Een iPad-app voor senioren Onderzoeksrapport OpStap
Inhoud
Voorwoord
3
Inleiding
5
Methode
8
Resultaten
13
Conclusie
30
Discussie
33
Bijlagen
34
2
Voorwoord ‘The world becomes a global village’ constateerde mediafilosoof Marshall McLuhan al in 1957. De wereld is kleiner geworden. Door moderne technologie zijn wereldwijde contacten, wereldnieuws en andere culturen dichterbij gekomen. In rap tempo is de wereld een dorpsplein geworden. De draadloze telegrafie in 1895 van uitvinder Gugliemo Marconi is nu de iPad van Steve Jobs. Een medium waarmee we internetten, documenten lezen en tweeten, facebooken over dingen die ons bezig houden. Met het topje van je vinger haal je de wereld dichtbij. Wethouder Korrie Louwes (Arbeidsmarkt, Hoger Onderwijs,
Zo’n nieuwe ontwikkeling biedt veel kansen. Een iPad in de klas maakt
Innovatie en Participatie)
de les voor leerlingen leuker en levendiger. Voor een wethouder is het ook een geweldige uitvinding. Met een paar fingertips heb ik al mijn beleidsstukken bij hand, dat scheelt een volle ‘loodgieterstas’ met stukken. Ook voor ouderen biedt deze uitvinding een uitkomst. Geen gedoe meer met een muis of ingewikkelde handelingen om te kunnen internetten. Een krantje lezen, contact houden met de kleinkinderen of spelletjes spelen, met de iPad is het allemaal een stuk makkelijker. Zelf behoor ik nog niet tot die doelgroep, maar ik zie wel een toekomst met de iPad voor me, betrokken bij die wereld van straks. Nieuwe technologische ontwikkelingen kunnen ouderen ook op een andere manier helpen, bijvoorbeeld in de zorgverlening. Dit noemen we ook wel e-health. Door het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologie, met name internet, kunnen we gezondheid en gezondheidszorg ondersteunen en verbeteren. Ouderen kunnen zo zelfstandiger functioneren en zelf hun zorg organiseren. Onderdeel van e-health zijn voorzieningen, diensten en applicaties in en rond de leefomgeving van ouderen. Een goede applicatie voor ouderen op de iPad, waar in dit rapport onderzoek naar is gedaan, kan ons zeker helpen bij deze missie. Alle ontwikkelingen op dit gebied kunt u volgen op Zorgportaal Rijnmond (zorgportaalrijnmond.nl) of Argos Zorggroep (www.argoszorggroep.nl) Er zijn al verschillende technici bezig met het ontwikkelen van dit soort waardevolle applicaties. Studenten van Hogeschool Rotterdam hebben
3
in het kader van ‘Open Data’ verschillende applicaties ontwikkeld met data, die de gemeente Rotterdam beschikbaar heeft gesteld. Hieruit is een applicatie ontwikkeld waarbij mensen in een rolstoel via hun iPad in hun directe omgeving voorzieningen kunnen bekijken of hindernissen en obstakels kunnen aangeven. Er wacht ons een mooie toekomst op dit gebied. De ontwikkelingen gaan in rap tempo door. De wereld wordt kleiner, de mogelijkheden voor ouderen groter!
4
Inleiding Het aantal senioren in Nederland neemt de laatste jaren steeds verder toe. De term senior wordt gebruikt voor personen met een leeftijd van 55 jaar of ouder. Van 1990 tot 2011 is het aantal senioren gestegen van 3,3 miljoen naar 4,8 miljoen. Dit komt overeen met 29% senioren op de totale samenleving in 2011. Volgens prognoses van het Centraal Bureau voor de Statistiek stijgt het aantal senioren in 2050 naar ongeveer 6,3 miljoen, ruim 35% van de totale samenleving. Deze stijging wordt veroorzaakt door het hoge aantal babyboomers, voortschrijdende kennis van medische zorg waardoor mensen steeds ouder worden. Het verschijnsel wordt ook wel dubbele vergrijzing genoemd. Ruim 25% van de senioren in 2011 was alleenwonend. Het is, met de toename van het aantal senioren, te verwachten dat deze groep alleenwonenden in de toekomst groter wordt. Alleenwonenden lopen een groter risico om zich eenzaam te voelen en minder in contact te komen met de rest van de samenleving. Internetgebruik onder deze groep kan het contact met de samenleving vergroten en zo de eenzaamheid tegen gaan. De iPad kan hiervoor een oplossing bieden. Het kan voor senioren
lastiger zijn om met een muis te werken, omdat deze gewenning en precisie vereist. Een iPad heeft een simpele interface en is ontworpen om gebruiksvriendelijker te zijn dan de, nu voornamelijk gebruikte, computers of laptops. Deze gebruiksvriendelijkheid kan juist dat extra zetje zijn dat senioren nodig hebben om zich meer op hun gemak te voelen bij het gebruiken van nieuwe media en het internet.
5
Op verschillende online media (www.frankwatching.com, www.plusonline.nl, www.ipadvoorsenioren.nl) wordt de iPad ook geprezen als ideaal apparaat voor senioren. Er zijn echter nog weinig onderzoeken gedaan naar iPad gebruik onder deze doelgroep. Ook Argos Zorggroep, Seniorenwelzijn en ITpreneurs erkenden de mogelijkheden van de iPad en zijn gezamenlijk het project OpStap gestart. Tijdens het project is een iPadapplicatie ontwikkeld, speciaal voor senioren. Deze applicatie kan senioren ondersteunen en stimuleren om actief, gezond, sociaal en autonoom te blijven of te worden. Met deze applicatie kunnen senioren activiteiten en cursussen van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn zoeken en boeken en daarnaast allerlei nuttige voorzieningen raadplegen in hun eigen buurt.
Doelstelling Het doel van het project is het ontwikkelen van de OpStap-applicatie. Tijdens het project werd onderzoek gedaan onder senioren naar het gebruik van de iPad en de OpStap-applicatie. Het doel van dit onderzoek is het optimaliseren van de werking en gebruiksvriendelijkheid hiervan. Door de verkregen inzichten toe te passen op de applicatie werd getracht de applicatie meer aan de voorkeuren en mogelijkheden van de senioren te laten voldoen en zo de drempel van het gebruik ervan te verlagen.
Doelgroep Bovengenoemde cijfers tonen dat het aantal senioren in Nederland groeit. Bij het ontwerpen van de applicatie moet ook rekening gehouden worden met bepaalde karakteristieken van senioren, zoals verslechterde fysieke condities. De belangrijkste karakteristieken zijn:
Gezichtsvermogen •
Minder scherp zicht.
•
Kleurenblindheid; blauw licht komt donkerder over en kan verward worden met groen als deze kleuren dicht naast elkaar gebruikt worden.
6
Geheugen: •
De capaciteit van het korte termijn geheugen neemt af. Gebruikers zijn minder goed in staat om complexe problemen te begrijpen, meer overzicht en meer simpliciteit is vereist.
•
Het lange termijn geheugen is grotendeels wel in tact.
Handelingen: •
Trillende handen leiden er toe dat senioren minder precies worden met hun handelingen.
Bij het ontwerpen van de applicatie wordt rekening gehouden met deze karakteristieken. Tijdens het onderzoek wordt in kaart gebracht of deze aspecten daadwerkelijk optimaal geïmplementeerd zijn in de applicatie. Ook andere aspecten, zoals onzekerheid en onveiligheid, die senioren met het gebruik van nieuwe media kunnen ervaren, spelen een rol tijdens de ontwikkeling.
7
Methode Ontwikkelmethode Tijdens het project wordt een iteratieve ontwikkelmethode (SCRUM) gehanteerd. Kenmerkend aan deze ontwikkelmethode zijn de korte sprintrondes bestaande uit een werkgroepoverleg, een korte ontwikkelperiode (vormgeving en techniek) en een validatie periode.
Figuur 1: De opdeling van het
De ontwikkeling van de OpStap-applicatie is opgedeeld in zeven sprin-
project aan de hand van zeven
trondes; twee voorbereidende rondes met als basis het ontwerpen en
sprintrondes waarbij iedere
onderzoeken van de lay-out en de interface en vijf sprintrondes met als
ronde nieuwe secties in de
basis het ontwikkelen en onderzoeken van de applicatie. Deze indeling is
applicatie worden ontwikkeld
gekozen zodat tijdens iedere ronde één sectie uit de applicatie gestruc-
en onderzocht. (W = werkgroepoverleg)
tureerd wordt ontwikkeld en onderzocht. Voordelen van de sprintmethodiek zijn dat per ronde op één sectie gefocust wordt en dat de resultaten hiervan meegenomen worden in de ontwikkeling van een volgende sectie. Toepassing van dit proces zorgt ervoor dat de applicatie steeds meer voldoet aan de voorkeuren van de doelgroep. Alle gemaakte aanpassingen worden in volgende rondes meegenomen in het onderzoek om deze te valideren. Door deze sprintmethodiek te gebruiken worden de problemen die de doelgroep met de applicatie hebben in een vroeg stadium gesignaleerd en opgelost. Meer efficiëntie en een beter eindproduct zijn het resultaat, omdat alle aanpassingen worden gevalideerd bij de doelgroep.
8
Onderzoeksmethode Respondenten Tijdens dit project hebben 62 respondenten deelgenomen aan het onderzoek. De respondenten bestonden uit twee groepen, 3 usability and interaction design experts en 59 senioren. De senioren zijn leden van Argos ErOpUit of Seniorenwelzijn en nemen regelmatig deel aan activiteiten van deze organisaties. De gemiddelde leeftijd van de senioren is 75 jaar.
Methoden Het onderzoek voor dit project is verricht aan de hand van zes onderzoeksmethoden, twee expert-based methoden en vijf user-based methoden. Hieronder volgt een korte uitleg over ieder van deze onderzoeksmethoden.(1)
Expert-based •
Heuristic Evaluation Heuristic Evaluation is een methode voor het vinden van usability problemen in een gebruikersinterface. Experts doorlopen het systeem en noteren alle tegengekomen problemen. Zij onderzoeken de structuur van het systeem en analyseren daarna de interface aan de hand van de heuristieken(2).
•
Cognitive Walkthrough Cognitive Walkthrough is een methode om de leerbaarheid van de interface te onderzoeken, met andere woorden hoe goed de gebruikers de interface zullen begrijpen. Experts gaan aan de hand van een aantal algemene taken door de interface heen om te onderzoeken of deze voor de gebruiker duidelijk en haalbaar zullen zijn. De cognitieve processen die plaats vinden tijdens de uitvoering van deze taken worden geanalyseerd. Tevens wordt geanalyseerd of de gebruikers voldoende cognitieve capaciteit bezitten om deze taken uit te voeren.
(1) Een uitgebreidere beschrijving van de onderzoeksmethoden is te vinden in bijlage 1 - Onderzoeksmethoden
(2) De meest gebruikte heuristieken zijn opgesteld door Nielsen (1994) en zijn verder gespecificeerd voor dit project, deze is te vinden in bijlage 2 – Analyse OpStap
9
User-based •
Thinking Aloud De thinking aloud methode is geschikt om de cognitieve processen van gebruikers te onderzoeken. Gebruikers krijgen de opdracht om een aantal taken uit te voeren en tijdens dit proces zo veel mogelijk hardop hun gedachtegang te uiten. Deze methode toont de verschillen tussen de werkelijke gedachtegang van gebruikers en de door experts op voorhand verwachte gedachtegang. Op deze manier wordt de redenering van de gebruikers inzichtelijk.
•
Field Observation Deze methode is bedoeld om de gebruikers van het systeem in hun natuurlijke omgeving te onderzoeken. De gedachte is dat ze in een natuurlijke omgeving anders omgaan met het systeem dan in een experimentele omgeving. Gebruikers zullen zich meer op hun gemak voelen en sommige functies wellicht sneller gebruiken. Gebruikers krijgen ook hier een aantal taken om uit te voeren. De observator is onopvallend aanwezig. Tijdens de observaties van het gebruik van de iPad door senioren bij hen thuis viel op dat ze na enige gewenning vlot met het apparaat overweg konden. De deelnemers aan de field observation hebben vooraf meegedaan aan het thinking aloud onderzoek en de card sorting. Vervolgens kreeg men de iPad mee naar huis en werd deze voor hen geïnstalleerd. Ook werden de vooraf geïnstalleerde applicaties zoals nieuwsapplicaties, uitzending gemist, de camera, spelletjes uitgelegd en werd hun persoonlijke e-mail account ingesteld op de iPad. De deelnemers kregen de opdracht de iPad uit te proberen en te gebruiken naast hun normale laptop. Na een week werd de iPad weer opgehaald en werd een thinking aloud test gedaan met veelgebruikte nieuwsapplicaties zoals nu.nl en de telegraaf. Ook werd de OpStap-applicatie nogmaals getest middels thinking aloud.
•
Interview Deze methode is gebruikt om een dieper inzicht te krijgen in de gedachtegang van gebruikers of experts. De onderzoeker stelt de respondenten open vragen over onderwerpen verbonden met de applicatie. Omdat deze methode direct plaats vindt tussen onderzoeker en respondenten is het gemakkelijk vervolgvragen te stellen of verdere toelichting te vragen.
10
•
Questionnaire Door middel van een vragenlijst kan op een eenvoudige manier de mening van gebruikers worden gepeild. Het is een snelle en gemakkelijke methode om een indruk te krijgen van hoe gebruikers denken over het systeem. De vragenlijsten bieden een goede aanvulling op de andere methoden om na te gaan of de mening over de applicatie overeenstemt met het gebruik. Als basis voor de vragenlijst voor ons onderzoek is de “System Usability Scale (SUS)” (Brooke, 1996) genomen en de Nederlandse vertaling van de Groot (2009) is gebruikt. Dit is een gevalideerde vragenlijst bestaande uit tien stellingen om de gebruiksvriendelijkheid op een kwantitatieve manier te scoren. De stellingen zijn beantwoord op een vijf-punts Likert schaal van zeer oneens tot zeer eens. Naast de tien stellingen van de SUS vragenlijst bevat de vragenlijst een aantal vragen over het gebruik van de iPad in het algemeen en over activiteiten van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn. De vragenlijst is afgenomen direct na het onderzoek waarbij respondenten gebruik maakten van de OpStap-applicatie. De gebruikte vragenlijst is te zien in bijlage 3 – ‘Vragenlijst OpStap’.
•
Card Sorting Card sorting is een methode om toekomstige gebruikers te betrekken in het structureren van informatie binnen het systeem. De
gebruikers krijgen een aantal kaartjes met daarop verschillende woorden en er wordt gevraagd om bij elkaar passende kaarten als groep te organiseren. Vervolgens plaatsen de gebruikers een kaartje met een volgens hen toepasselijke naam boven iedere groep. Als resultaat ontstaat een overzicht, gecreëerd door de doelgroep, van bij elkaar passende onderwerpen binnen de applicatie. Deze kan binnen een applicatie gebruikt worden voor de indeling van bijvoorbeeld categorieën of een menu.
11
Per sprintronde zijn de meest toepasselijke onderzoeksmethoden voor het onderzoek geselecteerd op basis van de uitgewerkte functionaliteiten. Welke methoden zijn gebruikt tijdens de afzonderlijke rondes is te lezen in bijlage 4 – ‘Resultaten’ waar iedere sprintronde uitgebreid beschreven is. Een aantal persona’s en scenario’s(3) zijn opgesteld om een inzicht te krijgen in de doelgroep en het beoogde gebruik van de OpStap-applicatie. Persona’s zijn gebruikers die representatief zijn voor de doelgroep en scenario’s zijn typische taken passend bij deze persona’s. De onderwerpen van de afzonderlijke sprintrondes, en hiermee ook van de applicatie, zijn gebaseerd op deze persona’s en scenario’s.
(3) Deze persona’s en scenario’s zijn te vinden in Bijlage 5 – Persona’s en Scenario’s.
12
Resultaten De resultaten van het onderzoek naar de OpStap-applicatie worden per scherm beschreven. Deze resultaten zijn gebaseerd op de onderzoeken die tijdens de verschillende sprintrondes zijn uitgevoerd(1). Tenslotte worden de resultaten van de card sorting methode en de questionnaire besproken.
OpStap-applicatie Per scherm worden de belangrijkste visuele wijzigingen in het ontwerp weergegeven met een getal. Per visuele wijziging staat uitgelegd waarom deze keuze gemaakt is en wat het uiteindelijke resultaat is.
Home De homesectie, figuur 2, dient als startpunt van de OpStap-applicatie. Gebruikers kunnen door de uitgelichte activiteiten swipen(2) en zien een overzicht van de activiteiten die ze geboekt hebben of waar ze recent zijn geweest. Dit overzicht heeft een agenda functie en maakt het makkelijk Figuur 2: De homesectie van de OpStap-applicatie
om het invullen van ontbrekende gegevens te stimuleren en onder de aandacht te brengen. Het belang van de verschillende visuele wijzigingen op het scherm is hieronder beschreven:
(1) De resultaten per sprintronde zijn te vinden in Bijlage 4 – Resultaten.
(2) Swipen is met een vinger over het touchscreen van een tabletcomputer bewegen om te navigeren.
