Hogeschool West – Vlaanderen Departement HIEPSO Studiegebied Gezondheidszorg OPLEIDING - ERGOTHERAPIE R. De Rudderlaan, 6 8500 Kortrijk
Een boeket vol geuren. De ervaringen met aromatherapie bij volwassenen met depressieve stoornissen en/of angststoornissen.
Scriptie aangeboden tot het behalen van de titel van Bachelor in de ergotherapie.
SOPHIE FIEUW Juni 2008
Onder begeleiding van: Els Vanden Berghe en Ann Van Hoorde
WOORD VOORAF In de eerste plaats wil ik Els Vanden Berghe en Ann Van Hoorde, mijn promotors en tegelijk stagebegeleiders, bedanken voor de goede begeleiding, het vele lees – en verbeterwerk, hun advies en niet te vergeten de leuke stageperiode. Natuurlijk wil ik ook de heer Frank Dejonghe, mijn scriptiebegeleider vanuit de opleiding, bedanken voor zijn vele lees – en verbeterwerk en het geven van zijn advies. Op het einde van mijn studie wil ik graag mijn ouders bedanken, voor hun vele steun en hulp en ook dat zij mij de kans tot studeren hebben gegeven, want zonder dit alles was ik nooit zo ver als nu gekomen. Ook wil ik graag mijn vriend bedanken voor zijn steun en de tijd die hij mij heeft moeten missen. Daarnaast wil ik nog mijn dankwoord uitbrengen voor de mensen die hun hulp hebben aangeboden door het lezen van mijn scriptie om er taal – en typfouten uit te halen, om er hun bemerkingen over te geven en om tips mee te geven. En tenslotte wil ik ook nog Biover NV en Weleda bedanken voor het toesturen van enkele toepasselijke geuren, brochures en hun hulpbereidheid. Sophie Kortrijk, mei 2008
INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF ...................................................................................................... 3 INHOUDSOPGAVE .................................................................................................... 4 VOORAFGAANDE WOORDVERKLARING .............................................................. 8 GEBRUIKTE AFKORTINGEN ................................................................................. 13 ALGEMENE INLEIDING ........................................................................................... 15 DEEL I: THEORIE ..................................................................................................... 17 Inleiding.................................................................................................................... 17 1
Wat is aromatherapie? ..................................................................................... 18 1.1 Inleiding ....................................................................................................... 18 1.2 Definitie/omschrijving ................................................................................. 18 1.3 Definitie/omschrijving aromatische oliën .................................................... 18 1.3.1 Algemene kenmerken van aromatische oliën ..................................... 19 1.3.2 De werking van aromatische oliën ...................................................... 19 1.4 Hoe worden ze gewonnen? ....................................................................... 21 1.5 Geschiedenis ............................................................................................. 22 1.6 Besluit ......................................................................................................... 22
2
Het gebruik van aromatherapie ....................................................................... 23 2.1 Inleiding ....................................................................................................... 23 2.2 Atmosferische verspreiding ........................................................................ 23 2.2.1 Verstuiven en verdampen .................................................................... 23 2.2.1.1 Aromalamp ....................................................................................... 23 2.2.1.2 Aromastone ...................................................................................... 23 2.2.1.3 Breathe easy .................................................................................... 24 2.2.1.4 Aromastream .................................................................................... 24 2.2.1.5 Whisper ............................................................................................ 24 2.2.1.6 Easy driver ....................................................................................... 24 2.2.1.7 Bamboo ............................................................................................ 24 2.3 Dermatologisch gebruik ............................................................................. 25 2.3.1 Massage ............................................................................................. 25 2.3.2 Bad ..................................................................................................... 26 2.3.3 Topisch gebruik ................................................................................... 26 2.4 Inname ....................................................................................................... 27 2.5 Besluit ......................................................................................................... 27
3
Doelgroep: Depressieve stoornissen en angststoornissen ......................... 28 3.1 Inleiding ....................................................................................................... 28 3.2 Omschrijving depressieve stoornis ............................................................. 28 3.3 Omschrijving angststoornis ........................................................................ 29 3.4 Diagnosevorming ....................................................................................... 30 3.5 Indeling depressieve stoornissen ................................................................ 31 3.5.1 De primaire depressieve stemmingsstoornis ...................................... 31 3.5.2 De secundaire depressieve stemmingsstoornis .................................. 33
3.6 Indeling angststoornissen .......................................................................... 34 3.6.1 Fobieën ................................................................................................ 34 3.6.2 Paniekstoornis ..................................................................................... 35 3.6.3 Obsessieve compulsieve stoornis (dwangstoornis) ............................. 35 3.6.4 Gegeneraliseerde angststoornis (piekerstoornis)................................. 35 3.6.5 Posttraumatische stress stoornis ......................................................... 36 3.7 Besluit ......................................................................................................... 36 4
Efficiënte oliën bij depressie en angst ........................................................... 37 4.1 Inleiding ....................................................................................................... 37 4.2 Depressie ................................................................................................... 37 4.2.1 Basilicum: Methylchavicol .................................................................... 37 4.2.2 Bergamot: Linalylacetaat ..................................................................... 38 4.2.3 Geranium bourbon: Citronellol ............................................................. 38 4.2.4 Neroli/Oranjebloesem: Linalol .............................................................. 39 4.2.5 Pepermunt eucalyptus: 1.8 - cineol ...................................................... 39 4.2.6 Sandelhout West: Santalol ................................................................... 39 4.2.7 Spijklavendel: 1.8 - cineol .................................................................... 40 4.2.8 Ylang – ylang: Linalol ........................................................................... 40 4.2.9 Zoete sinaasappel: Limoneen .............................................................. 40 4.3 Angst .......................................................................................................... 42 4.3.1 Basilicum: Methylchavicol .................................................................... 42 4.3.2 Bergamot: Linalylacetaat ..................................................................... 42 4.3.3 Marjolein: Terpineen ............................................................................ 42 4.3.4 Neroli/Oranjebloesem: Linalol .............................................................. 43 4.3.5 Sandelhout West: Santalol ................................................................... 43 4.3.6 Spijklavendel: 1.8 - cineol .................................................................... 44 4.3.7 Ylang – ylang: Linalol ........................................................................... 44 4.3.8 Zoete sinaasappel: Limoneen .............................................................. 44 4.4 Besluit ......................................................................................................... 45
5
Behandelmethoden .......................................................................................... 46 5.1 Inleiding ....................................................................................................... 46 5.2 Psychoanalyse ........................................................................................... 46 5.3 Cognitieve gedragstherapie ....................................................................... 46 5.4 Medicamenteus ........................................................................................... 47 5.4.1 Antidepressiva .................................................................................... 47 5.4.2 Kalmerings – of slaapmedicijnen of angstremmers ............................. 47 5.5 Elektroconvulsietherapie ............................................................................ 48 5.6 Alternatieve/complementaire behandelmethoden ...................................... 49 5.6.1 Aromatherapie ..................................................................................... 49 5.6.2 Fytotherapie of kruidengeneeskunde ................................................... 49 5.7 Besluit ......................................................................................................... 49
6
Link met ergotherapie ..................................................................................... 50
Besluit ...................................................................................................................... 51
DEEL II: PRAKTIJK .................................................................................................. 51 Inleiding.................................................................................................................... 51 7
Voorstelling van het Psychiatrisch Ziekenhuis ............................................ 52 7.1 Inleiding ....................................................................................................... 52 7.2 Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie..................................................... 52 7.2.1 De zorgprogramma’s ........................................................................... 52 7.2.1.1 Volledige opname............................................................................. 52 7.2.1.2 Daghospitalisatie .............................................................................. 55 7.2.1.3 Nazorg en revalidatie ....................................................................... 55 7.2.1.4 Psychiatrische zorg thuis .................................................................. 55
8
Voorstelling van de patiënten ......................................................................... 56 8.1 Inleiding ....................................................................................................... 56 8.2 V. M. M........................................................................................................ 56 8.2.1 Algemene informatie ............................................................................ 56 8.3 B. A. ............................................................................................................ 58 8.3.1 Algemene informatie ............................................................................ 58 8.4 S. R. ............................................................................................................ 60 8.4.1 Algemene informatie ............................................................................ 60 8.5 L. R. ............................................................................................................ 62 8.5.1 Algemene informatie ............................................................................ 62
9
De ervaringen met aromatherapie .................................................................. 65 9.1 Inleiding ....................................................................................................... 65 9.2 De vragenlijst .............................................................................................. 65 9.3 Verloop van de sessie ................................................................................. 66 9.4 Basilicum ..................................................................................................... 68 9.4.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 68 9.4.2 Besluit .................................................................................................. 69 9.5 Bergamot .................................................................................................... 71 9.5.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 71 9.5.2 Besluit .................................................................................................. 72 9.6 Geranium .................................................................................................... 73 9.6.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 73 9.6.2 Besluit .................................................................................................. 74 9.7 Marjolein ..................................................................................................... 75 9.7.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 75 9.7.2 Besluit .................................................................................................. 77 9.8 Sandelhout West ......................................................................................... 78 9.8.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 78 9.8.2 Besluit .................................................................................................. 80 9.9 Spijklavendel ............................................................................................... 81 9.9.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 81 9.9.2 Besluit .................................................................................................. 82 9.10 Zoete sinaasappel ....................................................................................... 83 9.10.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 83 9.10.2 Besluit .................................................................................................. 84 9.11 Pepermunt eucalyptus ................................................................................ 85 9.11.1 Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 85 9.11.2 Besluit .................................................................................................. 86 9.12 Ylang – Ylang .............................................................................................. 87
9.12.1 9.12.2
Resultaten uit de enquêtes .................................................................. 87 Besluit .................................................................................................. 88
10 De projectweek ................................................................................................. 89 10.1 Inleiding ....................................................................................................... 89 10.2 De activiteiten in het kader van aromatherapie ........................................... 89 10.2.1 Activiteitenprogramma Het Anker ........................................................ 89 10.2.2 Kwis ..................................................................................................... 89 10.2.3 Het sprekend verleden ......................................................................... 90 10.2.4 Aromatherapie ..................................................................................... 91 10.2.5 Crea ..................................................................................................... 91 10.2.6 Persoonlijke zorg ................................................................................. 91 10.2.7 Hersengym .......................................................................................... 92 10.2.8 Thema .................................................................................................. 92 10.2.9 Muziek ................................................................................................. 93 10.3 Besluit ......................................................................................................... 93 Besluit ...................................................................................................................... 94 Algemeen besluit..................................................................................................... 96 BIJLAGENLIJST .......................................................................................................... Bijlage 1: Bewaren en veiligheid van aromatische oliën ..................................... 98 Bijlage 2: Massage van de handen, de voeten en het gezicht ............................. 99 Bijlage 3: Contra – indicaties bij een massage ................................................... 105 Bijlage 4: Volledige vragenlijst rond de aromatherapie ..................................... 106 Bijlage 5: Patiënteninstrument: aromatherapieboekje ....................................... 107 Bijlage 6: Prijslijst gebruikte aromatische oliën gedurende de scriptiestage.. 109 LITERATUURLIJST ................................................................................................ 110 BRONVERMELDING …………………………………………………………………... 113
VOORAFGAANDE WOORDVERKLARING 1 De woorden die in deze lijst worden verklaard kunt u in het eindwerk terugvinden met bijhorend nummer schuingedrukt tussen haakjes. Zo ook voor de afkortingen. Deel I: Theorie 1. P. 18: Holistisch: bij de behandeling wordt zowel naar het lichaam als naar de geest gekeken. 2. P. 18: Topisch gebruik: plaatselijk gebruik. 3. P. 18: Archetype: het archetype van een aromatische olie is datgene waardoor een persoon de voorkeur geeft aan een bepaalde aromatische olie. Bijvoorbeeld lavendel: deze personen zijn zeer moederlijk, hebben een zachte persoonlijkheid, een prachtige ingesteldheid,… 4. P. 19: Het limbisch systeem: het deel van de hersenen dat beschouwd wordt als zetel van emoties, motivatie en aspecten van het geheugen. Het limbisch systeem behoort tot de lagere delen van de hersenen en ligt in een ring om de hersenstam heen. In het limbisch systeem worden alle gevoels- of sensorische indrukken, waaronder pijnsignalen, afkomstig van zowel binnen als buiten (= zintuiglijk) het lichaam, geïntegreerd tot gevoelens (= emoties en sentimenten). 5. P. 22: Maceratie: aftreksel van hele planten of plantendelen in een plantaardige olie. De plantendelen geven gedurende een maand hun vetoplosbare stoffen af, waardoor een hoogwaardig medicinaal product ontstaat. 6. P. 22: Infusie: het bereiden van een geneesmiddel door de grondstof te overgieten met kokend water en dit gedurende 15 minuten te laten trekken. 7. P. 22: Substantie: kern, stof, inhoud. 8. P. 22: Extraheren: onttrekken, een stof uit een mengsel afscheiden. 9. P. 23: Neurotoxisch: giftig voor het zenuwstelsel. 10. P. 24: Ionisator: een apparaatje dat moleculen een elektrische lading toebrengt. Over het algemeen wordt met een ionisator een apparaatje bedoeld dat in huis gebruikt kan worden om het aantal stofdeeltjes in de lucht te verminderen. Het apparaatje 'sproeit' elektronen de lucht in door een negatieve hoogspanning op een naald te zetten. De elektronen hechten zich aan zuurstofmoleculen, doordat de schadelijke stofdeeltjes positief geladen zijn, wat geneutraliseerd wordt door de negatief geladen zuurstofmoleculen. 11. P. 24: Aërosolverstuiver: een toestel dat zorgt voor de verspreiding van zeer kleine deeltjes van een stof in een gas, gebruikt om geneesmiddelen toe te dienen via inhalatie en via verstuiving in de neus.
12. P. 24: Ultrasoontechnologie: met geluidsgolven. Onder ultrasoon verstaat men trillingen die niet meer met het oor waarneembaar zijn doordat de frequentie hoger is dan 20 kHz. 13. P. 25: Anti – oxiderend: anti – oxidant: stof die de houdbaarheid van levensmiddelen vergroot door deze te beschermen tegen bederf, zoals het ranzig worden van vet en kleurveranderingen. 14. P. 26: Emulgator: verbinding die een emulsie van twee stoffen die anders zouden ontmengen, toch gemengd houdt. Bijvoorbeeld: als je water met olie mengt, krijg je kleine druppeltjes olie verdeeld in het water. Laat je dat staan, dan drijft de olie even later weer boven. Voeg je een emulgator toe, dan blijven die druppeltjes olie in het water zweven. De olie komt niet meer bovendrijven. Het blijft gemengd. 15. P. 28: Somatisch: lichamelijk. 16. P. 31: Manie: een toestand van overdreven opgewektheid, die kan leiden tot een zorgeloze blijdschap, maar ook tot onbeheersbare rusteloosheid en achterdochtigheid. De persoon heeft een overdreven hoge eigendunk, weinig behoefte aan slaap en een sterke spreekdwang. De opgetogenheid past niet in de omstandigheden en de persoon kan onpraktische plannen maken, roekeloos met geld smijten of zich storten in liefdesavonturen. Het concentratievermogen is vaak gebrekkig en gedachten springen van de hak op de tak. In ernstige gevallen kan de manie gepaard gaan met psychotische symptomen, waarbij de waarneming van de eigen persoon en de omgeving verstoord is (en er sprake kan zijn van wanen of hallucinaties). 17. P. 31: Hypomanie: een lichte vorm van manie met een duidelijk verhoogde stemming en drift tot handelen. De persoon heeft minder behoefte aan slaap, is spraakzamer en vrijpostiger da normaal, en heeft het gevoel heel veel aan te kunnen. Het concentratievermogen kan verminderd zijn, maar de persoon is niet zo sterk ontregeld dat hij niet meer normaal kan functioneren in zijn werk of in persoonlijke relaties. De euforie maakt soms plaats voor een verhoogde prikkelbaarheid. 18. P. 31: Dysfore stoornis: dysforie: sombere stemming. 19. P. 31: Melancholie: oude benaming voor een depressie met psychotische kenmerken. Hoewel sommige depressies sluipend beginnen en het lang duurt voor zij als zodanig worden herkend, kan een melancholie ook vrij snel ontstaan. Plotseling vat de overtuiging post dat niets wat je hebt gedaan enige zin heeft gehad, dat alles wat je voor iemand voelde leugenachtig was, dat je er maar beter niet meer kunt zijn. Melancholie is een van de gevaarlijkste en meest dramatische ziekten. Vanuit verlammende angst, schuldwanen, de overtuiging zelfs al dood te zijn kan iemand tot complete stilstand komen. Vanuit de sprakeloze bewegingloosheid van de melancholie kan plotseling een zeer agressieve impuls tot zelfvernietiging optreden. Ook totale uitputting, voedselweigering en uitdroging maken deze ziekte zo dodelijk.
20. P. 31: Wanen: waan: een niet met de werkelijkheid overeenstemmend denkbeeld, dat zich niet laat corrigeren en waarbij de patiënt niet de behoefte heeft om te controleren of het klopt. Bijvoorbeeld grootheidswaan, achterdochtswaan, armoedewaan, ... 21. P. 31: Hallucinaties: waanvoorstelling: de droomachtige waarneming van dingen die niet uit de werkelijkheid voorkomen, maar uit het eigen ik. Voorbeelden hiervan zijn: auditieve hallucinaties (het horen van stemmen, veel voorkomend bij schizofrenie) en visuele hallucinaties (het zien van dingen). 22. P. 33: Hallucinogenen: (of psychedelische middelen) zijn stoffen die hallucinaties opwekken. Het woord hallucineren is afgeleid van het Latijnse woord ‘hallucinare’, dat ‘ronddwalen in de geest’ betekent. Het zijn verslavende middelen die het bewustzijn, het denkproces en de waarneming veranderen. 23. P. 33: Iatrogene middelen: iatrogeen: ontstaan of opgewekt onder invloed van een geneeskundige behandeling. 24. P. 33: Antihypertensiva: bloeddrukverlagende middelen. 25. P. 35: Psychoactieve stoffen: stoffen die een bewustzijnsverandering veroorzaken in je hersenen. 26. P. 35: Obsessie: een ‘obsessie’ is dwangmatig denken, een geestestoestand waarin een persoon bezeten is van een specifiek idee. Een persoon die ergens door geobsedeerd is, kan de gedachten niet uit zijn hoofd zetten, hoewel hij dit meestal wel wil. Het dwangmatig denken leidt vaak tot dwanghandelingen, ook wel compulsies genoemd. Dit behoeft niet altijd pathologisch te zijn. Een obsessie die bij de normale gezonde mens optreedt, is meestal geen blijvende psychische gestoordheid. Is de obsessie wel blijvend, dan spreekt men van een dwangverschijnsel. Een bekende obsessie is stalken. 27. P. 35: Compulsie: ‘compulsie’ is de psychologische term voor een dwangmatige handeling. Dwanghandelingen worden veroorzaakt door angstige gedachten of ideeën die iemand niet meer loslaten (obsessies). Voorbeelden van compulsies zijn: zich kleden volgens een zeer strikt patroon, overmatig vaak de handen wassen, nooit afwijken van vaste reisroutes, altijd alles willen tellen (aritmomanie), overmatig vaak controleren of de deur op slot is. Soms worden verschillende dwangmatige gedragingen samengevoegd tot hele rituelen. Als iemand zijn vaste rituelen niet kan of wil uitvoeren, ontstaat er soms angstig gedrag of zelfs paniek. 28. P. 37: Chemotype: dit is een term die door aromatherapie – chemici gehanteerd wordt om een plant te benoemen die een wat afwijkende chemie heeft van de andere planten van deze soort. De bepaling van het chemotype is nuttig en noodzakelijk omdat de kwalitatieve inhoud van een aromatische olie sterk kan variëren naar biotoop waarin de wilde aromatische plant gegroeid heeft.
Deel II: praktijk 29. P. 54: Mineur: sombere stemming. 30. P. 54: Collocatie: juridisch afgedwongen opname in een psychiatrische instelling. 31. P. 54: Homeostase: het bestaan van onderling op elkaar afgestemde processen die voor het leven noodzakelijke toestanden constant houden. 32. P. 56: Tremor: voortdurende trilling van één of meer lichaamsdelen en wordt veroorzaakt door een onwillekeurige contractie van spieren. 33. P. 58: Hysterectomie: operatieve verwijdering van de uterus (baarmoeder). 34. P. 58: Koleriek: driftig: agressief. 35. P. 60: Poverello: Poverello is een dagonthaal voor mensen met kleine en grote noden in 14 verschillende plaatsen in België, die maaltijden, koffie, frisdrank en soep aanbieden tegen een kleine prijs. Ze delen ook gratis tweedehandskledij uit. ’s Namiddags kun je er een film bekijken, kaarten of er een gezelschapsspel spelen. Soms organiseren ze ook een uitstap, een tuinfeest, … 36. P. 62: Apnoe: tijdelijke onderbreking van de ademhaling. 37. P. 62: Antiklerikaal: gericht tegen de invloed der geestelijkheid op staatkundig en maatschappelijk gebied. 38. P. 62: Fibromyalgie: een ziektetoestand die zich manifesteert in het bewegingsapparaat (spieren en pezen), en die gekenmerkt wordt door chronische, verspreid voorkomende pijnen en spierstijfheid over het hele lichaam, maar vooral in de nek- en schoudergordel, lage rug en bekkengordel en de ledematen. De Wereld Gezondheidsorganisatie heeft fibromyalgie gedefinieerd als niet gespecificeerde reuma. Typisch is ook de verhoogde drukpijngevoeligheid op een aantal specifieke punten. Deze pijnlijke plekken, de zogenaamde Tender Points of Drukpunten worden soms toegeschreven aan plaatselijke verhoogde spanningstoestanden van spieren en pezen. Kenmerkend is bovendien dat, indien het ziektebeeld zich voordoet bij het ontbreken van elke onderliggende oorzaak, er geen afwijkingen vast te stellen zijn bij röntgenonderzoeken en/of bloedonderzoek. 39. P. 64: Filologie: de wetenschap die zich bezighoudt met de studie van teksten, meestal van literaire aard, met als doel het vaststellen van de juiste vorm van de tekst enerzijds en het interpreteren van de inhoud van de tekst in het licht van de culturele context waarbinnen deze is ontstaan, anderzijds. Het deel van de filologie dat zich bezighoudt met teksten uit meer recente perioden, wordt soms aangeduid met de term “neofilologie”.
40. P. 64: Filosofie: wetenschap die zich erop toelegt het wezen van alle dingen en de beginselen die aan het gehele zijn ten grondslag liggen, te leren kennen. 41. P. 64: Taichi: een uit China afkomstige bewegingskunst. 42. P. 64: Rationeel: door middel van het verstand. 43. P. 64: Empatisch: die het vermogen bezit om zich in te leven in de gevoelens van anderen.
GEBRUIKTE AFKORTINGEN 2 De afkortingen die in deze lijst worden verklaard kunt u in het eindwerk terugvinden met bijhorend nummer schuingedrukt tussen haakjes. Deel I: Theorie 44. P. 28: DSM – IV = Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. Dit indelingssysteem is vervat in een handboek voor het stellen van een diagnose bij psychiatrische ziekten. In het boek staat bij elke psychiatrische ziekte vermeld welke klachten en ziekteverschijnselen bij iemand aanwezig moeten zijn voordat de arts een bepaalde diagnose mag stellen. 45. P. 30: PZ H. Familie = Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie. 46. P. 43: CVA = Cerebraal Vasculair Accident of beroerte of hersenbloeding of hersentrombose. Deel II: praktijk 47. P. 52: VZW = Vereniging zonder winstoogmerk. 48. P. 60: VTI = Vrij Technisch Instituut. 49. P. 61: VDAB = Vlaamse Dienst voor Beroepsopleiding en Arbeidsbemiddeling. 50. P. 62: EPSI = Eenheid voor psychiatrische spoedinterventie (binnen AZ Groeninge). Een gespecialiseerd EPSI – team zorgt voor de opvang en de begeleiding van personen die in een acute psychische crisissituatie verkeren. 51. P. 62: PAAZ = Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis. 52. P. 62: NEPAAZ= Niet - erkende psychiatrische afdeling algemeen ziekenhuis. Dit is een neuro – psychiatrische afdeling van AZ Groeninge waar zowel de psychiaters als de neurologen patiënten hospitaliseren. - AZ Groeninge = Algemeen ziekenhuis Groeninge. 53. P. 63: KSA = Katholieke studentenactie.
15
ALGEMENE INLEIDING Als laatstejaarsstudente ergotherapie aan de Hogeschool West – Vlaanderen departement HIEPSO te Kortrijk kreeg ik de kans om een scriptie uit te werken. Bij het horen van deze opdracht spookten er allerlei mogelijke onderwerpen door mijn hoofd. Graag had ik iets uitgewerkt rond relaxatie, snoezelen, … omdat dit mij echt aanspreekt. Het boeit mij om na te gaan hoe zintuiglijke waarnemingen mensen kunnen bereiken. Hoe het bij hen iets oproept en wat het met een mens doet. Wat de doelgroep betreft had ik 2 voorkeuren, waaronder de psychiatrie. Ik ben tot het onderwerp ‘aromatherapie’ gekomen via een lijst met voorstellen, die we in de lessen van de heer Frank Dejonghe, lesgever vanuit de opleiding, hebben gekregen voor het uitwerken van een groepswerk . Tijdens het overlopen van die lijst viel mijn oog op het voorstel om een effectenonderzoek van aromatherapie binnen de geestelijke gezondheidszorg uit te voeren. Bij contact met de ergotherapeuten van Het Anker die het voorstel hadden uitgeschreven, deelden zij mij mee dat ze het zeker zagen zitten om dit in een scriptie te laten uitwerken. Dus het onderwerp en de doelgroep lagen mij volledig en men was bereid om met mij samen te werken. Aromatherapie is een onderwerp dat de laatste tijd steeds meer belangstelling krijgt. Wat is aromatherapie en wat zijn de ervaringen hiermee binnen de psychiatrie, meer specifiek bij patiënten met depressieve – en angststoornissen? Welke aromatische oliën scoren bij deze patiënten en welke spreken hen totaal niet aan? Door zelf kennis te maken met de 9 verschillende geuren denk ik dat de citrusoliën (bergamot en zoete sinaasappel) het best zullen scoren, omwille van hun aangename en zoete geur. Mijn voorkeur gaat zelf ook uit naar deze citrusoliën. De reukzin is een primair zintuig. Ieder mens heeft een zeer persoonlijke binding met geuren, want aan geuren zijn stemmingen en herinneringen verbonden. Naast het geven van een tevreden en veilig gevoel, ontspant en stimuleert het aanraken en aangeraakt worden. Het geeft ons soms de nodige energie om door te gaan. Een massage met heel eenvoudige technieken ontspant en geeft een emotioneel positieve ervaring. In het eerste deel, het theoretische, ga ik dieper in op wat aromatherapie precies is en hoe het kan gebruikt worden. De aromatische oliën die in de praktijk worden gebruikt, worden er beschreven. Ook ga ik dieper in op wat depressieve – en angststoornissen inhouden en hun behandelmethoden, want het is bij deze doelgroep dat aromatherapie wordt toegepast. Binnen het theoretisch deel bespreek ik ook de link tussen aromatherapie en ergotherapie. Voor het opstellen van dit theoretisch deel ben ik op zoek gegaan naar bestaande informatie. De informatie werd zowel uit boeken, folders, tijdschriften, … als van op het internet gehaald. Het grootste deel van de informatie heb ik bekomen uit boeken. Het ene boek levert een betere bijdrage dan het andere. U zult bij het overlopen van de bronvermelding dan ook merken dat bepaalde boeken meermaals terugkomen. De bronvermelding staat helemaal achteraan de scriptie met een verwijzing in eindnoten. De verwijzing voor citaten staat in voetnoten onderaan de betreffende pagina.
