Beleggingen pensioenfondsen in olie en teerzanden Een onderzoeksrapport voor Milieudefensie
Beleggingen pensioenfondsen in olie en teerzanden
Een onderzoeksrapport voor Milieudefensie
Definitieve versie: 14 december 2010
Jan Willem van Gelder Roderick Bouwers
Profundo Radarweg 60 1043 NT Amsterdam Tel: 020-8208320 E-mail:
[email protected] Website: www.profundo.nl
Inhoudsopgave Samenvatting .............................................................................................................. i Hoofdstuk 1
Onderzoeksdoel en -aanpak ........................................................... 1
1.1 1.2 1.3
Inleiding .................................................................................................... 1 Onderzoeksdoel ....................................................................................... 1 Onderzoeksaanpak .................................................................................. 1
Hoofdstuk 2
Beleggingen vier grote pensioenfondsen ..................................... 3
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Inleiding .................................................................................................... 3 ABP ........................................................................................................... 3 Pensioenfonds Zorg en Welzijn .............................................................. 5 PME ........................................................................................................... 8 BPF Bouw ................................................................................................. 9
Hoofdstuk 3
Beleggingen alle pensioenfondsen in olie en teerzanden ......... 10
3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Belegd vermogen Nederlandse pensioenfondsen ............................... 10 Beleggingen vier pensioenfondsen in olie en gas ............................... 10 Beleggingen vier pensioenfondsen in teerzanden .............................. 11 Beleggingen alle pensioenfondsen in olie en teerzanden ................... 11 Beleggingen in olie en teerzanden per deelnemer............................... 12
Bijlage 1
Bedrijvenlijst: olie en gasindustrie .............................................. 13
Bijlage 2
Bronverwijzingen .......................................................................... 18
Samenvatting Om de mondiale klimaatverandering te beperken, moet onder andere de productie en consumptie van olie en gas zoveel mogelijk beperkt worden. Nu de conventionele olie- en gasvoorraden moeilijker winbaar worden, richten steeds meer oliemaatschappijen zich op de winning van teerzanden. Deze methode van oliewinning gaat echter gepaard met een hogere uitstoot van broeikasgassen en een enorm waterverbruik. De winning van teerzandolie is daardoor onderwerp van controverse en discussie. De oliemaatschappijen zijn voor hun activiteiten grotendeels afhankelijk van investeerders en beleggers. In dit rapport wordt daarom onderzocht hoe Nederlandse pensioenfondsen via beursgenoteerde aandelen en obligaties in oliewinning uit teerzanden hebben geïnvesteerd. Vanuit deze achtergrond is het doel van dit onderzoek om een beeld te krijgen van de beleggingen van Nederlandse pensioenfondsen in de olie- en gasindustrie en in het bijzonder in oliewinning uit teerzanden. Er is voor de volgende onderzoeksopzet gekozen:
Allereerst is een lijst opgesteld van alle beursgenoteerde bedrijven in de wereld die actief zijn in de olie- en gasindustrie. Met behulp van publicaties van onderzoeksinstituten en maatschappelijke organisaties die zich met teerzandolie bezig houden, zijn de oliebedrijven geïdentificeerd die zich in meer of mindere mate bezig houden met oliewinning uit teerzanden. Op basis van de jaarverslagen van deze oliebedrijven is bepaald welk deel van hun oliereserves uit teerzandolie bestaan. Aan elk bedrijf op de lijst van beursgenoteerde olie- en gasbedrijven is een percentage toegekend, variërend van 0% (niet actief in teerzandolie) tot 100% (uitsluitend actief in teerzandolie). Vervolgens is de lijst met olie- en gasbedrijven vergeleken met de beleggingsoverzichten van vier grote Nederlandse pensioenfondsen, om te bepalen hoeveel de vier fondsen belegd hebben in aandelen en obligaties van olie- en gasbedrijven. Om te bepalen hoeveel van deze beleggingen betrekking heeft op teerzandolie, zijn de beleggingen per bedrijf vermenigvuldigd met het teerzandolie-percentage van het bedrijf en vervolgens opgeteld. Het aandeel olie- en teerzandbeleggingen in de aandelen- en obligatieportefeuilles van de vier pensioenfondsen is vervolgens gebruikt om te schatten hoeveel alle Nederlandse pensioenfondsen belegd hebben in olie- en gasbedrijven en in teerzand. Door het totaal belegde vermogen te delen door een schatting van het aantal deelnemers van Nederlandse pensioenfondsen, is ook geschat hoeveel de Nederlandse pensioenfondsen per deelnemer beleggen in olie en in teerzand.
De resultaten van het onderzoek zijn in de volgende tabel weergegeven:
Beleggingen alle Nederlandse pensioenfondsen in olie en teerzanden Soort belegging
Totaal
Totaal in olie Totaal in teerzand
miljoen €
%
miljoen €
%
miljoen €
Aandelen
235.582
7,4%
17.460
0,7%
1.556
Obligaties
328.985
0,2%
760
0,0%
88
99.343
0,0%
0
0,0%
0
663.910
2,7%
18.220
0,2%
1.644
Overig Belegd vermogen totaal Belegd vermogen per deelnemer (€)
77.496
-i-
2.127
192
Op basis van dit onderzoek schatten we dat 2,7% van het totaal belegde vermogen van de Nederlandse pensioenfondsen, ofwel ruim € 18 miljard, is belegd in aandelen en obligaties van olie- en gasmaatschappijen. We schatten dat daarvan € 1,6 miljard euro is belegd in de teerzandactiviteiten van deze olie- en gasbedrijven. Het totaal aantal deelnemers van de Nederlandse pensioenfondsen schatten wij op ruim 8,5 miljoen, waardoor de schatting van het belegd vermogen per deelnemer uitkomt op € 2.127 in olie en gas - waarvan € 192 in teerzandolie.
-ii-
Hoofdstuk 1 1.1
Onderzoeksdoel en -aanpak
Inleiding
Olie en gas zijn fossiele brandstoffen, die bij verbranding een uitstoot van CO2 veroorzaken. Om de mondiale klimaatverandering te beperken, moet productie en consumptie van olie en gas zoveel mogelijk beperkt worden. Beleggers verschaffen olie- en gasbedrijven het kapitaal om hun productie uit te breiden. Vanuit dit perspectief is inzicht in de beleggingen van Nederlandse pensioenfondsen in olie- en gasbedrijven relevant. Nu de conventionele olie- en gasvoorraden moeilijker winbaar worden, richten steeds meer oliemaatschappijen zich op de winning van teerzanden. Teerzanden zijn een natuurlijke bron van bitumen, waaruit olie gewonnen kan worden. Het proces dat daarvoor nodig is complex en kost veel energie. Het ondergronds smelten en verwerken van de bitumen tot olie gaat gepaard met hoge uitstoot van broeikasgassen. Doordat er stoom in het olieveld gedreven wordt om de olie te smelten, kost het proces ook nog eens enorme hoeveelheden water. De winning van teerzandolie is daardoor onderwerp van controverse en discussie. In dit rapport wordt daarom ook onderzocht hoe Nederlandse pensioenfondsen via beursgenoteerde aandelen en obligaties in de winning van teerzandolie hebben belegd.
1.2
Onderzoeksdoel
Doel van dit onderzoeksrapport is om in beeld te brengen welke bedragen de Nederlandse pensioenfondsen hebben belegd in aandelen en obligaties van: 1. Olie-en gasmaatschappijen; 2. Ontwikkeling van teerzandoliereserves door (gespecialiseerde) olie- en gasmaatschappijen. Deze gegevens worden afgezet tegen het belegd vermogen van de Nederlandse pensioenfondsen en het belegd vermogen per pensioenfondsdeelnemer.