13
1. Uit onderzoek bleek dat senioren niet goed wisten dat ze tussen pagina’s konden swipen. Om duidelijk te maken dat er meer pagina’s beschikbaar zijn en naar welke kant geswipet kan worden voor meer activiteiten zijn pijlen toegevoegd. 2. Door de agenda op de startpagina te plaatsen ontstaat een beter overzicht voor de gebruiker van de geboekte activiteiten. Tevens kan hier getoond worden dat gegevens, zoals de ophaaltijd, nog moeten worden doorgegeven. 3. Om senioren te herinneren een waardering te geven aan recent bezochte activiteiten zijn deze activiteiten te zien op de home pagina. Door de sterren al op deze pagina toe te voegen was het duidelijk dat gebruikers hierop moesten tappen om naar het scherm met de waardering te gaan. 4. Op de tabbar is de huidige sectie blauw, zodat duidelijk is dat deze actief is. Om een duidelijk beginpunt voor de applicatie te creëren is de home sectie toegevoegd. Dit zorgt er tevens voor dat de aandacht van de senioren meer naar de tabbar wordt getrokken. Tijdens alle sprintrondes van ons onderzoek bleek dat de senioren minder focussen op de tabbar. Om tussen secties te wisselen is de tabbar noodzakelijk en daarom moet deze meer belicht worden.
Activiteiten Binnen de activiteitensectie, te zien in figuur 3, kunnen gebruikers door activiteiten van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn swipen en activiteiten van hun interesse verder bekijken. Gebruikers kunnen vrij swipen door de Figuur 3: De activiteitensectie van de OpStap applicatie
14
activiteiten of met behulp van een categoriesysteem activiteiten zoeken. Het scherm is als volgt opgebouwd: 1. Tijdens de tweede lay-out ronde van het onderzoek zijn twee verschillende lay-outs onderzocht; de magazine lay-out, te zien in de afbeelding hiernaast, en de zoekfilter lay-out. De magazine lay-out was de meest duidelijke en overzichtelijke lay-out voor de senioren. Het scherm is verdeeld in aparte vakken, zodat gebruikers weten welke delen bij elkaar horen. Bij deze lay-out was het tevens duidelijk dat op de vakken getapt kan worden om meer informatie over de activiteit te zien. 2. Met het winkelwagentje wordt getoond dat de activiteit geboekt is en de kleur geeft de status van de boeking aan. Gebruikers krijgen zo duidelijke feedback dat de activiteit reeds geboekt is. 3. Met deze knop kan de gebruiker de balk met categorieën tevoorschijn halen en specifieker naar activiteiten binnen een categorie zoeken. Binnen deze sectie is gekozen om deze niet altijd in beeld te houden, omdat uit onderzoek bleek dat maar een deel van de senioren deze gebruikte. Voor het andere deel dat deze niet gebruikte zou deze balk alleen ruimte van het scherm in nemen welke beter gebruikt kan worden om activiteiten mooier en overzichtelijker te tonen. Om deze reden is de balk met categorieën alleen op het eerste scherm altijd in beeld, de gebruikers kunnen kiezen om deze te gebruiken of om door alle activiteiten te swipen. Hierna verdwijnen de categorieën en zijn deze op ieder moment op te roepen door over het lipje ‘categorieën’ te swipen. 4. Uitgelicht zijn de activiteiten en voorzieningen welke beheerders meer onder de aandacht van gebruikers willen brengen. Deze worden altijd op de eerste pagina van activiteiten of in de buurt getoond en ook op de home pagina. De tekst ‘uitgelicht’ staat klein genoteerd, omdat tijdens sprintronde 1 bleek dat gebruikers niet exact wisten waar dit voor stond en het belangrijkste hierbij is dat gebruikers deze activiteiten het eerst en het vaakst te zien krijgen. 5. Pijlen op dit scherm geven aan dat er meer activiteiten zijn en naar welke kant de gebruikers kunnen swipen om meer activiteiten te zien. De pijlen worden de eerste keer dat de applicatie opstart getoond en zijn te zijn totdat de gebruiker deze gebruikt heeft. Dit
15
zorgt er voor dat gebruikers leren dat ze meer activiteiten kunnen zien door te swipen en doordat de pijlen later verdwijnen zal het niet voor irritatie zorgen dat de pijlen altijd in beeld zijn.
Detailscherm activiteiten In het detailscherm, figuur 4, krijgen gebruikers informatie over activiteiten waarin ze geïnteresseerd zijn. Ook is het mogelijk om een activiteit in het winkelmandje te plaatsen of deze te waarderen. De opbouw van deze sectie is hieronder te lezen: 1. De terug knop werd door de respondenten langzaam gevonden, omdat in eerdere versies van de applicatie het contrast van deze Figuur 4: Het detailscherm van de applicatie
knop niet genoeg verschilde van de achtergrond. Dit was een reden om deze knop opvallender te maken, door deze meer contrast te geven ten opzichte van de achtergrond, wat de vindbaarheid ervan vergroot. Tijdens sprintronde 6 bleek dat respondenten deze knop veel sneller konden vinden dan in eerdere rondes waarin het contrastverschil met de topbar nog laag was. 2. Tijdens sprintrondes 1 en 2 is gebleken dat de standaard lettergrootte van de iPad voor senioren slecht te lezen is. Het mogelijk maken om tekst te vergroten is essentieel voor het gebruikersgemak. De knoppen om tekst te vergroten zijn boven het tekstveld geplaatst, omdat tijdens de eerste twee sprintrondes bleek dat deze binnen het tekstveld zeer langzaam gevonden werden. Ook hier is gekozen voor meer contrast tussen de knoppen en de achtergrond om de vindbaarheid te vergroten.
16
3. Binnen deze lay-out is gekozen voor een indeling met algemene informatie aan de linker kant van het scherm en aanvullende informatie over de activiteit aan de rechter kant. Sprintronde 1 wees uit dat dit als zeer prettig werd ervaren door de gebruikers en deze verdeling zorgde voor het meest effectieve gebruik van de applicatie. De indeling bevorderde het zoeken naar specifieke gegevens binnen deze pagina, omdat voor gebruikers duidelijk is welke informatie waar staat. De belangrijkste informatie, datum en tijd, is hierbij duidelijk en groot te zien. Aanvullende informatie is wat kleiner, omdat deze er minder uit hoeft te springen. 4. De gemiddelde waardering is te zien op de eerste pagina, omdat dit van belang kan zijn voor de keuze voor de activiteit. Tijdens sprintronde 5 bleek dat het tonen van de gemiddelde beoordeling met vijf sterren voor verwarring zorgde. Gebruikers tapten hier ook op om hun persoonlijke beoordeling door te geven. Het tonen van de gemiddelde waardering met één grote ster is duidelijk voor de respondenten en voorkomt de verwarring. 5. Het tonen van hyperlinks in een blauwe kleur is duidelijk voor gebruikers, omdat ze dit gewend zijn uit andere applicaties. Er is gestreefd om standaarden binnen de iPad zo veel mogelijk te behouden binnen onze applicatie. Een vak om de hyperlink zorgt ervoor dat het duidelijk is waarop gebruikers kunnen tappen. Ook de pijl aan de rechter kant van het vak is een standaard binnen de iPad, deze is behouden om gebruikers meer aanwijzingen te geven dat op het gehele vak getapt kan worden. 6. Het winkelmandje wordt ook hier getoond als de activiteit in de winkelmand zit of als deze geboekt is. De kleur komt overeen met de status van de boeking van de activiteit. De tekst ‘Voeg toe aan winkelmandje’ van de hyperlink wordt vervangen door ‘Bekijk in winkelmandje’ om verwarring te voorkomen. 7. Pijlen binnen dit scherm geven de gebruiker aanwijzingen dat ook binnen deze sectie door activiteiten geswipet kan worden. Ook hier verdwijnen de pijlen nadat de gebruiker swipt. Uit sprintrondes 1 en 2 bleek dat gebruikers niet aannemen dat swipen mogelijk is binnen de huidige sectie als het in de vorige sectie ook mogelijk was. Het is daarom van belang om binnen iedere nieuwe sectie het swipen door pijlen te verduidelijken.
17
Waardering geven activiteit In het scherm te zien in figuur 5 kunnen gebruikers een waardering geven aan en een recensie schrijven over activiteiten. Ook is de gemiddelde beoordeling te zien en kunnen gebruikers recensies van andere gebruikers lezen. De verschillende aspecten op het scherm worden hieronder toegelicht. 1. Tijdens verschillende sprintrondes bleek dat knoppen in de topbar niet snel gevonden werden door gebruikers. In de huidige versie hebben deze knoppen daarom een contrasterende kleur ten opzichte Figuur 5: Waardering geven en recensie schrijven
van de achtergrond. Als het scherm verschijnt is de knop ‘bewaar’ eerst donker grijs, als gebruikers een beoordeling invullen wordt deze knop blauw. De kleurverandering zorgt ervoor dat de aandacht naar deze knop wordt getrokken. Gebruikers weten dan dat deze knop er zit en zullen deze sneller gebruiken. 2. Het doorgeven van een beoordeling door op de sterren te tappen was voor de gebruikers duidelijk, echter in een eerdere versie van de applicatie waren de sterren kleiner en tapten de respondenten vaak mis. Sprintronde 5 wees uit dat gebruikers niet snel hun beoordeling zullen aanpassen als het tappen lastig gaat en ze hierdoor het verkeerde aantal sterren doorgeven. Ze laten liever een verkeerd aantal sterren staan. De sterren in deze laatste versie zijn groter gemaakt zodat gebruikers geen problemen hebben om op het goede aantal sterren te tappen.
18
3. De sterren van de gemiddelde beoordeling mogen niet in dezelfde stijl getoond worden als de sterren voor de persoonlijke beoordeling. Tijdens sprintronde 5 bleek dat gebruikers hierdoor snel in de war raken en niet goed weten op welke sterren ze moeten tappen om hun eigen beoordeling door te geven. Het tonen van de gemiddelde beoordeling met één grote ster is duidelijk en wordt niet verward met de persoonlijke beoordeling. 4. Gebruikers vertoonden enkele twijfel om een recensie te schrijven, omdat ze niet goed wisten hoe ze het toetsenbord tevoorschijn konden halen. Tijdens sprintronde 5 tapte een groot deel van de respondenten hiervoor op de tekst ‘schrijf een recensie’ en niet op het tekstvak wat eronder te zien was. Om het gebruikersgemak te vergroten zijn in de uiteindelijke versie eerdere recensies van gebruikers te zien en de tekst om zelf een recensie toe te voegen. Het tekstvak is in deze versie niet meer in beeld om verwarring te voorkomen en het schrijven van een recensie is weergeven als een link om het duidelijker te maken dat hierop getapt kan worden.
In de buurt Binnen de in de buurt sectie, figuur 6, kunnen gebruikers voorzieningen in hun omgeving bekijken. Dit kan door vrij te swipen door de voorzieningen, gebruik te maken van de categorieën of via de zoekvak een specifieke voorzieningen te zoeken. De opbouw van het scherm wordt hieronder toegelicht: 1. Het zoekvak is een standaard binnen de iPad en de weergave is Figuur 6: De in de buurt sectie van de OpStap applicatie
19
behouden om de herkenbaarheid ervan te vergroten. Binnen deze sectie is ervoor gekozen om deze binnen de applicatie te integreren, omdat hier meer naar specifieke voorzieningen gezocht kan worden. Gebruikers zoeken bijvoorbeeld naar een kapper en dit kan het snelst via het zoekvak, dit in tegenstelling tot de activiteiten sectie waar de gebruikers door de activiteiten swipen om te zien welke activiteiten allemaal te doen zijn de komende tijd. 2. De categorienamen zijn gekozen zodat ze herkenbaar en duidelijk zijn voor gebruikers. Sprintronde 2 wees uit dat gebruikers goed konden omgaan met de categorieën en deze begrepen. Een geselecteerde categorie wordt blauw, zodat het duidelijk is dat deze categorie actief is. 3. Bij de lay-out binnen deze sectie is gekozen om meer voorzieningen te tonen op één pagina, zodat sneller gezocht kan worden. Aanvullende informatie is op deze pagina niet nodig, omdat uit de naam en de afbeelding al duidelijk is welke voorziening het is. Een verschillende lay-out ten opzichte van de activiteiten sectie zorgt er tevens voor dat het voor gebruikers duidelijker is dat ze binnen een andere sectie zijn. Ook binnen deze lay-out is gekozen om de voorzieningen in te delen in vakken, zodat het duidelijk is dat erop getapt kan worden. 4. Ook hier zijn de pijlen de eerste keer te zien om er zeker van te zijn dat het voor gebruikers duidelijk is dat er meerdere pagina’s zijn. 5. De naam ‘in de buurt’ is voorgekomen uit onderzoek met gebruikers. Deze naam komt het meest overeen met het gevoel dat gebruikers hebben bij deze activiteiten. De naam ‘voorzieningen’, gebruikt tijdens sprintronde 2, was voor gebruikers niet herkenbaar. Latere sprintrondes tonen aan dat ‘in de buurt’ zorgt voor een beter begrip van de applicatie onder gebruikers.
20
Detailscherm in de buurt Meer informatie over een voorziening is te vinden binnen deze sectie, zie figuur 7. Gebruikers kunnen iets lezen over de voorziening, de voorziening waarderen, de openingstijden bekijken of de website van de voorziening bezoek. De opbouw van het scherm is hieronder toegelicht: 1. De lay-out van deze sectie is overeenkomend met het detailscherm van de activiteiten sectie. Dit zorgt ervoor dat de detailschermen consistent met elkaar zijn en gebruikers de informatie op dezelfde wijze kunnen zoeken. Bij zowel de topbar als de linker balk is bij beide secties dezelfde volgorde aangehouden. Figuur 7: Detailscherm van de in de buurt sectie
2. Binnen het detailscherm van de ‘in de buurt’ sectie is een kaart toegevoegd waar gebruikers de locatie van de voorziening ten opzichte van hun huis kunnen zien. Gebruikers kunnen hiermee snel zien waar de voorziening is en hoe ze hier kunnen komen. De kaart is toegevoegd, omdat de locatie van de voorziening meer van belang is dan de exacte locatie van activiteiten, welke meestal verder zijn en vervoer geregeld kan worden door de beheerder. 3. Ook binnen deze sectie wordt met pijlen aangegeven dat gebruikers kunnen swipen tussen voorzieningen. Nadat gebruikers deze optie gebruiken verdwijnen de pijlen.
21
Profiel In het profiel, figuur 8, kunnen gebruikers hun gegevens invullen om de applicatie persoonlijker maken. Het tonen van voorzieningen in de omgeving wordt mede gedaan op basis van gegevens welke binnen deze sectie ingevuld worden. De opbouw van het scherm is hieronder te lezen: Figuur 8: De profielsectie van de OpStap applicatie
1. Het moet voor gebruikers duidelijk zijn dat dit vak bedoeld is voor een profielfoto. Een leeg wit vak was tijdens sprintronde 4 niet duidelijk genoeg. Een vak met een “persoon” erin en tekst om te tappen zorgt ervoor dat gebruikers wel begrijpen wat er moet gebeuren. 2. Ook bij het invullen van gegevens moest specifiek aangegeven worden waar en dat de gebruikers moeten tappen om deze in te vullen. Tevens moet het ook mogelijk zijn om op de tekst ‘voornaam’ te tappen om in te vullen. Het onderzoek wees uit dat veel gebruikers tapten op ‘voornaam’ in plaats van op het vak waar hun gegevens komen. Senioren tapten vaak mis, daarom moet het tekstvak groot genoeg zijn en actief worden als er iets naast het vak getapt wordt. 3. Om de toegankelijkheid in te vullen moet het mogelijk zijn om zowel op het icoon te tappen als op het rondje onder het icoon waar een vinkje komt. Dit vergroot het gebruikersgemak en geeft gebruikers twee mogelijkheden om de toegankelijkheid in te vullen.
22
4. Het moet mogelijk zijn om de schuifknop te verplaatsen zonder deze expliciet te slepen; de schuifknop moet verspringen als gebruikers ergens op de afstandslijn tappen. Gebruikers zien dat de schuifknop verplaatst en begrijpen nog duidelijker wat er moet gebeuren.
Winkelwagentje Binnen deze sectie zijn de activiteiten welke gebruikers in hun winkelwagentje gestopt hebben te zien, zie figuur 9. Gebruikers kunnen bellen om deze activiteiten te boeken en kunnen de status van de boeking bijhouden. Hieronder de opbouw van het scherm: 1. Knoppen in de topbar moeten in genoeg contrast staan met de achtergrond. Tijdens sprintronde 3 was de ‘Boek nu!’ knop groen en werd deze niet snel gevonden door gebruikers. In sprintronde 6 is Figuur 9: Het winkelwagentje
gebruik gemaakt van de huidige versie van de applicatie en werd de knop door gebruikers goed gevonden. 2. Tabbladen worden gebruikt om het gebruikersgemak te vergroten. De verschillende statussen zijn opgesplitst, zodat activiteiten duidelijker van elkaar gescheiden zijn: a. Actie nodig: activiteiten waarvoor gebruikers nog moeten bellen en de status aanpassen, het aanpassen van de status gebeurt tijdens het bellen nadat gebruikers op de knop ‘Boek nu!’ tappen.
