankelijk van zonop- tot zonondergang. Tom Bullens • beste Alma: Volgens mij kun je het beter omdraaien: vooraf goed bedenken wat mag en van het begin af aan heel helder communiceren dat al het andere verwijderd zal worden (en op te halen op vaste plek). Anders krijg je toch een wellus-nietus. Bij schrijnende gevallen gaat de beheerder dan vroeg of laat door de knieën en dan is het hek van de dam. Je moet de rouwverwerking echter wel een plek bieden. Maak bijv. ergens een plek waar mensen wel iets mogen achterlaten. Bovendien helpt het als je een subtiele maar originele grafmarkering verzint, wellicht afbreekbaar of verdwijnend in het landschap. Uit Engeland ken ik een voorbeeld waar graven gemarkeerd worden door een eigen boom, met een fraaie inscriptie in de boompaal. Uit Engeland ken ik trouwens ook een interessant sociologisch onderzoek naar natuurbegraafplaatsen. Het blijkt dat het vaak goed werkt als mensen de kans krijgen om actief iets bij te dragen aan het stukje natuur. Zo kun je bij eentje bijpassend bloemzaad kopen om uit te strooien over de "grafweide". Andere willen graag meehelpen met het beheer. Ook daar zie je overigens dat degene met een strikte policy beter werken en bovendien mooier zijn. LINK NAAR DISCUSSIE: http://www.linkedin.com/ - Groep Ruimtelijke Ontwikkelingen -> Discussies -> Natuurbegraven


73

Bijlage J Bezoek aan natuurbegraafplaats Heidepol Dinsdag 19 juni 2012 werd er een bezoek gebracht aan natuurbegraafplaats Heidepol. De natuurbegraafplaats is op 18 juni 2012 geopend en is dus nog heel jong. Wat vooral aan deze natuurbegraafplaats is de rust. De natuurbegraafplaats ligt aan de rand van de Veluwe en biedt verschillende mogelijkheden voor het begraven. Zo zijn urnen graven toegestaan, maar een lijk begraven. Dit is enkel toegestaan in natuurvriendelijk materiaal. Enkele punten op een rij die op vielen: · De bebouwing op de begraafplaats bestaat uit bestaande schuren. Deze schuren zijn gerenoveerd en zijn nu bezoek waardig. De bebouwing past goed in de omgeving en natuur. · De paden die zijn aangegeven worden aangegeven door een paaltje met daar de naam op van het pad. Zo kan een dierbare goed terug gevonden worden. Deze paaltjes hebben een natuurlijke uitstraling · Er wordt tijdens het bezoek nog gewerkt aan natuurbegraafplaats Heidepol. Hierdoor is de uitstraling van de natuur nog niet optimaal, toch is het beeld duidelijk vanwege de rust. · Rondom de natuurbegraafplaats staat een hek, dit hek was al aanwezig. Enkele foto’s van natuurbegraafplaats Heidepol:

Toegangsweg

Parkeerplaats

Padaanduiding


Poort

Paden door natuurbegraafplaats

Infocentrum

74

Op de foto’s is te zien dat de natuurbegraafplaats nog echt in ontwikkeling is. De paden zijn nog niet natuurlijk en de parkeerplaats is nog duidelijk zichtbaar. In de loop van de tijd zal dit allemaal veranderen en zal alles opgaan in de natuur.

Begraafweide

De aanwezige bebouwing staat op de locaties waar al bebouwing stond. Na kleine renovaties zijn deze bouwen weer beschikbaar als ontvangst of ceremonie ruimte.