1.3
Onderzoeksaanpak
Om de onderzoeksvraag te beantwoorden is de volgende aanpak gekozen: 1. Samenstellen van een lijst van alle beursgenoteerde olie- en gasmaatschappijen in de wereld, met behulp van financiële databanken als Bloomberg en Thomson. Daarmee zijn 1.400 bedrijven geïdentificeerd; 2. Samenstellen van een lijst van beursgenoteerde olie- en gasmaatschappijen die actief zijn in de ontwikkeling van teerzandreserves, op basis van de websites van Oilsands infomine1, Rainforest Action Network2 en Pembina Institute3. Bovendien is een schatting gemaakt van het percentage van de activa dat aan deze activiteit besteed wordt, op basis van onderzoeksrapporten over de ontwikkeling van teerzandreserves en de jaarverslagen van de betrokken bedrijven.. Omdat de productie van de teerzanden nog erg in de ontwikkelingsfase verkeert, is er voor gekozen de activiteit van de maatschappijen in teerzandolie te meten naar potentiële productie. Om daar een beeld van te krijgen, wordt op basis van jaarverslagen bepaald welk percentage van hun totale (bewezen en potentiële) oliereserves uit teerzanden komt.
-1-
3. Vergelijken van de bovengenoemde twee lijsten met een recente overzichten van de aandelen- en obligatiebeleggingen van een selectie van grote Nederlandse pensioenfondsen. Nederland telde eind 2009 484 pensioenfondsen.4 Om praktische redenen beperkt het onderzoek zich tot een representatieve selectie van pensioenfondsen. Bij het samenstellen van de selectie is ervoor gekozen om te concentreren op pensioenfondsen die een gedetailleerd overzicht publiceren van hun aandelen- en obligatie-overzicht. De in stap 1 en 2 samengestelde lijsten zijn daarom vergeleken met de overzichten per eind 2009 van de aandelen- en obligatiebeleggingen van vier grote Nederlandse pensioenfondsen, die samen goed zijn voor zo’n 60% van het totale belegd vermogen van Nederlandse pensioenfondsen:
ABP Pensioenfonds Zorg en Welzijn PME Bedrijfstakpensioenfonds Bouw1
Door middel van deze vergelijking is vastgesteld welk deel van de aandelen- en obligatieportefeuilles van deze pensioenfondsen belegd is in alle gas- en oliemaatschappijen en specifiek in gas- en oliemaatschappijen betrokken bij de ontwikkeling van teerzandreserves. De beleggingen in de tweede categorie worden meegeteld naar rato van het percentage van hun activa dat de betrokken oliemaatschappijen aan ontwikkeling van teerzandreserves besteden. 4. De gevonden percentages voor de aandelen- en obligatieportefeuilles van de onderzochte vier pensioenfondsen zijn vergeleken met het aandeel van beleggingen in aandelen en obligaties in het totale belegd vermogen van alle Nederlandse pensioenfondsen (volgens opgave van DNB), om te schatten welk deel (weergegeven in procenten en euros) van het belegd vermogen van Nederlandse pensioenfondsen belegd is in olie- en gasmaatschappijen en in teerzandontwikkeling. 5. De in de vorige stap gevonden bedragen zijn gedeeld door het totale aantal deelnemers van Nederlandse pensioenfondsen (gebaseerd op cijfers van DNB), om de beleggingen per deelnemer in olie- en gasmaatschappijen en in teerzandontwikkeling te schatten. Het totale aantal deelnemers van de Nederlandse pensioenfondsen is geschat als de som van hun actieve deelnemers en de bij hen aangesloten gepensioneerden De gewezen deelnemers zijn niet meegeteld, omdat er van wordt uitgegaan dat die merendeels nu actieve deelnemers bij een ander pensioenfonds zijn.
1
Van BPF Bouw is enkel het aandelenoverzicht verkregen.
-2-
Hoofdstuk 2 2.1
Beleggingen vier grote pensioenfondsen
Inleiding
In dit hoofdstuk wordt inzichtelijk gemaakt welke bedragen vier grote Nederlandse bedrijfstakpensioenfondsen eind 2009 hadden belegd in de aandelen en obligaties van alle olie- en gasbedrijven, en in bedrijven die actief zijn in de ontwikkeling van teerzandolie. De beleggingen in deze bedrijven worden meegeteld naar rato van de relatieve omvang van hun teerzandactiviteiten.
2.2
ABP
ABP is het bedrijfstakpensioenfonds voor werkgevers en werknemers van overheid en onderwijs. Met een vermogen van € 254 miljard (per eind 2009) is ABP één van de grootste pensioenfondsen ter wereld. Eind 2009 telde het ABP bijna 2,8 miljoen deelnemers: 1,15 miljoen actieve deelnemers, 885.000 gewezen deelnemers en 757.000 gepensioneerden.5 Tabel 1 geeft een overzicht van de beleggingen van het ABP in olie- en gasbedrijven, en meer specifiek in bedrijven die actief zijn in het ontwikkelen van teerzandolie. De beleggingen van deze bedrijven worden meegeteld naar rato van de relatieve omvang van hun teerzandactiviteiten. Tabel 1 Bedrijf Advantage Oil & Gas Anadarko Petroleum Apache Arc Energy Avoca Awe Baytex Energy Beach Energy BG Group Bharat Petrol Bonavista Energy BP Cabot Oil & Gas Cairn Energy Cairn India Canadian Natural Resources Canadian Oil Sands Trust Cenovus Energy Chennai Petroleum Chesapeake Energy Chevron China Petroleum Cimarex Energy CNOOC Compass Petroleum Concho Resources Conocophillips Devon Energy Dogan Holding Dominion Res Dragon Oil
Beleggingen ABP in olie en teerzanden Beleggingen in olie en gas
Beleggingen in teerzanden
Aandelen
Obligaties
%
Aandelen
Obligaties
1 62 49 27 2 2 1 4 356 6 1 570 4 41 3 40 26 61 1 169 276 30 22 105 69 5 72 23 12 2 4
97 12 39 19 -
0% 0% 0% 0% 0% 0% 70% 0% 0% 0% 36% 8% 0% 0% 0% 55% 53% 15% 0% 0% 4% 0% 0% 0% 0% 0% 18% 18% 0% 0% 0%
1 0 43 22 14 9 11 13 4 -
6 -
-3-
Bedrijf Empresas Copec Encana Energen Enerplus Resources ENI Enviro Energy EOG Resources Essar Oil Exxon Mobil Forest Oil Formosa Petrochem Gail India Galp Energia Gazprom GS Holdings Hellenic Petroleum Heritage Oil Hess Hindustan Petro Husky Energy Imperial Oil Indian Oil Inpex Japan Petroleum Keyera Facilities Linn Energy Lukoil Oao Lundin Petroleum Mangalore Refinery Marathon Oil Max Petroleum Mol Hungarian Motor Oil-Hellas Murphy Oil Neste Oil Newfield Exploration Nexen Niko Resources Noble Energy Novatek Oao Occidental Pete OGX Oil & Gas Develompaent Oil & Natural Gas Oil Search OMV Opti Canada Pacific Rubiales Pengrowth Energy Penn West Energy Petrobank Energy Petrobras Petrochina Petrohawk Energy Petronas Gas Peyto Energy Pioneer Natural
Beleggingen in olie en gas Aandelen 5 71 1 38 280 4 17 603 4 5 32 194 5 2 1 8 5 49 3 1 14 1 1 129 8 1 8 4 29 1 60 2 11 25 1 13 22 206 29 1 21 2 67 1 1 70 70 341 65 1 1 2
-4-
Obligaties
Beleggingen in teerzanden %
Aandelen
Obligaties
0% 8 2% 0% 14% 38 7% 0% 0% 1 0% 25% 4 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 34% 94% 0% 0% 18% 0% 6 0% 0% 0% 0% 36% 0% 0% 0% 41% 0% 0% 53 55% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 6 100% 0% 2% 8% 84% 0% 0% 4 0% 0% 0% 0%
1 5 20 150 17 3 0 3 25 14 1 0 6 59 -
0 3 29 6 -
Beleggingen in olie en gas
Bedrijf
Beleggingen in teerzanden
Aandelen
Obligaties
%
Aandelen
Obligaties
Plains Exploration Premier Oil Progress Energy PTT Aromatics PTT Exploration & Production PTT Quicksilver Range Resources Range Resources Reliance Industries Repsol Roc Oil Rosneft Oil Royal Dutch Shell Sandridge Energy Santos Saras Sasol SK Energy Statoil Suncor Energy Sunoco Surgutneftegas Talisman Energy Tatneft Thai Oil Total Tullow Oil Tupras Ultra Petroleum Unipetrol Valero Energy Venoco Vermilion Energy Western Refining Woodside Petroleum Zion Oil & Gas
1 1 3 4 20 6 6 6 20 93 3 48 751 28 2 93 11 227 97 1 41 55 5 2 589 56 20 2 2 10 4 1 48 -
9 3 10 22 15 8 23 2
0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 12% 0% 0% 0% 0% 0% 5% 64% 0% 0% 8% 0% 0% 3% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%
89 10 62 4 21 -
3 0 -
Totalen
6.838
379
605
47
Bron: ABP, “Aandelenoverzicht en obligatieoverzicht per 31 december 2009”, ABP, Februari 2010.
