Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012 Groen, slim en grensverleggend

Vastgesteld in GS op 15 mei 2012

Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012

Groen, slim en grensverleggend

1


2


Inhoudsopgave Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 3 Woord vooraf ......................................................................................................................................... 5 Samenvatting ......................................................................................................................................... 7 1.

Inleiding ......................................................................................................................................... 11

2.

Trends en ontwikkelingen ............................................................................................................ 13

3.

4.

2.1

Financiën en de Europese crisis ............................................................................................. 13

2.2

Mondialisering en toenemend belang van kennis .................................................................... 13

2.3

Demografische verandering en de invloed op de arbeidsmarkt ................................................ 14

2.4

Klimatologische trends en aandacht voor duurzaamheid ......................................................... 14

2.5

Beleidsontwikkelingen in Den Haag en Brussel ....................................................................... 15

Economisch profielschets ............................................................................................................ 17 3.1

Sectorstructuur ....................................................................................................................... 17

3.2

Arbeidsmarkt .......................................................................................................................... 17

3.3

Kennis- en innovatieklimaat .................................................................................................... 18

3.4

De positie van de vier grote gemeenten .................................................................................. 19

Onze visie, rol en instrumenten.................................................................................................... 21 4.1

Fryslân is oars as oars ............................................................................................................ 21

4.2

Algemene doelstelling en strategische uitgangspunten............................................................ 21

4.2.1

Duurzaamheid: naar een ‘biobased economy’ ..................................................................... 21

4.2.2

Kennis en innovatie............................................................................................................. 22

4.2.3

Grensverleggende netwerken ............................................................................................. 23

4.3

Provinciale rollen .................................................................................................................... 24

4.4

Samenwerking ........................................................................................................................ 25

4.5

Financiën................................................................................................................................ 27

3


5.

6.

7.

Vijf beleidsprioriteiten................................................................................................................... 29 5.1

Inleiding .................................................................................................................................. 29

5.2

Duurzame energie .................................................................................................................. 29

5.3

Toerisme en recreatie ............................................................................................................. 32

5.4

Watertechnologie.................................................................................................................... 33

5.5

Voeding en gezondheid .......................................................................................................... 37

5.5.1

Agrofood ............................................................................................................................. 37

5.5.2

Zorgeconomie..................................................................................................................... 40

Versterken van het economisch klimaat ...................................................................................... 43 6.1

Arbeidsmarktbeleid ................................................................................................................. 43

6.2

Bereikbaarheid ....................................................................................................................... 45

6.3

Cultuur en creativiteit .............................................................................................................. 45

6.4

Natuur en landschap ............................................................................................................... 46

6.5

Werklocaties ........................................................................................................................... 46

6.6

Woningbouw........................................................................................................................... 47

6.7

Regiopromotie en acquisitie .................................................................................................... 47

Van visie naar uitvoering .............................................................................................................. 49

Bijlage 1 Financiële middelen ten behoeve van het economische beleid.......................................... 50

4


Woord vooraf Doe’t wy op wurkbesite wienen by in ûndernimmer kamen wy in wat suterige romte tsjin. De ûndernimmer sei dat we der net tefolle nei sjen moasten. It wie in plak wêr’t de meiwurkers wat ‘freewheele’ koene. Letter dy bliken dat der troch meiwurkers grutte útfiningen dien binne dy’t rûnom yn de wrâld brûkt wurde. It nochtere freewheelen blykt ynnovaasje mei grutte betsjutting te wezen. Ik fertel it ferhaal wol gauris omdat it seit hoe wy yn Fryslân binne. Hurd wurkje en der net te folle oer opskeppe. Wêr’t it adagium ‘as it goed giet mei de baas, giet it mei ús ek goed’ noch hieltyd jildt. Mar der sit in wrâld tusken opskeppe en ferstoppe. Mei dizze fisy op de Fryske ekonomy wolle wy sjen litte wer de kânsen lizze en hoe we dat omsette yn wurk. Wer de provinsje in rol spilet mar wer it mei klam de ûndernimmers binne dy’t de kânsen pakke. Wy binne bliid mei dizze fisy. It ferwurdet hoe wy tinke oer de Fryske ekonomy en fia hokker spoaren it him fierder ûntwikkelje kin. It slút oan op ús utfieringsakkoart “Koersfest mei nij realisme”. Der skreaunen wy dat we de kommene jierren ynsetten bliuwe op de ynnofaasjeclusters en de foar Fryslan wichtige speerpunten lykas wettertechnology, duorsumens, agri-business, toerisme-rekreaasje en de soarchekonomy. Derby spanne wy ús ek yn. Fia it nimmen fan ynitiatief. Fia it stimulearjen fan goede plannen en fia it fasislitearjen fan ferskate saken. Hoe krekt? Dat wurdt útwurke yn it utfieringsstik. Wêrby it wis is dat wy dat mei partners dogge. Mei ûndernimmers, ûnderwiis en oerheden. Om de krêft fan it netwurk optimaal benutte te kinnen. Sa hawwe wy ek de krêft fan it netwurk brûkt om dizze fisy te skriuwen. Wy wolle alle minsken dy’t meiwurke hawwe tige tank sizze. It is ynspirearjend om te sjen mei hoefolle leafde en ynset deroan wurke is. En der meie we best in bytsje oer opskeppe! Hans Konst Deputearre Ekonomyske Saken

5


6


Samenvatting Fryslân is in vele opzichten een unieke en prachtige provincie. De natuurlijke en landschappelijke waarden zijn van nationale en internationale betekenis, de Waddenzee met de eilanden voorop. Fryslân kent een ondernemend midden- en kleinbedrijf en een goed ontwikkelde landbouw waarin respect voor de natuur centraal staat. Fryslân onderscheidt zich ook met een eigen taal en cultuur en een sterke sociale cohesie. Wij willen onze aantrekkingskracht natuurlijk behouden en waar mogelijk versterken. En we willen, ook in economisch opzicht, de vruchten blijven plukken van onze kwaliteiten. In de beleidsvisie geven wij aan hoe wij een bijdrage leveren aan een gezonde duurzame economische ontwikkeling van Fryslân. De nota heeft het karakter van een beleidsvisie op hoofdlijnen. De nota vormt daarmee het vertrekpunt voor uitvoering in economische programma's en projecten. Wij zijn voornemens op om basis van deze visie één of meerdere uitvoeringsagenda’s op te stellen, in samenwerking met onze partners. Doelstelling Met ons economisch beleid streven we welzijn en welvaart na voor de hele Friese samenleving. We leveren een bijdrage aan het versterken van de economische structuur en streven daarbij naar het vergroten van de werkgelegenheid. Gegeven de mogelijkheden die we als provincie hebben, doen we dat vanuit onderstaande doelstelling: Een duurzame economische ontwikkeling van Fryslân, op een Frysk eigen wijze, waarbij we nadrukkelijk inzetten op een transitie naar een op kennis en innovatie gebaseerde economie waarin ondernemers, onderwijsen onderzoekinstellingen, en overheden talenten volop benutten en nieuwe waarde creëren in sterke, grensverleggende netwerken. Deze doelstelling kent drie uitgangspunten: Duurzaamheid: naar een ‘biobased economy’ Een ‘biobased economy’ biedt kansen voor vele regio’s, maar in het bijzonder voor Fryslân. In onze provincie zijn de agro-, de food-, de watertechnologie-, de energiesector en de maakindustrie sterk ontwikkeld. Dit zijn sectoren die voor een biobased economy zeer relevant zijn. Met de Dairy Campus, Van Hall Larenstein en Wetsus beschikken we bovendien ook over een sterke relevante kennispositie. We beschouwen ‘biobased economy’ in een brede zin: we zien het Friese landschap niet alleen als leverancier van biomassa en groene grondstoffen, maar ook van biodiversiteit en ruimtelijke kwaliteit. Kennis en innovatie Kennis en innovatie zijn de sleutelbegrippen voor economisch succes van het bedrijfsleven. Om het concurrentievermogen van Friese ondernemingen op peil te houden en te verbeteren en daarmee werkgelegenheid veilig te stellen is innovatie van levensbelang: innovatie in producten, processen, markten en productieomstandigheden. Cruciaal bij innovatie zijn kennis, talentontwikkeling, ondernemerschap en goed onderwijs. We streven daarom naar een kenniseconomie. Grensverleggende netwerken Bedrijvigheid organiseert zich in clusters en netwerken die met elkaar verbonden zijn. We vinden de aanwezigheid van sterke netwerken waarin de vier o’s: ondernemers, onderwijsen onderzoeksinstellingen, en overheden, nieuwe waarde creëren, van cruciaal belang voor een verdere economische ontwikkeling van Fryslân. We hebben daarbij netwerken voor ogen die de geografische grenzen van onze provincie soms ver overschrijden, maar streven ernaar dat een 7