16 In het tweede deel, het praktische, begin ik met de voorstelling van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie, zodat u zich een beeld kan vormen van de omgeving waarin de doelgroep van Het Anker gevestigd is. In het daarop volgende hoofdstuk geef ik u algemene informatie van de volgpatiënten zodat u zich ook een beeld kan vormen van de patiënten waarmee iedere week werd gewerkt. Op die manier wil ik ook aantonen welke weg deze personen hebben afgelegd, waardoor ze veelal worden opgenomen in de psychiatrie. Hierna volgt de uitschrijving van de vragenlijst en het verloop van het uurtje aromatherapie. In dit zelfde hoofdstuk worden de resultaten van de vragenlijsten weergegeven en verwerkt. Tot slot heb ik mijn projectweek uitgeschreven, waarbij verschillende therapieën werden aangepast aan het thema aromatherapie. Veel leesgenot!
Deel I: THEORIE
17
DEEL I: THEORIE Inleiding De eerste twee hoofdstukken van dit theoretische deel heb ik volledig gewijd aan aromatherapie, want dit is een heel belangrijk begrip, zoniet het belangrijkste, in mijn scriptie. Het daaropvolgende hoofdstuk heeft betrekking op de psychiatrie, namelijk een omschrijving van depressieve – en angststoornissen. Dit is tevens de doelgroep waarbij de aromatherapie wordt toegepast. Het vierde hoofdstuk betreft een selectie van efficiënte oliën bij deze doelgroep. Het voorlaatste hoofdstuk beschrijft enkele behandelmethoden die binnen deze doelgroep veelvuldig gehanteerd worden en als laatste geef ik de link met de ergotherapie weer. We moeten eerst weten wat aromatherapie is vooraleer we het kunnen gebruiken en toepassen. Wanneer we er de kennis van hebben, alsook van de doelgroep, kunnen we aromatische oliën bij de betreffende doelgroep selecteren.
18
1 Wat is aromatherapie? 1.1
Inleiding
Het is niet voldoende om enkel een omschrijving te geven van wat aromatherapie is en de geschiedenis ervan, want aromatische olie is een heel belangrijk begrip in die omschrijving. Daarom ga ik ook dieper in op wat een aromatische olie is, hoe ze worden gewonnen, de werking en de kenmerken ervan.
1.2
Definitie/omschrijving 3
Aromatherapie komt van de Griekse woorden “aroma“, wat geur betekent en “therapia“, wat verzorging betekent. Letterlijk vertaald betekent het een behandeling met geuren. Aromatherapie is een holistische (1) therapie waarbij gebruik gemaakt wordt van vluchtige, vloeibare en aromatische stoffen van plantaardige afkomst. Men maakt hiervan gebruik om de stemming, het welzijn en de gezondheid van de mens positief te beïnvloeden. Deze aromatische oliën kunnen gebruikt worden bij verstuiving, in bad, bij massages, via inname en via topisch (2) gebruik. Aromatherapie kan zowel een vervanging als een aanvulling van de klassieke geneeskunde zijn. Aromatherapie behoort tot de alternatieve therapie wanneer het wordt gebruikt in de plaats van bijvoorbeeld medicatie. Aromatherapie behoort tot de complementaire therapie wanneer het een aanvulling is bij bijvoorbeeld medicatie. Lichamelijke klachten kunnen vaak een gevolg van psychische klachten zijn, want lichaam en geest zijn nauw met elkaar verbonden. Wanneer een verandering optreedt in de psychische toestand/gemoedstoestand van de mens kan dit zijn weerslag hebben op de fysieke toestand van de mens.
1.3
Definitie/omschrijving aromatische oliën 4
Binnen de aromatische oliën kunnen we een onderscheid maken. Men spreekt van essentiële oliën wanneer de olie gewonnen wordt door persing uit de schil en van etherische oliën wanneer de olie gewonnen wordt door distillatie (zie 1.4). Aromatische oliën zijn vluchtige bestanddelen die zich in de plantenweefsels bevinden. Deze bestanddelen zijn de kern van planten, bloemen, grassen, struiken en bomen en zorgen voor de geur. Zelf zijn ze niet vettig, maar lossen wel gemakkelijk op in vettige oliën (olijfolie, amandelolie, …) en alcohol. Er bestaan vele verschillende soorten oliën die elk een verschillende werking hebben op ons lichaam en onze geest. Ze beschikken elk over een eigen archetype (3). Elke olie heeft een problematiek waar hij doeltreffend voor is. Zie bijlage 1: Bewaren en veiligheid van aromatische oliën. Ik heb deze bijlage er bijgevoegd, omdat ik dit belangrijk vind om te weten. Zeker voor mensen die totaal niks van aromatherapie kennen. Het veilig gebruik van aromatherapie vind ik belangrijk, omdat mensen die deze scriptie lezen deze informatie al zeker hebben meegekregen en er dus rekening mee kunnen houden. Het bewaren van aromatische oliën heb ik er bijgevoegd, omdat ik het ook wel belangrijk vind om te weten hoe je aromatische oliën het best en zo lang mogelijk kan bewaren.
19
1.3.1 Algemene kenmerken van aromatische oliën 5 Aromatische oliën werken stimulerend en revitaliserend op het lichaam (het immuunsysteem, het spijsverteringsstelsel, het zenuwstelsel, …). Omdat ze de bloedsomloop en de uitscheiding van afvalstoffen stimuleren en de lymfeklieren activeren kennen ze een ontgiftende werking . Ze zorgen dat de cel beter ademt en reageert, vallen microben rechtstreeks aan, werken ontstekingswerend, en dringen zeer snel door in het bloed en de klieren. Ook hebben ze een werking die deels te vergelijken is met die van antibiotica, maar men wordt er niet blijvend immuun tegen. Sommige oliën hebben een stimulerende werking, andere dan weer een kalmerende en ontspannende werking.
1.3.2 De werking van aromatische oliën 6 Aromatische oliën worden in damp omgezet wanneer ze samen met water aan de lucht worden blootgesteld en wanneer ze worden verwarmd. Zo verspreiden ze heel kleine geurmoleculen met elk een eigen structuur. Hierdoor bezitten ze verschillende eigenschappen. De binnenkant van de neus is altijd vochtig en hierin lossen deeltjes van de aromatische damp (geurmoleculen) op. Zo komt de geur via de neus en de geurzenuw in het limbisch systeem (4) terecht, waar ons geheugen en onze emoties zich bevinden. In dit limbisch systeem worden geuren en herinneringen samen opgeslagen. Het limbisch systeem reageert gevoelig op geuren. Zo is het mogelijk om door het ruiken van diverse geuren de stemming en de houding van een mens te beïnvloeden. Dit beïnvloeden gebeurt door middel van hormonen. Bepaalde geuren beïnvloeden de gedachten op een manier die overeenkomt met de werking van antidepressiva. Ook via associaties kunnen geuren gevoelens beïnvloeden. Na een aantal blootstellingen aan een bepaalde geur zal men die met een bepaalde toestand associëren. Geuren kunnen bij mensen zowel positieve als negatieve zaken, gebeurtenissen, … oproepen. Het effect van geuren is heel persoonlijk. Een geur kan door iemand heel aangenaam worden ervaren, terwijl anderen diezelfde geur juist heel onaangenaam tot zelfs irriterend vinden. Ook via de huid wordt de aromatische olie snel in de bloedvaatjes opgenomen, waardoor ze via de bloedsomloop in de organen terecht komen. Eens ingeademd, ingemasseerd of in de huid getrokken, worden zowel de aromatische oliën als de draagolie opgenomen in onze bloedstroom. Aromatische oliën zuiveren en herstellen ook de huid.
20
Het reukorgaan (Lawless, 1999, p. 44)
21
1.4
Hoe worden ze gewonnen? 7
Aromatische oliën worden zowel uit bloesems gewonnen als uit vruchten, bladeren, takken, schors en wortels. Hiervoor bestaan er een viertal bekende methoden: - Enfleurage: Dit is één van de oudste methodes om aromatische oliën te winnen. Met deze methode haalt men extracten van etherische oliën uit bloemen. Om dit te bewerkstelligen smeert men een glasplaat in met een laagje olie of vet dat besprenkeld wordt met bloemen. De etherische olie is na ongeveer een dag geabsorbeerd door de vette olie. Daarna verwijdert men de bloemen en brengt men een nieuwe laag olie of vet aan. Dit proces wordt vele malen herhaald. De vette olie wordt daarna gewassen met alcohol die zoals eigen is aan alcohol die in contact komt met zuurstof, verdampt. Het resultaat van dit verdampingsproces is de etherische olie. De oliën die op deze manier worden gewonnen, zijn zeer duur. - Distillatie: Bij deze methode verzamelt men de te distilleren planten in een distilleerketel waar ze worden verhit door stoom. Die stoom wordt door de planten geleid en zo wordt de etherische olie door de stoom meegenomen. Vervolgens wordt de stoom die verzadigd is met oliën afgekoeld. In een scheidtrechter wordt de etherische olie ten slotte gescheiden van het water. - Persing: Dit is een methode die enkel kan toegepast worden bij citrusvruchten waarvan de schil van nature rijk is aan essentiële oliën. De schil (dus zonder de pulp en het wit) wordt samengedrukt zodat de olie samen met sap, die zich er vlak onder bevindt, eraan onttrokken kan worden. De olie en het sap laat men staan tot ze van elkaar kunnen gescheiden worden. - Extractie: Bij deze methode worden de bloemen op roosters gelegd en in een afgesloten vat geplaatst samen met een oplosmiddel (bijvoorbeeld gezuiverde petroleum, benzine, aceton, …). Op die manier ontstaat er een soort pasta van de etherische olie en plantenwas. De pasta wordt vervolgens gewassen met alcohol, die zoals eigen is aan alcohol die in contact komt met zuurstof, verdampt. Zo wordt de plantenwas eruit gefilterd, waardoor men de etherische olie overhoudt.
22
1.5
Geschiedenis 8
“De geschiedenis van de aromatherapie kan worden ingedeeld in vier perioden: In de eerste periode werden aromatische kruiden in hun geheel gebruikt zonder dat er bepaalde stoffen uit geïsoleerd werden. Daarnaast maakte men ook gebruik van wierook en werden er kruiden verbrand. In de tweede periode werd er, behalve van wierook en verbrande kruiden, ook gebruik gemaakt van maceraties (5) in plantaardige oliën, infusies (6) en thee. Archeologische vondsten hebben aangetoond dat in Indië en vooral ook in Egypte, planten werden aangewend voor de bereiding van massageoliën en balsems. Een veelvuldig gebruik van wierook en andere welruikende kruiden in brandoffers had een positieve invloed op de gezondheid. In de derde periode legde men er zich op toe om de geurende substanties (7) op te sporen en, indien mogelijk, te extraheren (8). Dit is de periode van de alchimisten, geleerden die probeerden door middel van “de steen der wijzen” onedele metalen in edele om te zetten en een levenselixir te bereiden. Hierbij stelden ze de techniek van het distilleren op punt. De vierde periode is onze moderne tijd, een tijd van fundamenteel onderzoek.” 1 Naast deze 4 periodes kunnen we ook 2 stromingen onderscheiden binnen de aromatherapie, namelijk de Franse en de Engelse stroming. De Franse stroming is gegroeid vanuit de kruidengeneeskunde. Binnen deze stroming gaat men het inwendig gebruik van aromatische oliën bepleiten. Dit in tegenstelling tot de Engelse stroming die het inwendig gebruik van aromatische oliën verbiedt.
1.6
Besluit
Aromatherapie is dus een holistische therapie waarbij gebruik gemaakt wordt van aromatische oliën. Deze oliën kunnen op een viertal manieren worden gewonnen. Naast deze vier methoden bestaan er nog andere manieren om aromatische oliën te winnen, maar dit zijn de bekendste. De werking en het effect van aromatische oliën hangen vooral af van hun kenmerken, stimulerend of relaxerend, bacterieel of niet bacterieel, en van de persoonlijke voorkeur van een persoon voor een geur. Nu is de vraag hoe aromatherapie kan gebruikt worden. Dit wordt besproken in het volgende hoofdstuk.
1
Cfr VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, Wielsbeke, De eenhoorn, 1999, p. 9 - 12
23
2 Het gebruik van aromatherapie 2.1
Inleiding
Na een antwoord te hebben gegeven op de vraag “wat is aromatherapie en hoe is het ontstaan?” zal ik nu dieper ingaan op het gebruik van aromatherapie. Er bestaat een ruim aanbod om aromatische oliën in de atmosfeer te verspreiden. Daarnaast kunnen we aromatische oliën ook topisch gebruiken en innemen. Dit laatste wordt evenwel niet door iedereen evenveel gepromoot, want bij inname van aromatische oliën kent men het meeste risico om inwendige schade op te lopen. Zeker wanneer men geen rekening houdt met de veiligheidsvoorschriften. Bepaalde oliën zijn zelfs neurotoxisch (9) bij inwendig gebruik. Het meest gekend is wellicht het gebruik bij massage en in bad, maar hoe wordt dit alles nu precies gebruikt of toegepast?
2.2
Atmosferische verspreiding 9
2.2.1 Verstuiven en verdampen Aromatische oliën worden verdampt om de geur en de moleculen (werkzame bestanddelen) ervan in de atmosfeer te verspreiden. Bij het inademen van aroma’s nemen we de geur op twee manieren op: - alle geurinformatie wordt opgenomen in het limbisch systeem; - en de moleculen van de aromatische olie worden opgenomen in de bloedstroom. Hierdoor kunnen ze hun werking hebben op het lichaam en de geest van de mens (verminderen van klachten zoals onrust, slapeloosheid, angst en depressie). De eenvoudigste manier is enkele druppels aromatische olie op een zakdoekje of in een schoteltje water doen. Dit schoteltje water op de centrale verwarming plaatsen en gewoon inademen. Er bestaan ook specifieke toestellen om aromatische oliën in de atmosfeer te verspreiden: 2.2.1.1
Aromalamp
De aromalamp is een eenvoudig systeem dat bestaat uit een waterbakje waaraan een vijftal druppels aromatische olie moeten toegevoegd worden. Onder het bakje kan een theelichtje geplaatst worden. Om de aromatische olie te verdampen is de warmte van het theelichtje voldoende. Een aromalamp is echter alleen bruikbaar voor kleine ruimtes waar het niet alleen licht en geur, maar ook en vooral sfeer brengt. 2.2.1.2
Aromastone
Een aromastone is een verdamper vervaardigd in keramiek waar een elektrisch verwarmingselement is ingebouwd.
24 Men moet enkele druppeltjes aromatische olie, niet puur, maar verdund op de aromastone aanbrengen. Men moet geen water toevoegen. Hierna aansluiten op het stroomnet. Hiervan kan gebruik gemaakt worden voor een ruimte tot 60 m². 2.2.1.3
Breathe easy
De breathe easy kent een gelijk gebruik als de aromastone. Het is niet alleen een verdamper voor aromatische oliën, maar tegelijkertijd ook een ionisator (10), waardoor de atmosfeer van de meeste vervuiling wordt gezuiverd. Dit is een geschikt toestel voor mensen die lijden aan astma, allergie en chronische luchtwegenklachten. Ook heel geschikt voor iedereen die aanwezig moet zijn in ruimtes waar er veel rook of stof aanwezig is. Hiervan kan gebruik gemaakt worden voor ruimtes tot 60 m². Daarenboven werkt ionisatie optimaal tot op een afstand van 5 meter. 2.2.1.4
Aromastream
Bij de aromastream wordt de aromatische olie door middel van een ventilator in de atmosfeer gebracht. Dit zonder warmteontwikkeling. Men moet vijf tot tien druppels aromatische olie aanbrengen op de cartouche die zich onderaan het toestel bevindt. Vervolgens het toestel aansluiten op het stroomnet, met de schakelaar op stand 1 voor ruimtes tot 50 m² of op stand 2 voor ruimtes tot 100 m². 2.2.1.5
Whisper
De whisper is een soort aërosolverstuiver (11). De aromatische olie wordt door middel van luchtdruk in de vorm van heel kleine druppeltjes in de atmosfeer gebracht. De aromatische olie wordt met behulp van dit systeem optimaal in de bloedstroom opgenomen. Het volstaat om het toestel iedere twee uur tien minuten in werking te stellen. Hiervan kan gebruik gemaakt worden voor ruimtes tot 150 m². 2.2.1.6
Easy driver
Met de easy driver maken we gebruik van aromatherapie in de auto. Een drietal druppels aromatische olie aanbrengen op de bijgevoegde houdertjes en aansluiten op het contact van de sigarettenaansteker. 2.2.1.7
Bamboo
De bamboo is een toestel dat via ultrasoontechnologie (12) een fijne mist van aromatische olie en water produceert. Doordat de bestanddeeltjes van deze fijne mist zo klein zijn, dringt de aromatische olie zeer diep in de longen, waardoor ze heel snel opgenomen wordt. In deze fijne en koude mist is ook een kleine hoeveelheid vitamine C aanwezig, die in de filter zit, en langzaam in de atmosfeer wordt losgelaten. Met dit toestel kunnen nu ook de dikvloeibare oliën gemakkelijk verstoven worden. De bamboo heeft een viertal functies, namelijk als aromaverstuiver, als luchtbevochtiger, als luchtzuiveraar en als ionisator. De filter bevindt zich onderaan het toestel, waarin een zeldzaam natuurlijk mineraal aanwezig is. Dit zorgt voor een constante productie aan negatieve ionen, die de zuurstofopname verbeteren.
25
2.3
Dermatologisch gebruik 10
2.3.1 Massage 11 In de aromatherapie wordt een massage vooral gebruikt om: - iemand te laten ontspannen; - de bloedsomloop te stimuleren/verbeteren; - de conditie van de huid te verbeteren; - klachten zoals (spier)pijn, onrust, slapeloosheid, angst en depressie te verminderen. Door massage dringt de aromatische olie beter in de huid en zowel tijdens als na de massage wordt de olie via de huid in de bloedbaan opgenomen. Een massage geeft je de mogelijkheid om drukke gedachten en bezigheden even los te laten en tot rust te komen, met andere woorden om je hoofd even leeg te maken. Bovendien hebben we het effect van de geur omdat we de olie ook ruiken. Aromatische oliën brengt men bij massages nooit puur op de huid aan. Ze moeten worden vermengd met een basis – of draagolie zoals zoete amandelolie, jojobaolie en avocado-olie, bij voorkeur koudgeperst, want die worden sneller door de huid opgenomen. Basisoliën bevatten vitaminen, eiwitten en mineralen, zijn goede vochtinbrengers en leveren vele, nodige voedingsstoffen om een gladde en soepele huid te behouden. Amandelolie is één van de zachtste oliën en is geschikt voor veel huidtypes. Amandelolie verzacht, verjongt en voedt de huid. Jojobaolie is veel duurder, maar is geschikt voor alle huidtypen. Ze is zeer voedend en werkt zuiverend voor de huid. Avocado-olie is het meest geschikt voor de droge, ouder wordende huidtypes. De samenstelling van een massageolie bestaat over het algemeen uit een basisolie, aromatische oliën en eventueel tarwekiemolie (+/- 10%) om het mengsel een lange tijd te kunnen bewaren. Tarwekiemolie heeft immers belangrijke anti – oxiderende (13) eigenschappen. Het aantal druppels aromatische olie bij een gewone massage bekomen we door de volgende formule: hoeveelheid basisolie in ml ----------------------------------------- = aantal druppels aromatische olie. 2 Het aantal druppels aromatische olie bij een gezichtsmassage of bij personen met een heel gevoelige huid, bekomen we door de volgende formule: hoeveelheid basisolie in ml ----------------------------------------- = aantal druppels aromatische olie. 4 Zie bijlage 2 voor de massagetechnieken en bijlage 3 voor de contra-indicaties. De massagetechnieken heb ik er bijgevoegd om u een beeld te geven van hoe een massage van handen, gezicht en voeten gegeven kan worden. De contra-indicaties heb ik er bijgevoegd, omdat ik het ook belangrijk vind om dit te weten wanneer men een aromatische massage gaat uitvoeren.
26
2.3.2 Bad 12 Bij het gebruik van aromatische oliën in badwater hebben we vier effecten: - het zuiverend effect; - verzorging van de huid; - opname van de aromatische olie in de bloedbaan via de huid; - en het inademen van de aromatische oliën door het verdampen van het badwater. Aromatische oliën zijn niet oplosbaar in water en door het warme badwater verdampen ze vlug. Aromatische oliën verliezen namelijk hun kwaliteit wanneer ze worden opgewarmd. Het is dus het best om alle oliën op te lossen in een basis - of draagolie zoals bij de massagemengelingen of om gebruik te maken van een emulgator (14), voorbeelden hiervan zijn: melk, badzout, een wateroplosbare badolie en badschuim. De keuze van de basisolie zal ook zijn invloed hebben op de huid. Men mag aromatische oliën nooit puur in het badwater gebruiken, want de olie mengt zich niet met het water waardoor ze kan irriteren als ze puur op de huid terechtkomt. De samenstelling van een badmengsel bestaat over het algemeen uit aromatische oliën en een emulgator. Bij normaal gebruik voegt men gemiddeld 10 ml mengsel (van het mengsel 60 druppels aromatische olie op 100 ml basisolie of op 100 ml emulgator) toe aan een warm bad. Men voegt dit mengsel best pas aan het badwater toe vlak voor men in het bad stapt en mengt dit nog eens goed in het water door er met de hand in te roeren. Wanneer men de olie eerder toevoegt, mist men een deel van de werking van de olie.
2.3.3 Topisch gebruik 13 Topisch gebruik is het plaatselijk gebruik van aromatische oliën. Het gebruik van kompressen kan hierbij gerekend worden. Bijvoorbeeld bij maagpijn, ter hoogte van de maagstreek een kompres met basilicum aanbrengen. Voor een plaatselijke behandeling kunnen we gebruik maken van koude en warme kompressen. Dit kan een verzachtende werking hebben, een ontsteking kalmeren en kleine verwondingen of lichte brandwonden helpen genezen. Voeg een vijftal druppels etherische olie toe aan een halve liter water, warm of koud, en leg hierin een washandje of een katoenen of flanellen doek, … vervolgens de kompres goed uitwringen en op de te behandelen plaats leggen. De kompres kan op zijn plaats worden gehouden door er bijvoorbeeld een zwachtel rond aan te brengen. Men moet een verse kompres plaatsen wanneer de warme kompres is afgekoeld of wanneer de koude kompres de lichaamstemperatuur heeft aangenomen. Warme kompressen zijn doeltreffend bij onder andere spier– en gewrichtspijn, menstruatiepijn en oor– en tandpijn. Koude kompressen zijn doeltreffend bij onder andere hoofdpijn, verstuikingen en zwellingen na bijvoorbeeld sportblessures.
27
2.4
Inname 14
Auteurs zijn het erover eens dat de ingenomen hoeveelheid van aromatische oliën niet overdreven mag worden. De meningen lopen echter sterk uiteen wanneer men spreekt over de effecten ervan. Aromatische oliën kunnen de wanden van het spijsverteringskanaal beschadigen. Sommige zijn zelfs neurotoxisch bij inwendig gebruik. Het is voldoende om 2 à 3 maal per dag 1 druppel olie op het puntje van de tong aan te brengen. Men mag nooit meer dan 3 maal per dag een druppeltje olie innemen. Bij bepaalde oliën moet men aandacht hebben voor hun scherpe smaak. Om dit op te lossen kan men de olie samen met een lepeltje honing innemen of oplossen in een plantaardige olie. Aromatische oliën kunnen zeer goed als geur– en smaakmakers in de keuken gebruikt worden. Men kan aromatische oliën toevoegen bij allerlei soorten gebak, desserts, sausjes. De verhoudingen hangen af van het gerecht en van de persoonlijke voorkeur voor een sterke of minder sterke smaak. Ook hier moeten de aromatische oliën met een basisolie, bijvoorbeeld olijfolie, vermengd worden.
2.5
Besluit
Aromatherapie kan in verschillende vormen worden toegepast, met of zonder menselijk lichamelijk contact. Het is belangrijk om een aromatische olie te kiezen die beantwoord aan datgene waarvoor je aromatherapie gebruikt. Ook de techniek en de toepassing verdienen enig denkwerk vooraleer aan het werk te gaan. In het eerstvolgende hoofdstuk wordt toegelicht wat een depressieve stoornis is en wat een angststoornis is, om hierna efficiënte aromatische oliën bij deze doelgroep te kunnen selecteren.
28
3 Doelgroep: Depressieve stoornissen en angststoornissen 3.1
Inleiding
Na in de vorige hoofdstukken te hebben toegelicht wat aromatherapie is en hoe het gebruikt kan worden, wil ik in dit hoofdstuk nader toelichten wat een depressieve stoornis en een angststoornis precies zijn, omdat de aromatherapie bij deze stoornissen wordt toegepast. Hierbij besteed ik aandacht aan de omschrijving, de diagnosevorming en de indeling. De behandeling van beide stoornissen wordt samen in hoofdstuk 5 besproken.