Aan het eind van 2009 had het ABP in totaal € 7,22 miljard belegd in aandelen en obligaties van olie- en gasbedrijven. Gebaseerd op het aandeel van teerzandoliereserves in de door de oliebedrijven gerapporteerde reserves, schatten we dat daarvan € 652 miljoen in teerzandolie is belegd.
2.3
Pensioenfonds Zorg en Welzijn
Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PfZW) is verantwoordelijk voor het pensioenbeleid en het pensioenvermogen van ruim 2,2 miljoen deelnemers uit de sector zorg en welzijn. Het pensioenfonds is eigenaar van het pensioenvermogen, dat per jaareinde 2009 ruim € 93 miljard bedroeg.6
-5-
Tabel 2
Beleggingen Pensioenfonds Zorg en Welzijn in olie en teerzanden
Bedrijf Altagas Anadarko Petroleum Apache Arc Energy Baytex Energy BG Group Bharat Petrol Bonavista Energy BP Cabot Oil & Gas Cairn Energy Cairn India Caltex Australia Canadian Natural Resources Canadian Oil Sands Cenovus Energy Chesapeake Energy Chevron China Petroleum Cimarex Energy CNOOC ConocoPhillips Crescent Point Denbury Resources Devon Energy Dominion Res Ecopetrol Encana Energen Enerplus Resources ENI EOG Resources Exxon Mobil Forest Oil Formosa Petrochemical Gail India Gazprom GS Holdings Hess Hindustan Petro Husky Energy Imperial Oil Indian Oil Inpex Keyera Facilities Lukoil Marathon Oil MOL Murphy Oil Nal Oil & Gas Neste Oil Newfield Exploration Nexen Niko Resources Noble Energy
Beleggingen in olie en gas
Beleggingen in teerzanden
Aandelen
Obligaties
%
Aandelen
Obligaties
1 13 39 3 2 62 3 2 186 2 8 3 1 30 11 14 7 171 23 2 33 84 6 2 36 30 19 5 3 166 10 338 1 7 3 101 2 7 3 5 8 5 3 1 33 25 4 12 1 1 3 10 3 5
4 6 -
0% 0% 0% 0% 70% 0% 0% 36% 8% 0% 0% 0% 0% 55% 53% 15% 0% 4% 0% 0% 0% 18% 0% 0% 18% 0% 0% 2% 0% 14% 7% 0% 25% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 34% 94% 0% 0% 0% 0% 36% 0% 41% 0% 0% 0% 55% 0% 0%
2 1 14 16 6 2 7 15 7 0 0 12 84 2 7 9 5 5 -
-
-6-
Beleggingen in olie en gas
Bedrijf Novatek Occidental Petroleum OGX Oil & Natural Gas Oil Search OMV Ag Pacific Rubiales Pengrowth Energy Penn West Energy Petrobakken Petrobank Energy Petrobras Peyto Energy Pioneer Natural Pknorlen Plains Exploration Progress Energy PTT Aromatics PTT Exploration & Production PTT Range Resources Range Resources Regency Energy Reliance Industries Repsol Rosneft Oil Royal Dutch Shell Santos Sasol SK Energy S-Oil Southern Star Southern Union Southwest O&G Statoil Suncor Energy Sunoco Surgutneftegas Talisman Energy Tatneft Thai Oil Tonengen Sekiyu Total Tullow Oil Tupras Valero Energy Vermilion Energy Woodside Petroleum Totalen
Beleggingen in teerzanden
Aandelen
Obligaties
%
Aandelen
Obligaties
13 27 14 17 8 9 2 2 6 1 3 159 1 2 5 2 23 1 5 7 3 3 48 46 19 190 12 20 9 3 5 1 49 42 1 16 14 8 1 3 217 17 5 4 2 35
5 6 4 2 -
0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 2% 8% 0% 84% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 12% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 5% 64% 0% 0% 8% 0% 0% 0% 3% 0% 0% 0% 0% 0%
0 0 0 3 22 2 27 1 8 -
-
2.639
26
256
0
Bron: PfZW, “Aandelenoverzicht en obligatieoverzicht per 31 december 2009”, PfZW, Februari 2010.
Aan het eind van 2009 had het Pensioenfonds Zorg en Welzijn € 2,7 miljard in olie geïnvesteerd. Gebaseerd op het aandeel van teerzandoliereserves in de door de oliebedrijven gerapporteerde reserves, schatten we dat daarvan € 256 miljoen in teerzandolie is geïnvesteerd. Dat bedrag bestond volledig uit aandelen. -7-
2.4
PME
PME, het Pensioenfonds van de Metalektro, is het pensioenfonds voor de werkgevers en werknemers in de metaal en elektro. De ondernemingen die bij PME zijn aangesloten zijn middelgrote en grote ondernemingen, variërend van scheepswerven en automobielindustrie tot producenten van halfgeleiders en chipmachinefabrikanten. Eind 2009 had PME een belegd vermogen van ruim € 22 miljard.7 Tabel 3
Beleggingen in olie en gas
Bedrijf BG Group BP Cairn India Chesapeake Energy Chevron China Petroleum Cimarex Energy CNOOC Conocophillips Encana ENI Exxon Mobil Gazprom Jx Hd Lukoil Marathon Oil MOL Neste Oil Newfield Exploration Novatek Occidental Petroleum OGX OMV Petrobras PTT Exploration & Production Repsol Rosneft Oil Royal Dutch Shell Santos Sasol Statoil Surgutneftegas Thai Oil Total Tupras Totaal
Beleggingen PME in olie en teerzanden Beleggingen in teerzanden
Aandelen
Obligaties
%
Aandelen
Obligaties
4 17 2 9 6 2 13 6 3 11 9 20 1 14 2 1 1 2 2 2 2 18 5 4 4 32 1 3 2 3 1 15 3
2 1 -
0% 8% 0% 0% 4% 0% 0% 0% 18% 2% 7% 25% 0% 0% 0% 36% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 12% 0% 0% 5% 0% 0% 3% 0%
1 0 1 0 1 2 1 0 4 0 1 -
-
220
3
11
0
Bron: PME, “Aandelenoverzicht en obligatieoverzicht per 31 december 2009”, PME, Februari 2010.