aantal belangrijke knooppunten van deze netwerken in Fryslân gesitueerd zijn. We richten ons daarom op de vorming c.q. de versterking van netwerken die in meerdere opzichten grensverleggend zijn. Rolopvatting en samenwerking Wij zien onszelf als een van de gelijkwaardige spelers in een grote netwerkeconomie. Vanuit die positie initiëren, stimuleren en faciliteren we de vorming van, en deelname in, grensverleggende netwerken om zo innovaties tot stand te brengen. Waar mogelijk nemen we als provinciale overheid actief deel aan deze netwerken en brengen we daar onze kennis en inzet in. Wij realiseren ons dat we onze ambities alleen kunnen realiseren in nauwe samenwerking met onze partners, binnen én buiten Fryslân. Alleen met een gezamenlijke inzet van alle betrokkenen kunnen we de sterke punten van de Friese economie omzetten in groei. Vijf prioritaire thema’s Een aantal specifieke thema’s gaan we in het bijzonder ondersteunen. Het zijn thema’s die gemeenteoverstijgend zijn en aansluiten bij de kwaliteiten van onze provincie. Duurzame energie Fryslân wil in de transitie naar een duurzame energievoorziening een prominente rol spelen. Energiebesparing blijft ons primaire doel, maar we blijven ons ook inzetten voor de productie van duurzame energie (zonnestroom, biogas, restwarmte, wind). Wij streven naar een verdubbeling van de energiegerelateerde werkgelegenheid in Fryslân tot 4000 in 2020. Om echt meters in de verduurzaming te maken en grotere investeringsprojecten los te trekken is een robuust financieringsinstrument nodig. Wij gaan bekijken of de instelling van een revolverend Energiefonds hier een faciliterende en versterkende rol kan spelen. Toerisme en recreatie Voor Fryslân is de sector toerisme en recreatie van grote economische betekenis. Onze doelstellingen voor bezoekersaamtallen, bestedingen, werkgelegenheid en kwaliteitsverhoging voor de periode 2000-2015 hebben wij geformuleerd in de Uitvoeringsagenda 2011-2013 Fryslân Toeristische Topattractie. Wij willen in 2013 een plan aan Provinciale Staten voorleggen dat gestoeld is op de 4 P’s: zoveel mogelijk arbeidsplekken (people), vergroten beleefbaarheid van onze natuurwaarden (planet), perspectief voor de markt met ruimte voor slimme verdienmodellen (profit) en optimale samenwerking met strategische partners (partnership). Watertechnologie Het imago van Fryslân is sterk verweven met water en inmiddels heeft de provincie op dit thema (inter)nationaal een sterke positie opgebouwd. Ons doel is om de basis die er nu ligt uit te bouwen tot een Europese Watertechnologiehub, met Leeuwarden als fysieke kern. Hierbij hoort ook het realiseren van de watercampus. Ons uiteindelijke streven is dat door kennisvalorisatie er meer bedrijvigheid en werkgelegenheid rondom dit unieke watertechnologiecluster wordt gecreëerd. Om dit te kunnen bereiken is samenwerking tussen de partijen onontbeerlijk. Als provinciale overheid zien we voor onszelf een rol weggelegd in het stimuleren en faciliteren van deze samenwerking. Agro-food Fryslân heeft van oudsher een sterke positie in de agrofoodsector. Hoofddoel is om de kracht en het innovatieve vermogen van de Friese agro-foodsector verder uit te bouwen en zo werkgelegenheid te behouden en verder te laten groeien. Ook willen we inspelen op de ontwikkelingen in het noordelijke programma ‘healthy ageing’. De laatste jaren is er vooral aandacht geweest voor het stimuleren van het organiserend vermogen. De komende periode 8


zal verder worden ingezet op de concretisering van innovatieprojecten en kennisvalorisatie vanuit ondermeer de bestaande samenwerkingsverbanden (Food Circle, Innexus) Zorgeconomie Het belang van de zorgeconomie voor de (sociaal-)economische ontwikkeling van Fryslân zal naar verwachting de komende jaren alleen maar toenemen, vanwege ondermeer de toenemende zorgvraag en aandacht voor een gezonde levensstijl en gezond ouderworden. De zorgeconomie is in innovatief opzicht een dynamische sector. De zorg is een bron voor nieuwe (technologische) vindingen, innovatieve behandelmethoden en -concepten en voor nieuw ondernemerschap. Wij zien kansen voor (vernieuwende) initiatieven die kunnen leiden tot meer bedrijvigheid en werkgelegenheid. Generiek stimuleringsbeleid Naast deze vijf prioritaire thema’s richten we onze aandacht op een aantal meer algemene onderwerpen die van invloed zijn op het economisch klimaat van onze provincie. We gaan in op het arbeidsmarktbeleid, de bereikbaarheid, de cultuur, de natuur & het landschap, de werklocaties, de woningbouw en op regiopromotie & acquisitie. Het zijn onderwerpen die meerdere dimensies hebben en die verder zijn uitgewerkt in andere beleidsnota’s. Het arbeidsmarktbeleid maakt wel integraal onderdeel uit van het economisch beleid en wordt daarom wat uitgebreider beschreven. Arbeidsmarktbeleid Om onze economische ambities waar te maken en de concurrentiepositie van het Friese bedrijfsleven te behouden en te versterken, hebben we in Fryslân goed opgeleide arbeidskrachten nodig. Als gevolg van ontgroening en vergrijzing en bevolkingskrimp is er sprake van een toenemende schaarste aan arbeidspotentieel. Het opleidingsniveau van werkenden en werkloze werkzoekenden baart ons zorgen. Met andere partijen willen we ons verder inzetten om jonge mensen te behouden voor de Friese economie en nieuw talent naar de provincie toe te halen. Wij zien het als onze taak om gemeenten in verbinding te brengen met de vraagzijde van de arbeidsmarkt en zo in te spelen op de kloof tussen vraag en aanbod. Van visie naar uitvoering In de inleiding is beschreven dat deze beleidsvisie het karakter heeft van een beleidsvisie op hoofdlijnen. Na vaststelling van deze visie zullen we de uitvoering ter hand nemen. Samen met onze partners binnen én buiten Fryslân geven we hieraan de komende tijd nadere invulling. Veel van wat in deze visie staat, wordt reeds uitgevoerd. We gaan de komende tijd bekijken of deze visie leidt tot aanpassing van de bestaande uitvoeringsstructuur.

9


10


1.

Inleiding

Fryslân is een aantrekkelijke provincie om te wonen, te werken en te recreëren. Niet voor niets heeft Fryslân in 2010 de titel ‘mooiste provincie van Nederland’ gekregen. Wij willen onze aantrekkingskracht natuurlijk behouden en waar mogelijk versterken. En we willen, ook in economisch opzicht, de vruchten blijven plukken van onze kwaliteiten. In deze beleidsvisie geven wij aan hoe wij een bijdrage leveren aan een gezonde duurzame economische ontwikkeling van Fryslân. Met onze regionale kwaliteiten als basis, beschrijven we hoe we inspelen op de trends en ontwikkelingen die zich voordoen op regionale, nationale en internationale schaal. Deze nota heeft het karakter van een beleidsvisie op hoofdlijnen. De nota vormt daarmee het vertrekpunt voor uitvoering in economische programma's en projecten. Maar hij levert ook economische input voor andere beleidsterreinen. Economisch beleid staat namelijk niet op zichzelf; het heeft raakvlakken met andere beleidsterreinen als onderwijs, welzijn, cultuur, ruimtelijke ordening, verkeer & vervoer en milieu, maar ook met het plattelandsbeleid, waarin ondermeer aandacht is voor de kleine ondernemingen op het platteland. Voor het plattelandsbeleid bieden wij u separaat een beleidsnota aan. Hoewel landbouw een belangrijke economische sector is voor onze provincie, maakt ons beleid voor deze (primaire) sector sec geen deel uit van deze nota. Hiervoor verwijzen we naar de Landbouwagenda 2011-2013 die Provinciale Staten op 26 januari 2011 vaststelden. Wel komt in deze nota de aan de landbouw gekoppelde bedrijvigheid aan de orde, zoals verwoord in het thema ‘agro-food’. Belangrijk is de rol die wij als provincie kunnen spelen op economisch terrein. Het Rijk heeft aangegeven zich (financieel) terug te trekken uit het regionaal economische domein1. Dit heeft gevolgen voor de instrumenten die de afgelopen jaren door het Rijk zijn ingezet. Medeoverheden en Rijk zullen op basis van het topsectorenbeleid bekijken op welke wijze de nationale topsectoren in de regio kunnen worden verankerd. In de bestuursafspraken is verder te lezen dat de provincies verantwoordelijk zijn voor het faciliteren van de regionale kennisdriehoek, bedrijventerreinenbeleid, regionaal vestigingsklimaat en ruimtelijke inpassing van bedrijvigheid en kennisinstellingen. Het Rijk is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een samenhangende beleidsagenda voor negen topsectoren over de volle breedte van het overheidsbeleid. In deze nota geven we aan hoe we invulling geven aan de rol die voortvloeit uit de afspraken met het Rijk, maar ook welke autonome beleidskeuzes we maken op economisch terrein. Hierbij is het ook van belang hoe het Noorden, en dus ook onze provincie, zich kan profileren in een meer Europese context. De Europese Unie voert een regionaal stimuleringsbeleid dat verwoord is in de EU 2020 strategie. Deze strategie biedt nieuwe kansen voor regio’s. Mede daarom werken we op economisch gebied samen met de provincies Groningen en Drenthe in het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). In SNN-verband wordt een ruimtelijkeconomische visie op Noord-Nederland geformuleerd die een integraal beeld schetst van de toekomstige ontwikkeling van Noord-Nederland op ruimtelijk, infrastructureel en economisch terrein. Voorliggende notitie vormt onderdeel van de Friese inzet in het proces dat leidt tot deze ruimtelijk-economische visie van het noorden. Gelijktijdig met het uitkomen van deze provinciale visie hebben ook de vier grote gemeenten van Fryslân (F4) hun visie op de economie aangegeven en hebben zij verwoord hoe zij de 1

Bestuursafspraken 2011 – 2015, Rijk, IPO, VNG en UvW, pagina 42.