3.2
Omschrijving depressieve stoornis 15
Depressie is een stemmingsziekte waarbij de vitaliteit zowel op lichamelijk als op geestelijk gebied wordt geschonden. Het grootste deel van de dag wordt in beslag genomen door piekeren, twijfel, besluiteloosheid, vage pijnen, dwang, fobie en angst voor één of andere lichamelijke ziekte. De interesse voor en het genieten van iets, de concentratie en de levenslust zijn aangedaan. Naast deze klachten kan men ook verschillende lichamelijke klachten beleven, zoals een verstoorde eetlust, slaapstoornissen en vermoeidheid. Er zijn grote verschillen tussen personen met een depressieve stoornis. Niet iedereen heeft alle symptomen en iedere patiënt zal deze klachten en symptomen op een verschillende wijze ervaren. DSM – IV (44) omschrijft de criteria die door de APA (American Psychiatric Association) voor depressie werden opgesteld. Deze criteria worden gebruikt bij het stellen van de diagnose van een depressieve episode. “Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen dezelfde periode van twee weken aanwezig geweest en wijzen op een verandering ten opzichte van het vroegere functioneren; tenminste één van de symptomen is: - ofwel een depressieve stoornis of somberheid; - ofwel verlies van interesse of plezier. Sluit symptomen uit die duidelijk het gevolg zijn van: - een somatische (15) aandoening; - of stemmingsincongruente wanen of hallucinaties. Symptomen: 1 depressieve stemming gedurende het grootste deel van de dag, elke dag. 2 duidelijke vermindering van interesse en plezier in alle of bijna alle activiteiten gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag. 3 duidelijke gewichtsvermindering zonder dat er een dieet gevolgd wordt of gewichtstoename of bijna elke dag afgenomen of toegenomen eetlust. 4 insomnia (slapeloosheid) of hypersomnia (overdreven slaperigheid) bijna elke dag. 5 psychomotorische agitatie (onrust) of remming (traagheid), bijna elke dag. 6 moeheid of verlies van energie, bijna elke dag.
29 7 gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens, bijna elke dag. 8 verminderd vermogen tot nadenken of concentratie of besluiteloosheid, bijna elke dag. 9 terugkerende gedachten aan de dood, terugkerende suïcidegedachten zonder dat er specifieke plannen gemaakt zijn, of een suïcidepoging of een specifiek plan om suïcide te plegen.” 2
3.3
Omschrijving angststoornis 16
“Angst is een onplezierig gevoel van beklemmende spanning, gepaard gaande met motorische en fysiologische verschijnselen, als een reactie op gewaarwordingen van gevaar.“ 3 Angst wordt beleefd als een emotie. Het is daarom dat de elementen van wat een emotie is te herkennen zijn in de definitie van angst. “Emoties zijn psychologische reacties die ontstaan op grond van een gebeurtenis die betekenis heeft voor de belangen van de persoon. Deze reacties uiten zich in gedrag, in fysiologische voorbereiding van dit gedrag en in subjectieve beleving.“ 4 Angst is in bepaalde omstandigheden een volledig normale en gezonde reactie, maar indien de angst ofwel optreedt in een situatie die geen angstreactie rechtvaardigt, ofwel te intens is of te lang duurt, wordt ze als pathologisch beschouwd. In feite kan angst een belangrijk signaal zijn dat de persoon zich ergens moet op voorbereiden. Naast deze waarschuwingsfunctie heeft angst ook een adaptieve functie, want angst zet aan tot actie omdat je een onprettig gevoel door dreiging van buitenaf wil vermijden door te handelen. Pathologische angst gaat gepaard met reacties van diverse aard zoals: ● Fysiologische reacties: - versnelde hartslag; - verhoogde bloeddruk; - verhoogde spierspanning; - … ● Affectieve reacties: - gevoelens van schrik, paniek of angst. ● Cognitieve reacties: het besef in gevaar te zijn. De persoon kan nadenken over hoe hij zichzelf zal beschermen. ● Gedragsmatige reacties: de neiging om: - weg te lopen; - te roepen; - zich te verdedigen tegen het gevaar.
2
Cfr. AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION., Beknopte handleiding bij de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV: bureau – editie, Lisse, Swets en Zeitlinger, 1997, p. 204 205. 3 Cfr. DE MAN, L. & JANSSENS, G., Psychologie deel 2, Antwerpen, De Boeck, 2005, p. 250 4 Cfr. DE MAN, L. & JANSSENS, G., Psychologie deel 1, Antwerpen, De Boeck, 2005, p. 257
30 Symptomen van angst: De meest voorkomende klachten bij een angststoornis zijn: - slaapproblemen; - gebrek aan eetlust; - concentratieproblemen; - spanning en onrust. Er zijn veel lichamelijke klachten: - pijn in de borststreek, rug en buik; - misselijkheid, braken; - diarree en veelvuldig urineren; - hoofdpijn; - hartkloppingen; - duizeligheid; - zweten, trillen. Ook kunnen angstaanvallen samengaan met hyperventilatie, want door de angst die de mensen ervaren, gaan ze te diep en te snel ademhalen. Hierdoor ontstaan er hartkloppingen en krijgt men last van duizeligheid, een benauwd gevoel en het gevoel flauw te vallen.
3.4
Diagnosevorming 17
Bij het stellen van een diagnose bij deze stoornissen gaat men op zoek naar aanwijzende symptomen. Naast de symptomen gaat men ook op zoek naar de hoofdoorzaak en de uitlokkende factoren ervan. De vaststelling is niet éénmalig, maar steeds herhalend. Het is niet de rol van de ergotherapeut om diagnoses te stellen. We nemen echter wel deel aan het proces om tot een diagnose te komen door het afnemen van vragenlijsten of melden van het probleem dat we hebben waargenomen via observatie. Als ergotherapeut werken we vooral op de secundaire problemen. Dit kunnen we doen door bijvoorbeeld het stimuleren en/of verhogen van het concentratievermogen, aanbieden en/of stimuleren van sociale contacten, aanbieden van een zinvolle tijdsbesteding, … Binnen PZ H. Familie (45) maakt men gebruik van een ergotherapeutische vragenlijst die door de patiënt zelf, zo goed als mogelijk, moet worden ingevuld. Daarna interpreteert men alle gegevens en overloopt men dit meestal met de desbetreffende patiënt. Men maakt van deze vragenlijst gebruik om een beeld te krijgen van de patiënt om zo rekening te kunnen houden met wie en hoe de patiënt is. Deze lijst wordt per patiënt in de teamvergadering voorgesteld aan de andere teamleden. Bij observatie letten we op zichtbare symptomen, gedrag, concentratie, verzorging, …
31
3.5
Indeling depressieve stoornissen
3.5.1 De primaire depressieve stemmingsstoornis 18 Primaire depressies worden ook endogene of vitale depressies genoemd, omdat ze ontstaan vanuit de persoon zelf, niet door psychische of sociale factoren. Met andere woorden, ze zijn geen reactie op een gebeurtenis. DSM – IV maakt drie onderverdelingen binnen de primaire depressieve stemmingsstoornis: 1. De unipolaire stoornis (of de depressieve stoornis): Hierbij gaat het om de duidelijk herkenbare depressie, ook wel major depression of depressie in engere zin genoemd (zie punt 3.2 Omschrijving depressieve stoornis). Bij unipolaire stoornissen is de stemming langdurig somber en neerslachtig. Er zijn geen andere episodes (manische (16), gemengde of hypomane (17) episode) naast de depressieve episode. • De somatisch gemaskeerde depressie: de aanwezigheid van andere symptomen, meestal lichamelijke klachten, staat op de voorgrond waardoor men niet meteen aan depressie zal denken. Vooraleer men van een depressie kan spreken moeten er ook stemmingsstoornissen aanwezig zijn. Nu spreekt men niet meer van gemaskeerde depressie, maar van comorbiditeit. • Andere depressieve stoornissen – niets anders omschreven: deze vormen van depressie beantwoorden niet voldoende aan de criteria van een depressieve stoornis of van dysthymie, zoals de premenstruele dysfore stoornis (18), beperkte depressieve stoornis en de recidiverende kortdurende depressieve stoornis. • Psychotische depressie of melancholie (19): de psychotische depressie is over het algemeen de meest ernstige vorm van depressie. Dit is een depressie die gepaard gaat met psychotische symptomen, namelijk wanen (20) of hallucinaties (21). De inhoud van de wanen en hallucinaties hebben te maken met de depressie. 2. De dysthyme stoornis(of de chronische depressie of minor depression): Deze milde vorm van depressie duurt minimaal twee jaar en er hoeven minstens 2 symptomen van depressie aanwezig te zijn om te kunnen spreken van dysthymie. De depressieve perioden worden afgewisseld met perioden van maximaal twee maanden waarin men zich beter voelt, maar over het algemeen zijn het somberheid en lusteloosheid die overheersen. Ze kennen weinig perioden waarin ze zich echt goed voelen. Onbehandeld kan dysthymie levenslang duren. Iemand met dysthymie is meestal wel in staat om sociaal en maatschappelijk te functioneren, maar de levenslust ontbreekt hierbij. 3. De bipolaire stoornis (of de manisch – depressieve stoornis): Bij bipolaire stoornissen maakt de persoon zowel depressieve als manische of hypomanische episodes door. Daarom spreekt men ook van een manisch – depressieve stoornis.
32 DSM – IV hanteert de volgende indeling van de bipolaire stoornissen: • De bipolaire I – stoornis: tot deze stoornis behoren volgende vormen: - een éénmalige manische episode; - de afwisseling van depressieve en manische episodes; - de afwisseling van manische en hypomanische episodes. • De bipolaire II – stoornis: kenmerkend voor deze stoornis is de aanwezigheid van één of meer depressieve episodes en minstens één hypomane episode. De verschijnselen van een hypomane episode zijn minder ernstig in aantal, duur en intensiteit dan die van een manische episode. Er is geen manische of een gemengde periode geweest. • De cyclothyme stoornis: dit is een mildere vorm van de bipolaire stoornis, waarbij de vele hypomane episodes en de vele depressieve episodes elkaar steeds afwisselen. Dit tenminste twee jaar. De depressieve stemming is niet zo ernstig als bij de depressieve stoornis en de depressieve symptomen voldoen niet aan de criteria voor een depressieve stoornis.
33
3.5.2 De secundaire depressieve stemmingsstoornis 19 Secundaire depressies worden ook wel reactieve of exogene depressies genoemd, omdat ze ontstaan als een reactie op een gebeurtenis of door oorzaken van buitenaf. De duur van een depressieve reactie is meestal niet zo lang, zeker niet wanneer de oorzaak ervan is verdwenen. Er zijn vijf onderverdelingen binnen deze secundaire depressieve stemmingsstoornis: - Depressieve stoornis door een lichamelijke aandoening: De stemming van een mens kan zwaar verstoord worden door een lichamelijke ziekte. Dit kan zowel naar de manische als de depressieve pool resulteren. De meest bekende lichamelijke ziektes die een depressie kunnen veroorzaken zijn: - Hypothyreoïde of te lage schildklierfunctie; - Herseninfarct door trombose; - De ziekte van Parkinson; - Hersenbloeding (CVA) (46); - Commotio cerebri (hersenschudding). - Depressieve stoornis door een middel: Door het misbruik van alcohol, kalmeringsmiddelen en slaapmiddelen kan een depressie veroorzaakt worden. Vaak is het gebruik van deze middelen een gevolg van depressie, waardoor de depressie in stand wordt gehouden. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel. Bij het misbruik van cocaïne, cannabis, hallucinogenen (22) en vluchtige stoffen ontstaat er vooral een manische episode. Bepaalde iatrogene middelen (23) zoals soorten antihypertensiva (24) en antipsychotica kunnen een depressie veroorzaken. - Depressieve stoornis door een rouwreactie: Rouw kunnen we eigenlijk een logisch gevolg noemen na het overlijden van een naaste. Om het verlies te kunnen verwerken is een normaal rouwproces onmisbaar. De gemiddelde duur van een normaal rouwproces loopt van zes tot twaalf maanden. Wanneer het jaren duurt, spreken we van pathologische rouw. In de meeste gevallen ontwikkelt zich hier dan een depressie. - Depressieve stoornis door een andere verliessituatie: Bij het verlies van hun huis, hun werk, … of bij een groot financieel verlies of bij problemen met de gezondheid kunnen mensen zich laten gaan waardoor zich in bepaalde gevallen een depressie ontwikkelt. - Depressieve stoornis door een aanpassingsstoornis: Bij het meemaken van een ingrijpende gebeurtenis kan dit een zware inpakt hebben op iemand. De persoon moet deze gebeurtenis kunnen verwerken en zich aan de nieuwe situatie aanpassen. Soms gebeurt het dat bepaalde mensen zich niet kunnen aanpassen en dat er zich een depressie ontwikkelt.
34
3.6
Indeling angststoornissen 20
3.6.1 Fobieën “Een fobie is een chronische psychische stoornis die gekenmerkt wordt door een irrationele, intense en weerkerende vrees voor een welbepaald ding, of een welbepaalde activiteit of situatie. Dit leidt tot een dwingende behoefte om het gevreesde object, de activiteit of de situatie te vermijden.“ 5 De voornaamste vormen van fobieën zijn: ¾ Agorafobie of pleinvrees: Mensen met agorafobie vermijden plaatsen en situaties waarin ze een paniekaanval kunnen krijgen. Dit zijn plaatsen en situaties waar veel mensen aanwezig zijn en waaruit ze moeilijk kunnen ontsnappen indien er zich iets zou voordoen. Voorbeelden hiervan zijn alleen buitenshuis gaan, reizen in een bus, trein of wagen, … ¾ Sociale fobie: De sociale fobie wordt gekenmerkt door de aanhoudende angst voor situaties waarbij de persoon met andere mensen moet omgaan en zo blootgesteld kan worden aan een beoordeling door anderen. Hij voelt zich vooral in onbekend gezelschap bekeken en beoordeeld en heeft steeds het gevoel het ‘ niet goed ‘ te doen en af te gaan. Voorbeelden hiervan zijn het houden van een spreekbeurt, het binnenkomen in een volle zaal, … ¾ Specifieke of enkelvoudige fobie: Een specifieke fobie is een angst voor een welbepaalde situatie, een welbepaald dier of voorwerp. DSM – IV onderscheidt volgende types van specifieke fobieën: Diertype: hierbij wordt de angst opgewekt door dieren en insecten zoals bijvoorbeeld spinnen, honden, …; Natuurtype: hierbij wordt de angst opgewekt door bijvoorbeeld storm, water, hoogtes, …; Bloed – injectie - verwondingtype: hierbij wordt de angst opgewekt door het zien van bloed, bij een injectie of het ondergaan van een operatie (angst voor medische ingrepen); Situationeel type: hierbij wordt de angst opgewekt door het in contact komen met bruggen, liften, tunnels, het reizen per vliegtuig of per wagen; Overig type: hierbij gaat het om andere prikkels die kunnen leiden tot overgeven, een ziekte oplopen; de angst om te vallen als er geen muur of ander ondersteuningsmiddel aanwezig is, …
5
Cfr. CUYVERS, G., Psychopathologie, Mechelen, Walters Plantyn, 2001, p. 205
35 ¾ Hypochondrie of ziektevrees: Hypochondrie kent een sterke gelijkenis met een enkelvoudige fobie. Hypochondrie is een angst om aan een ernstige ziekte te lijden, zonder dat er hiervoor aanwijsbare symptomen te vinden zijn. Ook al ondergaat men veel en uitgebreide onderzoeken, de angst blijft en wordt zelfs versterkt, omdat men dan gaat denken dat men aan een zeldzame ziekte lijdt.
3.6.2 Paniekstoornis Een paniekstoornis wordt gekenmerkt door steeds terugkerende paniekaanvallen. Op totaal onverwachte momenten wordt men overvallen door grote angst. De duur van een aanval kan variëren van enkele minuten tot enkele uren. Een paniekaanval kan al dan niet samengaan met agorafobie. Bij paniekstoornis met agorafobie heeft de persoon last van terugkerende paniekaanvallen die de persoon in verband kan brengen met een bepaalde situatie. Bij het stellen van een diagnose is het belangrijk dat de paniekaanval geen gevolg is van het gebruik van psychoactieve stoffen (25) zoals cafeïne, cannabis, … van onthouding van bepaalde stoffen zoals alcohol en van lichamelijke aandoeningen zoals chronische longaandoeningen, hartritmestoornissen, …
3.6.3 Obsessieve compulsieve stoornis (dwangstoornis) Bij een obsessief – compulsieve stoornis kunnen we twee componenten onderscheiden: een cognitieve, namelijk de dwanggedachten of obsessies (26), en een gedragsmatige, namelijk de dwanghandelingen of compulsies (27). Het toegeven aan de obsessies en de compulsies moet een bescherming bieden tegen enorme angst en onrust. Het werk en de dagelijkse bezigheden van de persoon kunnen eronder gaan lijden, want de obsessies en de compulsies maken de persoon gespannen en nemen heel wat van zijn tijd in beslag. Voorbeelden van dergelijke dwanggedachten en – handelingen zijn: de handen wassen, schoonmaken, controleren of de deur gesloten is of niet, … en dit desnoods honderd keer per dag.
3.6.4 Gegeneraliseerde angststoornis (piekerstoornis) Gegeneraliseerde angst is een non – situationele angst, met andere woorden de persoon kan het optreden van angst niet koppelen aan een bepaalde situatie. Deze personen leven constant in grote angst en maken zich over allerlei dingen zorgen, terwijl daar geen reden voor is. Ze zijn vooral bezig met wat er allemaal mis zou kunnen gaan bijvoorbeeld op het werk, met de kinderen en de partner, met hun bezittingen, …
36
3.6.5 Posttraumatische stress stoornis “Een trauma is het ervaren van, het getuige zijn van of het geconfronteerd worden met een gebeurtenis(sen) waarbij sprake is van feitelijk of dreigend overlijden of ernstig letsel, of bedreiging van de fysieke integriteit van zichzelf of anderen.” 6 Voorbeelden hiervan zijn: overval, verkrachting, auto – ongeval, … Deze stoornis wordt gekenmerkt door de herbeleving van het trauma in de vorm van nachtmerries, dagdromen, flashbacks, … en duurt langer dan drie maanden. Duren de klachten minder dan drie maanden dan spreken we van een acute stress – stoornis. De persoon vermijdt gedachten en gevoelens rond het trauma en kent vaak een verminderde belangstelling voor zaken, activiteiten en hobby’s die haar/hem voor het trauma boeiden.
3.7
Besluit
Zowel bij depressieve stoornissen als bij angststoornissen is het moeilijk om een juiste diagnose te stellen. Er moet met tal van zaken rekening worden gehouden. Het is moeilijk een diagnose te stellen, omdat er vaak nog andere psychiatrische klachten voorkomen. Een aantal symptomen komen vaak voor zowel bij depressie als bij angst, zoals sombere stemming, slaapstoornissen, gestoorde eetlust, concentratieproblemen en vermoeidheid. Een ergotherapeut stelt geen diagnose, maar kan wel zijn bijdrage leveren via observatie. De behandeling wordt voor een groot deel bepaald aan de hand van de oorzaken en de symptomen van de depressieve stoornis. In het volgende hoofdstuk beschrijf ik enkele aromatische oliën die kunnen gebruikt worden bij een aromatherapeutische behandeling bij depressieve stoornissen en angststoornissen.
6
Cfr. CUYVERS, G., Psychopathologie, Mechelen, Walters Plantyn, 2001, p. 222
37
4 Efficiënte oliën bij depressie en angst 4.1
Inleiding
Na de omschrijving van aromatherapie en de doelgroep, sta ik nu stil bij enkele aromatische oliën die efficiënt kunnen zijn bij de behandeling van depressieve en angststoornissen. Er bestaan tientallen, zoniet een honderdtal verschillende aromatische oliën, elk met een eigen werking. De hieronder besproken oliën zijn tevens de oliën die ik gebruik tijdens mijn scriptiestage. Bij de geselecteerde oliën beschrijf ik hun Latijnse naam, ook wel de botanische naamgeving genoemd, hun winning, het gebruik en de therapeutische werking bij depressieve en angststoornissen. Bovenaan in het kader staat telkens het belangrijkste bestanddeel van de aromatische olie, het chemotype (28) vermeldt.
4.2
Depressie 21 4.2.1 Basilicum: Methylchavicol -
Ocimum basilicum. Heeft een zoete en pittige geur die gedistilleerd wordt uit de bladeren en de bloemen. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • zenuwversterkend; • eetlustopwekkend; • slaapbevorderend; • verminderen van spanningshoofdpijn; • verbetert de concentratie; • verlicht mentale vermoeidheid; • verheldert de geest.
38
4.2.2 Bergamot: Linalylacetaat -
-
-
Citrus bergamia. Heeft een frisse en zuivere geur die koudgeperst wordt uit de bijna rijpe schil van een kleine, groene citrusvrucht. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Opgelet! Indien deze olie in bad of bij massage gebruikt wordt moet blootstelling aan zonlicht (ook zonnebank) vermeden worden. Therapeutische werking: • eetlustopwekkend; • verminderen van spanningen; • krachtgevend; • slaapbevorderend; • verfrissend; • kalmerend (bij nerveuze angsten); • opbeurend; • huidverzorgend.
4.2.3 Geranium bourbon: Citronellol -
-
Pelargonium asperum. Verspreidt een geur als een combinatie van roos, kruid en citrus die gedistilleerd wordt uit de bladeren. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • huidverzorgend (bij extreem droge of extreem vette huid, of bij een droge huid met vettige plekken); • krachtgevend; • kalmerend (bij emotionele druk); • ontspannend (bij emotionele druk).
39
4.2.4 Neroli/Oranjebloesem: Linalol Citrus aurantium amara. Heeft een zoete, kruidige en bedwelmende geur die wordt gedistilleerd uit de bloesems van de bittere sinaasappelboom. - Gebruik: bad – massage – inname. - Therapeutische werking: • huidverzorgend (bij droge, gevoelige huid en verzacht de gezichtshuid); • verminderen van spanningen; • kalmerend (bij opgewondenheid); • opbeurend; • slaapbevorderend. Æ werd niet aangekocht wegens te duur, maar is een zeer goede olie om bij depressieve – en angststoornissen te gebruiken. Pepermunt eucalyptus werd aangekocht in de plaats van neroli. -
4.2.5 Pepermunt eucalyptus: 1.8 - cineol -
-
Eucalyptus radiata. Heeft een frisse en kamferachtige pepermuntgeur die gedistilleerd wordt uit de bladeren en de twijgen. Heeft een zoetere geur dan de eucalyptus globulus. Gebruik: verstuiving – bad – massage - inname. Therapeutische werking: • opbeurend en versterkend bij uitputting; • verbetert de concentratie; • beschermt tegen negatieve gedachten; • werkt vooral bij lichamelijke en geestelijke zwakte.
4.2.6 Sandelhout West: Santalol -
Amyris Balsamifera. Is een substituut voor sandelhout (Santalum album). Heeft een balsemachtige, zachte, warme en houtachtige geur die gedistilleerd wordt van houtsnippers en takken.
40 -
Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • diep rustgevend en ontspannend; • huidverzorgend (vochtinbrengend bij droge huid); • slaapbevorderend.
4.2.7 Spijklavendel: 1.8 - cineol Lavandula spica. Verspreidt een frisse en stevige geur gedistilleerd uit de bloeitoppen. Spijklavendel heeft een krachtiger geur dan de echte lavendel. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • eetlustopwekkend; • slaapbevorderend; • geruststellend/rustgevend (bij hysterie en angst); • ontspannend; • verfrissend.
-
-
4.2.8 Ylang – ylang: Linalol -
Cananga odorata. Verspreidt een intense, bloemige geur die gedistilleerd wordt uit de tropische bloemen. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • vertraagt snelle ademhaling en hartslag; • huidverzorgend (bij geïrriteerde en vette huid); • slaapbevorderend; • verminderen van spanningen.
4.2.9 Zoete sinaasappel: Limoneen -
Citrus Sinensis Osbeck. Het is een aparte en levendige geur die geperst wordt uit de zoete sinaasappelschil. Gebruik: verstuiving – inname – massage. Opgelet! Deze olie leidt tot irritatie bij het gebruik in bad. Blootstelling aan zonlicht (ook zonnebank) moet vermeden worden bij
41 -
gebruik in massage – olie. Therapeutische werking: • kalmerend; • slaapbevorderend; • troostend; • verminderen van spanningen; • huidverzorgend (bij een doffe en vette gezichtshuid).
42
4.3
Angst 22 4.3.1 Basilicum: Methylchavicol -
Ocimum basilicum. Heeft een zoete en pittige geur die gedistilleerd wordt uit de bladeren en de bloemen. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • zenuwversterkend; • eetlustopwekkend; • slaapbevorderend; • verminderen van spanningshoofdpijn; • verbetert de concentratie; • verlicht mentale vermoeidheid; • verheldert de geest.
4.3.2 Bergamot: Linalylacetaat -
-
-
Citrus bergamia. Heeft een frisse en zuivere geur die koudgeperst wordt uit de bijna rijpe schil van een kleine, groene citrusvrucht. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Opgelet! Indien deze olie in bad of bij massage gebruikt wordt moet blootstelling aan zonlicht (ook zonnebank) vermeden worden. Therapeutische werking: • eetlustopwekkend; • verminderen van spanningen; • krachtgevend; • slaapbevorderend; • verfrissend; • kalmerend (bij nerveuze angsten); • opbeurend; • huidverzorgend.
4.3.3 Marjolein: Terpineen -
Oreganum majorana. Verspreidt een zoete, kruidige en scherpe geur gedistilleerd uit de bladeren. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking:
43 • • • • •
kalmerend; slaapbevorderend; troostend (bij eenzaamheid en verdriet); zenuwversterkend; verminderen van spanning.
4.3.4 Neroli/Oranjebloesem: Linalol Citrus aurantium amara. Heeft een zoete, kruidige en bedwelmende geur die wordt gedistilleerd uit de bloesems van de bittere sinaasappelboom. - Gebruik: bad – massage – inname. - Therapeutische werking: • huidverzorgend (bij droge, gevoelige huid en verzacht de gezichtshuid); • verminderen van spanningen; • kalmerend (bij opgewondenheid); • opbeurend; • slaapbevorderend. Æ werd niet aangekocht wegens te duur, maar is een zeer goede olie om bij depressieve – en angststoornissen te gebruiken. Pepermunt eucalyptus werd aangekocht in de plaats van neroli. -
4.3.5 Sandelhout West: Santalol -
-
Amyris Balsamifera. Is een substituut voor sandelhout (Santalum album). Heeft een balsemachtige, zachte, warme en houtachtige geur die gedistilleerd wordt houtsnippers en takken. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • diep rustgevend en ontspannend; • huidverzorgend (vochtinbrengend bij droge huid); • slaapbevorderend.
44
4.3.6 Spijklavendel: 1.8 - cineol Lavandula spica. Verspreidt een zoete en bloemige geur gedistilleerd uit de bloeitoppen. Spijklavendel heeft een krachtiger geur dan de echte lavendel. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • eetlustopwekkend; • slaapbevorderend; • geruststellend/rustgevend (bij hysterie en angst); • ontspannend; • verfrissend.
