Deze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten

ORGANISATIE & COLOFON

WOORD VOORAF

“Wetenschap is georganiseerde kennis. Wijsheid is georganiseerd leven.” Immanuel Kant Duits filosoof (1724-1804)

ORGANISATIE

dr. Korrie van Helvert Directeur Shirley Welten Bureaumanager Tim van de Sande Bureaumedewerker Jan Hijna Cursusbegeleider (cursus 3, 13 en 17) Wilfried Raus Cursusbegeleider (cursus 1)

SECRETARIAAT

Postadres: Bezoekadres: HOVO Brabant Seniorenacademie HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Universiteit van Tilburg, kamer P07 Postbus 90153 Warandelaan 2 5000 LE TILBURG 5037 AB TILBURG Telefoon: 013-4668119 Fax: 013-4668124 e-mail: [email protected] Website: www.hovobrabant.nl Ons kantoor is telefonisch bereikbaar van maandag tot en met donderdag van 9.30 – 16.30 uur en vrijdag van 9.30 – 12.00 uur. U kunt ons uiteraard ook altijd mailen. In de kerstvakantie is ons kantoor gesloten van 26 tot en met 30 december. Van 20 tot en met 24 februari is ons kantoor gesloten in verband met de carnaval.

COLOFON

D

eze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten. Ieder op zich uniek van vorm en kleur maar samen een oogstrelend geheel, elkaar aanvullend en goed in balans. Het HOVO Brabant-voorjaarsboeket 2012 bied ik u met deze brochure graag aan, om in te gaan grasduinen. Om die cursussen te ontdekken die u aanspreken omdat het onderwerp u al jaren boeit, of juist omdat u er nog zo weinig van weet. Omdat de docent u enorm aanpreekt, de kranten en media er steeds over berichten of omdat uw kinderen zich met dat onderwerp bezighouden en u er zo wat meer over te weten kunt komen. Wat uw motieven ook zijn bij uw cursuskeuze, ze komen altijd voort uit “nieuws-gierigheid”. In het verleden werd een “nieuwsgierige aagje” als iets negatiefs beschouwd: de drang iets te willen weten waar je nog te jong voor was, of wat was voorbehouden aan een bepaalde beroepsgroep of sociale klasse. Dergelijke beeldspraak zijn we inmiddels gelukkig ontgroeid en HOVO Brabant prikkelt graag uw nieuwsgierigheid met 45 uiteenlopende voorjaarscursussen en 5 wintercursussen. De cursussen en onze docenten zijn het allerbelangrijkst, maar ook de kwaliteit van onze dienstverlening aan u is op termijn bepalend of u zich bij ons thuis voelt en graag terugkomt. In het voorjaar van 2012 vindt weer ons vierjaarlijks behoefte- en tevredenheids onderzoek plaats. Daarvoor wordt een representatief aantal willekeurige cursisten van de afgelopen 2 jaar uitgenodigd. Als we bij uw mailbox aankloppen, doet u dan ook mee? We zullen dat enorm op prijs stellen. Graag wens ik u alvast een fijne decembermaand en wanneer u iemand wil verrassen of bedanken, kan een HOVO-cadeaubon een mooi presentje zijn. Tot volgend jaar!

UITGAVE HOVO Brabant Seniorenacademie ONTWERP Attak, www.attakweb.com DRUK Drukkerij Damen, Werkendam

Korrie van Helvert Directeur HOVO Brabant Seniorenacademie

Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van HOVO Brabant Seniorenacademie verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, offset, fotokopie of microfilm of in enige digitale, elektronische, optische of in andere vorm of (en dit geldt zonodig in aanvulling op het auteursrecht) het reproduceren ten behoeve van een onderneming, organisatie of instelling of voor eigen oefening, studie of gebruik welk(e) niet strikt privé van aard is of voor het overnemen in enig dag-, nieuws- of weekblad of tijdschrift (al of niet in digitale vorm of online). © copyright 2011 HOVO Brabant Seniorenacademie

2

3

BLZ. LEESWIJZER 01 ORGANISATIE & COLOFON 02 WOORD VOORAF 03 INHOUDSOPGAVE 04 ALGEMENE INFORMATIE 06 WINTERACADEMIE 01 De aanbidding der wijzen Drs. Cora Westerink 10 02 Romeinse helden en heldinnen Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer-van Gorp 12 03 Wereldmachten in vogelvlucht Drs. Evert-Jan Ouweneel 14 04 Drie Griekse orakels Drs. Arjiris Angelou 16 05 Psychologie en gezondheid: twee handen op één buik Dr. Andreas Wismeijer 18

Ko van Dun e.a. Dr. Laetitia van den Heuvel

Dr. Bram Noot Drs. Arthur d’Ansembourg Drs. Antoon Kamp Dr. Stef Bugter

49 50 51 52

Drs. Harrie Geboers Dr. Giel van Hooff Anton van Kalmthout Anton van Kalmthout Drs. Harry Willemsen Drs. Jenneke Lambert Prof. dr. Anton Wessels Anton van Kalmthout Drs. Arthur d’Ansembourg Drs. Swenne van Roosmalen Drs. Nelleke Canters Dr. Andreas Wismeijer

53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64

’S-HERTOGENBOSCH 24 25 26 27

Universele thema’s in de literatuur Immanuel Kant Inleiding Boeddhisme Tragiek in Thebe

EINDHOVEN EINDHOVEN

INHOUDSOPGAVE & CURSUSOVERZICHT

’S-HERTOGENBOSCH

22 De Westerse Wereld III 23 Franse schrijvers onder de loep

BLZ. 47 48

SED VITAE / STUDIEFONDS 20 LEERGANGEN 22

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

Bestaan als ontroering Sporen van ons industrieel verleden Gustav Mahler 1860-1911 III Muziekgeschiedenis Blok D De mens in de filosofie Kunstenaars in de 19e eeuw tot heden II Hoe de Koran verstaan sinds 9/11? Toelichting bij concerten van het Brabants Orkest De filosofie van het kunstwerk De Vlaamse Primitieven Leven is wedden! Psychologie en gezondheid

TILBURG

TILBURG 01 Mondiale rechtvaardigheid 02 Grieken en Romeinen 03 Tijdsein II 04 God en natuur 05 Spinoza 06 Leergang Architectuur Deel I 07 Spinoza’s kroon op zijn werk 08 Veertig soorten symmetrie 09 Het emotionele brein 10 Giacomo Puccini en zijn opera’s 11 Kijken naar kunst en cultuur 12 Onze blik op het heelal 13 Actuele thema’s in het recht 14 Nederlandse geschiedenis 15 Van Socrates tot Lodewijk XVI 16 Psychologie van het beleggen 17 Staatshoofd en democratie 18 Inspirerende levensthema’s 19 Toetanchamon: God-kind-koning 20 Persoonlijkheidspsychologie 21 De wereld van de Bachcantates

4

Diverse docenten Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer- van Gorp Prof. Wim Couwenberg e.a. Ir. Wim Lintsen Dr. Miriam van Reijen Drs. Joris van Sleeuwen Dr. Paul Juffermans Prof. dr. Jan van de Craats Prof. dr. Kees Brunia Drs. Leo van Oudsten Jana Waarts Drs. Heinz Wanders Diverse docenten Drs. Feico Houweling Mr. Ben Croon Prof. dr. Fred van Raaij Diverse docenten Prof. dr. Piet Houben en Riet de Boer Huis van Horus Dr. Andreas Wismeijer Dr. Arjan van Baest

26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

B R E DA

BREDA 40 41 42 43 44

Isaak de Syriër Hoe hangen recht, economie en politiek samen? Kijken naar kunst en cultuur (Breda) Kunst in beeld en woord De moraal ontmaskerd?

45 Film & levensbeschouwing (Cinecitta Tilburg)

Dr. Kees den Biesen 65 Mr. drs. Chris Crasborn 66 Jana Waarts 67 Drs. Cora Westerink 68 Dr. Pouwel Slurink 69 Drs. Cora Westerink

INSCHRIJFVOORWAARDEN WINTER EN VOORJAAR 2012

70

71

AANVRAAGFORMULIEREN (ZOMER)BROCHURE 73 INSCHRIJFFORMULIEREN 75

44 45 46

5

ALGEMENE INFORMATIE

WIE ZIJN WIJ? De vier grote instellingen voor hoger onderwijs in Brabant, Avans Hogeschool, Fontys Hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven en de Universiteit van Tilburg, hebben hun krachten gebundeld in de stichting HOVO Brabant Seniorenacademie. Met deze stichting zetten zij zich in om “een leven lang leren” op hoger onderwijsniveau in Brabant mogelijk te maken. De stichting heeft als doel: gelegenheid bieden om een leven lang hoger onderwijs te volgen in diverse wetenschapsgebieden en thema’s. Onze hoofdactiviteit is HOVO, hoger onderwijs primair gericht op 50+ers maar wij zijn gastvrij voor iedere serieus geïnteresseerde. We doen dat in de vorm van dagcursussen en intensieve winter- of zomercursussen van enkele dagen. De cursusplaatsen zijn Tilburg, Eindhoven, ‘s-Hertogenbosch en Breda. Het beleid van HOVO Brabant wordt vastgesteld door de directeur samen met het Bestuur van de Stichting bestaande uit: • mw. drs. M.M.J. Kamsma, MBA / MBI, Lid College van Bestuur Avans Hogeschool (voorzitter); • mw. drs. W. de Koning, Lid College van Bestuur Fontys Hogescholen (penningmeester); • F.A.J.M. van den Broek, voorzitter Sed Vitae (Vrienden van HOVO Brabant Seniorenacademie). • prof. dr. ir. C.J. van Duijn, Rector Magnificus Technische Universiteit Eindhoven • prof. dr. P. Eijlander, Rector Magnificus Universiteit van Tilburg; Tijdens de bestuursvergaderingen vervangt Mr.drs. B.C.Donders de rector van de TU/e. HOVO Brabant is aangesloten bij de landelijke koepel HOVO-Nederland en verzorgt sinds februari 1990 hoger onderwijs voor ouderen (HOVO) in verschillende lesplaatsen in Brabant. Afgelopen jaar namen bijna 2300 belangstellenden aan de cursussen deel, waarvan er ongeveer 400 een intensieve zomer- of wintercursus volgden. VOOR WIE IS HOVO BESTEMD? HOVO richt zich primair op personen van 50 jaar en ouder. Het samen studeren met andere deelnemers in dezelfde levensfase heeft een toegevoegde waarde. De cursussen worden gegeven op academisch niveau, uiteenlopend van inleidend tot verdiepend in leergangen. Een formele vooropleiding wordt niet vereist, u wordt wel verondersteld op dit niveau onderwijs te kunnen volgen. De meeste deelnemers hebben reeds een studie in het hoger onderwijs afgerond. Van de cursisten wordt ten minste verwacht dat zij zelfstandig Nederlandse en Engelse vakliteratuur kunnen en willen bestuderen en dat zij waar gewenst actief inbreng hebben. Wanneer er een zekere voorkennis is gewenst of vereist, staat dit bij de betreffende cursussen vermeld. WAT BIEDEN WIJ? De cursussen worden gegeven op academisch niveau. De kwaliteit van ons onderwijs staat of valt bij de kwaliteit van de docenten die zorgvuldig worden gekozen. Behalve een uitstekende docent, is ook een goede organisatie van belang voor de kwaliteit van ons onderwijs. Met een kleine staf doen wij al het mogelijke u goed van dienst te zijn en om alles tijdens de cursussen probleemloos te laten verlopen. De werkvormen en cursusduur zijn gevarieerd. Er worden hoorcolleges gegeven in grotere groepen met de mogelijkheid tot discussie c.q. het stellen van vragen naast werkcolleges voor kleinere groepen met intensieve samenwerking met de docent en medecursisten.

6

KWALITEITSZORG Via twee wegen wordt de kwaliteit van ons onderwijs systematisch bewaakt. Allereerst adviseert een Programmaraad bestaande uit 8 leden met ruime ervaring in het hoger onderwijs de directeur over de breedte van het cursusprogramma (uiteenlopende thema’s en vakgebieden) en het niveau ervan (hedendaagse inzichten, ervaren en deskundige docenten, literatuur). Deze Programmaraad bestaat uit: • Prof. dr. G.L. van Heck, Universiteit van Tilburg (voorzitter); • Prof. dr. P.M.E. de Bra, Technische Universiteit Eindhoven; • C.M.L.M. Creemers, Fontys Hogescholen; • Dr. O.J.A.M. Severijnen, Fontys Hogescholen; • Ir. I.P. Verduin, Avans Hogeschool; • Prof. dr. H. Lintsen, Technische Universiteit Eindhoven; • Prof. dr. W.J.C. Weren, Universiteit van Tilburg en • J.C.M. van Wijk, Avans Hogeschool. Daarnaast worden alle cursussen geëvalueerd. Alle deelnemers kunnen via een evaluatieformulier hun waardering kenbaar maken over de cursus die zij gevolgd hebben. Deze gegevens worden verwerkt en besproken met het bestuur van Sed Vitae en de betreffende docenten. De Resultaten over 2010: Voorjaar Zomer Najaar Responsepercentage 70% 83% 56% Voldeed de cursus aan de verwachtingen? 8,1 8,4 7,9 Deskundigheid van de docent? 9,1 8,8 8,5 Collegepresentatie door de docent? 8,3 8,4 8,0 Waardering cursusruimte/leslocatie? 7,2 8,1 7,5 Totaalwaardering van de cursus? 7,8 7,9 7,9

Antwoorden op een schaal van 1 - 10

TYPE CURSUSSEN Een cursus omvat tussen 4 en 11 bijeenkomsten van 2 x 45 minuten college en 15 minuten pauze per week, afwijkingen hiervan staan expliciet aangegeven bij een cursus. Door langere tijd met één thema bezig te zijn, beklijft de informatie beter en wordt de diepgang verhoogd. Vrijwel alle cursussen zijn dagcursussen die in de regel plaatsvinden tussen 10.00 en 17.00 uur. Voor mensen die liever kort maar krachtig in enkele dagen veel willen leren, bieden wij in de zomer en winter intensieve één- of meerdaagse cursussen aan. De zomercursussen, met of zonder excursie, vinden plaats in de maanden juni, juli en augustus. Zomercursussen worden speciaal ontwikkeld en passen wat betreft opzet en thematiek bij de belangstelling van HOVO-deelnemers. De zomercursussen kenmerken zich door een afwisselend programma en een goede sfeer omdat de deelnemers over meerdere dagen intensief en actief samen met een onderwerp bezig zijn. De wintercursussen, dit zijn één- of meerdaagse intensieve cursussen in de 2e en 3e week van januari met eenzelfde opzet als de zomercursussen. LESPLAATSEN EN LOKALEN HOVO Brabant verzorgt haar onderwijs in principe binnen de aangesloten instellingen voor Hoger Onderwijs in Brabant: UvT, Fontys, Avans en TU/e. Door de enorme groei die deze instellingen doormaken is het steeds weer zoeken naar goede locaties op de door ons gewenste maar ook in de instellingen zeer drukke tijden en periodes. Alle leslocaties bieden parkeergelegenheid (zij het soms via betaald parkeren) en zijn goed per openbaar vervoer bereikbaar. De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan voor de zekerheid vooraf aan uw inschrijving even contact met ons op. Niet in alle

7

leslokalen is geluidsversterking mogelijk. Hebt u problemen met horen of een beperkte mobiliteit, dan adviseren wij u dringend vooraf even contact met ons op te nemen (013 – 466 8119). Over de precieze locatie van een cursus (gebouw en lokaal) ontvangt u na inschrijving nadere informatie, uiterlijk één week voor aanvang van de cursus. Op de lesplaatsen zijn wij verantwoordelijk voor een goede organisatie van de cursussen (lokalen en audiovisuele middelen). Wij kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor de nabijheid en kwaliteit van algemene voorzieningen zoals een kopieerapparaat, koffie of thee. In de regel zijn deze voorzieningen (zeer) goed voorzien, maar helaas niet altijd en overal. WILT U CONTACTPERSOON ZIJN? Voor al onze cursussen zoeken wij mensen die bereid zijn als contactpersoon op te treden. Zij zijn onmisbaar, immers vanwege het grote spreidingsgebied van ons onderwijs, zijn zij de oren en ogen van HOVO Brabant op locatie. Hij of zij stuurt de presentielijst rond en speelt een signalerende rol bij de kwaliteitszorg van het onderwijs. Wanneer u al eerder een HOVO-cursus bij ons heeft gevolgd, kunt u op het inschrijfformulier aangeven of u beschikbaar bent om als contactpersoon op te treden. Wij stellen uw bereidheid daartoe enorm op prijs en als blijk daarvan ontvangt u van ons na afloop van de cursus een kleine attentie. AANSCHAF LITERATUUR Bij iedere cursus staat vermeld of en welke literatuur wordt gebruikt. Wanneer dit gebeurt in de vorm van een of meer boektitels, dan wordt u geacht deze boeken zelf aan te schaffen. Wacht u daarmee tot één week ná de uiterste inschrijfdatum, zodat u zeker weet dat uw cursus doorgaat. In geval van aanbevolen literatuur is aanschaf niet noodzakelijk. Regelmatig stellen de docenten zelf een reader of syllabus samen. Er wordt door de docenten in principe gebruik gemaakt van Nederlandstalige maar steeds vaker ook Engelstalige teksten. Daarnaast komen incidenteel Franse of Duitse teksten voor in de readers. De kosten voor de reader of syllabus zijn niet inbegrepen bij de cursusprijs. EXCURSIES EN STUDIEREIZEN Enkele cursussen omvatten naast een aantal bijeenkomsten in de lesbanken ook een college op locatie, bezoek aan een museum, een (cultuur)landschap of andere bezienswaardigheden. In die cursussen vormt de excursie een onderdeel van de cursus en wordt dit ook als zodanig aangegeven. Soms wordt er bij een cursus vermeld dat de betreffende docent(en) u erop willen wijzen dat er de mogelijkheid bestaat in het verlengde van die cursus aan een excursie/ studiereis deel te nemen. Dat is echter nooit verplicht. De organisatie en afwikkeling van een dergelijke studiereis of excursie valt niet onder de verantwoordelijkheid van HOVO Brabant en de betaling is altijd rechtstreeks aan de docent. HOVO NEDERLAND HOVO Brabant is lid van de landelijke koepelvereniging HOVO Nederland. HOVO-Nederland heeft tot doel: ondersteuning van de HOVO-instellingen en landelijk bekendheid geven aan HOVO. Aan dit lidmaatschap zijn ook kwaliteitsnormen verbonden die door de HOVO-instellingen in Nederland gezamenlijk zijn ontwikkeld en onderling worden bewaakt. HOVO is een beschermde aanduiding uitsluitend voorbehouden aan instellingen die lid zijn van HOVO Nederland. Contact HOVO Nederland Voor algemene vragen kunt u contact opnemen met de heer Hilbrand Noordhof, secretaris van HOVO Nederland. Hij is bereikbaar op maandag, woensdag en donderdag tussen 9.30 en 12.00 uur. Telefoon: 071 5275203 Bezoekadres: Rapenburg 67 2311 GJ Leiden Postadres: Postbus 1061 2302 BB Leiden Mail: [email protected] Website : www.hovo-nederland.org

8

W01

W01

DE AANBIDDING DER WIJZEN

Programma

SCHILDERKUNSTIGE VERBEELDING VANAF DE MIDDELEEUWEN TOT NU

Drs. Cora Westerink

Inhoud

O

p deze studiedag maakt u kennis met een bijzondere collectie schilderijen waarin De Aanbidding der Wijzen wordt verbeeld. Vanuit verschillende invalshoeken, verdeeld over zes colleges, analyseren we het thema om inzicht te krijgen in de schilderkunstige ontwikkeling hiervan vanaf de middeleeuwen tot nu. Gevormd door het culturele klimaat van de tijd waarin ze leefden, onderzochten Europese kunstenaars het onderwerp, ieder op zijn unieke wijze. U zult ontdekken hoe weergaloos en met bravoure schilders werkten, soms door middel van drukke scènes met paarden en kamelen, maar ook in hun weergave van gevarieerde texturen. We onderzoeken zowel de karakteristieke eigenschappen van schilderijen van uiteenlopende meesters uit de renaissance in Italië, als de manier waarop één specifieke kunstenaar in de persoon van Jheronimus Bosch meerdere navolgers kreeg van zijn interpretatie. U zult versteld staan van de diversiteit aan invalshoeken die tot uitdrukking worden gebracht. Over het aan de Bijbel ontleende schilderkunstige thema valt ook veel te ontdekken. Het kerstverhaal zoals wij dat kennen bevat doorgaans een stal, een kindje in een kribje, een os, een ezel, enkele adorerende toeschouwers, Josef en Maria en soms ook herders en de drie koningen uit het oosten. Toch blijkt onze kunstgeschiedenis vol van geboortevoorstellingen waarop deze gebeurtenissen op een andere manier worden belicht. In een Hollandse huiskamer, bijvoorbeeld, of met soldaten in plaats van herders. In het evangelie van Mattheüs wordt beschreven hoe er wijzen uit het oosten kwamen om de pasgeboren Christus te eren. In de beeldende kunst veranderden de drie wijzen al in de vroege middeleeuwen in drie koningen. Later werden deze als vaste typen afgebeeld: een neger, een jongeling en een grijsaard. Zij werden beschouwd als vertegenwoordigers van de toen bekende werelddelen: Afrika, Azië en Europa. Vanaf de 15de eeuw worden zij vaak gevolgd door een bont uitgedoste ruiterstoet met exotische dieren. Denk bijvoorbeeld aan het beroemde altaarstuk van Gentille da Fabriano uit 1423, maar ook de werken van Pieter Brueghel de Oude en Caravaggio zijn bijzonder. En wat te denken van de manier waarop kunstenaars als Peter Paul Rubens en Velasquez er mee aan de slag gingen. Na het volgen van deze studiedag heeft u een vernieuwd en samenhangend beeld van de manier waarop het thema van De Aanbidding der Wijzen in de kunstgeschiedenis is verweven. De studiedag maakt duidelijk hoe dit van oorsprong Bijbelse thema zich schilderkunstig een plaats heeft verworven in het bredere kader van de westerse kunsten cultuurgeschiedenis. Zelfs in onze tijd heeft de kunstzinnige en spirituele boodschap van De Aanbidding der Wijzen nog niets van haar indringendheid verloren.

Literatuur

10

Docent

Prijs Locatie

VRIJDAG 6 JANUARI 09.15 - 09.30 uur 09.30 - 10.15 uur 10.15 - 10.30 uur 10.30 - 11.20 uur 11.20 - 11.30 uur 11.30 - 12.30 uur

Ontvangst met koffie/thee Inleiding thema ‘Aanbidding der Wijzen’ Koffie/thee-pauze Verbeelding en betekenis van de ‘Aanbidding der Wijzen’, in schilderijen in de late Middeleeuwen en de overgang naar het Quattrocento. Denk bijvoorbeeld aan het werk van Giotto Korte pauze De Renaissance in het 15e eeuwse Italie en de verbeelding van de ‘Aanbidding der Wijzen’ in het werk van Sandro Botticelli, Leonardo da Vinci en anderen.

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze

13.30 - 14.15 uur 14.15 - 14.25 uur 14.25 - 15.15 uur 15.15 - 15.30 uur 15.30 - 16.20 uur 16.20 uur

De ‘Aanbidding der Wijzen’ in het werk van Jheronimus Bosch, zijn navolgers en enkele andere schilders uit de Nederlandse en Vlaamse cultuur van de 16e eeuw Korte pauze Bespreking serie schilderijen ‘Aanbidding der Wijzen’, haar motief en voortzetting van deze traditie in het werk van 17e en vroeg 18e eeuwse Spaanse Barokschilders, zoals Velasquez. Wat zijn de verschillen en hoe komt het overeen met schilders uit de vorige stijlperiodes? Koffie/thee-pauze Invloed van de schilderkunstige verbeelding van de ‘Aanbidding der Wijzen’, vanaf het modernisme in de 19e eeuw tot nu. In hoeverre is er sprake van een voortzetting van het thema? Afsluitende borrel

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunsten cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. www.corawesterink.eu

€ 90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje.

Universiteit van Tilburg

De colleges omvatten powerpoint-presentaties, deze worden beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl

11

W02

W02

ROMEINSE HELDEN EN HELDINNEN

Programma

09.30 - 09.45 uur Ontvangst met koffie/thee 09.45 - 10.45 uur Blok 1: Inleidend hoorcollege over de Romeinse canon en de geschied schrijver Livius 10.45 - 11.00 uur Koffie/thee-pauze 11.00 - 12.30 uur Blok 2: Aantal (individuele/groeps)opdrachten om de stof van blok 1 toe te passen. Na elke opdracht gezamenlijke bespreking.

Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer-van Gorp Inhoud

D

e oudste geschiedenis van Rome verhaalt het ontstaan van de republiek. De stad ontworstelt zich aan de Etruskische overheersing en de koningen worden verjaagd. Rome koestert zijn nieuwe bestuur en de mannen en vrouwen die hiervoor als voorbeeld, ten goede of ten kwade, dienen. We bekijken middels korte opdrachten een aantal opmerkelijke gebeurtenissen zoals het gevecht van de Horatii met de Curiatii en de Sabijnse maagdenroof, en besteden aandacht aan de subjectieve kijk van de schrijver Livius. De positie van de vrouw krijgt aandacht met de figuur Lucretia. Haar dood levert stof voor vele discussies. Maar Lucretia is niet de enige vrouw in de Romeinse canon: Verginia en Cloelia worden als heldinnen gepresenteerd, Tanaquil en Tullia als heksen. Voor schilderijen uit de vroeg-moderne tijd was Lucretia een dankbaar onderwerp.De krachtige symboliek in deze verhalen was voor de inwoner van Rome - en voor de moderne toerist! - tastbaar. De stad Rome had veel (materiële) lieux de mémoire, veel herinneringsplaatsen. Met name op het Forum Romanum waren veel monumentale overblijfselen van de vroegste geschiedenis van Rome en zelfs van vóór de stichting van de stad. Gezamenlijk vullen we de plattegrond van het Forum Romanum met deze herinneringsplaatsen.

Docenten

Locatie Prijs

Literatuur

12

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze

13.30 - 14.30 uur 14.30 - 14.45 uur 14.45 - 15.30 uur 15.30 - 15.45 uur 15.45 - 16.30 uur

Blok 3: Heldinnen en heksen in de Romeinse mannenmaatschappij Korte pauze Blok 4: Lieux de memoire: herinneringsplaatsen in Rome Koffie/thee-pauze Blok 5: Afsluitend hoorcollege over de doorwerking van de Romeinse republiek in Frankrijk en Amerika

16.30 uur

Afsluitende borrel

Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak ProvinciaalRomeinse Archeologie. Hij heeft bijna 20 jaar gewerkt als docent Latijn, Klassieke Culturele Vorming en Grieks op verschillende middelbare scholen. Daarnaast organiseerde hij excursies en Rome-reizen. Ook publiceert hij vertalingen van zeventiende-eeuwse Latijnse teksten Drs. Lucette Meijer-van Gorp (1966) heeft Klassieke Talen in Leiden gestudeerd met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Zij heeft Grieks, Latijn en Klassieke Culturele Vorming (KCV) gedoceerd in het voortgezet onderwijs, maar ontwikkelde en gaf ook cursussen over de Griekse taal, literatuur en cultuur aan volwassenen. In 1999 was zij mede-oprichter van de afdeling Tilburg van het Nederlands Klassiek Verbond.

De dag eindigt met de Romeinse republiek als inspiratiebron voor de Franse Revolutie en voor de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog. Welke parallellen zijn er te trekken, welke instellingen zijn er nagevolgd, welke uiterlijke kenmerken zijn er overgenomen? De oudheid als inspiratiebron én ijkpunt voor de nieuwe tijd. Kennis van het Latijn is niet nodig. We raden de deelnemers aan de tekstfragmenten in de syllabus vooraf goed door te lezen.

MAANDAG 9 JANUARI


€ 90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje).

Syllabus, aangevuld met hand-outs tijdens het college.

13

W03

W03

WERELDMACHTEN IN VOGELVLUCHT

Programma

Drs. Evert-Jan Ouweneel

Inhoud

D

e wereld maakt momenteel een economische machtsverschuiving door die zijn weerga niet kent in de geschiedenis. In 1935 waren het, naast de VS, vooral de Europese landen die hun stempel drukten op zowel de wereldpolitiek als de wereldeconomie. In 2035 zal er onder de leidende economieën geen enkel Europees land meer zijn. Alleen als Unie zal Europa dan een rol van betekenis kunnen spelen, naast wereldspelers als de Verenigde Staten, Brazilië, India, Rusland en China. Deze cursus wil u in één dag bijpraten over de machtsverschuiving die momenteel gaande is. Welke factoren liggen ten grondslag aan de oude overmacht van Europa en later Amerika? Waarom verliep de economische ontwikkeling van Zuid-Amerika na de Tweede Wereldoorlog zo stroef en maakten diverse Aziatische economieën een bliksemcarrière door? Wat zijn momenteel de sterkten en zwakten van China? En wat is er gaande in Brazilië, Rusland en India? In deze cursus worden de verschillende machten zowel politiek als economisch onder de loep genomen, met daarbij natuurlijk de relevante culturele factoren. Aan het einde van de dag kijken wij in de politieke spiegel en nemen wij het verschijnsel democratie onder de loep. Een waardevolle cursus voor wie met interesse de politieke en economische ontwikkelingen in de wereld volgt en door de bomen weer even het bos wil zien.

Literatuur Docent

14

Locatie Prijs

WOENSDAG 11 JANUARI 09.30 - 09.45 uur

Ontvangst met koffie/thee

09.45 - 11.15 uur

Blok 1: Macht en Europa

11.15 - 11.30 uur

Koffie/thee-pauze

11.30 - 12.30 uur

Blok 2: Amerika en Azië

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze

13.30 - 14.45 uur

Blok 3: Brazilie, Rusland en India

14.45 - 15.00 uur

Korte pauze

15.00 - 16.15 uur

Blok 4: China

16.15 - 16.30 uur

Koffie/thee-pauze

16.30 - 17.30 uur

Blok 5: Democratie

17.30 uur

Afsluitende borrel


€130,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje).

Reader.

Drs. Evert Jan Ouweneel studeerde cum laude af in de filosofie. Hij verzorgt lezingen en seminars over grote maatschappelijke ontwikkelingen in heden, verleden en toekomst (www. websophia.com). Daarnaast is hij Corporate Identity Advisor voor de Europese kantoren van hulp- en ontwikkelingsorganisatie World Vision International.

15

W04

W04

DRIE GRIEKSE ORAKELS

Programma

Drs. Arjiris Angelou

Inhoud

N

aast heel veel ander moois is Griekenland ook het land van de orakels. Ze behoren tot de meest mystieke herinneringen aan de oudheid en spreken meer dan twee millennia na dato wereldwijd nog steeds tot de verbeelding. Ieder van ons associeert het woord orakel onmiddellijk met Delfi, waar een pythia boven stinkende zwavelige dampen in trance raakte en soms tot de meest spitsvondige uitspraken kwam. Minder bekend, maar bij het gewone volk erg populair was het orakel van de heilige eik van Dodona. Je kon je vraag laten inkerven in een loden plaatje dat vervolgens door een van de priesters aan de pythia werd overhandigd. Het museum in Ionannina ligt er vol mee. “Wanneer zal ik uitvaren naar Syracusa?” en “Zal ik een andere vrouw nemen?”. Het meest mystieke orakel was dat van de Acheron, de rivier die je met de sloep van Charon moest oversteken op weg naar het dodenrijk.Voor de overtocht gaf je een obooltje aan Charon. Waar lag die rivier trouwens? Of moest je over de Styx naar het dodenrijk? Bij opgravingen in de jaren zestig is het onderaards gewelf van het Nekromanteion gevonden: de heilige zaal waar dit orakel huisde. In deze eendaagse cursus komen deze drie orakels aan de orde. Daarbij wordt ook plaats ingeruimd voor de geologie. Griekenland is een land met kalksteen en heel veel breuken: zonder karstverschijnselen en opwelvende dampen geen pythia’s! Ook komt de door de Romeinen veroorzaakte verwarring tussen de Acheron en de Styx aan de orde.

Literatuur

Syllabus. Tijdens de colleges wordt gebruikt gemaakt van powerpoint- presentaties, die achteraf aan de deelnemers beschikbaar worden gesteld. Aanvullende literatuur: Salomon Kronenberg, Waarom de hel naar zwavel stinkt, Uitgeverij Atlas 2011, isbn 978 90 450 1876 8

Docent

Drs. Arijeris Angelou is geboren en getogen in Athene. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt voortreffelijk Nederlands. Na terugkeer in Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding aan de Universiteit van Athene. Hij begeleidt culturele reizen door zijn geboorteland.

16

Locatie Prijs Bijzonderheden

DINSDAG 17 JANUARI 09.30 - 09.45 uur 09.45 - 10.45 uur 10.45 - 11.00 uur 11.00 - 12.30 uur

Ontvangst met koffie/thee Blok 1: Algemene presentatie Koffie/thee-pauze Blok 2: Delfi

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze


Blok 3: Dodona Korte pauze Blok 4: Acheron Koffie/thee-pauze Blok 5: Geologische presentatie / vragen stellen / afsluiting

16.30 uur

Afsluitende borrel


€90,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunch en afsluitend drankje).

Bij voldoende belangstelling wordt een zesdaagse studiereis georganiseerd naar de drie orakels die onderwerp zijn van deze cursus. Daarbij bezoeken we ook de nieuwe musea van Delfi en Ionannina en zoomen we in op de geologische bijzonderheden van de betreffende plaatsen. Deze korte reis wordt begeleid door de docent en georganiseerd door de Stichting Phileas (www.phileas.info).

17

W05

W05

PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID: TWEE HANDEN OP ÉÉN BUIK

Programma

Dr. Andreas Wismeijer

Inhoud

H

et bio-psycho-sociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen de psyche van de mens, zijn sociale omgeving en het functioneren van het lichaam. Voorts is het inmiddels ook duidelijke geworden dat lichaamsprocessen op hun beurt weer een invloed kunnen hebben op de psychische gesteldheid van de mens. Zo blijkt bijvoorbeeld een derde van de stergevallen aan kanker aan gedragsfactoren te kunnen worden toegeschreven, leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Anderzijds blijken mensen met lichamelijke ziektes vaker depressief te zijn, is dat oorzaak of gevolg? Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op de bestudering van dit snijvlak van lichaam en geest met behulp van een open geest en wetenschappelijke methoden.

Docent

18

Reader.

Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

09.30 - 09.45 uur 09.45 - 10.45 uur 10.45 - 11.00 uur 11.00 - 12.30 uur

Ontvangst met koffie/thee Blok 1: Welkom, opzet cursus, biopsychosociaal model en stress Koffie/thee-pauze Blok 2: Biospychosociaal model en stress (vervolg)

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze


Blok 3: Filmfragmenten ‘Hypnose en operatie’, ‘Virtuele realiteit en pijnbestrijding bij soldaten’, ‘Virtuele realiteit CAVE’, pijn Korte pauze Blok 4: Pijn (vervolg), pijnbestrijding Koffie/thee-pauze Blok 5: Pijnbestrijding (vervolg)

DONDERDAG 19 JANUARI

In deze twee cursusdagen wordt de relatie tussen lichaam en geest besproken. Na een korte inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dan met name de rol van de psyche hierin. Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar hart- en vaatziekten, stress, kanker en pijn. Tevens zal in een college aandacht worden besteed aan onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast.

Literatuur

WOENSDAG 18 JANUARI

Locatie Prijs

09.30 - 09.45 uur 09.45 - 10.45 uur 10.45 - 11.00 uur 11.00 - 12.30 uur

Ontvangst met koffie/thee Blok 1: Kanker en benefitfinding Koffie/thee-pauze Blok 2: Kanker en benefitfinding (vervolg)

12.30 - 13.30 uur

Lunchpauze

13.30 - 14.30 uur 14.30 - 14.45 uur 14.45 - 15.30 uur 15.30 - 15.45 uur 15.45 - 16.30 uur 16.30 uur

Blok 3: Emoties en gezondheid Korte pauze Blok 4: Emoties en gezondheid (vervolg) Koffie/thee-pauze Blok 5: Psychologie in het ziekenhuis Afsluitende borrel


€160,- (inclusief lesmateriaal, koffie/thee, lunches en afsluitend drankje).

19

De vereniging Sed Vitae vrienden seniorenacademie HOVO Brabant werd in 1992 opgericht en telt ongeveer 350 leden. De vereniging ondersteunt HOVO Brabant bij activiteiten en behartigt de belangen van de cursisten. Sed Vitae beschouwt zichzelf als representant van de cursisten en is vertegenwoordigd in het bestuur van HOVO Brabant. De vereniging is aangesloten bij de Vereniging van Landelijke Vrienden die participeert in het bestuur van HOVO Nederland, waarmee zij ook nationaal invloed kan uitoefenen op mogelijkheden van academisch onderwijs voor ouderen. De leden van Sed Vitae zijn cursisten en /of oud-cursisten. De vereniging organiseert ook zelfstandig educatieve activiteiten voor haar leden door middel van lezingen, excursies en wandelingen. Ook verzorgt zij enkele malen per jaar een nieuwsbrief. Op deze wijze tracht zij sociaal contact en de onderlinge band tussen haar leden te bevorderen en geeft daarmee haar motto “Wij leren niet voor de school, maar voor het leven” inhoud. Met de directeur van HOVO Brabant onderhoudt de vereniging intensief contact. Deze is gesteld op goede contacten met de vereniging, omdat daarmee advies, kritiek en wensen direct kunnen worden beluisterd. Ook nieuwe initiatieven op het gebied van hoger onderwijs voor ouderen kunnen vanuit de vereniging gezamenlijk worden ontwikkeld. Vindt u de werkzaamheden en activiteiten van Sed Vitae interessant en zinvol, meldt u zich dan aan bij onze ledenadministratie. Mw. M. Biezen Beeklaan 119 telefoon: 013-4680820 5032AD Tilburg e-mail: [email protected] STICHTING STUDIEFONDS SED VITAE Door de Stichting Studiefonds Sed Vitae kan aan cursisten van HOVO Brabant verlichting van studiekosten worden gegeven. Wie moet rondkomen van een besteedbaar inkomen onder € 1.250,00 per maand en in Noord–Brabant woont, kan zonder bezwaar een beroep doen op dit fonds. Na het overleggen aan het Studiefonds van de relevante informatie betreffende uw financiële situatie zal uw aanvraag worden beoordeeld. U krijgt hiervan telefonisch of per e-mail bericht. Het bewijs dat het cursusgeld aan HOVO Brabant is (vooruit)betaald, stuurt u aan het Studiefonds, waarna een bedrag ter hoogte van de helft van het cursusgeld aan u zal worden overgemaakt. De verstrekte vertrouwelijke gegevens blijven slechts bekend bij het bestuur van de Stichting. Een toegekende bijdrage geldt alleen voor de cursus waarvoor deze is aangevraagd. Per seizoen wordt op niet meer dan één volledige cursus of twee korte cursussen een bijdrage uit het fonds verleend. Lidmaatschap van de Vriendenvereniging Sed Vitae is niet noodzakelijk. HOE AANVRAGEN? Stuur uw volledige naam, adres, telefoonnummer, e-mailadres en bankrekeningnummer; de naam en het nummer van de cursus waarvoor de bijdrage gevraagd wordt; en bewijsstukken van uw netto maandinkomen (b.v. copie aanslag IB) naar: STICHTING STUDIEFONDS SED VITAE Mw. W. Breedveld Liefkenshoekstraat 11 telefoon: 013 – 5710225 5045XC Tilburg e-mail: [email protected]

20

LEERGANGEN

Een leergang is een samenhangend geheel van cursussen die over verschillende semesters heen gegeven worden. Zo’n leergang verbindt het positieve van het vrij kunnen kiezen uit een groot aanbod met de behoefte aan verdieping en samenhang op één thema. Over het algemeen wordt een leergang ontwikkeld door één docent en worden de cursussen steeds in dezelfde lesplaats aangeboden. Voor iedere leergang geldt dat de aangeboden cursussen ook afzonderlijk kunnen worden gevolgd. U kunt dus op ieder moment instappen in de leergang van uw keuze. Een uitgebreidere omschrijving van de inhoud en opbouw van iedere leergang kunt u vinden op www.hovobrabant.nl LET OP! TIJDELIJKE VOORRANG BIJ INSCHRIJVING Door de soms grote belangstelling komt het voor dat een cursus snel vol raakt en we de inschrijving moeten stoppen. Deelnemers die in het voorafgaande seizoen aan een cursus uit de leergang hebben meegedaan krijgen tot 20 november voorrang op nieuwe deelnemers, zodat ze hun leergang zeker kunnen voortzetten. Voorkom teleurstelling en schrijf u tijdig in. Nieuwe deelnemers aan een leergang, krijgen na 20 november zo snel mogelijk bericht over hun plaatsing in de leergang. Overzicht van leergangen en cursussen in voorjaar 2012: KLASSIEKE OUDHEID NIEUW! Een reis door de wereld van de Grieken en Romeinen is ook een reis door onze eigen cultuur. De klassieke oudheid is een feest van herkenning, soms een bron van vermaak of zelfs onbegrip, maar altijd fascinerend. We nemen uitgebreid een aantal bekende en onbekende onderwerpen van de antieke cultuur onder de loep. Docenten: Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nij megen met als hoofdvak Provinciaal-Romeinse Archeologie. Drs. Lucette Meijer (1966) studeerde Klassieke Talen in Leiden met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Cursus 2 LEVEN EN WERK VAN G. MAHLER De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn andere werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle). Docent: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. Cursus: 30

22

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR Kunst en cultuur worden vanuit een historisch, cultureel en multidisciplinair perspectief benaderd en besproken, waarbij iedere bijeenkomst een bepaalde kunstenaar centraal staat. In deze leergang weet de docent op een natuurlijke en samenhangende wijze de beeldende kunst, muziek en literatuur in de “tijdgeest” te plaatsen, waarbij de kunstenaars ook als personen tot leven komen. Docent: Cursus:

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea. 11 (Tilburg) en 42 (Breda)

NEDERLANDSE GESCHIEDENIS De ontwikkeling van het hele gebied dat we kennen als de Lage Landen wordt in deze leergang belicht, waarbij vooral aandacht wordt geschonken aan de grote lijnen en de verbanden. Begonnen wordt met de stammen en rijken en de bindende rol van de kerk in het eerste millennium. Daarna wordt de opkomst van middeleeuwse graafschappen en steden belicht, met name de economie en cultuur. De Opstand en de vorming van de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden wordt in hun Europese context onderzocht. Tenslotte wordt gekeken hoe in de negentiende en twintigste eeuw de huidige Nederlandse samenleving vorm heeft gekregen. Docent: Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijks universiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbon den als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl) Cursus: 14

ARCHITECTUUR In deze leergang worden ontwikkelingen in de architectuur vanuit een historisch perspectief belicht. Naast culturele invloeden vanuit de overige kunsten in een bepaalde periode spelen in de architectuur ook (her)ontdekte technieken en nieuwe materialen een rol. Dit maakt een reis door de architectuurgeschiedenis een rijke en boeiende aangelegenheid. Docent: Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien be haalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuur geschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassen enonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen. Cursus: 6

23

LEVENSKUNST BEOEFENEN In de huidige moderniseringsfase zijn mensen de eerst aangewezenen om adequaat om te gaan met levensvragen. Elk levensverhaal bevat een uniek zich ontwikkelend geheel van levensthema’s. Die uniciteit wordt sterker naarmate mensen ouder worden. Leren van het leven en het ontwikkelen van inspirerende levensthema’s stimuleren het genieten van de eigen levenskunst. Daar over in dialoog gaan bevordert de kwaliteit van samen leven vooral als onomkeerbare verliezen op je pad komen. Docenten: Cursus:

Prof. dr. Piet Houben, emeritus toegepaste sociale gerontologie VU Amsterdam, geeft korte inleidingen rond de wetenschappelijke achtergronden (de ‘vensters’) Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het ‘gereedschap’). 18

INTERNATIONALE POLITIEK Periodiek wordt een cursus aangeboden over recente ontwikkelingen in de internationale politiek bij de VN, Europa, de VS, Rusland en het MiddenOosten, waarbij bij toerbeurt ook aandacht wordt besteed aan een werelddeel of regio. Voorts worden cursussen gegeven over actuele kwesties in de internationale politiek en de internationale betrekkingen. Cursusbegeleider: Jan Hijna heeft tot 1995 als officier bij de Koninklijke Marechaussee gewerkt en studeerde in het kader van zijn carrière internationaal recht, staatsrecht en strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is sinds 1996 aan HOVO Brabant verbonden en ontwerpt en begeleidt cursussen voor de leergang internationale politiek en voor de vakge bieden geschiedenis en rechten. Cursus: 17 CULTUURGESCHIEDENIS De multidisciplinaire leergang ‘De westerse wereld’ heeft als doel de belangrijkste ontwikkelingen, gebeurtenissen en namen van de westerse cultuurgeschiedenis in kaart te brengen, vanaf 1300 tot nu. Waar mogelijk en wenselijk worden vanuit de afzonderlijke disciplines dwarsverbanden gelegd tussen kunst, filosofie, muziek en geschiedenis, met medewerking van docenten uit verschillende disciplines. Docenten: Cursus:

MUZIEKGESCHIEDENIS De docent wandelt met u al sprekend en luisterend door de geschiedenis van de muziek in 7 perioden: A.Middeleeuwen en eerste meerstemmigheid; B.Verdere ontwikkeling van de polyfonie en de renaissance; C. Barok; D. Klassieken; E. Romantiek; F. Moderne tijd I, en G. Moderne tijd II. Docent: Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis. Cursus: 31

FILOSOFIE Doel is mensen in te leiden in diverse belangrijke onderdelen van de filosofie aan de hand van de bespreking van (teksten van) grote filosofen en hun positie onder de vraag wat deze ons nog te zeggen hebben. Kortom leren nadenken vanuit zowel een historisch als systematisch perspectief. Met betrekking tot diverse actuele thema’s worden filosofen, stromingen en richtingen verkend en worden oorspronkelijke teksten gelezen. Al met al krijgt de deelnemer een groeiend inzicht in de boeiende wereld die filosofie heet… Docent: Cursus:

Drs. Harry Willemsen studeerde filsofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van tijdschrift Filosofie, Voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre-Erasme, een centrum voor o.a. filosofie cursussen in Zuid Frankrijk. 32

KUNSTENAARS VANAF DE 19DE EEUW TOT HEDEN In deze leergang staat de kunstenaar centraal. Per cursus worden steeds een of enkele kunstenaars uitgelicht en besproken. Uiteraard kunnen deze kunstenaars niet losgezien worden van hun tijd en culturele context. Vandaar dat deze leergang per cursus steeds ook een bepaalde periode uit de kunstgeschiedenis centraal staat. Docent Cursus

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum. 33

Ko van Dun, drs. Constance van der Putten, drs. Wim Fiévez, dr. Peter van Nunen en Jan Ezendam. 22

PSYCHOLOGIE In deze leergang komen zeer uiteenlopende onderwerpen binnen het brede wetenschapsgebied van de Psychologie aan bod. Soms inleidend, soms meer verdiepend maar altijd actueel en van hoog niveau. Docent: Cursus:

24

Wisselend 9, 16, 20 en 39

25

Multidisciplinair

Diverse docenten

MONDIALE RECHTVAARDIGHEID

02

Kunst- en cultuur(geschiedenis)

Drs. Leo Nellissen Drs. Lucette Meijer - van Gorp TILBURG

TILBURG

01

GRIEKEN EN ROMEINEN

Tussen Kosmopolitisme en Nationalisme

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: Wilfried Raus Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Nationale grenzen vervagen onder invloed van internationale politieke, economische en culturele netwerken en organisaties. Voor velen betekent dit een verbetering van de levensomstandigheden terwijl anderen lijden onder armoede en miskenning. Burgers van rijke landen zijn goed op de hoogte van wat zich elders ter wereld afspeelt en onderkennen een verplichting te hebben ten aanzien van gemarginaliseerde groepen. Hiervan getuigt de toename van het aantal hulporganisaties het aantal goede doelen. De internationale gemeenschap wordt wel in staat geacht het lot van de achtergestelde bevolkingsgroepen te verbeteren maar een effectieve gecoördineerde aanpak blijft uit. Bovendien zijn de traditionele paradigma’s in het ontwikkelingswerk achterhaald. Wereldproblemen zoals migratie, verplaatsing van werkgelegenheid, klimaatverandering, energie, voedsel en water zijn nu prioritair. Tot de jaren zeventig van de vorige eeuw werd de problematiek van rechtvaardigheid vooral bestudeerd in de context van de soevereine staat met een exclusieve verantwoordelijkheid voor eigen territorium en burgers. Onder invloed van moderne communicatiemiddelen en het groeiend besef van de kloof tussen arm en rijk in de verhouding Noord-Zuid met name ook binnen ontwikkelingslanden zelf, stellen sociale wetenschappers, economen, politiek filosofen, juristen en theologen de vraag naar kwesties van een overkoepelende rechtvaardigheid wereldwijd. In deze cursus wordt deze problematiek bestudeerd vanuit vier benaderingen. In het eerste deel (college 1, 2 en 3) worden belangrijke politiek filosofische perspectieven op nationale en internationale distributieve rechtvaardigheid en op wederzijdse erkenning in de internationale verhoudingen behandeld. Docenten: dr. Herman van Erp (doceerde sociale filosofie en ethiek) en drs. Mandy Bosma (docent filosofie) beide aan Tilburg University (TiU) Het tweede deel (college 4, 5 en 6) gaat de aandacht uit naar de juridische context van politieke, sociale en economische mensenrechten. Aan bod komen achtereenvolgens de soevereiniteit van staten als hard uitgangspunt van het internationale recht, het thema van het internationale bedrijfsleven en de impact van hun activiteiten op de mensenrechten en tenslotte de problematiek van landrechten van inheemse bevolkingsgroepen. Elk college wordt toegelicht met een voorbeeld uit de praktijk. Docenten: Prof. Willem van Genugten (hoogleraar internationaal recht TiU), dr. Nicola Jägers (onderzoeker naar effectiviteit van transnationale private regulering TiU) en dr. Anna Meijknecht (universitair docent Europees en internationaal Recht TiU).