11


onderlinge economische samenwerking tussen hen zien2. Op grond van deze analyse concluderen zij dat economische kansen beter kunnen worden benut door een versterkte samenwerking tussen de F4. De (concept)visie van de F4 is voor ons een belangrijke bouwsteen geweest bij het opstellen van onze eigen visie. Daarnaast hebben wij middels het organiseren van een rondetafelbijeenkomst3 input van externe stakeholders verkregen. De beleidsvisie die nu voorligt heeft op hoofdlijnen de instemming van deze partijen. Sommige partijen hebben ook aangegeven graag betrokken te willen worden bij het tot uitvoering brengen van de ambities die in deze visie staan verwoord. Wij maken graag van dit aanbod gebruik. Leeswijzer In hoofdstuk 2 beschrijven wij de belangrijkste trends en ontwikkelingen, waaronder de beleidsontwikkelingen op nationaal en Europees niveau. Vervolgens komt in hoofdstuk 3 de huidige stand van de Friese economie aan de orde. In hoofdstuk 4 geven we onze visie op de verdere ontwikkeling van de Friese economie en benoemen we enkele uitgangspunten die we bij de uitwerking van onze visie hanteren. Ook gaan we in op rol die we als provinciale overheid gaan spelen, de wijze waarop we willen samenwerken met andere partijen, en op de financiële middelen die beschikbaar zijn voor het uitvoeren van ons beleid. In hoofdstuk 5 geven we een nadere uitwerking van onze visie in vijf specifieke beleidsprioriteiten. Per beleidsprioriteit formuleren we doelen en geven we aan wat wij als provinciale overheid gaan doen om deze doelen te realiseren. In hoofdstuk 6 gaan we in op ons generieke beleid ter versterking van het economische klimaat. In hoofdstuk 7 gaan we ten slotte nog kort in op de uitvoering van deze beleidsvisie.

2

Verkenning economische samenwerking F4, concept 10 januari 2012 Rondetafelbijeenkomst op 20 februari jl., georganiseerd door de provincie Fryslân. Hierbij waren verschillende partijen vanuit de regionale overheid, de onderwijsen kennisinstellingen, het intermediaire speelveld en de markt aanwezig.

3

12


2.

Trends en ontwikkelingen

De economie van Fryslân staat niet op zichzelf. Mondiale en landelijke ontwikkelingen hebben hun weerslag op de Friese economie. Trends en ontwikkelingen kunnen ingrijpend en bedreigend zijn, maar houden ook altijd een uitdaging in. De toekomst van de regionale economie is sterk afhankelijk van de mate waarin wij als provincie, maar ook andere partijen, succesvol weten in te spelen op trends zoals: • de financiën en de Europese crisis; • mondialisering en toenemend belang van kennis; • demografische verandering en de invloed op de arbeidsmarkt; • klimaatverandering en aandacht voor duurzaamheid; • beleidsontwikkelingen in Den Haag en Brussel. Wij lichten deze trends toe in de paragrafen 2.1 tot en met 2.5.

2.1

Financiën en de Europese crisis

De wereldwijde economie verkeert sinds eind 2007 in zwaar weer. De eerste tekenen hiervan werden merkbaar in december 2007 toen de huizenmarkt in de Verenigde Staten instortte. Al snel bleek dat deze gebeurtenissen zich niet tot de VS beperkten. De kredietcrisis heeft zich inmiddels ontwikkeld tot een brede economische crisis . Ook aan Fryslân is de crisis niet ongemerkt voorbij gegaan. Ze drukt een stempel op de Friese samenleving en brengt onzekerheden met zich mee. Hoe pakt de eurocrisis uit? Wat zijn de gevolgen voor de economische groei, landelijk, regionaal en op gemeentelijk niveau? Van welke economische stimuleringsprogramma’s kunnen wij straks nog profiteren?

2.2

Mondialisering en toenemend belang van kennis

Mondialisering (ook wel globalisering) neemt toe en landen en regio’s over de hele wereld raken steeds meer met elkaar verbonden. Economisch, sociaal en cultureel worden ze meer afhankelijk van elkaar. Nederland is als open economie sterk afhankelijk van de transport en de export van goederen en diensten. Nederland is de doorvoerhaven van Europa en gevoelig voor ontwikkelingen op de wereldmarkt. Ook Friese bedrijven zijn actief op de wereldmarkt. Het zijn voornamelijk de grote bedrijven die exporteren. Een toename van het aantal internationaal opererende bedrijven in Fryslân draagt bij aan economische groei. Overigens worden grenzen steeds minder belangrijk. Bedrijvigheid organiseert zich in clusters en netwerken die met elkaar verbonden zijn. Deze netwerken staan los van landsgrenzen en hebben zowel een uitstraling binnen als buiten een regio. De positie van een regio is dan te versterken door te investeren in de verdere ontwikkeling van een sterk knooppunt in een dergelijk netwerk. Meestal zijn dit kennisintensieve netwerken die gebruik maken van regionale sterktes. Voor Fryslân moeten we in dit verband vooral denken aan agro-food en watertechnologie. Ook combinaties zijn denkbaar. Een belangrijke vraag is wat een vestigingsplaats aantrekkelijk maakt voor internationale en internationaal opererende bedrijven. Fysieke infrastructuur wordt voor sommige sectoren steeds minder onderscheidend en sociale en digitale infrastructuur worden steeds belangrijker. Ook het belang van kennis neemt steeds meer toe. Kennis en innovatie zijn de sleutelbegrippen voor economisch succes van het bedrijfsleven. Om het concurrentievermogen van Friese ondernemingen op peil te houden en te verbeteren en daarmee werkgelegenheid veilig te stellen is innovatie van levensbelang: innovatie in producten, processen, markten en 13


productieomstandigheden. Of, zoals het Centraal Planbureau in haar macro-economische verkenningen The Netherlands in 2040 schrijft: “Knowledge has mattered, continues to matter and will matter even more in the future”.

2.3

Demografische verandering en de invloed op de arbeidsmarkt

Mondiaal gezien groeit de bevolking nog steeds. Toch is er in Europa (en ook in Nederland en Fryslân4) sprake van vergrijzing, ontgroening en krimp van de bevolking. Deze grote demografische verschuiving zal steeds meer invloed hebben: het aantal ouderen neemt toe en ouderen bereiken ook steeds hogere leeftijden. Dit leidt tot een toename van de vraag naar zorg. Op de arbeidsmarkt zal de demografische trend merkbaar zijn, in de vorm van personeelstekorten. Hadden bedrijven in het verleden nog de luxe van een groot reservoir aan werkzoekenden, deze luxe positie is aan het verdwijnen. Bedrijven kunnen moeilijker aan geschikt personeel komen en dat wordt in bepaalde sectoren (o.a. techniek en de zorg) al gevoeld. Het zal een flinke uitdaging zijn om de oudere werknemers te vervangen. Het belang van bedrijven en instellingen om extra te investeren in personeel wordt groter: zonder mensen geen productie. Er is een landelijke tendens van decentralisatie van taken in het sociale zekerheidsrecht naar gemeenten. Op dit moment is het onduidelijk hoe dit zich zal ontwikkelen. Dat het gevolgen heeft voor de arbeidsmarkt is wel zo goed als zeker. Ook de rol van de gemeenten op dit beleidsterrein zal groter worden. Al met al zullen deze veranderingen vragen om een regionale afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Een verhoging van de arbeidsparticipatie en/of arbeidsproductiviteit (door middel van innovatie) zijn mogelijkheden om deze uitdagingen tegemoet te treden.

2.4

Klimatologische trends en aandacht voor duurzaamheid

Het klimaat verandert, de aarde warmt op, mede door menselijke activiteiten, zoals onder meer het gebruik van fossiele brandstoffen en diverse industriële en agrarische activiteiten. Door de mondiale bevolkingsgroei en de ontwikkeling van de opkomende economieën (de zogenaamde BRIC(S) landen en Next 11-landen5), neemt de wereldwijde vraag naar energie alleen maar toe. Fossiele brandstoffen worden daardoor duurder en zullen uiteindelijk uitgeput raken. Bovendien maakt het gebruik van fossiele brandstoffen ons afhankelijk van politiek onstabiele landen. Niet alleen fossiele brandstoffen, maar ook andere grondstoffen worden schaarser op de wereldmarkt en daardoor duurder.

4

In Fryslân wonen ongeveer 650.000 mensen. Dit aantal is de afgelopen jaren licht gegroeid, maar deze beperkte groei zal in de komende jaren omslaan in krimp. De krimp zal zich vooral voordoen in de plattelandsgemeenten. De totale beroepsbevolking van Fryslân telt ongeveer 300.000 personen. De beroepsbevolking daalt in omvang en deze daling zal in de komende jaren gestaag doorzetten. 5

BRIC(S) is de afkorting voor Brazilië, Rusland, India en China. Deze benaming voor deze 4 BRIC landen samen werd in 2001 voor het eerst genoemd door de Amerikaanse investeringsbank Goldman Sachs. Deze bank is ervan overtuigd dat de BRIC landen zich in 2050 zo ontwikkeld hebben dat ze in de top 4 van meest dominerende economische wereldmachten staan. De S is later toegevoegd en staat voor South - Africa. De N-11 (of 'Next Eleven') zijn elf landen - Bangladesh, Egypte, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan, Filippijnen, Zuid-Korea, Turkije en Vietnam - die door Goldman Sachs investeringsbank in 2005 zijn gekenmerkt als hebbend een grote kans om, samen met de BRIC's, 's werelds grootste economieën van de 21ste eeuw te worden.