-
-
4.3.7 Ylang – ylang: Linalol -
Cananga odorata. Verspreidt een intense, bloemige geur die gedistilleerd wordt uit de tropische bloemen. Gebruik: verstuiving – bad – massage – inname. Therapeutische werking: • vertraagt snelle ademhaling en hartslag; • huidverzorgend (bij geïrriteerde en vette huid); • slaapbevorderend; • verminderen van spanningen.
4.3.8 Zoete sinaasappel: Limoneen -
-
Citrus Sinensis Osbeck. Het is een aparte en levendige geur, die geperst wordt uit de zoete sinaasappelschil. Gebruik: verstuiving – inname – massage. Opgelet! Deze olie leidt tot irritatie bij het gebruik in bad. Blootstelling aan zonlicht (ook zonnebank) moet vermeden worden bij gebruik in massage – olie. Therapeutische werking: • kalmerend; • slaapbevorderend; • troostend; • verminderen van spanningen; • huidverzorgend (bij een doffe en vette gezichtshuid).
45
4.4
Besluit
Zoals u zelf kunt merken of misschien al hebt opgemerkt kunnen de meeste aromatische oliën die bij depressieve stoornissen gebruikt worden ook bij angststoornissen gebruikt worden, en omgekeerd. Angst en depressie gaan zoals vaak gezegd wordt ‘hand in hand‘, zijn ‘broer en zus‘, want er zijn veel overeenkomsten tussen de symptomen van angst en depressie. Ze komen vaak samen voor. Binnen het PZ H. Familie kennen de patiënten met depressieve stoornissen en de patiënten met angststoornissen dezelfde behandeling. Ze verblijven samen op Het Anker. Daarom heb ik het volgende hoofdstuk over behandelmethoden voor de beide stoornissen samengenomen.
46
5 Behandelmethoden 5.1
Inleiding
Onbehandeld duren depressies en angststoornissen gemiddeld vier tot zes maanden of zelfs langer. Eigenlijk is het niet nodig om ze zolang te laten aanslepen, want depressieve – en angststoornissen zijn goed te behandelen. Dit zowel farmacologisch als niet – farmacologisch. De ene kent al een beter effect dan de andere. Vaak combineert men verschillende behandelmethoden, omdat men zo een betere garantie op verbetering van de patiënt kent. Ook kan de kans op herval door een goede behandeling verkleind worden. Er bestaan veel methoden om depressie en angst te behandelen. Hier in dit hoofdstuk geef ik jullie een kort overzicht van de voornaamste behandelmethoden.
5.2
Psychoanalyse 23
De grondlegger van de psychoanalyse, een vorm van psychotherapie, is Sigmund Freud. Psychoanalyse ontstond aan het eind van de 19de eeuw. Freud gaat ervan uit dat niet opgeloste innerlijke conflicten leiden tot psychopathologie. Deze innerlijke conflicten kunnen ontstaan in het Uber – Ich, het Ich en het Es. De nadruk ligt hoofdzakelijk op het verleden. Het doel van deze therapie is onbewuste gedachten en gevoelens uit het verleden, waarin zich de storingen bevinden, aan de persoon bewust te maken waardoor deze beter kunnen begrepen en verwerkt worden. Op deze manier kan men een verandering in de persoonlijkheid bewerkstelligen.
5.3
Cognitieve gedragstherapie 24
Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie waarbij cognitieve therapie en gedragstherapie gecombineerd worden. De gedragstherapie gaat ervan uit dat alle gedrag aangeleerd is en dus ook kan afgeleerd of veranderd worden, met andere woorden door het gedrag te veranderen, kunnen gedachten veranderen. Bijvoorbeeld een patiënt zal meer zelfvertrouwen krijgen en zich ook beter voelen wanneer hij meer activiteiten uitvoert. De cognitieve therapie stelt dat onze gedachten ons gedrag en onze stemming beïnvloeden, met andere woorden door gedachten te veranderen, kan gedrag veranderen. Bijvoorbeeld wanneer men steeds denkt dat men veel fouten maakt op het werk, thuis, in relatie, … en er dus eigenlijk van uitgaat niet veel goeds te kunnen, wordt men onzeker en zal men zich somber voelen. Zo is de kans om depressief te worden groter dan wanneer men ervan uitgaat dat iedereen wel eens fouten maakt. Met cognitieve gedragstherapie tracht men om de negatieve gedachten en gedrag en deze die in strijd zijn met het menselijk verstand, te veranderen door deze te vervangen door meer positieve gedachten en gedrag. De nadruk ligt hoofdzakelijk op het hier en nu.
47
5.4
Medicamenteus
5.4.1 Antidepressiva 25 Hun werking? Antidepressiva zijn geneesmiddelen die bepaalde stoffen in het lichaam, die stemmingen en gevoelens bepalen, beïnvloeden. Ze hebben een invloed op het humeur, de angst, en de nachtelijke slaap. In de eerste dagen is meestal nog maar weinig verandering in de stemming zelf te merken. Er kan eventueel wel al een vermindering van aanwezige angst, spanning en/of slaapstoornissen optreden. Antidepressiva hebben pas na 3 à 4 weken resultaat. Dit zal te merken zijn aan een minder sombere stemming, toename van de activiteit en het verminderen van de lichamelijke klachten. Ze genezen de depressie niet, wel onderdrukken ze de symptomen van depressie. Hierdoor kan de patiënt last blijven hebben van enkele lichte klachten. Voor een goed resultaat moeten ze tenminste gedurende zes maanden genomen worden. Het gebruik ervan moet geleidelijk afgebouwd worden in overleg met een arts. Nadelen: De bijwerkingen van antidepressiva kunnen hartritmestoornissen, duizeligheid, stijging van de bloeddruk, droge mond, wazig zicht, sufheid, slaperigheid overdag, seksuele stoornissen, obstipatie, misselijkheid, … zijn. Deze bijwerkingen zijn afhankelijk van persoon tot persoon en van de soort antidepressiva. Ze kunnen ook tijdelijk zijn.
5.4.2 Kalmerings – of slaapmedicijnen of angstremmers 26 Deze medicijnen worden vaak gegeven totdat men resultaat merkt van de antidepressiva. Zoals de naam al laat vermoeden, hebben ze een kalmerend effect. Ze helpen bij angstgevoelens en slapeloosheid en ze bezorgen de patiënt een rustiger gevoel. Ook verminderen ze de lichamelijke klachten. Het gebruik ervan moet geleidelijk afgebouwd worden in overleg met een arts, want wanneer men abrupt stopt kunnen er zogenaamde ontwenningsverschijnselen ontstaan. Nadelen: Vanaf het moment dat men het gebruik van deze middelen stopzet kunnen de angstklachten terugkomen. De meest voorkomende bijwerkingen zijn sufheid en moeheid. Ook werken deze medicijnen verslavend. Zeker wanneer ze langer dan 4 weken worden ingenomen.
48
5.5
Elektroconvulsietherapie 27
Wat is ECT? Elektroconvulsietherapie (ECT), ook vaak elektroshocktherapie genoemd, is het kunstmatig uitlokken van een epileptisch insult (aanval) door het toedienen van een elektrische stroomstoot. Dit gedurende enige seconden. Het epileptisch insult die hierna optreedt duurt gemiddeld één minuut. Hoe werkt ECT? De patiënt en zijn familie worden geïnformeerd over de behandeling en een internist voert een onderzoek uit om tegenindicaties uit te sluiten. Wanneer dit alles in orde is krijgt de nuchtere patiënt een spierontspanner, angstbestrijder en speekselremmer toegediend. Dit ongeveer één uur voor het plaatsvinden van de ECT. De patiënt wordt gedurende vijf minuten onder verdoving gebracht. Men plaatst twee elektroden ter hoogte van de voorhoofdskwab op de slaap en de psychiater dient een stroomstoot toe. Dit met een steeds toenemende sterkte, vier tot maximum tien seconden. Hierop volgt het insult. De patiënt zelf herinnert zich vaak niets van wat er gebeurd is. Nadelen: De meest voorkomende bijwerkingen zijn geheugenklachten, verwardheid, hoofd – en spierpijn, misselijkheid en duizeligheid. Deze bijwerkingen treden niet bij iedere patiënt op en zijn meestal van voorbijgaande aard. Voor wie is ECT? ECT is zeer effectief bij vitale depressies en psychotische depressies. Bij zware depressies, die geen resultaat kennen met andere behandelingen, biedt een ECT – behandeling de meeste kans op genezing. ECT kan levensreddend zijn bij ernstig gevaar voor zelfmoord, gevaarlijke opwindingstoestanden en bij weigering van voedsel en vocht. Bij ouderen kan ECT veiliger zijn dan een medicamenteuze behandeling, omdat ouderen meer risico lopen op de bijwerkingen van de medicijnen, zoals hartritmestoornissen, duizeligheid en verlaging van de bloeddruk waardoor ze een hoger risico op vallen hebben. Uitzonderlijk kan ECT ook worden toegepast bij patiënten met manie, wanneer hun medicatie onvoldoende doeltreffend is en bij een zeer zeldzaam ziektebeeld met angst en psychotische verschijnselen. Afhankelijk van het ziektebeeld en de resultaten van de ECT’s bepaalt men het aantal behandelingen en de spreiding ervan. In geval van levensbedreigende beelden past men soms een Blokshock toe. Dit zijn twee ECT - behandelingen per keer, enkele dagen na elkaar. Bij ons (Vlaanderen) combineert men de behandeling met antidepressiva met een ECT - behandeling. Dit in tegenstelling tot Nederland waar men ECT eerder als monotherapie gebruikt.
49
5.6
Alternatieve/complementaire behandelmethoden 28
5.6.1 Aromatherapie Zie punt 1. Wat is aromatherapie? P. 18.
5.6.2 Fytotherapie of kruidengeneeskunde Aromatherapie is een tak binnen de fytotherapie, maar hier bespreek ik het apart, want binnen de fytotherapie gebruikt men het geheel van de plant, bloem, … terwijl men binnen de aromatherapie slechts gebruik maakt van een klein stukje: de aromatische olie. Het bekendste kruid is wellicht het sint – janskruid. Kruiden bevatten kleine hoeveelheden chemische stoffen, wat niet kan gezegd worden van de moderne farmaceutische producten. Bij kruiden, mits een juist gebruik, bestaat er geen of weinig risico op plotselinge fysiologische veranderingen en bijwerkingen.
5.7
Besluit
Iedere behandelmethode heeft zijn voor – en nadelen. Ieder heeft zijn voorkeur voor een bepaalde behandeling. Vaak is de keuze van de behandeling ook afhankelijk van de ernst en de aard van de depressie en de angst, de leeftijd en de mobiliteit van de patiënt, de huisvesting van de patiënt, de cognitieve mogelijkheden van de patiënt, …
50
6 Link met ergotherapie 29 ‘Een ergotherapeut begeleidt mensen van alle leeftijdsfasen in het terugwinnen, verbeteren en/of in stand houden van hun functioneren in hun leer-, leef-, werk- en ontspanningssituaties. De middelen van de ergotherapeut zijn alle activiteiten/handelingen die de mensen in die situaties kunnen doen. Het leren optimaal ZELF-(standig) HANDELEN van patiënten/cliënten is hét doel van de ergotherapeut.’ 7 Vanuit de opleiding hebben wij als ergotherapeuten de kennis van depressieve – en angststoornissen. Vanaf volgend schooljaar wordt in het nieuwe opleidingspakket ergotherapie binnen de HIEPSO een keuzetraject wellnesscoaching aangeboden. Ook vanaf dit academiejaar startte er aan de Arteveldehogeschool een nieuw postgraduaat complementaire zorg dat is gericht naar bachelors en masters uit de gezondheidszorg. Ook ergotherapie hoort daarbij. Via aromatherapie wil de ergotherapeut het functioneren van de patiënt in zijn ontspanningssituaties terugwinnen, verbeteren en/of in stand houden via een ontspannende, weldadige en alternatieve/complementaire therapie. Aromatherapie werkt zowel op het lichaam als op de geest van de patiënt. Binnen de ergotherapie handelen we volgens een holistische visie. Wanneer de patiënt zich veel meer kan ontspannen, zal hij minder last kennen van zijn angsten, zijn onrust, waardoor de secundaire problemen als slaapstoornissen, concentratiestoornissen, … ook zullen verbeteren. Van daaruit kunnen de hindernissen die men ondervindt in de normale leer-, leef– en werksituatie in mindere mate en misschien wel niet meer voorkomen. De ergotherapeut heeft de mogelijkheid om de massages (gezichtsmassage en handmassage) uit te voeren en zorgt ook voor een gepaste sfeer. De ruimte kan sfeervol gemaakt worden door muziek en licht. Geen te harde of luide muziek, maar muziek die je tot rust brengt, waardoor je ook gaat ontspannen. Ook wordt gebruik gemaakt van kersenpitkussentjes. Met dit alles wil de ergotherapeut de patiënten tot rust laten komen en hen met een ontspannend gevoel de ruimte laten verlaten. Patiënten die dit willen, kunnen bepaalde zaken ZELF(standig) ook thuis toepassen. Denk maar aan de relaxerende muziek, het opwarmen van een kersenpitkussentje, het verstuiven van een zelfgekozen geur, … Voor meer informatie kunnen ze steeds bij de ergotherapeut terecht. Het voelen, beleven, ervaren is echt, want ons lichaam liegt niet. Het laat de mens toe om terug te leren genieten en dit kunnen we zien als een antidepressieve werking.
7
Cfr. www.ergotherapie.be
51
Besluit Er is heel wat literatuur terug te vinden rond aromatherapie en de psychiatrische stoornissen, depressie en angst. Aan de hand van deze literatuur kon ik weergeven wat aromatherapie is, hoe het gebruikt kan worden en welke oliën er kunnen gebruikt worden bij de doelgroep van personen met depressie en angst. Ook kon ik aan de hand hiervan weergeven wat een depressieve stoornis en een angststoornis is, hun onderverdeling en hun behandelwijzen. Deze theoretische uitwerking was nodig omdat enerzijds de kennis er moet zijn wanneer men aromatherapie wil toepassen en anderzijds omdat men kennis moet hebben van de doelgroep waarmee men werkt. Dit omvat de kennis van onder andere de veiligheidsvoorschriften bij aromatherapie, van hoe en waarvoor men aromatherapie kan gebruiken en toepassen, van de hoeveelheid aromatische olie in een samenstelling, … Aromatherapie is veel meer dan enkel masseren en geurtjes verspreiden. Het is een geheel van weldoordachte handelingen en beslissingen. Deze theoretische uitwerking was bijgevolg ook nodig om de aromatische oliën, die ik wil gebruiken in de praktijk, te kunnen selecteren. De geselecteerde oliën heb ik gekozen omwille van hun therapeutische werking bij deze doelgroep, hun aanvaardbare prijs, … Ik heb eerst een lijst gemaakt van alle aromatische oliën waarvan in meerdere boeken en op het internet bekend was dat ze effectief zijn bij depressie en angst. Uit die lijst heb ik de oliën geselecteerd die het meest toepasselijk zijn bij de symptomen van de doelgroep. Pepermunt eucalyptus werd nergens vermeld, maar toch heb ik deze olie geselecteerd, omdat zijn therapeutische werking weergegeven in de boeken en op internet, toepasselijk is op de symptomen van depressieve – en angststoornissen. Dit theoretisch deel moet voldoende de relatie tussen aromatherapie en de doelgroep van depressieve- en angststoornissen weergeven. Om dit nog verder uit te werken en op elkaar af te toetsen ben ik het gaan toepassen in de praktijk.
Deel II: PRAKTIJK
51
DEEL II: PRAKTIJK Inleiding In de praktijk wordt gebruik gemaakt van de geselecteerde oliën, die besproken werden in het theoretische deel, om na te gaan hoe ze binnen deze doelgroep ervaren worden. Om dit na te gaan werd een vragenlijst opgesteld die de patiënten meekregen na het uurtje aromatherapie. Iedere week werd een andere geur geïntroduceerd via massage en atmosferische verspreiding. De opstelling en verdere informatie rond de vragenlijst en het uurtje aromatherapie is terug te vinden in het derde praktische hoofdstuk, hoofdstuk 9. Na weet te hebben van hoe de vragenlijst werd opgesteld en afgenomen, alsook hoe het uurtje aromatherapie verliep, kunt u in datzelfde hoofdstuk de resultaten van die vragenlijsten terugvinden. Dit zowel in cijfergegevens als in een korte samenvatting. De eerste twee hoofdstukken beschrijven het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie en de gekozen volgpatiënten. Het laatste hoofdstuk houdt de projectweek in die in het teken stond van aromatherapie.
52
7 Voorstelling van het Psychiatrisch Ziekenhuis 30 7.1
Inleiding
In dit hoofdstuk wil ik u een beeld geven van de omgeving waarin ik mijn scriptie heb uitgewerkt, namelijk op de afdeling Het Anker van het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie te Kortrijk. Dit aan de hand van een zo goed mogelijke verwerking van de informatie die terug te vinden is op de website van het ziekenhuis.
7.2
Psychiatrisch ziekenhuis Heilige Familie
“ Het ziekenhuis werd in 1950 door de congregatie Zusters Heilige Familie opgericht en maakt deel uit van de v.z.w. (47) Gezondheidszorg H. Familie. Deze v.z.w. omvat het Psychiatrisch Ziekenhuis H. Familie, de sinds 1974 erkende kinderpsychiatrische dienst de Korbeel, het woon -en zorgcentrum St. Carolus en de serviceflats Guido Gezelle. Het is een acuut psychiatrisch ziekenhuis gelegen in het centrum van de stad Kortrijk. Het heeft een erkenning voor 75 bedden voor volledige hospitalisatie en 15 plaatsen voor dagbehandeling. Het kent actieve samenwerkingsverbanden met andere gezondheidsvoorzieningen in de regio. Het open karakter van het ziekenhuis staat centraal, waardoor psychiatrische verzorging voor iedereen gemakkelijk toegankelijk is. Het is hun missie om gespecialiseerde en intensieve behandelprogramma’s aan te bieden.” 8
7.2.1 De zorgprogramma’s 7.2.1.1
Volledige opname
Bij een volledige opname biedt men binnen het PZ H. Familie vijf zorgprogramma’s aan. Elk zorgprogramma bestaat uit een multidisciplinair team en een therapieprogramma aangepast aan de doelgroep. De namen van de zorgprogramma's verwijzen elk naar een scheepsterm: Het Anker: Stemmings -, angst – en aanpassingsstoornissen. Oorsprong van de scheepsterm Het uitgooien van het anker gebeurt meestal om even tot rust te komen, bij te tanken of om voorraad in te slaan. Na dit rustmoment kan men opnieuw voor de volle zee kiezen, nieuwe horizonten verkennen en eventueel een nieuwe weg bevaren. Doelgroep Deze patiënten hebben te maken met problemen veroorzaakt door psychosociale stressfactoren. Deze kunnen bestaan uit: - partnerverlies; - kinderen die het huis verlaten; 8
Cfr. www.pzhfamilie.be
53 - levensfaseproblematiek; - pensionering; - ouder worden; - … Depressieve - en angststoornissen zijn het meest voorkomend op deze afdeling. Behandeldoelstellingen In Het Anker wil men bij de patiënten de volgende doelen bereiken: -
heropname van de dagdagelijkse taken; beter leren en kunnen omgaan met psychosociale stressfactoren; creëren van een context waarin positieve keuzes kunnen gemaakt worden naar de toekomst toe.
Om dit alles te bereiken maakt men gebruik van de nog aanwezige kwaliteiten bij de patiënt zelf en in het patiëntsysteem. Ergotherapie Het grootste deel van het therapieprogramma wordt door de ergotherapeuten aangeboden. Ze proberen zowel individueel als in groep bij te dragen tot het bereiken van de individuele doelstellingen van de patiënten. Er wordt een gevarieerd therapieaanbod aangeboden, aangezien het hier over een heterogene groep gaat. Het mogelijk maken van een deelname aan de, voor de patiënten betekenisvolle activiteiten, is essentieel voor het behoud en herstel van de (mentale) gezondheid. Men wil dit bereiken door een programma op maat aan te bieden en door rekening te houden met de interesses van de patiënt zelf. Hiervoor maakt men gebruik van een vragenlijst waarbij er gepeild wordt naar hun doelstellingen en interesses. Binnen het therapieprogramma zijn er twee soorten van activiteiten. De patiënten die actief zijn of actief willen bezig zijn kunnen kiezen uit een aanbod van activiteiten binnen de Stroming. De patiënten die het liefst rust hebben of het rustig aandoen, kunnen kiezen uit het aanbod van activiteiten binnen de Kade. Afhankelijk van de toestand van de patiënt kan hij/zij kiezen uit zowel de stromingactiviteiten als uit de kadeactiviteiten. Men werkt uitnodigend en creëert de mogelijkheid om de patiënt zelf keuzes te laten maken en opbouwend te werken. Dit stimuleert tot deelname aan de verschillende therapieën waardoor de motivatie groter is. De patiënten worden gestimuleerd tot deelname aan de therapie, maar er is geen echte verplichting tot deelname. De Boeg: Psychosenzorg en resocialisatie. Oorsprong van de scheepsterm Men spreekt van de boeg wanneer men het heeft over het voorsteven van een schip. De boeg trekt een scherpe lijn door het water en dit verwijst binnen deze afdeling naar de duidelijke structuur die men aanbiedt. Ook kunnen we het figuurlijk zien want de patiënten hebben iets voor de boeg, namelijk het werken aan hun eigen problemen.
54 Doelgroep Bij deze patiënten zijn het voornamelijk de psychotische stoornissen, stemmingstoornissen en/of mineure (29) gedragsstoornissen, die het hoofdprobleem vormen. Deze stoornissen kunnen eventueel samen voorkomen met een sociale kwetsbaarheid. Behandeldoelstellingen Het hoofddoel dat men met de patiënten wil bereiken is een snelle reïntegratie in de maatschappij. Men stimuleert de patiënten tot een actieve deelname aan het therapie – en zorgprogramma door een directe aanpak en structuur. De Bolder: Crisisopvang en gedwongen opname. Oorsprong van de scheepsterm Men maakt gebruik van de bolder om er een schip aan vast te maken. Zo kan het schip bij woelig weer, veilig aan de kade blijven en zo elk noodweer weerstaan. Deze paal biedt een houvast voor ieder die vast land onder zijn voeten wil of nodig heeft. Wanneer het noodweer wat is geluwd, kunnen schepen de bolder verlaten en weer verder voor het ruime zeewater kiezen. Doelgroep Bij deze patiënten is er constant en doorgedreven toezicht noodzakelijk omwille van een crisis of omdat men de patiënt grondig wil observeren om een diagnose te kunnen stellen. In geval van collocatie (30) kunnen deze patiënten voor een observatieperiode van 40 dagen worden opgenomen. Behandeldoelstellingen Bij een opname op deze afdeling vangt men de crisissituaties op en benadert men de problemen vanuit een gedragstherapeutische visie. Men kan op elk moment op deze afdeling terecht. Na een opname op deze observatieafdeling kan de patiënt terug naar huis of gaat hij/zij over naar een andere leefgroep. Men geeft de patiënten de nodige ondersteuning tijdens de moeilijke en onrustige periodes in hun leven. De Kiel: Persoonlijkheidsvorming Oorsprong van de scheepsterm De kiel is een lange en samengestelde houten balk en vormt de ruggengraat van een schip. Dit kan vergeleken worden met de thuissituatie, want die is ook samengesteld uit verschillende elementen die samen een zekere homeostase (31) nastreven. Doelgroep Bij deze patiënten vormt de persoonlijkheidsproblematiek het hoofdprobleem naast de aanwezigheid van angst- en stemmingstoornissen en/of een relationele problematiek. Men verwacht van de patiënt een zelfbeschouwend vermogen en de mogelijkheid tot deelname aan een intensief psychotherapeutisch programma in groep. Behandeldoelstellingen Binnen De Kiel werkt men systeemgericht. Men vormt samen met de patiënten een systeem en gaan op zoek naar een goed, doeltreffend en werkbaar klimaat. Men wil voor de patiënten ondersteunend aanwezig zijn ter bevordering van hun
55 zelfbeeld en/of hun zelfvertrouwen en ter bevordering van het versterken of herbouwen van de persoonlijkheid. De Vlonder: Verslavingszorg Oorsprong van de scheepsterm Men maakt gebruik van de vlonder om de zee te verlaten en zo op het vaste land te kunnen stappen. Het staat symbool voor een overstap, een andere omgeving. Het kan de nodige overstap zijn om nieuwe wegen in te slaan. Doelgroep Bij deze patiënten vormt overmatig alcohol - en/of medicatiegebruik het hoofdprobleem. De problemen doen zich vooral voor op de levensdomeinen zoals woonst, werk, relatie(s), lichamelijke en psychische gezondheid. Behandeldoelstellingen De grootste doelstelling die men met de patiënten wil bereiken is het aanleren en volhouden om een leven te kunnen leiden zonder het overmatig gebruik van alcohol en/of medicatie. Gedurende de hele behandeling maakt men gebruik van een gestructureerd programma dat is opgedeeld in 7 fasen. 7.2.1.2
Daghospitalisatie
Daghospitalisatie houdt in dat de patiënten het therapieprogramma kunnen volgen zonder volledige opname. Dit kan rechtstreeks zijn (zonder opname vooraf) of aansluitend op een volledige opname. Het PZ H. Familie biedt vier zorgprogramma’s aan bij daghospitalisatie: -
Het Anker; De Boeg; De Kiel; De Vlonder.
7.2.1.3
Nazorg en revalidatie
Naast volledige opname en daghospitalisatie biedt PZ H. Familie verschillende nazorgmogelijkheden aan. Een eerste mogelijkheid binnen de nazorg is de ambulante begeleiding na een opname. Hier kan de patiënt bepaalde therapieën verder blijven volgen. Hij/zij heeft dan geen ziektestatuut meer. Een tweede mogelijkheid is die om zich aan te sluiten bij de nazorggroep, waarbij de nazorg eventueel gecombineerd kan worden met werkhervatting. 7.2.1.4
Psychiatrische zorg thuis
De psychiatrische thuiszorg kreeg ook een naam die verwijst naar een scheepsterm, namelijk De Fender. De fender is een beschermkussen dat de boot beschermt tegen schade en dat de schokken opvangt. Deze dienst biedt via huisbezoeken ondersteuning aan mensen met psychische problemen in de thuissituatie om zo een eventuele opname te vermijden of zolang mogelijk uit te stellen.
