Een blik op geluk. De definitie van geluk

Een blik op geluk ‘Gelukkig Nieuwjaar!’. Je zult het bij het begin van elk nieuwe jaar vele malen tegen mensen zeggen. Het zal je ook vele malen door iemand anders toegewenst worden. Het verlangen naar geluk is zo oud als de mensheid zelf. Door de eeuwen heen hebben filosofen, schrijvers, kunstenaars getoond dat het streven naar geluk de basis vormt voor een zinvol leven. Aristoteles zocht in de 4de eeuw voor Christus(!) al naar een definitie van geluk. Hij kwam tot de conclusie dat geluk de optimale vervulling is van de mogelijkheden die in de mens liggen. Maar wat is geluk precies? Kun jezelf gelukkig maken? Welke factoren kunnen daarbij helpen? Kun je geluk meten? Ik neem je deze keer mee op de weg naar geluk en bewandel onderweg een aantal zijwegen. Wat is geluk? Over een dergelijk indringende vraag moet ik zelf toch wel even diep nadenken. Het vraagt om reflectie op de essentie van geluk en gelukkig zijn. Jezelf een gelukkig mens vinden (en dat vind ik) wil nog niet zeggen dat je van dit voorrecht zo bewust bent. Je moet het ‘gelukkig zijn’ wel kunnen beleven, bijvoorbeeld door uitingen van vreugde, vrolijkheid en een vredig gevoel. Een positieve instelling en een zekere mate van gevoeligheid maakt het beleven van geluk wel gemakkelijker. Gelukkig(...) ben ik met beide eigenschappen gezegend. Een aantal van mijn persoonlijke voorbeelden van geluksbeleving zijn: de geboorte en het zien opgroeien van mijn dochters, het ervaren van de liefde van mijn leven, de herinneringen aan de warmte van het ouderlijke ‘nest’. Maar ook met een glas heerlijke wijn in de zon op een terras aan de Middellandse zee zitten, het besef dat ik gezond ben en dat het leven mij toelacht, zijn momenten waarop ik geluk ervaar. Voor de échte geluksbeleving moet er volgens mij ook wel een portie ongeluk gepasseerd zijn. Zo halverwege de veertig en de vijftig heeft de gemiddelde mens wel zijn portie aan ongelukkig zijn gehad. Juist vanuit de ervaring van pijn en verdriet kun je de vreugde gemakkelijker proeven, ook de vreugde in je herinneringen aan voorbije levensfases en gebeurtenissen. Ik voel me dus gelukkig. Maar dan nog blijft de hamvraag: wat is geluk dan precies?

De definitie van geluk Over geluk zijn veel definities in omloop. Google op de term ‘definitie van geluk’ en je hebt niet minder dan 98.400 pagina’s als resultaat! Woordenboeken geven de volgende omschrijvingen:  Van Dale: ‘gunstige loop van omstandigheden; voorspoed’  Wikipedia: ‘het tevreden zijn met de huidige levensomstandigheden of met het leven zoals zich dat nu presenteert’  Van Dale Junior: ‘een toestand waarin je heel blij bent met alle dingen in je leven’ Geluk blijft daarmee een subjectief begrip, want wat is dan gunstig, wanneer ben je tevreden of blij? Niemand anders dan jijzelf kan de vraag beantwoorden of je gelukkig bent en voor ieder van ons heeft de voldoening over het leven een andere inhoud. Geluk is relatief, omdat er geen absolute criteria zijn voor plezierige levensomstandigheden. Wie een mooi huis heeft en een goed inkomen hoeft niet gelukkig te zijn. En wie ziek is en alleenstaand, kan toch gelukkig zijn. Geluk kan ook van totaal andere factoren afhangen dan we in eerste instantie vermoeden. Na de aanslagen op 11/9 rapporteerden Amerikanen meer geluksgevoelens dan daarvoor. Ook waren er in de periode erna minder zelfdodingen. De externe vijandige dreiging bracht de Amerikanen nader tot elkaar, waardoor ze zich paradoxaal genoeg prettiger voelden. Geluk ervaren, gelukkig zijn, is dus heel persoonlijk. Plaats twee verschillende personen in dezelfde positie, vraag hen naar hoe gelukkig ze zijn en je zult waarschijnlijk twee verschillende antwoorden krijgen.