23
b. Reservelijst: activiteiten waarvoor gebruikers gebeld hebben en ze op de reservelijst staan. Gebruikers hebben binnen deze sectie twee opties; de activiteit definitief maken of deze verwijderen, afhankelijk wat er via de beheerder gecommuniceerd wordt. c. In behandeling: activiteiten waarvoor gebruikers gebeld hebben, maar wachten op reactie van de beheerder. Gebruikers hebben binnen deze sectie drie opties, de activiteit definitief maken, de activiteit naar de reservelijst plaatsen of de activiteit verwijderen. Dit onderscheid zorgt ervoor dat gebruikers altijd weten waar ze iets kunnen vinden en niet in de war raken door één lange lijst met statussen te zien. Tevens zijn de mogelijkheden binnen deze tabbladen expliciet in beeld te zien, zodat gebruikers kunnen zien wat mogelijk is. 3. Om een duidelijk overzicht van activiteiten in het winkelwagentje te creëren is iedere activiteit opgedeeld in twee delen. In dit linker gedeelte is de belangrijkste informatie van activiteiten te zien. Mochten gebruikers meer willen lezen over een activiteit dan kunnen ze op dit deel tappen en gaan ze naar het detailscherm van die activiteit. 4. Hier kunnen gebruikers de mogelijke actief, beschreven bij punt 2, zien en gebruiken door erop te tappen. Het is van belang een goed onderscheid te maken tussen het tappen op dit gedeelte en het tappen op het linker gedeelte, zodat gebruikers weten waar ze voor wat moeten tappen. Door een knop te maken voor iedere mogelijke handeling wordt dit voor gebruikers nog duidelijker. 5. Hier is de kleur van de status van de activiteit te zien en iedere status heeft zijn eigen kleur. Deze kleur is dezelfde als in het detailscherm, zodat gebruikers meer feedback krijgen over de huidige status van de activiteit. 6. Uit ons onderzoek tijdens sprintronde 3 is gebleken dat het voor gebruikers niet duidelijk was dat activiteiten welke de status definitief hebben nog in het winkelmandje zitten. Hierdoor is een onderscheid gemaakt tussen activiteiten waar gebruikers nog niet zeker van weten of ze er heen gaan, in het winkelmandje, en activiteiten waar gebruikers definitief heen gaan of ooit heen zijn geweest, in de geboekt sectie.
24
Geboekt De activiteiten waarvan de boeking afgerond is zijn binnen deze sectie te zien, zie figuur 10. Gebruikers kunnen zien naar welke activiteiten ze binnenkort gaan en naar welke activiteiten ze onlangs zijn geweest. De verschillende aspecten van het scherm zijn hieronder toegelicht:
Figuur 10: Sectie met geboekte activiteiten
1. Ook hier zijn tabbladen gebruikt om de verschillende statussen van activiteiten te scheiden. ‘Definitief’ staat voor activiteiten waar gebruikers binnenkort heen gaan en binnen ‘Historie’ staan activiteiten waar gebruikers onlangs heen zijn geweest. Verder is de layout van het winkelwagentje zo veel mogelijk aangehouden, zodat gebruikers weten waar specifieke informatie te vinden is. 2. De twee mogelijke handelingen voor deze activiteit worden getoond, zodat gebruikers gelijk zien wat er mogelijk is. Het helpt gebruikers om beter begrip te krijgen van deze sectie doordat duidelijk is wat ze kunnen doen. Bij het tabblad historie is het mogelijk om een waardering te geven aan activiteiten en staat de knop voor het geven van een waardering als enige optie binnen dit vak. 3. Ook hier is de kleur van de status duidelijk in beeld zodat gebruikers extra feedback krijgen.
Help Binnen de helpsectie, zie figuur 14, kunnen gebruikers video’s kijken waarin de werking van de applicatie wordt uitgelegd. Deze sectie is bedoeld als ondersteuning voor gebruikers om de applicatie beter te
25
begrijpen en te verzekeren dat alle handelingen voor gebruikers duidelijk worden gemaakt. De opbouw van dit scherm is hieronder te lezen: 1. In de helpsectie wordt met video aan gebruikers uitgelegd hoe de applicatie werkt. De helpsectie is van essentieel belang voor gebruikers, omdat ze dan rustig kunnen kijken hoe alles werkt en daarmee een duidelijke uitleg krijgen en zich meer op hun gemak voelen. Een illustratie via een video’s is de makkelijkste manier voor deze doelgroep om een uitleg te krijgen. In de video zien gebruikers welke handelingen zij in dit scherm kunnen doen. Figuur 11: De helpsectie van de OpStap applicatie
2. Een korte tekst met uitleg over de applicatie staat rechts en is gebruikt om het gebruikersgemak te vergroten. Gebruikers met meer ervaring vinden dit handiger, omdat ze gericht in de tekst kunnen zoeken wat ze niet begrijpen. Deze toelichting zorgt er ook voor dat gebruikers weten waar de video over gaat en zo sneller en beter de helpsectie kunnen gebruiken. 3. Gebruikers kiezen binnen de helpsectie over welke sectie van de applicatie ze uitleg willen. Het sectie welke wordt uitgelegd in de video is blauw om aan te geven dat deze geselecteerd is. 4. De helpsectie kan op ieder moment tijdens het gebruik van de applicatie opgeroepen worden. Gebruikers krijgen als eerste de video te zien van de sectie waar ze zich bevonden toen ze op help tapten. Dit is het meest logische scherm dat getoond kan worden, omdat
26
gebruikers op help tappen als ze vastlopen binnen een pagina. Mochten gebruiker uitleg over een andere sectie willen kan dat altijd door een andere video’s te selecteren uit de lijst bij punt 3.
Card Sorting Tweeëntwintig senioren hebben deelgenomen aan het selecteren van de categorieën door middel van de card sorting methode. Respondenten groepeerden eerst de verschillende activiteiten van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn en plaatsten vervolgens één of meerdere categorieën bij iedere groep. De resultaten zijn vervolgens gestandaardiseerd(3) om een duidelijker beeld te geven van de indeling van activiteiten. Een voorbeeld van het standaardiseren van de resultaten is het samennemen van de categorieën ‘bewegen’ en ‘actief’. Samen is dit de categorie ‘Gezond & Bewegen’ geworden. Uit de tests bleek dat deze begrippen inwisselbaar waren. Dezelfde activiteiten werden wisselend onder ‘actief’ en ‘bewegen’ geplaatst. Deze categorieën hebben we gestandaardiseerd tot de categorie ‘Gezond & Bewegen’.
Field observation Uit de field observation bleek dat de deelnemende senioren het erg leuk vonden om de iPad te proberen. Respondenten hebben de iPad vooral
gebruikt voor het terugkijken van televisie-uitzendingen en e-mailen. Ook de camera werd veelvuldig gebruikt. Na een week was men zeer
(3) De gestandaardiseerde indeling en de verantwoording hiervoor is te vinden in Bijlage 6 – Categorieën activiteitensectie OpStap
27
enthousiast over de iPad. Respondenten gaven aan de iPad op de bank te hebben gebruikt, in de slaapkamer of zelfs buiten in tegenstelling tot hun vaste computer waarbij men steeds op een vaste locatie zit. Vooral de eenvoudige bediening en het formaat van de iPad werden gewaardeerd. De deelnemende senioren wilden de iPad graag langer houden. Ook bleken respondenten na afloop beter met de iPad en de OpStap-applicatie om te gaan. De OpStap-applicatie gebruikt veel standaard iPad navigatie-elementen. Door de gewenning aan de navigatie bleek dat respondenten binnen de OpStap-applicatie makkelijker konden navigeren en eerder begrepen hoe de applicatie gebruikt diende te worden. De initiële onzekerheid voor het gebruiken van de iPad bij de deelnemende senioren was na een week geheel verdwenen.
Questionnaires Om de mening van senioren over de iPad en de OpStap-applicatie te onderzoeken is een vragenlijst afgenomen bij 25 senioren. Hieronder volgt een overzicht van de resultaten van het onderzoek met de vragenlijsten. De respondenten hebben een gemiddelde leeftijd van bijna 75 jaar en gaan gemiddeld 4,4 keer per maand mee naar een activiteit van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn. 21 respondenten zijn in het bezit van een laptop of computer en gebruiken deze ongeveer anderhalf uur per dag. Geen van de deelnemers was in het bezit van een iPad, maar 14 respondenten gaven aan dat ze in de toekomst graag een iPad willen aanschaffen en maar liefst 19 respondenten willen graag vaker de iPad gebruiken. De gemiddelde score op gebruiksvriendelijkheid van de applicatie is 63,7 van de maximale score van 100. Dit betekent dat respondenten vinden dat de applicatie een ruime voldoende waard is. Hierbij moet ook rekening gehouden worden dat tijdens het gebruik de OpStap-applicatie nog niet af was. De verwachting is dat de score voor de gebruiksvriendelijkheid hoger zou liggen als de vragenlijst wordt afgenomen bij de afgeronde versie van de OpStap-applicatie. Respondenten gaven met een gemiddelde score van 3,6 op een 5 punts Likert schaal aan dat zij de applicatie makkelijk te gebruiken vonden en met een score van 3,8 dat ze verwachten dat de meeste senioren de applicatie snel leren te gebruiken. Ook werd met een score van 3,3 aangegeven dat ze de applicatie vaker willen gebruiken(4). Uit de vragenlijsten bleek dat geen van de responden-
(4) De resultaten van het onderzoek met de vragenlijst zijn te vinden in bijlage 7 – Resultaten vragenlijst
28
ten eerder de iPad heeft gebruikt. Bij de ontwikkeling van de applicatie is rekening gehouden met de standaard navigatie-elementen binnen iPadapplicaties. Om deze reden is de verwachting dat de gebruiksvriendelijkheid hoger zal worden gewaardeerd wanneer senioren bekend zijn met het gebruik van de iPad.
29
Conclusie Dit onderzoek beoogde een gebruiksvriendelijke en duurzaam gebruikte iPad-applicatie voor senioren te ontwikkelen. Dit is gedaan met een onderzoek opgedeeld in zeven sprintrondes, waarin verschillende onderzoeksmethoden zijn gebruikt; Heuristic Evaluation, Cognitive Walkthrough, Thinking Aloud, Field Observation, Card Sorting, Questionnaires en Interview. Per sprintronde zijn de meest toepasselijke methoden geselecteerd voor het onderzoek en hebben in totaal tussen de 3 en 10 respondenten per sprintronde meegedaan. Allereerst werd de interface door experts onderzocht en verbeterd, gevolgd door een tweede onderzoeksronde over de interface onder experts en senioren. Hierna werden onderzoeken uitgevoerd onder zowel experts als senioren met iedere ronde een andere sectie uit de applicatie als basis.
Figuur 15:
De wijzigingen die zijn doorgevoerd naar aanleiding van de resultaten
Links de eerste versie
van de testrondes hebben ertoe geleid dat de respondenten steeds
van het detailscherm
beter met de applicatie omgaan. Resultaten tonen dat senioren meer
van de activiteiten en
ondersteuning en uitleg nodig hebben om de applicatie te begrijpen
rechts de huidige versie.
en gebruiken. Eveneens komt naar voren dat de meest voorkomende problemen in het begin van het traject voornamelijk te maken hadden met het algemene gebruik van de applicatie. Voor de respondenten was het onduidelijk dat op de activiteiten getapt kan worden voor meer informatie. Uit resultaten vanaf sprintronde 5 is gebleken dat de senioren hier minder problemen mee hadden. Hieruit kan worden opgemaakt dat de doorgevoerde wijzigingen een positief effect hebben gehad op de gebruiksvriendelijkheid van de applicatie.
30
Hieronder volgt een algemeen advies voor de ontwikkeling van iPadapplicaties voor senioren. De vijf belangrijkste aspecten voor het vergroten van de gebruiksvriendelijkheid van de applicatie worden weergegeven.
Advies Gebruik onderstaande adviezen bij het ontwikkelen van mobiele applicaties (iPad-applicaties) voor senioren.
Visuele cues Voor iPad-applicaties is het van belang om met visuele aanwijzingen de mogelijke handelingen voor gebruikers te verduidelijken. Een voorbeeld hiervan in de OpStap-applicatie zijn de pijlen die aangeven dat gebruikers naar een volgende pagina kunnen swipen om meer te zien. Deze pijlen helpen gebruikers om de applicatie sneller en beter te begrijpen. Echter, deze aanwijzingen moeten alleen zichtbaar zijn op de eerste pagina als gebruikers de applicatie starten en verdwijnen als gebruikers er gebruik van maken. Visuele aanwijzingen in de vorm van feedback zijn ook zeer belangrijk voor senioren. Op een iPad twijfelen senioren vaker om ergens op te tappen, omdat ze niet weten wat er zal gebeuren en er geen pijl op het scherm zichtbaar is die aangeeft waar men zich bevindt. Het is wenselijk om interactieve elementen een blauwe kleur te geven wanneer hier op getapt wordt. Ook moet de vervolgactie duidelijk zijn. Dit kan bijvoorbeeld het openen van een nieuwe pagina zijn of het toevoegen van een activiteit in het winkelwagentje.
Zichtbaarheid Fysieke karakteristieken van senioren, zoals slechter zicht en een beperkter motorisch vermogen, maken het voor deze doelgroep lastiger om bepaalde handelingen uit te voeren. Het aanpassen van de tekstgrootte naar eigen voorkeur is essentieel om de gebruiksvriendelijkheid te vergroten. Belangrijk is om verschillende onderdelen in de applicatie contrastrijk te maken, transparante delen zoveel mogelijk te vermijden en voor senioren makkelijk te verwarren kleuren, zoals rood en oranje, niet naast elkaar te gebruiken. Het rekening houden met deze aspecten tijdens de ontwikkeling van een iPad-applicatie zal de zichtbaarheid, en daarmee het gebruikersgemak, vergroten.
Simpliciteit Senioren vertonen onzekerheid bij het gebruik van internet en nieuwe
31
media. Een iPad-applicatie dient zo eenvoudig mogelijk van opzet te zijn. Dit betekent dat alleen de voor de gebruiker relevante handelingen getoond worden in de applicatie. Hiermee wordt de ease of learning vergroot. Dit betekent dat de leercurve voor een beginnend gebruiker kleiner wordt. Duurzaam gebruik van de applicatie wordt hiermee gestimuleerd.
Foutmeldingen Vanwege de onzekerheid van de doelgroep met het gebruik van nieuwe media is het belangrijk om foutmeldingen te voorkomen. Onbekende en onduidelijke pop-ups schrikken af. Mocht het nodig zijn om de gebruiker op een onmogelijkheid van het systeem te wijzen dan moet dit in duidelijke Nederlandse taal beschreven worden. In de OpStap-applicatie wordt bijvoorbeeld een melding gegeven als er geen internet beschikbaar is. Deze meldingen is in een voor de doelgroep begrijpbare taal geformuleerd en niet in onbekende code. Hierdoor is het mogelijk om het probleem zelf op te lossen of door gericht hulp te vragen aan een meer technisch onderlegd persoon.
Hulp Voor duurzaam gebruik van een iPad-applicatie voor senioren is een hulpsectie essentieel omdat veel functionaliteiten onbekend zijn bij deze doelgroep. Bij het eerste gebruik van een functionaliteit of een nieuwe sectie binnen de applicatie moeten gebruikers uitleg krijgen over de functionaliteit en de mogelijke handelingen binnen de huidige sectie. Ook moet het op ieder moment mogelijk zijn om de hulpsectie op te vragen.
32
Discussie De OpStap-applicatie is op dit moment een prototype waarmee senioren activiteiten kunnen zoeken, selecteren en telefonisch kunnen boeken. De applicatie bevat ook een sociale kaart waarmee op basis van de huidige locatie het voorzieningenaanbod in kaart wordt gebracht. In het vervolgtraject kan de OpStap-applicatie doorontwikkeld worden. Te denken valt aan het toevoegen van andere functionaliteiten die ouderen ondersteunen om langer autonoom en zelfstandig te blijven. Denk hierbij aan (video)contact met een serviceconsulent voor vragen over wonen, zorg of welzijn. Of een overzicht van vrijwilligers in de eigen buurt die bereid zijn om af en toe eens een lampje te vervangen, of samen een boodschap te doen. Uit de resultaten van de verschillende sprintrondes tijdens het project is gebleken dat de iPad veel mogelijkheden biedt voor senioren. Zij konden goed met het apparaat overweg, overwonnen hun initiële onzekerheden voor dit nieuwe medium snel en wisten het op de juiste manier te gebruiken. Naast de Opstap-applicatie maakten zij ook veelvuldig gebruik van andere applicaties om bijvoorbeeld het nieuws te zien, te e-mailen of om spelletjes te doen. Dit bleek onder andere uit de uitgevoerde field observations. Met de groeiende verkoop van de iPad en tablets in het algemeen is de verwachting dat steeds meer senioren een dergelijk apparaat in bezit zullen krijgen. De bevindingen beschreven in dit rapport zijn een leidraad voor het bedenken en ontwikkelen van nieuwe applicaties gericht op senioren. Het project OpStap had een pragmatische insteek. Dit betekent dat er vooral is gekeken naar nut en bruikbaarheid en dat de resultaten geen wetenschappelijke basis hebben. Om de resultaten te valideren is aanvullend wetenschappelijk onderzoek nodig. Desalniettemin geven de resultaten en adviezen belangrijke richtlijnen voor het ontwikkelen van iPad-applicaties voor senioren.
33
Bijlagen
34
Bijlage 1 – Onderzoeksmethoden Expert-based Heuristic evaluation Basis Heuristic evaluation is een methode waarbij experts een interface analyseren met behulp van verschillende heuristieken met het doel usabilityproblemen op te sporen. Ideaal is om een aantal experts twee maal door de interface te laten lopen. De eerste keer om het gehele systeem en de structuur hiervan door te krijgen. De tweede keer om meer in detail te treden en de interface aan de hand van de heuristieken te analyseren.
Respondenten Drie tot vijf experts zijn voor deze methode noodzakelijk. Het is voor één expert niet mogelijk om alle problemen te overzien, omdat deze over problemen heen kan kijken.
Gebruik Deze methode gebruiken we tijdens de designperiode, met name om de interface van het systeem te onderzoeken. Uiterst geschikt tijdens een iteratief proces, omdat we in een vroeg stadium de usabilityproblemen vinden en deze gelijk tijdens de volgende iteratie gebruiken om te verbeteren en door te voeren.