26

In deze cursus maakt u kennis met diverse aspecten van de Griekse en Romeinse cultuur: veel verhalen, maar ook aandacht voor de bouwkunst, sport, beeldende kunst, literatuur, filosofie en archeologie. Ook in latere tijden zien we al deze facetten van de klassieke wereld terug. Constantijn de Grote en Medea, Troje en Seneca zijn in onze tijd geen onbekende namen. We volgen het spoor terug naar de Grieks-Romeinse wereld. In deze cursus bekijken we een aantal hoogtepunten uit de antieke cultuur. We plaatsen hen in de eigen tijd en geschiedenis maar zien ook dat ze geschiedenis hebben geschreven in latere tijden. De onderwerpen zijn heel divers: van bouwkunst tot poëzie en van toneel tot politiek. Maar steeds houden we de mens als maat in gedachten. College 1: De belangrijkste Griekse goden, hun onderlinge verhoudingen en functies College 2: De stad Rome: antieke, christelijke en vroeg-moderne bouwwerken College 3: De Trojaanse oorlog in literatuur en beeldende kunst College 4: Troje en andere beroemde opgravingen College 5: Beeldhouwkunst. Doorwerking van de klassieke oudheid College 6: De boog van Constantijn als legitimatie van de macht College 7: De filosoof Seneca en de invloed van zijn ideeën College 8: De Medea van Euripides, een Griekse tragedie College 9: De oorsprong van sport en de Olympische Spelen College 10: Enkele verhalen uit Ovidius’ Metamorphosen

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 272, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Klassieke Oudheid en vormt het eerste blok daarvan.

Literatuur: Tijdens de cursus wordt gebruik gemaakt van een syllabus en wijzen de docenten u op interessante boeken en websites.

In een derde deel (college 7 en 8) gaat het om de relatie tussen ontwikkeling en veiligheid. Aandacht gaat hierbij uit naar de historische doorbraak bij de VN van de Responsibility to Protect als moreel baken in de internationale verhoudingen en naar de Millenium Doelstellingen. Docent: drs. Ralf Bodelier (vrij gevestigd journalist, debatleider, schrijver en onderzoeker).

Drs. Leo Nellissen (1961) studeerde Klassieke Talen in Nijmegen met als hoofdvak Provinciaal-Romeinse Archeologie. Hij heeft bijna 20 jaar gewerkt als docent Latijn, Klassieke Culturele Vorming en Grieks op verschillende middelbare scholen. Daarnaast organiseerde hij excursies en Rome-reizen. Ook publiceert hij vertalingen van zeventiende-eeuwse Latijnse teksten

In een afsluitend vierde deel (college 9 en 10) worden opvattingen over een nieuwe transnationale orde en de gevolgen voor het economisch en politiek beleid nader onderzocht. De uitwerking daarvan op de zwakste partijen en paradigmawisselingen in de internationale samenwerking staan hierbij centraal. Docent: dr. Lou Keune (onderzoeker Ongelijke Ontwikkeling TiU) .

Drs. Lucette Meijer-van Gorp (1966) heeft Klassieke Talen in Leiden gestudeerd met als hoofdvak Griekse taal- en letterkunde. Zij heeft Grieks, Latijn en Klassieke Culturele Vorming (KCV) gedoceerd in het voortgezet onderwijs, maar ontwikkelde en gaf ook cursussen over de Griekse taal, literatuur en cultuur aan volwassenen. In 1999 was zij mede-oprichter van de afdeling Tilburg van het Nederlands Klassiek Verbond.

27

Mens en maatschappij

Prof. dr. Wim Couwenberg e.a

TIJDSEIN II

04

Filosofie

Ir. Wim Lintsen

TILBURG

TILBURG

03

GOD EN NATUUR Balanceren tussen wetenschap en religie

Dat de moderniteit in liberale zin, althans in de westerse wereld, de ideologische machtsstrijd gewonnen lijkt te hebben, is een opvallende uitkomst in het licht van alle daaraan voorafgaande doemscenario’s over haar toekomst. Niet alleen de triomf van het westers-liberale beschavingstype en de versterkte ambitie dit concept wereldwijd te verbreiden als het nieuwe algemeen menselijke patroon van beschaving is kenmerkend voor deze tijd, maar niet minder een aantal cruciale problemen die die universele pretenties ondergraven en maken dat dit beschavingstype zeker geen rustig bezit is.

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: Jan Hijna Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 - 14.30 uur Cursusdata: 27-2, 5-3, 12-3, 19-3 en 26-3 (2-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari

In deze cyclus wordt dat nader uitgewerkt. Ook krijgt het westers-liberale beschavingstype in deze tijd op mondiaal niveau te maken met hernieuwde vormen van modern autoritarisme op godsdienstige en seculiere grondslag als antiliberale tegenkracht. Het eerste manifesteert zich in het moslimfundamentalisme en -terrorisme sinds 9/11; het tweede in eerste instantie in nieuwe postkoloniale staten in Azië en Afrika, maar in deze tijd vooral in voormalige communistische landen als Rusland en China. De meeste aandacht gaat nog altijd uit naar het eerste. Maar het moderne autoritarisme op seculiere grondslag met China als belangrijkste eigentijdse exponent ervan wordt als ideologische en economische rivaal van het westers-liberale beschavingstype steeds relevanter, temeer omdat die rivaliteit hand in hand gaat met economische en politieke machtsverschuivingen ten koste van de westers-liberale wereld. Na bespreking van deze antiliberale tegenkrachten komt een aantal actuele aspecten en problemen van de moderniteit in liberale zin aan de orde zoals o.a. de politieke kwaliteit van de liberale democratie als tegenhanger van modern autoritarisme, een kritische evaluatie van neoliberalisme, de botsing van mensbeelden in het moderne denken en vragen rond de zogenaamde heerschappij van het recht. Het meeste succes van dit beschavingstype naar buiten toe ligt op het terrein van wetenschap en technologie. De cyclus besluit met de vraag wat het wetenschappelijke vooruitgangspotentieel op dit terrein in deze tijd is en welke problemen daaraan verbonden zijn. De colleges worden gegeven door Prof. Wim Couwenberg (emeritus hoogleraar staats- en bestuursrecht EUR). Gastdocent dr. mr. Cock Hazeu (Bureau voor Institutioneel-Economisch onderzoeken Advies; IEOA) is algemeen en institutioneel econoom (EUR) en master staats- en bestuursrecht (UL).

Literatuur: S.W. Couwenberg, Tijdsein. Peiling en perspectief van deze tijd, Civis Mundi Jaarboek 2011, Uitgever: Aspect, Soesterberg. Dit boek wordt collectief aangeschaft voor de deelnemers die niet in najaar 2011 de cursus Tijdsein ook hebben gevolgd en met het cursusgeld in rekening gebracht.

28

God en Natuur zijn begrippen die voor eeuwenoud gedachtegoed staan dat nog lang niet is uitgewerkt. Maar wat kunnen we er vandaag de dag mee? Moeten we niet kiezen tussen God en Natuur? Of kunnen we ze beide behouden? Maar hoe? In deze cursus zullen we de begrippen God en Natuur in een hanteerbaar kader plaatsen. Dat gebeurt aan de hand van een specifieke balans tussen twee ‘machten’ in onze cultuur: religie en wetenschap. Geconstateerd wordt dat we te maken hebben met twee aparte werelden die ieder een eigen verhaal aan ons aanbieden. De wetenschap vertelt ons een verhaal dat met recht beschouwd kan worden als het beste, feitelijke verhaal over de Natuur. De religie vertelt een heel ander verhaal, een verhaal dat gaat over betekenis, zingeving, ethiek en moraliteit in ons leven. Hier is niet meer de Natuur maar God een centraal gegeven. Hoewel het raakvlak tussen wetenschap en religie uiterst smal is, kan er toch een interessante dialoog tot stand komen. Een dialoog die verloopt via een persoonlijke en avontuurlijke uitwisseling tussen feiten en emoties. Na de beknopte theoretische inleiding zullen we uitgebreid kennis maken met de ideeën van een select gezelschap denkers en wetenschappers. We ontmoeten in eerste instantie Spinoza, Newton, Kant en Einstein, die ons laten zien hoe er in de afgelopen vier eeuwen nieuwe verhalen ontstonden over God en de Natuur als gevolg van de opkomst van de wetenschap. Vervolgens gaan we naar onze tijd en maken kennis met de theologen Bonting en Drees en de biologen Collins en Goodenough, die ieder een heel eigen, persoonlijke balans vinden tussen religie en wetenschap op basis van het verhaal van de Evolutie en een moderne invulling van het godsbegrip. Tenslotte maken we kennis met de theoloog Clayton, de astrofysicus Davies en de kosmoloog Harrison, die ons confronteren met de resultaten van de moderne natuurwetenschap. Het blijkt dat wij te maken hebben met een exotische Natuur waarin we God kunnen ervaren op basis van een ‘rationele mystiek’.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 12.45 - 14.30 uur Cursusdata: 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3 en19-3 (26-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: Wim Lintsen ‘God & Natuur, Avontuurlijke dialogen op het grensvlak van wetenschap en religie’, uitgegeven in eigen beheer en het boek wordt tijdens het eerste college door de docent uitgedeeld (kosten ±20 euro).

Ir. Wim Lintsen is ingenieur en filosoof. Hij verzorgt cursussen aan diverse HOVO’s. Zijn interesse geldt het raakvlak tussen wetenschap en filosofie.

29

Filosofie

06

Dr. Miriam van Reijen


Drs. Joris van Sleeuwen

SPINOZA

LEERGANG ARCHITECTUUR DEEL I

Vier eeuwen inspiratiebron voor schrijvers en dichters

Egypte en Mesopotamië

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Maandagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 23-1, 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 26-3 en 2-4 (16-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

30

Gilles Deleuze heeft er in zijn Spinoza: Philosophie pratique op gewezen dat Spinoza’s filosofie een grote aantrekkingskracht uitoefent op niet-filosofen, en nog breder, op niet-intellectuelen. Als voorbeeld, tegelijk van een schrijver en van een niet-geletterde, haalt hij een fragment aan uit de roman The Fixer van Bernard Malamud. De ‘fixer’ (klusjesman) zegt daarin dat hij Spinoza’s Ethica niet begreep, maar bij het lezen ervan een gevoel had ‘alsof hij op een bezemsteel door de lucht suisde’, en daarna niet meer dezelfde man was. In deze cursus komt een aantal schrijvers aan de orde die geïnspireerd zijn door Spinoza’s gedachtegoed. Het gaat daarbij om zijn godsopvatting en zijn wereldbeeld, waarin de spanning tussen determinisme en vrijheid of vrije wil schrijvers inspireert. Wat zijn mensbeeld betreft, blijkt de relatie tussen rede en passies en zijn aandacht voor gemoedsrust en geluk een dankbaar thema voor toneelstukken, romans en gedichten. In de 17de eeuw geven Vondel en Hooft soms blijk van spinozistische opvattingen. Maar het zijn vooral een aantal vrienden van Spinoza zelf, die een rol speelden in het theaterleven in Amsterdam, waarbij duidelijk sprake is van hetzelfde (bijvoorbeeld neo-stoïcijnse) gedachtegoed, dat onder andere in de verschillende toneelversies van het klassieke Medea-thema tot uiting komt. In de 18de eeuw werden zowel in Nederland als in Frankrijk vrijdenkers al dan niet terecht op grond van hun literaire geschriften beschuldigd van spinozisme. Een klassiek voorbeeld daarvan is Diderot, met zijn roman Jacques le Fataliste. In Duitsland was Goethe onder de indruk van Spinoza en schreef Heinrich Heine over de schrijvers die in de tweede helft van de 19de eeuw in Spinoza een pantheïst zagen en hem daarom ofwel verheerlijkten ofwel verketterden. In een aantal gedichten van de Tachtigers is Spinoza expliciet aanwezig. J. H. Leopold vertaalde bovendien Spinoza’s Verhandeling over de verbetering van het verstand en Herman Gorter zijn Ethica. In de 20ste eeuwse literatuur zijn talloze voorbeelden te vinden van expliciet en impliciet gebruik van de figuur en/of de filosofie van Spinoza. In deze cursus komen daarvan onder andere Carry van Bruggen, Theun de Vries en Leon de Winter aan de orde.

De architectuur van Egypte en Mesopotamië is bijzonder omdat daar allerlei bouwprocessen in gang zijn gezet die niet alleen nieuw bleken ten opzichte van de prehistorische culturen, maar ook eeuwenlang bepalend bleven voor de bouwkunst. Het ontstaan van de eerste steden leidde tot de bouw van ondermeer heiligdommen, paleizen en grafmonumenten in steen. Deze veranderingen begonnen reeds in het 4e millennium voor Christus. Eerst in Mesopotamië maar kort daarna waren ze ook in Egypte waar te nemen. Het Tweestromenland (Mesopotamië), dwz. het gebied van het huidige Irak, Iran, Syrië en Oost Turkije, is vrijwel zeker het oudste centrum van beschaving. In de vruchtbare laagvlakte langs de rivieren de Eufraat en de Tigris ontstaan de eerste stadstaten van de Sumeriërs. In de belangrijkste centra, zoals Ur en Uruk, zijn monumentale tichelstenen tempels gebouwd op een kunstmatige terrasvormige heuvel van soms wel 25m. hoog (ziggurat) en voorzien van beeldhouwwerken. Vanaf ca. 2000 v. Chr. krijgen de Semitische culturen de overhand in Mesopotamië, maar er is sprake van een zekere culturele continuïteit omdat de semitische volkeren van de Assyriërs en de Babyloniërs elementen uit de sumerische cultuur overnemen. De ziggurat komt bij de Babyloniërs tot een hoogtepunt in de “toren van Babel”. In Egypte wordt veel aandacht besteed aan het begraven van de doden, wat zou leiden tot de monumentale piramidecomplexen van ondermeer Sakkara en Gizeh uit het derde millennium v. Chr. Behalve het graf van de farao bevinden zich binnen de ommuurde terreinen verschillende tempels. De piramides zijn opgebouwd uit zorgvuldig gestapelde blokken zandsteen en bedekt met nauwkeurig gevoegde blokken graniet. Gedurende het tweede millennium v. Chr. verschuift de aandacht van de piramidenbouw naar de constructie van grote Amontempels bij Luxor en Thebe. Hier vlakbij worden in het Dal der Koningen tientallen faraograven in de rotsen uitgekapt (Toet-anch-Amon). De koninginnen en enkele prinsen worden in het aangrenzende dal begraven. De architectuur van Mesopotamië en Egypte vertoont op essentiële punten wezenlijke verschillen. Het is in feite juist karakteristiek dat deze twee centra naast elkaar blijven bestaan in een doorlopende ontwikkeling van ca. 3000 v. Chr. tot aan het begin van onze jaartelling. De volgende deelperioden komen aan bod:

Literatuur: Reader.

1) Mesopotamië: Summerië, Akkadische tijd, Neo- Summerië, Babylonië, Assyrië, Neo-Babylonische tijd 2) Egypte: Oude Rijk, Midden Rijk, Nieuwe Rijk, Late Tijd 3) Klein Azië en de Hettieten 4) Oud Perzië

Dr. Miriam van Reijen is filosoof en socioloog. Zij was jarenlang wetenschappelijk medewerker filosofie aan de Universiteit Nijmegen en tot voor kort docent filosofie en ethiek aan de Academie voor Sociale Studies van Avans Hogeschool, Breda.

Literatuur: Reader.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang Architectuur, en vormt het eerste blok daarvan.

Drs. Joris van Sleeuwen is in 1991 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Rijksuniversiteit Leiden. Voordien behaalde hij in 1982 aan de KU Nijmegen zijn doctoraal geschiedenis. Hij is gespecialiseerd in architectuurgeschiedenis. Vanaf 1987 is hij werkzaam in het volwassenenonderwijs en verzorgt hij HOVO-cursussen, lezingen en kunstreizen.

31

TILBURG

TILBURG

05

Filosofie

Dr. Paul Juffermans

SPINOZA’S KROON OP ZIJN WERK

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 -12.30 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege .

08

Natuurwetenschappen

VEERTIG SOORTEN SYMMETRIE

Het hoofdwerk van Spinoza is zijn Ethica. Dit boek bestaat uit 5 delen: het eerste deel handelt over God, het tweede over de mens, het derde over de menselijke emoties, het vierde over de menselijke slavernij en het vijfde over de menselijke vrijheid.

Wat is symmetrie? Hoe kun je symmetrie herkennen en hoe kun je soorten symmetrie onderscheiden? Wat zijn de mogelijkheden? Dat zijn de hoofdthema’s van deze cursus.

We zouden dus kunnen zeggen dat het boek zijn voltooiing vindt in het vijfde deel. Dit deel kan worden beschouwd als de kroon op het werk. Niettemin keren alle thema’s uit de voorafgaande delen in dit vijfde deel terug, zoals de verhouding tussen God en mens, tussen eeuwigheid en tijd, tussen noodzakelijkheid en contingentie, tussen rede en passionaliteit, tussen handelen en lijden, tussen blijdschap en droefheid, tussen geluk en ongeluk enzovoort.

Samen met de deelnemers gaat de docent op zoek naar voorbeelden van symmetrie in gebruiksvoorwerpen en ornamentale kunst. Bijvoorbeeld in roosvensters in kathedralen of in logo’s van commerciële firma’s. We bekijken ook de symmetrieën van gebruiksvoorwerpen, kegels, prisma’s en regelmatige veelvlakken. En de symmetrieën van patronen op een boloppervlak, bijvoorbeeld een voetbal, een volleybal, een basketbal of een tennisbal. De islamitische cultuur is doordrenkt van schitterende ornamentale wandpatronen die tal van verschillende soorten symmetrie laten zien. Voor M.C.Escher was het Alhambra in Granada een onuitputtelijke inspiratiebron.

Spinoza’s Ethica beschrijft een weg naar geluk en vrijheid, en ook een weg naar inzicht en wijsheid. Oude thema’s uit antieke wijsheidsleren (Plato, Aristoteles, de Stoa) worden hernomen, maar tegelijk in een moderne context opnieuw vorm gegeven. We hebben hier te maken met een filosofie die tegelijk terug verwijst naar de Oudheid alsook vooruitloop op onze moderne tijd en moderne wetenschap. In deze cursus zullen we het vijfde deel van de Ethica in detail bespreken en zo Spinoza’s unieke positie afbakenen in het landschap van de filosofie.

Literatuur: Spinoza, Ethica, vertaald en ingeleid door Henri Krop, Uitgeverij Prometheus/ Bert Bakker, 2002, ISBN 90 351 1796 4. Andere vertalingen van de Ethica kunnen ook worden gebruikt.

Prof. dr. Jan van de Craats

TILBURG

TILBURG

07

Als je met de blik van een wiskundige naar symmetrie kijkt, zie je onderliggende structuren die je kunt classificeren. Dan blijken er bijvoorbeeld 2 soorten rozetpatronen, 14 soorten bolpatronen, 7 soorten strookpatronen en 17 soorten wandpatronen te zijn, in totaal 40 soorten. Elk symmetrisch patroon past in een van die 40 hokjes. Het is niet moeilijk, maar wel erg leuk om zelf patronen op die manier te rubriceren.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 12.45 - 14.30 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3 en 20-3 (27-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In deze cursus laat de docent de schoonheid en de kracht van wiskundige methodes zien. Wiskundige voorkennis is echter niet vereist. Met de cursisten samen worden stap voor stap de geheimen van symmetrische structuren ontsluierd. Actieve deelname wordt gestimuleerd via kleine opdrachten die alleen of in groepsverband kunnen worden uitgevoerd. Aan het einde kunnen de deelnemers zelf symmetrische patronen classificeren.

Literatuur: Syllabus en per college een samenvatting. De power-point-presentaties worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld..

Dr. Paul Juffermans is arts-filosoof. Na 15 jaar werkzaam te zijn geweest in de gezondheidszorg, studeerde hij filosofie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, met als specialisatie godsdienstfilosofie. In april 2003 promoveerde hij op de godsdienstfilosofie van Spinoza. Momenteel verzorgt hij cursussen over ethisch-wijsgerige onderwerpen in het algemeen en de godsdienstfilosofie van Spinoza in het bijzonder.

32

Prof. dr. Jan van de Craats is emeritus hoogleraar wiskunde aan de Universiteit van Amsterdam. Voor zijn activiteiten op het gebied van de popularisatie van de wiskunde ontving hij in 2006 de Eureka Oeuvreprijs van NWO. Hij heeft tal van artikelen en boeken over wiskunde voor een breed publiek op zijn naam. Samen met Rob Bosch schreef hij Basisboek Wiskunde om de aansluitingsproblemen tussen havo/ vwo en hbo/universiteit te verlichten en Basisboek Rekenen om de rekenvaardigheid van de Nederlandse jeugd bij te spijkeren.

33


Prof. dr. Kees Brunia

HET EMOTIONELE BREIN

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3, 3-4 en 10-4 (17-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus is een geactualiseerde versie van de cursus in najaar 2008. Deze cursus maakt deel uit van de leergang Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Wie ooit overvallen is door een intens verdriet, weet dat die ervaring mijlen verwijderd is van waar de wetenschap zich mee bezig houdt. De IK die verdrietig is, ontsnapt aan iedere wetenschappelijke analyse. Hij bevindt zich in het goede gezelschap van de Ik die beweegt, de Ik die kijkt en de IK die geniet van muziek of een mooi gedicht. Je krijgt hem niet in beeld, niet met de registratie van hersenactiviteit, niet met moderne beeldtechnieken, die het mogelijk maken artikelen over het menselijke gedrag te publiceren met de meest fraaie plaatjes van de hersenen in actie. Waar gaat de neurowetenschap dan over? Het is kennis in de derde persoon. We kunnen laten zien welke gebieden in de hersenen te maken hebben met aanvallen van woede of met onderworpen gedrag. Je kunt een kat hypersexueel maken door beschadigingen van de amandelkern, een onderdeel van het emotionele brein. Zeer waarschijnlijk spelen de overeenkomstige structuren in het menselijk brein eveneens een rol bij ons sexuele gedrag. Je kunt bepaalde hersendelen van een stier stimuleren, terwijl hij afstormt op de toreador en zien dat de aanval plotseling eindigt: het dier blijft stil staan en alle agressie lijkt verdwenen. Stimulatie van een ander gebied roept juist agressief gedrag op. Zo ontstaat het beeld van een balans tussen verschillende delen van het brein die ten grondslag ligt aan een evenwichtig emotioneel gedrag. Kortom, we beginnen inzicht te krijgen in de rol van hersendelen bij sommige dieren tijdens sommige emoties. We proberen dat inzicht te transponeren naar het menselijk emotionele gedrag en naar de invloed die hersendelen hebben op ons emotionele gedrag. Emoties hebben twee kanten. Je kunt ze voelen, een intern proces dat onmogelijk is zonder het brein. Je kunt ze ook zien, bijvoorbeeld op het gelaat van een ander, waar de uitdrukking ervan zichtbaar wordt in de mimiek. Maar ook het hele lichaam kan aan die expressie meedoen. De lichaamstaal wordt dan de uitdrukking van een eventueel onbewuste gemoedstoestand. Ook die expressie komt tot stand via het brein. Hij leent zich beter voor analyse in breinstructuren dan het voelen. Ons waarnemen van de wereld berust op informatiestromen uit de zintuigen die via een tussenstation (de thalamus) de hersenschors bereiken. Een ingebouwde kortsluiting zorgt ervoor dat de emotionele waarde van de stimulus al wordt opgepikt, vóór de stimulus de hersenschors bereikt, dus voor er van een bewuste analyse sprake is. Die vroege emotionele appreciatie van nieuwe situaties speelt een rol in de sturing van ons gedrag, het leidt in feite tot acties, die uiteenvallen in twee categorieën: toenadering of vermijding. In de eerste twee bijeenkomsten zal de docent de algemene basiskennis neurofysiologie aanreiken zodat u vervolgens de emotionele processen in het brein goed kunt begrijpen. Literatuur: De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl Prof. dr. Kees Brunia behaalde zijn artsexamen (1959) en doctoraal experimentele psychologie (1962) aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Specialisatie tot zenuwarts volgde aan de Radboud Universiteit Nijmegen (1959-1964). Hij was werkzaam als docent fysiologie aan de RUU van 1959 tot 1972 en als zenuwarts aan de dr. Hans Bergerkliniek in Breda sinds 1964. Hij promoveerde in 1971 aan RUU en is hoogleraar Fysiologische Psychologie Tilburg sinds 1972. Sinds zijn emeritaat (1997) is hij als wetenschappelijk medewerker werkzaam op de afdeling neurologie van het AMC.