56
8 Voorstelling van de patiënten 8.1
Inleiding
Voor het tot stand brengen van mijn scriptie heb ik drie patiënten uit de groep gekozen waarmee ik specifieker wilde werken. In dit hoofdstuk geef ik algemene informatie van deze patiënten weer, die werd bekomen via de opgemaakte verslagen van de verpleegkundigen, de psychologe en de maatschappelijk werkster. Het deel van de ergotherapie werd bekomen via de ergotherapeutishe vragenlijst. Deze drie patiënten kwamen wekelijks één uur (vrijdagnamiddag) naar de aromatherapie en ik verstoof ook de geur van die week elk op zijn beurt op hun kamer. Gedurende deze scriptiestage heb ik nieuwe volgpatiënten moeten nemen, dit omwille van volledig ontslag van 2 van de eerst gekozen volgpatiënten. De informatie van de laatste 2 nieuw gekozen volgpatiënten (S. M. en V. L.) wordt niet meer uitgeschreven in het eindwerk, omdat ik vind dat dit anders te veel wordt als ik ook deze nog eens uitgebreid bespreek. De achtergrondinformatie is niet het allerbelangrijkste. Het zijn vooral hun ervaringen met aromatherapie die van tel zijn. Hun resultaten worden net zoals bij de vorige volgpatiënten, apart besproken in het volgende hoofdstuk.
8.2
V. M. M.
8.2.1 Algemene informatie Geboortedatum: 14/09/1946. Geslacht: vrouw. Heropname: 14/11/2007. Heeft geen “ fut “ meer, is steeds moe. Enige vorm van depressieve kenmerken. Angstige indruk (motorische onrust, spierspanning, lichte tremor (32), …). Vorige opnames: M. werd vroeger al opgenomen omwille van psychotische depressie met dwanggedachten (vrees haar controle te verliezen en zelfmoord te plegen). Haar vorige opnames waren in 2000 en 2003. Levensloop vroeger en nu: M. komt uit een gezin met 3 kinderen. Ze heeft vooral met haar zus goede contacten. Haar vader pleegde suïcide zes weken voor haar huwelijk. Voor M. kwam dit totaal onverwacht en ze heeft dit zeer moeilijk verwerkt. M. woont samen met haar man. Ze werken allebei zelfstandig. M. doet het administratief werk, de boekhouding voor hun zelfstandige zaak. Ze zegt dat ze sinds haar opname er niet meer toekomt om deze taak op haar te nemen. Samen hebben ze 1 dochter (37 jaar) waarmee M. een goed contact heeft. De dochter heeft 2 zonen. M. heeft tot eind 1999 goed gefunctioneerd. Eind 1999 begon ze te spreken over 30 jaar terug. Haar man kon na enig aandringen uitvissen dat ze het had over de suïcide van haar vader.
57 Kort voor haar opname had M. het gevoel niet meer te kunnen zorgen voor haar kleinzoon. Er was een gevoel van vervreemding ten opzichte van de kleinzoon. Ze vreesde zelfs hem te vermoorden. Ze werd echt bang van zichzelf. Bij de terugkeer van haar dementerende moeder uit het algemeen ziekenhuis was de voorziene professionele hulp niet aanwezig, omdat de zus van M. het naliet om dit te regelen. Alles viel op de schouders van M. die hier na een week onderdoor ging. Het takenpakket (zorg voor moeder en de kleinkinderen en het administratieve werk voor de zaak) werd haar teveel. Suïcidegedachten waren latent aanwezig. Ze voelde zich al een tijdje minder goed, had nog weinig interesse in iets, was zenuwachtiger dan anders, kon minder goed slapen. Op een nacht is ze zeer angstig wakker geworden. Ze had het gevoel dat ze zou doodgaan. Ergotherapie Het Anker: Bij het interpreteren van de ergotherapeutische vragenlijst werden volgende doelstellingen bij M. opgesteld: - minder moeite hebben met het nemen van beslissingen; - terug activiteiten hervatten in verband met de zorg voor familie; - meer voor zichzelf zorgen/zich minder druk voelen. De hulpbronnen waarop bij M. beroep kan gedaan worden zijn: - hobby’s vroeger: bloemschikken, naaien en in de tuin werken; nu: strijken; - ze is bereid om actief bezig te zijn en te blijven. De wil is er; - ze haalt voldoening uit de hulp voor haar dochter. Dit door de dochter haar strijk te doen en te zorgen voor de kleinzonen. Bij het stellen van de mirakelvraag antwoord M. dat ze bij zichzelf zou merken dat het beter gaat wanneer ze minder moe is. Beter worden betekent voor haar dat ze haar werk terug kan opnemen. Î M. is op zaterdag 12/04/2008 op volledig ontslag vertrokken. Ze voelde zich goed om naar huis te gaan. Ze komt niet meer in dagtherapie. Ze zal thuis wel gebruik maken van poetshulp, zodat ze het zelf rustig aan kan doen.
58
8.3
B. A.
8.3.1 Algemene informatie Geboortedatum: 23/12/1938. Geslacht: vrouw. Opname: 18/01/2008. Depressief, ten einde raad, vermoeid, lusteloos (heel moeilijke dochter + scheiding zoon). Vorige opnames + ziektes: Het is A. haar eerste opname in de psychiatrie. A. maakte wel al een depressie door op jonge leeftijd, na de doodgeboorte van haar eerste kindje. Ook zou ze depressief geweest zijn tijdens de scheiding van haar eerste man. 1985: Hysterectomie (33). Hierop kreeg A. een buikvliesontsteking die niet onderkend werd, zodat ze na veel problemen uiteindelijk in Leuven terechtkwam en haar beide eileiders dienden verwijderd te worden. A. onderging een zware rugoperatie ten gevolge van een discus (tussenwervelschijf) die volledig weggesleten was. Met eigen bot en weefsel werd een nieuwe discus gemaakt, maar op die plaats in haar rug werd ze gefixeerd, waardoor ze nu minder beweeglijk is. Levensloop vroeger en nu: A. is de derde in de rij van vier kinderen. Ten gevolge van ruzie in verband met de erfenis, na het overlijden van haar moeder, is er een breuk ontstaan met de jongere broer en een zus. Enkel met de oudste broer heeft A. nog contact. Vader, een hoger ambtenaar in het ministerie van financiën, was een tiranniek en koleriek (34) iemand. Moeder had niets te zeggen. De kinderen mochten niet uitgaan en hij bepaalde met wie ze mochten verkeren. Haar vader drong haar een relatie op met iemand waarvoor ze niets voelde. Door dit alles is A. het huis ontvlucht, wat tot een breuk leidde met de ouders. Pas enkele jaren later, bij de geboorte van de kinderen van A. werden de contacten hersteld. Ze kon niet op de steun van haar man rekenen. Op 26-jarige leeftijd trouwde A. Toen ze 7 maand zwanger was van haar eerste kindje kreeg ze rode hond. Aan 7 ½ maand werd het kindje na een moeilijke bevalling, dood geboren. Naar aanleiding van dit gebeuren was ze ongeveer 1 jaar ambulant in behandeling en afwezig op het werk. De relatie tussen A. en haar man liep oorspronkelijk goed en het waren gouden tijden in de zaak, maar hij begon alles groots te zien en veranderde heel erg als persoon. Hij vernederde A. en was soms gewelddadig. Het leidde tot een scheiding in 1987. De zoon P. ging mee met zijn vader en had toen geen contacten met A. De dochter (An.) ging mee met A. Anderhalf jaar na de scheiding kwam An. niet terug uit weekend bij haar vader en wilde ze plots bij haar vader blijven wonen, ook al hadden ze geen goede relatie.
59 Sinds 02/01/2008 is A. 5 jaar weduwe van haar tweede man K. Zij waren 12 jaar samen en A. heeft hem 10 jaar lang verzorgd wegens ziekte (hartinfarcten en slokdarmkanker). Ze heeft een goed contact met de twee dochters uit zijn eerste huwelijk, maar ze had geen contact met haar eigen kinderen, vooral omdat haar man dit niet wou. An. nam en neemt haar moeder dit nog steeds erg kwalijk, want ze voelde zich in de steek gelaten. De contacten zijn pas hersteld na de dood van K. Na een ongeval van An. (auto volledig verloren) en ontslag op haar werk, ontspoorde de situatie met An. totaal. Ze deed 3 suïcidepogingen (evenveel keer opgenomen in St. Maartens) en werd zeer agressief (zeker na het plots stoppen met haar medicatie en ten gevolge van alcoholgebruik). Ze werd zelfs dreigend naar A. toe (bedreiging met mes + wilde A. van de keldertrap duwen) en was zich bewust van de dreiging om A. de keel over te snijden enkele dagen voor de opname van A. A. leeft constant onder druk ten gevolge van het tergen, de agressie en dreiging van An. enerzijds en anderzijds de schrik dat An. zichzelf iets zal aandoen. A. ‘s zoon P. is een zelfstandig immobiliënmakelaar en heeft 2 kinderen. In december 2007 heeft hij een hersentrauma opgelopen ten gevolge van een val in de kelder. Hij lag 2 dagen in coma. Kort hierna heeft zijn vrouw de scheiding aangevraagd. Dit baart A. ook veel zorgen. Job: A. heeft 20 jaar les gegeven in het lager onderwijs, het meest in het eerste leerjaar. Op 45–jarige leeftijd werd A. uiteindelijk op pensioen gesteld ten gevolge van verschillende ziekteperiodes. Dit was voor haar een zware klap, want ze gaf zeer graag les. Na haar oppensioenstelling bleef A. eerst een periode thuis en ging toen lessen boekhouden volgen. Hierna werkte ze mee in de zelfstandige zaak van haar eerste man. Hij had een gemeenschappelijke vriend uit Limburg aangetrokken als zakenpartner en A. ging ook daar de boekhouding doen. Tijdens deze bezoeken werd An. seksueel misbruikt door deze vriend. Dit begon op haar 14de en duurde enkele jaren. A. zegt hiervan nooit iets geweten te hebben en van zodra ze het wist heeft ze het contact met die vriend verbroken. Ergotherapie Het Anker: Bij het interpreteren van de ergotherapeutische vragenlijst werden volgende doelstellingen bij A. opgesteld: - haar emoties kunnen vertellen/uiten; - meer initiatief in het nemen van sociale contacten. De hulpbronnen waarop bij A. beroep kan gedaan worden zijn: - hobby’s vroeger: breien en met de kinderen bezig zijn. nu: met de computer werken en het volgen van tv- series zoals Thuis, Wittekerke, …; - ze zou graag aan vrijwilligerswerk doen, maar door fysieke problemen, kan dit niet; - haar beste moment is ’s middags, omdat ze zich dan fysiek het best voelt; - het is een intelligente vrouw die vooruit wil geraken in het leven. Bij het stellen van de mirakelvraag antwoord A. dat ze bij zichzelf zou merken dat het beter gaat wanneer ze opnieuw zin heeft om terug buiten te komen en contacten te leggen. Beter worden betekent voor haar terug levenslust hebben en dit kan eventueel door de verhuis van haar dochter.
60
8.4
S. R.
8.4.1 Algemene informatie Geboortedatum: 23/11/1949. Geslacht: man. Heropname: 05/02/2008. Eenzame man met depressieve symptomen. Voelt zich lusteloos en futloos. Kent ook angst en spanningen. Vorige opnames: • Juli 1985 – juni 1986 (afwisselende periodes van opnames en dagtherapie); • Juni 1987 – december 1987. (dag – en volledige hospitalisatie); • Maart 1988 – mei 1988; • Oktober 1990 – november 1990; • April 1995 – juli 1995; • Februari 1996 – mei 1996; • Maart 1999 – augustus 1999; • April 2000 – juli 2000 (Het Anker). Æ R. kende geen opnames meer tot zijn opname van nu, 05/02/2008. Levensloop vroeger en nu: R. is enig kind. Vader was een braaf man, maar moeder zeer streng. R. moest steeds presteren. Moeder liet ook niet toe dat R. zijn eigen weg ging. Hij moest naar het college, maar hijzelf wilde naar het VTI (48). Vader is in 1971 overleden ten gevolge van een hartinfarct. Moeder is 10 jaar later overleden aan kanker. R. had veel steun aan zijn moeder na zijn eerste mislukt huwelijk. Hij huwde in 1971. In 1972 werd hun eerste kindje geboren, 2 jaar later het tweede, maar dit overleed 10 dagen later door een hartafwijking. In 1977 werd hun derde kind geboren. Volgens R. waren de familie van zijn vrouw en ook zijn vrouw zelf, erg dominant. Na 8 jaar huwelijk is het tot een echtscheiding gekomen. Oorspronkelijk zag hij de kinderen om de 14 dagen. Zijn ex - vrouw stookte de kinderen tegen hem op en zij kwamen niet meer. Hij heeft al 20 jaar zijn kinderen niet meer gezien, hij weet niets over hen, maar hij heeft geen plannen om hen op te zoeken. R. ging na de echtscheiding op een studio wonen en ging verder werken. Hij bleef 9 jaar alleen. Waar hij woonde leerde hij een gescheiden vrouw kennen. R. heeft 2 jaar bij deze vrouw gewoond. Ze had een zoon en R. zegt dat hij omwille van problemen met die zoon is weggegaan. Hierna verbleef hij een paar maanden in een kamer boven een café. Dit was volgens hem het begin van zijn drankprobleem. Hij leerde het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie kennen door een ‘vriend’ en werd hier meerdere keren opgenomen. Hij ging eten naar Poverello (35) en bleef er in de namiddag kaarten omdat hij toch werkloos was. Hij leerde er A., zijn 2de vrouw, kennen en trok na enkele maanden bij haar in (1994). Zij heeft 2 zonen. Ook in deze relatie waren het de kinderen die voor spanningen zorgden. R. vindt dat A. alles zelf besliste en niets met hem besprak. Na 5 jaar huwelijk is R. bij haar weggegaan, want hij kon de situatie niet meer aan.
61 Hierna is R. op een studio gaan wonen in een nogal beruchte buurt (marginalen, drugs). Hij hoopte er tot rust te komen, maar begon te drinken en zichzelf te verwaarlozen. In 1999 werd hij opnieuw opgenomen. Hij kon het constante lawaai binnen het blok niet meer aan. Bovendien is een nieuwe relatie die hij aanging na 5 maanden terug op de klippen gelopen. Zijn 2de vrouw is ook komen aankloppen om de echtscheiding te regelen. Job: R. heeft een 20-tal jaar in een distributiebedrijf in Kortrijk gewerkt als magazijnier. Door de komst van een nieuw management geraakte R., samen met anderen, zijn job kwijt. Hij heeft gestempeld en daarna 2 of 3 jaar als magazijnier gewerkt in Moeskroen. Hij heeft ook een VDAB – opleiding (49) gevolgd tot schilder. Omwille van rugproblemen heeft hij zijn laatste job moeten opzeggen. Sinds een 4 – tal jaar leeft hij van een ziekte-uitkering (1000 euro per maand). Hij deed vrijwilligerswerk (cafetaria), maar het boterde niet met iemand die daar nogal veel noten op zijn zang heeft. Ergotherapie Het Anker: Bij het interpreteren van de ergotherapeutische vragenlijst werden volgende doelstellingen bij R. opgesteld: - tot rust komen; - het aanbieden van veel wisselende activiteiten (15 minuten dit, daarna dat door rug). De hulpbronnen waarop bij R. beroep kan gedaan worden zijn: - hobby’s vroeger: atletiek en voetbal. nu: lezen, fietsen, film en modelbouw. Ook zou hij graag aan boekbinden doen; - zijn beste moment is ’s avonds en ’s morgensvroeg; - geheugen en concentratie zijn goed; - hij legt gemakkelijk contact met anderen en is assertief; - hij zegt zijn mening in de groep wanneer hij vindt dat die verantwoord is; - hij omschrijft zichzelf als hulpvaardig, geduldig en iemand die graag lacht; - hij maakt keuzes door de voor – en nadelen af te wegen; - om een probleem op te lossen wil hij er zo vlug mogelijk aan werken zo dat het van de baan is. Bij het stellen van de mirakelvraag antwoord R. dat hij bij zichzelf zou merken dat het beter gaat wanneer hij terug zin heeft om iets te gaan doen. Beter worden betekent voor hem meer energie hebben en zich opnieuw goed in zijn vel voelen. Î R. is op 8/03/2008 op volledig ontslag vertrokken. Dit heeft hij zelf besloten, omdat hij zich beter voelde. Nu gaat hij 3 dagen per week op dagtherapie in het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilig Hart te Ieper. Het weekend brengt hij, buiten het ziekenhuis, door met volgpatiënte B. A., waarmee hij sinds zijn laatste week van opname een relatie heeft.
62
8.5
L. R.
8.5.1 Algemene informatie Geboortedatum: 22/05/1952. Geslacht: man. Heropname: 18/02/2008. Tal van psychosomatische klachten. Angst, depressie, onrust, slaapproblemen (apnoe (36)). Totaal teneergeslagen, geen uitzicht voor de dag van morgen. Hij wil via hulp meer ruggegraat in het leven en een degelijke structuur om het als alleenstaande te redden. Verleden van alcoholmisbruik. R. verbleef vanaf eind oktober 2 x 6 weken in St. Maartens. Het proefontslag viel niet goed mee zodat hij op 18/02/ 2008 opnieuw opgenomen werd. R. voelt zich nog altijd gespannen en angstig. Hij lijdt ook onder de eenzaamheid. Directe aanleiding van deze opnames is een conflict met zijn jongere broer J. die R. buitenzette uit het appartement waar hij samen met moeder woont. R. nam tijdens een maandenlange reis van J. de zorg op voor moeder die een dijbeenen polsbreuk opgelopen had. R. sliep zelfs in bij moeder. Toen J. terugkeerde, was R. er blijkbaar teveel voor hem. Hij, J. , heeft R. na een meningsverschil buitengezet. Hij werd gespannen, kende angstige gevoelens en vereenzaamde op zijn flat. Dit is nog altijd niet verwerkt en dit resulteerde in enkele opnames. Vorige opnames: R. heeft al verschillende opnames gekend in verschillende psychiatrieën. Recentste opname is die van 31/10/2007, 2 x 6 weken in St. Maartens in de EPSI (50), PAAZ (51) en NEPAAZ (52). Hij is sindsdien niet veel meer thuis geweest. Het proefontslag viel niet goed mee zodat hij op 18/02/ 2008 opnieuw opgenomen werd. Telkens had hij te kampen met depressies. Levensloop vroeger en nu: R. is de oudste in een gezin van 5 kinderen. Moeder was zwanger vóór het huwelijk, wat in die tijd een schande was, en bovendien vonden de ouders van zijn moeder, de vader van R. geen goede partij omdat zijn eigen vader failliet was gegaan. Omwille van de zwangerschap zijn ze dan toch getrouwd. Na de geboorte van R. kreeg moeder een postnatale depressie en was ze blijkbaar ook psychotisch. Ze werd langdurig (2 jaar) opgenomen in Pittem. Tijdens haar opname en nog een korte tijd daarna werd hij opgevoed bij de grootouders die een bakkerij hadden. Hier kwam hij in een erg warm nest terecht, dit in tegenstelling tot zijn eigen ouders waar hij geen nestwarmte kende. Zijn grootouders waren ook diep gelovig. Dit botste met vader die antiklerikaal (37) was. Toen moeder aan de beterhand was, gebeurde er een geleidelijke terugkeer van R. naar zijn eigen ouders, waarvan R. zich herinnert dat er vaak harde woorden vielen tussen zijn eigen moeder en zijn grootmoeder. R. kwam van een ‘warm’ nest in de kilte terecht. Moeder was wel gevoelig, maar niet empathisch. Ze was erg oppervlakkig en vooral met het materiële bezig. Deze informatie werd angstvallig geheim gehouden in de familie. R. zelf weet dit pas sinds 1 jaar, via zijn oom. Moeder zelf praat hier nooit over. Met tussenperiodes van telkens 3 jaar werden na R., 1 zus en 3 broers geboren. R. heeft het beste contact met zijn zus. Zij heeft fibromyalgie (38) in erge graad
63 waardoor R. haar niet te veel wil belasten met zijn problemen. Met de eerstvolgende broer zijn er enkel telefonische contacten. Met de tweede broer, die samenwoont met moeder maar 10 maanden per jaar als rugzaktoerist de wereld rondtrekt, zijn er sinds de kindertijd geen goede contacten. Deze broer is altijd een moeilijk en driftig iemand geweest. Met zijn jongste broer, die in hetzelfde appartementsblok woont als R., zijn er vrij goede contacten. Deze broer is gekend in De Kiel binnen PZ H. Familie. Vader was blijkbaar veel afwezig thuis: hij was handelaar en zat in het bestuur van een sportclub. Hij leed aan de ziekte van Alzheimer en stierf in 1992 . Moeder heeft altijd psychische problemen gehad, was koleriek van aard, en werd in het huishouden ondersteund door een werkvrouw. R. zegt dat hij nooit, noch bij vader, noch bij moeder, terecht kon met problemen. Het ging er altijd kil en oppervlakkig aan toe. Zolang grootmoeder leefde, kon R. wel bij haar terecht. Zij stierf op haar 63ste, toen R. 26 jaar oud was. Dit had zeer veel impact op R. die het gevoel had nergens meer terecht te kunnen. In die periode is hij problematisch beginnen drinken. Naast zijn grootmoeder, waren de school en de jeugdbeweging de grootste steunpilaren voor R. Tot op heden blijven studeren en zich verder vormen heel belangrijk voor R. Hij heeft de intellectuele capaciteiten, maar heeft altijd zeer veel faalangst gehad. Examens doen was, en is nog altijd, een ramp. Ook in de jeugdbeweging, ten opzichte van de kinderen, had hij faalangst: hij bereidde alles voor op papier, maar een andere leider gaf de uitleg aan de kinderen. Ook in de relaties met vrouwen waren het altijd zij die het initiatief moesten nemen. Ook zou R. op 14 jarige leeftijd aangerand zijn geweest door een leider van de KSA (53). Daardoor kent hij problemen in zijn seksuele beleving en heeft hij weinig tot geen libido. Hij heeft vroeger nooit de kans gekregen om daar met iemand over te praten. R. heeft ooit een relatie met iemand gehad toen hij 18,19 jaar was. Ze heeft hem toen bedrogen en heeft R. laten staan. Een jaar later diende ze zich opnieuw aan en heeft hij haar geweigerd. Dat achtervolgt hem nog altijd, want hij zag dat meisje heel graag. R. woont alleen. Indertijd had hij enkele relaties die afsprongen en waardoor hij diep teleurgesteld raakte. Hij heeft dan een tijdlang een ‘losbandig’ leven geleid, maar heeft nu sedert 20 jaar geen relatie meer. R. heeft ook op dit vlak faalangst. Hij zegt ook verlatingsangst te hebben. Hij voelt zich eenzaam. Job: R. heeft zijn humaniora afgewerkt en is begonnen aan studies pharmacie, maar heeft deze onderbroken. Hij werkte ongeveer 1 jaar als röntgenlaborant in Leuven. Daarna heeft hij 6 maanden gestempeld. Hierna werkte hij 5 jaar als vertegenwoordiger in een medische firma. Hierna deed hij 3 à 4 jaar verkoop van hoogterekken, maar werd hier ontslagen wegens reorganisatie. Hierna begon hij als zelfstandige in het verkopen van relatiegeschenken, wijn, televerkoop, … Hierna volgen de periodes van burn – out. In 1988 werd hij meer dan 66% invalide verklaard. Hierna hield hij zich in hoofdzaak bezig met Oosterse talen (modern en klassiek chinees) en culturen zowel op zichzelf als aan de universiteit te Gent.
64 Ergotherapie Het Anker: Bij het interpreteren van de ergotherapeutische vragenlijst werden volgende doelstellingen bij R. opgesteld: - structuur aanbieden en meer ruggengraat in het leven; - zelfvertrouwen verhogen bij een gesprek; - ontspanningsmomenten inbouwen/streven naar innerlijke rust. De hulpbronnen waarop bij R. beroep kan gedaan worden zijn: - hobby’s vroeger: de natuur, sporten en leider jeugdbeweging. nu: kruiswoordpuzzels en lezen. Zijn interesses zijn studeren, cultuur, filologie (39), filosofie (40), positieve wetenschappen, klassieke muziek, documentaires en films. Hij zou graag een cursus Taichi (41) volgen; - zijn beste moment is ’s morgens; - geheugen en concentratie zijn optimaal; - hij maakt keuzes door rationele (42) bewuste eliminatie; - hij legt gemakkelijk contact met anderen en is empatisch (43); - hij zegt gemakkelijk zijn mening in de groep; - een troef is zijn onvoorwaardelijke liefde voor kennis en wetenschap. Bij het stellen van de mirakelvraag antwoord R. dat hij bij zichzelf zou merken dat het beter gaat wanneer hij innerlijke rust vindt en opgewekt is. Beter worden betekent voor hem dat hij opnieuw zichzelf graag gaat zien en dat hij gelukkig is in het hier en nu. Î R. is op maandag 07/ 04/ 2008. op volledig ontslag vertrokken. De reden die hij hiervoor aangaf is dat hij zich al wat beter voelde, maar ook omwille van conflict met een medepatiënt. R. volgt geen verdere behandeling. Hij is nu volledig thuis.
65
9 9.1
De ervaringen met aromatherapie Inleiding
Het gaat niet om een wetenschappelijk onderzoek. Zowel de objectieve als de subjectieve ervaringen van de patiënten werden nagegaan. Bij iedere aromatische olie werd dezelfde vragenlijst gehanteerd om te peilen naar de ervaringen met de olie. Enkel bij vraag 2, is er per olie een aanpassing omdat hier wordt gepeild naar de objectieve ervaringen. Per oliebespreking ziet u telkens het aangepaste stuk van vraag 2. De volledige vragenlijst met als voorbeeld basilicum kunt u op een uitvouwbaar document na p. 88 terugvinden. Na p. 97 vind u nog een uitvouwbaar document met een totaal overzicht van de scores van alle patiënten en de volgpatiënten bij alle aromatische oliën.