Begraafweide

Sfeer

Bos op de begraafplaats


75

Bijlage K Strategisch advies, Seminar 2012, Steven Montfoort Analyse en advies naar aanleiding van het seminar ‘EHS als kans voor natuurbegraven’ gehouden op 15 juni 2012, provinciehuis ’s-Hertogenbosch. Inleiding De provincie is verantwoordelijk voor het ruimtelijke beleid in Noord-Brabant en maakt zich sterk voor de realisatie en instandhouding van de ecologische hoofdstructuur als belangrijke kernwaarde van onze provincie. Mede dankzij deze kernwaarde is Brabant een prachtige provincie om in te wonen en te werken. De provincie kampt echter met forse rijksbezuinigingen op de aankoop en realisatie van de nog niet gerealiseerde ecologische hoofdstructuur (EHS nieuwe natuur). De resterende middelen die overblijven na de bezuinigingen zullen primair ingezet gaan worden op gebieden van internationaal belang (Natura 2000 en Kaderrichtlijn water). De overige ‘EHS nieuwe natuur’ (circa xxx ha) komt voor rekening van de provincie, echter de middelen voor de aankoop en realisatie zijn schaars. Naast het gebrek aan middelen voor aankoop en realisatie zijn er ook geen middelen beschikbaar om het kwaliteitsniveau van bestaande EHS op peil te houden. Als gevolg hiervan is de provincie actief op zoek naar nieuwe allianties en creatieve manieren om toch de bestaande ambities te kunnen realiseren. Natuurbegraven zou daarbij een rol kunnen spelen. Inventarisatie Uit een inventarisatie van natuurbegraafplaatsen in Nederland en daarbuiten constateren we dat het aantal natuurbegraafplaatsen in Nederland gering (6 op dit moment) is, maar het aantal initiatieven wel sterk stijgt. Alleen al in Brabant zijn op dit moment 4 nieuwe initiatieven bekend. We zien dat natuurbegraafplaatsen verschillende omvang en uitvoering kunnen hebben, maar ze streven allen een bepaalde mate van natuurlijke inrichting na. Natuurbegraafplaatsen worden particulier gefinancierd en zijn niet afhankelijk van overheidssteun. Sommige initiatieven voor nieuwe natuurbegraafplaatsen stuiten op verzet van de omgeving of van de overheid en toetsing aan bestaande regelgeving (zoals Wet op de lijkbezorging, Verordening ruimte) blijkt soms lastig. Onderzoeksvragen Dit alles heeft geleid tot de volgende onderzoeksvragen: · Op welke wijze kunnen natuurbegraafplaatsen (een deel van) de provinciale ambitie voor de EHS mogelijk maken? Met daarbij de subvragen: · Wat zijn de huidige ervaringen met de oprichting van natuurbegraafplaatsen? · Welke uitdagingen voor de oprichting van een natuurbegraafplaats zijn te herkennen? Methodiek Het seminar is opgedeeld in vier delen. Als eerste is door middel van een aantal inleidende presentaties een algemeen beeld geschetst van de achtergrond en de problematiek van de EHS en daarnaast is een overzicht geschetst van verschillende vormen van natuurbegraafplaatsen op basis van gegevens uit Nederland, Groot-Brittannië en Duitsland. Ten tweede zijn alle deelnemers op een actieve wijze bevraagd naar hun positie aangaande een zestal stellingen. Daarbij is geïnventariseerd welke argumenten werden gebruikt om de eigen standpunten te verdedigen. De stellingen waren: Ik verkies een natuurbegraafplaats boven een traditionele begraafplaats. Natuurbegraafplaatsen zouden een aparte bestemmingsplan categorie moeten zijn. Natuurbegraven kan niet in bestaande natuur. Natuurgraven worden niet geruimd maar zijn eeuwigdurend. Natuurbegraafplaatsen zouden vrij toegankelijk moeten zijn. (geen hek, etc) Met natuurbegraafplaatsen kan geld verdient worden voor natuurbeheer.