34

10

Muziek(geschiedenis)

Drs. Leo den Oudsten

GIACOMO PUCCINI EN ZIJN OPERA’S

“Ik houd van piccola cosa, van kleine zaken en wil en kan alleen muziek maken over kleine zaken, als ze echt zijn, gepassioneerd en menselijk, en direct naar het hart gaan.” Het zijn dan ook die kleine zaken waar Puccini groots in is. Giacomo Puccini stamt uit een oud geslacht van kerkmusici uit Lucca. Toen hij de opera Aida van Verdi hoorde, wist hij het zeker: hij wil kost wat het kost operacomponist worden. Hij gaat muziek studeren aan het conservatorium te Milaan waar hij onder andere les krijgt van Ponchielli en leidt een bohèmienachtig studentenleven. Zijn eerste opera, Le villi, heeft een redelijk succes. Daardoor komt hij in contact met de uitgever Giulio Ricordi die zijn geestelijk vader wordt en zijn werk uitgeeft. Met de opera Manon Lescaut breekt hij definitief door. Daarna volgt een hele rij succesvolle opera’s: La Boheme, Madama Butterfly, Tosca en zijn laatste, onafgemaakte opera, Turandot. Opmerkelijk in zijn opera’s zijn de prominente en met veel emoties getekende vrouwelijke personages. Puccini heeft een fascinatie voor jonge vrouwen met een bepaalde geestelijke onschuld en zuiverheid, gecombineerd met een niet onbesproken levenswandel: Manon, Mimi, Tosca, Butterfly, Magda, Suor Angelica. Hij bezit de kracht zich te identificeren met zijn hoofdpersonages en het publiek te laten meevoelen. Hij is steeds op zoek naar echte mensen, het echte leven, de echte emotie. Puccini is een van de belangrijkste muziekdramaturgen uit de operageschiedenis. Zijn werk blinkt uit door een onfeilbaar instinct voor het theater, meeslepende melodische vindingen en muzikale vernieuwingen, waarmee hij het milieu in zijn opera’s schildert.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 151,- (6 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari.

Puccini’s is de laatste grote componist van de Italiaanse belcanto. Zijn opera’s veroverde alle grote podia ter wereld en hij geldt als de populairste operacomponist sinds het einde van de 19e eeuw. In de cursus komen zijn opera’s aan bod met aandacht voor de ‘piccolo cosa’. Dit met behulp van geluid- en beeldfragmenten. Literatuur: Bij aanvang van de cursus zal er een beschrijving van het leven van Puccini beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen literatuur: Mosco Carner ‘Puccini’; Charles Osborne ‘The Complete Operas of Puccini’; Jos van Leeuwen ‘Puccini’; William Berger ‘Puccini without Excuses’.

Drs. Leo den Oudsten is als musicoloog gespecialiseerd in opera. Hij houdt regelmatig lezingen en hij begeleidt muziekreizen.

Puccini

35

TILBURG

TILBURG

09


Jana Waarts

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR

12

Natuurwetenschappen

Drs. Heinz Wanders

TILBURG

TILBURG

11

ONZE BLIK OP HET HEELAL

Revolutionaire vernieuwingen in de kunst van de 15de eeuw

In de 15de eeuw zal de kunst zich in twee richtingen ontwikkelen. De ene doet zich voor in het zuiden, in Florence, en vormt het begin van de Renaissance. De andere vindt plaats in het noorden, in Bourgondië, waar de kunst een onafhankelijke, maar even radicale verandering ondergaat: het begin van de noordelijke Renaissance.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 18-4 (25-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/ discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Tilburg, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Bourgondië De schilders van Bourgondië brachten het heilige in onze alledaagse wereld. Zij schilderden huiselijke interieurs, woon- en slaapkamers waarin alledaagse voorwerpen stonden. We zien in hun werk een toenemende vrede met de wereld en de plaats van de mens daarin. Een hoogtepunt is Jan van Eyck, in zijn werk zien we een wereld van absolute helderheid en een groot inzicht in de schoonheid ervan. Verder komen Rogier van der Weyden, Hans Memling en Matthias Grünewald aan bod. Ook de ontwikkeling in de Vlaamse retabels (beeldsnijwerk) wordt behandeld. Dit alles wordt geplaatst tegen de achtergrond van de opdrachtgevers en de mecenassen van het Bourgondisch hof. Florence Het idee van ‘renaissance’ (wedergeboorte) ligt ten grondslag aan ontwikkelingen uit deze tijd: kunstenaars, geleerden, wetenschappers, filosofen, architecten en machthebbers geloofden dat het bestuderen van hoogtepunten uit de Griekse en Romeinse kunst tot verlichting en meesterschap leidde. We ontmoeten kunstenaars als Masaccio, die de revolutionaire grondlegger is van de renaissancistische schilderkunst en de beeldhouwer Donatello die overtuigende massieve figuren creëerde en gebruik maakte van de manier waarop natuurlijk licht op objecten valt. Er is aandacht voor Fra Angelico met zijn lieflijke fresco´s, maar ook voor Benozzo Gozzoli en zijn prachtige poëtische fresco´s over het leven van St. Augustinus in San Gimignano, de intrigerende fresco´s in Palazzo Schifanoia te Ferrara, de schilderingen van Fra Filippo Lippi in de kathedraal van Prato, Pierro della Francasco in Arezzo en de poëtische fresco´s in Castello del Buon Consiglio in Trentino etc. Maar uiteraard is er ook ruim aandacht voor Botticelli, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini en Vittore Carpaccio. De cursus zal ingaan op de achtergronden (zoals o.a. filosofie, literatuur, muziek etc.) en de tijdsgeest waarin deze werken zijn ontstaan. Ook de betekenis van de symboliek die in deze kunst is verwerkt, komt uitgebreid aan de orde. Verder wordt aan de hand van een aantal aandachtspunten (kunstbeschouwing) ieder college één werk uitgebreid onderzocht en behandeld.

Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

36

De hedendaagse sterrenkunde wordt gekenmerkt door een voortdurende en vruchtbare uitwisseling tussen theorie en praktijk. De theorie zoekt naar oplossingen voor vraagstukken, waar het klassieke Big Bang model geen antwoorden op heeft. De praktijk manifesteert zich door complexe technische systemen, die het vinden van antwoorden mogelijk maakt: geïnstrumenteerde sondes die ons zonnestelsel doorkruisen en de kosmos onderzoeken. De inzichten die deze hoogwaardige instrumenten opleveren zijn dan een volgende sport op de ladder van theorie-ontwikkeling. Ook in de meer “gewone” sterrenkunde maken technische ontwikkelingen revolutionair nieuwe inzichten mogelijk. De Hubble telescoop heeft donkere materie in kaart gebracht en een blik geworpen op de verste sterrenstelsels op een afstand van 13,2 miljard lichtjaar. De opvolger, het James Webb instrument, gaat nog verder kijken en proberen de raadselen van het vroege heelal te ontwarren. Kepler is een telescoop, die op zoek is naar planeten bij andere sterren dan onze zon. In de eerste vier maanden van zijn operatie heeft hij er al meer dan duizend gevonden. Het is hierbij verrassend dat die zonnestelsels er totaal anders uitzien, dan tot dusverre werd vermoed. New Horizons is op weg naar Pluto, het International Space Station is gereed en het wetenschappelijk werk in dit ruimtelaboratorium kan nu op volle kracht worden voortgezet.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Hoog in de Chileense Andes worden gigantische telescopen en telescoopsystemen gebouwd: de “Atacama Large Millimeter Array” is een uit 66 afzonderlijke antennes bestaande radiotelescoop en de “Very Large Telescope” van het European Southern Observatory bestaat uit vier grote en vier kleinere telescopen, die samen ook één grote verrekijker vormen. Rond de aarde draaien tot slot duizenden satellieten met meer praktische doelstellingen. Zonder satellieten zouden bijvoorbeeld onze TomToms niet kunnen werken en zouden we geen buienradars bezitten.

Literatuur De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden via www.hovobrabant. nl beschikbaar gesteld.

Drs. Heinz Wanders studeerde wiskunde, natuurkunde en electronica aan de KMA in Breda. Na afsluiting van zijn opleiding vervulde hij diverse functies in binnenen buitenland bij de Koninklijke Luchtmacht. In 1971 slaagde hij in Leiden voor de onderwijsakte Duits MO-A en van 1972 tot 1977 studeerde hij sociologie in Utrecht en Leiden. Hij verliet de luchtmacht in 1998 en is thans consultant in de wereld van de luchtvaart die hem blijft boeien.

37

Recht – Economie

Diverse docenten

ACTUELE THEMA’S IN HET RECHT

14

Geschiedenis

Drs. Feico Houweling

TILBURG

TILBURG

13

NEDERLANDSE GESCHIEDENIS De negentiende en twintigste eeuw

Locatie: Tilburg

In de cursus worden actuele politieke en maatschappelijke kwesties vanuit juridische invalshoeken nader bekeken. Verschillende rechtsgebieden komen aan bod. Men hoeft niet juridisch geschoold te zijn om de cursus te kunnen volgen. Anderzijds zullen de beschouwingen ook voor juristen interessant zijn en meerwaarde hebben. Alle docenten zijn verbonden aan de Law School van Tilburg University. Een greep uit de onderwerpen die ter sprake komen.

Cursusbegeleider: Jan Hijna Dag en tijd: Woensdagmiddag 12.45 - 14.30 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

STRAFRECHT: prof.mr. Theo de Roos zal een analyse geven van het proces Wilders en de zaak Schalken. Ging er eigenlijk wel iets fout? Invloed op het vertrouwen in de rechterlijke macht. Positie van de raadsman tussen cliënt en algemeen belang. In een tweede college zal hij ingaan op de voor- en nadelen van jury-rechtspraak met voorbeelden uit België en de VS. INTERNATIONAAL STRAFRECHT: mr.dr. Christophe Paulussen zal ingaan op de processen tegen ‘de laatste drie’ bij het Joegoslavië-tribunaal. Verder een terugblik op dat tribunaal en de toekomst van het Internationale Strafhof. STAATSRECHT: dr. Gert-Jan Leenknegt zal de constitutionele ontwikkelingen in ons land behandelen, waarbij recente voorstellen tot modernisering van ons staatsbestel van commentaar worden voorzien. Problematiek van wijziging van de Grondwet. In een tweede college zal hij ingaan op constitutionele ontwikkelingen in opkomende democratieën. Is het Westerse model van de democratische rechtsstaat superieur en universeel toepasbaar of zijn er andere modellen, meer toegesneden op de fase van ontwikkeling van die staten? Westerse arrogantie of kortzichtigheid? Voorbeeld: de op Amerikaans/Duitse leest geschoeide grondwet van Afghanistan. BELGISCH STAATSRECHT: dr. Nathalie de Vos zal de politieke en staatsrechtelijke crisis in België in 2010 en 2011 bespreken. En de gevolgen voor België zelf en voor de Europese Unie. Kan een staat zonder regering bestuurd worden? INFORMATICARECHT: prof.dr. Corien Prins zal aandacht besteden aan het sluipende procesvan teloorgang van onze privacy. Achterhoedegevechten van het College beschermingpersoonsgegevens? De kwestie patiëntendossiers. INTERNATIONAAL VERDRAGENRECHT/ MILIEURECHT: prof.mr. Jonathan Verschuuren zal zijn visie geven op de kwestie Hedwigepolder, staatssecretaris Bleker en Vlaanderen. Pacta sunt servanda …. Vertrouwen in de politiek? MEDISCH TUCHTRECHT/ EUTHANASIE: prof.mr.dr. Maurice Adams zal de ontwikkeling van het euthanasierecht in Nederland behandelen, waarbij onder meer intercollegiale controle en de relatie met medische tuchtrecht en strafrecht aan de orde worden gesteld. Zijn beroepsgenoten wel in staat recht te spreken over hun collega’s of zijn zij als experts daar juist bijzonder geschikt voor? RECHT EN POLITIEK: prof.dr. Willem Witteveen zal reflecties geven over democratie en rechtsstaat. Nederland is een democratie en een rechtsstaat, natuurlijk!, maar wat betekent dat? Verliest het algemeen belang terrein? Vragen rond de heerschappij van het recht.Een brede cursus van hoog niveau waarin veel actuele zaken in het recht aan de orde komen!

De Franse tijd brengt een ingrijpende vernieuwing van de Nederlandse samenleving en met de komst van de monarchie komt er ook een eind aan de politieke instabiliteit zoals de Republiek die voortdurend had gekend. Maar de door de grootmachten opgelegde samenvoeging van België en Nederland blijkt niet houdbaar en leidt tot een gewapend conflict.

Locatie: Tilburg

Nu de staatsvorm vastligt, wordt in brede kringen gediscussieerd over de inrichting ervan. De grondwet van Thorbecke borduurt voort op idealen die al in de achttiende eeuw zijn geformuleerd, maar die worden op hun beurt bekritiseerd door het opkomende socialisme. Aletta Jacobs moet vechten voor alles wat vandaag vanzelfsprekend lijkt, van gezondheidszorg tot vrouwenkiesrecht.

Cursusdata: 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4 en 11-4 (18-4 reservedatum inhaalcollege)

De industrialisering leidt tot grootscheepse verstedelijking. De techniek brengt nieuwe mogelijkheden, ook om oorlog te voeren. Met name de Tweede Wereldoorlog wekt bij brede lagen van de bevolking twijfels over de koers van de samenleving. Internationale samenwerking, vooral in Europees verband, lijkt een oplossing, maar in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw vinden grote groepen dat ook de samenleving zelf moet veranderen. De laatste decennia van dit tijdvak vormen onze eigen geschiedenis en de behandeling ervan biedt daarom ruimte voor reflectie op onze maatschappij in het licht van haar historische context. Literatuur: E. H. Kossmann, De Lage Landen 1780 - 1980 Deel 1: 1780-1914, ISBN 9789046700914, Olympus, december 2006, en De Lage Landen 1780 - 1980 Deel 2: 1914-1980, ISBN 9789046701010, Olympus, februari 2005.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 14.45 - 16.30 uur

Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Nederlandse Geschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Powerpoint-sheets worden vooraf beschikbaar gesteld en via internet wordt extra leesmateriaal verstrekt.

Drs. Feico Houweling studeerde in 1987 af aan de Rijksuniversiteit Groningen na een gecombineerde studie Eigentijdse geschiedenis en Scandinavistiek. Hij is verbonden als docent geschiedenis aan diverse HOVO-instellingen en is daarnaast onder meer werkzaam als schrijver en verteller. (www.feicohouweling.nl)

Literatuur: Bij de colleges worden teksten en powerpoint-presentaties op www.hovobrabant.nl geplaatst en/of uitgereikt.

38

39

Geschiedenis

Mr. Ben Croon

VAN SOCRATES TOT LODEWIJK XVI

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 8-3, 15-3, 22-3, 29-3 en 5-4 (12-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari.

In de West-Europese geschiedenis heeft een aantal geruchtmakende processen en veroordelingen plaatsgevonden. In deze processen manifesteerden zich de politieke, religieuze of wetenschappelijke spanningen van die tijd. In de totstandkoming van deze gebeurtenissen heeft het denken van filosofen vaak een belangrijke rol gespeeld, sommigen waren zelf slachtoffer van vervolging. Omgekeerd hebben deze gebeurtenissen ook het denken beïnvloed. De collegereeks wil aan de hand van deze processen en de opvattingen van bepaalde filosofen inzicht geven in de historische ontwikkeling van de verhouding tussen staat en onderdaan, overheid en burger. We bezien de ontwikkelingen vanaf de democratieën in de klassieke oudheid, de opkomst van de kerk en het van God gegeven koningschap tot en met de fase van opstanden en revoluties. Na de Franse revolutie treedt er in zoverre een nieuwe fase in dat iedereen gelijk is voor de wet. Door het leven van de tien veroordeelden te volgen, hun tijd, hun denkbeelden en streven, komen de verschillende thema’s op een aansprekende wijze aan de orde. In de eerste serie van vijf colleges worden de volgende personen behandeld: 1. Socrates De directe democratie in Athene, de eerste filosofen, de politieke achtergronden van zijn proces, wat was zijn verdediging en de paradox van zijn veroordeling: mag iemand het recht op vrije meningsuiting worden ontzegd ten einde de democratie te redden? 2. Cicero De Romeinse republiek: een regnum mixtum, het vita activa, geweld en corruptie, het ontstaan van een wereldrijk, Cicero consul, de samenzwering van Catilina, Cicero’s geschriften, de ondergang van de republiek. 3. Hendrik IV Een nieuwe orde in Europa, van denken naar geloven: de ontwikkeling van het christendom, Augustinus en de Stad Gods, het Oost Frankische Rijk, de Investituurstrijd: koning versus paus, de gang naar Canossa, het concordaat van Worms. 4. Jeanne d’Arc Ontwikkeling van de Koninklijke macht in Frankrijk en Engeland, de Honderdjarige Oorlog, Jeanne d’Arc doorbreekt de Franse impasse, het ketterproces in Rouen, rehabilitatie en heiligverklaring. 5. Maarten Luther Crises in de kerk: ketterij, decadentie en corruptie, Hus verbrand, de handel in aflaten, de 95 stellingen, keizer en keurvorsten, de banvloek en de lange weg naar de rijksdag te Worms, andere reformatorische bewegingen en de contrareformatie. In een volgende collegereeks van vijf bijeenkomsten in najaar 2012 zullen behandeld worden: Thomas More, Galileo Galilei, Johan van Oldenbarnevelt, Karel I en Lodewijk XVI. De beide collegeseries kunnen prima onafhankelijk van elkaar gevolgd worden. Literatuur: De docent reikt per college een hand-out uit met een overzicht van de meest elementaire gegevens. Mr. Ben Croon (1947) studeerde rechten in Leiden. Hij was advocaat in Amsterdam en later hoofd van de juridische afdeling binnenland van de ABN-AmRo Bank. In de jaren negentig verliet hij de bank. Vervolgens volgde hij colleges West-Europese geschiedenis aan de UvA en verdiepte zich in literatuur en filosofie. Hij deed een opleiding scenarioschrijven en draagt literaire verhalen voor. Sinds 2008 geeft hij colleges aan verschillende HOVO-instellingen.

40

16


Prof. dr. Fred van Raaij

PSYCHOLOGIE VAN HET BELEGGEN

De belegger is geen “homo economicus” en handelt lang niet altijd rationeel. De belegger kent de toekomst niet, maar probeert wel gebruik te maken van relevante informatie waaruit de meest waarschijnlijke ontwikkeling van aandelen valt af te leiden. Ook gebruiken beleggers bepaalde heuristieken, d.w.z. handelswijzen en “ezelsbruggetjes” om een beslissing te nemen.

Locatie: Tilburg

Als voorbeelden zijn te noemen: • Prospect theorie: Verlies-aversie en hierdoor meer risico nemen bij een mogelijk/ dreigend verlies. • Availability effect: Te veel vertrouwen hebben in aandelen van bekende en/of Nederlandse bedrijven. • Dispositie effect: het te lang vasthouden van verlieslatende aandelen en te snel verkopen van winstgevende aandelen. • Kalender effect: Kopen en verkopen op bepaalde data om fiscale of psycholo gische redenen. • Attributie effect: Het toeschrijven van succes aan jezelf en het toeschrijven van verlies aan anderen of omstandigheden (fundamentele attributiefout). • Overconfidence effect: Te hoog zelfvertrouwen gebaseerd op ervaring en te wei nig openstaan voor veranderingen. • Selectieve herinnering van successen en vergeten van en dus onvoldoende leren van mislukkingen. • Anchoring & Adjustment: Te weinig gebruik maken van nieuwe informatie en schattingen/verwachtingen te weinig aanpassen vanuit de startwaarde. • Endowment effect: Vasthouden aan eigen bezit en er een te hoge prijs voor vragen. • Sunk cost effect: Niet winstgevende projecten toch voltooien en niet tijdig af schrijven. • Kiezen van de middenoptie bij de keuze van meerdere opties; en hiermee ex treme opties vermijdend.

Cursusdata: 26-1, 2-2, 9-2, 16-2 en 1-3 (8-3 reservedatum inhaalcollege)

Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 - 12.30 uur

Prijs: € 132,- (5 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Kunnen beleggers leren van deze cursus? In principe wel, omdat kennis van suboptimale beslissingen kan leiden tot betere zelfkennis en zelfcorrectie (‘debiasing’). In de praktijk blijkt echter dat veel beleggers enkele maanden na een dergelijke cursus terugvallen in hun oude gedrag. Blijkbaar is een voortdurende herinnering en bewustwording nodig om niet in het suboptimale gedrag terug te vallen.

Literatuur: Er worden powerpoint presentaties en artikelen beschikbaar gesteld.

Prof. dr. W. Fred van Raaij studeerde bedrijfspsychologie en data-analyse aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij was daarna verbonden als hoogleraar economische psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit van Tilburg. Zijn interessegebieden zijn: economisch en financieel gedrag, consumentengedrag, consumentenvertrouwen, communicatie en media.

41

TILBURG

TILBURG

15

Geschiedenis

Diverse docenten

STAATSHOOFD EN DEMOCRATIE

18


Prof. dr. Piet Houben en Riet de Boer TILBURG

TILBURG

17

INSPIRERENDE LEVENSTHEMA’S

Actuele zaken in historisch perspectief

De cursus begint met twee colleges van dr. Gert-Jan Leenknegt (Staatsrecht, TiU) over de positie van het staatshoofd. Het onderscheid tussen gekozen en erfelijk, tussen monarchie en republiek en tussen macht en invloed komen daarbij aan de orde. Is overigens invloed zonder macht wel mogelijk? De historische ontwikkeling van de plaats en de rol van het staatshoofd binnen de staatsorganen zal worden geschetst met voorbeelden in en buiten Europa. Verder zal aandacht worden besteed aan de wat onduidelijke en ongrijpbare invloed van de directe familieleden van het staatshoofd, een bijzonder onderwerp bij deze cursus. Tot slot een belangrijke vraag: wat voor een soort staatshoofd past het beste in een democratie?

Locatie: Tilburg Cursusbegeleider: Jan Hijna Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 - 14.30 uur Cursusdata: 26-1, 2-2, 9-2, 16-2, 1-3, 8-3, 15-3 en 22-3 (29-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Internationale politiek, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Vervolgens zal prof. dr. Mark Van den Wijngaert (hoogleraar hedendaagse geschiedenis aan de KU Brussel) in drie colleges de situatie in België behandelen. Hij zal de evolutie van macht tot invloed bij de Belgische koningen aan de orde stellen en nader ingaan op de rol en de invloed van de echtgenotes van de koningen, de Belgische koninginnen, waarbij voorbeelden uit de praktijk zullen worden gegeven. Als laatste zal hij recente ontwikkelingen met betrekking tot het Belgische koningschap bespreken. Daarna komt de Nederlandse situatie aan bod. Dr. Jan Willem Brouwer (Centrum voor parlementaire geschiedenis, RUNijmegen) zal in twee colleges op gelijke wijze de lijn van macht naar invloed bij de Nederlandse koningen en koninginnen becommentariëren, waarbij ook zal worden ingegaan op de rol van de echtgenoten, met name Prins Hendrik, prins Bernhard en Prins Claus. Welke invloed hadden zij op de koninginnen en hoe transparant was dat? In een afsluitend college zal prof. dr. Ernst Hirsch Ballin (hoogleraar constitutioneel recht, TiU) spreken over de perspectieven voor het Nederlandse koningschap. Daarbij komen onder meer de actuele discussies over grondwetswijziging, koningschap en politiek, de plaats van de Koning in de regering en de rol van de Koning in de kabinetsformatie aan de orde. Besloten wordt met een beschouwing over de waarde van een niet politiek staatshoofd in een veranderende samenleving. Een veelzijdige cursus in het brandpunt van de actualiteit! Literatuur: Bij de colleges worden teksten uitgereikt en/of teksten en powerpoint-presentaties op www.hovobrabant.nl geplaatst. Voor informatie over de docenten wordt verwezen naar de curusomschrijving.