9.2
De vragenlijst
De vragenlijst werd door mezelf opgesteld met enkele richtlijnen van de beide scriptiebegeleidsters. Omdat ik vooral de ervaringen met de diverse aromatische oliën wilde bevragen, heb ik vragen opgesteld waarmee ik een beeld kon krijgen of de aromatische olie qua geur, aangenaam of onaangenaam werd ervaren en in welke mate. Ook ga ik na wat het bij de patiënten oproept als ze in contact komen met deze geur en of ze deze geur graag in de toekomst nog zouden gebruiken. Dit laatste draagt ook bij om na te gaan welke oliën zeker nog zouden gebruikt kunnen worden in de toekomst. • Vragen 2, 3 en 4: Hierbij mochten ze verschillende antwoorden aankruisen, want het kan zijn dat een geur meerder effecten en/of herinneringen bij iemand oproept. • Vragen 5, 6 en 8: Hierbij mochten ze maar één antwoord aankruisen, want je kunt een geur niet tegelijk aangenaam en irriterend vinden. • Vragen met een getallenas: Hierbij mochten ze ook maar één cijfer geven. Deze lijsten werden telkens na het uurtje aromatherapie afgenomen, want op die manier - konden de ervaringen bij de patiënten worden nagegaan; - hebben we dit ook op papier (zo kunnen ze later nog geraadpleegd worden); - liet het de patiënt er ook bij zichzelf eens over nadenken wat het nu precies bij hem/ haar heeft teweeggebracht. De meeste onder hen deden dit op zichzelf, bij enkele anderen was er hulp nodig om ze zo goed mogelijk in te vullen. Wanneer ze me de lijst ingevuld terugbezorgden, tenlaatste de vrijdag van die week, overliep ik ze eens bij mezelf. Als ik tegenstrijdigheden in het aankruisen en scoren merkte, sprak ik er de patiënt over aan. De ingevulde lijst van de volgpatiënten overliep ik sowieso zodat ik ze beter kon verwerken.
66
9.3
Verloop van de sessie
Iedere dinsdag werd er een uurtje met maximaal 6 patiënten gewerkt en iedere vrijdag met de 3 volgpatiënten. De 3 volgpatiënten kwamen de dinsdag niet meer aan de beurt omdat zij elke week de kans kregen om aan de aromatherapie deel te nemen. Het is zo dat het elke week ook telkens andere patiënten waren die konden deelnemen, omdat men met een beurtsysteem werkt. Aan het begin van het uurtje aromatherapie legde ik de patiënten uit wat aromatherapie is en gaf ik wat uitleg rond de geur die we gingen gebruiken. Hierbij liet ik een geurstrookje rondgaan zodat ze zelf al eens konden zeggen wat het bij hen opriep en eventueel over welke geur het ging. De patiënten mochten zelf kiezen of ze een hand – of een gezichtsmassage wilden. Naast de massages konden de patiënten genieten van de geur die in de ruimte werd verstoven, van een kersenpitkussentje en van ontspannende, rustige muziek. Dit alles in een verduisterde ruimte. Rustige, ontspannende muziek draagt ook bij om de patiënt tot rust te laten komen en zoals het zelf zegt, zich te ontspannen. Hierbij is het belangrijk dat de muziek niet te luid staat. Terwijl 2 patiënten konden genieten van de massage konden 2 andere patiënten tot rust komen met een kersenpitkussentje. De overige 2 konden tijdens het wachten, het patiënteninstrument, boekje aromatherapie, inkijken. Er werd een doorschuifsysteem per 2 gehanteerd, omdat de aromatherapie telkens door 2 ergotherapeuten werd gegeven. Dus op hetzelfde moment gaven we elk 1 patiënt een massage. Zo konden we in één uur elk bij 3 patiënten een massage uitvoeren. Zie bijlage 5: Patiënteninstrument: aromatherapieboekje. Het patiënteninstrument kunt u in bijlage vinden. Ik heb dit in bijlage geplaatst omdat dit een verwerking is naar eenvoudige taal voor de patiënten, van de theorie rond aromatherapie in mijn scriptie.
• Gezichtsmassage: We druppelden een drietal druppeltjes aromatische olie (met uitzondering van de citrusoliën, omdat er bij het gebruik van deze oliën moet opgelet worden met de blootstelling aan zonlicht) in een potje room, die dan op zijn beurt in de kom met warm water werd vermengd. Het potje room werd gebruikt om de aromatische olie er in op te lossen, zodat het goed kan worden vermengd met het water. Want zoals we weten zou de aromatische olie anders blijven bovendrijven. In dit water werden de doeken om op het gezicht aan te brengen, ondergedompeld. Er werd enkel jojobaolie gebruikt voor de massage van het gezicht, omdat de gezichtshuid veel gevoeliger is dan de huid van handen en onderarmen. • Handmassage: Er werd een massageolie samengesteld van 97% amandelolie en 3% van de gebruikte aromatische olie voor de massage van hand en onderarm. De patiënten kregen bij het verlaten van de ruimte, waar de aromatherapie plaatsvond, de vragenlijst mee om in te vullen.
67 Hierna volgen de oliebesprekingen. U kunt ze terugvinden in volgorde van toepassing. De eerste week werd basilicum toegepast, de laatste week ylang – ylang.
68
9.4
Basilicum
2. Na de aromatherapie □ had ik een goede eetlust. □ kende ik minder stress. □ kon ik mij beter concentreren. □ heb ik goed kunnen slapen.
9.4.1 Resultaten uit de enquêtes 3 mannen, 5 vrouwen. 1 persoon randpsychotisch. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,83/10. 7,44/10.
2) a) Goede eetlust b) Minder stress c) Betere concentratie d) Goed kunnen slapen
6/9. 6/9. 5/9. 5/9.
3) Bloemen Bos/bomen Fruit Eten/koken Een positieve gebeurtenis Een bepaalde plaats Iets uit het verleden
3/9. 4/9. 1/9. 1/9. 3/9. 2/9. 1/9.
4) Blijdschap 5/9. Geluk 3/9. Andere: Innerlijke rust, kalmte 2/9. 5) Aangenaam Irriterend/storend
8/9. 1/9.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam
6/9. 2/9. 1/9.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
8,44/10. 8,00/10.
8) Ja:
9/9.
69 V. M. M. Gezichtsmassage. M. is zeer positief over basilicum. Ze vindt dit een zeer aangename geur. Ze geeft zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een score van 8. Ze kende na de aromatherapie: - een goede eetlust; - minder stress; - een betere concentratie. Ze zegt wel niet goed geslapen te hebben die nacht. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en roept het bij haar blijdschap of zoals ze het zelf zegt een blij gemoed op. Basilicum is een geur dat M. in de toekomst zeker nog zou willen gebruiken. B. A. Handmassage. Ook A. is zeer positief over basilicum. Ze vindt het een zeer aangename geur en geeft zowel bij 1. A als bij 7. A en B een score van 8. Bij 1. B geeft ze een score van 7, omdat ze vond dat de geur via de handmassage veel sterker was doordat het dichter bij haar aanwezig was. A. kende na de aromatherapie: - een goede eetlust; - een goede nachtrust. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen, bos en bomen en fruit. Het roept bij haar blijdschap en geluk op. Ze zegt zelf dat dit komt door de aangename geur van basilicum en ze bij het binnenkomen van het lokaal spontaan zei “mm, het ruikt hier lekker”. A. zou deze geur graag nog in de toekomst gebruiken. S. R. Handmassage. Ook R. is zeer positief over basilicum. Hij scoort deze geur nog meer dan de andere 2 volgpatiënten. Zowel bij 1. B als bij 7. A en B geeft hij een score van 9. Bij 1. A geeft hij een score van 8,5. R. kende na de aromatherapie: - een goede eetlust; - minder stress; - een goede nachtrust (wel samen met een kleine aanpassing van zijn slaapmedicatie). R. zegt ook de indruk te hebben dat het effect heeft op de luchtwegen. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt hij aan bos en bomen, iets uit zijn verleden en een bepaalde plaats. Bij navraag naar wat het uit zijn verleden oproept, vertelde hij mij dat het negatief was en het tevens afspeelde op die bepaalde plaats waaraan hij moest denken, namelijk een café. De geur van basilicum roept bij R. rust en kalmte op. Hij zou deze geur graag nog in de toekomst gebruiken.
9.4.2 Besluit Basilicum is een etherische olie die zeker geliefd is onder de patiënten. Hij krijgt bij 1. A en B enkel een score onder de 5 (4 en 3) door de randpsychotische patiënt, die de geur in het begin ook irriterend benoemt, maar deze zelfde persoon geeft dan wel bij vraag 7. A en B een score van 6.
70 Wanneer we naar de resultaten van de effecten (vraag 2) kijken kunnen we zien dat basilicum bij de behandelde patiënten een positieve werking teweegbracht. Hij scoort het best bij het verminderen van stress en het bevorderen van de eetlust. Tijdens de massage kon iets meer genoten worden van de geur dan tijdens het verstuiven. Alle patiënten die met deze geur kennis hebben kunnen maken zouden hem graag thuis of in de toekomst nog gebruiken.
71
9.5
Bergamot
2. Na de aromatherapie □ had ik een goede eetlust. □ kende ik minder spanningen. □ had ik meer energie. □ heb ik goed kunnen slapen. □ voelde ik mij opgewekter.
9.5.1 Resultaten uit de enquêtes 1 man, 6 vrouwen. Slechts 7 patiënten, omdat er bij het uitvallen van 2 patiënten die op de lijst stonden, maar moeilijk nog direct 2 andere konden gevonden worden. Er waren er die een afspraak hadden bij de dokter, de psycholoog, … Ook waren er patiënten die niet wilden deelnemen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
6,71/10. 7,42/10.
2) a) Goede eetlust b) Minder spanningen c) Meer energie d) Goed kunnen slapen e) Opgewekter
2/7. 3/7. 3/7. 5/7. 3/7.
3) Bloemen Bos/bomen Fruit Een bepaalde plaats Iets uit het verleden Een chemische stof Een bepaald persoon
2/7. 3/7. 4/7. 4/7. 1/7. 1/7. 1/7.
4) Blijdschap Geluk
4/7. 3/7.
5) Aangenaam
7/7.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam
4/7. 1/7. 2/7.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
6,71/10. 7,07/10.
8) Ja Nee Afwisselend gebruik
4/7. 2/7. 1/7.
72 V. M. M. Handmassage. In vergelijking met basilicum vindt M. de geur van bergamot minder aangenaam. Ze geeft bij 1. A en B en bij 7. A een score van 6. Bij 7. B geeft ze slechts een 4, omdat ze hem niet zo goed vindt als basilicum en dus eerder basilicum zou aanraden dan bergamot. Na de aromatherapie kende M.: - een goede nachtrust. De rest heeft ze niet aangestipt. Bij het ruiken van deze essentiële olie denkt ze aan fruit en roept het bij haar blijdschap op of opnieuw zoals ze het zelf zegt, een blij gemoed. M. zal deze geur in de toekomst niet meer gebruiken, omdat ze liever gebruik zou maken van basilicum. B. A. Handmassage. Ook A. scoort bergamot minder dan basilicum. Ze geeft bij 1. A en B en bij 7. A een score van 6. Bij 7. B geeft ze een score van 5,5. Bij de effecten van bergamot heeft A. niks aangestipt. Ze heeft er wel bijgeschreven dat ze die nacht niet zo goed heeft geslapen door de wind. Bij het ruiken van de essentiële olie denkt A. aan het bos en bomen en een bepaalde plaats. Die bepaalde plaats verwijst ook naar het bos, namelijk het kluisbos, waar ze vroeger veel ging wandelen. Deze geur roept bij A. niks op of ze kon er geen betekenis aan geven. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur minder aangenaam, omdat deze geur haar op het einde niets speciaals meer deed. Mede door deze reden en omdat ze basilicum veel aangenamer vindt zou ze bergamot in de toekomst niet meer gebruiken. S. R. Gezichtsmassage. Ook R. scoort bergamot minder dan basilicum. Hij geeft bij 1. A en B een score van 6,5 en bij 7. A en B een score van 6. Na de aromatherapie kende hij: - een goede eetlust; - meer energie; - een goede nachtrust; - minder spanningen. Bij het ruiken van de essentiële olie denkt R. aan het bos en bomen en een bepaalde plaats, namelijk waar hij vroeger vaak ging kamperen. De geur van bergamot roept bij hem geluk op, maar hij vond het moeilijk om te verwoorden waarom het dit bij hem opriep. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond hij de geur minder aangenaam, hij vond zelfs dat ze een beetje storend begon te worden. Hij zou bergamot afwisselend met een andere aromatische olie gebruiken, omdat ook zijn voorkeur naar basilicum uitgaat.
9.5.2 Besluit In vergelijking met basilicum scoort bergamot iets minder. Er kon het meest genoten worden van de geur tijdens het verstuiven dan tijdens de massage. Dit wellicht omdat er voor de gezichtsmassages geen essentiële olie aan het water werd toegevoegd (citrusolie). Bergamot scoort het best op zijn slaapbevorderend effect. De grote helft zou bergamot in de toekomst nog gebruiken. 1 iemand zou hem afwisselend gebruiken.
73
9.6
Geranium
2. Na de aromatherapie □ voelde ik mij opgewekter. □ voelde ik mij rustiger. □ voelde ik mij ontspannen.
9.6.1 Resultaten uit de enquêtes 3 mannen, 6 vrouwen. Tijdens dit uurtje aromatherapie was er een patiënte aanwezig die geen reukzin heeft. Omwille hiervan werden haar cijfers niet in het totaal opgenomen, omdat zij de geur niet heeft kunnen waarnemen en dus niets kon vertellen over de geur. Hierdoor kon ze haar ervaring met deze etherische olie niet scoren als iemand die de geur effectief heeft waargenomen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,31/10. 6,44/10.
2) a) Opgewekter b) Rustiger c) Ontspannen
0/8. 6/8. 4/8.
3) Bloemen Bos/bomen Een bepaald persoon Een positieve gebeurtenis Een negatieve gebeurtenis Een bepaalde plaats
4/8. 4/8. 1/8. 1/8. 2/8. 2/8.
4) Blijdschap Verdriet Geluk
5/8. 2/8. 2/8.
5) Aangenaam Onaangenaam Irriterend/storend
6/8. 1/8. 1/8.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam Nog steeds onaangenaam
2/8. 3/8. 2/8. 1/8.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van 8) Ja Nee
6,69/10. 5,94/10. 4/8. 4/8.
74 V. M. M. Gezichtsmassage. De geur van geranium vond M. minder dan basilicum en ook iets minder dan bergamot. Bij 1. A en B en 7. A geeft ze een score van 5. Bij 7. B slechts een 4. Na de aromatherapie kende M.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en meer specifiek aan gedroogde bloemen en roept het bij M. geluk op, omdat het haar een goed gevoel gaf. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur van geranium minder aangenaam. Ze zal deze geur in de toekomst niet meer gebruiken, vooral omdat ze vindt dat hij onvoldoende geurgevend is. Ze rook de geur het best wanneer de ondergedompelde doek op haar gezicht werd aangebracht. B. A. Handmassage. A. kon iets meer genieten van de geur van geranium dan van de geur van bergamot. Basilicum geniet wel nog steeds de voorkeur. Bij 1. A geeft ze een score van 7. Bij 1. B een score van 6,5. Bij 7. A een score van 6 en bij 7. B een score van 4. Na de aromatherapie kende A.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en het bos en roept het bij haar blijdschap op. In het begin van het uurtje aromatherapie vond ze de geur een beetje storend, omdat hij voor A. te sterk aanwezig was. Naar het einde toe vond ze hem aangenamer, wellicht omdat hij dan meer verspreid was in de ruimte. A. zal deze geur in de toekomst niet meer gebruiken, omdat haar voorkeur uitgaat naar basilicum. S. R. Handmassage. R. scoort geranium gelijkwaardig met bergamot. Zowel 1. A en B als 7. A en B scoort hij 6,5. Na de aromatherapie kende R.: - een rustiger gevoel; - een ontspannen gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt hij aan het bos en bomen en een welbepaalde plaats, namelijk de tuin bij het huis van zijn ouders. Deze geur roept bij R. blijdschap op. Hij zou deze geur in de toekomst nog gebruiken, want hij vindt geranium een aangename geur, maar scoort hem maar een 6,5 omdat hij basilicum veel beter vindt. Dit was de derde en laatste geur waaraan R. heeft deelgenomen. Vanaf de volgende geur, namelijk marjolein, werk ik met de nieuw gekozen volgpatiënt (L. R.).
9.6.2 Besluit Geranium scoort in het totaal iets minder dan bergamot en nog minder dan basilicum. Het is een geur waarvan de meeste konden genieten tijdens de massage. Geranium scoort het best als rustgever. De helft van de patiënten zou geranium in de toekomst nog gebruiken.
75
9.7
Marjolein
2. Na de aromatherapie □ kende ik minder spanningen. □ kende ik minder stress. □ voelde ik mij rustiger. □ heb ik goed kunnen slapen. In te vullen in geval van verdriet en eenzaamheid. □ marjolein gaf mij een troostend gevoel.
9.7.1 Resultaten uit de enquêtes 3 mannen, 6 vrouwen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,00/10. 7,69/10.
2) a) Minder spanningen b) Minder stress c) Rustiger d) Goed kunnen slapen e) Troostend
7/9. 4/9. 7/9. 5/9. 2/9.
3) Bloemen Bos/bomen Eten/koken Een chemische stof Een bepaalde plaats Iets uit het verleden
2/9. 3/9. 1/9. 2/9. 1/9. 2/9.
4) Blijdschap Geluk Verdriet Andere: rust, genot, … Niets
3/9. 4/9. 1/9. 3/9. 1/9.
5) Aangenaam Onaangenaam
7/9. 2/9.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam
4/9. 3/9. 2/9.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
6,94/10. 6,89/10.
8) Ja Nee
6/9. 3/9.
76 V. M. M. Handmassage. M. scoort marjolein volledig gelijk met geranium. Ze geeft bij 1. A en B en bij 7. A een score van 5 en bij 7. B een score van 4. Na de aromatherapie kende M.: - minder spanningen; - minder stress; - een rustiger gevoel. Ze heeft die nacht wel niet zo goed geslapen. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan het bos en bomen. Ze zegt dat het haar in het begin deed denken aan pepermunt en het daarna overging naar boomschors. De geur van marjolein roept bij M. geluk op, omdat het haar een ontspannend gevoel gaf. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur minder aangenaam, omwille van de geurovergang van pepermunt naar boomschors. Pepermunt vindt ze frisser en aangenamer dan de geur van boomschors, wat voor haar een doffe geur is. M. zou deze geur in de toekomst niet meer gebruiken. Basilicum blijft voor haar nummer 1. B. A. Handmassage. A. kon opnieuw iets meer genieten van de geur van marjolein dan van de geur van bergamot en geranium. Ze scoort bij 1. A en B een 7. Bij 7. A 6,5 en bij 7. B 6. Na de aromatherapie voelde kende A.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bomen en meer specifiek het hars van bomen. De geur van marjolein roept bij haar blijdschap op, omdat ze het een aangename en verdraagbare geur vindt. A. zou deze geur in de toekomst niet meer gebruiken, omdat ze toch nog liever een andere geur zou gebruiken, zoals bijvoorbeeld basilicum. L. R. Handmassage. Dit is de eerste geur die R. kon ervaren in de rol van volgpatiënt. Marjolein (oregano) was voor hem niet onbekend, want hij kent het vooral van in de keuken. Hij geeft zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een score van 5. Na de aromatherapie kende R.: - minder spanningen; - minder stress; - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt hij aan eten of koken, namelijk pizza, aan een bepaalde plaats, namelijk een pizzeria en aan iets uit zijn verleden, namelijk zijn verblijf in het zuiden van Frankrijk. De geur van marjolein roept bij hem verdriet en geluk op. Hij verklaart het aankruisen van verdriet door een gewaarwording van iets waartoe hij nu de kans niet meer heeft/krijgt. Het aankruisen van geluk verklaart hij omdat het hem doet denken aan de liefde (het zuiden, pizza gaan eten met vriendin, …). Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond R. de geur minder aangenaam, omdat hij ze ook minder aanwezig vond. Toch zou hij marjolein in de toekomst nog gebruiken omwille van de afwisseling met andere geuren.
77
9.7.2 Besluit Ook marjolein is een etherische olie die geliefd is onder de patiënten. Hij scoort in zijn totaal bijna even goed als basilicum. De grote meerderheid zou marjolein dan ook nog in de toekomst gebruiken. Wanneer we kijken naar de effecten van deze etherische olie zien we dat hij er vooral uitspringt om bij de patiënten rust te brengen en de spanningen wat weg te nemen. Marjolein is een geur waarvan de meeste patiënten konden genieten tijdens het verstuiven.
78
9.8
Sandelhout West
2. Na de aromatherapie □ voelde ik mij rustiger. □ voelde ik mij ontspannen. □ heb ik goed kunnen slapen.
9.8.1 Resultaten uit de enquêtes 2 mannen, 6 vrouwen. 1 persoon randpsychotisch. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
4,69/10. 4,37/10.
2) a) Rustiger b) Ontspannen c) Goed kunnen slapen
5/8. 5/8. 2/8.
3) Bos/bomen Een positieve gebeurtenis Een bepaalde plaats Iets uit het verleden Een bepaald persoon Een negatieve gebeurtenis
8/8. 2/8. 1/8. 2/8. 2/8. 1/8.
4) Geluk Woede Verdriet Andere: Rust Niets
3/8. 1/8. 2/8. 1/8. 2/8.
5) Aangenaam Onaangenaam
5/8. 3/8.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam
3/8. 4/8. 1/8.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
5,31/10. 4,31/10.
8) Ja Nee
4/8. 4/8.
79 V. M. M. Gezichtsmassage. M. scoort sandelhout west gelijkwaardig met marjolein en geranium, maar iets minder dan bergamot. Basilicum blijft nog steeds de nummer 1. Ze geeft zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een score van 5, vooral omdat het een zeer lichte geur is en dus niet zo sterk aanwezig was in de ruimte. Na de aromatherapie kende M.: - een rustiger gevoel; - minder spanningen. Ze heeft over de middag niet geslapen dus kon ze het slapen niet beoordelen (het uurtje aromatherapie vond plaats de vrijdagochtend net voor de paasvakantie). Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan het bos en bomen, omwille van de houtgeur. De geur van sandelhout riep bij M. niets speciaals op of ze kon er geen betekenis aan geven. Naar het eind van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur aangenamer, omdat ze vond dat hij iets sterker aanwezig was. Ze zou sandelhout west in de toekomst nog gebruiken, omdat ze het een zachte geur vindt en omwille van zijn diep ontspannende werking. B. A. Handmassage. A. scoort sandelhout west zo goed als gelijkwaardig met basilicum. Bij 1. A en 7. A en B geeft ze een score van 7,5. Bij 1. B een score van 7. Na de aromatherapie kende A.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan het hars van bomen en roept het bij haar geluk op, omwille van een positief gevoel dat het bij haar teweegbracht. A. zou sandelhout west in de toekomst nog gebruiken, omwille van zijn zachte geur en omdat ze hem bijna even goed vindt als basilicum. L. R. Gezichtsmassage. R. scoort sandelhout gelijk met marjolein bij 1. B en 7. A en B (score van 5). Bij 1. A geeft hij een score van 0, omdat de geur niet aanwezig was in de ondergedompelde doeken. Na de aromatherapie kende R.: - een rustiger gevoel; - minder spanningen; - een goede middagrust. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt hij aan het bos en bomen, een bepaald persoon, namelijk zijn zen – leraar, aan een bepaalde plaats en een positieve gebeurtenis. Deze laatste 2 brengt hij in verband met de meditatielessen die hij volgde en met de meditatie die hij thuis soms zelf uitoefende. De geur van sandelhout roept bij R. verdriet en geluk op, want volgens hem kun je een moment van geluk plaatsen na een moment van verdriet. Naar het eind van het uurtje aromatherapie toe vond hij de geur minder aangenaam. Hij zou sandelhout in de toekomst nog gebruiken omwille van de band met wierook. Hij gebruikt(e) het soms thuis ter vervanging van echte wierook. Dit was de tweede en laatste geur waaraan R. heeft deelgenomen. Vanaf de volgende geur, namelijk spijklavendel, werk ik met de nieuw gekozen volgpatiënte (S. M.).
80
9.8.2 Besluit Sandelhout west is een etherische olie die onder de helft scoort bij de patiënten. Dit is voornamelijk te wijten aan de zeer lichte geur van de olie. Wanneer we de navraag naar de effecten van sandelhout west bekijken, haalt hij wel de helft en dit op het vlak van rustgever en het brengen van ontspanning. Er kon iets meer genoten worden van de geur tijdens de massage dan tijdens het verstuiven. De helft van de patiënten zou sandelhout nog in de toekomst gebruiken. De randpsychotische patiënt stipt aan dat hij deze geur onaangenaam vindt en dit blijft vinden, maar scoort hem bij 7. A wel een 6. Ook roept deze geur bij hem woede op, terwijl hij aanstipt dat het hem aan een positieve gebeurtenis doet denken en hij van de geur tijdens de massage kon genieten met een score van 7.
81
9.9
Spijklavendel
2. Na de aromatherapie □ had ik een goede eetlust. □ heb ik goed kunnen slapen. □ kende ik een frisser gevoel. □ voelde ik mij ontspannen. □ voelde ik mij rustiger.
9.9.1 Resultaten uit de enquêtes 2 mannen, 6 vrouwen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
8,22/10. 7,83/10.
2) a) Goede eetlust b) Goed kunnen slapen c) Frisser gevoel d) Ontspannen e) Rustiger
1/9. 5/9. 5/9. 8/9. 6/9.
3) Bloemen Een positieve gebeurtenis Andere: Vicks Open velden
7/9. 5/9. 1/9. 1/9.
4) Blijdschap Geluk Andere: Ontspanning Gevoel van energie
5/9. 4/9. 1/9. 1/9.
5) Aangenaam Onaangenaam
8/9. 1/9.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer
5/9. 4/9.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,94/10. 7,56/10.
8) Ja: Nee:
8/9. 1/9.
82 V. M. M. Gezichtsmassage. M. is zeer positief over spijklavendel. Ze vindt dit een heel aangename geur. Spijklavendel scoort M. zelfs hoger dan basilicum. Zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B geeft ze een score van 9. Na de aromatherapie kende M.: - een goede nachtrust; - een ontspannen en rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en een positieve gebeurtenis. Het roept bij haar blijdschap op. M. zal spijklavendel zeker nog in de toekomst gebruiken. Dit was de zesde en laatste geur waaraan M. heeft deelgenomen. Vanaf de volgende geur, namelijk zoete sinaasappel, werk ik met de nieuw gekozen volgpatiënte (V. L.). B. A. Handmassage. Ook A. is zeer positief over spijklavendel. Ze scoort hem ietsje beter dan basilicum. Ze vindt het een zeer aangename geur. Ze scoort bij 1. A een 8,5, want hij was dichter bij haar aanwezig, en bij 1. B een 7,5. Bij 7. A en B scoort ze een 8. Na de aromatherapie kende A.: - een frisser gevoel; - een ontspannen gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en weiden. Het roept bij haar geluk op door het frisse gevoel dat het haar geeft. A. zal spijklavendel zeker nog in de toekomst gebruiken. S. M. Gezichtsmassage. Dit is de eerste geur die M. kon ervaren in de rol van volgpatiënt. Ook M. is zeer positief over spijklavendel. Ze ruikt en ziet heel graag lavendel. Ze geeft zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een score van 9. Na de aromatherapie kende ze: - een frisser gevoel; - een ontspannen gevoel; - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en een positieve gebeurtenis, namelijk de vakanties in het zuiden van Frankrijk. Het roept bij haar blijdschap en geluk op, want ze zegt dat ze zich slecht in haar vel voelt, maar door de geur van lavendel kent ze een frisser gevoel en dat maakt haar blij en gelukkig. M. zou spijklavendel zeker nog in de toekomst gebruiken.