Blikopener coaching | Gentsestraat 223 | 2587 HR Den Haag | 06-46031093 | www.blikopener-coaching.nl

‘Geen nood’, zeiden de broers. Ze spanden zichzelf voor de ossenwagen en trokken de kar acht kilometer naar de tempel, waar de feestgangers hen feliciteerden met zoveel fysieke kracht. Dolblij met de prestatie van haar zoons ging de moeder voor het beeld van Hera staan en bad dat de godin haar kinderen het allerbeste zou geven wat een mens kon overkomen. Na het offer en het feestmaal gingen Cleobis en Biton slapen. Dat was hun einde, ze werden nooit meer wakker. De anekdote van Cleobis en Biton maakt duidelijk dat geluk in de Griekse oudheid iets was wat je pas kon overkomen na je dood. De wens van de moeder om haar zoons het allerbeste te geven, vertaalde de godin in de dood. Geluk is in deze opvatting geen gevoel of subjectieve staat, geluk is de karakterisering van een heel leven waarvan de rekening pas bij de dood kan worden opgemaakt. Wie terugkijkt op een goed leven, kan zich gelukkig prijzen, maar wie denkt dat hij bij leven al gelukkig is, trekt een voorbarige conclusie. Gelukkig zijn in het hier en nu is een illusie, het leven is immers wreed en onvoorspelbaar.

Wetenschappers over geluk Wat zeggen wetenschappers over de definitie van geluk? Ruut Veenhoven, bijzonder hoogleraar sociale condities voor menselijk geluk aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, onderzoekt al 30 jaar wereldwijd het geluksgevoel. Hij zegt over geluk: ‘Geluk is de subjectieve waardering van het eigen leven als geheel, met andere woorden ‘levensvoldoening’’. Wat mij betreft is dit een prima definitie. Het woord ‘subjectieve’ laat ook zien wat ik hierboven al schreef, namelijk dat geluk een erg persoonlijke beleving is. Dr. Michael W. Fordyce, die in de Verenigde Staten wordt gezien als pionier van geluksonderzoek, noemt geluk niet meer dan een emotie. Een positieve emotie die een gevoel geeft van welzijn en tevredenheid. Hij gaat zelfs zover te concluderen dat gelukkig zijn de basisstimulans is om te leven.

Meetbaarheid van geluk Zou de subjectiviteit van het geluksgevoel op één of andere manier te objectiveren zijn? M.a.w. is het mogelijk om de mate van geluk te meten? Daartoe zijn in studies inderdaad al pogingen ondernomen. Bij deze studies werd er aan een groep mensen gevraagd aan te geven hoe gelukkig ze zijn door middel het geven van een cijfer (van 1 tot 10, waarbij hoe hoger het getal is, hoe gelukkiger men zichzelf vindt). Het bleek dat dit een vrij goede indicatie opleverde van hoe gelukkig die groep mensen was. Maar dit is nog niet letterlijk meten, het voelt nog wat te subjectief om iemand zelf een cijfer te laten geven. Sommige onderzoekers willen dan ook verder gaan en bekijken hoe het anders gemeten kan worden. Bijvoorbeeld met de hulp van neurologie, waarbij daadwerkelijk hersenactiviteit wordt gemeten, al staat dit onderzoek nog in de kinderschoenen. Tot nu toe hebben onderzoekers wel al gebieden in de hersenen gevonden waar waarschijnlijk geluksbeleving ervaren komt. Het onderzoek is tot nu toe vooral gericht op het meten van bevrediging en verlangen, maar zal in de nabije toekomst wellicht specifieker geluk kunnen meten. Tot die tijd moeten we het dus doen met de genoemde ‘geef jezelf een cijfer’-methode.