14


Bedrijven zien de laatste jaren steeds meer aanleiding voor een verduurzaming van hun producten en productieprocessen. Dit wordt enerzijds ingegeven door stijgende grondstofprijzen, maar anderzijds ook door de toenemende vraag van consumenten naar duurzaam geproduceerde producten (fairtrade, biologisch, etc.). Er is ook een trend zichtbaar die haaks staat op de trend van globalisering: mensen krijgen meer aandacht voor hun eigen fysieke en sociale omgeving. De toenemende aandacht voor duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen uit zich in ketenbeheer, een verantwoord grondstoffenbeheer, een efficiënter gebruik van energie, energiebesparing en het opwekken en gebruiken van duurzame energie. Als antwoord op bovenstaande tendensen is er de laatste jaren een sterke ontwikkeling zichtbaar richting een ‘biobased economy’6. Het streven naar een ‘biobased economy’ zien we niet alleen terug in allerhande notities van overheden en onderzoeksinstituten, maar ook in de bedrijfsvoering van verschillende bedrijven en sectoren. Ook in Fryslân geven bedrijven hier actief invulling, aan waaronder FrieslandCampina, Philips Drachten, Ecostyle, E Kwadraat, en het consortium Grassa!. De Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland (NOM) heeft het enthousiasme voor een ‘biobased economy’ in het noordelijke bedrijfsleven vertaald in een Roadmap biobased economy Noord-Nederland. Daarnaast is onze provincie, samen met Groningen en Drenthe en enkele bedrijven actief in het netwerk Aanjagers van de biobased society.

2.5

Beleidsontwikkelingen in Den Haag en Brussel

De decentralisatie van rijkstaken en bevoegdheden naar lagere overheden zet zich door op verschillende beleidsterreinen, zo ook op het terrein van het regionaal economisch beleid. In het geval van decentralisatie van het regionaal economisch beleid, gaat dit ook gepaard met minder middelen7. Er is op nationaal niveau een nieuw topsectorenbeleid ontwikkeld, gekoppeld aan middelen die niet regionaal worden toebedeeld. De Topsectoren zijn primair nationaal opgezet en draaien om samenwerking tussen het bedrijfsleven en kennisinstellingen. Het gaat om de sectoren logistiek, life sciences, hightech, creatieve industrie, energie, water, chemie, tuinbouw en agrofood. Biobased economy is aangewezen als doorsnijdend thema. Het Rijk stelt voor de uitvoering van het topsectorenbeleid - beperkt - middelen beschikbaar, maar het grootste deel van de budgetten moet worden opgebracht door bedrijven en kennisinstellingen zelf. Zowel in Den Haag als Brussel ontwikkelt zich de trend om minder met subsidies te werken en meer met risicodragende stimulansen (bijvoorbeeld revolverende fondsen). Dit vraagt om een specifieke expertise en samenwerking met andere regionale partners. Het EU-beleid en de EUprogramma’s zijn van groot belang voor de Friese economie, en dus ook van groot belang voor de financiering van projecten. De nieuwe EU periode, van 2014 tot 2020, zal in het teken staan van de Europa 2020 strategie. Europa 2020 is de groeistrategie van de EU (zie kader). Hoofddoelstelling van de strategie is om in de EU een slimme, duurzame en inclusieve (groei voor iedereen) economie te realiseren in een snel veranderende wereld. Dit betekent dat de EU en de landen en regio’s binnen de EU samen moeten werken aan meer werkgelegenheid, hogere productiviteit en meer sociale samenhang. De Europa 2020 strategie wordt vanaf 2014 operationeel. 6

De tendens van het vervangen van een ‘op olie gebaseerde grondstoffen economie’ naar een op biomassa gebaseerde grondstoffen economie, ook wel een biobased economy genoemd. Zowel op Europees (Europa 2020), Rijks- (SER-advies, Topsectorenbeleid) als regionaal (SER Noord-advies, Roadmap biobased economy van de NOM) niveau wordt het realiseren van een biobased economy gezien als een zeer kansrijk toekomstperspectief gezien. 7

Tot eind 2010 konden we als Fryslân - tezamen met de provincies Drenthe en Groningen- profiteren van het economisch programma Pieken in de Delta / Koers Noord. Hier is geen vervolg op gekomen.

15


Kort gezegd zijn de belangrijkste Brusselse beleidstendensen: - Europese Agenda staat voorop, aansluiting bij 2020 doelen (innovatie) is noodzaak om nog in aanmerking te komen voor Brussels beleid en middelen; - afbouw van de landbouwsubsidies; - een verschuiving van middelen van rijke naar arme lidstaten; - een verschuiving van middelen van landbouw en cohesie naar innovatie en onderzoek; - integrale benadering van beleid en middelen (slimme, groene en duurzame groei).

De Europa 2020 strategie Op basis van het Europese Verdrag (zgn. verdrag van Lissabon) moet Europees beleid bijdragen aan economische, sociale en territoriale cohesie. Europa 2020 is de groeistrategie van de EU (eind 2010 gelanceerd door de Europese Raad). De EU moet een slimme, duurzame en inclusieve economie worden in een snel veranderende wereld. Dit betekent dat de EU en de EUlanden samen moeten werken aan meer werkgelegenheid, hogere productiviteit en meer sociale samenhang. De EU heeft vijf ambitieuze doelstellingen vastgesteld, voor werkgelegenheid, innovatie, onderwijs, sociale samenhang en klimaat/energie, die ze tegen 2020 wil bereiken. Ieder EU-land bepaalt zijn nationale doelstellingen op elk van deze gebieden. Concrete maatregelen op EU- en nationaal niveau onderbouwen de strategie. De kwantitatieve doelstellingen zijn: • 75% van de bevolking tussen 20-64 jaar moet werk hebben; • 3% van het EU-BBP moet worden geïnvesteerd in Onderzoek &Ontwikkeling • de "20/20/20"-klimaat- en energiedoelstellingen8 moeten worden gehaald; • het percentage voortijdige schoolverlaters moet lager zijn dan 10% en minstens 40% van de jongere generatie moet een titel of hoger-onderwijsdiploma hebben; • het aantal mensen voor wie armoede dreigt moet met 20 miljoen dalen. De inhoud van de EU 2020 strategie vertaalt zich in de nieuwe Europese begroting vanaf 2014. De belangrijkste bestanddelen van de Europese begroting zijn de structuurfondsen en het gemeenschappelijk landbouwbeleid. In 2009 verschenen de eerste voorstellen van de Europese Commissie. In de periode november 2011 en januari 2012 zijn de nieuwe wetgevende kaders voor de verschillende fondsen verschenen.

8

20-20-20: 0% emissiereductie t.o.v. 1990, 20% meer gebruik van duurzame energie en 20% stijging van de energieefficiëntie.

16


3.

Economisch profielschets

Voor het maken van keuzes is het goed om naast de trends en ontwikkelingen, ook een beeld te hebben van de huidige stand van de Friese economie. Over de werkgelegenheid in Fryslân brengen wij jaarlijks het rapport Wurkgelegenheid Fryslân uit. Voor een uitgebreid overzicht per sector verwijzen wij dan ook graag naar dit rapport. In tabel 1 is een aantal economische kerngegevens op een rijtje gezet.

3.1

Sectorstructuur

De Friese economie is de laatste twintig jaar veelzijdiger, robuuster en minder grillig geworden. Achterstanden in werkgelegenheid, opleidingsniveau en arbeidsparticipatie zijn flink ingelopen. De van oudsher sterke sectoren als de landbouw, de maak- en voedingsmiddelenindustrie blijven belangrijk voor onze economie. Andere belangrijke sectoren van de economie van Fryslân zijn de zakelijke en financiële dienstverlening, de gezondheidszorg, de bouw en het toerisme. In Fryslân zijn slechts enkele beeldbepalende multinationaal opererende bedrijven. Fryslân speelt geen uitgesproken rol in de economie van de ‘high tech en haute finance’. De Friese bijdrage aan de nationale economie is al jaren constant en met een aandeel van 3,2% bescheiden van omvang. Onze provincie kent veel MKB-bedrijven9, met een nadruk op het kleinbedrijf. Het MKB voorziet in Fryslân in de meeste arbeidsplaatsen. Het MKB vormt daarmee een belangrijke schakel in onze economische structuur. Het Friese MKB heeft een zeer ondernemend karakter. De focus ligt echter niet altijd op groei, maar soms ook op continuïteit van het bedrijf. Rijksdiensten in Fryslân In Fryslân zijn verschillende rijksdiensten gevestigd waar ook veel werkgelegenheid mee is gemoeid. Grootste werkgevers in Fryslân zijn het Centraal Justitieel Incasso Bureau Leeuwarden (1.133 banen10), de Vliegbasis Leeuwarden (1.070 banen) en de gerechtelijke dienst (Arrondissementsparket/rechtbank/OM/reclassering, 692 banen).