Per jaareinde 2009 was de totale waarde van de investeringen van PME in olie € 223 miljoen. Gemeten naar het aandeel van teerzandoliereserves in de door de oliebedrijven gerapporteerde reserves, schatten we dat daarvan € 11 miljoen in teerzandolie is geïnvesteerd. -8-
2.5
BPF Bouw
De Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Bouwnijverheid (bpfBouw) is het pensioenfonds voor werkgevers en werknemers in de bedrijfstak Bouwnijverheid. Het totaal beheerde vermogen van het fonds bedroeg per jaareinde 2009 ruim 26 miljard euro. Het aantal deelnemers aan het pensioenfonds bedroeg ultimo 2009 ongeveer 827.000 personen.8 Van dit pensioenfonds waren slechts de overzichten van de aandelenposities beschikbaar en niet de obligatieposities. Het is dus mogelijk dat de resultaten niet volledig zijn.
Tabel 4
Beleggingen in olie en gas
Bedrijf
Aandelen
BG Group BP China Petroleum CNOOC Compass Petroleum ENI Oil Search Petrobras Repsol Royal Dutch Shell Santos Statoil Woodside Petroleum Totaal
Beleggingen BPF Bouw in olie en teerzanden
Obligaties
8 15 8 20 1 12 5 40 5 26 4 7 3 154
Beleggingen in teerzanden %
Aandelen
Obligaties
0% 8% 0% 0% 0% 7% 0% 0% 0% 12% 0% 5% 0%
1 1 3 0 -
-
6
0
0
Bron: Bpf Bouw, “Aandelenoverzicht en obligatieoverzicht per 31 december 2009”, Bpf Bouw, Februari 2010.
Aan het eind van 2009 was de totale waarde van de investeringen van Bpf Bouw in olie € 154 miljoen. Gemeten naar het aandeel van teerzandoliereserves in de door de oliebedrijven gerapporteerde reserves, schatten we dat daarvan € 6 miljoen in teerzandolie is geïnvesteerd.
-9-
Hoofdstuk 3
3.1
Beleggingen alle pensioenfondsen in olie en teerzanden
Belegd vermogen Nederlandse pensioenfondsen
Tabel 5 geeft een overzicht van de verdeling van het belegde vermogen van alle Nederlandse pensioenfondsen over de verschillende beleggingsvormen (aandelen, obligaties en overige) weergegeven. Deze verdeling wordt ook aangegeven voor de vier grote bedrijfstakpensioenfondsen waar dit onderzoek zich op richt. Ook wordt aangegeven dat deze vier fondsen samen 60% van het belegd vermogen van alle Nederlandse pensioenfondsen voor hun rekening nemen. Tabel 5
Belegd vermogen per beleggingsvorm Aandelen
Obligaties
Overig
Totaal
235,582
328,985
99,343
663,910
ABP
82,915
119,322
52,472
254,709
PfZW
34,749
33,267
25,870
93,886
PME
6,879
11,798
3,455
22,132
BpfBouw
8,376
12,134
5,917
26,427
132,919
176,521
87,714
397,154
56%
54%
88%
60%
Alle pensioenfondsen
Selectie Selectie als %
Bron: Jaarverslagen; De Nederlandsche Bank, “Belegd pensioenvermogen voor risico pensioenfondsen”, De Nederlandsche Bank, Oktober 2010.
3.2
Beleggingen vier pensioenfondsen in olie en gas Tabel 6
Beleggingen vier pensioenfondsen in olie- en gasbedrijven
Pensioenfonds
Aandelen
Obligaties
Totaal Olie en gas
%
Totaal
Olie en gas
%
ABP
82.915
6.838
8,2%
119.322
379
0,3%
PfZW
34.749
2.639
7,6%
33.267
26
0,1%
PME
6.879
220
3,2%
11.798
3
0,0%
BpfBouw
8.376
154
1,8%
12.134
0
0,0%
132.919
9.851
7,4%
176.521
408
0,2%
Vier fondsen
Bron: Zie Hoofdstuk 2.
Zoals blijkt uit Tabel 6 hebben de onderzochte vier pensioenfondsen gemiddeld 7,4% van hun aandelenbeleggingen en 0,2% van hun obligatiebeleggingen belegd in aandelen en obligaties van olie- en gasbedrijven.
-10-
3.3
Beleggingen vier pensioenfondsen in teerzanden Tabel 7
Beleggingen vier pensioenfondsen in teerzanden Aandelen
Pensioenfonds
Obligaties
Totaal
Teerzand
%
Totaal
Teerzand
%
ABP
82.915
605
0,7%
119.322
47
0,04%
PfZW
34.749
256
0,7%
33.267
0
0,00%
PME
6.879
11
0,2%
11.798
0
0,00%
BpfBouw
8.376
6
0,1%
12.134
0
0,00%
132.919
878
0,7%
176.521
47
0,03%
Vier fondsen
Zoals blijkt uit Tabel 7 hebben de onderzochte vier fondsen gemiddeld 0,7% van hun aandelenbeleggingen en 0,03% van hun obligatiebeleggingen belegd in aandelen en obligaties van teerzandbedrijven. Dit zijn olie- en gasbedrijven die geheel of gedeeltelijk in de ontwikkeling en exploitatie van teerzanden actief zijn. De investeringen in deze bedrijven zijn meegeteld naar rato van hun activiteiten in teerzanden. Bij elkaar hebben de vier bedrijfstakpensioenfondsen € 925 miljoen belegd in teerzanden (€ 878 miljoen in aandelen en € 47 miljoen in obligaties).
3.4
Beleggingen alle pensioenfondsen in olie en teerzanden Tabel 8
Beleggingen alle pensioenfondsen in olie en teerzanden
Soort belegging
Totaal waarvan in olie en gas waarvan in teerzand Miljoen €
%
Miljoen €
%
Miljoen €
Aandelen
235.582
7,4%
17.460
0,7%
1.556
Obligaties
328.985
0,2%
760
0,0%
88
Overig
99.343
0,0%
0
0,0%
0
Totaal
663.910
2,7%
18.220
0,2%
1.644
In Tabel 8 wordt een schatting gemaakt van de omvang van de beleggingen van alle Nederlandse pensioenfondsen in olie- en gasbedrijven en in teerzandbedrijven, op basis van de gemiddelde percentages die door de vier onderzochte pensioenfondsen in olie- en gasbedrijven (Tabel 6) en in teerzandbedrijven (Tabel 7) zijn belegd. Van het totale belegde vermogen van alle Nederlandse pensioenfondsen (€ 663,9 miljard), wordt naar schatting 2,7% (ofwel € 18,2 miljard) belegd in olie- en gasbedrijven. In teerzandbedrijven wordt naar schatting door de Nederlandse pensioenfondsen € 1,6 miljard belegd, dat staat gelijk aan 0,2% van hun totale belegde vermogen.
-11-
3.5
Beleggingen in olie en teerzanden per deelnemer
De meeste Nederlandse pensioenfondsen zijn aangesloten bij één van de drie Nederlandse pensioenfondskoepels. Deze koepels geven de volgende cijfers over hun deelnemers: Tabel 9
Aantallen pensioenfondsdeelnemers per koepel
Aantallen x 1000
Totaal
Actieve deelnemers
Gewezen deelnemers
Pensioen gerechtigden
Bedrijfstakfondsen - VB
15.100
4.900
8.100
2.100
2.000
900
500
600
87
48
20
19
17.187
5.848
8.620
2.719
Ondernemingsfondsen - OPF Beroepsfondsen - UvB Totaal
Bronnen: VB, “Home”, Website Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen (www.vb.nl), Bezocht in december 2010; OPF, “Over OPF” Website Stichting Ondernemingspensioenfondsen (www.opf.nl), Bezocht in december 2010; UvB, “De UvB”, Website De Unie van Beroepspensioenfondsen (www.uvb.nl), Bezocht in december 2010.