Geluk blijkt besmettelijk (Nu.nl, 5 december 2008) LONDEN - Geluk is besmettelijk. Het kan overslaan op familie en vrienden, maar vooral op buren. Collega's lijken echter immuun voor de stemming van anderen, omdat de werkrelatie veelal afstandelijker is. Dit bleek vrijdag uit een onderzoek, berichtte het vakblad de British Medical Journal. Ruim 5100 mensen vulden tussen 1971 en 2003 vragenlijsten in over geluk. Degenen die zeer positief waren over de toekomst, hun leven en anderen werden als gelukkig beschouwd. De kans dat dit oversloeg bleek niet alleen van de sociale afstand, maar ook van de geografische afstand af te hangen. Gelukkige vrienden die op maximaal 1,5 kilometer afstand van de ander wonen wisten in een kwart van de gevallen hun geluk op de ander over te brengen. Gelukkige kinderen die in de buurt van hun ouders wonen, hadden 14 procent kans hun ouders aan te steken.

Toekomstig geluk, een valkuil Promotie maken, een huwelijk, het ouderschap, afvallen, emigreren naar een warm land; allemaal mogelijke antwoorden op de vraag: wat zou jou gelukkig maken? In werkelijkheid hebben externe omstandigheden maar beperkt invloed op onze geluksbeleving, blijkt uit onderzoek. Het is prettig om te geloven dat die felbegeerde baan, dertig kilo’s minder of dat huisje in de Dordogne ervoor gaat zorgen dat je het geluk vindt. Maar dan is er wel een valkuil: onze neiging om de duur en de intensiteit van gevoelens die zich in de toekomst voordoen, te overschatten. Met andere woorden: we verwachten dat we onmetelijk en eeuwig gelukkig zullen zijn, mochten we ooit een belangrijke mijlpaal bereiken. Waarom blijkt een promotie of huwelijk altijd veel minder zaligmakend als deze blijde gebeurtenis eenmaal heeft plaatsgevonden? De Engelse psycholoog Daniel Gilbert, auteur van het boek ‘Stuiten op geluk’, weet waar dat door komt: ‘We vergeten dat onze huidige gemoedstoestand ons toekomstbeeld kleurt en dat we te zijner tijd misschien heel anders over bepaalde onderwerpen denken. Ben je net afgestudeerd, dan is op dit moment een managementfunctie het mooiste dat jou kan overkomen. Over tien jaar, wanneer je leven in het teken staat van kinderen grootbrengen, heeft promotie minder prioriteit. Dan is de euforie van promotie veel minder groot dan je nu kunt inschatten’. Hoe zorg je ervoor dat je niet in deze valkuil stapt? Je zou kunnen vragen of een bepaalde blijde gebeurtenis echt zo zaligmakend als deze zich voordoet, aan iemand die dit al heeft meegemaakt. Maar dan nog, we vinden onszelf zo uniek, dat we ons daar niet blind op durven te staren. Dus zit er weinig anders op dan leven bij de dag en lijdzaam afwachten wat de toekomst ons brengen moge. Als je daar het geduld niet voor hebt, richt je pijlen dan op een gegarandeerde bron van geluk – aldus Daniel Gilbert: familie, vriendschap en andere sociale relaties. Van eenzaamheid is nog nooit iemand gelukkig geworden.

Maakbaarheid van geluk De zoektocht naar geluk is zo oud als de mensheid zelf en heeft in de loop van de geschiedenis verschillende vormen aangenomen. Van een volstrekte illusie in het leven (zie de anekdote van Cleobis en Biton) is het geluksbegrip getransformeerd tot een maakbaarheidsprincipe, ja zelfs tot een plicht. In de huidige consumptiecultuur is geluk een product geworden dat beschikbaar lijkt voor iedereen. Het geloof in de maakbaarheid van geluk is sterker dan ooit tevoren. Je hoeft er de bladen maar op na te slaan, en de boodschap uit de positieve psychologie spat van de pagina's.'Geluk is te regelen', belooft de cover van Esta, 'het zit in je hoofd'. 'Heb jij even geluk', schrijft Viva. 'Je kunt je geluksgevoel zelf beïnvloeden.' 'Geluk, je hebt het zelf in de hand', kopt Psychologie Magazine