3.2

Arbeidsmarkt

Tot 2008 groeide het aantal banen in Fryslân. Als gevolg van de wereldwijde economische crisis nam het aantal banen in bijna alle sectoren in 2010 af. In 2011 was er sprake van een kleine groei van het totaal aantal banen in de provincie. De gevolgen van de crisis zijn in een aantal sectoren extra voelbaar: binnen de bouw, de industrie en de financiële dienstverlening zijn veel banen verloren gegaan. In 2012 wordt een verdere stijging van de werkloosheid verwacht in alle provincies. Landelijk wordt een werkloosheidspercentage van 6,3% verwacht. In onze provincie is doorgaans de werkloosheid iets hoger dan het Nederlandse gemiddelde. Ook in 2012 zal dit met een verwachte werkloosheid van 6,6% het geval zijn. Toch presteert Fryslân binnen het Noorden relatief goed. De werkloosheid zal hier weliswaar oplopen maar de andere twee provincies laten naar verwachting hogere werkloosheidscijfers zien. Binnen Fryslân kende Leeuwarden in 2011 de sterkste stijging van het aantal werklozen met maar liefst 39% ten opzichte van 2010 (in 2011 ca. 5200 werklozen).

9

In de provincie Fryslân valt ruim 90% van het totale bedrijfsleven onder het midden- en kleinbedrijf. Voor al de genoemde aantallen banen geldt dat het banen betreffen van15 uur per week of meer, jaar 2011

10

17


Hoewel de werkloosheid oploopt, zijn er tegelijkertijd ook vacatures die niet opgevuld raken. Er is dus sprake van een mismatch op de arbeidsmarkt. Er is voornamelijk een tekort aan technisch geschoold personeel. Dit wordt mede veroorzaakt door de geringe belangstelling van jongeren om een techniekopleiding te volgen. Overigens is er ook een landelijke tendens gaande van een terugloop van jongeren in technisch onderwijs. Verder zien we in Fryslân de laatste jaren ook een werkloosheidstijging in de zorg, de detailhandel en de horeca.

3.3

Kennis- en innovatieklimaat

Investeren in kennis heeft een positief effect op de economische ontwikkeling. Kennis wordt in belangrijke mate ge(re)produceerd in onderwijs en onderzoek. Investeren in onderwijs en onderzoek komt daarom de economische groei ten goede. Daarbij geldt dat met name ook de kwaliteit van onderwijs die groei beïnvloedt: een hogere kwaliteit leidt tot een hogere economische groei. Naast de (re)productie van kennis gaat het ook om goed kennistoepassing. Uit onderzoeken naar het innovatieklimaat in Nederland blijkt dat Fryslân niet voorop loopt. In een dunner bevolkte regio als Fryslân zijn de condities waarbinnen innovaties tot stand komen minder aanwezig. Bovendien ligt het opleidingsniveau van de Friese beroepsbevolking onder het Nederlandse gemiddelde, ligt de kennisintensiteit binnen de productiestructuur op een lager niveau, zijn er relatief weinig creatieve banen en zijn de totale R&D investeringen bescheiden, te weten 1,3% van het landelijk totaal. Daar staat wel tegenover dat meer dan 40% van de totale private investeringen in R&D in Noord Nederland plaats vindt in Fryslân. Fryslân heeft echter wel degelijk de potentie om zich te ontwikkelen tot een vooraanstaande kennisintensieve regio. Zo kent het HBO in Fryslân een ruim aanbod aan opleidingen. Te noemen zijn de Stenden Hogeschool, de Noordelijke Hogeschool, Van Hall Larenstein en de Academie voor Popcultuur (Hanze Hogeschool). In totaal gaat het om bijna 20.000 studenten. Ook het MBO is in onze provincie goed vertegenwoordigd met de Friesche Poort, het Friesland College en AOC Friesland. In 2011 hebben Provinciale Staten van Fryslân en de gemeenteraad van de gemeente Leeuwarden besloten de University Campus Fryslân (UCF) te realiseren. De UCF is geen opmaat naar een nieuwe universiteit, maar het is een academische netwerkorganisatie. Dit is een relatief nieuwe organisatievorm die in de Friese context het beste omschreven kan worden als een verzameling van zelfstandige kennisinstellingen met onderwijsen onderzoeksactiviteiten in Fryslân. Ze bundelen, ieder met een eigen profiel en koers, op onderdelen hun krachten om in nauwe samenwerking met overheden, het Friese bedrijfsleven en andere betrokkenen een versterkt en vitaal kennisklimaat rond de Fryske Hotspots te realiseren. Kennisontwikkeling, -overdracht en -toepassing is daarbij het credo. Een belangrijk kenniscentrum voor Fryslân is de Dairy Campus. Dit is het nieuwe internationale kenniscentrum van en voor de hele Nederlandse zuivelsector waarin bedrijven, kennisinstellingen en overheden samenwerken aan onderzoek, innovatie, educatie, kennisverspreiding, praktijktraining en demonstratie. De Dairy Campus Leeuwarden is het topinstituut voor de hele zuivelketen en versterkt de internationale marktpositie van de Nederlandse zuivelsector. Dit kenniscentrum bouwt voort op de internationale sterktes die onze provincie al vele decennia heeft. In Fryslân is een kennisinfrastructuur opgebouwd op het gebied van watertechnologie. In het nationale toptechnologisch instituut Wetsus ontwikkelen ruim 90 internationale bedrijven (zowel multinationals als regionale MKB-bedrijven) en 15 Europese universiteiten innovatieve, 18


duurzame watertechnologieën. Wetsus start in 2012 met een universitaire researchopleiding (masters) watertechnologie onder de vlag van de UCF. De Ministeries van Onderwijs en Wetenschappen (O&W) en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) hebben NHL Hogeschool en Hogeschool van Hall Larenstein aangewezen als het nationale Centre of Expertise Watertechnology (CEW). Het CEW richt zich samen met bedrijven op toegepast onderzoek in de watertechnologie en levert daarmee een belangrijke bijdrage aan innovaties in het bedrijfsleven. Het CEW werkt tevens aan een complete leerlijn Water Technology met praktijkgericht onderwijs op alle niveaus. Het innovatiecluster in Drachten biedt het Friese MKB grote kansen. Hier zijn meer dan 800 R&D banen en deze bedrijven zijn goed voor meer dan 40% van de Noord-Nederlandse R&D inspanningen. Tussen de provincie en Philips zijn inmiddels contacten om de samenwerking met het noordelijke MKB en kennisinstellingen als Wetsus, NHL en RUG te versterken. Doel hiervan is samen te werken bij innovatieve ontwikkelingen. Het innovatieve klimaat in Fryslân kan hiermee op een hoger niveau worden gebracht. Een andere broedplaats voor innovatie betreft het sportcluster in Heerenveen met onder meer het Innosportlab. Dit is een test -en onderzoeksfaciliteit van InnoSportNL, waar bedrijfsleven en kennisinstellingen werken aan baanbrekende uitkomsten. Het sportcluster in Heerenveen richt zich op onderwijs, gezondheid en sport en is een stimulans voor de regionale economie. De ontwikkeling van het Innosportlab in combinatie met de vernieuwbouw van Thialf dragen bij aan de Friese ambitie om Thialf tot de wereldtop te laten blijven behoren. Onlangs is ook European Tourism Futures Institute (ETFI) in Leeuwarden gevestigd dat scenarioplanning verricht voor de ontwikkeling van innovatieve toeristische bedrijvigheid. Andere onderzoeksinstituten in Fryslân betreffen de Fryske Akademy, de Waddenacademie en het Centre for Marine Policy. Ook vanuit deze instituten kan de kennispositie van onze provincie verder worden uitgebouwd.

3.4

De positie van de vier grote gemeenten

Binnen Fryslân zijn er verschillen in bedrijvigheid. Vanuit een ruimtelijk-economische optiek kan Fryslân verdeeld worden in aan de ene kant de vier grote gemeenten Leeuwarden, Heerenveen, Smallingerland en Sudwest-Fryslân (de F4) en aan de andere kant de meer op het platteland georiënteerde gemeenten, waar de landbouw en de industrie relatief goed vertegenwoordigd zijn. De dienstensector neemt in de plattelandsgemeenten een kleiner aandeel in. Ook zien we dat juist de toeristische sector voor de meer perifeer gelegen gebieden van Fryslân van groot belang is en een motor voor werkgelegenheid en bestedingen. De F4 geven in hun rapport over het belang van de F4 voor Fryslân het volgende aan: • De F4 hebben een groot en toenemend economisch gewicht binnen de provincie. Opgeteld zijn zij goed voor meer dan 60%van de Friese werkgelegenheid en twee derde van het bruto regionaal product. • Binnen de F4 zijn vooral de financiële instellingen, het onderwijs en de zorg goed vertegenwoordigd. • Twee derde van de ‘hightech’ banen zijn in de F4 te vinden. Het gaat dan vooral om de automotive en de productie van elektrische apparatuur. • De innovatiekracht van Fryslân is grotendeels in de F4 gevestigd. • Er bestaat een duidelijke verwevenheid tussen de F4 onderling en het omliggende platteland

19


•

Elke gemeente heeft een duidelijk en onderscheidend economische profiel. De profielen vullen elkaar goed aan en kunnen daarmee als basis dienen voor de onderlinge samenwerking en positionering. De profielen zijn:

Leeuwarden: Een sterke nadruk op de zakelijke en financiële diensten, een concentratie van onderwijsinstellingen en rijksdiensten en een omvangrijke zorgsector. Leeuwarden is de Nederlandse hoofdstad voor watertechnologie en heeft een sterk ontwikkelde en geprofileerde foodsector. Heerenveen: Innovatief maakprofiel, met sterke vertegenwoordiging van handel, transport en logistiek, waarbij sport en healthy lifestyle een beeldbepalende en kansrijke tak van bedrijvigheid is. Smallingerland: Innovatief maakprofiel, met sterke vertegenwoordiging van handel, transport en logistiek, met goede papieren als het gaat om het vervullen van een innovatieve ontwikkelfunctie (innovatiecluster rondom Philips). Súdwest Fryslân: Heeft een grote maak- en handelscomponent. Daarnaast wordt het economisch profiel van deze gemeente gekenmerkt door water (toerisme en recreatie, sport, riool- en waterzuiveringstechnologie en scheepsbouw), door de vrijetijdseconomie en wellness .