Als mensen in gesprek gaan over de eigen levensloop en wat hen daarin echt bezig houdt, hebben ze het over levensthema’s. Deze thema’s bevorderen of belemmeren mensen in hun streven naar zelfontplooiing. Inspirerende levensthema’s bevatten persoonlijke doelen voor wenselijk handelen. Als mensen door inspirerende levensthema’s gestuurd worden, zijn ze op hun best in het aangaan van uitdagingen. Ze ontwikkelen dan gemakkelijker nieuwe vaardigheden en werken met anderen beter samen. De daardoor gestimuleerde persoonlijke groei is extra van belang bij het ouder worden. Want wetenschappelijke onderzoek laat zien dat relatief veel mensen persoonlijke ontwikkeling in de tweede levenshelft onderschatten, terwijl het een belangrijke bron is voor het aangaan van uitdagingen en ervaren van kwaliteit van leven. Dit is des te belangrijker gezien het streven naar langer door werken, langer zelfstandig wonen en elkaar maatschappelijk ondersteunen. In de gerontologie en andere menswetenschappen neemt de belangstelling voor de mogelijkheden van ouderen om zich te ontwikkelen en mentaal te groeien toe. Ze blijken over een grotere beslissingsruimte te beschikken om hun geluk duurzaam te beïnvloeden, dan gewoonlijk aangenomen wordt. Het is dan ook de moeite waard die beslissingsruimte te exploreren en ten volle te benutten. Vervolgens is het van belang in te zetten op het verbreden en opbouwen van positieve emoties. Dit is nodig als tegenwicht van de dreigende dominantie van negatieve emoties als gevolg van verlieservaringen in de latere levensfasen. Bij de exploratie van diepere lagen in jezelf is het dan nodig om de focus te verleggen naar wat je uiteindelijk inspireert en naar wat voor jou de kwaliteit en zin van je leven bepaalt. Terwijl in de najaarscursus het verleden centraal staat, ligt in deze voorjaarscursus bij de exploratie van levensthema’s het accent op heden en toekomst. Deelnemers maken kennis met ‘vensters’ en ‘gereedschappen’. De vensters geven inzicht in relevante ontwikkelingsgerontologische en sociaal psychologische bevindingen en de gereedschappen zijn behulpzaam bij een praktische vertaling daarvan tijdens het workshopgedeelte. De beide onderdelen worden door een docent resp. trainer begeleid. Uitwisseling van bevindingen bij het werken met gereedschap in twee-/drietallen stimuleert het ontwikkelingsproces en geeft vaak antwoorden op ‘trage’ vragen. Het gevoel dat daarbij ontstaat, geeft vreugde als vorm van zelfontdekking.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 12.45 - 16.30 uur LET OP! Afwijkende lestijden. Cursusdata: 2-2, 16-2, 8-3, 22-3 en 5-4 (19-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 250,- (5 colleges van 4 x 45 minuten met pauze) Werkvorm: Werkcollege met interactie en samenwerking Deze cursus is de tweede van de leergang ‘Levenskunst beoefenen’. De eerste cursus ‘Hoe ouder, hoe unieker’ ging in najaar 2011 van start.

Literatuur: Handboek met vensters en gereedschap, Piet Houben, Interactief Levensloopbeleid, Amsterdam: SWP, 2009 (ISBN 978 90 6665 978 0). Handouts van o.a. powerpointpresentaties Aanbevolen literatuur: Joep Dohmen, Het leven als kunstwerk, Lemniscaat, 2008. Jan Auke Walburg, Jong van geest, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2010. Aanbevolen literatuur: Joep Dohmen, Het leven als kunstwerk, Lemniscaat, 2008. Jan Auke Walburg, Jong van geest, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2010. Prof. dr. Piet Houben is emeritus hoogleraar toegepaste sociale gerontologie aan de VU. Hij is landelijk en in Noord Brabant actief in trainingen en innovatieprojecten inzake ouderenadvisering en bevordering arbeidsparticipatie oudere werkers. Riet de Boer, gestalttrainer, begeleidt de deelnemers en de groepjes bij het toepassen van de methodiek (het ‘gereedschap’).

42

43


Huis van Horus

TOETANCHAMON: GOD – KIND - KONING

20



PERSOONLIJKHEIDSPSYCHOLOGIE Je bent wat je bent (geworden?)!

In deze cursus gaan we op zoek naar de bekendste farao aller tijden, Toetanchamon. Deze koning, die op de troon kwam op zeer jonge leeftijd en in zeer roerige tijden, heeft altijd ontzettend tot de verbeelding gesproken van iedereen. Hoe is de troonsopvolging gegaan? Is Toetanchamon uiteindelijk vermoord? Hoe is zijn graf gevonden en wat lag er allemaal in? We gaan op in deze cursus op zoek naar de populaire farao vanuit verschillende perspectieven.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 26-1, 2-2, 9-2, 16-2, 1-3, 8-3, 15-3 en 22-3 (29-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Hoewel de jonge koning zeer veel aandacht krijgt in de (populair) wetenschappelijke wereld zijn er nog altijd veel vragen omtrent zijn koningschap. Zo staan er in zijn graf vreemde enigmatische teksten die nog steeds bij iedereen vraagtekens oproepen. Verder is natuurlijk de periode van voor zijn troonsbestijging heel interessant. De tijd die zijn vader (?) geregeerd heeft vanuit een compleet nieuwe hoofdstad in Egypte was een van de roerigste periodes uit de geschiedenis van dit land. Deze visie deelde de Egyptenaren zelf klaarblijkelijk ook want ze hebben geprobeerd de herinnering van Toetanchamons vader uit te wissen. Wat veel minder mensen weten is dat Toetanchamon zelf dit zelfde lot was beschoren in de geschiedschrijving van de Egyptenaren zelf. Ook hij komt niet voor in de analen van dit volk. In de acht lessen die deze cursus rijk is, gaan we vanuit verschillende perspectieven kijken naar de regeringsperiode van deze jongenskoning. We zullen daarbij Discovery channel en National Geographic voorbij gaan en vanuit verschillende wetenschappelijke disciplines op zoek gaan naar de geschiedenis van de farao die zo beroemd is maar waar eigenlijk zo weinig over bekend is. Natuurlijk gaan we een kijkje nemen naar de schatten die gevonden zijn in het ongeschonden graf van de koning maar ook zullen we hiëroglyfische teksten gaan lezen (in vertaling) om een beter besef te krijgen van de regering van Toetanchamon. Overzicht per college: College 1 Introductie en aanloop, de 18de dynastie en de Amarna periode College 2 Egyptische geschiedschrijving, wat vermelden de geschreven bronnen over Toetanchamon en wat juist niet? College 3 De kunst van Toetanchamon. Het profileren van het koningschap College 4 Het graf van de koning, de ontdekking en de schatten College 5 Toetanchamons tempels College 6 Buitenlandse betrekkingen College 7 De enigmatische teksten in het graf College 8 De nasleep van de regering en het einde van de 18de dynastie Deze cursus komt tot stand in samenwerking met Stichting Huis van Horus te Amsterdam. Er is een mogelijkheid tot een excursie naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden met de docent. Hier staan enkele interessante beelden uit de tijd van Toetanchamon. Deze rondleiding zit niet bij de prijs inbegrepen en kost € 10,-. Het Huis van Horus is een team van bevriende Egyptologen, afkomstig van de Universiteit Leiden, goed bekend in Egypte en deels ook in de Egyptologie gepromoveerd. Nico Staring MA en/of Janko Duinker BA treden in deze cursus op als docent. (www.huisvanhorus.nl)

44

De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten. Zo kennen wij allemaal wel een neuroot, extravert of sensatiezoeker. Ondanks de grote verschillen in de specifieke invulling, zijn er dus ook aspecten te noemen die mensen met elkaar delen. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen of op elkaar kunnen lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. Dat wil zeggen, individuele verschillen en het intrapersoonlijk functioneren staat centraal binnen de persoonlijkheidspsychologie. Er werd al in de tijd van Hippocrates nagedacht over wat persoonlijkheid is, en sindsdien houden vele verschillende vakgebieden binnen de psychologie zich bezig met persoonlijkheid, zoals de genetica, gezondheidspsychologie, biologische psychologie en de sociale psychologie. Er is geen persoonlijkheid zonder lichaam (biologie en genetica), de invloed van anderen (sociale psychologie) en de mogelijkheid tot leren (leertheorieën). Persoonlijkheid is dan ook een vakoverschrijdend vraagstuk, wat het bijzonder complex maar tegelijkertijd interessant maakt. In deze voorjaarscursus zullen de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidpsychologie worden besproken. Aan de hand van colleges zullen de verschillende theorieën aan bod komen. Daarnaast zullen de cursisten kennis maken met de verschillende mogelijkheden die er zijn om persoonlijkheid te meten, en zullen ze deze instrumenten ook op zichzelf toepassen en wordt de toegevoegde waarde van deze instrumenten kritisch tegen het licht gehouden. Ook zullen er verschillende videofragmenten getoond worden die achtergrondinformatie over of toepassingen van persoonlijkheid zullen geven.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.45 – 12.30 uur Cursusdata: 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3, 30-3, 13-4, 20-4 en 27-4 (4-5 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De cursus heeft tot doel de cursist de belangrijkste inzichten uit de persoonlijkheidspsychologie eigen te laten maken en opnieuw kritisch na te laten denken over wie hij/zij werkelijk is, wat de factoren zijn geweest die de persoonlijkheid kunnen hebben beïnvloed en de rol die de persoonlijkheid heeft gespeeld in het leven. Literatuur: De docent deelt samenvattingen uit waar dit een goede toevoeging vormt. De power-pointpresentaties van de colleges worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld. Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

45

TILBURG

TILBURG

19


Dr. Arjan van Baest

DE WERELD VAN DE BACHCANTATES

22


Ko van Dun (kerndocent) e.a.

TILBURG

TILBURG

21

DE WESTERSE WERELD III De 17e eeuw

Deze cursus omvat een serie van 3 inleidingen op enkele kerkelijke cantates van Johann Sebastian Bach. Er wordt niet alleen gekeken naar de tekst en de muziek van deze cantates, maar ook naar de context waarin de cantates ontstonden en functioneerden. De cantates van Bach gunnen ons zo tevens een kijkje in de wereld van het 18e-eeuwse Duitsland.

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 3-2, 30-3 en 8-6 Prijs: € 85,- (3 lezingen van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Concertcollege Deelnemers die al in het najaar aan deze reeks concertcolleges begonnen zijn, hoeven zich uiteraard niet meer in te schrijven.

De cantates die tijdens de colleges worden besproken, worden de zondag erna uitgevoerd in de Heikese Kerk in Tilburg door Stichting Bachcantates Tilburg o.l.v. Arjan van Baest. Deze uitvoeringen zijn gratis toegankelijk en beginnen telkens om 16.30 uur. Deze cursus biedt een optimale combinatie van analyse en achtergronden en het pure genieten van de muziek tijdens de uitvoeringen.

Wat bij ons de Gouden Eeuw is en men in Frankrijk Le Grand Siècle noemt, geldt ook elders als een bijzonder rijke periode. Nadat zich in de tumultueuze zestiende eeuw op breed front grote veranderingen hebben voltrokken komen overal in Europa nieuwe centra tot bloei. De grote namen die hieruit zijn voortgekomen hebben nog niets van hun glans verloren: Cervantes en Milton, Monteverdi, Velázquez, Rembrandt en Poussin. Was tot aan de zeventiende eeuw Italië hét centrum van vernieuwing, vanaf nu nemen de landen ten noorden van de Alpen het voortouw. Dit geldt voor de kunst maar zeker ook voor de wetenschap. Met denkers als Descartes en Spinoza én de opkomst van de natuurwetenschap op empirisch-deductieve grondslag maakt de mythische denkwereld definitief plaats voor een wetenschap op rationele grondslag.

Op het programma staan de volgende cantates: 3 februari 2012 BWV 81 Jesus schläft, was soll ich hoffen? / BWV 125 Mit Fried und Freud ich fahr dahin (uitvoering: 5 februari 2012)

Ook op politiek en maatschappelijk vlak zet de zeventiende eeuw grote stappen. In veel landen eindigen de godsdienstoorlogen in overeenkomsten die de facto de scheiding van staat en kerk met zich meebrengen. Handel en industrie nemen een hoge vlucht, het overheidsapparaat wordt geprofessionaliseerd en in westerse landen wordt de burgerij de motor van de samenleving.

30 maart 2012 BWV 182 Himmelskönig, sei willkommen / BWV 4 Christ lag in Todesbanden (uitvoering: 1 april 2012, Palmzondag)

Literatuur: Syllabus en CD (kosten € 25,-)

8 juni 2012 BWV 176 Es ist ein trotzig und verzagt Ding / BWV 75 Die Elenden sollen essen (uitvoering: 10 juni 2012)

Locatie: Tilburg Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.45 - 16.30 uur Cursusdata: 3-2, 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3, 30-3, 13-4, 20-4 en 27-4 (4-5 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 231,- (11 colleges van 2 uur inclusief pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Cultuurgeschiedenis: de Westerse Wereld, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Dürr, Alfred. Johann Sebastian Bach. Die Kantaten. Kassel, 1999. Aanbevolen literatuur: Wolff, Christoph (red.). De wereld van de Bach-cantates. Abcoude, 2003

Dr. Arjan van Baest (1969) promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op een proefschrift over muziek, tekst en betekenis. Aan het Fontys conservatorium studeerde hij compositie en koor- en orkestdirectie. Arjan is dirigent van verschillende koren en is als docent onderzoeksvaardigheden verbonden aan de conservatoria van Tilburg en Maastricht. Per september 2010 is hij benoemd tot artistiek leider van Stichting Bachcantates Tilburg.

46

Ko van Dun (kerndocent) studeerde aan de kunstacademie Tilburg en is docent beeldende vorming. Hij verzorgt cursussen kunstgeschiedenis voor HOVO Limburg en verder lezingen en kunstreizen. De overige docenten zijn: Drs. Constance van der Putten (algemene geschiedenis) Drs. Wim Fiévez (filosofie) Dr. Peter van Nunen (literatuur) en Jan Ezendam (muziek).

47

TILBURG

23

Taal en letteren

Dr. Laetitia van den Heuvel

FRANSE SCHRIJVERS ONDER DE LOEP

24

Taal en letteren

Dr. Bram Noot

UNIVERSELE EMOTIES EN THEMA’S IN DE LITERATUUR

Kanalengravers en bruggenbouwers

Dag en tijd: Donderdagmiddag 14.45 – 16.30 uur Cursusdata: 26-1, 2-2, 9-2, 16-2, 1-3, 8-3, 15-3 en 22-3 (29-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie U hoeft niet vloeiend Frans te kunnen spreken, wel wordt voorondersteld, dat u belangstelling heeft voor de hedendaagse literatuur en een goede leesvaardigheid Frans heeft. In overleg met de cursisten zal de docent Frans en/of Nederlands spreken.

Belangrijke hedendaagse auteurs uit het Francofone taalgebied brengen in hun werk onder woorden, hoe het spanningsveld tussen berusting en veerkracht de balans van een leven kan bepalen. Zij laten dat zien, al naargelang de centrale figuren in hun werk als kanalengravers of als bruggenbouwers aan het woord komen. Hun romans bieden de lezer een grote diversiteit aan interessante genres en doorwrochte thema’s. In de cursus wordt werk van de volgende auteurs besproken: Gwenaëlle Aubry, Personne (college 1-2); Jean Rouaud, La femme promise (college 3-4); Dany Laferrière, L’énigme du retour (college 5-6); Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (college 7-8). De romans worden integraal bestudeerd vanuit de volgende vragen: • Thematisch: hebben de hoofdfiguren hun leven op de rails gekregen, of zijn hun inspanningen op niets uitgelopen? • Literair-historisch: wat is het belang van de behandelde genres? • Literair-technisch: welk literair instrumentarium is in de geselecteerde romans toegepast en met welk effect op de lezer? U hoeft niet eerder aan een cursus over ‘Franse schrijvers onder de loep’ te hebben deelgenomen om deze editie te kunnen volgen. De cursus staat los van eerdere cursussen. Literatuur Syllabus. Gwenaëlle Aubry, Personne (Ed. Mercure de France). Jean Rouaud, La femme promise (Ed. Gallimard). Dany Laferrière, L’énigme du retour (Ed. Grasset). Jean-Baptiste Del Amo, Le sel (Ed. Gallimard). Pocketuitgaven zijn goed. De bedoeling is, dat de cursisten de romans voor het betreffende college gelezen hebben.

Dr. Laetitia van den Heuvel studeerde Kunstgeschiedenis en Romaanse talen (KUN). Zij promoveerde als literatuursocioloog aan de Universiteit van Tilburg. Haar terrein is het grensgebied tussen beeldende kunst en literatuur. Zij doceert literatuuren cultuurbeschouwing, waaronder de hedendaagse Franse en Nederlandse romankunst en daarnaast diverse thema’s uit de beeldende kunst.

Gwenaëlle Aubry

48

We leven in een emotiecultuur. Dat blijkt onder andere uit onze behoefte emoties met anderen te delen. Door het gebruik van technische verworvenheden als twitter en facebook lijken de grenzen tussen privé en openbaar leven te vervagen. Maar ook al werden gevoelens in vroeger tijden minder aan de openbaarheid prijs gegeven, ze waren wel volop aanwezig. In romans,poëzie en toneel konden schrijvers en dichters uiting geven aan een breed scala van emoties, van uiterst grof, tot zeer verfijnd. Zijn de uitingen van emoties in de literatuur dus niet aan tijd gebonden, de vorm en inhoud worden wel bepaald door de tijdgeest die een morele code en literaire conventies voorschreef. In deze cursus wil de docent allereerst stilstaan bij enkele algemene vragen met betrekking tot de term literatuur. Hoe kunnen we literatuur in de verschillende literaire tijdvakken definiëren? Wat wilden dichters en romanschrijvers met hun kunst bereiken? Wat is het verschil tussen lectuur en literatuur? Vervolgens zal de docent enkele thema’s die met emoties te maken hebben aan de orde stellen. We beginnen met een gemoedstoestand die bekend is geworden onder de naam melancholie. Het is geen stemming die bij een bepaald tijdperk hoort, maar de verklaring van dat gevoel past weer wel bij de tijd waarin men leeft. De periode van de Romantiek bijvoorbeeld was het ideale tijdperk voor melancholie, het zwelgen in sombere gevoelens. In de laatste decennia van de 19de eeuw, het fin de siècle, komen we melancholie tegen in Franse en Duitse gedichten onder namen als ennui en Weltschmerz en in de 20ste eeuw in het werk van Couperus tot Reve.

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3 en 13-3 (20-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 169,- (7 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Het tweede thema is verleiding. De gevoelens die worden opgeroepen bij verleidingstechnieken in de reclamewereld behoren niet uitsluitend bij onze moderne tijd. De bekendste verleiding staat beschreven in het paradijsverhaal over de eerste mensen, Adam en Eva. Het begrip verleiding werd in de Middeleeuwen vooral religieus geduid en verbonden met het idee van de zonde en had daarom een negatieve betekenis. In andere perioden tot aan de moderne tijd is er in de literatuur, van Betje Wolff tot Jan Siebelink, sprake van steeds weer andere verlokkingen waaraan hoofdpersonen kunnen worden blootgesteld. Het laatste thema van deze cursus heeft te maken met ons gevoel voor vergankelijkheid, het verstrijken van de tijd. We bespreken de verbeelding van de tijd als symbool in proza en poëzie van de Middeleeuwen tot en met de functie van de tijd in de moderne literatuur. Literatuur: Syllabus. De docent deelt per college samenvattingen uit. Dr. Bram Noot studeerde Nederlands MO-A en MO-B aan de VU te Amsterdam. Hij was docent Nederlands aan de havo- en atheneumafdeling van het Heerbeeck College te Best. Samen met de co-auteurs Coenen en Kox schreef hij de taaloverstijgende literatuurmethode “Literatuur zonder grenzen”. In 2010 promoveerde hij aan de Universiteit van Amsterdam op een literair-historisch proefschrift: “Lezen met een roomse bril. Opvattingen over literatuuronderwijs in katholieke scholen 1868-1924”.

49

’S-HERTOGENBOSCH

In een mensenleven doen zich allerlei soorten gebeurtenissen voor. Ze vormen een palet van alledaagse dingen, van indrukwekkende, aangrijpende en zelfs traumatische ervaringen. De manier, waarop individuen op de hele range aan ups en downs reageren, kent ontelbare nuanceringen. In grote lijnen kun je constateren, dat een In enkeling, een kanalengraver, bij zichzelf het gevoel ontwikkelt en daarin berust, door het leven in diepe geulen te zijn gemanoeuvreerd, waaruit een weg omhoog onbereikbaar lijkt. Even zovele andere persoonlijkheden zijn er, die voldoende veerkracht hebben om de beproevingen die op hun pad komen te overstijgen. Zij zijn de bruggenbouwers, die met succes nieuwe horizonten exploreren.

Locatie: Tilburg

25

Filosofie

26

Religiewetenschappen

IMMANUEL KANT

INLEIDING BOEDDHISME

Het esthetische oordeelsvermogen

Stichter, leer, stromingen en praktijken

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Woensdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Werkcollege met interactie en samenwerking

In een kunstrubrieken lezen we waarom een film, een roman of een expositie geslaagd is. Kunstwerken worden niet alleen beschreven, ze worden ook beoordeeld. In die oordelen wordt vaak iets gezegd over wat kunst is of zou moeten zijn. De opvattingen daarover zijn verbonden met vragen over de aard van het kunstenaarschap, de positie van de toeschouwer en de rol van de kunst in het maatschappelijke leven. In deze cursus krijgt u uitleg en wordt u begeleid bij het lezen en bespreken van de Kritiek van het esthetische oordeelsvermogen van Immanuel Kant (18de eeuw).

Het Boeddhisme mag zich in een toenemende belangstelling verheugen. Niet alleen omdat het Boeddhisme relatief de snelst groeiende religie in Nederland is, maar ook omdat steeds meer mensen er een levensfilosofie in vinden, die aansluit bij moderne wetenschappelijke, maatschappelijke en individuele invalshoeken. Ook de praktische aspecten van het Boeddhisme, zoals meditatie, worden meer en meer toegepast in verschillende werkvelden, zoals psychosociale hulpverlening, psychotherapie, stervensbegeleiding en stresspreventie.

Na zijn publicatie van de Kritiek van de zuivere rede (1781) en de Kritiek van de praktische rede (1788) voltooide Kant zijn kritische werk met de Kritiek van het oordeelsvermogen (1790). Dit complexe werk valt uiteen in twee delen: De Kritiek van het esthetische oordeelsvermogen en de Kritiek van het teleologische oordeelsvermogen. Het eerste deel – de Kritiek van het esthetische oordeelsvermogen – wordt in deze cursus besproken en blijft tot op de dag van vandaag een belangrijk oriëntatiepunt in het denken over schoonheid en kunst. Kant onderzoekt in dit werk wat de belangrijkste karakteristieken zijn voor de schoonheid in de natuur en de schoonheid in de kunst. Daarnaast komen belangrijke thema´s aan bod zoals: de aard van het sublieme, de kunstenaar als scheppend genie en de relatie tussen kunst en moraal. Rode draad in zijn analyse is de gedachte dat de ervaring van schoonheid ontstaat in een vrij spel van de verbeelding en het verstand. Bepaalde vormen in de natuur stimuleren onze verbeelding om beelden te produceren en het verstand om associatieve begripsketenen te produceren. Wanneer dat spel van beelden en begrippen harmonieus verloopt, dan zeggen we dat iets mooi is.

In de cursus staan thema’s als historische ontwikkelingen, de boeddhistische praktijk en filosofische ontwikkelingen centraal. Specifiek aan de orde komt het Indisch denken van vóór en tijdens het ontstaan van het Boeddhisme. We zien hoe de Boeddha een deel van zijn denken uit deze context haalt, maar ook een geheel nieuwe wending geeft aan het toen heersende gedachtegoed (college één). Essentiële kenmerken van zijn persoon en van zijn leer vinden we terug in het levensverhaal van de Boeddha (college twee). De kernbegrippen van zijn leer (Dharma) worden uitgebreid behandeld. Met name de vier edele waarheden, het achtvoudig pad, de begrippen karma, wedergeboorte en verlossing zullen worden uitgediept. (college drie en vier). Het ontstaan en de ontwikkeling van kloostergemeenschappen (Sangha) wordt behandeld in relatie tot de verschillende boeddhistische levenswijzen van monniken/ nonnen, yogi’s en leken (college vijf). In een diapresentatie, In de voetsporen van de Boeddha, zien we beelden van een aantal historische en heilige boeddhistische pelgrimsplaatsen in India en Nepal en bespreken we de specifieke functie van devotionele activiteiten in de context van de verschillende groepen gelovige boeddhisten. (college zes). De belangrijkste filosofiche stromingen en kenmerken van het Mahayana Boeddhisme zullen nader worden beschouwd in relatie tot het eerdere Hinayana/ Theravada boeddhisme. (college zeven). Weer een latere ontwikkeling in India, die van het Tantra Boeddhisme, zal worden gerelateerd aan het Tibetaans Boeddhisme (college acht). In een apart college besteden we aandacht aan ontwikkelingen in Noordoost Azië (China, Japan), die hebben geleid tot het ontstaan van het Zen Boeddhisme en de Zuivere Land traditie (college negen). In het laatste college zullen we tenslotte de aantrekkingskracht, de rol en de betekenis van het Boeddhisme in het westen centraal stellen.