Uit Tabel 9 blijkt dat de Nederlandse pensioenfondsen ruim 5,8 miljoen actieve deelnemers, ruim 2,7 miljoen gepensioneerden en 8,6 miljoen gewezen deelnemers hebben. Het totaal komt uit op een groter getal dan de Nederlandse bevolking op dit moment groot is. Dit wordt veroorzaakt doordat Nederlanders die tijdens hun loopbaan een of meerdere malen van werkgever zijn veranderd, vaak aan verschillende pensioenfondsen premies hebben betaald. Als zij inmiddels geen premies meer betalen aan een bepaald fonds, maar ook nog niet gepensioneerd zijn, worden ze als gewezen deelnemers geregistreerd. We gaan er hier vanuit dat de meeste gewezen deelnemers nu deelnemer zijn van een ander pensioenfonds. Daarom schatten we het aantal Nederlanders aangesloten bij een pensioenfonds op 8.567 miljoen (deelnemers + gepensioneerden). Tabel 10 Beleggingen per deelnemer in olie en teerzanden in 2009 Totaal
waarvan in olie en gas
waarvan in teerzand
Totaal beleggingen (miljoen €)
663.910
18.220
1.644
Beleggingen per deelnemer (€)
77.496
2.127
192
Zoals aangegeven in Tabel 10, schatten we dat per Nederlandse pensioenfondsdeelnemer € 2.127 is belegd in olie- en gasbedrijven, waarvan € 192 in teerzandolie.
-12-
Bijlage 1 Bedrijvenlijst: olie en gasindustrie 3D Oil AbenteuerResourcesCp Abraxas Petro Accel Energy Ag Activa Resources Adams Resources Additives & Petr Adelaide Energy Adino Energy Adira Energy Admiral Bay Res Advance Energy Advantage Oil & Aed Oil Afren Africa Oil African Petro Afriquia Gaz Afroil Aganneftegaz-Brd Ais Resources Aladdin Oil & Ga Alamo Energyr Alange Energy Alberta Oilsands Alberta Star Dev Alcorn Gold Res Alexandria Miner Algonquin Oil&Gs Alkane Allenergy Alliance Oil-Sdr Allied Energy In Alon Natural Gas Alon Usa Energy Alpetro Resource Altacanada Energ Altagas Altex Industries Altus Exploratio Amadeus Energy Amber Resources American Energy American Enrgy G American Gold Re American Natural American Oil & G American Resourc Americas Petroga Amerisur Resourc Amhn Aminex Amurneft-Rts Brd An Pha petroleum Anadarko petroleum Andatee China Anderson Energy Angle Energy Anglo Canadian O Antares Energy L Anterra Energy-A Antrim Energy Aoc Holdings Apache ApOil And Gas Apex Resources G Apollo Gas Apollo Resources Appell petroleum Applied Natural Approach Resourc April Energy Arabian Amer Dev
Arc Energy Tr-Ut Arc Resources Lt Arcan Resources Archer petroleum Argos Resources Argosy Energy Arkanova Energy Arsenal Energy I Artek Exploratio Ascent Resources Asherxino Asian Oilfield Aspen Explor Astra Romana Sa Athabasca Oil Sa Ati petroleum Atikwa Resources Atlas Energy Atp Oil & Gas Attock petroleum Attock Refinery August Energy Aurelian Oil & G Aurora Oil And G Austex Oil Austin Explorati Austral Can Oil Australian Oil Australian Oil Avalon Oil And G Avenue Group Avner Oil - Lp Avoca Avondale Resourc Awe AwilDrilling Axis Energy Aztec Oil & Gas Bahamas petroleum Bandanna Energy Bangchak petroleum Bankers petroleum Baraka petroleum Barnwell Inds Base Oil & Gas L Bashneft-Cls Basic Energyr Bass Strait Oil Bayou City Explo Bayshore petroleum Baytex Energy-Un Beach Energy Bepetroleum Bedford Energy I Bellamont Expl-A Bellatrix Explor Belozerneft-Brd Benakat petroleum Benchmark Oil Bengal Energy Benzina As BerkleyResources Berry Petrol-A Bg Group Bharat Petrol Bill Barrettr Birch Lake Energ Birchcliff Energ Black Dragon Res Black Dragon Res Blackbird Energy Blackbird Petrol Blackdog Resourc
Blackhawk Resour Blackpearl Resou Blacksands Petro Blacksteel Energ Blaze Energyr Blue Dolphin Ene Blue Energy Blugrass Energy Bmb Munai Bnk petroleum In Bnp Resources-A Bolivar Energy C Bonanza Resource Bonavista Energy Bontan Bonterra Energy Border petroleum Borders & Southe Boss Energy Bounty Oil & Gas Bow Energy Bowleven Bowood Energy In Bp Bp Prud Bay-Rtu Bpi Energy Holdi Bpz Resources In Breitburn Energy Bridge Energy As Bridge Resources Brigham Explor Brightoil Petro Brit Ctrl Oilfld Brixton Energy C Brodie Explor Brookemont Capit Buccaneer Energy Bucking Horse En Burleson Energy Buru Energy Bypetroleum P C&C Energia C2E Energy Cabot Oil & Gas Cadogan petroleum Cairn Energy Cairn India Calibre Energy I California Oil & Callon petroleum Caltex Aust Calvalley Petr-A Camac Energy Can Imperial Ven Canadian Natural Res Can Quantum Ener Canacol Energy L Canada Energy Pa Canada Gas Canadian Energy Canadian Oil Rec Canadian Oil San Canadian Oversea Canadian Phoenix Canadian Spirit Canary Resources Candax Energy In Cannabis Science Cano petroleum I Canoel Internati Canoro Resources Cantex Energy Capital Oil Ab
-13-
Carmel Energy In Carnarvon Petrol Carpathian Resou Carrizo Oil&Gas Cascade Energy I Caspen Oil Caspian Energy I Caspian Holdings Caspian Oil & Ga Caza Oil & Gas Cbm Asia Develop Celtic Explorati Cenovus Energy Central Natural Central Petrol Centric Energy C Century petroleum Cepsa Cequence Energy Cgx Energy Champion America Chancellor Group Chariot Oil & Ga Cheetah Oil & Ga Chemoil Energy Cheniere Energy Chennai petroleum Chernogorneft-$ Chesapeake Energ Chevron Chevron Lubrican Chevron Oil Nige Cheyenne Resourc China Aviation China North East China petroleum-H China Yili Petro Chinook Energy I Cimarex Energy C Ch Energyr Circle Oil Circumpac Energy Cirrus Energy Ckx Lands Clayton Williams Cnooc Coastal Energy Cobalt Internati Cobra Venture Coho Energy Colorado Wyoming Columbus Energy Comet Ridge Commonw Oil Ref Comodoro Rivadav Companhia Mozamb Compass petroleum Compton Petro Comrep Sa Ploies ComstockResources Concho Resources Confidence Petro Connacher Oil& G Conocophillips Conoil Conquest petroleum Constellation En Contact Explor Contango Oil & G Contl Energy Crp Contl petroleum ContlResources/Ok Cooper Energy Lt