Tabel 1

Regionaal economische kerngegevens

Economische groei (%) Fryslân Noord-Nederland Nederland Werkloosheid (%) Fryslân Noord-Nederland Nederland Werkgelegenheidsgroei (%) Fryslân Groningen Drenthe Nederland BRP per inwoner Fryslân Groningen Drenthe Nederland Netto arbeidsparticipatie** Fryslân Noord-Nederland Nederland Aandeel Fryslân in, % Landelijk BBP Aantal vestigingen Verrichte R&D uitgaven

2002 -1,6 0,7 0,1 2002 4,7 5,5 4,1

2001 22.952 25.121 20.975 27.903 2001 61,1 60,5 64,2 2001 3,2

2005 2,2 0,5 2,0 2005 7,3 8,3 6,5 2002- 2009 5,9 2,3 3,7 5,0

2005 62,1 60,2 63,7 2005 3,2 1,2

2009 -3,1 -4,0 -3,9 2009 5,3 6,0 4,8 2009 0,2 2,9 -1,6 0,0

2010 0,8 1,7 1,8 2010 6,0 6,3 5,4 2010 -1,2 -0,1 -1,0 -1,0

2011 1,1*

2012 -0,3*

1,4* 2011 5,2 6,2 5,4 2011 0,4 0,5 -1,7 0,1 2011 28.093 33.719 27.100 35.569

0,0* 2012 6,6* 6,3*

Groei 30% 34% 29% 30%

2010 65,5 64,4 67,1 2009 3,2 3,8 1,3

2012 3,8

Bron: CBS Statline, provinciaal werkgelegenheidsregister. * ramingen ING economisch bureau ** de netto participatiegraad wordt berekend door de werkzame beroepsbevolking te delen door de totale bevolking.

20


4.

Onze visie, rol en instrumenten

4.1

Fryslân is oars as oars

Fryslân is in vele opzichten een unieke en prachtige provincie. Het groene en waterrijke landschap met daarin kenmerkende dorpen en sterke steden en een rijke cultuurhistorie, is herkenbaar uit duizenden. De natuurlijke en landschappelijke waarden zijn van nationale en internationale betekenis, de Waddenzee met de eilanden voorop. Het fysieke leefmilieu is relatief schoon. En in Fryslân is het op de meeste plaatsen ’s nachts nog écht donker. Fryslân kent een ondernemend midden- en kleinbedrijf en een goed ontwikkelde landbouw waarin respect voor de natuur centraal staat. In Fryslân geeft de natuur al eeuwen richting aan de economische ontwikkeling, en niet andersom. Fryslân onderscheidt zich ook met een eigen taal en cultuur en een sterke sociale cohesie. De gemeenschapszin onder Friezen is groot. Een mooi voorbeeld daarvan zagen we begin 2012 toen er sprake leek te kunnen zijn van een Elfstedentocht: honderden mensen sloegen spontaan aan het vegen om de kans op ‘de tocht’ te vergroten (het ’Balk-effect’). Friezen voorzien als het even kan zelf in hun behoeften. Ze hebben daarom een voorkeur voor lokale, decentrale oplossingen en ontwikkelen deze oplossingen graag ‘van onderop’. Ze richten zich daarbij, wereldburgers als ze zijn, wel op oplossingen voor problemen die op mondiale schaal spelen. Fryslân is, met andere woorden, ‘oars as oars’. En dat willen we graag zo houden! We zijn trots op onze kwaliteiten. In Fryslân is het uitzonderlijk goed wonen, werken en recreëren. Onze kwaliteiten vormen een belangrijk visitekaartje en een basis voor een verdere duurzame economische ontwikkeling van Fryslân. We zetten daarom vol in op het behouden, versterken én benutten ervan. Vanuit onze kwaliteiten spelen we in op de trends en ontwikkelingen die zich voordoen in Fryslân en in de wereld om ons heen.

4.2

Algemene doelstelling en strategische uitgangspunten

Met ons economisch beleid streven we welzijn en welvaart na voor de hele Friese samenleving. We leveren een bijdrage aan het versterken van de economische structuur en streven daarbij naar het vergroten van de werkgelegenheid. Gegeven de mogelijkheden die we als provincie hebben, doen we dat vanuit onderstaande doelstelling: Een duurzame economische ontwikkeling van Fryslân, op een Frysk eigen wijze, waarbij we nadrukkelijk inzetten op een transitie naar een op kennis en innovatie gebaseerde economie waarin ondernemers, onderwijsen onderzoekinstellingen, en overheden talenten volop benutten en nieuwe waarde creëren in sterke, grensverleggende netwerken. Deze doelstelling kent drie belangrijke uitgangspunten van ons economisch beleid: duurzaamheid, kennis en innovatie, en netwerken. We lichten deze uitgangspunten in de volgende paragrafen nader toe. 4.2.1 Duurzaamheid: naar een ‘biobased economy’ Wij zijn ons bewust van mondiale problemen als de schaarste van grondstoffen, de klimaatproblematiek en het niet sluiten van grondstofstromen. We kiezen daarom voor een duurzame economie. We zijn ervan overtuigd dat, wanneer we onze kwaliteiten inzetten voor het leveren van een bijdrage aan het oplossen van deze mondiale problemen, dat ook volop kansen 21


biedt voor Fryslân. Het trekt talent naar Fryslân (en houdt talent vast), verbetert het onderwijsen ondernemersklimaat en trekt nieuwe bedrijvigheid aan. Tegelijkertijd versterkt het de kwaliteiten die Fryslân zo uniek maken. We delen het enthousiasme van een groot aantal Friese bedrijven en instellingen over de potentie van het concept ‘biobased economy’. We zetten daarom in op het realiseren van een ‘biobased economy’ om daarmee invulling te geven aan een duurzame economie. Het concept verbindt verschillende gesignaleerde trends en ontwikkelingen aan specifieke kwaliteiten van Fryslân. In ons streven naar een ‘biobased economy’ speelt het stimuleren van integraal ketenbeheer, duurzaam grondstoffenbeheer, en een duurzame energievoorziening, een belangrijke rol. Een ‘biobased economy’ biedt kansen voor vele regio’s, maar in het bijzonder voor Fryslân: in Fryslân zijn de agro-, de food-, de watertechnologie-, de energiesector en de maakindustrie, sectoren die voor een biobased economy zeer relevant zijn, sterk ontwikkeld. Met de Dairy Campus, Van Hall Larenstein en Wetsus beschikken we bovendien ook over een sterke relevante kennispositie. En ten slotte sluit de verschuiving van grootschalige chemische processen naar kleinschaligere meer natuurlijke processen, uitstekend aan bij onze voorkeur voor zelfvoorziening. Dit biedt kansen om ons te onderscheiden met zelfstandige, lokale oplossingen voor globale problemen. We beschouwen ‘biobased economy’ in een brede zin: we zien het Friese landschap niet alleen als leverancier van biomassa en groene grondstoffen, maar ook van biodiversiteit en ruimtelijke kwaliteit. Door in te zetten op een transitie naar een ‘biobased economy’ behouden c.q. versterken we óók de aantrekkingskracht van het Friese landschap en de Friese natuur en omgevingskwaliteit. Deze aantrekkingskracht is op zijn beurt een belangrijke drager van de recreatie- en toerismesector, en ook van een op gezondheid en sport gerichte zorgsector. Zeker als deze ook wordt verbonden aan de voedingssector. We realiseren ons dat een werkelijke transitie naar een ‘biobased economy’ een ingrijpende verandering van de maatschappij vereist. We bevorderen daarom niet alleen de ontwikkeling van kennis en innovaties ten aanzien van de technische aspecten, maar nadrukkelijk ook de sociaal-maatschappelijke aspecten van een ‘biobased economy’. Het gaat daarbij om zaken als maatschappelijke acceptatie (vermaatschappelijking), begrip en gedragsverandering. We doen dit voor een belangrijk deel vanuit andere beleidsvelden, waaronder het milieubeleid (spoor 3 van het Frysk Miljeuplan 2011-2014). Van een werkelijke ‘biobased economy’ kan naar onze overtuiging pas sprake zijn als deze deel uitmaakt van een ‘biobased society’. 4.2.2 Kennis en innovatie Door de toenemende concurrentie is de noodzaak tot innovatie toegenomen; innovatie is nodig om meer toegevoegde waarde te creëren op (nieuwe) goederen en diensten. Cruciaal bij innovatie zijn kennis, talentontwikkeling, ondernemerschap en goed onderwijs. We streven daarom naar een kenniseconomie. Wij willen initiatieven stimuleren die de kenniseconomie ten goede komen. We richten ons daarbij met name op de sectoren waarin Fryslân nu ook al sterk is. In een op kennis en innovatie gebaseerde economie draait het overigens beslist niet alleen om fundamenteel wetenschappelijke kennis. Er is juist ook veel behoefte aan kennis en vaardigheden om dit fundamentele onderzoek in de praktijk toe te passen. In dat geval gaat het in hoofdzaak om kennis en vaardigheden op HBO- en MBO-niveau. De uitdaging voor Fryslân is 22