9.9.2 Besluit Spijklavendel haalt over de volledige lijn de meeste punten in vergelijking met de voorgaande aromatische oliën. Het is een etherische olie die zeer geliefd is onder de patiënten. Op één uitzondering na zou iedereen spijklavendel in de toekomst nog gebruiken. De patiënt die hem niet meer zou gebruiken vertelde mij dat er iets in de geur aanwezig was dat hij minder aangenaam vond, maar hij kon het niet benoemen. Wanneer we naar de resultaten van de effecten kijken zien we dat hij over het algemeen een positieve werking bij de patiënten teweegbracht. Vooral voor het geven van een ontspannen gevoel. Er kon iets meer van de geur genoten worden tijdens de massage dan tijdens het verstuiven.
83
9.10 Zoete sinaasappel 2. Na de aromatherapie □ voelde ik mij rustiger. □ kende ik minder spanningen. □ heb ik goed kunnen slapen.
□ Zoete sinaasappel gaf mij een troostend gevoel. 9.10.1
Resultaten uit de enquêtes
1 man, 8 vrouwen. Tijdens dit uurtje aromatherapie waren er 2 patiënten aanwezig die geen reukzin hebben. Omwille hiervan werden hun cijfers niet in het totaal opgenomen, omdat zij de geur niet hebben kunnen waarnemen en dus niets konden vertellen over de geur. Hierdoor konden ze hun ervaring met deze etherische olie niet scoren als iemand die de geur effectief heeft waargenomen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
6,07/10. 5,85/10.
2) a) Rustiger b) Minder spanningen c) Goed kunnen slapen d) Troostend gevoel
6/7. 4/7. 2/7. 2/7.
3) Bloemen Fruit Een positieve gebeurtenis Een negatieve gebeurtenis Iets uit het verleden
2/7. 4/7. 2/7. 1/7. 1/7.
4) Blijdschap Verdriet Andere: Frisheid Niets
4/7. 1/7. 2/7. 1/7.
5) Aangenaam Onaangenaam
6/7. 1/7.
6) Nog steeds aangenaam Minder aangenaam Nog steeds onaangenaam
3/7. 3/7. 1/7.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van 8) Ja: Nee:
7,00/10. 7,43/10. 4/7. 3/7.
84 B. A. Handmassage. A. vindt zoete sinaasappel even aangenaam als basilicum en spijklavendel, maar ze kon er minder van genieten bij de massage en het verstuiven. Dit omdat ze hem vrij licht vond om waar te nemen. Bij 1. A geeft ze en score van 6,5 en bij 1. B een score van 6. Bij 7. A en B geeft ze een score van 8. Na de aromatherapie kende A.: - minder spanningen. Bij het ruiken van deze essentiële olie denkt ze aan fruit en roept het bij haar frisheid op. Ze zou deze geur in de toekomst nog gebruiken. S. M. Gezichtsmassage. M. scoort zoete sinaasappel merkelijk minder dan spijklavendel. Bij 1. A geeft ze een 7 en bij 1. B een 6. Bij 7. A geeft ze ook een 6 en bij 7. B slechts een 4. Na de aromatherapie kende M.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze essentiële olie denkt ze aan fruit en zowel een positieve als een negatieve gebeurtenis. Het roept bij haar verdriet op, omdat de negatieve gebeurtenis bij haar het meest opgeroepen wordt. Naar het eind van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur minder aangenaam, omdat hij minder waar te nemen was. Ook vond ze dat er een verschil was tussen de geur die ze kon waarnemen op het geurstrookje en de geur die verspreid was in de ruimte. M. zal deze geur in de toekomst niet meer gebruiken omwille van het negatieve dat het bij haar oproept. V. L. Gezichtsmassage. Dit is de eerste geur die L. kon ervaren in de rol van volgpatiënt. L. geeft bij 1. A een score van 0 en bij 1. B een 3. Bij 7. A en B geeft ze een 10. Na de aromatherapie kende L.: - een rustiger gevoel; - minder spanningen; - een goede nachtrust; - een troostend gevoel. Bij het ruiken van deze essentiële olie denkt ze aan een citroen en roept het bij haar blijdschap en frisheid op. Naar het eind van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur minder aangenaam, omdat ze hem minder kon waarnemen. Toch vindt ze het een heel aangename geur, want ze scoort hem een 10. Dit vooral omdat ze de geur heel graag ruikt. Voor de massage gaf ze een 0, omdat ze hem niet kon waarnemen. Voor het verstuiven gaf ze slechts een 3, omdat ze de geur niet zo sterk kon waarnemen. Ze zou deze geur graag nog in de toekomst gebruiken.
9.10.2
Besluit
Zoete sinaasappel scoort iets meer dan spijklavendel bij de vragen 7. A en B. Bij 1. A scoort hij enkel bij sandelhout west beter en bij 1. B scoort hij beter dan geranium en sandelhout west. Er kon iets meer van de geur genoten worden tijdens het verstuiven dan tijdens de massage. Dit wellicht omdat er voor de gezichtsmassages geen essentiële olie aan het water werd toegevoegd (citrusolie). Hij scoort het best als rustgever. De helft zou zoete sinaasappel nog in de toekomst gebruiken.
85
9.11 Pepermunt eucalyptus 2. Na de aromatherapie □ voelde ik meer lichamelijke sterkte. □ voelde ik meer geestelijke sterkte. □ voelde ik mij opgewekter. □ kon ik mij beter concentreren.
9.11.1
Resultaten uit de enquêtes
1 man, 7 vrouwen. 1 patiënte is tijdens het uurtje aromatherapie vertrokken. Ze wilde geen massage. Hiervoor gaf ze als reden dat ze het te warm had en de geur moeilijk kon verdragen. Daar deze patiënte slechts 15 minuten is binnengeweest, heb ik haar geen vragenlijst meegegeven, want ze zou niet veel vragen kunnen beantwoorden. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
8,38/10. 8,00/10.
2) a) Meer lichamelijke sterkte b) Meer geestelijke sterkte c) Opgewekter d) Beter concentreren
3/8. 3/8. 7/8. 1/8.
3) Bloemen Bos/bomen Een chemische stof Een positieve gebeurtenis Andere: Vicks Thuis
2/8. 2/8. 1/8. 1/8. 3/8. 1/8.
4) Blijdschap Geluk Andere: Rust Frisheid Goed gevoel
5/8. 1/8. 1/8. 1/8. 1/8.
5) Aangenaam
8/8.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer Minder aangenaam
4/8. 3/8. 1/8.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
8,63/10. 8,50/10.
8) Ja
8/8.
86 B. A. Handmassage. 1. scoort pepermunt eucalyptus een half puntje minder dan de spijklavendel bij 1. A en B. en volledig gelijk met basilicum. Bij 1. A scoort ze 8 en bij 1. B 7. Bij 7. A en B een 8. Na de aromatherapie kende A.: - een opgewekter gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan het bos en bomen en roept het bij haar een goed gevoel op. Ze zou deze geur in de toekomst nog verder gebruiken, want ze gebruikte eucalyptus thuis al voor de frisse geur en omwille van zijn positief effect op de ademhaling. S. M. Gezichtsmassage. M. scoort pepermunt eucalyptus evengoed als spijklavendel en meer dan zoete sinaasappel. Ze scoort zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een 9. Na de aromatherapie kende M.: - een opgewekter gevoel; - een betere concentratie. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan het bos en bomen en een positieve gebeurtenis. Het bos en bomen, omdat ze zich inbeeldde dat ze in een bos was. De positieve gebeurtenis heeft vooral te maken met de herinnering aan haar kind zijn. Haar mama smeerde gebruikte soms vicks als M. verkouden was. De geur van pepermunt eucalyptus roept door het denken aan haar kind zijn blijdschap en geluk op. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond ze de geur aangenamer, omdat ze zich er echt goed bij voelde. M. zou deze geur in de toekomst zeker nog gebruiken. V. L. Gezichtsmassage. L. scoort pepermunt eucalyptus veel beter dan zoete sinaasappel. Ze scoort bij 1. A een 9 en bij 1. B een 8. Bij 7. A en B scoort ze een 10. Na de aromatherapie kende L.: - een opgewekter gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan een stof voor verkoudheden, beter bekend als vicks. Mede daardoor roept het bij haar frisheid op. Naar het einde van het uurtje aromatherapie toe vond L. de geur minder aangenaam, omdat ze hem minder waarnam. Ze zou pepermunt eucalyptus in de toekomst nog gebruiken. Dit zeker binnen het ziekenhuis. Thuis minder, omdat ze het duur vindt om aan te kopen.
9.11.2
Besluit
Pepermunt eucalyptus haalt over de volledige lijn de meeste punten in vergelijking met alle andere gebruikte aromatische oliën. Spijklavendel komt het dichtst in de buurt. Wanneer we kijken naar de resultaten van de effecten zien we dat hij er uitspringt om de patiënten een opgewekter gevoel te geven. De andere effecten halen de helft niet. Er kon iets meer van de geur genoten worden tijdens de massage dan tijdens het verstuiven. Alle 8 de patiënten zouden pepermunt eucalyptus in de toekomst nog gebruiken.
87
9.12 Ylang – Ylang 2. Na de aromatherapie □ kende ik minder spanningen. □ heb ik goed kunnen slapen. □ voelde ik mij rustiger.
9.12.1
Resultaten uit de enquêtes
2 mannen, 6 vrouwen. Tijdens dit uurtje aromatherapie was er een patiënt aanwezig die geen reukzin heeft. Omwille hiervan werden zijn cijfers niet in het totaal opgenomen, omdat hij de geur niet heeft kunnen waarnemen en dus niets kon vertellen over de geur. Hierdoor kon hij zijn ervaring met deze etherische olie niet scoren als iemand die de geur effectief heeft waargenomen. 1) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,13/10. 7,44/10.
2) a) Minder spanningen b) Goed kunnen slapen c) Rustiger
5/8. 1/8. 4/8.
3) Bloemen Bos/bomen Een positieve gebeurtenis Een chemische stof Andere: Groene appelen Siroop
5/8. 1/8. 1/8. 1/8. 1/8. 1/8.
4) Blijdschap Geluk Verdriet
4/8. 3/8. 1/8.
5) Aangenaam Onaangenaam
7/8. 1/8.
6) Nog steeds aangenaam Aangenamer
5/8. 3/8.
7) A. Een gemiddelde van B. Een gemiddelde van
7,38/10. 7,38/10.
8) Ja: Nee:
5/8. 3/8.
88 B. A. Handmassage: Ze gaf bij 1. A een score van 6,5. Bij 1. B en 7. A en B een score van 6. Na de aromatherapie kende A.: - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen. Het roept bij haar niks op of ze kan het heel moeilijk benoemen. In het begin van het uurtje aromatherapie vond ze de geur onaangenaam. Naar het einde toe vond ze hem aangenamer, omdat de geur dan al meer verspreidt was. Ze zou ylang – ylang niet meer in de toekomst gebruiken, omdat ze de voorkeur geeft aan andere geuren, zoals pepermunt eucalyptus, basilicum, … S. M. Gezichtsmassage: Ze gaf bij 1. A en B een score van 8 en bij 7. A en B een 7. Na de aromatherapie kende M.: - minder spanningen; - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan bloemen en roept het bij haar blijdschap en geluk op, omdat ze er kon van genieten. In het begin van het uurtje aromatherapie vond ze de geur aangenaam, maar naar het einde toe vond ze hem nog aangenamer. Ze zou ylang – ylang graag nog in de toekomst gebruiken. V. L. Gezichtsmassage: Ze gaf zowel bij 1. A en B als bij 7. A en B een 5. Na de aromatherapie kende L.: - minder spanningen; - een goede nachtrust; - een rustiger gevoel. Bij het ruiken van deze etherische olie denkt ze aan siroop, meer bepaald een siroop tegen verkoudheden. Het roept bij haar blijdschap op. Ze zou ylang – ylang niet meer in de toekomst gebruiken, omdat er andere geuren zijn die ze liever ruikt, zoals ook de pepermunt eucalyptus.
9.12.2
Besluit
Ylang – ylang is een etherische olie die een beetje gelijkwaardig gescoord word met basilicum. Pepermunt eucalyptus en spijklavendel blijven de nummers 1 en 2. Wanneer we kijken naar de resultaten van de effecten scoort hij het best om de spanningen wat weg te nemen bij de patiënten. Het geven van een rustiger gevoel haalt net de helft, een goede nachtrust niet. Er kon iets meer genoten worden van de geur tijdens het verstuiven in de ruimte dan tijdens de massage. 5 van de 8 patiënten zouden ylang – ylang in de toekomst nog gebruiken.
Vragenlijst aromatherapie
Datum:
Persoonsgegevens: Naam: Leeftijd: Geslacht: Man □ Vrouw □ Ervaringen aromatische oliën:
BASILICUM 1. Geef een score tussen 0 en 10 A. Tijdens de massage kon ik genieten van de geur van basilicum? |---------------------------------------------|--------------------------------------------Æ 0 5 10 Nee, totaal niet gemiddeld zeer zeker! B. Tijdens het verstuiven kon ik genieten van de geur van basilicum? |---------------------------------------------|--------------------------------------------Æ 0 5 10 Nee, totaal niet gemiddeld zeer zeker!
2. Na de aromatherapie □ had ik een goede eetlust. □ kende ik minder stress. □ kon ik mij beter concentreren. □ heb ik goed kunnen slapen. 3. De geur van basilicum doet / deed mij denken aan □ bloemen □ een chemische stof □ een negatieve gebeurtenis □ bos/bomen □ eten/koken □ een positieve gebeurtenis □ fruit □ iets uit mijn verleden □ een bepaalde plaats □ een bepaald persoon □ …. 4. De geur van basilicum roept bij mij …… op □ blijdschap □ woede □ verdriet □ geluk □ ….
5. In het begin van het uurtje aromatherapie vond ik de geur van basilicum □ aangenaam □ onaangenaam □ irriterend/storend 6. Naar het eind van het uurtje aromatherapie toe vond ik deze geur □ (nog steeds) aangenaam □ aangenamer □ minder aangenaam □ (nog steeds) onaangenaam □ (nog steeds) irriterend 7. Geef een score tussen 0 en 10 A. De geur van basilicum vind ik |---------------------------------------------|--------------------------------------------Æ 0 5 10 Onaangenaam aangenaam B. Ik zou deze geur aan anderen aanraden |----------------------------------------------|---------------------------------------------Æ 0 5 10 Zeker niet zeer zeker wel! 8. Ik zou basilicum in de toekomst graag nog gebruiken? □ Ja □ Nee
Vragen of opmerkingen:
89
10 De projectweek 10.1 Inleiding In het kader van mijn scriptie heb ik op vraag van Ann en Els, ergotherapeuten op Het Anker en tevens mijn stagebegeleiders, een projectweek uitgewerkt volledig in het teken van aromatherapie. In dit hoofdstuk geef ik weer welke activiteiten er werden aangepast aan het thema aromatherapie. Om u een beeld te geven van de volledige therapieweek en de spreiding van de aangepaste activiteiten, heb ik het activiteitenprogramma ingevoegd.
10.2 De activiteiten in het kader van aromatherapie 10.2.1
Activiteitenprogramma Het Anker
10.2.2
Kwis
Tijdsduur: 45 minuten. De patiënten werden in 2 groepjes van 4 verdeeld en 2 personeelsleden vormden ook een groepje. Ik hou 30 strookjes omgekeerd vast, waarop er telkens een cijfer van 1 tot 10 staat. Dit cijfer heeft een kleur van de categorie waartoe het behoort, bijvoorbeeld 2 oranje: het kleur oranje is de categorie geuren ruiken, het cijfer 2 is de geur lavendel.
90 Er zijn 3 categorieën: Geuren ruiken (oranje), algemene vragen rond aromatherapie (groen) en verborgen bloem – kruid – boomnamen (geel). Per groep is er iemand die een strookje uittrekt. Aan de hand van de kleur noem ik de categorie. Hierna moet het groepje bloemen inzetten (maximaal 4). Pas wanneer ze hun bloemen hebben ingezet lees ik de vraag, behorend bij het cijfer op het strookje, voor. In geval van: - 2 groepen: Ze krijgen geen bloemen om te beginnen. Weten ze het antwoord, dan krijgen ze de ingezette bloemen. Weten ze het antwoord niet, dan gaat de beurt naar de andere groep met dezelfde vraag. Indien juist krijgen zij de ingezette punten van de eerste groep. Weten die het antwoord ook niet, dan krijgt niemand punten. -
3 groepen: Ze krijgen 10 bloemen om te beginnen. Weten ze het antwoord dan krijgen ze de ingezette bloemen. Weten ze het antwoord niet dan moeten ze de vraag doorgeven aan de groep waarvan ze denken dat die het niet zal weten. Weet de gekozen groep wel het goede antwoord dan moeten ze hun ingezette punten geven aan deze groep. Weet de gekozen groep het goede antwoord niet dan hebben ze goed gegokt en moeten ze niks weggeven.
10.2.3
Het sprekend verleden
Tijdsduur: 1 uur. Geuren en hun herinneringen aan vroeger. Benodigdheden: - 10 potjes + deksel. Op de potjes staat een nummer van 1 tot 10; - 10 geuren, zoals kaneel, koffie,…; - stuk stof of sjaal als blinddoek. Bij de start neem ik samen met de patiënten plaats aan tafel. In het midden plaats ik de 10 potjes met geuren. Een eerste patiënt mag een nummer noemen. Daarna blinddoek ik die persoon en laat hem/haar ruiken aan de geur in het gekozen potje. De patiënt moet raden welke geur zich in het potje bevindt. Hierna wordt het potje doorgegeven zodat de anderen de geur ook kunnen waarnemen (niet meer geblinddoekt). Een vraag die daarbij gesteld kan worden is de volgende: “Waar werd deze geur vooral gebruikt? Of Waar ken je deze geur van?” Dit wordt telkens herhaald totdat alle geuren aan bod zijn gekomen. Vragen die vervolgens gesteld kunnen worden zijn: “Aan welke geur(en) heb je positieve herinneringen? En Welke is je lievelingsgeur? Waarom?”
91
10.2.4
Aromatherapie
Tijdsduur: 1 uur. Het uurtje aromatherapie werd zoals gewoonlijk gegeven. De patiënten konden kiezen uit een gezichts – of een handmassage. De geur van de week werd in de ruimte verstoven. Ook een kersenpitkussentje werd aangeboden. Dit alles met ontspannende en rustige muziek op de achtergrond.
10.2.5
Crea
Tijdsduur: 45 minuten. Geurbloemen van papier. Benodigdheden: - brochettestokken; - lege eierdoos; - verf en schilderborstel; - gekleurd papier; - lijm; - potlood; - schaar; - aromatische olie.
Werkwijze: 1. Knip de bodem van de eierdoos in stukken zodat je er de kleine dopjes van overhoudt. Dit zal het bloemhart worden. Schilder ze oranje of geel. 2. Schilder de brochettestok, voor de stengel, in het groen. 3. Teken op gekleurd papier één bloemblaadje en knip het uit. Teken daarna deze vorm een aantal keer over zodat je allemaal dezelfde bloemblaadjes bekomt. Teken ook op groen papier het stengelblad. 4. Kleef de bloemblaadjes op de onderkant van het bloemhart. Ze moeten elkaar een beetje overlappen. 5. Verfrommel een tweetal stukken gekleurd of zijdepapier en kleef dit in het bloemhart. Druppel hierop een drietal druppels aromatische olie. 6. De stengel bevestig je achteraan de bloem door middel van sterke lijm of kleefband.
10.2.6
Persoonlijke zorg
Tijdsduur: 45 minuten. Tijdens de persoonlijke zorg werd in de plaats van het verzorgen van nagels, haar wassen, … een voet – of handmassage aangeboden. Ook werd de aromatische geur van deze week, spijklavendel, in de ruimte verstoven.
92
10.2.7
Hersengym
Tijdsduur: 45 minuten. Over welke geur heb ik het? Dit deden ze in 2 groepjes van 4. Ik gaf elk groepje 9 prentjes met op ieder prentje een bloem, struik, boom,… waaruit de aromatische olie wordt gehaald. Ik las een omschrijving (9 in totaal) van een bloem, plant, struik,… voor (van de oliën die gedurende mijn scriptie werden gebruikt en waarover we dus beschikten) en ik ging ook eens rond met de desbetreffende aromatische olie. Aan de hand hiervan moesten ze raden over welke aromatische olie ik het had en het bijhorende prentje aanduiden. Woordzoeker. Woorden die met het onderwerp aromatherapie te maken hebben staan verborgen in het rooster. Dit zowel verticaal, horizontaal als diagonaal. Het is aan de patiënten om de woorden die naast het rooster staan er in terug te vinden. Dit deden ze per 2. Kruiswoordraadsel. Aan de hand van vragen en afbeeldingen moesten ze per vraag het correcte antwoord invullen dat past in het aantal voorziene hokjes voor dat antwoord. Over het hele rooster heb ik 13 cirkeltjes geplaatst die letters van de gegeven antwoorden bevatten. Indien alle antwoorden juist werden ingevuld, konden ze met de letters die in de cirkeltjes staan het 13 – letterwoord bekomen, namelijk aromatherapie. Dit deden ze per 2. Er was maar 1 groepje die dit kruiswoordraadsel heeft kunnen oplossen, want de andere groepjes hebben meer tijd nodig gehad bij het oplossen van de woordzoeker.
10.2.8
Thema
Tijdsduur: 45 minuten. Welk archetype ben ik? Aan de hand van de aromatische geuren probeerde ik te achterhalen welk archetype iemand is. Samen met de patiënten neem ik plaats in een zetel of stoel en vormen we een cirkel. Ik laat de verschillende geuren doorgaan. Nadat ze alle geuren hebben geroken wil ik dat ze elk hun favoriete geur noemen in de groep. Na alle patiënten te hebben overlopen lees ik de archetypes bij de genoemde aromatische oliën voor de gehele groep voor. Ik laat de patiënten bij het voorlezen van hun archetype elk de kans om te zeggen wat ze bij zichzelf herkennen, wat klopt en wat niet.
93
10.2.9
Muziek
Tijdsduur: 1 uur. Muziekbingo Benodigdheden: - CD met 24 liedjes; - 24 papieren strookjes met op elk strookje één titel van de liedjes die worden gebruikt; - blad met 6 hokken op (naargelang het aantal patiënten kunnen dit er meer of minder zijn).
Alle liedjes die werden gebruikt gingen over bloemen, geuren, … die te maken hebben met aromatherapie. De patiënten werden in groepjes verdeeld, namelijk 3 groepjes van 4 en 1 groepje van 3. De 24 strookjes werden verdeeld over de 4 groepjes, dus elk 6. Ik liet telkens een deel van het liedje horen waarbij de titel van het liedje zeker 1 tot 2 keer gezongen werd. Wanneer een groepje een titel die zij hadden gekregen, in een liedje herkende, moest het dit op 1 van de 6 hokjes leggen. Het groepje dat het eerst zijn 6 liedjes op het blad kon leggen moest ‘bingo’ roepen en was tevens de winnaar van deze muziekbingo. Er kan altijd gecontroleerd worden of het groepje wel degelijk bingo heeft door na te kijken of hun liedjes effectief al aan de beurt zijn geweest.
10.3 Besluit Net zoals bij andere thema’s zijn de activiteiten/therapieën ook aan te passen aan het thema aromatherapie. Het is de taak van de ergotherapeut om creatief te zijn zodat veel activiteiten in het kader van een bepaald thema kunnen gegeven worden.
94
Besluit De gegevens werden verzameld door een interactief proces tussen de patiënt en de ergotherapeut. Dit door middel van verbale - en non- verbale communicatie. Aan de hand van de resultaten van de vragenlijsten kon ik nu nagaan welke aromatische olie als het meest aangenaam werd ervaren, welke geur de patiënten in de toekomst zeker nog zouden willen gebruiken, … De resultaten worden in onderstaande tabel gerangschikt om zo weer te geven van welke geur het meest of het minst werd genoten en dit tijdens de massage of het verstuiven, welke geur het als meest of als minst aangenaam werd ervaren, … De kleuren in de tabel werden aangebracht, omdat u er zo de sterkst scorende aromatische oliën kan uithalen. De kleuren van de lijnen in de grafiek op volgend blad houden geen verband met de kleuren die gebruikt worden in onderstaande tabel. In de grafiek werden kleuren gebruikt, omdat u zo de curves en samenvallende punten, beter van elkaar zou kunnen onderscheiden. Vragen
Meest genoten tijdens massage 3 7 4 6 9
Meest genoten tijdens verstuiven 4 6 7 3 9
In welke mate aangenaam
Aanraden van de geur aan anderen
Graag nog in de toekomst gebruiken 1 5 6 3 6
Aromatische olie Basilicum 4 5 Bergamot 7 6 Geranium 8 8 Marjolein 6 7 Sandelhout 9 9 west Spijklavendel 2 2 2 2 2 Zoete 8 8 5 3 5 sinaasappel Pepermunt 1 1 1 1 1 eucalyptus Ylang - Ylang 5 5 3 4 4 Tabel: rangschikking aromatische oliën aan de hand van de resultaten(1 staat voor het meest, 9 voor het minst). In de laatste kolom van de tabel, “graag nog in de toekomst gebruiken”, staan bepaalde aromatische oliën op dezelfde plaats gerangschikt, omdat ze een gelijk aantal “ja’s” kregen. In bovenstaande tabel en onderstaande grafiek is duidelijk te zien dat pepermunt eucalyptus telkens de nummer 1 is en spijklavendel telkens de nummer 2. Dit komt misschien omdat het heel bekende geuren zijn en de patiënten zich er meer vertrouwd mee voelen. Sandelhout west scoort over de hele lijn het laagst, dit door zijn zeer lichte geur. De resultaten van zoete sinaasappel liggen het verst uiteen.