Benodigdheden / hulpmiddelen De kern van deze methode zijn de heuristieken welke de experts gebruiken om de interface te analyseren. De meest gebruikte heuristieken zijn opgesteld door Nielsen. Een aantal heuristieken is verder uitgewerkt in het bestand “Analyse OpStap”. Deze lijst met heuristiek is gespecificeerd voor dit project en zal als basis dienen.
Onderzoek Tijdens dit onderzoek nemen we de heuristieken als richtlijn om door de interface te lopen. We gaan bijvoorbeeld naar de consistentie van het systeem kijken. Enkele zaken waarop we hierbij gaan letten zijn; staat de navigatie altijd op dezelfde plek, staat de terugknop altijd op dezelfde plek, is het lettertype overal even groot en wordt voor één actie altijd dezelfde knop gebruikt. Een voorbeeld van een andere heuristiek waar we op gaan letten tijdens dit onderzoek is herkenbaarheid. Hierbij letten we vooral op of de informatie binnen de applicatie in duidelijke en herkenbare taal geschreven is, zodat deze herkenbaar is voor de senioren.
Cognitive Walkthrough Basis Cognitive walkthrough is een methode om de leerbaarheid van de interface te onderzoeken. Een aantal experts gaan aan de hand van een aantal gebruikelijke taken door de interface heen om te onderzoeken of deze taken voldoende uitvoerbaar zijn. Er wordt een analyse gemaakt van de cognitieve processen die plaats vinden tijdens
35
de uitvoering van deze taken en of de gebruikers over voldoende cognitieve capaciteit beschikken om deze taken uit te voeren. Het gemak waarmee de taken uitgevoerd worden geeft aan hoe bruikbaar het systeem is en hoe gemakkelijk gebruikers leren met het systeem om te gaan.
Respondenten Twee tot vier experts zijn voor deze methode noodzakelijk. Experts van buiten af (Argos/JOUD) kunnen in deze methode een nuttige toevoeging zijn, omdat deze meer binding met en kennis van de doelgroep en hun redeneren hebben.
Gebruik Deze methode gebruiken we tijdens het designproces. De methode is uiterst geschikt om te onderzoeken of het systeem bruikbaar en leerbaar zal zijn voor de doelgroep. In combinatie met een iteratief proces is deze methode ideaal, omdat we aanpassingen snel kunnen doorvoeren.
Benodigdheden / hulpmiddelen Bij het uitvoeren van de taken binnen de walkthrough heeft de expert een model met vier vragen ter beschikking als ondersteuning om de walkthrough gestructureerd te laten verlopen. Tijdens iedere stap van een taak probeert de expert een antwoord te krijgen op de volgende vragen: • Zal de gebruiker proberen om het gewenste effect te bereiken? • Zal de gebruiker zien dat de correcte actie beschikbaar is? • Zal de gebruiker de correcte actie associëren met het gewenste effect? • Zal de gebruiker merken dat er progressie is geboekt naar het gewenste doel? Daar waar de experts een negatief antwoord geven op deze vragen betekent het dat hier een probleem zit in de usability van het systeem.
Persona’s en scenario’s Een persona is een bepaalde gebruiker van het systeem. Dit betekent niet dat deze een gemiddelde gebruiker van het systeem is, maar één van de gebruikers met bepaalde eigenschappen. Tijdens het onderzoek gaan we een aantal persona’s maken met verschillende eigenschappen om de doelgroep zo breed mogelijk te representeren. Omdat deze persona’s allemaal verschillen, zullen ook de taken welke ze binnen het systeem doen anders zijn. Deze taken heten scenario’s. Een scenario is een gebruikelijke taak welke bij een bepaalde persona hoort.
Onderzoek De experts gaan tijdens dit onderzoek een aantal scenario’s uitvoeren om te onderzoeken of ze deze succesvol kunnen doorlopen. Hierbij zullen de experts zich verplaatsen in de schoenen van de doelgroep en er op letten of de doelgroep het scenario zou kunnen uitvoeren en begrijpen. Een voorbeeld scenario welke we tijdens dit project zullen onderzoeken is het vinden van een ontmoetingscentrum om te biljarten. De experts zullen bij iedere stap tijdens dit scenario de bovengenoemde vier vragen proberen te beantwoorden. Een expert kan bij een scherm komen en denken dat de gebruiker niet zal zien dat de correcte actie beschikbaar is, hij zal dit dan bij vraag twee noteren. En zo doorlopen de experts het gehele systeem tijdens ons onderzoeken. Achteraf zullen we alle vragen
36
welke een negatief antwoord hebben analyseren en het systeem aanpassen zodat het beter te gebruiken zal zijn door de gebruiker.
User-based Thinking Aloud Basis De thinking aloud methode is geschikt om de cognitieve processen van gebruikers te onderzoeken. Een aantal gebruikers krijgt de opdracht om een aantal taken uit te voeren en tijdens dit proces zo veel mogelijk hard op hun gedachtegang te uiten. Deze methode laat goed zien of de gedachtegang bij de gebruiker overeenstemt met de gedachtegang welke de makers bedoeld hadden. Deze methode geeft een inzicht in de redenering van de gebruikers, waar deze aan denken en wat deze verwachten.
Respondenten Voor deze methode zijn ongeveer vijf gebruikers nodig voor het onderzoek. Uit het vele usabilityonderzoek uit het verleden blijkt dat vijf respondenten genoeg is om 80% van alle problemen op te sporen. Het toevoegen van extra respondenten heeft een steeds kleiner effect op het aantal problemen die gevonden worden.
Gebruik Deze methode is uiterst geschikt om in een vroeg stadium van het designproces te gebruiken. We onderzoeken of de gebruikers het systeem ervaren zoals wij in gedachte hebben. De resultaten van deze methode gebruiken we in dit stadium om de applicatie beter af te stemmen, zodat de applicatie voor de gebruikers logischer en beter wordt. Ook in een later stadium gebruiken we deze methode om na te gaan of alle aanpassingen goed zijn doorgevoerd en of de huidige versie van het systeem goed is afgestemd op de voorkeuren en de gedachtegang van de gebruiker.
Benodigdheden / hulpmiddelen De verschillende scenario’s welke zijn gemaakt gaan we hierin gebruiken om de respondenten te onderzoeken. Aan de hand van deze scenario’s zullen de respondenten te werk gaan. Voor deze methode is het van groot belang dat de onderzoeker het programma zeer goed kent en alle stappen welke tijdens een scenario gedaan worden helemaal kent. Mochten de respondenten vastlopen of hulp nodig hebben moet de onderzoeker exact weten wat gezegd moet worden om de respondenten op hun gemak te laten voelen en de goede richting op te sturen. De hulp aan respondenten moet beperkt blijven om de resultaten zo consistent mogelijk te houden. De instructies welke aan respondenten geven worden maken we van te voren, zodat iedere respondent dezelfde instructies heeft. Een overzichtelijk schema met alle correcte stappen tijdens de scenario’s wordt ook opgesteld. Tijdens het proces kunnen we dan aanvinken of het goed of fout ging.
Onderzoek Dit onderzoek zal zich focussen op het verifiëren van de resultaten van de Cognitive Walkthrough. Een aantal
37
respondenten vanuit de doelgroep zullen de zelfde scenario’s doorlopen als de experts tijdens de Walkthrough. Zo zullen respondenten ook het vinden van een ontmoetingscentrum waar ze kunnen biljarten als taak krijgen. Tijdens deze taak zullen ze gevraagd worden om hard op te praten. Voor ons onderzoek noteren wij hun gedachtegangen en hun prestatie. Hieruit krijgen we een beeld van hoe zij het systeem ervaren en of dit overeenkomt met de manier waarop wij dit hebben voorzien. Tijdens dit onderzoek wordt duidelijk of de gebruikers op de goede manier met de applicatie omgaan.
Resultaten Tijdens deze methode noteren we de gedachtegang van de respondenten. Ook de stappen welke de respondenten zetten worden bijgehouden, zodat later nagegaan kan worden of de respondenten de goede stappen hebben gezet. De tijd zal ook bijgehouden worden om een indruk te krijgen hoe lang alle taken duren voor de verschillende respondenten. Ideaal worden de stappen welke de respondenten binnen het systeem zetten tijdens de taken bijgehouden door een onderliggend systeem, zodat deze achteraf exact beschikbaar zijn voor analyse. Een geluidsopname is dan ook wenselijk om alles compleet te hebben.
Field Observation Basis Deze methode is bedoeld om de gebruikers van het systeem in hun natuurlijke omgeving te onderzoeken. De gedachte is dat gebruikers in een natuurlijke omgeving anders zullen omgaan met het systeem dan in een experimentele omgeving. Gebruikers zullen zich meer op hun gemak voelen en sommige functies wellicht sneller gebruiken. Gebruikers krijgen ook hier een aantal taken welke ze moeten uitvoeren. De observator moet op een zo onzichtbaar mogelijke manier aanwezig zijn en observaties maken. Ideaal is als er een onderliggend logsysteem gemaakt kan worden welke bijhoudt wat de gebruikers doen op de iPad. De gebruikers kunnen dan 100% in een natuurlijke omgeving werken en het systeem houdt alles bij en de onderzoeker kan dit later analyseren.
Respondenten Voor deze methode zijn ongeveer vijf respondenten nodig, afhankelijk van de intensiviteit van de observatie. Als er een logsysteem beschikbaar is zijn er minder respondenten nodig, omdat elke actie wordt vastgelegd en achteraf kan worden geanalyseerd. Tevens voelen de respondenten zich gemakkelijker, omdat ze in een totaal natuurlijke omgeving werken. Als dit systeem niet beschikbaar is zijn meer respondenten nodig, omdat niet alles exact bijgehouden kan worden en respondenten in een minder natuurlijke omgeving zullen werken wat invloed op de resultaten kan hebben.
Gebruik Field observation is een methode welke we in een later stadium van het ontwikkelingsproces gebruiken. Het systeem moet al goed werken en de schoonheidsfouten uit de eerdere fases moeten er allemaal uit zijn, zodat de respondenten op de beste manier gebruik kunnen maken van het systeem.
Benodigdheden / hulpmiddelen Een onderliggend logsysteem is voor deze methode ideaal als deze beschikbaar is. Achteraf moet dan een protocol
38
gemaakt worden op welke manier de data geanalyseerd wordt, zodat alles zo consistent en objectief mogelijk zal zijn. Een schema van de stappen welke gezet moeten worden tijdens de taken zal van te voren gemaakt worden om het observeren te ondersteunen.
Onderzoek Voor dit onderzoek gaan we de respondenten eerst een aantal taken laten uitvoeren met de applicatie. We gaan dan naar hun prestatie kijken op de geselecteerde taken en observeren hoe ze met de applicatie om gaan. Vervolgens nemen we een periode van bijvoorbeeld een week waarin we de iPad bij de respondenten thuis laten zodat ze met de iPad en onze applicatie vertrouwd kunnen raken in hun natuurlijke omgeving. We geven ze de instructie om zo veel mogelijk van de iPad en onze applicatie gebruik te maken. We hopen dat ze de iPad tijdens deze periode gaan gebruiken en dat deze wenperiode een positief gevolg heeft voor hun gebruik van de applicatie. Na een week zullen we met de respondenten nogmaals een aantal taken uitvoeren met de applicatie om hun prestatie en gebruik van de applicatie te onderzoeken.
Questionnaires Basis De methode gebruikmakend van vragenlijsten is een manier om de mening van gebruikers over het systeem te pijlen. Het is een snelle en gemakkelijke methode om een indruk te krijgen van hoe de gebruikers denken over het systeem. Omdat het gaat om een mening van gebruikers zullen de resultaten wel subjectief zijn en de werkelijkheid niet 100% weerspiegelen. Het is een goede methode om te kijken hoe de gebruikers over bepaalde functionaliteiten denken. Tevens is het een goede aanvulling voor de andere methoden om te combineren hoe de gebruikers denken over het systeem en of dit ook daadwerkelijk overeenstemt met hoe ze het gebruiken.
Respondenten Omdat de resultaten subjectief zijn, zullen voor deze methode meer, twintig tot dertig, respondenten onderzocht moeten worden om de resultaten als totaal objectief te kunnen presenteren. Het voordeel is dat vragenlijsten gemakkelijk en snel kunnen worden afgenomen en een grote groep gebruikers dus binnen een korte tijd onderzocht kan worden.
Gebruik Deze methode kan tijdens ieder stadium van het proces gebruikt worden. Het voordeel van het gebruik tijdens meerdere fases van het proces is dat er goed kan worden vergeleken hoe de mening van gebruikers zich ontwikkeld over tijd.
Benodigdheden / hulpmiddelen Er zijn voor deze methode een aantal vragenlijsten die binnen het usability gebied veel gebruikt worden. Dit zijn de SUS2 en de USE3 vragenlijsten. Bij deze vragenlijsten zijn vragen opgenomen welke samen een maat van gebruiksvriendelijkheid van het systeem geven. Om andere aspecten, zoals specifieke functies of ervaring van gebruikers, te onderzoeken zullen van te voren zelf vragenlijsten gemaakt moeten worden.
39
Interviews Basis Deze methode gebruiken we om een dieper inzicht te krijgen in de gedachtegangen van de gebruikers of eventueel de experts. De onderzoeker stelt de respondenten open vragen over onderwerpen welke nog onduidelijk zijn. Omdat deze methode direct plaats vindt tussen onderzoeker en respondent kunnen we gemakkelijk vervolgvragen of verdere toelichting vragen.
Respondenten Één tot twee respondenten welke kenmerkend zijn voor de doelgroep zijn voor deze methode meestal voldoende om een goede indruk te krijgen over de onderwerpen. Omdat de mogelijkheid bestaat om vervolgvragen en verdere toelichting te vragen kan van één respondent zeer veel informatie verkregen worden en is het niet nodig om veel respondenten te ondervragen.
Gebruik Deze methode is vooral nuttig in ieder stadium als er nog onduidelijkheden zijn over het systeem. Hiermee krijgen we dan een duidelijk beeld van de gedachtes van gebruikers. Ook zullen we deze methode in een later stadium van het proces gebruiken om de applicatie uitgebreid te evalueren met de gebruikers.
Benodigdheden / hulpmiddelen Een set vragen welke tijdens het interview als basis zullen dienen zijn nodig. Eventuele vervolgvragen moeten ook beschikbaar zijn. We gaan van te voren goed nadenken over de mogelijke antwoorden van de gebruikers, zodat we zo goed en direct mogelijk de vervolgvragen kunnen stellen.
Onderzoek Tijdens dit onderzoek zullen we dieper ingaan op de werking van de applicatie. We gaan met een respondent in een aparte, stille kamer zitten en we stellen deze een aantal vragen. Vragen die we tijdens dit onderzoek stellen zullen deels dezelfde zijn als bij de Questionnaires, echter kunnen ze nu een open antwoord geven en hun antwoord toelichten. Tijdens dit onderzoek zullen we proberen de respondenten te stimuleren hun problemen met het systeem te uiten; wat is het probleem, waarom is het een probleem en hoe zou het beter kunnen. Als we tijdens onze andere onderzoeken resultaten vinden welke we niet duidelijk kunnen verklaren zullen we ze tijdens dit traject ook behandelen.
Card Sorting Basis Card sorting is een methode om gebruikers te betrekken in het structureren van informatie welke binnen het systeem moet komen. Gebruikers krijgen een aantal kaarten met daarop allerlei woorden en het is de bedoeling dat zij deze woorden op stapels organiseren. Er wordt verteld dat ze alle woorden welke ze bij elkaar vinden horen ook bij elkaar moeten zetten. De onderzoeker krijgt hierdoor een indruk van welke onderwerpen bij elkaar moeten horen volgens de doelgroep.
40
Respondenten Voor deze methode zijn ongeveer tien respondenten noodzakelijk. Bij een lager aantal respondenten zal de samenhang van de resultaten niet voldoende zijn en de toegevoegde waarde van meer respondenten is minimaal.
Gebruik Deze methode is voornamelijk bruikbaar in een vroeg stadium van het designproces. We gebruiken deze om een inzicht te krijgen in hoe de menustructuur binnen het systeem zou moeten zijn volgens de gebruikers. Dankzij deze methode kunnen we onderzoeken welke onderwerpen de gebruikers bij elkaar vinden passen.
Benodigdheden / hulpmiddelen Per onderzoek moeten alle mogelijke onderwerpen binnen het systeem beschikbaar zijn en op kaarten geprint worden. Er zijn hiervoor geen voorgedefinieerde lijsten, omdat deze afhankelijk zijn van welke onderwerpen binnen het systeem komen. Bijvoorbeeld alle menu´s en submenu´s zullen op kaarten worden gezet en door de respondenten gesorteerd worden.
Onderzoek Tijdens dit onderzoek presenteren we een aantal kaarten met daarop een woord aan de respondenten. We vertellen dat ze deze kaarten bij elkaar moeten zetten op een manier die voor hun logisch en duidelijk is. De namen van de groepen zullen wij goed zetten, dit zijn de namen van de hoofdmenu’s, maar de invulling hiervan zal door de respondenten gebeuren. Mochten we zien dat ze de namen niet geschikt vinden zullen we deze weghalen en de respondenten een lege tafel presteren en instrueren om de kaarten te sorteren en een gepaste titel bij ieder groepje kaarten te verzinnen.
41
Bijlage 2 - Analyse OpStap versie: 1 6 dec. 2011 Enis Kahrimanovic
Doel van dit document: Een overzicht van kenmerken van senioren en een advies voor de gebruiksvriendelijkheid; aspecten waarmee rekeningen gehouden moet worden bij het maken van een applicatie om het gemak en genot van senioren te vergroten.