om specifieke kennis toe te voegen aan die specifieke ambachtelijke vaardigheden die in onze provincie goed vertegenwoordigd zijn. Inzetten op een transitie naar een op kennis en innovatie gebaseerde economie biedt dan ook kansen voor het in Fryslân sterk vertegenwoordigde HBO en MBO. Aandachtspunt hierbij is de teruglopende interesse van jongeren voor de hieraan gerelateerde technische opleidingen. Om deze interesse op peil te brengen en te houden is het nodig om kinderen al op jonge leeftijd kennis te laten maken met technische beroepen, bijvoorbeeld door bedrijfsexcursies voor basisschoolklassen. Een interessant voorbeeld in dit verband is het initiatief dat in de gemeente Het Bildt is genomen (zie kader). Innovatieve aanpak versterking plattelandseconomie Het Bildt In de gemeente Het Bildt komt een onderwijscampus die leerlingen opleidt voor werk in de eigen regio. Met baangarantie. Lokale bedrijven verzorgen delen van het onderwijs, begeleiding en bieden stage- en leerplaatsen. Ondernemers treden op als bedrijfsmentor. Het concept heet Leer- en Werkplein en kent zes leerlijnen: Energie & Duurzaamheid, Natuur & Milieu, Zorg & Welzijn, Recreatie & Toerisme en Landbouw & ICT. Leer- en Werkplein start met twaalf bedrijven uit de gemeente het Bildt en de omliggende gemeenten. Door middel van werkplekoriëntatie, nieuwe leerlijnen, vaste stage-bedrijven en een leer-werkvolgsysteem willen de gemeente, de bedrijven en de ouders bereiken dat er voldoende werkkrachten en baanmogelijkheden blijven in de eigen regio. Het project wordt gedragen door de omliggende gemeenten en de werkgevers in de regio. Ook voor de samenleving als totaal is het van belang om ‘bij de tijd’ te zijn. Een sterke economie heeft een sterke samenleving als fundament. Wij streven daarom naar een breed palet van ontwikkelingsmogelijkheden voor alle Friese burgers waarbij we zowel aandacht geven aan nieuwe technologie (digitalisering) als nieuwe vormen van samenwerking en cocreatie. In die zin investeren we dus in een ‘tûke mienskip’. Door de komst van kenniswerkers neemt de behoefte aan communicatie en mobiliteit sterk toe. ICT zoals internet, biedt technologische middelen om die communicatie te versterken. Wij gaan inspelen op deze toenemende behoefte aan communicatie en mobiliteit. 4.2.3 Grensverleggende netwerken In netwerken maken deelnemers verbinding met elkaar, inspireren ze elkaar en komen ze gezamenlijk tot vernieuwing. Dit geldt in het bijzonder als relaties worden gelegd tussen verschillende netwerken. We vinden de aanwezigheid van sterke netwerken waarin de vier o’s (ondernemers, onderwijsen onderzoeksinstellingen, en overheden) nieuwe waarde creëren, van cruciaal belang voor een verdere economische ontwikkeling van Fryslân. We hebben daarbij netwerken voor ogen die de geografische grenzen van onze provincie soms ver overschrijden, maar streven er naar dat een aantal belangrijke knooppunten van deze netwerken in Fryslân gesitueerd zijn. We richten ons daarom op de vorming c.q. de versterking van netwerken die in meerdere opzichten grensverleggend zijn: • Netwerken die verschillende sectoren aan elkaar verbinden, m.a.w. cross-sectoraal van karakter zijn. • Netwerken die provincie- en/of landsgrenzen overschrijden. We willen ons op Europees niveau meer manifesteren en de kansen die daaruit voortvloeien benutten om interregionale 23


Europese samenwerkingen aan te gaan. Vanuit de overtuiging dat je van elkaar kunt leren, willen we graag kennis en ervaringen uitwisselen met andere regio’s (benchlearning). Netwerken waarin deelnemers vanuit concrete vraagstukken gezamenlijk werken aan de ontwikkeling van nieuwe innovaties (co-creatie). Dit vereist van alle deelnemers een open houding en de bereidheid om informatie en ideeën met elkaar uit te wisselen (open innovatie). Netwerken rondom ‘Fryske hotspots’ die als belangrijk knooppunt in het netwerk functioneren. Met name de thema’s agro-food en watertechnologie lenen zich hiervoor, maar ook combinaties van thema’s zijn denkbaar.

•

•

Vanwege de relatief perifere ligging en dunne bevolkingsdichtheid van onze provincie, is de economie van Fryslân al in belangrijke mate een netwerkeconomie. Zo zijn de vele Friese MKB bedrijven sterk van elkaar afhankelijk. Een prachtige en actuele uiting van de Friese netwerkeconomie is ook de University Campus Fryslân: geen fysieke universiteit, maar een academische netwerkorganisatie die universitair onderwijs en onderzoek naar Fryslân brengt. Ook de Wateralliantie is een mooi voorbeeld van een noordelijk netwerk voor de watertechnologie, dat zich mondiaal richt op de branding van European Water Technology Hub, met als fysieke kern de watercampus in Leeuwarden. Samen met partners als Wetsus verkent de Wateralliantie internationale netwerken om de activiteiten in Fryslân te versterken.

4.3

Provinciale rollen

Met ons economisch beleid willen wij een bijdrage leveren aan het versterken van de economische structuur en het vergroten van de werkgelegenheid en het investeringsniveau. Dat doen we niet vanuit de traditionele rol van regisseur die boven de partijen staat. Wij zien onszelf veeleer als een van de gelijkwaardige spelers in een grote netwerkeconomie. Vanuit die positie initiëren, stimuleren en faciliteren we de vorming van, en deelname in, grensverleggende netwerken om zo innovaties tot stand te brengen. Waar mogelijk nemen we als provinciale overheid actief deel aan deze netwerken en brengen we daar onze kennis en inzet in. Maar we rekenen ook op de inbreng van het MKB en de onderwijsen onderzoekinstellingen. Met hun ondernemerschap, marktinzicht, doorzettingsvermogen en vermogen om kennis te valoriseren, bepalen zij in hoge mate de vitaliteit en het groeivermogen van de regionale economie. Mede gelet op de afspraken die er in het Bestuursakkoord11 zijn gemaakt zien wij voor onszelf de volgende rollen weggelegd: • Het geven van richting met onze beleidsvisie en de daaruit voortvloeiende uitvoeringsprogramma’s. • Het mede in de markt zetten van financieringsinstrumenten voor programma’s en projecten (we overwegen de instelling van een energiefonds en een doefonds – zie paragraaf 4.5). • Het creëren van randvoorwaarden, met name in de ruimtelijk-economische sfeer (Streekplan). • Het stimuleren van het organiserend vermogen, bijvoorbeeld door het realiseren van samenwerkingsverbanden (clustervorming) tussen de vier o’s: ondernemers, onderwijsinstellingen, onderzoeksinstellingen en overheden. En daar, waar mogelijk, actief als gelijkwaardige partner in participeren door de inbreng van kennis, inzet en contacten. • Het uitvoeren van een aantal subsidieprogramma’s, zoals Fryslân Fernijt en het Waddenfonds. • Het verwerven van projecten, en partijen wegwijs maken in het complexe ‘subsidieland’. 11

Bestuursafspraken 2011 – 2015, Rijk, IPO, VNG en UvW

24


Het organiseren en regisseren van lobbyacties om zo de belangen van Fryslân te behartigen. Hierbij valt te denken aan lobbyacties aangaande fondswerving, het verkrijgen van (nieuw) Europees geld, beleidsbeïnvloeding, het verminderen van regeldruk en het behoud van de (rijks)overheidsinstellingen voor de regio. Een podium bieden aan succesvolle samenwerkingsverbanden, innovaties, etc. Het uitvoeren van beleidsevaluatie en -monitoring (inclusief de ontwikkeling van geschikte indicatoren) om inzicht te geven in de mate waarin de gestelde doelen zijn gerealiseerd.

•

• •

In sommige gevallen zijn we als provincie medefinancier van een bepaald project, bijvoorbeeld om bepaalde ontwikkelingen te bevorderen. Daarbij zullen wij de komende jaren steeds de vraag stellen of overheidsbemoeienis in de rede ligt en in hoeverre er een taak is weggelegd voor de rijksoverheid (subsidiariteit)? De noodzaak voor het verlenen van een overheidsbijdrage om het project te kunnen realiseren moet dus aangetoond worden. Bovendien moet er zicht zijn op succes (levensvatbaarheid na subsidieperiode). Of • • • •

we deze rollen de komende tijd waar kunnen maken wordt in belangrijke met bepaald door: De creativiteit die we weten te mobiliseren bij het genereren van nieuwe projecten. De betrokkenheid van en de samenwerking tussen de regionale partijen. De bestuurlijke daadkracht in het stellen van prioriteiten. De beschikbaarheid van (financiële) middelen.