95
96
Algemeen besluit Aromatherapie is een therapie die nog in zijn kinderschoenen staat qua gebruik ervan binnen de ergotherapie. Na de theorie in de praktijk te hebben geïntegreerd, kan ik cijfermatig, via de resultaten van de vragenlijsten, aantonen dat aromatherapie een succesvolle therapie is bij de patiënten met depressieve - en/of angststoornissen binnen PZ H. Familie. Indien we de goedkeuring zouden krijgen dit uurtje meerdere malen in het therapieprogramma te plaatsen, zou er aan deelnemende patiënten geen gebrek zijn. Voor velen onder hen was deze therapievorm nieuw en daardoor stonden ze er in het begin soms wat sceptisch tegenover. Na de kennismaking met aromatherapie, waren er maar weinig die geen tweede maal wilden deelnemen, integendeel. Ze kwamen er ontspannen buiten, het had hen deugd gedaan, ze kenden een frisser gevoel, … Dit is duidelijk op te maken uit de antwoorden op de vragenlijsten. De ergotherapeut heeft een aantal specifieke mogelijkheden om aromatherapie in de praktijk werkbaar te maken. De mogelijkheden hangen af van de plaats waar de aromatherapie gebruikt wordt, de patiënten en de creativiteit van de ergotherapeut. Als voorbeeld van creativiteit van de ergotherapeut verwijs ik naar mijn projectweek. Aan de hand van de bevindingen uit de enquêtes en hun resultaten adviseer ik pepermunt eucalyptus als eerste en spijklavendel als tweede aan om het gamma van aromatische oliën uit te breiden. Als derde opteer ik voor basilicum daar hij éénmaal eerste, derde en vijfde en tweemaal vierde gerangschikt staat en dus zo op de derde plaats komt te staan. Hoewel pepermunt eucalyptus geen aromatische olie is die in de theorie wordt aanbevolen bij de behandeling van depressieve – en angststoornissen, komt hij er in de praktijk (op 9 aromatische oliën) als de nummer 1 uit. Spijklavendel als de nummer 2, maar van deze aromatische olie was al bekend dat hij doeltreffend en gegeerd is binnen deze doelgroep. Dit geldt ook voor basilicum. Hoewel ik dacht dat bergamot en zoete sinaasappel bij de eerste 3 aromatische oliën gingen eindigen, omdat ik het heel aangename en zoete geuren vind, moet ik zeggen dat de resultaten het tegendeel laten zien. Dit misschien omdat de citrusoliën tijdens de gezichtsmassage enkel maar in atmosferische verspreiding aanwezig was en dus niet in het water en de massageolie voor het gezicht. Aan de hand van de observaties tijdens de aromatherapiesessies en van het doornemen van de vragenlijsten kan ik zeggen dat aromatherapie minder toepasbaar is bij psychotici. Dit is zeker gebleken uit de vragenlijsten, want de psychoticus gaf veel tegenstrijdige antwoorden. De minderbegaafde en de oudere patiënten hadden het meest moeite met het invullen van de vragenlijsten. Met deze scriptie wil ik de aanzet geven tot het gebruik van aromatherapie door ergotherapeuten in een psychiatrisch ziekenhuis. Het gebruik van aromatherapie staat nog open voor verdere exploratie.
97 Hierbij moet ik wel vermelden dat een basiscursus aromatherapie essentieel is en dat heb ik in mijn theoretisch deel willen aantonen. In dit theoretisch deel wordt onder andere besproken hoe men aromatherapie kan toepassen en waarop men moet letten (veiligheidsvoorschriften en contra – indicaties). Voor dit laatste zijn er bijlagen bijgevoegd. Het is belangrijk dat men weet met welke aromatische olie men werkt, want niet alle oliën kunnen zonder risico gebruikt worden. Wat men zeker ook moet weten bij het gebruik van aromatherapie is dat aromatische oliën nooit puur op de huid mogen worden aangebracht! Voor wie wil starten met een basispakket kan ik aanraden om voor pepermunt eucalyptus, spijklavendel of basilicum te kiezen. Samen met een streamer, een goede basisolie en enkele donkere, lege flesjes kom je al heel ver. In bijlage kunt u nog een prijslijst vinden met de richtprijzen van de gebruikte aromatische oliën tijdens de scriptiestage. Ik vond het zeer aangenaam om deze scriptie uit te werken. Niet alleen ik heb mijn kennis verruimd met deze scriptie, maar ook de patiënten hebben meer kennis opgedaan over aromatherapie doordat hen informatie aangeboden werd. Door het uitvoeren in de praktijk kon ik dit alles echt ervaren.
Totaal overzicht van de scores Totaal alle patiënten
V. M. M.
B. A.
S. R.
L. R.
S.M.
V. L.
Basilicum 1. A 1. B 7. A 7. B
7,81 7,50 7,25 7,25
8 8 8 8
8 7 8 8
8,5 9 9 9
/ / / /
/ / / /
/ / / /
Bergamot 1. A 1. B 7. A 7. B
6,71 7,42 6,71 7,07
6 6 6 4
6 6 6 5,5
6,5 6,5 6 6
/ / / /
/ / / /
/ / / /
Geranium 1. A 1. B 7. A 7. B
7,31 6,44 6,69 5,94
5 5 5 4
7 6,5 6 4
6,5 6,5 6,5 6,5
/ / / /
/ / / /
/ / / /
Marjolein 1. A 1. B 7. A 7. B
7,00 7,69 6,94 6,89
5 5 5 4
7 7 6,5 6
/ / / /
5 5 5 5
/ / / /
/ / / /
Sandelhout West 1. A 1. B 7. A 7. B
4,69 4,37 5,31 4,31
5 5 5 5
7,5 7 7,5 7,5
/ / / /
0 5 5 5
/ / / /
/ / / /
Spijklavendel 1. A 1. B 7. A 7. B
8,22 7,83 7,94 7,56
9 9 9 9
8,5 7,5 8 8
/ / / /
/ / / /
9 9 9 9
/ / / /
Zoete sinaasappel 1. A 1. B 7. A 7. B
6,07 5,85 7,00 7,43
/ / / /
6,5 6 8 8
/ / / /
/ / / /
7 6 6 4
0 3 10 10
Pepermunt Eucalyptus 1. A 1. B 7. A 7. B
8,38 8,00 8,63 8,50
/ / / /
8 7 8 8
/ / / /
/ / / /
9 9 9 9
9 8 10 10
Ylang – Ylang 1. A 1. B 7. A 7. B
7,13 7,44 7,38 7,38
/ / / /
6,5 6 6 6
/ / / /
/ / / /
8 8 7 7
5 5 5 5
BIJLAGEN
BIJLAGENLIJST Bijlage 1: Bewaren en veiligheid van aromatische oliën Bijlage 2: Massage van de handen, de voeten en het gezicht Bijlage 3: Contra – indicaties bij een massage Bijlage 4: Volledige vragenlijst rond de aromatherapie Bijlage 5: Patiënteninstrument: aromatherapieboekje Bijlage 6: Prijslijst gebruikte aromatische oliën gedurende deze scriptiestage
98
Bijlage 1: Bewaren en veiligheid van aromatische oliën
-
Bron: MAXWELL – HUDSON, C., Aromatherapie massageboek, Tielt: Lannoo, 1995, p. 16
99
Bijlage 2: Massage van de handen, de voeten en het gezicht
100
101
102
103
104
-
Bron: LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, Keulen: Könemann,1999, p. 68 – 71, p. 76 – 77
105
Bijlage 3: Contra – indicaties bij een massage
-
Bron: LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, Keulen: Könemann,1999, P. 60
106
Bijlage 4: Volledige vragenlijst rond de aromatherapie Vragenlijst aromatherapie
Datum:
Persoonsgegevens: Naam: Leeftijd: Geslacht: Man □ Vrouw □ Klachten bij opname:
Depressiviteit Angst Slaapproblemen Onrust Vermoeidheid
Ja □ □ □ □ □
Nee □ □ □ □ □
Ervaringen aromatherapie: Zeer ontspannend Weinig ontspannend ontspannend 1. Ik ervaar aromamassage als: 2. Ik ervaar aromaverstuiving als:
Niet ontspannend
□ □
□ □
□ □
□ □
□ □ □ □
□ □ □ □
□ □ □ □
□ □ □ □
Ervaringen andere: 1. Ik ervaar de ruimte als: 2. Ik ervaar de muziek als: 3. Ik ervaar het kersenpitkussen als: 4. Ik ervaar de sfeer als:
Stellingen aromatherapie: :
Ja
Nee
1. Ik zou het de anderen aanraden om te volgen.
□
□
2. Ik overweeg om thuis, de tips die ik hier krijg te gebruiken.
□
□
3. Ik zou het meermaals in de week willen volgen.
□
□
4. Dit uurtje heeft me een moment tot rust gebracht.
□
□
5. Ik zou hier graag wat meer info over hebben.
□
□
6. Aromatherapie zal me thuis ook helpen ontspannen.
□
□
Vragen of opmerkingen:
107
Bijlage 5: Patiënteninstrument: aromatherapieboekje 1 Wat is aromatherapie? Aromatherapie komt van de Griekse woorden“ aroma “ wat geur betekent en “ therapia “ wat verzorging betekent. Letterlijk vertaald betekent het een behandeling met geuren. Aromatherapie is een behandelwijze waarbij gebruik gemaakt wordt van vluchtige, vloeibare en aromatische stoffen van plantaardige afkomst. Men maakt hiervan gebruik om de stemming, het welzijn en de gezondheid van de mens positief te beïnvloeden. Deze aromatische oliën kunnen gebruikt worden bij verstuiving, in bad, bij massages en via plaatselijk gebruik. Bij deze behandelwijze wordt er zowel naar het lichaam als naar de geest gekeken. Vaak zijn lichamelijke klachten het gevolg van psychische klachten, want lichaam en geest zijn nauw met elkaar verbonden. Aromatherapie kan zowel een vervanging als een aanvulling van de klassieke geneeskunde zijn. Het is een vervanging wanneer het wordt gebruikt in de plaats van bijvoorbeeld medicatie. Het is een aanvulling wanneer het samen wordt gebruikt met bijvoorbeeld medicatie. Onder aromatische oliën verstaan we essentiële en etherische oliën. Men spreekt van essentiële oliën wanneer de olie gewonnen wordt door persing uit de schil en van etherische oliën wanneer de olie gewonnen wordt door distillatie.
2 Voor wie? Hier, binnen het Psychiatrisch Ziekenhuis Heilige Familie wordt aromatherapie gebruikt bij personen met angststoornissen en depressieve stoornissen.
3 Welke oliën gebruiken we? Dit is hetzelfde als u kunt terugvinden in het theoretisch deel van mijn eindwerk, maar wel naar eenvoudigere taal omgezet.
4 Hoe kunnen ze gebruikt worden? 4.1 Bad Doel: - een zuiverend effect; - verzorging van de huid; - opname van de olie in de bloedbaan; - inademing van de aromatische oliën door verdamping van het badwater; - het ruiken van de geur. Hoe? - Gemiddeld 10 ml mengsel (van het mengsel 60 druppels aromatische olie op 100 ml draagolie) toevoegen aan een warm bad. - Dit mengsel het best aan het badwater toevoegen vlak voor dat u in het bad stapt en dit nog eens goed in het water mengen door er met de hand in te roeren. Wanneer u de olie eerder toevoegt, mist u een deel van de werking van de olie, omdat ze te vlug verdampt. Opgelet!! Aromatische oliën mogen nooit puur in het badwater gebruikt worden, want ze kunnen irriteren omdat ze puur op de huid terechtkomen. Dit komt omdat aromatische oliën niet oplosbaar zijn in water. Het is dus het best om de aromatische olie op te lossen in een basis - of draagolie of om gebruik te maken van een emulgator, voorbeelden hiervan zijn: melk, badzout, een wateroplosbare badolie en badschuim.
108 4.2 Massage Doel: - ontspannen, drukke gedachten en bezigheden even los laten en tot rust komen in het lichaam; - het bloed beter laten stromen; - verzorging van de huid; - klachten zoals (spier)pijn, onrust, slapeloosheid, angst en depressie verminderen; - het ruiken van de geur. Hoe? - De samenstelling van een massageolie bestaat over het algemeen uit een basisolie, aromatische oliën en eventueel tarwekiemolie (+/- 10%) om het mengsel een lange tijd te kunnen bewaren. Het aantal druppels aromatische olie bij een gewone massage bekomen we door de volgende formule: Hoeveelheid basisolie in ml ----------------------------------------- = aantal druppels aromatische olie. 2 Het aantal druppels aromatische olie bij een gezichtsmassage of bij personen met een heel gevoelige huid, bekomen we door de volgende formule: Hoeveelheid basisolie in ml ----------------------------------------- = aantal druppels aromatische olie. 4 Opgelet!! Aromatische oliën mogen nooit puur op de huid aangebracht worden. Ze moeten worden vermengd met een basis – of draagolie zoals zoete amandelolie, jojobaolie en avocado-olie. Basisoliën bevatten vitaminen, eiwitten en mineralen, zijn goede vochtinbrengers en leveren vele, nodige voedingsstoffen om een gladde en soepele huid te behouden.
4.3 Plaatselijk gebruik Kompressen Voor een plaatselijke behandeling kunnen we gebruik maken van koude en warme kompressen. Voeg een vijftal druppels aromatische olie toe aan een halve liter koud of warm water en leg hierin een washandje, een katoenen of flanellen doek,… vervolgens de kompres goed uitwringen en op de te behandelen plaats leggen. De kompres kan op zijn plaats worden gehouden door er bijvoorbeeld een verband rond aan te brengen. Men moet een verse kompres plaatsen wanneer de warme kompres is afgekoeld of wanneer de koude kompres de lichaamstemperatuur heeft aangenomen. Warme kompressen zijn goed bij onder andere spier – en gewrichtspijn, menstruatiepijn en oor – en tandpijn. Koude kompressen zijn goed bij onder andere hoofdpijn, verstuikingen en zwellingen na bijvoorbeeld sportblessures.
4.4 Inname: Æ werd niet voor de patiënten uitgeschreven, omdat het te gevaarlijk is. 4.5 Verstuiven en verdampen Doel: - De geur en de bestanddelen van de aromatische olie in de lucht brengen, om zo de aromatische olie te kunnen opnemen; - klachten zoals onrust, slapeloosheid, angst en depressie verminderen. Hoe? - De eenvoudigste manier is enkele druppels aromatische olie op een Zakdoekje doen of een schoteltje water met olie op de centrale verwarming plaatsen en gewoon inademen. Hierbij werden de verschillende specifieke toestellen om aromatische oliën in de atmosfeer te brengen, besproken net zoals in het theoretisch deel van mijn eindwerk. In het boekje werden de toestellen wel gevisualiseerd en ook in eenvoudigere taal uitgelegd.
109
Bijlage 6: Prijslijst gebruikte aromatische oliën gedurende de scriptiestage In onderstaande tabel geef ik u de richtprijzen van enkele bekende merken van aromatische oliën. Ik geef enkel de prijzen van deze 3 merken, omdat hun prijslijst het meest volledig terug te vinden is. Basilicum
Sjankara 11 ml € 9,71
La drôme 10 ml € 11,10
10 ml
Biover € 14,20
Bergamot
11 ml
€ 7,30
10 ml
€ 7,20
10 ml
€ 9,85
Geranium
11 ml
€ 14,10
10 ml
€ 10,20
10 ml
€ 12,15
Marjolein
11 ml
€ 8,89
10 ml
€ 9,25
10 ml
€ 13,90
Sandelhout west
11 ml
€ 6,41
10 ml
niet teruggevonden
10 ml
niet teruggevonden
Spijklavendel
11 ml
€ 7,67
10 ml
niet teruggevonden
10 ml
niet teruggevonden
Zoete sinaasappel
11 ml
€ 5,92
10 ml
€ 5,83
10 ml
€ 5,20
Pepermunt eucalyptus
11 ml
€ 6,52
10 ml
€ 5,70
10 ml
€ 8,05
Ylang – ylang
11ml
€ 8,89
10 ml
€ 10,35
10 ml
€ 12,50
-
Bron: http://www.sjankara.nl/Prijslijsten/ConsPrijslijstMei2008.pdf; www.timmhealthcare.nl/downloads/download.php?file=PRIJSLIJST_25-032008_(op_leverancier).pdf; http://www.aroma-atelier.be/ladrome.htm.
110
LITERATUURLIJST Boeken: -
BIN – normen: efficiënte communicatie, Brussel, LICAP, 2007.
-
AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION., Beknopte handleiding bij de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV: bureau – editie, Lisse, Swets en Zeitlinger, 1997.
-
ASJES, E., Aromatherapie: Genezen met geuren, Deventer, Ankh – hermes BV, 1992.
-
COENE, E. H., Depressie Zelfzorgboek, Amsterdam, Stichting September, 2002.
-
COENE, E. H. & KOLLARD, S., Zorgboek Angst, Fobie en Paniek, Amsterdam, Stichting September, 2003.
-
CUIJPERS, P., Depressie. Gids voor familieleden, Baarn, Intro, 2002.
-
CUYVERS, G., Psychopathologie, Mechelen, Walters Plantyn, 2001.
-
DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, Weert, M&P bv, 1990.
-
DE MAN, L. & JANSSENS, G., Psychologie deel 1, Antwerpen, De Boeck, 2005.
-
DE MAN, L. & JANSSENS, G., Psychologie deel 2, Antwerpen, De Boeck, 2005.
-
DROESBEKE, E., Genezende geuren: Praktisch handboek voor de aromatherapie, Antwerpen, Parsifal, 1989.
-
FINLAY, L., Ergotherapie in de psychiatrie, Nederlandse bewerking door Ruth Zinkstok, Maarssen, Elsevier gezondheidszorg, 1995.
-
ILLMAN, J., Depressie te lijf!, Houten, Unieboek, 2004.
-
KEVILLE, K., Aromatherapie, België – Nederland, Deltas.
-
KLOOSTERHUIS, G., Praktisch verklarend zakwoordenboek der geneeskunde, Amsterdam/Brussel, Elsevier Argus, 1980.
-
KRAGTEN, J., Leven met een manisch – depressieve stoornis, Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 2000.
-
LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, Keulen, Könemann, 1999.
-
MAXWELL – HUDSON, C., Aromatherapie massageboek, Tielt, Lannoo, 1995.
111 -
NOLEN, W. A., Depressie en manisch depressieve stoornis, Baarn, Tirion, 1997.
-
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, Leuven, Garant, 2000.
-
TANGHE, A. & VANHAEREN, P., Er is iets dat gebeurt …., Leuven, Garant, 1992.
-
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, Wielsbeke, De eenhoorn, 1999.
-
VAN STERKENBURG, P. G. J. & VERBURG, M. E., Van Dale handwoordenboek hedendaags Nederlands, Utrecht/Antwerpen, Van Dale Lexicografie, 1994.
-
WRIGHT, J., Gezond met kruiden: Angst en spanning, Aartselaar, Deltas, 2003.
Folders/tijdschriften: -
Angststoornissen, als angst en paniek het leven beheersen, brochure, Utrecht, NFGV, 2001.
-
Aromatherapie: verdampers en verstuivers, voor natuurlijke Sjankara etherische oliën, informatiefolders/reclamefolders, Sjankara B.V.B.A.
-
Depressie, meer dan zomaar een dip, brochure, Utrecht, NFGV, 2001.
-
Essentiële oliën, synergieën, informatiefolder/reclamefolder, Biover.
-
Essentiële olie puur en natuurlijk, informatiefolder/reclamefolder, Biover.
-
PhytoSun ‘ Arôms: Praktische gids 46 essentiële oliën, informatieboekje, Nazareth, Omega Pharma Belgium N.V.
-
Posttraumatische stress – stoornis, de klap die pijn blijft doen, brochure, Utrecht, NFGV, 2001.
-
Weleda berichten, tijdschrift, Weleda, Winter 2004, nr. 200 B.
-
Weleda berichten, tijdschrift, Weleda, Voorjaar 2007, nr. 208 B.
Internet: -
http://www.ezinenieuwemaan.nl/21.html#etherischeolie
-
http://www.aromatherapie-info.nl
-
http://www.trimbos.nl/default53.html
-
http://www.e-psychiater.nl/
112 -
http://www.pzhfamilie.be
-
http://www.aromatheek.be
-
http://www.mijnwoordenboek.nl
-
http://www.vandale.nl
-
http://www.fondspsychischegezondheid.nl
-
http://www.healthquest.nl/FilesNL/aromatherapie.html
-
http://www.eman.be/Sjankara/SJ-Toestel.htm
-
http://195.130.152.87/WA/DataFilesbirm/eindwerkbrochure220806.pdf
-
http://www.chi.nl/aromatherapie/faqs/faqskm.html
-
http://www.poverello.be/
-
http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=362
-
http://blog.seniorennet.be/jules/archief.php?startdatum=1119823200&stopdatu m=1120428000
-
http://www.azgroeninge.be
-
http://www.aromatherapie-balans.nl/html/methoden.html
-
http://dspace.howest.be/bitstream/10046/323/1/Viaene_Heleen.pdf
-
http://www.sjankara.nl/Prijslijsten/ConsPrijslijstMei2008.pdf
-
http://www.aroma-atelier.be/ladrome.htm.
-
www.ergotherapie.be
Syllabi: -
CREMERS, M., Basiscursus aromatherapie. Maldegem, 2007.
-
DEJONGHE, F., module: Ergotherapie en geestelijke gezondheidszorg, deel psychiatrie bij kinderen en adolescenten, onuitgegeven syllabus, Kortrijk, Hogeschool West – Vlaanderen, departement HIEPSO, 2006 - 2007.
-
ROOSE, H., Cursus basistechnieken aromatische massage, Roeselare, KATHO, februari – maart 2006.
Teksten: -
Visie rond lichaamsgerichte benadering, Kortrijk, ergotherapeuten en psychologe Het Anker PZ H. Familie.
113
Bronvermelding 1
KEVILLE, K., Aromatherapie, België – Nederland, Deltas, p. 102; http://www.mijnwoordenboek.nl; http://www.e-psychiater.nl/html/psychiatrie/melancholie.html; http://www.chi.nl/aromatherapie/faqs/faqskm.html; http://www.poverello.be/; http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=362.
2
http://blog.seniorennet.be/jules/archief.php?startdatum=1119823200&stopdatum=1120428000; http://www.azgroeninge.be.
3
PhytoSun ‘ Arôms: Praktische gids 46 essentiële oliën, informatieboekje, p. 1; LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 44; http://www.healthquest.nl/FilesNL/aromatherapie.html.
4
DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, p. 110 - 111; http://www.ezinenieuwemaan.nl.
5
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 23.
6
KEVILLE, K., Aromatherapie p. 18; DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, p. 280; LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 42, p. 44; http://www.ezinenieuwemaan.nl.
7
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 14 – 16; DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, p. 95 – 96, 106 – 107, 114 – 115, 331.
8
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 9 – 12; www.aromatheek.be.
9
Aromatherapie: verdampers en verstuivers, voor natuurlijke Sjankara etherische oliën, informatiefolders/reclamefolders; VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 23; http://www.eman.be/Sjankara/SJ-Toestel.htm.
10
LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 21, p. 24, p. 51, p. 84 - 85; VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 26; DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, p. 200 – 201; http://www.aromatherapie-balans.nl/html/methoden.html.
11
LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 21, p. 51, p. 78, p. 84 - 85; VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 26; CREMERS, M., Basiscursus aromatherapie; http://www.aromatherapie-balans.nl/html/methoden.html.
12
LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 19; VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 33 – 34; CREMERS, M., Basiscursus aromatherapie; http://www.aromatherapie-balans.nl/html/methoden.html.
13
LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 24; DAVIS, P., Aromatherapie van A tot Z, p. 200 – 201.
14
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 34 - 36; LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p. 211.
114
15
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, p. 9 – 10, p. 33 – 34; AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION., Beknopte handleiding bij de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV: bureau – editie, p. 204 – 205.
16
CUYVERS, G., Psychopathologie, p.205 – 209; DE MAN, L. & JANSSENS, G., Psychologie deel 2, p. 250 - 251; Angststoornissen, als angst en paniek het leven beheersen, brochure.
17
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, p. 97.
18
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, p. 44, 49, 53, 79; CUYVERS, G., Psychopathologie, p. 174, p. 184 – 186, p. 193 – 201; http://www.spreekuurthuis.nl; http://dspace.howest.be/bitstream/10046/323/1/Viaene_Heleen.pdf.
19
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, p. 44, 49, 53, 79; http://www.spreekuurthuis.nl; http://dspace.howest.be/bitstream/10046/323/1/Viaene_Heleen.pdf.
20
CUYVERS, G., Psychopathologie, p. 204 – 226; Angststoornissen, als angst en paniek het leven beheersen, brochure; AMERICAN PSYCHIATRIC ASSOCIATION., Beknopte handleiding bij de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders IV: bureau – editie, p. 251 – 252.
21
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 59 – 133; LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p.178 – 210; KEVILLE, K., Aromatherapie, p. 80 – 100.
22
VANHOVE, M. & DEVLIEGHERE, G., Etherische oliën, handboek voor aromatherapie, p. 59 – 133; LAWLESS, J., Aromatherapie: Etherische oliën voor lichaam en ziel, p.178 – 210; KEVILLE, K., Aromatherapie, p. 80 – 100.
23
DEJONGHE, F., module: Ergotherapie en geestelijke gezondheidszorg, deel psychiatrie bij kinderen en adolescenten, p. 4; COENE, E. H., Depressie Zelfzorgboek, p. 102, p. 98.
24
DEJONGHE, F., module: Ergotherapie en geestelijke gezondheidszorg, deel psychiatrie bij kinderen en adolescenten, p. 11; FINLAY, L., Ergotherapie in de psychiatrie, p. 34; KRAGTEN, J., Leven met een manisch – depressieve stoornis, p 102 – 103; ILLMAN, J., Depressie te lijf!, p. 96 – 97.
25
NOLEN, W. A., Depressie en manisch depressieve stoornis, p.43 – 52; Depressie, meer dan zomaar een dip, brochure; Angststoornissen, als angst en paniek het leven beheersen, brochure.
26
Depressie, meer dan zomaar een dip, brochure; Angststoornissen, als angst en paniek het leven beheersen, brochure; COENE, E. H., Depressie Zelfzorgboek, p. 102, p. 115.
27
TANGHE, A. & DE MAESSCHALCK, A., Depressie onderkennen en behandelen, p. 139 – 141; NOLEN, W. A., Depressie en manisch depressieve stoornis, p.55 – 59.
28
WRIGHT, J., Gezond met kruiden: Angst en spanning; http://www.aromatheek.be.
29
Visie rond lichaamsgerichte benadering, ergotherapeuten en psychologe Het Anker PZ H. Familie.
30
www. Pzhfamilie.be.