42
Doelgroep senioren Definities Senior
Leeftijd van 55 of ouder
Synoniemen
Bejaarde en oudere, echter de voorkeur gaat uit naar senior, omdat deze een minder negatieve lading heeft.
demografie 2011
Aantal 55+
Man 55+
Vrouw 55+
Alleenwonend
Nederland
4.788.845
2.241.086
2.547.759
1.214.129
Noord
527.767
248.577
279.190
126.760
Oost
994.461
465.626
528.835
228.442
West
2.164.741
1.004.991
1.159.750
604.723
Zuid
1.101.876
521.892
579.984
254.204
2050
6.250.629
2.957.192
3.293.440
Verspreiding over Nederland We zien een vergrijzing plaatsvinden in de Nederlandse samenleving. Het aantal senioren in Nederland is ongeveer 4,8 miljoen, bijna 29% van de totale samenleving. De voorspelling is dat dit aantal in 2050 zal toenemen tot meer dan 6,2 miljoen, maarliefst 35% van de totale samenleving. Het verschil tussen mannen en vrouwen blijft in deze periode ongeveer gelijk, de vrouwenpopulatie blijft een lichte meerderheid vertonen over de mannenpopulatie. De verspreiding van de senioren in het land is zeer ongelijk verdeeld; de grote meerderheid van de senioren woont in het westen van het land, het noorden is het minst populair. Een groot deel van de senioren woont alleen, ruim 25%. Voornamelijk deze groep alleenwonende loopt een groter risico om zich eenzaam te voelen en minder contact te hebben met de medemens. Voor deze groep kan internetgebruik een nog grotere hulp zijn om contact met de samenleving te behouden en eenzaamheid tegen te gaan.
Kenmerken Senioren 1. Verslechterde fysieke condities • Gezichtsvermogen:
43
-- Minder scherp zicht. -- Kleurenblindheid1; blauw licht komt donkerder over en kan verward worden met groen. • Geheugen: -- De capaciteit van het korte termijn geheugen neemt af. Gebruikers zijn minder goed in staat om complexe problemen te begrijpen, meer overzicht en meer simpliciteit is vereist. -- Lange termijn geheugen grotendeels wel in tact. • Handelingen: -- Trillende handen. -- Grotere en rondere vingers; beiden aspecten leiden er toe dat senioren minder precies worden met hun handelingen. 2. Internetgebruik Senioren maken steeds meer gebruik van het internet, echter volledige participatie binnen het gehele internet is bij deze groep veel minder te zien dan bij jongere gebruikers. Een aantal factoren spelen een rol bij dit gebrek aan volledige participatie; • Angst2; Senioren zijn bang om fouten te maken. Pop-ups en ongewenste/onverwachte schermen worden ervaren als iets ernstigs en versterken deze angst tegenover het internet. • Veiligheid2; Het moet duidelijk zijn dat de privacy en veiligheid van de gebruikers voorop staat. Dit speelt ook in op de bovengenoemde angst. Als de gebruikers zich veiliger voelen zullen ze het product meer en uitgebreider gebruiken. • Motivatie; Een groot deel van de senioren is niet bekend met het internet en voelen zich wellicht te oud om op die leeftijd nog te beginnen met het gebruiken ervan. Ze zien hiervan het nut niet in en de motivatie ontbreekt. Er moet aan de senioren worden aangetoond dat het gebruik van internet ze kan helpen in het dagelijkse leven, dat het de zelfstandigheid vergroot. Als de senioren inzien dat internetgebruik de kwaliteit van hun leven kan verbeteren zal ook de motivatie voor dit medium stijgen. Deze stijgende lijn in het gebruik van senioren van internet is de laatste jaren ook enigszins te herkennen. Een onderzoek naar iPad eigenaren in de VS toont dat 1 op de 3 iPad eigenaren 45 jaar of ouder is. Dit toont aan dat de iPad ook geliefd is bij oudere gebruikers, het kan een ideaal middel worden om ouderen meer op het internet en meer betrokken te krijgen. 3. Social media3 Social media is onder senioren een snel groeiend fenomeen. Van de senioren welke 65+ zijn maakte in 2010 26% gebruik van social media. Op zich niet een heel groot getal, maar als dit vergeleken wordt met het aantal in 2009, 13%, komt het neer op een verdubbeling van het aantal gebruikers in één jaar. In de groep van 50 tot 64 jaar maakt zelfs 47% gebruik van social media. De verwachtingen zijn dat deze cijfers in de toekomst nog meer zullen gaan toenemen. Social media is een belangrijk middel voor ouderen om in contact te staan met de samenleving. E-mail is het meest populaire communicatiemiddel onder senioren, bijna 90% van de senioren welke online zijn gebruiken de mail. Facebook volgt op de tweede plaats als meest gebruikt medium, gevolgd door Twitter en LinkedIn. De belangrijkste reden voor gebruik van social media onder senioren is contact met familie. Amusement, informatie zoeken, oude vrienden zoeken en meegaan met de tijd worden ook als reden aangegeven.
44
4. Binnenblijvers4 Senioren blijven t.o.v. de gehele bevolking gemiddeld gezien vaker thuis. Hoe ouder ze worden, hoe groter dit een probleem wordt; van de 75+ bevolking komt bijna de helft niet de deur uit. Dit resulteert in steeds minder contact met de maatschappij en ook steeds minder participatie binnen de maatschappij. Dit gecombineerd met het feit dat veel van deze ouderen alleenstaand wonen, kan gevolgen hebben voor hun gevoel van betrokkenheid, eenzaamheid kan een ernstig gevolg zijn. Eenzaamheid kan ernstige gevolgen voor de gezondheid hebben. Het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu meldt, naar aanleiding van verschillende onderzoeken, dat mensen die zich eenzaam voelen een minder gezonde leefstijl hebben; eenzame mensen eten minder gezond, sporten minder en roken meer5. Ook laten deze onderzoeken zien dat eenzaamheid de kans vergroot op aandoeningen zoals, depressie, hartziekte en Alzheimer. Tevens is er ook een hogere kans van overlijden geconstateerd bij mensen die eenzaam zijn. Om deze bevolkingsgroep betrokken te houden in de maatschappij zijn technologische middelen een belangrijk wapen. Internet kan deze mensen in contact brengen met de maatschappij, ondanks dat ze minder buiten zijn, en kan een sterk wapen vormen tegen het eenzaamheidsgevoel van senioren. 5. Reistijd6 Zoals hierboven duidelijk is, gaan senioren minder naar buiten. Als ze al naar activiteiten gaan, reizen ze niet lang hiervoor. De gemiddelde tijd die senioren tussen de 55 en 65 jaar per dag deelnemen aan het verkeer, dit kan per auto of trein zijn, maar ook lopend, is ongeveer 70 minuten per dag. Deze reistijd is leeftijdafhankelijk, zo is de gemiddelde reistijd van senioren boven de 75 jaar zelfs afgenomen naar ongeveer een half uur per dag. Om deze senioren dus te bereiken en bereid te maken om naar activiteiten te gaan, moet dicht bij huis gekeken worden. Activiteiten moeten in de buurt van de woonplek aangeboden worden, zodat de drempel om te gaan voor deze senioren laag blijft. 6. Vrije tijd Senioren komen minder buiten, zijn minder mobiel en willen daardoor ook vaak niet ver reizen, maar ze hebben wel zeer veel vrije tijd te besteden. Een overgroot deel van de senioren is al met pensioen en heeft dus geen vaste dagelijkse bezigheden. Senioren doen vaak vrijwilligerswerk in hun vrije tijd, 40% van het totale vrijwilligerswerk wordt gedaan door senioren. Vooral de groep met een leeftijd van tussen de 55 en 75 jaar doet meer vrijwilligerswerk dan de gemiddelde bevolking. Volgens het CBS doet 22% van de gehele bevolking in Nederland vrijwilligerswerk. De senioren tussen de 55 en 75 jaar zitten hier ruim boven, waar ongeveer 28% aan vrijwilligerswerk doet. Senioren boven de 75 jaar zijn minder actief hierin, waar ongeveer 16% deelneemt aan vrijwilligerswerk. 7. Financieel / bestedingsmogelijkheden Wat ook een grote factor kan zijn is dat een deel van deze groep veel geld te besteden heeft. Meer dan de helft van het particuliere vermogen is in handen van mensen boven de 55 jaar. Het feit dat deze groep zoveel vrije tijd en geld heeft, maakt ze ideaal voor commerciële doeleinden. Door de toenemende vergrijzing zal deze groep in de toekomst alleen maar groter en interessanter worden. Uit gegevens van het CBS is te zien dat een groot deel van de senioren een bovengemiddeld inkomen heeft. De groep senioren tussen de 55 en 70 jaar heeft een gemiddeld inkomen van bijna 28.000 euro per jaar, waar het gemiddeld inkomen van de gehele bevolking ligt op 21.400 euro per jaar. Dit betekent dat deze groep senioren een 30% hoger inkomen heeft dan de gemiddelde bevolking. Naar-
45
mate de senioren ouder worden neemt het inkomen af, boven de 70 jaar zit het inkomen iets onder het gemiddelde. 8. Voornamelijk autochtoon Uit cijfers van het CPB en het SCP komt naar voren dat het aandeel van allochtonen senioren slecht 3 procent bedraagt van het totaal aantal senioren. Het overgrote deel van de senioren groep is dus van autochtone afkomst 9. Taalgebruik Kinderlijk taalgebruik hoeft niet simpel en positief uit te pakken, het kan als een belediging van hun intelligentie gezien worden. Het lange termijn geheugen van senioren is op niveau en taal zal geen probleem vormen, echter de te verrichte handelingen moeten niet te complex zijn wetende dat het korte termijn geheugen niet meer op een even hoog niveau werkt. Duidelijkheid en eenvoud zijn belangrijke factoren die moeten meespelen. 10. Beweging Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu stelt dat lichamelijke activiteiten positieve effecten kunnen hebben op de gezondheid. Het stelt tevens dat slechts ongeveer de helft van de bevolking voldoet aan de norm voor de hoeveelheid beweging. Vooral onder ouderen word dit een probleem, want bij deze doelgroep is het percentage dat niet voldoende beweegt nog groter. Meer beweging kan positieve gevolgen hebben voor de gezondheidszorg in Nederland. Het aantal opnames door valincidenten onder senioren is 800.000 per jaar. Dit aantal zou door meer beweging onder de senioren kunnen worden verminderd. Door meer beweging krijgen ouderen een betere fitheid, meer balans en kracht. Het NISB, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen, stelt dat deze factoren helpen bij de preventie van valincidenten. Het “National Center For Chronic Diseases Prevention and Health Promotion” stelt dat regelmatig bewegen de kans verkleint op een groot aantal veel voorkomende aandoeningen. Aandoeningen zoals, diabetes, hartziektes, hoge bloeddruk, depressie en overgewicht worden tegengegaan door meer te bewegen. Het aantal senioren zal in de komende jaren toenemen en daarmee ook het ziekenhuisopnames onder deze groep. Het stimuleren van meer beweging onder ouderen en daarmee ook een betere gezondheid is noodzakelijk. Een aantal factoren die helpen bij het stimuleren van senioren tot meer beweging: • Steun van vrienden en familie leid tot meer fysieke activiteiten • Een groter en toegankelijker aanbod geven aan senioren zodat het makkelijker wordt voor ze om mee te doen aan activiteiten en hierdoor meer bewegen. • Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu stelt dat informatie geven over bewegen ook een rol speelt in het stimuleren van doelgroepen om in beweging te blijven. • De positieve effecten van bewegen op de gezondheid onder de aandacht brengen van de senioren. Een overzicht van de oorzaken van vallen en daaronder de manier om deze te bestrijden; • Te weinig beweging -- Meer beweging, betere fitheid, betere conditie. • Medicijnen; door sommige medicijnen ontstaat een groter risico voor vallen -- Met een arts samenwerken om minder medicatie te gebruiken. • Omgeving; voorbeelden hiervan zijn scherpe randen, hoge of slechte stoepen. -- Betere voorzieningen plaatsen om de buurt veiliger te maken en vallen tegen te gaan.
46
11. Interesses • Sporten -- Fietsen -- Wandelen -- Zwemmen -- Fitness -- Voetbal • Bezigheden -- Tuinieren -- Kaarten maken -- Puzzelen -- Borduren • Actief op pad -- Winkelen -- Clubhuis, buurthuis bezoeken -- Vrijwilligerswerk -- Uitjes, voornamelijk; Natuur en cultuur • Ontspanning -- Lezen -- Slapen, uitrusten -- Tv kijken -- Internet -- Krant lezen
Techniek – Gebruiksvriendelijkheid Feedback • Het moet voor de gebruiker duidelijk zijn dat hij moet wachten op het laden van een pagina. -- Duidelijk aangeven dat de pagina/applicatie bezig is met laden en dat er niet iets fout is. -- Bij downloads aangeven dat er gewacht moet worden voordat het bestand geopend kan worden en hoe lang er nog gewacht moet worden. • Voor moeilijke woorden die niet simpeler geformuleerd kunnen worden, een optie voor een toelichting aanbieden.
Herkenbaarheid • Duidelijke en eenvoudige taal gebruiken die bekend is bij de senioren. • Informatie zo veel mogelijk natuurlijk, logisch en herkenbaar over laten komen.
Controle • Altijd weergeven waar de gebruiker zich bevindt op de website.
47
-- Broodkruimelnavigatie7 gebruiken zodat de gebruiker altijd ziet waar hij is en hoe hij daar is gekomen. -- Bij gebruikers duidelijk laten overkomen dat door gebruik van de broodkruimelnavigatie direct naar eerder bezochte pagina’s gegaan kan worden. • Een terugknop toevoegen, zodat de gebruiker op ieder moment naar de vorige pagina kan als de gebruiker door heeft dat hij niet op de goede knop heeft geklikt. • Een afbreekknop toevoegen, zodat de gebruiker op elk moment uit de toepassing kan gaan.
Consistentie • De lay-out van de applicatie moet altijd consistent zijn, waar de gebruiker zich ook bevind binnen de site/applicatie, de lay-out moet consistent en daarmee ook herkenbaar zijn. • Informatie of knoppen altijd op een gelijke plek tonen -- De broodkruimelnavigatie, de terugknop en de afbreekknop op ieder moment op dezelfde plaats houden. -- Belangrijke zaken voornamelijk links en bovenaan het scherm tonen. -- Toelichting op bv. moeilijke woorden altijd dicht bij het moeilijke woord tonen. -- Woorden niet dubbelzinnig gebruiken.
Foutmeldingen • Foutmeldingen zo veel mogelijk vermijden. -- Bij sluiten van meerdere vensters niet vragen om bevestiging, dit kan voor verwarring zorgen. -- Bij afsluiten niet vragen voor opslaan, maar automatisch opslaan. • Bij een zoekopdracht geen scherm tonen met ‘kan het niet vinden’. -- Bij veel voorkomende spelfouten automatisch de goede spelling geven. -- Bij niet te vinden zoektermen suggesties tonen van verwante onderwerpen. • Indien foutmeldingen onvermijdelijk zijn, deze zo duidelijk en zo begrijpelijk tonen als mogelijk. -- Duidelijk aangeven wat fout is gegaan. -- Suggesties tonen die de fout kunnen herstellen.
Herkenning • Uitvullen inschakelen tijdens het typen. Senioren worden geholpen tijdens het typen van voornamelijk langere woorden en woorden waarvan ze de exacte spelling niet weten. Dit leidt ertoe dat het correcte woord sneller en vaker gevonden zal worden.
Flexibiliteit • Vaak bezochte delen van de applicatie in een apart menu zetten, zodat gebruikers deze sneller kunnen bereiken.
Gemak • Meer contrast gebruiken tussen verschillende knoppen, zodat ze beter zichtbaar worden. • Groter lettertype gebruiken en opties toevoegen om het lettertype te vergroten. Eventueel ook een optie toevoegen om tekst te beluisteren als ze te veel moeite hebben met lezen.
48
• Kleuren die voor senioren een mindere voorkeur en gevoeligheid hebben vermijden. De kleuren blauw en groen lijken voor senioren op elkaar en kunnen voor verwarring zorgen als ze naast elkaar gebruikt worden. Het kan gezien worden als een doorlopend vlak i.p.v. twee aparte vlakken. • Symbolen of knoppen verduidelijken door een beschrijvende tekst erbij te plaatsen. • Een deel van de omliggende witruimte om een klikbare link/knop ook mee laten tellen, omdat senioren niet altijd even precies zijn moet de link/knop ook werken als ze in de buurt komen. • Het doel binnen zo weinig mogelijk handelingen bereikbaar maken, maar wel rekening houden dat het scherm niet te vol komt te staan en niet onoverzichtelijk wordt. Een balans vinden tussen beide. • Informatie goed geordend en overzichtelijk aanbieden. • Een icoon toevoegen bij iedere activiteit die aanduidt welke eisen of voorwaarden van toepassing zijn op de bepaalde activiteit. Voorbeelden hiervan zijn; een icoon voor activiteiten welke rolstoelvriendelijk zijn, voor activiteiten welke ook geschikt zijn voor deelnemers die ondersteuning nodig hebben of alleen geschikt voor actieve deelnemers. • Een hulpmenu met instructievideo’s toevoegen waarin de werking van bepaalde functies wordt uitgelegd. • Dropdown menu’s -- Dropdown menu’s vermijden, gelijk doorlinken naar aparte vensters.