Copper Creek Gol Corridor Resour Cosmo Oil County Line Ener Cove Energy Credo petroleum Crescent Point Creston Resource Crestwood Midstr Crew Energy Crimson Explorat Critical Point R Crocotta Energy Cross Timbers Tr Crosspoint Energ Crown Oil & Gas Crown Point Vent Cubic Energy Cue Energy Res Culane Energy Cumberland Oil & Curlew Lake Reso Cvr Energy Cygam Energy Cygnus Oil And G Cypress Hills Re Daesung Industri DaleResources Daulton Capital Daybreak Oil & G Daylight Energy Deep Rock Oil & Deep Well Oil An Deethree Explora Dejour Enterpris Delek Drillin-Lp Delek Energy Sys Delek Group Delek Resources Delek The Israel Delek Us Holding Deloro Resources Delphi Energy Delta Oil & Gas Delta petroleum Denbury Resource Derek Oil & Gas Desert Mining Desire Petrol Desmarais Energy Det Norske Oljes Detector Explor Detubari Sonde S Devin Energy Devon Energy Diaz Resources Discovery Oil Diversified Oil Dno Internationa Dogan Holding Domestic Energy Dominion Energy Dominion Petrol DominionResourcesBlk Donnybrook Energ Doral Energyr Dorchester Miner Double Eagle Pet Dove Energy-Cl A Doxa Energy Dragon Oil Drillsearch Ener Dualex Energy In Dub Oil Dune Energy Durum Energy
Eagle Explor Eagle Ford Oil & Eagle Rock Energ Eagleford Energy Earth Heat Resou Earthstone Energ East West Petrol Eastern Amer Gas Eastern Star Gas East-Siberia-Brd Eca Marcellus Tr Ecopetrol Eden Energy Edge Resources Egdon Resources Egpi Firecreek I Elndor Minera Eldorado Explora Elixir petroleum Elk petroleum Lt Elkwater Resourc Elnusa Ember Resources Emerald Bay Ener Emerald Oil & Ga Emerge Oil & Gas Emerick Resource Empire Energy Empire Oil & Gas Empire Petro Empresa petroleumr Empresaspec Empyrean Energy Encana Encore Energy-Lp Encore Oil Endeavour Intern Endev Enegi Oil Energas Res Energen Energi Mega Pers Energy Finders I Energy Partners Energy Worldr Energy Xxi Bermu Enerjex Resource Enerplus Resour Enhanced Oil Res Eni Lasmo -Ut Eni Spa Enquest Entek Energy Enterprise Energ Enviro Energy In Environmental En Enviroxtract Eog Resources Epsilon Energy Eqt Equal Energy Equital Erg Spa Erhc Energy Eromanga Hydroca Essar Energy Essar Oil Esso Malaysia Esso S.A.F. Esso Thailand Eterna Oil & Gas Eternal Energy C Eurasia Energy L Eurogas Eurogas Eurogas Internat
Euromax Resource Europa Oil & Gas European Gas Ev Energy Partne Evolution Fuels Evolution Petrol Exact Energy Res Exall Energyr ExResources I Exile Resources Exillon Energy P Exoma Energy Exterra Energy I Exxon Mobil Fairborne Energy Fairwest Energy Falcon Oil & Gas Falkland Oil & G Far East Energy Far Faroe petroleum Fec Resources In Fellows Energy Fidelis Energy Fieldpoint Pet Flair petroleum Flying A petroleum Force Energyr Forent Energy Forest Gate Ener Forest Oil Formosa Petroche Fortress Energy Fortune Oil Forum Energy Fred Olsen Produ Freehold Royalty Freestone Resour Frontera Resourc Frontier Energy Frontier Oil Frontier Resourc Fuji Kosan Fx Energy Gail India Galaxy Energy Gale Force Petro Galleon Energy-A Gallic Energy Lt Galp Energia-B Gas Plus Gas2Grid GasEnergy Gasfrac Energy Gasol Gastar Explorati Gastem Gateway Energy Gazprom Gaz-Servis-$ Gb Energy Geo petroleum Geoglobal Resour Geomark Explorat Geomet Geopark Holdings Geopetro Resourc Georesources Giant Oil & Gas Ginger Oil G-Inno Systems C Giprovostok-Brd Givot Olam Oil Gladstone Energy Glen Rose Petrol Glob Exploration
-14-
Global Ener-Regs Global Oil & Gas Global Partners Global petroleum Gmx Resources Gnc Energy Golar Lng Energy Gold Oil Golden Apple Oil Golden Gate Petr Golden Oil/De Goodrich Petro Gran Tierra Ener Gran Tierra Exch Grand Gulf Energ Granite Hacarmel Great Easter-Gdr Great Pacific In Green Dragon Gas Green Star Energ Green Technology Greenfields Petr Greenpower Energ Greenvale Mining Groundstar Res Gs Holdings Gsv Guardian Explora Guijarral Resour Gujarat Energy R Gulfast Oil & Gulf Keystone Pe Gulf petroleum Gulf Shores Res Gulf United Ener Gulf Western Pet Gulfport Energy Gulfsands Petrol Gulftex Drilling Habanero Res Haike Chemical G Hankook Shell Hardy Oil & Gas Harvest Natural Hawk Exploration Hawkley Oil And Heartland Oil & Hellenic Petro Hemi Energy Grou Hemisphere Energ Heritage Oil Hess Heunggu Oil Hindustan Oil Ex Hindustan Petro Hkn Holloman Energy Holly Horizon Oil Houston American Hrt Participacoe Hubei Minkang Ph Hugoton Gas Tst Hugoton Royalty Huntington Explr Husky Energy Hyperdynamics Cp Icon Energy Idemitsu Kosan C Igas Energy Ignis petroleum Ikarus petroleum Imperial Lt Imperial Oil Imperial Petro Imperial Resourc
Impress Energy L Ina Industrija Independent Reso Index Oil & Gas Indian Oil Indigo Explorati Indocan Resource Indus Gas Infinity Energy Innamka Petro Inoc Dead Sea Lp Inpex Insight Energy Insignia Energy In-Solve Interline Res Interlink Petr Interoil Interoil Explora Interra Resource Intervision Netw Intl Front Res Intl Oil & Gas Intl Sovereign E Iofina Ironhorse Oil & Israel Opportuni Isram IsramNegev Ithaca Energy In Ivanhoe Energy Jacka Resources Japan petroleum Jkx Oil & Gas Jmg Exploration Joel-Jerusalem John D Oil & Gas Jordan Oil Shale Jordan petroleum Jsx Energy Junex Jupiter Energy L Jura Energy Jx Hd K2 Energy Kairiki Energy Kallisto Energy Kampac Intl Kanto Natural Ga Karoon Gas Austr Karpovskiy Sever Kea petroleum Pl Keg Central Euro Kenartha Oil & G Kestrel Energy Key petroleum Lt Keyera Facilitie Kfg Resources Khabarovsk O-Brd Kierland Resourc Kilgore Oil King Resources Kingslake Energy Kirovogradgaz Kiwi Intl Res Kmg Ep Kmk Munai Jsc Knight Energy Kodiak Energy In Kodiak Oil & Gas Koko petroleum I Kov Krasnoyarskn-Brd Kuban- Rts Board Kukdong Oil & Ch Kunlun Energy