optimistisch. En dé hype op dit gebied was natuurlijk ‘The Secret’, waarin werd beloofd dat je alleen maar geluk hoeft te wensen om het daadwerkelijk te krijgen. Deze boodschappen bevatten dezelfde kern: de manier waarop we denken, onze levenshouding, kan een gelukkig leven garanderen. Denk optimistisch, wees gewoon vrolijk, dan komt de rest vanzelf. Steevast eindigen de artikelen dan ook met een lijstje. Wie keurig het stappenplan volgt, variërend van 'leer te kiezen en te genieten', tot 'wees dankbaar en vergevingsgezind', wordt gelukkig. Heus. Die optimistische en instrumentele benadering van geluk is betrekkelijk nieuw en komt uit de koker van de positieve psychologie, een stroming die niet de ellendige kant van het menselijk gedrag als uitgangspunt neemt, maar de kracht en de flexibiliteit van de menselijke geest. Grondlegger Martin Seligman schreef het boek ‘Gelukkig zijn kun je leren’, dat omarmd werd door therapeuten en zelfhulpgroepen en sommigen zelfs inspireerde tot de oprichting van geluksfanclubs. Wie geluk bestelt, zal het krijgen, is hun overtuiging. Was het maar zo simpel. Onze levenshouding is moeilijk te veranderen. Geluk staat bovendien bloot aan mechanismen die we niet helemaal zelf in de hand hebben, want zelfs de positivo's onder ons, degenen die de wereld door een zonnige bril bekijken,ontmoeten beren op de weg naar geluk. De belangrijkste hindernis is de oermenselijke eigenschap van gewenning. Hoe langer het geluk duurt, hoe meer we eraan gewend raken, en hoe meer we willen. Aan de zogenaamde hedonistische tredmolen ontkomt bijna niemand. De opwinding over een nieuwe ervaring, of het nu een verre reis is, een nieuwe auto of een sportieve prestatie, na twee of drie keer neemt de blijdschap af, en hebben we iets anders nodig om hetzelfde gevoel te krijgen. Een andere belemmering is het mechanisme van de sociale vergelijking, waaraan ook moeilijk te ontsnappen valt. Mensen zijn geneigd hun eigen geluk, veelal in materiële zin, maar ook bijvoorbeeld qua gezondheid of werk, te vergelijken met anderen. Naarmate anderen meer hebben, een groter huis, een hoger inkomen, een interessantere baan, zullen we onze eigen verworvenheden minder waarderen. De maakbaarheid van geluk valt dus nog maar te bezien. Er zijn echter wel factoren te benoemen, die de kans op geluk vergroten.

Factoren die gelukkig maken Dat geld niet gelukkig maakt, staat inmiddels onomstotelijk vast. Goed te eten hebben, een stevig dak boven ons hoofd en niet al te vaak rood staan helpt wel om ons gelukkig te voelen, maar bepaalt het niet. In Puerto Rico, op de Filippijnen en in Ghana zijn mensen nauwelijks ongelukkiger dan in de VS of Nederland. En wij als welvarende Nederlanders zijn niet gelukkiger dan onze ouders en grootouders vijftig jaar geleden. Geld is dus geen geluksfactor. Maar welke factoren dan wel? Gezondheid is een belangrijke factor, net als de mate waarin we anderen vertrouwen. En mensen met een vaste partner zijn gelukkiger dan alleenstaanden. Uit allerlei onderzoeken blijkt daarnaast dat opleiding bijdraagt aan levensgeluk. En wie in een democratisch land woont met een stabiele regering heeft ook meer kans om gelukkig te zijn. Heel belangrijk is het feit of we al dan niet goed overweg kunnen met onze familie, de liefde van ons leven hebben gevonden, onszelf kwijt kunnen in ons werk, vrienden hebben en een gemeenschap waarin we ons thuis voelen, en of we het idee hebben dat we zelf ons leven een beetje onder controle hebben en volgens onze eigen waarden kunnen leven. De cruciale vraag is of gelukkige mensen ook bepaalde karaktereigenschappen gemeen hebben. Hebben sommige persoonlijkheden meer kans op geluk dan andere? Uit onderzoek blijkt dat gelukkige mensen als opvallendste karaktereigenschap verbondenheid met anderen hebben. Gelukkige mensen hebben over het algemeen meer en sterkere sociale relaties dan anderen die minder gelukkig zijn. Een tweede bijna universele karakterovereenkomst van gelukkige mensen ligt in het verlengde van die verbondenheid: sociale en emotionele vaardigheden. Wie gemakkelijk contact maakt en in staat is zich te verplaatsen in anderen, heeft minder kans geïsoleerd te raken. Verbondenheid en sociale en