76

Het derde deel bestond uit een brainwrite / brainstorm in twee deelgroepen waarbij de deelnemers zo veel mogelijk onderwerpen / ideeën / gedachten op papier konden zetten en daarover konden discussiëren. De ene groep beschreef een ideale natuurbegraafplaats bekeken vanuit de menskant, natuurkant, procedurele kant en de financiële kant. De andere groep noteerde mogelijke uitdagingen bij de realisatie van natuurbegraafplaatsen eveneens bekeken op dezelfde 4 kanten. In de laatste ronde is met stickers aangegeven welke van de vele onderwerpen / ideeën / gedachten uit de derde ronde het belangrijkst zijn. Hierdoor is enigszins een focus aangebracht op de ‘kernissues’. Daarnaast is via een afsluitende ronde nog de laatste opvattingen geïnventariseerd. De methodiek is ontworpen om via het operationele niveau (direct concreet betrokkenen) het fenomeen natuurbegraven op zichzelf en in relatie tot de EHS te via praktijkervaringen te onderzoeken om vervolgens via een bewerking en analyse van deze gegevens te komen tot een advies op strategisch niveau. Dit advies heeft betrekking op de provincie en wijze waarop de provinciale visie (realisatie EHS) gerealiseerd kan worden. Tijdens het seminar is het slechts beperkt gelukt om een eerste bewerking en analyse te doen om daarmee een gezamenlijk gedragen focus aan te brengen. De focus wordt hierbij wel aangebracht op basis van de genoteerde gegevens en geplakte stickers. Thematische analyse en advies Wanneer de gegevens van het seminar worden bekeken valt op dat er tijdens de verschillende onderdelen (stellingen, brainstorm en afsluitende ronde) vaak gelijksoortige opmerkingen zijn gemaakt. Binnen de thematische verdeling zoals toegepast bij de brainstorm in subgroepen zijn wel enigszins gegroepeerde opmerkingen te herkennen. Vanwege deze reden wordt de analyse opgedeeld in de 4 thema’s de natuurkant, de procedurele kant, de financiële kant en de menselijke kant. Natuurkant Er is vaak genoemd dat bij de oprichting van natuurbegraafplaatsen de natuur centraal moet staan. Deze centrale opvatting komt tot uiting in verschillende zaken zoals de keuze voor monumenten, het gebruik van materialen, de inrichting van het terrein, de mate van rust bij bezoekers en ceremoniën. Daarnaast is een grote voorkeur voor het realiseren van nieuwe natuur boven het oprichten van natuurbegraafplaatsen in bestaande natuur. De opvatting dat natuurbegraafplaatsen een middel kan zijn om natuur te realiseren wordt door meerdere mensen gedeeld. Activiteiten in bestaande natuur wordt al snel gezien als aantasting van die natuur. Het realiseren van nieuwe natuur wordt sneller gezien als winst. Een andere conclusie aan de natuurkant is dat er niet 1 ideale natuurbegraafplaats ontworpen kan worden. Er zijn vele uitvoeringen mogelijk in verschillende natuurlijke landschappen. Maatwerk is daarbij erg belangrijk. Ook het beheer van natuurbegraafplaatsen neemt een belangrijke plaats in bij het centraal stellen van natuur. Deze diversiteit en maatwerk veroorzaakt wel problemen bij het toetsen van initiatieven en het bestemmen van gronden. Ieder initiatief ziet er anders uit en is ontworpen voor een bepaalde groep mensen. Een centrale rol in de toetsing zou de natuurwaarde moeten zijn. Strategisch advies à Bepaal de meerwaarde van natuurbegraven voor de EHS. à Bepaal de randvoorwaarden voor het kunnen realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS.