Bijlage 1. Kleurenblindheid Rond de leeftijd van 50 jaar beginnen mensen gedeeltelijk kleurenblind te worden. De lens begint geler te worden, waardoor lichtgolven die voor blauw licht zorgen deels worden geabsorbeerd. Als resultaat dat blauw als donkerder wordt waargenomen en blauw gemakkelijker verward wordt met groen. http://www.usability-vlaanderen.com/2009/05/kleurenblindheid-is-niet-zo-zeldzaam.html
2. Angst en veiligheid Privacy speelt voor senioren een grotere rol dan voor jongeren en senioren maken zich hier ook sneller zorgen over. Het moet duidelijk zijn dat de applicatie te vertrouwen is, dat de gegevens van de gebruikers veilig zijn. Keurmerken plaatsen kan hierbij helpen. Senioren zijn vaak bang dat ze iets fout zullen doen op de computer/tablet en daardoor iets kapot maken en ze zijn bang voor virussen. Boodschappen, zoals pop-ups of errorschermen, met onbekende of onduidelijke tekst kunnen aangezien worden als probleem/virus en kunnen ervoor zorgen dat ouderen geen gebruik meer willen/durven maken van het product. http://www.frankwatching.com/archive/2011/10/18/6-tips-om-50plusser-online-te-bereiken-en-te-overtuigen/
3. Social media Bron voor de cijfers over het gebruik van social media en voor social media als middel om in contact te komen met (oude) bekenden, het PewResearchCenter: http://www.slideshare.net/24x7COMUNICACAO/pew-internet-older-adults-and-social-media-5091942
49
4. Binnenblijvers
5. Eenzaamheid Een verslag van het Rijksinstituut van Volksgezondheid en Milieu over de gevolgen van eenzaamheid. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/omgeving/leefomgeving/eenzaamheid/wat-zijn-mogelijke-gezondheidsgevolgen-van-eenzaamheid/
6. Reistijd Grafiek van de reistijd, waarin na 55 jaar een sterk dalende lijn te zien is met toenemende leeftijd.
7. Broodkruimelnavigatie Een map welke duidelijk maakt waar de gebruiker zich bevindt binnen het systeem en hoe de gebruiker tot het punt waar hij/zij zich bevindt, gekomen is. Broodkruimelnavigatie is goed voor de gebruiksvriendelijkheid en voor de vindbaarheid in zoekmachines. http://www.usability-vlaanderen.com/2011/02/broodkruimelnavigatie-goed-voor-de.html
50
Bijlage 3 – Vragenlijst OpStap Een tijd geleden heeft u via Argos ErOpUit of Seniorenwelzijn meegedaan aan een aantal testjes op de iPad met de OpStap applicatie. Met dit formulier willen wij uw ervaring hiervan evalueren. Wij verzoeken u dit formulier zo precies en eerlijk mogelijk in te vullen. Ons doel is om te leren van uw ervaring met de OpStap applicatie, er is geen goed of fout. U maakt kans om een iPad te winnen als u dit formulier helemaal invult en deze inlevert bij of opstuurt naar Seniorenwelzijn. Op 14 juni is de presentatie van de OpStap applicatie en op die dag wordt de winnaar van de iPad bekend gemaakt. Wij verzoeken u vriendelijk om dit formulier voor 1 juni in te leveren of op te sturen. Het postadres is: Seniorenwelzijn Antwoordnummer 321 3100 VB Schiedam (Een postzegel is NIET nodig) Naam: ……………………………….. Leeftijd: ……………………………….. Lid van:
O Argos ErOpUit
O Seniorenwelzijn
Hoe gaat u naar een activiteit:
O Alleen
O Met partner
Hoe vaak gaat u mee met een activiteit:
………… keer per maand
Bent u in het bezit van een computer of laptop
O Ja
Zo ja, hoeveel uur per dag gebruikt u deze:
………… uur
Bent u in het bezit van een iPad:
O Ja
O Nee
Zou u graag een iPad willen aanschaffen:
O Ja
O Nee
Zou u de iPad graag vaker willen gebruiken:
O Ja
O Nee
O Nee
Kunt u de antwoorden van de twee vragen hierboven kort toelichten? ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………. Bij de volgende vragen geeft u aan of u het met de stelling eens of oneens bent. Lees de vragen goed door en omcirkel het cijfer dat uw indruk het beste weergeeft. Als u een verkeerd cijfer heeft omcirkeld dan kunt u deze doorkruisen en een ander cijfer omcirkelen.
51
1 betekent dat u het sterk oneens bent met de stelling. 2 betekent dat u het oneens bent met de stelling 3 betekent dat u neutraal over de stelling bent 4 betekent dat u het eens bent met de stelling 5 betekent dat u het sterk eens bent met de stelling. 1. Ik denk dat ik de applicatie vaak zou willen gebruiken Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
2. Ik vond de applicatie ingewikkeld Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
3. Ik vond de applicatie makkelijk te gebruiken Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
4. Ik denk dat ik hulp van een technisch persoon nodig zou hebben om de applicatie te kunnen gebruiken Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
5. De verschillende onderdelen in de applicatie zijn op een goede manier bijeengebracht Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
6. Ik vond dat er te veel tegenstrijdigheden zijn in de applicatie Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
7. Ik kan me voorstellen dat de meeste senioren de applicatie snel leren te gebruiken Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
52
8. Ik vond de applicatie omslachtig in gebruik Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
9. Ik voelde me erg zeker tijdens het gebruik van de applicatie Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
10. Ik heb veel moeten leren voordat ik met de applicatie om kon gaan Sterk mee oneens 1
2
3
4
Sterk mee eens 5
53
Bijlage 4 - Resultaten Verslag Lay-out ronde 1 Drie experts hebben deze week de papieren versie van de applicatie doorlopen en hierbij de Heuristic Evaluation en Cognitive Walkthrough uitgevoerd. Alle zaken welke zijn gevonden door de experts zijn te vinden in de bijlagen. De belangrijkste punten uit dit onderzoek worden hieronder samengevat. Het swipen binnen de applicatie moet duidelijker aangeduid worden. Het is voor de gebruikers niet duidelijk wanneer ze kunnen swipen en waarheen. In een volgende versie wordt dit opgelost met suggesties naar de gebruiker toe. Dit wordt gedaan aan de hand van pijlen op het scherm. Het is ook mogelijk om pagina’s automatisch door te laten lopen binnen de uitgelicht sectie. Dit zal gebruikers een nog duidelijker beeld geven dat er meerdere pagina’s beschikbaar zijn en hoe zij bij deze pagina’s kunnen komen. Binnen de nieuwe versie wordt de navigatie ook aangepast. Het moet altijd bekend zijn waar de navigatieknoppen de gebruiker naar leiden. Dit is nog niet het geval in de huidige versie. Voornamelijk bij de homeknop is het niet duidelijk waar de gebruiker heen zal gaan na het tappen van deze knop. Tevens moet de homeknop groter worden. De terugknop is overbodig, omdat deze overgenomen wordt door het swipen binnen de applicatie. De tekst op de navigatieknoppen wordt aangepast om meer herkenbaar over te komen bij de gebruikers. De duidelijkheid van foto’s en tekst binnen de applicatie moet nog verbeterd worden. Er moet voornamelijk voor meer contrast worden gezorgd tussen de tekst/iconen en de achtergrond, een voorbeeld hiervan zijn de bolletjes in de uitgelicht sectie. Tevens moet de tekstgrootte aangepast kunnen worden door de gebruikers. Een meer overzichtelijke lay-out moet gecreëerd worden, zodat het invoegen van andere uitjes beter wordt. Kleuren welke verward kunnen worden, bijvoorbeeld blauw en groen, mogen niet door elkaar worden gebruikt. Tevens moet het gebruik van transparante vlakken vermeden worden, omdat delen van de tekst dan minder goed leesbaar zijn.
Verslag Lay-out ronde 2 Onderzoek tijdens deze ronde is gedaan met acht respondenten, twee experts en zes senioren. De Thinking Aloud en de Card Sorting methoden zijn gebruikt voor het onderzoek met de senioren en de Cognitive Walkthrough en Heuristic Evaluation methoden zijn gebruikt voor het onderzoek met de experts. Tijdens dit onderzoek hebben we gebruikgemaakt van de eerste geprogrammeerde versie van de app. De categorie lay-out was beschikbaar binnen de app, echter bij de zoekfilter lay-out werden nog screenshots gebruikt. Hieronder volgt een overzicht van de zaken die we hebben gevonden tijdens ons onderzoek. De resultaten zijn opgedeeld per lay-out om een goed en overzichtelijk beeld te geven.
Categorie lay-out Uitgelicht sectie Het was voor de respondenten duidelijk dat het mogelijk is om in de uitgelicht sectie naar rechts te swipen. De tabbar onderin bleek van grote hulp tijdens dit onderzoek. Voornamelijk het icoon activiteiten werd door alle res-
54
pondenten gebruikt om bij het activiteitenoverzicht te komen. Andere iconen op de tabbar waren onduidelijk, de helft van de respondenten gaf aan dat ze niet wisten waarvoor deze iconen stonden. Een ander punt dat voor onduidelijkheid zorgde wat het tappen op de foto’s of tekst binnen de uitgelicht sectie. Vijf respondenten wisten niet direct dat ze op een pagina met uitgebreide informatie zouden komen als ze op de foto of tekst tappen. Meer informatie werd wel verwacht, maar de manier waarop ze deze konden bereiken was niet geheel duidelijk voor de respondenten.
Overzichtsectie Het was voor de respondenten duidelijk dat ze op een activiteit konden tappen om hier meer informatie over te krijgen. Tevens was het ook duidelijk dat swipen naar beneden mogelijk is binnen deze pagina. Alle respondenten hebben gezien dat de categorie cultuur geselecteerd was en begrepen dat de getoonde activiteiten binnen deze categorie vielen. De manier om tekst te vergroten was onduidelijk. Vier respondenten wilden dit doen door te pinchen. Het icoon voor het vergroten van tekst was voor alle respondenten niet zichtbaar, twee respondenten vonden dit icoon pas na zeer lang zoeken op het scherm.
Detailschermsectie De verdeling tussen de algemene informatie aan de linker kant van het scherm en het verhaal over de activiteit aan de rechter kant vonden alle respondenten goed en duidelijk. Het vergemakkelijkt het zoeken naar specifieke informatie op de pagina. Alle respondenten swipten naar beneden om meer tekst te kunnen zien. Twee respondenten gaven aan dat ze naar rechts en links wilden swipen om andere activiteiten te bekijken.
55
De knop “Cultuur” links boven in het scherm was echter niet goed zichtbaar voor de respondenten, geen van de respondenten kon deze knop vinden zonder aanwijzingen. Ook binnen de detailschermsectie gaven de respondenten aan dat het icoon voor het vergroten van de tekst niet goed zichtbaar was.
Zoekfilterlay-out De omgang onder de respondenten met deze versie van de app ging zeer moeizaam. Het uitvoeren van de scenario’s ging zeer langzaam en de respondenten hadden meer hulp nodig dan bij de categorielay-out. Voorafgaande aan het onderzoek gaven de senioren aan niet te weten wat zoekfilters zijn en hoe deze te gebruiken.
Uitgelicht sectie Het was voor alle respondenten duidelijk dat ze op een activiteit konden tappen om meer informatie hierover te krijgen. Het aanpassen van de tekstgrootte werd binnen deze lay-out veel sneller gevonden ten opzichte van de categorielay-out. De tabbar onderin werd door alle respondenten veel gebruikt, echter de betekenis van de iconen die er op staan was niet bekend. Geen van de respondenten wist welke pagina ze zouden krijgen na het tappen op de iconen. Binnen de scenario’s moesten de respondenten een zoekfilter invullen en geen van de respondenten wist dat ze eerst op “Zoek” moesten tappen om daarna via de zoeksectie bij zoekfilters te kunnen komen.
Zoeksectie Deze pagina is qua lay-out en functionaliteiten het zelfde als de pagina hierboven en alle punten van hierboven zijn ook hier van toepassing. Een extra probleem die bij deze pagina ervaren werd is het vinden van de knop “Zoekfilters”. Geen van de respondenten kon deze knop vinden, zelfs na lang zoeken op de pagina was de knop niet zichtbaar. Na het aanwijzen van deze knop gaven de respondenten wel aan dat ze via deze knop een pagina verwachten te zien waar ze hun voorkeuren kunnen invullen over de activiteiten die ze willen zien.
56
Zoekfiltersectie De knop “Ga zoeken” vonden de respondenten snel. Ze gaven aan na het tappen op deze knop een overzicht te verwachten met activiteiten die voldoen aan de ingevulde voorkeuren. Tijdens het invullen van het zoekfilter was het voor de respondenten niet duidelijk hoe ze konden aangeven welke criteria ze wel wilden selecteren en welke niet. Twee respondenten gaven met veel twijfel aan dat ze op het toggle switch element wilden tappen om het criterium te selecteren en twee respondenten gaven aan op het criterium zelf te willen tappen om deze te selecteren. Één van de respondenten gaf aan dat deze criteria alleen van toepassing waren op de Seniorenwelzijn activiteiten, omdat de kolom met toggle switch elements hieronder staat. Hij verwachtte nog een kolom onder Argos voor deze activiteiten. Of een criterium is geselecteerd of niet was ook niet duidelijk, de symbolen “|” en “O” kwamen niet herkenbaar over op de respondenten.
Detailschermsectie Het was voor de respondenten duidelijk dat ze binnen deze pagina naar beneden konden swipen om meer tekst te zien. Ook de kolom met het overzicht van de activiteiten werd als prettig en duidelijk ervaren door de respondenten. Twee respondenten wilden aan de linkerkant tappen op een activiteit om naar het detailscherm hiervan te gaan, omdat ze nog niet bij de activiteit waren die in het scenario werd genoemd. De knoppen “Zoekfilters” en “Voeg toe aan favorieten” waren niet goed zichtbaar voor de respondenten. Slechts na lang zoeken of met hulp waren de respondenten in staat om deze knoppen te vinden.
Card Sorting Voor dit onderzoek zijn 150 kaarten gebruikt. Op 115 kaarten stonden de activiteiten van Argos en Seniorenwelzijn en 35 kaarten zijn gebruikt voor categorieën. De kaarten mochten in een willekeurig aantal groepen verdeeld worden en boven de groepen moesten één of twee categorieën geplaatst worden. Uit de resultaten volgen een aantal groepen die gevormd zijn met kaarten die het vaakst, 50% van de gevallen of meer, samen gezet zijn in één groep met dezelfde categorie erboven. Hieronder volgt een overzicht van de resultaten. De exacte indeling van groepen en kaarten is te vinden in de bijlage.
57
Uit de resultaten blijkt dat er negen categorieën gevormd kunnen worden. Deze categorieën zijn gevormd, omdat er minimaal één kaart in zit die door minimaal de helft van de respondenten in dezelfde categorie geplaatst is. Een voorbeeld is de categorie bewegen, hier zitten negen kaarten, oftewel negen activiteiten, in. De negen kaarten, waaronder countrydansen, Senior Actief en gymnastiek, zijn door minimaal de helft van de respondenten in een groep geplaatst met hierboven de categorie bewegen. Dit geeft een indicatie dat meer dan de helft van de respondenten vindt dat deze categorie hoort bij deze activiteiten. De gevormde categorieën zijn; eropuit, bewegen, cultureel, workshop, culinair, in de buurt, boodschappen, creatief en overige.
Verslag Sprint 1 Acht respondenten, twee experts en zes senioren hebben meegedaan aan het onderzoek tijdens deze ronde. De senioren hebben meegedaan aan het onderzoek gebruikmakend van de Thinking Aloud en de Card Sorting methode. De experts hebben meegedaan aan het onderzoek met de methoden Cognitive Walkthrough en Heuristic Evaluation. Voor dit onderzoek is een geprogrammeerde versie van de applicatie gebruikt. Alle relevante knoppen en verwijzingen binnen de applicatie werkten, echter knoppen die niet gebruikt werden binnen de scenario’s zijn nog niet actief. De voor deze ronde gebruikte lay-out is tot stand gekomen door aanpassingen door te voeren van resultaten uit de vorige onderzoeken.
Uitgelicht sectie Binnen de uitgelicht sectie was het voor alle respondenten duidelijk dat ze op de activiteiten konden tappen om meer informatie te kunnen zien over de activiteit. De introtekst was voor de respondenten goed leesbaar en de titel viel goed op. Het swipen naar rechts om nog meer activiteiten te zien, was uiteindelijk voor alle respondenten duidelijk, maar de helft van de respondenten deden dit wel na enige twijfel en aanzet hiertoe. De tekst uitgelicht was voor alle respondenten goed leesbaar, maar niet exact duidelijk waar dit voor stond. De reacties van de respondenten was dat dit stond voor activiteiten welke extra interessant zijn of iets extra’s bieden tijdens de activiteit. Twee respondenten beschouwend de activiteiten die zijn behandeld tijdens de scenario’s als uitgelicht, omdat hier meer nadruk op lag.
58
Overzichtsectie Voor de overzichtsectie geldt hetzelfde als voor de uitgelicht sectie hierboven, omdat ze qua design hetzelfde zijn. Echter het swipen naar links en recht is binnen deze sectie wel duidelijk. De respondenten hadden na de eerste keer door dat dit binnen alle pagina’s die komen ook het geval is.
Detailschermsectie De verdeling tussen de algemene informatie in de linker balk en toelichtende informatie aan de rechter kant was duidelijk en werd ook als prettig ervaren. De helft van de respondenten kon de knop “Activiteiten overzicht” vinden om terug te gaan naar het overzicht. Er werd door twee respondenten op de vakken in de linker balk getapt om meer informatie te zien. Geen van de respondenten kon het icoon om de tekst te vergroten goed vinden. De respondenten hadden veel tijd of zelfs aanwijzingen nodig om deze te kunnen vinden. Echter nadat ze het icoon hadden gevonden begrepen alle respondenten dat dit was om de letters in de tekst te vergroten. Alle respondenten gaven ook aan dat ze de tekst graag wilden vergroten. Één respondent gaf aan dat de tekst helemaal niet leesbaar was, omdat de letters te klein zijn. Het was voor de respondenten niet duidelijk dat ze op de knop “Activiteiten” konden tappen om weer bij de overzichtsectie te komen. Ze zagen de knop wel, maar wisten niet exact dat ze op deze knop konden tappen of waar ze zouden uitkomen na het tappen van deze knop. Vier van de zes respondenten verwachtten dat ze naar links konden swipen om weer bij het overzicht met alle activiteiten te komen.