emotionele begaafdheid zijn weliswaar geen voldoende voorwaarden om gelukkig te zijn, maar wel noodzakelijke: het is moeilijk om tegelijkertijd gelukkig én eenzaam te zijn. Afgezien van sociale en emotionele vaardigheden is ook het vermogen om je te kunnen verliezen in een zinvolle activiteit, een kenmerk van gelukkige mensen. Het ervaren van flow (lees ook ‘Een blik op flow’), zoals de psycholoog Csikszentmihaly treffend heeft beschreven, verhoogt ons geluksgevoel. De lijst van eigenschappen van gelukkige mensen eindigt met een gevoel van zelfwaardering (lees ook ‘Een blik op zelfwaardering’) en optimisme.

‘Mijn moeder is 83, ze is weduwe en heeft maar één been. Op maandag bel ik haar om te vertellen dat ik haar zaterdag mee uit eten neem. Dan verheugt ze zich de hele week al op ons uitstapje, weet ik uit ervaring. Zaterdag duw ik haar rolstoel naar het restaurant, tien minuutjes van haar aanleunwoning. Het is mooi weer, we eten zalm en mama drinkt twee glazen witte wijn. Op de terugweg draait ze haar hoofd achterom, ze lacht. 'Je merkt wel dat ik best gelukkig ben hè', zegt ze stralend. Ik knik en manoeuvreer zwijgend de rolstoel stoep op, stoep af. Mijn moeder mag dan weduwe zijn en in een rolstoel haar leven slijten, ze is een optimistisch mens. Maar dat heeft ze niet geleerd. Dat is ze altijd al geweest’.

De overheid en geluk Kan de overheid nog iets doen aan het geluksgevoel van haar burgers? In deze barre tijden van de kredietcrisis kan het geen kwaad om de overheid een rol te geven bij het streven naar geluk. We hebben al gezien waar de (heb)zucht naar economische groei toe heeft geleid in onze westerse wereld. Wat is er op tegen om niet langer economische groei, maar zoveel mogelijk geluk voor iedereen tot centraal doel van overheidsbeleid te maken? De overheid zou moeten ophouden zich blind te staren op koopkracht en betalingsbalans; zij moet mensen helpen gelukkig te worden. Investeer als overheid in maatregelen tegen de hedonistische ratrace, investeer in de geestelijke volksgezondheid, in gezinspolitiek en gemeenschapsbevordering en in onderwijs. Elke overheid zou beoordeeld moeten worden op de vraag in hoeverre ze het geluk voor iedereen nastreeft. Geluk als einddoel dus. Dit was al het centrale idee van de filosofen van de Verlichting, maar we hebben helaas het zicht daarop verloren in de twintigste eeuw.

Tot slot ‘Alles kan een mens gelukkig maken’, zong René Froger in de jaren tachtig. ‘Een zingende merel, de geur van de zee, de zon die doorbreekt, een vers kopje thee’. Geluk of gelukkig zijn blijkt per persoon verschillend te zijn, maar het is wat die persoon zelf ervaart als tevredenheid, voldoening en (langdurige) positieve emoties in het algemeen. Een recept voor geluk heb ik dus niet voor je, maar een basishouding hebben, waarbij je ervan uitgaat dat het glas halfvol is, in plaats van halfleeg, komt dicht in de richting. En vergeet ook niet om je zegeningen te tellen. Seligman, de grondlegger van de positieve psychologie, raadt aan om elke avond stil te staan bij drie goede dingen die je die dag overkomen zijn. Zoveel discipline heb ik niet, maar in het kader van de goede voornemens, neem ik me hierbij voor om het wel te gaan doen als ik eens een slechte dag mocht hebben gehad.


Een blik op geluk. De definitie van geluk

Recommend Documents