In deze cursus krijgt u de gelegenheid om kennis te maken - en met elkaar in gesprek te gaan - over de opvattingen van Kant over schoonheid en kunst. Welke vragen roepen zijn opvattingen bij ons op en hoe werken ze door in hedendaagse discussies rondom schoonheid en kunst? Er is geen voorkennis nodig, alleen enthousiasme en bereidheid om voor elke bijeenkomst +/- 15 blz. van de Kritiek van het esthetische oordeelsvermogen te lezen. Het is geen gemakkelijke tekst. Tijdens de eerste bijeenkomst krijgt u daarom een algemene inleiding. Voor de daarop volgende bijeenkomsten krijgt u wekelijks - ter ondersteuning van de eigen literatuur - een samenvatting toegestuurd. Literatuur: Kant, Kritiek van het oordeelsvermogen. Vert. door Jabik Veenbaas en Willem Visser. Boom, 2009. (Prijs in de boekhandel € 52,90 of te leen in de bibliotheek) + samenvatting van de docent. Drs. Arthur d’ Ansembourg (1960) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en München. Sinds 2002 is hij docent filosofie in het volwassenenonderwijs en HBO. Daarnaast begeleidt hij socratische gesprekken, geeft hij dilemmatrainingen en adviseert hij overheidsorganisaties op het gebied van integriteitsbeleid.

50

Drs. Antoon Kamp

Locatie: ’s-Hertogenbosch Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.50 - 15.35 uur Cursusdata: 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3, 4-4, 11-4 en 18-4 (25-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: Peter Harvey, An Introduction to Buddhism, Teachings, history and practices, Cambridge University Press, 2007 (15e druk. ISBN nr. 13 978 0521313339. Docent verstrekt aanvullende teksten en overzicht van de getoonde sheets. Drs. Antoon Kamp studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit in Groningen met als specialisatie Boeddhisme (bijvak psychopathologie en geestelijke zorg). Thans is hij docent Boeddhisme en counselor; hij geeft lezingen en begeleidt cursussen in boeddhisme en meditatie. Hij geeft regelmatig cursussen voor verschillende HOVO’s

51

’S-HERTOGENBOSCH

’S-HERTOGENBOSCH

Drs. Arthur d’ Ansembourg

27

Taal en letteren

Dr. Stef Bugter

TRAGIEK IN THEBE

’S-HERTOGENBOSCH

Locatie: ’s-Hertogenbosch

De Griekse mythologie zit vol wrede en bloeddorstige verhalen. Vanaf de stichting van Thebe wordt het lot van stad, inwoners en vorstenhuis bepaald door goden, noodlot en ellende. Het ergst van alles is het lot van Oidipous, die hoort dat hij vadermoord zal plegen en met zijn moeder zal trouwen. Hiervoor gaat hij op de vlucht. Dan overkomt hem juist waaraan hij wil ontsnappen. Wanneer hij dat ontdekt steekt hij zich de ogen uit. Hij zwerft rond, vergezeld door zijn dochter Antigone, en sterft in ballingschap. De kinderen uit zijn incestueuze huwelijk treft een even afschuwelijk lot. De zonen doden elkaar in een strijd om de macht in Thebe en dochter Antigone moet haar consequent plichtsbesef tegenover haar familie bekopen met de dood.

Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3 en 23-3 (30-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Oidipous en Antigone zijn de hoofdpersonen in twee tragedies van Sophokles (496406 v.Chr.), wellicht de meest gespeelde toneelstukken ooit. In deze cursus lezen en bespreken we grote stukken hieruit, in Nederlandse vertaling. Dit alles wordt voorafgegaan door een inleiding over de mythologische achtergronden en over de Griekse tragedie. Ruime aandacht krijgt ook de invloed van deze tragedies op de Europese literatuur en beeldende kunst. Dit alles in acht bijeenkomsten, met, wijzigingen voorbehouden, de volgende inhoud:

Literatuur: Syllabus. Sofokles, Oidipous/ Antigone. Vertaald door Gerard Koolschijn, met een nawoord van Piet Gerbrandy, Amsterdam: Atheneum-Polak&van Gennep, 2008. (prijs ongeveer € 20,-).

Dr. Stef Bugter (1939) is classicus en doceerde in het gymnasiaal onderwijs. Hij studeerde in Nijmegen en promoveerde (1980) in Leiden met een dissertatie over 17e eeuwse klassieke filologie. Fellow van het NIAS in Wassenaar 1978-1979. Sinds 1968 reist hij enkele keren per jaar naar Rome en andere steden in Italië, eerst als begeleider van leerlingen, nu als gids voor volwassenen. Hij gaf cursussen Italiaans en lezingen over Rome en cultuurhistorische onderwerpen. Bereisde Rome met alle vervoermiddelen, inclusief fiets en “pedes apostolorum”.

52

Multidisciplinair

Drs. Harrie Geboers

BESTAAN ALS ONTROERING

Deze cursus mikt op de glimlach van de nieuwslezer bij het bericht over mensen die meer belasting willen betalen, vanwege de crisis. Die glimlach zegt dat de 21e eeuw ánders kan zijn. Wij bespreken ‘andere’ bijdragen, van hedendaagse Nederlandse en Vlaamse filosofen. In de 1e bijeenkomst Wat is filosofie? – Deleuze & Guattari (boek p.21-45) ontstaat denken als creatieve praktijk. Het vervagen van clichés van het gangbare denken ontlokt ons een glimlach. Drie bijeenkomsten gaan over wat als uitwerking werkt (actueel). Rizoom (p.188-204) verwijst naar de wirwar van wortels in een wortelstok. Die wirwar werkt als een ‘inter-esse’, zoals ook gedachten zouden werken. Dit breekt met het piramidale denken van de stam met vertakkingen, van de macht. Assemblages (p.205-223) zijn samenvoegingen. Als men invalshoeken combineert in een diagram, dan levert dat een snijpunt op van openheid – voor relatie tussen krachten. Een reeks ‘openheden’ toont een ‘vluchtlijn’, een schoonheid. Micropolitiek (p.224-236) relateert elk individu, elke groep, invalshoeken met elkaar, al imiterend, creërend, en onderscheidend. Dit pragmatisme bevat schoonheid, immanent. Ongeacht positie geeft dat mogelijkheden, juist in een mediamaatschappij. Drie bijeenkomsten gaan over wat als inwerking werkt (virtueel). Het streven van het leven, Verlangen (p.237-251), ligt bloot op koppelingen tussen systemen. Daarom kleurt het verlangen familie-achtig, klasse-achtig, geld-achtig, schoonheid-achtig. In Refrein (p.252-264) ontstaat geluid als weerklank. Dit ‘worden’ (van ‘iets’) bevat ‘afbakenen’ en ‘toelaten’ tegelijk. Al fluitend (her)schept een vogel een territorium. Intrinsiek klinkt omgeving door in muziek, muziek in omgeving. In Leven/denken (p.265-282) is omgeving ‘gewaarworden van gevaar’; leven is ‘kracht van bescherming’. ‘Leven’ is weerklank, ritmische expressie. ‘Denken’ is neerslag van gedragingen en zeden: ethologie. Het streepje ( / ) in Leven/denken staat voor het ‘bindend verschil’ (het ‘tussen’) waar ‘werking’ zich vruchtbaar uit. Via vier invalshoeken beschrijft Individuering (p.372-387) hoe men deel uitmaakt van het werkend weefsel van uit- en inwerkingen.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Maandagmiddag 13.00 - 14.45 uur Cursusdata: 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3 en 26-3 (2-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

EINDHOVEN

College 1: Griekse mythologie en de Thebaanse sagencyclus. College 2: De Griekse tragedie: ontstaan, schrijvers, opvoeringspraktijk en rol in het Griekse leven. College 3: Lectuur en bespreking van de Oedipus van Sophokles. College 4: Vervolg van college 3. College 5: Lectuur en bespreking van de Antigone. College 6: Vervolg van college 5. College 7: Invloed en navolging van beide stukken in de Europese literatuur. College 8: Vervolg van college 7: beeldende kunst en afsluiting.

28

Deze cursus gaat over bestaan als ontroering. Denk voor het actuele bestaan aan het wapperen van de vlag in de wind, aan uitwerking. Denk voor het ontroerende virtuele aan de spiegeling van de lucht in het water, aan inwerking. Hoewel ánders, er ís werking, gelijktijdig en divers. Zo is het ook met het glimlachen en het ‘vrijwillig meer belasting willen betalen, vanwege de crisis’. Gelukkig hebben we ons boek ter beschikking, het Deleuze compendium. Literatuur: Ed Romein, Marc Schuilenburg, Sjoerd van Tuinen (red.): Deleuze compendium.2009, Uitgeverij Boom, Amsterdam, ISBN 978 90 8506 538 8. Prijs € 29,90 Drs. Harrie Geboers (cultureel en sociaal antropoloog) is meerdere jaren werkzaam in het Hoger Onderwijs bij Fontys en bij HOVO Brabant. Hij behandelt thema’s rond samenleving en identiteit vanuit meerdere invalshoeken (b.v. historisch, filosofisch en sociologisch).

53

29

Geschiedenis

Dr. Giel van Hooff

30


SPOREN VAN ONS INDUSTRIEEL VERLEDEN

GUSTAV MAHLER 1860-1911 III

De wortels van Brainport

Leven en werk

Locatie: Eindhoven

De regio Zuidoost-Brabant is het huidige hart van de Nederlandse maakindustrie. Maar net zoals in de rest van Nederland heeft die industrie een lange geschiedenis.

Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 161,- (4 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze, 2 x college op locatie; inclusief rondleiding, exclusief entree) Werkvorm: Hoor- en werkcollege

In deze cursus bieden wij u een eerste kennismaking met de belangrijkste aspecten. Na twee introductiebijeenkomsten rond de techniekgeschiedenis van Nederland en de geschiedenis van de industriële archeologie richten we ons op de regio. Deze gaan we in woord, maar ook in beeld en bijvoorbeeld te voet verkennen. Een bezoek aan het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven en enkele excursies zijn inbegrepen. De eerste vier colleges zijn in de leslocatie Eindhoven, de bijeenkomsten 5 en 6 zijn colleges op locatie in Helmond en Eindhoven. Het vervoer is op eigen gelegenheid. Een deel van de cursus wordt verzorgd door gastdocenten.

Literatuur: Reader.

Na zijn middelbare schoolopleiding te Deurne (gymnasium a, 1970) heeft dr. Giel van Hooff geschiedenis gestudeerd aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, waar hij in 1978 is afgestudeerd met als specialisatie sociaal-economische geschiedenis. Vanaf 1982 is hij merendeels bij de Technische Universiteit Eindhoven in dienst geweest waar hij in 1990 ook promoveerde op een proefschrift over de Vroege geschiedenis van de Nederlandse machinenijverheid.

54

Deze cursus is de laatste van een serie van drie blokken. In dit derde blok worden de symfonieën 8, 9 alsmede Das Lied von der Erde volledig geanalyseerd, de achtergronden belicht en beluisterd. Ook komt de betekenis van de niet voltooide 10e symfonie aan de orde. De analyse geschiedt met behulp van visualisaties die de werken overzichtelijk in “beeld” brengen. In dit blok worden ook de passende biografische momenten in het leven en werken van de componist toegelicht. De leergang betreft naast de 10 symfonieën van Mahler, ook al zijn andere werk (met name de liederencycli) én geeft uitvoerige informatie over het leven van de componist en zijn plaats in de geschiedenis (Fin de siècle).

Literatuur: Eveline Nikkels, Gustav Mahler. Een leven in 10 symfonieën. ISBN 97890 8975 1270 S. Vestdijk, Over Gustav Mahler. De Bezige Bij. ISBN 978 90 234 6294 1

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagochtend 10.45 -12.30 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Leven en werk van G. Mahler, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Anton van Kalmthout studeerde orgel en schoolmuziek. Hij was 20 jaar hoofd van de muziekafdeling van het instituut voor kunstzinnige vorming “De Nieuwe Veste” in Breda. Hij heeft een ruime carrière als organist achter de rug en is thans organist in de abdij de Achelse Kluis.

55

EINDHOVEN

EINDHOVEN

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari.

Dat verleden krijgt inmiddels steeds meer erkenning als deel van ons erfgoed. Om dat industrieel erfgoed goed te kunnen begrijpen en waarderen moeten we van vele markten thuis zijn. Talrijke disciplines komen hier bijeen, van kennis van oude machines en procestechnieken tot boekhoudkundige systemen, van bouwkunde tot wetgeving op sociaal- en bedrijfsterrein. Kortom, een fascinerende wereld die voor iedereen wel wat biedt.

Mahlers symfonieën zijn voor velen een gesloten soms duistere wereld. De lengte van zijn werken, de soms opgekropte emotionaliteit, de enorme contrasten tussen banaliteit en subtiele muziek, de woeste explosies naast intimiteit en vooral de muzikale inhoud van zijn werken maken zijn muziek niet eenvoudig te doorgronden. Mahler werkt en leeft bovendien op de grens van een tijdperk. Het “Fin de Siècle” is de boeiende achtergrond waartegen Mahler zijn werken schrijft. Voor een deel staan zijn composities in de Romantiek, tegelijkertijd rijst telkens de vraag hoe zijn muziek zich zou hebben ontwikkeld als hij 10 jaar langer geleefd zou hebben.

Anton van Kalmthout

31


Anton van Kalmthout

MUZIEKGESCHIEDENIS BLOK D

32

Filosofie

Drs. Harry Willemsen

DE MENS IN DE FILOSOFIE

De Klassieken

Deze cursus is het vierde blok uit een leergang muziekgeschiedenis. De periode van de Weense Klassieken is in de muziekgeschiedenis van enorme betekenis. Ontwikkelingen worden in deze periode vastgelegd en bevestigd. Er ontstaat een stevig fundament waarop de muziekgeschiedenis kan voortbouwen. Hoezeer deze periode nog steeds tot onze verbeelding spreekt, moge blijken uit de “populariteit” van Haydn, Mozart en Beethoven. Zij zijn de grote representanten van deze tijd.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagmiddag 14.00 - 15.45 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3 en 3-4 (10-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Muziekgeschiedenis, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Literatuur: Aanbevolen wordt Donald J. Grout: Geschiedenis van de Westerse muziek (Olympus) ISBN 90 25496784.

In deze cursus wijsgerige antropologie proberen we deze weg opnieuw te gaan. Onvermijdbaar is daarbij diepgaand in te gaan op allerlei vormen van dualisme, die het verstaan van het verschijnsel mens in de traditie en historie van het westerse denken zo diepgaand bepaald hebben, maar ook en vooral op het in onze tijd meer en meer zichtbaar worden van individualisme. Het is dit laatste wat uitmondt in een wereldwijd vooropstellen van het ik, het eigenbelang enz. Teruggaan naar de wortels doet het probleem helderder stellen en stelt wellicht de filosoof in staat enigermate richting te geven aan een antwoord op de vraag: Hoe kunnen wij tot een menswaardiger en gelukkiger samenleven geraken? Het nadenken en filosoferen over de mens levert een grote diversiteit aan mensbeelden op zowel in het verleden als in het heden. In deze cursus filosofie wordt aan deze diversiteit en pluriformiteit aandacht besteed. We zullen trachten de wortels en sporen ervan in de traditie na te gaan om vervolgens over te gaan naar de eigen (postmoderne?) tijd om daar de meeste tijd bij stil te staan. De 20ste en 21ste eeuw kenmerken zich namelijk door een bovenmatig pluralisme op het gebied van de filosofie en op het gebied van mensbeelden.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Dinsdagmiddag 13.00 - 14.45 uur Cursusdata: 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3, 20-3, 27-3, 3-4 en 10-4 (17-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege Deze cursus maakt deel uit van de leergang Filosofie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. EINDHOVEN

EINDHOVEN

Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Het ontstaan van de klassieke stijl uit de barok via de Mannheimse school en de zoons van Bach geeft een interessant beeld van de muzikale ontwikkelingen in deze tijd. De aspecten van de 18e eeuw (de Verlichting) en de invloed daarvan op het muzikale denken zijn eveneens onderwerp van bespreking. In dit blok wordt ook geschetst hoe de belangrijkste muziekvormen tot stand kwamen: symfonie, concert, maar ook de ontwikkeling van de kamermuziek in de sonate en het strijkkwartet. In de vocale muziek komen opera, de liedkunst en de kerkmuziek aan de orde. Deze periode is heel breed: in componisten als Quantz, Pergolesi, de zoons van Bach, Scarlatti en von Gluck herkennen we de hervormers, in Haydn en Mozart horen we het resultaat, terwijl Beethoven al de weg naar de volgende periode inslaat, de Romantiek.

Deze cursus wil een accent leggen op de vraag naar de mens en zijn of haar plaats in de wereld en de samenleving. De vraag “wat /wie is de mens?” is zo oud als de filosofie zelf en keert telkens terug . De Grieken (Plato, Aristoteles e.a. ) stelden reeds deze vraag. De modernen maken de mens tot uitgangspunt van denken; moderne filosofie is immers subjectfilosofie, bewustzijnsfilosofie. Het is eerst de hedendaagse tijd waarin denkers zoals Kierkegaard, Nietzsche, Marx e.a. een voor ons acceptabeler visie tot uitdrukking brengen. Wij spreken dan ook van een breuk in de antropologie en de visies blijven zich ontwikkelen tot de pluriformiteit aan mensbeelden die onze tijd rijk is... Er lijkt zich een weg af te tekenen van de vraag “Wat is de mens?”naar de vraag “Wie ben ik?”. Het is een lange en boeiende weg, door veel filosofen begaan en gevarieerd belicht. Waar staan wij aan het begin van de 21ste eeuw?

Centrale thema’s zijn o.a. Wijsgerige antropologie – menswetenschappen - lichaam - ziel – geest, vanuit het klassieke denken en wat het ons nog te zeggen heeft, subject en bewustzijn met name vanuit het cartesianisme, hedendaags denken omtrent de mens met name vanuit de existentie, mens en samenleving. Maar ook mens en menselijk geluk, waardigheid van de mens, bestemming en mensbeelden…


Literatuur: Sterk aanbevolen: Antoon Braeckman, Bart Raymaekers, Gerd Van Riel, Handboek Wijsbegeerte Uitgeverij LannooCampus, Leuven 2010/2011 (4de volledig herziene of vijfde druk) ISBN 9789020988642. Prijs € 24, 95. Op een steeds maar omvangrijker wordende literatuur over dit onderwerp wordt lopende de cursus door de docent uitvoerig geattendeerd. Drs. Harry Willemsen studeerde filosofie te Nijmegen, is redacteur van Woordenboek Filosofie, hoofdredacteur van het tijdschrift Filosofie –vanaf jaargang 20 verschijnend bij uitgeverij Garant (Antwerpen/Apeldoorn) - , voorzitter Wijsgerige Kring Eindhoven, directeur van Centre Erasme, een centrum voor o.a. filosofiecursussen in Zuid-Frankrijk (www.centre-erasme.nl) en geniet er van her en der filosofie te doceren.

56

57

33


Drs. Jenneke Lambert

KUNSTENAARS VANAF DE 19DE EEUW TOT HEDEN II

34


Prof. dr. Anton Wessels

HOE DE KORAN VERSTAAN SINDS 9/11?

Van Cézanne tot en met Klee, ca 1860-1940

Locatie: Eindhoven

Deze cursus is het tweede deel van de leergang over Kunstenaars vanaf de 19e eeuw tot nu. In plaats van de kunst te bestuderen vanuit een chronologisch overzicht aan de hand van de verschillende kunsthistorische stromingen en stijlen, benaderen we in deze leergang de kunst via het leven en werk van één kunstenaar.

Dag en tijd: Woensdagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 7-3, 143, 21-3 en 28-3 (4-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kunstenaars vanaf de 19e eeuw tot heden, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden. Bij iedere cursus wordt door de docent in overleg met de cursisten een passende excursie georganiseerd.

De leergang bestaat uit vier cursussen. Iedere cursus gaat over de kunst van een nieuw tijdvak, waarin steeds dezelfde thema’s terugkeren. Ook hier zijn de onderwerpen: een stad, een architect, niet-westerse kunst, de relatie beeldende kunstmuziek, een vrouwelijke kunstenaar, een Nederlandse kunstenaar, een beeldhouwer en indien mogelijk een onderwerp van een actuele tentoonstelling. In deze cursus komen onder andere aan bod: • Cézanne. • Praag: nationalisme in de kunsten. • Diaghilev en Les Ballets Russes. • Dreams of nature. Symbolisme van Van Gogh tot Kandinsky (tentoonstelling Van Goghmuseum). • Rondom Rodin. • Paul Klee, pictor doctus.

Literatuur: De power-point-presentaties van de colleges worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Drs. Jenneke Lambert studeerde kunstgeschiedenis in Leiden en hobo aan het conservatorium in Den Haag. Zij geeft onder meer les aan het Amerikaanse Emerson College (Well, L.) en is verbonden aan het Van Abbemuseum.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.00 - 14.45 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 4-4, 11-4 en 18-4 (25-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoor- en werkcollege Via de website zullen steeds van te voren een aantal relevante Koranteksten worden gepresenteerd die van te voren en ook na afloop bestudeerd kunnen worden.

Literatuur: Fred Leemhuis, De Koran. Wereldvenster (meerder drukken). De Bijbel. Uit de grondtekst vertaalde Willibrord vertaling. Katholieke Bijbelstichting, ‘s Hertogenbosch. (meerdere drukken). Andere vertalingen zijn ook bruikbaar. Aanbevolen: Anton Wessels, De Koran verstaan. (J.H.Kok) Kampen 2006. Anton Wessels. Thora. Evangelie Koran. 3 boeken., 2 steden. 1 verhaal. (Kok) Kampen 2011 (tweede druk). Prof. dr. Anton Wessels was van 1978 tot 2002 hoogleraar aan de Theologische Faculteit van de Vrije Universiteit van Amsterdam met als vakgebied godsdienstwetenschap in het bijzonder de Islam. Hij werkte vóór die tijd jarenlang in Egypte (Caïro 1965, 1966, 1968, 1969) en Libanon (Beirut 1971 - 1978). Hij publiceerde op het gebied van de verhouding tussen Islam en Christendom en de verhouding tussen Evangelie en cultuur.

58

Locatie: Eindhoven

Habermas

59

EINDHOVEN

EINDHOVEN


... Nijinsky, Stravinsky, Balanchine, Bakst, Picasso, Gontcharova, Picasso, De Chirico: wat hen bindt? Allen hebben ze deelgenomen en bijgedragen aan de producties van Sergei Diaghilev (1872-1929), die met zijn Ballets Russes vernieuwende balletvoorstellingen neerzette. Eigenzinnige choreografen, componisten en schilders wist hij aan zich te verbinden. Diaghilev ligt begraven op het eiland San Michele in Venetië. Zijn graf is te herkennen aan de versleten balletschoentjes van bewonderaars.

Is Mohammed een authentieke en ware profeet die door God geroepen werd? Indien zo, hoe wordt dat beschreven? En waaruit blijkt dat? Is Mohammed op een vergelijkbare wijze tot profeet geroepen als dat van de Bijbelse profeten in de Bijbel (Mozes, Jesaja, Jeremia en Jezus) wordt gezegd? Komt Mekka in de plaats van Jeruzalem? Wil het zeggen dat Mohammed een nieuwe godsdienst heeft gesticht die in de plaats van het jodendom en het christendom is gekomen? Is dat mede de verklaring voor de onderlinge spanningen onder de aanhangers van de drie monotheïstische religies? Vrouwen in de Koran. In de Koran komen aan de orde: de vrouw van Lot wiens stad Sodom onderging waarbij zij ook omkomt. De vrouw van de farao van Egypte adopteert Mozes als kind en werpt speciaal licht op de relatie tussen het volk van God en zijn natuurlijk vijand. Jozef als gevangenis - aalmoezenier. Een van de schoonste verhalen in de Koran is het verhaal van Jozef en zijn verblijf in de gevangenis in Egypte maakt een bijzonder onderdeel ervan uit. De mystieke uitleg. In de islamitische traditie wordt bij de uitleg niet alleen gelet op de ‘uiterlijke’ maart ook op de innerlijke betekenis. Een prachtig voorbeeld van een verhaal van mystieke betekenis is het verhaal van de groene man (Khidr) The ‘Green Man’, een mysterieuze ontmoeting van Mozes met deze ‘reisgenoot’. Hoe verhoudt zich de Koran tot de politiek? Is er nu wel of geen scheiding van ‘kerk en staat? Er zijn belangrijke teksten die voor het ene dan wel het andere standpunt worden gebruikt dan wel misbruikt. ‘De rotskoepel in Jeruzalem’ en de Koran boodschap die dit bevat. Gaat het daar om een polemische, tegen het jodendom en christendom gerichte tekst? De Koran en de duivelsverzen. (Salman Rushdy). Het gaat dan om teksten die door voor- en tegenstanders gebruikt dan wel misbruikt worden om de betrouwbaarheid van de profeet Mohammed aan de orde te stellen. Osama bin Laden en de gewelddadige uitleg (in vergelijking met Wilder’s film: Fitna). ‘Er is geen dwang in de godsdienst’ (Q 2:255) en de rede van paus Benedictus XVI in Regensburg. De toespraak van de paus en de reactie van een groot aantal islamitische geleerden wereldwijd geeft de kans teksten te bespreken die als gemeenschappelijke grond gezien kunnen worden voor het gesprek tussen christenen en moslims.