77

Procedurele kant Bij het beoordelen van initiatieven is het belangrijk om maatwerk te kunnen leveren. Dit komt ook naar voren in de natuurlijke kant. Ieder initiatief is anders en ook de locatie en gewenste natuurtype is steeds anders. Hiervoor zijn duidelijke kaders gewenst, maar niet zodanig dat alles is dichtgetimmerd. Het moet wel mogelijk blijven om maatwerk te leveren. De planontwikkelingskosten zijn op dit moment erg hoog en werken belemmerend. De huidige wetgeving (Wet op lijkbezorging) is gericht op traditioneel begraven en werkt op sommige aspecten van natuurbegraven belemmerend. De huidige procedures hebben vaak een lange doorlooptijd dat versneld zou moeten worden. Hierdoor kunnen initiatieven sneller gerealiseerd worden. Hoewel is gesuggereerd dat de provincie ook de spreiding moet regelen, wordt dit niet door iedereen gedeeld. Ook niet door de provincie zelf. De gemeente is bevoegd gezag en moet dit blijven. Sommige gemeenten zijn nog niet klaar voor natuurbegraven in hun gemeente omdat er geen beleid is om aan te toetsen. Strategisch advies à Bepaal de huidige kaders en belemmeringen bij het realiseren van een natuurbegraafplaats in de EHS. à Stel indicatoren vast waarmee initiatieven voor natuurbegraven in de EHS getoetst kunnen worden. Menselijke kant De belangrijkste constatering vanuit de menskant is de vrijheid van keuze. Sterven en begraven zijn hele persoonlijke zaken, waarbij iedereen zijn eigen voorkeur heeft. Het is dan ook prettig om verschillende keuzes te hebben in uitvoering en ligging van natuurbegraafplaatsen. Ondernemers zouden daar vrij op moeten kunnen inspelen. Er bestaat verschil in mening of een natuurbegraafplaats eeuwigdurend moet zijn of juist niet. Natuurbegraafplaatsen zouden vrij toegankelijk moeten zijn. Beeldvorming is een belangrijk onderwerp. Weinig mensen kunnen zich nu een voorstelling maken van natuurbegraven. Natuurbegraafplaatsen zouden een plek moeten zijn van rust, eenvoud, ruimte, bezinning, zingeving door kringloopgedachte. De faciliteiten zouden ook eenvoudig moeten zijn om de natuurbeleving maximaal te laten zijn. Door natuur een functie te geven als laatste rustplaats versterkt dit tevens het idee dat de natuur tevens de bron is van leven. Hierdoor krijgt de natuur meer waarde voor mensen. Strategisch advies à Ga actief in overleg met initiatiefnemers en gemeenten om te horen waar de behoefte bestaat aan centrale beeldvorming of ondersteuning. Financiële kant Het geld dat wordt verdient aan natuurbegraven, zou ingezet moeten worden voor de realisatie en beheer van natuur en/of bekostiging van landgoederen. Met natuurbegraven op zichzelf kan niet veel geld verdient worden. Door de verhuur van gebouwen op bijvoorbeeld een landgoed en de verzorging van catering kan er wel extra geld verdient worden voor bijvoorbeeld het onderhoud van het landgoed. Een aandachtspunt is het beheer op langere termijn. Als er eenmalig betaald wordt voor een graf, hoe bekostig je het beheer op langere termijn. Een hogere grafdichtheid levert meer op. Er zou samengewerkt kunnen worden tussen gemeenten en terreinbeherende organisaties. Mensen sluiten vaak een uitvaartverzekering af, zonder daarbij te beseffen welke wijze van uitvaart mogelijk is. Voor de uitvaartbranche is natuurbegraven op dit moment nog een kleine markt en komt in het gebruikelijke productenpallet nog niet voor. Strategisch advies à Ga in overleg met de uitvaartbranche om natuurbegraven onder de aandacht te brengen.


78

Tot slot Op basis van het seminar lijkt er geen negatieve houding te bestaan tegen over begraven in de natuur. Een gedeelde gedachte is dat natuurbegraven geschikt kan zijn om nieuwe EHS te realiseren maar terughoudend omgesprongen moet worden met initiatieven in bestaande EHS. Het uitgangspunt is dat de natuur er op vooruit gaat. Landgoederen lijken geschikte locaties zijn voor natuurbegraven. Op een landgoed is reeds een verwevenheid van functies (landbouw, natuur, cultuur) aanwezig waarbij bestaande gebouwen dienst kunnen doen als ruimte voor plechtigheden en afscheid. Het bieden van aanvullende diensten zou inkomsten kunnen genereren voor het landgoed. Door bestaande gebouwen te gebruiken hoeven geen nieuwe gebouwen in het landelijk gebied opgericht te worden, waarbij ook de plantoetsing eenvoudiger wordt. Door als provincie faciliterend en ondersteunend op te treden kunnen niet alleen delen van de EHS gerealiseerd worden zonder extra uitgaven, maar kunnen initiatiefnemers ook profiteren van versnelde en duidelijkere procedures en een mooie ambiance om een begraafplaats op te richten. Dat hierbij wederzijdse winst te behalen valt spreekt voor zich.


79

Bijlage H Ledenlijst Seminar ‘Natuurbegraven’ 15 Juni 2012 Ledenlijst: Organisatie

Naam

Gemeente St. Michielsgestel

Van Gorp, J

Gemeente Landerd

Peter, R Van Breugel, G

Bureau Preadium

Poll, R Van Boekel, R

Landgoed De Hoevens

Van de Lande, F

Landgoed Baest

Pessers, R.W.P

Laninzicht

Sengers, J Quaedvlieg, E

Brabantse Milieufederatie

Gerringa, H

Bosgroep Zuid-Holland

Clement, M

Provincie Noord-Brabant

Poelmans, W Van Moorssel, E Van den Dries, P Montfoort, S Van Dijk, R

Planbureau leefomgeving

Daalhuizen, F

Alterra

De Vries, B

Van Hall Larenstein

Hakvoort, L Kattenwinkel, M Van de Scheer, G Derksen, G Brouwers, H Van Nijkerk, F Aarts, W


80


81

Een met de natuur Natuurbegraven Een kans voor natuurbegraafplaatsen binnen de EHS?

Recommend Documents