Card Sorting Op basis van de bevindingen van het Card Sortingonderzoek uit de vorige ronde zijn er een aantal veranderingen doorgevoerd. Hierdoor zijn tijdens de huidige sprintronde minder kaarten gebruikt, 41 kaarten met activiteiten en 15 kaarten met categorieën. Uit de resultaten blijkt dat iedere categorie door minimaal één respondent gebruikt is. Hierdoor zijn er 15 groepen
59
te vormen waarin kaarten zijn geplaatst. In de bijlage is een overzicht te vinden met hoe frequent iedere activiteit in alle categorieën zit. Uit de resultaten blijkt dat de indeling met 15 groepen niet ideaal is, omdat er te veel spreiding is en te weinig samenhang. Om een beter en duidelijker beeld te creëren zullen de categorieën gestandaardiseerd worden. Dit zorgt ervoor dat er groepen die soortgelijk zijn bij elkaar worden genomen en er uiteindelijk minder groepen overblijven. Voor de overgebleven groepen wordt de beste en meest toepasselijke naam gekozen om een zo groot mogelijk groep te representeren. Dit zal gedaan worden nadat ook de resultaten van de overige respondenten die nog komen, verwerkt zijn.
Verslag Sprint 2 Zes senioren hebben meegedaan aan het onderzoek. De methoden Field Observation, Card Sorting en Interview werden gebruikt voor de senioren. Drie experts hebben deze ronde ook meegedaan aan het onderzoek, voor dit onderzoek zijn de methoden Cognitive Walkthrough en Heuristic Evaluation gebruikt. Centraal tijdens deze ronde stonden de voorzieningen in de buurt. De resultaten per scherm zijn hieronder weergeven.
Uitgelicht sectie De verdeling tussen activiteiten en voorzieningen is voor de respondenten niet duidelijk. Alle respondenten wilden binnen deze sectie naar rechts swipen om ook voorzieningen te zoeken. Er werd geen onderscheid gemaakt. Het was niet duidelijk dat de bakker, huisarts e.d. onder het tabblad voorzieningen zitten.
Overzichtsectie Het was voor de respondenten duidelijk dat ze op de voorzieningen konden tappen om meer informatie erover te krijgen. Respondenten deden dit zeer natuurlijk en snel. De te zoeken voorziening is door de respondenten in deze versie ook zeer snel te vinden, omdat de titel en het label er goed uitspringen. De categorieën werden door de helft van de respondenten gezien en gebruikt. De andere helft nam deze wel waar, maar maakte hier geen gebruik van.
60
Het swipen om meer voorzieningen te zien was niet voor iedereen even duidelijk, respondenten toonde een tijd twijfel voordat ze gingen swipen. Één respondent gaf aan dat ze bang was dat ze iets fout zou doen of kapot zou maken en niet echt over het scherm durfde te swipen, omdat ze niet wist of dit wel kon.
Detailschermsectie De verdeling tussen de algemene informatie aan de linker kant en de toelichtende informatie aan de rechter kant is voor de respondenten duidelijk en behulpzaam. Alle respondenten vonden het duidelijk dat op de vier hyperlinks aan de linker kant getapt kan worden. Het was ook duidelijk voor welke informatie ze op welke link moesten tappen. Bijvoorbeeld om de menukaart van een restaurant te bekijken wilden alle respondenten naar de website van het restaurant gaan.
Voor de helft van de respondenten waren het adres en het telefoonnummer goed vindbaar, echter de andere helft had enige moeite om deze informatie snel te vinden. Deze groep zocht willekeurig over het scherm en vond na enige tijd zoeken de informatie. Alle respondenten moesten over het scherm zoeken om de knop voorzieningen overzicht te vinden, een deel van de respondenten hadden zeer veel tijd en zelfs aanwijzingen nodig hiervoor. Tot slot was er onduidelijkheid over hoe de kaart gebruikt moet worden. De respondenten wisten niet dat er op getapt kan worden, maar na enige twijfel deden ze dit uiteindelijk wel. Ze verwachtten een grote kaart in beeld te krijgen waarop ze de route kunnen bekijken.
Verslag Sprint 3 Deze ronde werd onderzoek gedaan met gebruikmaking van de Field Observation methode. Tien senioren hebben meegedaan aan de eerste ronde van dit onderzoek. De eerste ronde was een initiële meting om te onderzoeken hoe goed de senioren omgaan met onze applicatie zonder ervaring te hebben met de iPad of onze applicatie. Twee senioren hebben de iPad een week mee naar huis gekregen om er aan te wennen. Hierna hebben ze nogmaals meegedaan aan een tweede onderzoek om te kijken of er verbetering zit in het gebruik met de iPad en voornamelijk de applicatie.
Detailschermsectie De linker balk werd goed gebruikt door de respondenten. Hierdoor werd de tekst om toe te voegen aan het winkelmandje snel gevonden.
61
Echter, het tappen op de hyperlink om toe te voegen aan het winkelmandje was niet voor iedereen duidelijk. De helft van de respondenten vertoonden enkele twijfel om hierop te tappen, omdat ze niet gelijk konden zien dat dit een link was. Het gebruik van de tabbar onder respondenten viel tegen. Om naar het winkelmandje te gaan tapte de helft van de respondenten nogmaals op de link voor het toevoegen. Alle respondenten hadden veel tijd of zelfs hulp nodig bij het vinden van de iconen op de tabbar. Echter nadat ze eenmaal de tabbar en de iconen erop hadden gezien werd het gebruik ervan veel beter.
Pop-up vervoer en korting kiezen De keuze voor wel of geen vervoer was voor alle respondenten duidelijk. Ze wisten dat ze hun keuze moeten aanvinken door erop te tappen. Tevens was het voor iedereen duidelijk dat de 8 euro korting inbegrepen was door de museumjaarkaart. Alle respondenten begrepen dat de prijs gebaseerd was op de keuze van het vervoer en de korting van de museumjaarkaart. Echter, de knop ‘Voeg toe’ in de topbar was niet goed zichtbaar voor de respondenten. De respondenten wisten niet wat ze moesten doen nadat ze hun keuze voor het vervoer aangegeven hadden. Er was veel tijd en hulp nodig om de knop te vinden voor het toevoegen van een activiteit aan het winkelmandje.
Het winkelmandje De respondenten begrepen dat in het overzicht in het winkelmandje alle activiteiten stonden welke ze hadden toegevoegd. De status ‘actie nodig’ en ‘definitief’ waren voor alle respondenten duidelijk. Echter, de betekenis van de overige twee statussen, reservelijst en vol, waren niet helder bij de respondenten. Er was veel tijd nodig om de knop ‘Boek nu!’ te
62
vinden. Sommige respondenten gaven aan dat ze de knop wel zagen, maar dat deze was bedoelt om telefonische te boeken terwijl ze een knop zochten om via de applicatie te boeken. De knop ‘wijzig’ is te klein; de helft van de respondenten moest hier meerdere malen op tappen, omdat ze mis tapten. Ook wilde een deel van de respondenten op de status zelf tappen om deze te wijzigen. Het gebruik van de tapbar was ook bij deze pagina beneden verwachting. De focus lag veel meer op het midden van de pagina.
Pop-up wijzigingen aanbrengen in mijn boeking Het aanbrengen van wijzigingen ging zeer soepel. Het was voor de respondenten duidelijk dat ze op de status moesten tappen en ook de werking van de draaischijven voor de ophaaltijd was duidelijk. Alle respondenten slaagden erin om de juiste wijzigingen aan te brengen. Echter, nadat de wijzigingen waren aangebracht was het voor de respondenten niet duidelijk wat ze daarna moeten doen. De knop ‘Bewaar’ in de topbar is niet goed genoeg zichtbaar. Alle respondenten hadden veel tijd en hulp nodig om deze knop te vinden. De knop ‘Verwijder uit mijn winkelmandje’ staat te dicht op de draaischijven. Een aantal respondenten tapte per ongeluk deze knop tijdens het instellen van de ophaaltijd. Overigens is het ook zeer slecht zichtbaar voor de respondenten dat dit een knop is.
Boekingsscherm Het telefoonnummer werd door de respondenten snel gezien en begrepen dat dit was om gekozen activiteiten te reserveren. Ook het lidnummer (Argosnummer) was duidelijk in beeld en de respondenten gaven aan dit zeer handig en behulpzaam te vinden. Een aantal respondenten raakte in de war van het telefoonnummer, omdat ze verwachten dat ze via de iPad konden doorgeven dat ze deze activiteiten willen boeken. Het was voor de respondenten, ondanks de titel, niet duidelijk genoeg dat het bij de applicatie gaat om een telefonische boeking in plaats van een boeking via de applicatie.
63
Verslag Sprint 4 Deze ronde stond in het teken van het onderzoeken van de profielsectie. De respondenten moesten een foto toevoegen, hun persoonlijke gegevens invullen, hun mobiliteit invullen en aangeven binnen welke straat ze voorzieningen in hun buurt willen zien. Aan dit onderzoek hebben acht respondenten meegedaan, twee experts en zes senioren. De experts hebben meegedaan aan het onderzoek die gebruikmaakte van de methoden Cognitive Walkthrough en Heuristic Evaluation, de senioren hebben meegedaan aan het onderzoek met als basis de Thinking Aloud methode.
Activiteitensectie Geen van de respondenten keek op de tabbar om naar het profiel te gaan. Alle respondenten keken naar de activiteiten in het midden van het scherm. Zelfs na aanwijzingen om naar de onderkant van het scherm te kijken konden de respondenten het profiel lastig vinden.
Profielsectie (invullen persoonlijke gegevens) Voor vijf van de zes respondenten was het duidelijk wat ingevuld moest worden bij de persoonlijke gegevens. De omgang met het toetsenbord ging goed en ook het aangeven of ze in bezit zijn van een museumjaarkaart verliep goed. Echter, de helft van de respondenten wisten niet hoe ze hun gegevens konden intypen. Het was niet goed zichtbaar dat ze op “tap om te typen” moesten tappen om hun gegeven in te voeren. Eén respondent begreep zelfs na hulp niet dat hierop getapt moest worden. Twee respondenten probeerden eerst op “Voornaam” te tappen om deze in te vullen voordat ze de tekst “Tap om te typen” zagen. Nadat respondenten de tekst hadden gezien en erop hadden getapt om hun voornaam in te vullen, verliep het invullen van de overige gegevens goed. Een deel van de respondenten had wel moeite met het tappen op de tekst “Tap om te typen”, er werd veel mis getapt.
64
Profielsectie (foto toevoegen) Het maken van een foto was voor alle respondenten duidelijk. Iedereen zag de knop die tevoorschijn kwam nadat de camera actief werd en wilde hierop tappen. Echter, het activeren van de camera was voor alle respondenten een probleem. Ze wisten niet dat het witte vak bedoeld was voor een foto. Zelfs na aanwijzingen dat het witte vak voor een foto is, wist de helft van de respondenten nog niet dat ze hierop moesten tappen om de camera te activeren. De achterste camera werd als eerste getoond nadat de respondenten op het witte vak tapten. De helft van de respondenten wist niet hoe ze konden wisselen naar de voorste camera. Na aanwijzingen is dit bij alle respondenten gelukt en konden ze allemaal een foto maken. De knop “Use” om de genomen foto als profielfoto in te stellen werd door alle respondenten gevonden. Echter, enkele respondenten hadden hier wel iets meer tijd voor nodig.
Profielsectie (toegankelijkheid & afstand) Alle respondenten hebben de iconen van de toegankelijkheid snel gevonden en waren bekend met de betekenis van deze iconen. Het tappen op de iconen om ze te selecteren was ook duidelijk voor de respondenten. Alleen één respondent vertoonde enkele twijfel om op te iconen te tappen, maar deed dit uiteindelijk wel. Het gebruik van de schuiver, om de afstand waarbinnen de voorzieningen getoond worden aan te geven, verliep niet geheel vloeiend. De respondenten wilden op de gewenste afstand tappen, omdat ze de schuiver niet direct konden zien. Na enige hulp waren alle respondenten in staat om de schuiver naar de goede plek te verschuiven. Echter, wat er precies gebeurde binnen de applicatie na het instellen van de toegankelijkheid en de afstand was voor de respondenten niet geheel duidelijk. Ze begrepen wat ze deden, maar niet wat de gevolgen van de actie waren.
65
Verslag Sprint 5 Aan deze ronde hebben acht respondenten meegedaan, twee experts en zes senioren. Het onderzoek onder experts werd gedaan aan de hand van de Cognitive Walkthrough en de Heuristic Evaluation, voor het onderzoek onder de senioren is gebruikgemaakt van de methoden Thinking Aloud en de Field Observation. Het gebruik van de startpagina en het geven van een waardering en recensie stonden aan de basis van dit onderzoek.
Home De verschillende activiteiten bij agenda en waarderingen werden door alle respondenten snel gevonden. Ook dat er op deze activiteiten getapt kon worden was voor de respondenten duidelijk. De werking van het bovenste gedeelte met de uitgelichte activiteiten was voor de respondenten niet geheel duidelijk. Het was bij de respondenten niet helemaal duidelijk dat je hier doorheen kon swipen, ondanks de pijlen in beeld. Het tappen op deze activiteiten om meer informatie hierover te krijgen was voor de meeste respondenten wel duidelijk.
Waardering en recensie Het tappen op de sterren om een beoordeling te geven was voor de respondenten duidelijk. Ook de knop “Bewaar” werd door de meeste respondenten snel gevonden. Echter, een deel van de respondenten hadden hier nog steeds meer tijd voor nodig. Ook wisten de respondenten nog niet goed op welke sterren ze moesten tappen om hun beoordeling te geven. De respondenten raakten in de war, omdat de sterren twee maal te zien waren. Bijna alle respondenten wilden op de sterren van de gemiddelde beoordeling aanpassen aan hun eigen beoordeling. Nadat dit niet lukte zagen de respondenten de andere sterren en tapten ze hierop om hun beoordeling door te geven. De sterren waren echter te klein voor de respondenten om goed op het gewenste aantal sterren te tappen. Een deel van de respondenten tapte mis, waardoor ze een verkeerd aantal sterren doorgaven. De respondenten hadden veel tijd nodig om het toetsenbord tevoorschijn te halen om een recensie te schrijven. De respondenten wisten niet waar ze hiervoor op moesten tappen. Een deel tapte eerst op de tekst “Schrijf een recensie”. Na enkele aanwijzingen tapten alle respondenten op het witte vak om een recensie te schrijven. Het gebruik van het toetsenbord was onder alle respondenten goed.
66
Detailscherm activiteiten De linker balk werd door de respondenten zeer duidelijk bevonden en het gebruik hiervan was goed. Voor zowel de waardering als de datum zochten de respondenten direct in deze balk en vonden ze de gewenste informatie snel. De helft van de respondenten swipete binnen deze pagina naar rechts om naar een andere activiteit te gaan. Ondanks dat er geen pijlen in het beeld te zien waren wisten de respondenten dat ze konden swipen tussen de verschillende activiteiten. Om de waardering door te geven tapte ook binnen deze sectie een groot gedeelte van de respondenten eerst op de gemiddelde beoordeling. Nadat duidelijk werd dat dit niet kon, zagen ze de link “Waardering geven” en tapten ze hierop. Een deel van de respondenten probeerde eerst te swipen over deze link, omdat ze een pijl in het beeld zagen en dachten dat ze hierdoor moesten swipen in plaats van tappen. Na enige aanwijzingen wisten alle respondenten naar de beoordeling te gaan. Het gebruik van de tabbar viel tegen. De respondenten waren gefocust op het midden van het scherm en zagen de tabbar vaak over het hoofd. Nadat de respondenten met enkele aanwijzingen op de aanwezigheid van de tabbar gewezen werden wisten alle respondenten hier goed gebruik van te maken.
Verslag Sprint 6 Aan deze ronde hebben tien respondenten meegedaan, allen senior. Voor het onderzoek onder senioren is gebruik gemaakt van de Thinking Aloud methode. Deze ronde stond in het teken om het gebruik van de applicatie te onderzoeken nadat een helpvideo bekeken is. De respondenten moesten naar de helpsectie om een instructievideo te bekijken waarin uitgelegd werd hoe de activiteitensectie werkt. Er werd verteld en voorgedaan wat de mogelijke handelingen zijn binnen deze sectie. Tijdens de video zagen respondenten onder andere hoe een activiteit toegevoegd kan worden aan het winkelmandje. De opdracht hierna was om twee activiteiten zelf toe te voegen aan het winkelmandje. Het onderzoek was erop gericht om te onderzoeken of de respondenten na het bekijken van de video beter begrip hadden van de applicatie. Tijdens deze sprintronde bleek dat het afspelen van de video duidelijker in beeld gebracht moet worden; respondenten begrepen niet waar de video was en hoe ze deze konden starten. Met enige hulp zagen ze de play knop en konden ze de video goed volgen. Bij het uitvoeren van de taak, het toevoegen van een activiteit in het winkelmandje, was een lichte verbetering te zien ten opzichte van eerdere rondes. De respondenten konden de link voor het toevoegen sneller vinden, omdat deze tijdens de video behandeld was. Respondenten begrepen ook beter dat ze konden swipen om meer activi-
67
teiten te zien bij het overzicht. Bij drie respondenten moesten hiervoor wel herinnerd worden om aan de video te denken, omdat ze niet gelijk wisten hoe ze meer activiteiten konden zien. Na even nadenken wisten ze dat ze hiervoor moesten swipen en lukte dit bij alle respondenten. Het gebruik van het nieuwe winkelmandje verliep ook goed. Met alle mogelijke statussen in beeld als een knop begrepen respondenten dat ze hierop konden tappen. Ze zagen de gewenste status in beeld en konden hierdoor sneller met het winkelmandje overweg. Ook de tabbladen waren duidelijk en werden snel gevonden door de respondenten. De respondenten hadden wel iets meer tijd nodig om vanuit het winkelmandje naar definitief te gaan bij de geboekt sectie. Dit voornamelijk omdat ze focusten op het midden van het scherm. Na herinnerd te worden om overal op het scherm te kijken wisten ze de geboekt sectie ook te vinden. Ondanks dat respondenten geen ervaring hadden met de iPad of de OpStap applicatie en de instructievideo maar eenmaal te zien kregen was er een verbetering waar te nemen in het gebruik van de OpStap applicatie. Respondenten wisten beter hoe ze een handeling konden uitvoeren en waar ze verschillende aspecten binnen een pagina konden vinden. De helpsectie blijkt een essentieel deel van de applicatie te zijn.