35


36

Anton van Kalmthout

TOELICHTING BIJ CONCERTEN VAN HET BRABANTS ORKEST IN EINDHOVEN

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Woensdagmiddag 13.00 - 16.30 uu LET OP! Afwijkende lestijden. Cursusdata: 29-2 en 18-4 Prijs: € 120,- (2 studiemiddagen van 3 x 60 minuten met 2 x 15 minuten pauze, 2 x toegangsbewijs concert 1e rang) Werkvorm: Concertcollege

Deze cursus wordt u aangeboden i.s.m. Het Brabants Orkest.

A. Zaterdag 3 maart 2012 (20.15 u) of zondag 4 maart 2012 (14.15 u) 1. Muziek voor snaarinstrumenten, slagwerk en celesta van B. Bartók 2. Symfonie nr. 1 (Titan) van G. Mahler B. Zondag 22 april 2012 (14.15 u) 1. Ouverture Leonore 3 van L. van Beethoven 2. Celloconcert nr. 1 van D. Sjostakovitsj 3. Symfonie nr. 6 (Pathétique) van P. I. Tsjaikovski Toelichting en verklaring van muziek is een uitdagende onderneming. Op de eerste plaats is er de luisteraar voor wie muziek een fenomeen is dat prachtige klanken oplevert, waar men met genoegen naar kan luisteren en dat lijkt voldoende. “Muziek spreekt voor zichzelf”, is een veelgehoorde, maar toch bedenkelijke opvatting. Toelichtingen bij concerten hebben vaak het probleem van tijdgebrek. De toelichting blijft summier en beperkt zich vaak tot de biografie van de componist en/of achtergrondinformatie over (het ontstaan van) het betreffende werk. Echter, een componist bouwt een compositie op zoals een schrijver zijn roman. Dat betekent dat ook de compositie ergens over gaat, er zijn onderwerpen (thema’s), er zijn structuren, er is een logisch “verhaal”, er zijn ontwikkelingen, er zijn samenhangen en dwarsverbanden etc.. Een compositie laat zich eigenlijk beluisteren, zoals een roman wordt gelezen. Het is dus wenselijk om je als luisteraar te verdiepen in een compositie. Behalve dat dit recht doet aan de componist, levert het ook een hogere schoonheidsbeleving op en daar gaat het bij muziek altijd om. In deze cursus wordt de mogelijkheid geboden om het bovenstaande uitgangspunt werkelijkheid te doen worden. Daar is tijd voor nodig en die wordt hier ook genomen. De bespreking van de genoemde werken betreft een complete analyse. Structuur, vorm, inhoud en achtergrond zijn onderwerp van gesprek. De toelichting wordt gevisualiseerd en voorzien van vele luistervoorbeelden, en de werken worden in detail, maar ook in hun geheel gespeeld. Op die manier ontstaat overzicht en wordt de samenhang duidelijk. Deze inzichtelijkheid bevordert ten slotte het luistergenoegen en zal van uw concertbezoek van Het Brabants Orkest dat volgt op de cursusmiddagen een veel intensere en waardevolle beleving maken. Voor deze cursus is geen specifieke muzikale voorkennis nodig. Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld.

Drs. Arthur d’ Ansembourg

DE FILOSOFIE VAN HET KUNSTWERK

U maakt kennis met de opvattingen van de belangrijkste filosofen over schoonheid en kunst. Daardoor krijgt u inzicht in de centrale vragen en concepten van de geschiedenis van de esthetica en kunstfilosofie. Daarbij gaan we na hoe die opvattingen een rol spelen in de kustwerken waarmee we vertrouwd zijn en hoe kunstwerken blijk geven van een filosofische opvatting over kunst.

Locatie: Eindhoven

Moet het kunstwerk een weergave van de werkelijkheid zijn? Gaat het om de vorm of de techniek en wat is de betekenis van het gebruik van het materiaal? Of moet het kunstwerk vooral een gevoel of een idee tot uitdrukking brengen? De opvattingen daarover zijn door de eeuwen heen sterk veranderd, omdat onze filosofische opvattingen over onszelf en de werkelijkheid veranderen. U krijgt u inzicht in de filosofische achtergronden van kunsthistorische ontwikkelingen en beschikt na afloop over enige handvatten om zelfstandig en met elkaar te filosoferen over kunst.

Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege)

Besproken worden: 1. Plato (427 – 347 v. Chr.): De eenheid van het schone en het moreel goede. 2. Aristoteles (384 -324 v. Chr.): De regels van de tragedie en het bereiken van de catharsis. 3. Middeleeuwen (330 – 1500 n. Chr.): De worsteling met het beeldverbod. 4. Renaissance (1300 – 1600 n. Chr.): Perspectief en bezieling. 5. Kant (1724 – 1804): Het esthetische oordeel en de ervaring van het sublieme. 6. Hegel (1770 – 1831): De verbeelding van het goddelijke en het einde van de kunst. 7. Nietzsche (1844 –1900): Kunst als evenwicht van het apollinische en dionysische. 8. Adorno (1903 – 1969): Het maatschappelijke engagement in de kunst. 9. Heidegger (1889 – 1976): Het kunstwerk als strijd tussen wereld en aarde. 10. Foucault (1926 – 1984): Het woord en het beeld.

Dag en tijd: Woensdagmiddag 15.00 - 16.45 uur

Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

EINDHOVEN

EINDHOVEN

Inschrijven voor deze cursus is mogelijk tot 12 februari.

Hovo Brabant gaat in samenwerking met Het Brabants Orkest enkele uitvoerige concertcolleges verzorgen bij uitvoeringen in het Muziekgebouw Frits Philips in Eindhoven. Het betreft de concerten van:

Filosofie

Literatuur: Syllabus.

Drs. Arthur d’ Ansembourg (1960) studeerde filosofie aan de Universiteit van Amsterdam en München. Sinds 2002 is hij docent filosofie in het volwassenenonderwijs en HBO. Daarnaast begeleidt hij socratische gesprekken, geeft hij dilemmatrainingen en adviseert hij overheidsorganisaties op het gebied van integriteitsbeleid.


60

61

37


Drs. Swenne van Roosmalen

DE VLAAMSE PRIMITIEVEN

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Donderdagochtend 10.45 - 12.30 uur Cursusdata: 24-1, 31-1, 7-2, 14-2, 28-2, 6-3, 13-3 en 20-3 (27-3 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 186,- (8 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze)

Drs. Nelleke Canters

LEVEN IS WEDDEN!

Met hun vernieuwde olieverftechniek, toepassing van perspectief en hun behandeling van het licht brachten de Vlaamse Primitieven in het 15de eeuws Europa een artistieke revolutie teweeg. Het gebruik van olieverf maakte een realistische belichting, tonale overgangen en de weergave van textuur mogelijk waardoor een indruk van levensechtheid kon worden gecreëerd die buiten het bereik viel van de Italianen die in tempera werkten. Jan van Eyck verfijnde de olieverftechniek op paneel. Door olie toe te voegen aan de pigmenten en doorschijnende lagen over elkaar te schilderen (glacis) kregen de schilderijen hun prachtige, transparante glans. De kwaliteit van de werken is zo hoog dat deze in vijf eeuwen nauwelijks aan kleurintensiteit en helderheid hebben ingeboet. Het is niet verwonderlijk dat de bakermat van deze schitterende vroeg-Nederlandse paneelschilderkunst in Brugge ligt. In het ‘herfsttij der middeleeuwen’ was Brugge het centrum van rijkdom en goede smaak: hier resideerden de hertogen van Bourgondië. De nieuwe schilderwijze van de Vlaamse Primitieven beïnvloedde de kunstproductie in de rest van Europa - van het Iberische schiereiland tot aan de oostelijke grens van het Heilige Roomse Rijk. Overal gingen kunstenaars de Vlamingen imiteren en hun vernieuwingen toepassen. Zo is de Mona Lisa ondenkbaar zonder het voorbeeld van de Vlaamse portretten. Leonardo da Vinci plaatste zijn model voor een landschap, een formule ontleend aan Hans Memling. De cursus bestaat uit acht bijeenkomsten: College 1 Meester van Flémalle / Robert Campin: levende beelden. Het Lam Gods van de Gebroeders van Eyck: een ode aan de Schepping. College 2 Jan van Eyck: de ontdekking van het licht. College 3 Rogier van der Weyden: meester van de passie. College4 Petrus Christus: het experiment met ruimte en volume. Dieric Bouts: schilder van de stilte. Hugo van der Goes: de ziel van het individu. College 5 Hans Memling: een devotioneel ideaal. College 6 Gerard David, Quinten Massijs en Jeroen Bosch College 7 De invloed van de Vlaamse primitieven op de Spaanse kunst, de zog. “la Pintura Hispano-flamenca” (Spaans-Vlaamse schilderkunst) en op de Italiaanse kunst (Ghirlandaio, Botticelli, da Messina, Bellini, da Vinci) College 8 De invloed van de Vlaamse primitieven op de kunst van Centraal en Oost Europa (Martin Schongauer, Albrecht Dürer, Konrad Witz) Bij voldoende belangstelling kan door de docent een excursie georganiseerd worden naar Brugge, waar het Groeningemuseum, het Memlinghuis en de Onze-Lieve-Vrouwekerk worden bezocht. De docent informeert u nader over de excursie en de kosten ervan.

Op 21 april 2004 kreeg de Bulgaars-Franse filosoof Tvzetan Todorov (1939) de internationale Spinozalens-prijs uitgereikt. Volgens de jury omdat Todorov erin slaagt ‘om in zijn werk de grote normatieve kwesties van deze tijd – totalitarisme, racisme, geweld, terrorisme, onderdrukking en wereldvervreemding, maar ook verantwoordelijkheid, burgerschap, verzet, kwetsbaarheid en de innoverende kracht van het individuele handelen – op indringende wijze aan de orde te stellen.

Literatuur: De docent deelt samenvattingen uit.

Literatuur: Boek: Todorov, een Nederlandse vertaling van een van zijn laatste werken. De exacte titel wordt in het eerste college door de docent bekend gemaakt.

Drs. Swenne van Roosmalen studeerde middeleeuwse geschiedenis in Utrecht en Cambridge. Na haar studie verbleef zij een jaar in Rome voor onderzoek en studie in de Vaticaanse bibliotheek. Tot 2008 gaf zij les op het Vossiusgymnasium in Amsterdam. Sinds 2008 is zij verbonden aan Museum Catharijne Convent en verzorgt zij cursussen over kunsthistorische onderwerpen voor HOVO, Kunsthistorische Leergangen Utrecht en de Vrije Academie. Daarnaast begeleidt zij kunstreizen voor Labrys en Kalypso.

62

Filosofie

Maar heeft de 20e eeuw niet definitief met elke vorm van optimisme inzake het menselijk handelen afgerekend? De afschrikwekkende totalitaire regimes, de Holocaust gelden die niet als voorbeelden bij uitstek om te twijfelen aan de menselijke mogelijkheid tot beter moreel handelen. In een citaat over barbarij stelt Todorov zelfs: ‘Barbarij is dus geen verschijnsel van een specifieke periode in de oude of moderne geschiedenis van de mensheid, maar een neiging van de mens, en het is een illusie te verwachten dat die voor altijd teniet zal worden gedaan. De pre-historische mens die zijn naaste uit de naburige grot doodt, Kaïn die Abel vermoordt en de hedendaagse tiran die zijn tegenstanders martelt, gehoorzamen aan dezelfde barbaarse drift, namelijk dat ze het volledig mens-zijn van hun naasten niet erkennen.’ Toch geven volgens Todorov de Goelach Archipel en de Duitse concentratiekampen niet alleen aanleiding tot pessimisme. We moeten immers niet vergeten dat de empathie die ons tot martelen aanzet tegelijk de bron is van onze grootste deugden. Door ons vermogen tot empathie weten we hoe we iemand de meeste pijn kunnen toebrengen. Maar door datzelfde vermogen kan iemand ook een volslagen onbekende die in nood is redden van een zekere dood, door bijvoorbeeld in het water te springen. Goed en kwaad vloeien uit een en dezelfde bron. En volgens Todorov is ‘die bron dat wat ons tot mens maakt: de menselijke vrijheid, het vermogen om iets anders te doen dan datgene waartoe we rechtstreeks ‘gedetermineerd’ zijn. Door deze opvatting behoort Todorov zeker tot de humanistische traditie, de traditie van de Verlichting. En in die zin is hij ook een optimist te noemen. In zijn boek De onvoltooide tuin staat de idee van menselijke vrijheid centraal. Hij stelt zich vragen als: Is de mens uiteindelijk afhankelijk van God? Zitten we gevangen in de natuurwetten van de causaliteit? Leidt individualisme niet onherroepelijk tot egoïsme? Kortom, hoe kunnen we de menselijke vrijheid denken? Hierover gaat het in deze boeiende cursus die een ware verademing is na het postmoderne denken dat de filosofie heeft gekenmerkt de afgelopen 40 jaar.

Drs. Nelleke Canters is hogeschooldocent filosofie aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Lid van de kenniskring omtrent het lectoraat Filosofie & Ethiek van Fontys Hogescholen. Onderzoeker aan het Nietzsche Kolleg te Weimar en bestuurslid van de Wijsgerige Kring Eindhoven. Daarnaast is ze directeur van het Centrum voor Filosofie & Kunst te Budel en verzorgt ieder jaar een denkvakantie in samenwerking met diverse buitenlandse universiteiten.

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3, 30-3 en 13-4 (20-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

EINDHOVEN

EINDHOVEN


38

Todorov

63

39



PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID

ISAAK DE SYRIËR

Twee handen op één buik

De actuele waarde van oriëntaalse mystiek

Locatie: Eindhoven Dag en tijd: Vrijdagmiddag 14.00 - 15.45 uur Cursusdata: 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3, 30-3, 13-4, 20-4 en 27-4 (4-5 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

EINDHOVEN

40


Wat inhoud betreft komt deze cursus grotendeels overeen met de gelijknamige zomercursus 2010 en de wintercursus in januari 2012.

Het bio-psycho-sociaal model stelt dat er een duidelijke interactie is tussen de psyche van de mens, zijn sociale omgeving en het functioneren van het lichaam. Voorts is het inmiddels ook duidelijk geworden dat lichaamsprocessen op hun beurt weer een invloed kunnen hebben op de psychische gesteldheid van de mens. Zo blijkt bijvoorbeeld een derde van de sterfgevallen aan kanker aan gedragsfactoren te kunnen worden toegeschreven, leidt stress tot een verhoogde kans op infecties en vatbaarheid voor virussen en resulteren psychologische interventies in sommige gevallen in een aantoonbare verbetering van lichamelijke functies. Anderzijds blijken mensen met lichamelijke ziektes vaker depressief te zijn, is dat oorzaak of gevolg? Hoe zit deze wisselwerking in elkaar? Het veld van de gezondheidspsychologie richt zich op de bestudering van dit snijvlak van lichaam en geest met behulp van een open geest en wetenschappelijke methoden.

In de loop van de Late Oudheid ontwikkelde zich binnen het oriëntaals christendom – in Egypte, Palestina en Mesopotamië – een spirituele traditie die een levende synthese tot stand bracht van lichamelijke discipline, psychologisch inzicht, filosofisch denken en religieus wereldbeeld. Deze traditie nam tal van vormen aan, verrijkte zich met steeds nieuwe inzichten en bereikte haar hoogtepunt in het werk van de grote Oost-Syrische mystieke auteurs uit de zevende, achtste en negende eeuw. Dit tijdperk begint met het werk van Isaac de Syriër, ook Isaac van Nineve genoemd, die als eerste een synthese vormt van de rijkgeschakeerde spirituele leer van het Koptische, Griekse en Syrische christendom. Hij is geen systematisch denker of theoretisch schrijver, maar een man van het dagelijks leven, toegankelijk, mild en vol empathie. Hij spreekt over alledaagse menselijke ervaringen en draagt een Godsbeeld uit waarin universeel mededogen centraal staat.

In deze voorjaarscursus wordt de relatie tussen lichaam en geest besproken. Na een inleiding in de psyche van de mens worden verschillende lichamelijke processen besproken, en dan met name de rol van de psyche hierin. Tijdens de cursus zal in het bijzonder worden gekeken naar hart- en vaatziekten, stress, kanker en pijn(beleving). Tevens zal in een college aandacht worden besteed aan psychologische en medische onderzoeksmethoden die men in dit veld toepast.

Dit verklaart waarom Isaac een van de meest gelezen en geliefde spirituele auteurs is in de christelijke tradities van Oost en West. Zijn werken zijn in alle mogelijk talen verspreid en worden niet alleen in de handen van monniken op de berg Athos aangetroffen, maar behoren ook tot de dagelijkse lectuur van orthodoxe gelovigen in Oost-Europa en ver daarbuiten.

Literatuur: De docent deelt samenvattingen uit waar dit een goede toevoeging vormt. De powerpoint-presentaties van de colleges worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

Deze cursus begint met een overzicht van de spirituele tradities waaruit Isaac put. Vervolgens worden de grote thema’s van zijn mystieke geschriften gepresenteerd aan de hand van een aantal sleutelteksten, die gezamenlijk gelezen en besproken worden. De cursus eindigt met een reflectie op de actuele waarde van Isaac’s religieuze en mystieke leer.

Dr. Kees den Biesen

Locatie: Breda Dag en tijd: Maandagmiddag 14.40 - 16.25 uur Cursusdata: 30-1, 6-2, 13-2, 27-2, 5-3, 12-3, 19-3, 2-4, 16-4 en 23-4 (7-5 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: Syllabus.

Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Psychologie, maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

Dr. Andreas Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

BREDA

Dr. Kees den Biesen (1959) is literatuurwetenschapper, filosoof en theoloog. Hij is gespecialiseerd in de literatuur en intellectuele cultuur van de christelijke oudheid en publiceert regelmatig over Efrem de Syriër. Als filosoof houdt hij zich vooral bezig met de architectuurtheorie van zijn leermeester, dom Hans van der Laan, en als christelijk intellectueel is hij vooral geboeid door de wisselwerking tussen kunst, intellect en levensbeschouwing bij Dante Alighieri.

Peter Sloterdijk

64

65

41

Recht – Economie

Mr. drs. Chris Crasborn

HOE HANGEN RECHT, ECONOMIE EN POLITIEK SAMEN?

42


Jana Waarts

KIJKEN NAAR KUNST EN CULTUUR Revolutionaire vernieuwingen in de kunst van de 15de eeuw

Locatie: Breda Dag en tijd: Woensdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 25-1, 1-2, 8-2, 15-2, 29-2, 7-3, 14-3, 21-3, 28-3 en 4-4 (11-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

In het dagelijkse leven worden recht, economie en politiek opgevat als op zich staande gebieden. Maar het zijn eerder aspecten van de samenleving als geheel, die bovendien onderling samenhangen. Het zou dan ook beter zijn ze ‘het recht(e)’, ‘het economische’, en ‘de politieke besluitvorming’ te noemen. Er zijn veel theorieën in omloop met een sterk ideologische inslag. Bijvoorbeeld dat de rechtspleging uitsluitend toepassing is van de wetten, en dat deze afkomstig moeten van het politieke gezag. Dit steunt op het idee dat de staat het resultaat is van een maatschappelijk verdrag, en dat aan ‘de algemene wil’ alleen vorm kan worden gegeven door een democratische wetgevende macht. Op het gebied van het economische is er de opvatting dat daar een marktwerking is die eigenlijk zoveel mogelijk ongestoord haar gang moet kunnen gaan, teneinde een optimale welvaart te verkrijgen. Dat heeft weer een reactie teweeggebracht dat ‘de mensenrechten’ moeten worden ontzien. Al deze theorieën – en nog meer – moeten kritisch doorgelicht worden: welke kern van waarheid zit erin, en waar beginnen ze een gedachtegang te verabsoluteren? Om een moderne samenleving te begrijpen, moet veel zijn plaats krijgen in het begrippenstelsel dat we zoeken. Maatschappelijke orde en macht; autonoom beslissende burgers; rationaliteit in de politieke besluitvorming; techniek en de ‘verwetenschappelijking’ van de samenleving; de impact van grote particuliere organisaties. Niet te vergeten arbeid en kapitaal; geld; de overeenkomst; en publieke taken. Het gaat om het onderlinge verband van deze begrippen. We knopen zoveel mogelijk aan bij de grondnoties van de rechtsgeleerdheid en de wetenschap van de economie. Het betoog is verdeeld in zeven hoofdstukken met als volgorde: 1. Voorlopige omschrijvingen van het recht, het economische, en de politieke besluitvorming. 2. Karakteristiek van de moderne westerse samenlevingen (met de centrale positie van het individu). 3. Het economische. 4. De rechtsgeleerdheid. 5. ‘Mensenrechten’. 6. Politieke besluitvorming. 7. Aard en methode van de verschillende samenlevingswetenschappen. Literatuur: De colleges omvatten power-point-presentaties, deze worden via www.hovobrabant.nl beschikbaar gesteld.

BREDA

66

Bourgondië De schilders van Bourgondië brachten het heilige in onze alledaagse wereld. Zij schilderden huiselijke interieurs, woon- en slaapkamers waarin alledaagse voorwerpen stonden. We zien in hun werk een toenemende vrede met de wereld en de plaats van de mens daarin. Een hoogtepunt is Jan van Eyck, in zijn werk zien we een wereld van absolute helderheid en een groot inzicht in de schoonheid ervan. Verder kome Rogier van der Weyden, Hans Memling en Matthias Grünewald aan bod. Ook de ontwikkeling in de Vlaamse retabels (beeldsnijwerk) wordt behandeld. Dit alles wordt geplaatst tegen de achtergrond van de opdrachtgevers en de mecenassen van het Bourgondisch hof. Florence Het idee van ‘renaissance’ (wedergeboorte) ligt ten grondslag aan ontwikkelingen uit deze tijd: kunstenaars, geleerden, wetenschappers, filosofen, architecten en machthebbers geloofden dat het bestuderen van hoogtepunten uit de Griekse en Romeinse kunst tot verlichting en meesterschap leidde. We ontmoeten kunstenaars als Masaccio, die de revolutionaire grondlegger is van de renaissancistische schilderkunst en de beeldhouwer Donatello die overtuigende massieve figuren creëerde en gebruik maakte van de manier waarop natuurlijk licht op objecten valt. Er is aandacht voor Fra Angelico met zijn lieflijke fresco´s, maar ook voor Benozzo Gozzoli en zijn prachtige poëtische fresco´s over het leven van St. Augustinus in San Gimignano, de intrigerende fresco´s in Palazzo Schifanoia te Ferrara, de schilderingen van Fra Filippo Lippi in de kathedraal van Prato, Pierro della Francasco in Arezzo en de poëtische fresco´s in Castello del Buon Consiglio in Trentino etc. Maar uiteraard is er ook ruim aandacht voor Botticelli, Andrea Mantegna, Giovanni Bellini en Vittore Carpaccio.

Locatie: Breda Dag en tijd: Donderdagochtend 10.20 - 12.05 uur Cursusdata: 3-2, 10-2, 17-2, 24-2, 3-3, 17-3, 24-3, 31-3, 7-4 en 14-4 (21-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie Deze cursus maakt deel uit van de leergang: Kijken naar Kunst en Cultuur in Breda maar kan ook afzonderlijk gevolgd worden.

De cursus zal ingaan op de achtergronden (zoals o.a. filosofie, literatuur, muziek etc.) en de tijdsgeest waarin deze werken zijn ontstaan. Ook de betekenis van de symboliek die in deze kunst is verwerkt, komt uitgebreid aan de orde. Verder wordt aan de hand van een aantal aandachtspunten (kunstbeschouwing) ieder college één werk uitgebreid onderzocht en behandeld.

Literatuur: Er worden per college samenvattingen uitgedeeld. BREDA

Mr. drs. Chris Crasborn (1939) studeerde aan de TH Delft en de Universiteit van Amsterdam. 1970 doctoraal rechtsgeleerdheid, vrije studierichting (met bijvakken filosofie en economie). 1980 doctoraal Nederlands recht. Van 1970 tot 2009 docent aan de rechtenfaculteiten van de RU Groningen, RU Utrecht, en Open Universiteit (studiecentrum Amsterdam). Staats- en bestuursrecht, later ook privaatrecht, rechtsfilosofie en rechtsgeschiedenis.