L&M Energy Lakes Oil Nl Lands End Resour Lansdowne Oil & Lapidoth Israel Lapidoth-Heletz Lariat Energy Lt Leed petroleum P Legacy Oil + Gas Legacy Reserves Lenagaz Oao-Brd Lenaneftgaz-$Brd Leni Gas & Oil P Lexam Explor Lexaria LexiRes Intl Lighthouse Petro L Energy Linn Energy Llc Lion Energy Lion Energy Liquefied Natura Litewave Ll&E Royalty Tst Lng Energy Loma Oil & Gas Lone Star Intl Longford Energy Longreach Oil Longreach Oil & Longwei petroleum Loon Energy Lotos Lottaal Lucas Energy Lukoil Beopetrol Lukoil Oao-Cls Lundin Internati Lundin petroleum Lux Energy Lynden Energy Madalena Venture Magellan Energy Magellan Petro Magnum Energy In Magnum Hunter Re Mammoth Energy G Manas petroleum Mangalore Refine Mangistaumunaiga Manitok Energy I Maple Energy Marathon Oil Marauder Resourc Mari Gas Maridive & Oil S Marine Accurate Marine Petro Tst Marion Energy Lt Marksmen Energy Mart Resources Mass petroleum I Matachewann-A Matra petroleum Matrixx Resource Maurel Et Prom Maverick Drillin Maverick Energy Maverick Mineral Maverick Oil & G Max petroleum Pl Maxim Resources Maxtech Ventures Mcchip Resources Mclaren Resource Mcmoran Explorat
MedEnergi Itl Mediterranean Oi Meg Energy Megawest Energy Megionneftegaz MelroseResources Meravest Cap.Ag Mercantile Resou Mesa Offshore Tr Mesa Rylty Trust Metalore Res Metgas MexEnergy Crp Mgm Energy Mi Chang Oil Micron Enviro Sy Midor Midway Energy Lt Miller petroleum MinerResource Misumi Mobil Nigeria Moby Oil & Gas L Modena Resources Modiin - Lp Module Res Mogul Energy Int Mol Hungarian Molopo Energy Lt Monarch Energy L Monarch Gulf Exp Monitor Energy Monogram Energy Monument Resour Mooncor Oil And Mora Ven Holding Morgan Creek Ene Morumbi Oil & Ga Moscow Oil Mosnefteprod-Brd Motor Oil-Hellas Mount Dakota Ene Murman-Rts Board Murphy Oil Mv Oil Trust Mvp Holdings Nal Oil & Gas-Ut Nanotech Industr Naphtha Explo-Lp Naphtha Israel Nation Energy In National petroleum Nationwide Utili Natl Energy Grp Natl Ref Nautical petroleum Neftebitum-Brd Neftemarket-Brd Neon Energy Ness Energy Intl Neste Oil Oyj NetEnergy Nevtah Cap Mgmt New Frontier Ene New Guinea Energ New Standard Ene New Zeal Oil&Gas New Zeal Refinin Newfield Explora Newton Energy Nexen Next Alternative Nextraction Ener Nexus Energy Nido petroleum Nighthawk Energy
-15-
Niko Resources Nimin Energyr Nis Ad Novi Sad Nitro petroleum Nizhnevartov-Brd Noble Energy Nordic Oil & Gas Nordic Petrol Norse Energyr North Amer Oil North Energy Asa North Euro Oil North Peace Ener North West Oil G Northamerican En Northern Offshor Northern Oil And Northern Petro Northern Spirit Northern Sun Exp Northwest Oil & Norwegian Energy Norwest Energy NorwoodResources Nostra Terra Oil Nova Natural Res Novatek Oao Novoil-Brd Novosibirsknef-$ Novus Energy Nuloch Resources Nuvista Energy Nwest Energyr Nyvatex Oil Oakridge Energy Oando Oasis petroleum Obnyeftegazgeo-$ Occidental Pete Octagon 88 Resou Octanex Nl Odin Energy Odyssey Energy Odyssey petroleum Ogx-Ord Oil & Gas Develo Oil & Gas Explor Oil & Natural Ga Oil Basins Oil India Oil Optimization Oil Refineries L Oil Search Oilex Oilsands Quest I Ojai Oil Oklahoma Energy Okta Skopje Oman Oil Market Omda Oil & Gas I Omnitek Engineer Omv Ag Omv Petrom Sa Ona Power One World Invest Opal Energy Open Range Energ Opti Canada Oracle Energy Orbit petroleum Orca Explorati-B Oren Oil Asa Oriental Energ-A Oriental Petro-A Orion Oil & Gas Orion petroleum
Orleans Energy L Oromin Explorati Orsknefteorgs-B$ Osage Exploratio Ose Otto Energy Ouhua Energy Outback Oil & Mi Oy P/F Atlantic Pet Pa Resources Pac Energy & Mng Pace Oil And Gas Pacific Paradym Pacific Rubiales PaIntegrated Pacrim Energy Painted Pony P A Pak Oilfields Pak Refinery Pak State Oil Pakistan petroleum Palliser Oil & G Palo Duro Energy Paloma Resources Pan Orient Energ Pan Pacific Pete Pancontinental Panhandle Oil-A Panoro Energy As Panterra Resourc Pantheon Resourc Parafin ParamaxResources ParamountResources-A Parex Resources Paris Energy Park Place Energ Patch Internatio Patriot Energy C Patriot petroleum Pavlodar Petroch Paxton Energy Paz Oil Pegasi Energy Re Pengrowth Energy Penn Virginia Penn West Energy Pennant Energy I Pennine petroleum Permian Basin Perpetual Energy Petra petroleum Petrel Resources Petro America Petro Dev Petro Manguinhos Petro Matad Petro Novus Ag Petro Vietnam Sg Petroamerica Oil Petrobakken En-A Petrobank Energy Petrobras-Pref Petroceltic Int Petrochina-H Petrodorado Ener Petroenergy Reso Petroglobe Petrogrand Ab Petrohawk Energy Petrohunter Ener Petrokamchatka P Petrol Dd Ljublj Petrol Ofis-A Sh Petrol Oil & Gas
Petrolatina Ener petroleumra Chaco petroleumra Del Petrolia Petrolifera Petr Petrolimex Gas J Petrolimex Hano Petrolimex Petro Petrolina Holdin Petrolinv Petrolympic Petromanas Energ PetrominResources Petrominerales L Petrominerals Petron Petronas Daganga Petronas Gas Bhd Petroneft Resour Petroperu Petroplus Holdin Petroquest Energ Petro-Reef Res Petrostar Petrol Petroworth Resou Petsec Energy Peyto Energy Tru Pgnig Philodrill Phoenix Can Oil Pilgrim petroleum Pine Cliff Energ Pinecrest Energy Pinnacle Gas Res Pioneer Natural Pioneer Oil &Gas Pioneer Southwes Pknorlen Plains Explorati Planet Gas Platina Energy G Platinum Energy Pnoc Explorati-B Po Valley Energy Polyard Petro Poplar Creek Res Postrock Energy Powder River Pet Power Oil & Gas Praire West Oil Prairie Energy I Prd Energy Premier Energy Premier Oil Premium petroleum President Petrol Primary petroleum Primeenergy Primegen Energy Primeline Energy Primera Energy R Primorneftep-Brd Proam Explor Progress Energy Promesa Prospex Resource Providence Resou Providence Resou Provident Ener-U Pryme Oil And Ga Ptt Aromatics Ptt Expl & Prod Ptt Pcl Pv Gas North Jsc Pyramid Oil Qep Resources In