68
Bijlage 5 - Persona’s en Scenario’s Persona’s Persona 1 Henk Smits, 85 jaar • alleenwonend, weduwnaar. Zijn vrouw is 10 jaar geleden overleden. • ervaring met computers • was vroeger archivaris in het Schiedamse stadsarchief. • geïnteresseerd in allerlei lokale uitjes • inkomen: pensioen + AOW, circa 1500 netto • opleidingsniveau: ULO (HBO niveau) • biljarten in de Vijf Molens
Persona 2 Magda Daalmeijer, 94 jaar • hoogbejaard • nooit gehuwd geweest • woont in een aanleunwoning • inkomen: ABP pensioen, besteedbaar 1500 netto • opleidingsniveau: (Kweekschool) PABO • geen kinderen • onderwijzeres geweest in basisonderwijs • deed vroeger veel vrijwilligerswerk voor de kerk • geen gebruiker van computer
Persona 3 Agnes Fortuin, 62 jaar • maakt voornamelijk samen met haar man gebruik van de uitjes van Argos/Seniorenwelzijn (weekends) • haar man werkt nog, goede baan • doet vrijwilligerswerk bij Blijdorp 3x per week • iPad 2 met smart cover • houdt van nordic walking • woont in een goede buurt • houdt van actief in de tuin werken • rijdt in een Saab • heeft een computer (laptop) redelijk modern • heeft een mobiele telefoon (dumb phone - Nokia 6110)
69
• inkomen: gezamenlijk 4000 euro te besteden per maand • opleidingsniveau: huishoudschool • 3 kinderen rond de 30, 1 kleinkind
Persona 4 Wilma Groen, 77 jaar • woont zelfstandig in flatje met balkon • weduwe sinds enkele jaren • heeft een wat gedateerde IBM computer (Windows XP) • gaat veel mee met gevarieerde uitstapjes • heeft veel vriendinnen binnen ErOpUit • heeft een mobiele telefoon en haar vriendinnen bellen • haar regelmatig over het samen bezoeken van uitjes • heeft 2 kinderen, 5 kleinkinderen waarvan de jongste 11 jaar • inkomen: AOW 900 euro netto per maand • opleidingsniveau: lagere school
Persona 5 Fahrid Güskün, 58 jaar • Turkse man • zijn vrouw is thuis • oud havenarbeider, 25 jaar arbeidsverleden • versleten rug • vier kinderen, waarvan 2 nog thuis wonen • 1 kleinkind • geen computer • thuis schotel, Turkse TV, staat altijd aan tot je binnenkomt • inkomen: WAO afgekeurd, 1500 euro netto • opleidingsniveau: Bedrijfsschool Wilton Feijenoord • gaat 20 weken per jaar naar Turkije
70
Scenario’s Must haves De onderstaande scenario’s zijn door de projectgroep gedefinieerd als ‘must haves’. Deze scenario’s worden gebruikt in de sprintrondes.
Scenario’s die als input dienen voor sprintronde 1 Een ErOpUit uitje zoeken, eventueel met een aantal extra attributen
Doel
Actie
Zij wil de kerstmarkt bezoeken
Zoeken waar en wanneer de kerstmarkt is en navragen of vervoer mogelijk is
Zij wil in het weekend een concert bezoeken met
Zoeken van alle concerten die in het weekend
haar man
plaatsvinden
Zij wil wandelen in het weekend
Zoeken welke wandeluitjes allemaal beschikbaar zijn in het weekend
Zij wil met haar kleinkinderen naar een cabaretvoor-
Zoeken naar een uitje van een cabaretvoorstelling
stelling Zij wil weten wat de kosten en de locatie van de
Een cabaretvoorstelling opzoeken en de kosten en
cabaretvoorstelling zijn
locatie achterhalen
Zij wil weten of er vervoer beschikbaar is
Een cabaretvoorstelling opzoeken en nagaan of er een icoontje voor vervoer is
Zij wil een week naar het Zwarte Woud
Zoeken wat de data en kosten van deze vakantie zijn
Hij wil koffie drinken
Zoeken naar het dichtstbijzijnde uitje met koffie drinken
71
Scenario’s die als input dienen voor sprintronde 2 Een Seniorenwelzijn activiteit zoeken, eventueel met een aantal extra attributen
Doel
Actie
Hij wil biljarten in de omgeving
Zoeken op welke plaatsen een biljarttafel aanwezig is en sorteren op dichtstbijzijnde
Hij wil weten wanneer en door welke club er gebil-
Uitzoeken op welke tijden het mogelijk is om te bil-
jart wordt in de 5 Molens
jarten en welke clubs aangegeven hebben hieraan ook deel te nemen
Hij wil naar de kapper gaan
Zoeken waar een kapper is en kijken wat de kosten zijn. Telefoonnummer zoeken om een afspraak te maken
Zij wil naar de bingo-avond
Zoeken naar het dichtstbijzijnde buurtcentrum waar een bingo-avond is
Zij wil weten waar en wanneer ze yogacursussen
Zoeken naar het dichtstbijzijnde buurtcentrum waar
kan volgen in de omgeving
yoga plaatsvindt en de tijden hierbij opzoeken
Zij wil weten wat het kost om een yogacursus te
Zoeken van een yogacursus en een overzicht van de
volgen
prijzen hiervan vinden
Uitjes zoeken/selecteren op criteria als locatie of tijd en geen specifiek uitje
Doel
Actie
Hij wil alle lokale uitjes voor deze week bekijken
Een selectie maken van uitjes gebruikmakend van plaatsbepaling en tijd (week) als criterium om een overzicht te krijgen van alle uitjes binnen deze criteria
Hij wil weten welke activiteiten er te doen zijn in
Alle buurtcentra binnen 2 km zoeken en overzicht
een buurtcentrum op max. 2 km
van activiteiten hierbinnen zoeken
Zij wil alle uitjes welke geschikt zijn voor senioren
Een selectie maken van uitjes gebruikmaken van
die slecht ter been zijn bekijken
criteria ondersteuning en vervoer beschikbaar
72
Zij wil naar een uitje voor max. 25 euro
Overzicht krijgen van alle uitjes met zoekcriteria van 25 euro
Hij wil in de buurt een actief uitje, voor max. 30
Zoeken welke actieve uitjes er beschikbaar zijn op
euro, zoeken om zo zijn rugklachten te verminde-
loopafstand van zijn huis, erop lettende dat ze niet
ren
duurder zijn dan 30 euro
Scenario’s die als input dienen voor sprintronde 3 Zich inschrijven voor een uitje (winkelmandje/lijst)
Doel
Actie
Zij wil zich inschrijven voor cabaret via de telefoon
Voorstelling zoeken en deze liken/toevoegen aan haar winkelmandje. Vervolgens naar het winkelmandje toegaan en het telefoonnummer bellen, dat voor het aanmelden van dit uitje te zien is.
OPMERKING: Nadat voor de uitjes al gebeld is zouden deze in een nieuwe lijst moeten komen waar deze kunnen worden bewerkt; bevestigen, ophaaltijd toevoegen, e.a. We moeten een gangbare naam hiervoor bedenken. Invulling van de precieze status vindt later plaats gedurende de sprintronde. Zij wil aangeven dat de cabaretvoorstelling beves-
Naar haar “activiteitenlijstje” gaan en het vakje
tigd is
voor de cabaretvoorstelling aanvinken
Zij wil de tijd toevoegen waarop ze wordt opge-
Naar haar “activiteitenlijstje” gaan en in het vakje
haald voor de voorstelling
achter de voorstelling de tijd invullen
Scenario’s die als input dienen voor sprintronde 4 Extra toevoegingen welke niet direct scenario’s zijn, maar wel genoemd zijn als must haves Lid worden van de app, een profiel aanmaken, is geen verplichting, het is ook mogelijk om de content te bekijken zonder lid te zijn. Echter de extra functies welke eventueel worden ingebouwd zoals het liken en een activiteitenlijstje hebben zullen niet toegankelijk zijn. Het lid worden van de app zal wel binnen de app zo veel mogelijk worden gestimuleerd. Een basisversie maken van een statistisch programma welke enkele simpele statistieken bij zal houden, hoe en wat dit precies zal worden moet nog worden uitgezocht en besproken.
73
Scenario’s die als input dienen voor sprintronde 5 Meer nadruk kunnen leggen op bepaalde aanbiedingen, last minute bv
Doel
Actie
Hij wil zich voor een last minute aanbieding inschrij-
Alle last minute aanbiedingen zoeken en doorkij-
ven via de telefoon
ken en een telefoonnummer zoeken om zich in te kunnen schrijven
Scenario’s Nice to Haves Omdat er beperkende factoren zijn zoals tijd en geld, kunnen niet alle scenario’s in dit project uitgevoerd worden. De onderstaande scenario’s zijn door de projectgroep gedefinieerd als nice to haves. Deze scenario’s worden niet uitgevoerd binnen dit project, maar zijn wel naar voren gekomen als nuttige aanvulling voor de App. In een vervolgtraject zou met deze scenario’s gestart kunnen worden.
Van te voren aan kunnen geven dat je het leuk vindt/geïnteresseerd bent
Doel
Actie
Zij wil aangeven dat ze de bingo-avond van gisteren
Zoeken naar uitjes welke al geweest zijn en het
leuk vindt
bingo-uitje opzoeken en aangeven dat ze het leuk vindt
ErOpUit uitjes extra’s. Uitvoerbaarheid eerste drie aan elkaar verbonden
Doel
Actie
Zij wil zich inschrijven voor yoga via de app
Inschrijven bij de activiteit
Zij wil een bevestiging ontvangen dat ze ingeschre-
In het profiel een overzicht naar voren halen met
ven is voor yoga
ingeschreven activiteiten
Zij wil zich uitschrijven voor yoga via de app
Afmelden bij de activiteit
Zij wil weten wie zich allemaal al heeft aangemeld
Yoga opzoeken en een lijst zien met deelnemers
voor yoga
van deze activiteit
74
Zij wil weten of er nog plekken over zijn om yoga
Yoga vinden en daarna het aantal plekken dat
te doen
beschikbaar is zien
Zij wil weten wie er nog allemaal naar de cabaret-
De voorstelling opzoeken en een lijst zien met deel-
voorstelling gaat
nemers van deze activiteit
Zij wil lunchen met haar vriendinnen
Een lunchuitje zoeken en kijken of er al een aantal van haar vriendinnen hebben aangegeven dat ze mee gaan
Zij wil vrienden worden met een andere gebruiker
Naar het profiel van de andere gebruiker gaan een
(social media voorbeeld)
aanvraag indienen om vrienden te worden
Extra opties welke zijn genoemd, beschreven in scenario’s
Doel
Actie
Zij wil een rating geven aan een uitje aan welke ze
Naar haar activiteitenlijstje gaan en een uitje selec-
heeft deelgenomen (anderen kunnen deze rating
teren en dan aan deze een aantal sterren toewijzen
zien) Zij wil teruggebeld worden door een medewerker
Als er problemen of onduidelijkheden worden
(een mail met het verzoek word verstuurd)
ondervonden aangeven via de app dat iemand u terugbelt
Extra opties welke zijn genoemd, niet beschreven in scenario’s Het toevoegen van foto’s van het team van Argos en SW om de senioren meer gerust te stellen, bijvoorbeeld als ze bellen. Ook eventueel foto’s toevoegen van de chauffeur, de begeleider e.d. Een melding sturen naar de senioren over de ophaaltijd. Deze wordt automatisch in de app achter het ingeschreven evenement gezet. Bijhouden of deze bekeken wordt, laten bevestigen, anders ook bellen om te voorkomen dat iemand dit mist. Een uitgebreidere statistische analyse op het programma, meer uitgebreid dan de basis functies welke in de must to haves staan. Exacte invullen hiervan ook verder te bespreken.
75
Scenario’s of functionaliteiten die eventueel later nog kunnen worden toegevoegd
Doel
Actie
Zij wil foto’s bekijken van eerdere yogasessies voor
Bij yoga een lijst met foto’s zoeken en bekijken
een sfeerimpressie De mogelijkheid om te kunnen beeldbellen via de app De mogelijkheid om te kunnen chatten via de app
76
Bijlage 6 - Categorieën activiteitensectie OpStap Gezond & Bewegen
Spel
Cultureel
Dans
Klaverjasclub
Bezoek Catharijneconcert
Countrydansen
Klaverjassen
Bezoek Watergarden
Yoga
Prijsklaverjassen
Bezoek themapark de Westlandse Druif
Senioren Actief
Sjoelen
Bezoek Schielandshuis
Volksdansen
Schaken
Bezoek Museum van was- en strijkgereedschap
Dansavond
Bridge
Bezoek tentoonstelling Geen zee te hoog
Gymnastiek
Dammen
Bezoek tentoonstelling nul=0
Seniorenwelzijn rollatorcheck
Bezoek Maritiemmuseum Bezoek tentoonstelling schaatsmuseum Bezoek Leder & Schoenenmuseum Bezoek aan het Brilmuseum
Eten&Drinken
Boodschappen
Cursussen
Theaterbezoek
Recreatief
FHS Culinair
Boodschappen
Engels les
Musical
Weeshuis tour
Dineren
Winkelen
Frans les
Concert
Bijwonen tv opname
77
Dineren
Computerbege-
Humphreys
leiding
Cabaret
Madurodam
Toneel
Avifauna
Klassiek
Gemaakt door de resultaten van het Card Sorting te standaardiseren op de volgende wijze: Gezond & Bewegen:
Bewegen + Actief (+activiteit Seniorenwelzijn rollatorcheck)
Eten & Drinken:
Culinair
Boodschappen:
Boodschappen
Cursussen:
In de buurt + Cursussen + Workshop + Voorlichting
Spel:
Spel + Recreatief
Cultureel:
Cultureel + Tentoonstellingen + Entertainment + Uitstapjes + Eropuit
Omdat cultureel te groot is, is deze op de volgende manier gesplitst: Cultureel:
Tentoonstellingen + musea
Theaterbezoek:
Culturele activiteiten welke in een theater plaatsvinden.
Recreatief:
Alle andere culturele activiteiten welke niet in de bovenstaande twee groepen vallen.
78
Bijlage 7 – Resultaten vragenlijst Hieronder zijn de gemiddelde resultaten van de vragenlijsten te zien. Vijfentwintig respondenten hebben meegedaan aan dit onderzoek.
Vragen over iPad en activiteiten van Argos ErOpUit en Seniorenwelzijn Vraag
Gemiddelde
Leeftijd
74,92
Hoe vaak gaat u mee met een activiteit?
4,36
Ben u in het bezit van een computer/laptop?
21 respondenten antwoorden ‘ja’
Zo ja, hoeveel uur per dag gebuikt u deze?
1,39
Bent u in het bezit van een iPad?
0 respondenten antwoorden ‘ja’
Zou u graag een ipad willen aanschaffen?
14 respondenten antwoorden ‘ja’
Zou u de iPad graag vaker willen gebruiken?
19 respondenten antwoorden ‘ja’
Vragen van de SUS vragenlijst Vraag
Gemiddelde
1. Ik denk dat ik de applicatie vaak zou willen
3,28
gebruiken 2. Ik vond de applicatie onnodig ingewikkeld
2,48
3. Ik vond de applicatie makkelijk te gebruiken
3,6
4. Ik denk dat ik hulp van een technisch persoon
2,96
nodig zou hebben om de applicatie te kunnen gebruiken
79
5. De verschillende functies in de applicatie zijn op
4,08
een goede manier bijeengebracht 6. Ik vond dat er te veel tegenstrijdigheden zijn in
1,84
de applicatie 7. Ik kan me voorstellen dat de meeste senioren de
3,76
applicatie snel leren te gebruiken 8. Ik vond de applicatie omslachtig in gebruik
2,12
9. Ik voelde me erg zeker tijdens het gebruik van de
3,08
applicatie 10. Ik heb veel moeten leren voordat ik met de
2,92
applicatie om kon gaan
De gemiddelde totaal score is 63,7 en is berekend op de volgende manier: • Voor vragen 1, 3, 5, 7, 9 zijn de individuele scores vermindert met één. Dit zijn de scores waar voor de usability de score 5 ideaal is. • Voor vragen 2, 4, 6, 8, 10 zijn de individuele scores afgetrokken van vijf. Dit zijn de scores waar voor de usability de ingevulde score 1 ideaal is. • Om de totaal score te bereken is eerst de som van de bovenstaande scores genomen en vervolgens is deze vermenigvuldigd met 4. Dit geeft een maximale score van 100.
80