In de 15de eeuw zal de kunst zich in twee richtingen ontwikkelen. De ene doet zich voor in het zuiden, in Florence, en vormt het begin van de Renaissance. De andere vindt plaats in het noorden, in Bourgondië, waar de kunst een onafhankelijke, maar even radicale verandering ondergaat: het begin van de noordelijke Renaissance.

Jana Waarts geeft cursussen kunstgeschiedenis vanuit de multidisciplinaire studie cultuurwetenschappen. Zij heeft eigen cursussen kunst en cultuur ontwikkeld en geeft les bij diverse instellingen, HOVO, Aleph, Pharos, volksuniversiteiten en musea.

67

43


Drs. Cora Westerink

KUNST IN BEELD EN WOORD

44

Filosofie

Dr. Pouwel Slurink

DE MORAAL ONMASKERD? De evolutie en “functie” van de moraal

Locatie: Breda

In deze cursus onderzoeken we het grensgebied tussen poëzie en beeldende kunst. Hij is opgebouwd volgens de methode van het comparatisme. Dit is een onderdeel van de literatuurstudie dat onderling in tijd, stroming en politieke context zeer uiteenlopende literaire teksten en andere kunsten en geestesuitingen met elkaar in verband brengt om ze beter te beschrijven en begrijpen. U leert dat als u een chronologische indeling loslaat, u nieuwe inzichten over beeldende kunst en literatuur verwerft.

Dag en tijd: Vrijdagochtend 10.30 - 12.15 uur Cursusdata: 27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3 en 30-3 (13-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 202,- (9 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcolleges en werkcollege

In deze reeks van acht bijeenkomsten verdiepen we ons in het werk van beeldend kunstenaars en dichters. De geschiedenis heeft een aantal dichters en beeldend kunstenaars voortgebracht wier werk in de hedendaagse samenleving een aanknopingspunt vormt in onze vraag naar wie we zelf geworden zijn. Wat verwachten we (nog) van het leven en hoe willen we omgaan met elkaar, in vreugde en in verdriet? In elke bijeenkomst verdiepen we ons in het werk van twee kunstenaars, respectievelijk een dichter(es) en een schilder(es). In deze nieuwe reeks komen aan bod: Arthur Rimbaud en Gustave Moreau; Georg Trakl en Paula Modersohn-Becker; James Joyce en Kasimir Malevich; Hans Faverey en Marthe Röling en anderen. We bespreken de werken, en de achterliggende levensvisie van de betreffende kunstenaars. Ze zijn geplaatst in een breed spectrum van oudere naar moderne expressievormen. We ontmoeten zowel generatiegenoten als collega kunstenaars die temporeel van elkaar verwijderd zijn. Door stil te staan bij de betekenis van een schilderij en een literair werk verdiepen we ons inzicht in de kunstwerken en hun relatie met de wereld en met onszelf. Onze beschouwing van het leven wordt er mogelijk door beïnvloed. In een afsluitend werkcollege (reflectie- en interactiebijeenkomst) gaan de cursisten zelf aan de slag met het levensbeschouwelijke aspect van beeldende kunst en poëzie. Deelnemers brengen in welk kunstwerk en welk gedicht uit de collegereeks hen persoonlijk het meest intrigeerde of raakte en waarom. In groepjes wordt onderling besproken wat zij er voor zichzelf van hebben meegenomen. Literatuur: Reader. De power-point-presentaties tijdens de colleges worden beschikbaar gesteld via www.hovobrabant.nl

BREDA

68

In de tien colleges komt aan de orde: 1. De sofisten versus Socrates en Plato: een absoluut fundament van de moraal 2. Kant, Darwin en Nietzsche over het wezen van de moraal 3. Waarom leven we samen; wat bindt ons? Evolutie van sociale impulsen en de moraal 4. Hebben dieren bewustzijn? En inlevingsvermogen? 5. Overstijgt de mens de natuur? Cultuur en evolutiepsychologie 6. Het gevoel voor rechtvaardigheid bij dier en mens 7. Vrijheid en verantwoordelijkheid, feit of fictie? 8. Godsdienst en de wapenwedloop tussen moraal en hypocrisie. 9. Heeft het evolutieverhaal een moraal? 10. Terugblik en aanvullingen, discussie en evaluatie.

Locatie: Breda Dag en tijd: Vrijdagmiddag 13.50 - 15.35 uur Cursusdata: 27-1, 3-2, 10-2, 17-2, 2-3, 9-3, 16-3, 23-3, 30-3 en 13-4 (20-4 reservedatum inhaalcollege) Prijs: € 217,- (10 colleges van 2 x 45 minuten met 15 minuten pauze) Werkvorm: Hoorcollege met mogelijkheid tot vragen/discussie

Literatuur: Syllabus. De colleges omvatten power-point-presentaties, die via www.hovobrabant.nl beschikbaar worden gesteld. Aanbevolen boeken: Pouwel Slurink, Evolutiefilosofie, Damon, 2012. Frans de Waal, De aap en de filosoof, Contact, 2006. Dr. Pouwel Slurink is een filosoof die al uitgebreid schreef en doceerde over de implicaties van de evolutiebiologie voor de filosofie. Zijn proefschrift uit 2002 heette “Why some apes became humans”.

BREDA

Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunsten cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. www.corawesterink.eu

Door de eeuwen heen heeft de wetenschap de mens van zijn voetstuk gestoten, maar tegenwoordig lijkt het wel heel snel te gaan. De laatste decennia zijn bijna alle eigenschappen die als uniek menselijk golden ook in rudimentaire of meer ontwikkelde vorm bij andere soorten aangetroffen. Ook de moraal lijkt geen uniek menselijke of bovennatuurlijke oorsprong te hebben, maar lijkt te zijn ontstaan uit een serie sociale en culturele talenten die we delen met andere dieren. Ook andere dieren kennen altruïstische neigingen en een aantal soorten is voor zijn voortbestaan afhankelijk van samenwerking. Binnen die context ontstaat de noodzaak elkaar aan te sporen en bij te sturen. Moraal lijkt dan ook te zijn ontstaan als moralistische manipulatie: proberen de ander te prikkelen tot offers waarvan de groep, maar vooral jijzelf kunt profiteren. Vaak “verwijt de pot de ketel dat hij zwart ziet”: we spreken elkaar aan op gedrag dat onszelf niet vreemd is. Moraal en hypocrisie zitten dichtbij elkaar. En de menselijke vrijheid lijkt ook al niet veel voor te stellen, zo constateert een legertje neuropsychologen. Maar wat impliceert dit nu voor de moraal en de ethiek, de wijsgerige reflectie over de moraal? Zaten de filosofen er bijna allemaal naast of zijn bepaalde inzichten van de filosofie toch te verenigen met de nieuwe inzichten uit de evolutionaire psychologie en de evolutionaire benadering van de moraal?

69

TILBURG

45

Multidisciplinair

Drs. Cora Westerink

FILM & LEVENSBESCHOUWING

Locatie: Filmtheater Cinecitta Tilburg Dag en tijd: Zondagmiddag 10.30 - 14.20 uur LET OP! Afwijkende lestijden. Cursusdata: 22-1, 5-2 en 4-3 Prijs: € 90 (inclusief 3 x entree film, 3 x lunchpakket, 6 consumpties, lesmateriaal) Werkvorm: Filmcollege

Deze cursus wordt u aangeboden i.s.m. Filmtheater Cinecitta Tilburg.

Levensbeschouwing heeft vaak de klank van iets softs, iets ouderwets. Maar onze moderne multiculturele en globaliserende samenleving barst van de levensbeschouwelijke kwesties en spanningen, hier in Nederland maar ook elders. Technologie en economie zijn belangrijke peilers maar de brede context mag niet uit het zicht raken. Film is bij uitstek een medium waarin het levensbeschouwelijke aspect aanwezig is. HOVO Brabant organiseert in samenwerking met filmtheater Cinecitta filmcolleges rondom drie films waarin levensbeschouwing een belangrijk thema / uitgangspunt vormt. Onderling echter gaat het om zeer uiteenlopende interpretaties en verfilmingen van een verhaal. Vertoond en besproken worden: Kadosh, The Village en As it is in Heaven. In de film Kadosh vertelt regisseur Amos Gitai het verhaal van twee zussen die opgroeien in de wijk Mea Shearim in Jeruzalem. Beide zussen volgen in de film een tegengesteld levenspad op grond van hun orthodoxe opvoeding. Hoe gaan wij om met onze ‘wortels’ in ons leven? The Village, van regisseur M. Night Shyamalan laat zien hoe een geïsoleerde, hechte gemeenschap leeft in angst voor een tiranniserend kwaad dat zich verbergt in de bossen net buiten hun dorp. Eén dorpsgenoot besluit om het onbekende te trotseren, om de ‘waarheid’ te achterhalen. Wat kan deze dorpsgenoot ons toeschouwers leren over zijn gedrag? Ervaart u uw leven zinvoller wanneer u zich onderdeel voelt van een groep of bent u bij uitstek een einzelgänger? Is er een relatie tussen heldendom en zingeving? De film As it is in Heaven toont de zoektocht naar bezinning en innerlijke groei van dirigent Daniel Daréus. Na een hartaanval besluit deze wereldberoemde man terug te keren naar zijn geboortedorp om zich weer te scharen onder mensen die hij op jonge leeftijd achter zich liet om carrière te maken in de muziek. Voegt het ontwikkelen van talenten zin toe aan je leven? Heeft zin vooral te maken met je relatie met anderen of juist met je relatie met jezelf ? Wij toeschouwers worden uitgedaagd de verschillende zinvragen te detecteren, erover na te denken en er na de film met elkaar over te reflecteren. We onderzoeken aan de hand van een levensbeschouwelijk analysemodel de manier waarop levensbeschouwing een rol speelt in de drie films, de verschillen tussen de films, maar ook het (mogelijke) verschil in appreciatie tussen de kijkers. Programma 10.00 – 10.30 Inloop met koffie/thee 10.30 – 11.00 Inleiding op de film 11.00 – 13.00 Film 13.00 – 13.20 Korte pauze + uitreiking lunchpakketje 13.20 – 14.20 Werkcollege met reflectie in kleine groepen o.l.v. de docent Literatuur: De docent deelt per lezing lesmateriaal uit. Drs. Cora Westerink studeerde in 1990 af als lerares tekenen in de eerste graad aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg en heeft sindsdien een praktijk opgebouwd als beeldend kunstenaar. In 2002 voltooide ze een tweede studie cum laude aan de Universiteit van Tilburg in Taal en Cultuurwetenschappen. Dat leidde ertoe dat ze naast haar kunstenaarschap werkt als freelance docente kunsten cultuurgeschiedenis aan verschillende onderwijsinstellingen in het hbo. Ook initieert ze kunstprojecten in beeldende vorming, o.a. in het voortgezet onderwijs. www.corawesterink.eu

70

INSCHRIJFVOORWAARDEN WINTER EN VOORJAAR 2012 LEES VÓÓR INSCHRIJVING DE VOLGENDE INFORMATIE NAUWKEURIG DOOR. U kunt inschrijven door het inschrijfformulier in deze brochure ingevuld en ondertekend op te sturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of te faxen naar 013-4668124. U kunt het formulier na ondertekening ook inscannen en via de mail versturen naar [email protected] Met het versturen van uw inschrijfformulier gaat u een financiële verplichting aan voor de cursuskosten en voor eventuele bijkomende kosten zoals inschrijfgeld, annuleringskosten, administratiekosten en lesmateriaal. INSCHRIJVING GESCHIEDT OP VOLGORDE VAN BINNENKOMST Deelnemers aan een lopende leergang hebben voorrang tot 20 november. Nieuwe deelnemers aan een lopende leergang worden daarna ingeschreven op volgorde van binnenkomst. In verband met de soms grote belangstelling raden wij u aan na het maken van uw keuze niet te lang te wachten met uw inschrijving. Wanneer de cursus van uw keuze is volgeboekt, wordt u hiervan telefonisch of per email op de hoogte gesteld. U kunt dan op de wachtlijst, of alsnog een keuze maken uit de cursussen waar op dat moment nog wel plaats is. U krijgt na ontvangst van uw inschrijving van ons een brief of email ter bevestiging van uw inschrijving. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner ons bericht als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. PRIVACY BESCHERMING Wanneer u zich inschrijft, gaat u er mee akkoord dat uw naam, adres, telefoonnummer en e-mailadres worden opgenomen in een deelnemerslijst die wordt verspreid onder uw medecursisten en de docent. Wanneer u hiertegen bezwaar heeft, verzoeken we u dit op uw inschrijfformulier aan te geven. UITERSTE INSCHRIJFDATUM Voor de winteracademie geldt 14 december als uiterste inschrijfdatum en voor het voorjaar geldt 1 januari als uiterste inschrijfdatum (tenzij anders vermeld). Wanneer u zich inschrijft ná de uiterste inschrijfdatum, worden € 5,- administratiekosten in rekening gebracht. Nieuwe deelnemers zijn hiervan vrijgesteld. VOORZIENINGEN De lokalen zijn in de regel toegankelijk ook voor minder validen, maar hebt u specifieke aanpassingen nodig, neem dan vooraf aan uw inschrijving contact met ons op. Niet in alle leslokalen is geluidsversterking mogelijk, dus ook waneer u problemen heeft met horen, adviseren wij u dringend vooraf contact met ons op te nemen (013-4668119). KOSTEN Als u zich voor het eerst inschrijft bij HOVO Brabant Seniorenacademie, berekenen wij eenmalig € 10,inschrijfgeld. Kosten voor aanvullend lesmateriaal, boeken, readers of syllabi zijn niet bij de cursusprijs inbegrepen en worden apart in rekening gebracht. Alleen wanneer nadrukkelijk bij de cursusprijs vermeld staat dat deze inclusief lesmateriaal is, geldt dit uiteraard niet. ANNULERINGSREGELING Wanneer u zich heeft ingeschreven voor een cursus en u wilt of kunt deze cursus niet volgen, dan kunt u annuleren. Annuleren kan uitsluitend schriftelijk gebeuren per post: HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of per e-mail: [email protected].

71

Aan annuleren van wintercurssen zijn de volgende voorwaarden verbonden: • € 20,- bij annulering vóór de uiterste inschrijfdatum. • Vanaf de uiterste inschrijfdatum is annuleren niet meer mogelijk en bent u de volledige cursus prijs en eventuele bijkomende kosten verschuldigd. Dit heeft te maken met de vroeg vast te leggen kosten rondom de catering en eventuele excursies. Aan annuleren van voorjaarscursussen zijn de volgende voorwaarden verbonden: • € 20,- bij annulering vóór de uiterste inschrijfdatum. • € 35,- bij annulering tussen de uiterste inschrijfdatum en 2 werkweken vóór aanvang van de cursus. • Vanaf 2 werkweken voor aanvang van de cursus is annuleren niet meer mogelijk en bent u de vol ledige cursusprijs en eventuele readerkosten verschuldigd. Op dat moment zijn immers alle kosten die aan uw deelname verbonden zijn vastgelegd. In uitzonderlijke gevallen van overmacht die de cursusdeelnemer zelf betreffen, zoals ernstige ziekte of overlijden, kan een schriftelijk verzoek voor restitutie worden ingediend t.a.v. mevr. K. van Helvert, HOVO Brabant Seniorenacademie, Universiteit van Tilburg, Postbus 90153, 5000 LE Tilburg of via [email protected] t.a.v. mevr. K. van Helvert. Of er sprake is van overmacht is ter beoordeling van HOVO Brabant. U ontvangt schriftelijk uitsluitsel over dit besluit. In alle gevallen bent u tenminste € 35,- administratiekosten verschuldigd. In geen enkel geval bestaat er recht op gedeeltelijke restitutie van cursusgeld.

AANVRAAGFORMULIER VERZOEK OM TOEZENDING CURSUSBROCHURE WINTER EN VOORJAAR 2012 VOORJAARSBROCHURE 2012 In het begin van het jaar biedt HOVO Brabant u een aantal intensieve wintercursussen aan op de Universiteit van Tilburg. In het voorjaar (januari-april) biedt HOVO Brabant een aantal cursussen aan in Tilburg, Eindhoven, Breda en in ’s-Hertogenbosch.

Deze brochure biedt een duidelijk overzicht daarvan.

Het is ons helaas niet mogelijk om u voor cursussen een annuleringsverzekering aan te bieden. WANNEER EEN CURSUS NIET DOORGAAT Een cursus kan alleen doorgaan bij voldoende deelnemers. Wanneer er op de uiterste inschrijfdatum onvoldoende inschrijvingen zijn om de cursus door te kunnen laten gaan, ontvangt u daarvan zo spoedig mogelijk bericht. U wordt dan zo mogelijk nog ingeschreven in een andere cursus naar keuze. Wanneer u het cursusgeld reeds voldaan heeft, wordt dit bedrag geretourneerd. Bij ziekte van een docent is het mogelijk dat vervanging plaatsvindt. EENMALIG COLLEGE-UITVAL DOOR OVERMACHT Als een docent door overmacht (ziekte, stakingen, files) eenmalig een college niet kan verzorgen, wordt dit college automatisch verplaatst naar de aangegeven inhaaldatum. In geval van plotselinge uitval van een college wegens overmacht doen wij onze uiterste best u zo spoedig mogelijk telefonisch, danwel per e-mail of per brief in kennis te stellen. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen. OVERMACHT, WIJZIGING EN ANNULERING DOOR HOVO BRABANT In het geval van onvoorziene omstandigheden, waaronder onvoldoende deelname voor een cursus, ziekte van een docent en omstandigheden die zich voordoen met betrekking tot personen en/of materialen welke voor een behoorlijke uitvoering door HOVO Brabant noodzakelijk zijn, daartoe aanleiding geven, dat uitsluitend ter beoordeling van HOVO Brabant, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/of annuleren. In het geval van overmacht aan de kant van HOVO Brabant, waaronder in deze algemene voorwaarden wordt verstaan naast wat dat betreft in de wet en jurisprudentie wordt begrepen, alle van buiten komende oorzaken, voorzien of niet voorzien, waardoor HOVO Brabant niet in staat is haar verplichtingen na te komen, kan HOVO Brabant de docent vervangen, de cursus onderbreken, verplaatsen en/ of annuleren. In het geval van wijziging in de cursusdata door HOVO Brabant, zal de cursist zo spoedig mogelijk telefonisch, per e-mail of per brief in kennis worden gesteld. Het kan zijn dat uw spamfilter of virusscanner onze berichten als ongewenst ziet, controleer daarom ook altijd uw spamfolder. Bent u voor ons onbereikbaar, dan kunnen wij daarvoor geen verantwoordelijkheid nemen. DISCLAIMER Ondanks de zorg en aandacht die HOVO Brabant Seniorenacademie aan de brochures besteedt, is het mogelijk dat de informatie onvolledig of onjuist is. HOVO Brabant Seniorenacademie is niet aansprakelijk voor enigerlei directe of indirecte schade, van welke aard dan ook, die hieruit voortvloeit.

72

AANVRAAGFORMULIER VERZOEK OM TOEZENDING ZOMERBROCHURE 2012 ZOMERACADEMIE 2012

In de zomer biedt HOVO Brabant u een aantal intensieve zomercursussen aan. In deze meerdaagse cursussen gaat u samen met de docent en medecursisten op een mentale reis die uw geest en zinnen zal prikkelen. Half maart komt de zomerbrochure uit, deze wordt alleen op aanvraag toegezonden.

ontv........................................................ NAS........................................................ Bev. dd...................................................

AANVRAAGFORMULIER

INSCHRIJFFORMULIER WINTER 2012

VERZOEK OM TOEZENDING CURSUSBROCHURE WINTER EN VOORJAAR 2012 Naam en voorletters: Straat:

Ondergetekende

Postcode en Woonplaats: Graag ontvang ik van u

stuks

Dhr./ Mevr. Voorletters:

Naam:

Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan:

Straat: HOVO Brabant Seniorenacademie Postbus 90153 5000 LE Tilburg U kunt deze gegevens ook e-mailen naar: [email protected]

Postcode:

Plaats:

E-mail:

Telefoonnummer:

Mobiel:

Geboortedatum:

AANVRAAGFORMULIER VERZOEK OM TOEZENDING ZOMERBROCHURE 2012 Naam en voorletters: Straat: Postcode en Woonplaats: Graag ontvang ik van u

Was u al eerder cursist? Zo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekening Zo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8)

JA / NEE JA / NEE

SCHRIJFT ZICH IN VOOR DE VOLGENDE CURSUS(SEN):

W1 DE AANBIDDING DER WIJZEN

W2 ROMEINSE HELDEN EN HELDINNEN

W3 WERELDMACHTEN IN VOGELVLUCHT

W4 DRIE GRIEKSE ORAKELS

W5 PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID

stuks

Voldoende gefrankeerd in een envelop zenden aan: HOVO Brabant Seniorenacademie Postbus 90153 5000 LE Tilburg U kunt deze gegevens ook e-mailen naar: [email protected]

Zie ommezijde voor vervolg inschrijfformulier en ondertekening

ontv........................................................ NAS........................................................ Alt. ........................................................

INSCHRIJFFORMULIER

INSCHRIJFFORMULIER VOORJAAR 2012

Vervolg van inschrijfformulier winteracademie 2012

WIJZE VAN BETALING

Ondergetekende

Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en kosten zoals inschrijfgeld, annulerings kosten, administratiekosten en lesmateriaal. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangs datum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Dhr. / Mevr.

Mijn rekeningnummer is:

Voorletters:

Naam:

Straat: Postcode:

Plaats:

Op naam van: E-mail: Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de factuur o.v.v. het be talingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele kosten zoals inschrijfgeld, annuleringskosten, administratiekosten en lesmateriaal.

Telefoonnummer:


Geboortedatum:

Mobiel:

Op naam van: Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 71 en 72 of op onze website: www.hovobrabant.nl.

Datum:

Handtekening:

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg

Was u al eerder cursist? Zo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekening Zo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8 )

JA / NEE JA / NEE

SCHRIJFT ZICH IN VOOR DE CURSUS(SEN) NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

of faxen naar: 013 - 466 81 24 of inscannen en e-mailen naar [email protected]


ontv........................................................ NAS........................................................ Alt. ........................................................

VERVOLG INSCHRIJFFORMULIER VOORJAAR 2012

INSCHRIJFFORMULIER VOORJAAR 2012

WIJZE VAN BETALING

Ondergetekende

Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en kosten zoals inschrijfgeld, annulerings kosten, administratiekosten en lesmateriaal. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangs datum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Dhr. / Mevr.


Voorletters:

Naam:

Straat: Postcode:

Plaats:

Op naam van: E-mail: Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de factuur o.v.v. het be talingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele kosten zoals inschrijfgeld, annuleringskosten, administratiekosten en lesmateriaal.

Telefoonnummer:


Geboortedatum:

Mobiel:

Op naam van: Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 71 en 72 of op onze website: www.hovobrabant.nl.

Datum:

Handtekening:

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg

Was u al eerder cursist? Zo nee? We brengen éénmalig € 10 inschrijfgeld in rekening Zo ja? Bent u beschikbaar als contactpersoon (zie blz. 8 )

JA / NEE JA / NEE

SCHRIJFT ZICH IN VOOR DE CURSUS(SEN) NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

NR:

TITEL:

of faxen naar: 013 - 466 81 24 of inscannen en e-mailen naar [email protected]


VERVOLG INSCHRIJFFORMULIER VOORJAAR 2012

WIJZE VAN BETALING

Hierbij verklaar ik dat ik akkoord ga met een éénmalige machtiging tot incasso van het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en kosten zoals inschrijfgeld, annuleringskosten, administratiekosten en lesmateriaal. Dit bedrag wordt afgeschreven rond de aanvangsdatum van de cursus. Wanneer een cursus niet doorgaat wordt het bedrag vanzelfsprekend niet van mijn rekening afgeschreven of zo spoedig mogelijk teruggestort.

Mijn rekeningnummer is: Op naam van:

Ik kies niet voor de éénmalige machtiging en betaal na ontvangst van de factuur o.v.v. het be talingskenmerk het totale bedrag voor de door mij geboekte cursus(sen) en eventuele kosten zoals inschrijfgeld, annuleringskosten, administratiekosten en lesmateriaal. Mijn rekeningnummer is: Op naam van: Ik ga akkoord met de voorwaarden voor inschrijving, betaling en annulering zoals in deze brochure zijn opgenomen op pagina 71 en 72 of op onze website: www.hovobrabant.nl.

Datum:

Handtekening:

Dit formulier volledig ingevuld en ondertekend opsturen naar: HOVO Brabant Seniorenacademie Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg of faxen naar: 013 - 466 81 24 of inscannen en e-mailen naar [email protected]

Deze brochure bevat weer een grote diversiteit aan cursussen, als een bont boeket met vele bloemsoorten

Recommend Documents