Quadrise Fuels Quantum Energy I Quest Oil Quest petroleum Questerre Energy Quetzal Energy L Quicksilver Res Qwick Media Rabigh Refining Radial Energy In Rafo Sa Raimount Energy Ram Energy Resou Ramba Energy Rancher Energy C Range Resources Range Resources Ratio Oil Exp-Lp Rawson Resources Razor Resources Realinvests Ag Realm Energy Int Red Fork Energy Red Sky Energy L Redwater Energy Reef Resources Regal petroleum Regal Resources Regency Energy P Relapasa Relentless Resou Reliable Energy Reliance Inds Renegade petroleum Repsol Ypf Sa Resaca Explor-Di Reserve Petrol Resolute Energy Rex Energy Ria Resources Rialto Energy Lt Riata Resources Ring Energy Ripper Oil And G Rms Systems Roc Oil Rock Energy Rockhopper Explo Rocksource Asa Rodinia Oil Rompetrol Rafina Rosetta Resource Rosneft Dagn-Brd Rosneft Oil Rosneft-Alt Rosneft-Kurg-Brd Roxi petroleum P Royal Dutch Sh-A Royale Energy Royalite petroleum Running Fox Res Ryazneftech-Brd Sabine Royalty Saccharum Energy Sacoil Holding L Sagres Energy In Sahara Energy Lt Salamander Energ Samir Samoth Oilfield Samson Oil & Gas San Juan Basin San Leon Energy San-Ai Oil Sandoil Sandridge Energy
-16-
Santos Saras Spa Saratoga Res/Tex Saratovnefte-Brd Saratovsky Npz-$ Sasol Savanna East Afr Saxon Oilmpan Sea Dragon Energ Sea Production L Sears Oil And Ga Seaview Energy-A Second Wave Petr Sefton Resources Selan Exploratio Sentinel Rock Oi Sentry petroleum Serica Energy Pl Shamaran petroleum Shannon Internat Sharon Energy Shell Ci Shell Gas Lpg Shell Oman Marke Shell Pak -Pbs Shell Refining Shelton petroleum Shengrui Resourc Shenzhen Guang-A Showa Shell Siam United Serv Siamgas & Petro Siberian Energy SierraResourcesGroup Silver Star Ener Silverbirch Ener Simba Energy Sinanen Sino Gas & Energ Sinopec Shando-A Sinostar Pec Hol Sirius petroleum Sk Energy Sky petroleum In Skywest Energy C Slavneft-Brd Slavneft-Megio-$ Slavneft-Ya-$Brd Slovnaft A.S. Sm Energy Snrg Sociedad De Inve SoIntl Softrock Mnrls S-Oil Solara Explora-A Solimar Energy L Solo Oil Soma petroleum L Somerton Energy Sonde Resources Sonora Gold & Si Sonoran Energy I Sound Oil Source petroleum South China Res South Sea Petrol South Texas Oil Southern Pacific Southern Star En Southern Union Southfield Energ Southwest O&G Xa Southwestrn Engy Spartan Explorat Spindletop O&G
Spitfire Oil Stallion Group Standard Energy Standard Explora Standard Oil Star Energy Statesman Resour Statoil Asa Statoil Fuel Stealth Energy I Stealth Ventures Sterling Energy Sterling Oil & G SterlingResources Stetson Oil And Stone Energy Storm Resources Strat petroleum Strata Oil & Gas Strategic Americ Strategic Oil & Stratum Holdings Stream Oil & Gas Strike Energy Lt Striker Oil & Ga Strong Petrochem Stuart petroleum Sun Cal Energy I Sun Resources Nl Sun River Energy Suncor Energy Sundance Energy Suno Sunorca Developm Sunset Energy Lt Superior Oil&Gas Sure Energy Surge Energy Surge Global Ene Surgutneftegas SuroEnergy In Swede Resources Swift Energy Syngas Syntroleum Tag Oil Talisman Energy Tamarack Valley Tamm Oil And Gas Tango petroleum Tap Oil Target Energy Lt Tatneft-Cls Tatnefteprom-Brd Tatonka Oil And Taurus Energy Ab Tbx Resources Tearlach Resourc Tekoil & Gasr
Tel Offshore Tst Tengas Terax Energy Terra Energyr Terrex Energy In Tesoro Tethys Oil Ab Tethys petroleum Texalta Petro Texas Pac Land Texas Vanguard Texhoma Energy I Texon petroleum Tg World Energy Thai Oil Pcl Thunderbird Ener Tide Water Oil Tidelands-B Tmt Resources Tnk-Bp Hold-Brd Tnk-Yaroslavl Toa Oil Tonengen Sekiyu Tongyang Cement Torch Energy Roy Toreador Res Torque Energy In Torrent Energy C Tot Energy Totalte D'Ivo Total Gabon Total Nigeria Pl Total petroleum Total Sa Touchstone Explo Tower Energy Tower Resources Tradestar Resour Trafina Energy-A Transact Energy Transamerican En Trans-Asia Oil Transatlantic Pe Transerv Energy Transeuro Energy Transglobal Res Transglobe Energ Transmeridian Ex Trans-Pacific Ae Traverse Energy TrekResources/De Triangle Energy Triangle petroleum Tribute Res Trilogy Energy C Tran Capital Trioil Resourc-A Triple 8 Energy Triton American
Tri-Valley True North Energ Tudor Tulaneftepro-Brd Tullow Oil Tupras Turcas Petrol Turner Valley Oi Tuscany Energy Tveroblgaz-Brd Twin Butte Energ Twopetroleums Txo Tyner Resources Udmurtgeolog-Brd Udmurtneft-Brd Ufaneftekhim-Cls Ufimskij Npz-$Us Ukrnafta Ultra petroleum Union Vent & Pet Unipetrol Unitech Energy United Dixie Res United Energy Gr United Hunter Oi United Reef Universal Energy Universal Wing T Unx Energy Urals Energy Pub Us Natural Gas C Us Oil & Gas Usa Superior Ene Usd Energy VaalEnergy Valero Energy Valeura Energy I Valiant petroleum Valor Energyr Valparaiso Energ Vanguard Natural Vanoil Energy Lt Varyeganneft-$Us Varyeganneft-Cls Vast Exploration Vecta Energyr Veno Ventspils Nafta Veraz petroleum Vermilion Energy Vero Energy Victoria Oil & G Victoria Petro Victory Energy C Visa Industries Volga Gas Voyager Oil & Ga Voyager petroleum
-17-
Vtex Energy Vung Tau petroleum W&T Offshore Waldron Energy C Warren Resources Warrior Energy N Wavefire.Com Wedge Energy Int Wellstar Energy Wentworth Energy Wentworth Resour Wessex Explorati West Isle Energy Westamerica Westbridge Energ Western Gas Part Western Plains P Western Refining Western Standard Westernzagros Westfire Energy Westmount Energy Westralian Gas Westside Lt Whitecap Resourc Whiting petroleum Whiting Usa Trus Wild Brush Energ Wild Stream Expl Williams Partner Wilson Mines Wind River Energ Winstar Resource Wintime Energy-A Wn Woburn Energy Pl Woodside Petro Wrangler West En Ww Energy Xcana petroleum Xcite Energy X-Terra Resource Xtract Energy Xxl Energy Yakutgazprom-Cls Yangarra Resourc Yaroslavnefteorg Yinfu Gold Yoho Resources I Ypf Sa-D Zapsibgaspro-Brd Zargon Energy Tr Zerah Oil Gas Ex Zhaikmunai -Gdr Zhejiang Haiyu-A Zion Oil & Gas Zodiac Explorati Zone Resources I
Bijlage 2 Bronverwijzingen 1
Oil Sands Infomine, Website OSI, Bezocht in december 2010.
2
Rainforest Action Network, Website RAN, Bezocht in december 2010.
3
Pembina Institute, Website Pembina, Bezocht in december 2010.
4
De Nederlandsche Bank, “Organisatie & Pension fund governance”, De Nederlandsche Bank, November 2010.
5
ABP, Website ABP / Jaarverslag 2009, Bezocht in december 2010.
6
PfZW, Website PFZW / Jaarverslag 2009, Bezocht in december 2010.
7
PME, Website PME / Jaarverslag 2009, Bezocht in december 2010.
8
BPF Bouw, Website BPF Bouw / Jaarverslag 2009, Bezocht in december 2010.
-18-