4.4

Samenwerking

Wij realiseren ons dat we onze ambities alleen kunnen realiseren in nauwe samenwerking met onze partners, binnen én buiten Fryslân, waaronder het (Friese) bedrijfsleven, andere overheden, kennisinstellingen, belangenorganisaties en maatschappelijke organisaties. Alleen met een gezamenlijke inzet van alle betrokkenen kunnen we de sterke punten van de Friese economie omzetten in groei. Wij zoomen in op de verschillende samenwerkingsverbanden die van belang zijn voor het afstemmen en het verwezenlijken van de doelen uit deze beleidsvisie. Noordelijke samenwerking Wij werken vanuit onze eigen, Friese beleidsvisie en zullen bij de uitvoering daarvan, waar dat meerwaarde heeft, samen optrekken met de provincies Groningen en Drenthe in het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Hierbij doelen we voornamelijk op de lobby richting Brussel en Den Haag. We zien het SNN als een belangrijk instrument om onze eigen doelen te verwezenlijken en onze regionale positie te ondersteunen. Samenwerkingsverband Platform Internationalisering Noord-Nederland (SPINN) Dit samenwerkingsverband tussen de drie provincies, de vier grote noordelijke gemeenten, de Kamer van Koophandel Noord Nederland, de noordelijke kennisinstellingen, ROC’s en SNN Nordconnect is gericht op met name kennisuitwisseling en afstemming op het internationale terrein. Onderdeel van het SPINN is het delen van de internationale agenda’s, ook vanuit de nationale reisagenda van het ministerie van EL&I. Grensoverschrijdende samenwerking Economisch beleid kan net als elk ander beleidsterrein niet los worden gezien van de internationale context. Dat geldt ook voor de beleidsprioriteiten die we in het volgende hoofdstuk beschrijven. De hoofddoelstelling van internationalisering12 is het versterken van het eigen 12

Voor een uitgebreide visie op Fryslân en de wereld (en andersom) verwijzen we u naar de Nota internationale contacten.

25


beleid, kennisuitwisseling en het delen van kennis met anderen. Internationalisering is daarmee een middel of instrument om de verschillende beleidsdoelen die de provincie zich stelt te bereiken of te versterken. De vensters staan open, wij delen kennis, we zijn bereid te leren van anderen en hebben oog voor de wereld om ons heen. We zijn betrokken bij de wereld binnen en buiten Fryslân en Nederland en zijn ons bewust van ons wereldburgerschap; wat wij doen kan gevolgen hebben in de rest van de wereld. De internationale samenwerking binnen het economisch speelveld heeft onze continue aandacht. Vaak is interregionale samenwerking ook nodig om toegang te krijgen tot Europese fondsen. Een van de pijlers van de Europa 2020-strategie is het vormen van innovatiepartnerschappen, bestaande uit regio’s en stakeholders die elkaar aanvullen. Hiermee biedt de Europa 2020 strategie nieuwe kansen en financiële middelen om het Noorden, en dus ook onze provincie, te profileren als een Europese proeftuin voor een grensverleggende, groene, innovatieve economische ontwikkeling. We gaan deze kansen ten volle benutten. Europese samenwerking is daarom één van de pijlers van deze economische beleidsvisie. We intensiveren onze betrokkenheid bij en deelname aan Europese ontwikkelingen en projecten, onder andere door te participeren in internationale consortia. De samenwerking met de Duitse deelstaat Niedersachsen, en in het bijzonder het Noordelijke deel ervan (Weser-Ems gebied), neemt een bijzonder plaats in. Met deze regio werken we niet alleen op projectbasis samen, maar zoeken we ook een bestuurlijke samenwerking. Dit hangt sterk samen met onze eigen regionale economische ontwikkeling. Ondernemersplein Fan Fryslân De provincie heeft in 2011 het initiatief genomen tot het oprichten van het Ondernemersplein Fan Fryslân. Hierin werken partijen als Kamer van Koophandel, NOM, Syntens en provincie samen. Door de krachten te bundelen kan het bedrijfsleven op een effectievere wijze worden gefaciliteerd. In eerste instantie fungeert het Ondernemersplein als loket waar het bedrijfsleven terecht kan met haar vragen. De vier partijen dragen zorg voor beantwoording van de vragen vanuit de eigen backoffice, of door het inschakelen van andere partijen, kennisinstellingen etc. Met ingang van 1 januari 2012 heeft de provincie haar rol van initiatiefnemer van het Ondernemersplein overgedragen aan de Kamer van Koophandel. Dit speelt in op het feit dat de Kamer van Koophandel en Syntens gaan fuseren en verder gaan onder de naamstelling Ondernemersplein (lijn van de minister van EL&I). De provincie blijft actief participeren in het Ondernemersplein als één van de vier partners. Het convenant tussen de vier partijen over de samenwerking in het Ondernemersplein loopt eind 2013 af. Convenanten In Fryslân zijn twee economische kernzones (A7 en Westergo) aangewezen waar (grootschalige) economische bedrijvigheid zich moet concentreren. De zones zijn onder andere bedoeld om het economisch beleid van gemeenten beter op elkaar af te stemmen. De uitvoering van het beleid ligt deels bij een projectbureau: het projectbureau A7Westergozone. De economische kernzones zijn samenwerkingsverbanden van de provincie Fryslân en een negental gemeenten. Doel van de samenwerkingsverbanden is een krachtige impuls te geven aan de economie in de zones en daarmee bij te dragen aan de economie van Noord-Nederland en die van Fryslân in het bijzonder. Hiervoor hebben partijen financiële middelen beschikbaar gesteld en is een projectbureau in het leven geroepen. Het projectbureau ondersteunt ondernemers bij het realiseren van innovatie en duurzame plannen door advies te geven, een financiële bijdrage te leveren en door te verbinden met andere ondernemers of kennisinstellingen. De convenanten van de beide kernzones lopen eind 2013 af. Begin 2012

26


wordt er een evaluatie naar de organisatie van de economische stimulering voor Fryslân (i.c. de economische kernzones) gedaan. Samenwerkingsagenda’s en F4 samenwerking Met de vier grote gemeenten Leeuwarden, Heerenveen, Smallingerland en Súdwest Fryslân (de ‘F4’) zijn samenwerkingsagenda’s afgesloten. Het thema economie neemt hierin een belangrijke plaats in. De samenwerkingsagenda’s zijn gevuld met strategische, majeure projecten met bovenlokale effecten en meerwaarde voor Fryslân. Daarbij is het uitgangspunt dat de grote kernen in Fryslân zich op hun eigen unieke identiteit en economische kracht profileren. De samenwerkingsagenda’s hebben een op uitvoering gericht karakter. In de visie van de F4 op de economie van Fryslân, geven ze aan hoe ze de onderlinge economische samenwerking zien en hoe deze kan worden verbeterd. Streekagenda’s Naast de samenwerkingsagenda’s met de vier grote kernen in Fryslân geven we de komende tijd de streekagenda’s voor de vijf Friese plattelandsregio’s verder gestalte. Hierin willen we samenwerken met de andere overheden en maatschappelijke partners op operationeel niveau. Via de streekagenda’s willen we scherper focussen op het benutten van kansen die gezamenlijk worden gezien, het bundelen van financiële en personele middelen, het verminderen van bestuurlijke en ambtelijke drukte. Het werken met streekagenda’s schept ruimte voor actieve deelname van maatschappelijke partners en voor maatwerk. We streven met de streekagenda’s naar een meerjarige programmering op basis van commitment van meerdere partijen. We streven ernaar om de streekagenda’s begin 2013 gereed te hebben. Samenwerking Noordoost Fryslân De vijf gemeenten in Noordoost Fryslân werken samen met de provincie vanuit de Agenda Netwerk Noordoost aan de sociaal-economische toekomst van de regio. De Agenda Netwerk Noordoost omvat een samenhangend pakket aan bovenlokale maatregelen en activiteiten (aanhakend op de grote infrastructurele werken in Noordoost Fryslân) om de sociaal economische activiteiten in het gebied te innoveren in de periode 2010-2030. De samenwerking is op 26 april jl. officieel bekrachtigd met het tekenen van de regionale afspraken13. Deze unieke samenwerking is een voorbeeld van een grensverleggende netwerk, juist omdat de gemeenten over hun eigen grenzen heen kijken.

4.5

Financiën

In aanvulling op de personele inzet vanuit onze provinciale organisatie, doen we voor de uitvoering van ons economisch beleid een beroep op verschillende financiële bronnen. Het gaat om zowel provinciale, als rijks- en Europese fondsen en budgetten (zie bijlage 1). Daarnaast willen we twee nieuwe financiële instrumenten instellen, te weten het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE) en het Doefonds. Met het Fûns Skjinne Fryske Enerzjy wordt gedacht aan een revolverend, zichzelf in stand houdend fonds. Het fonds heeft tot doel om de productie van duurzame en betaalbare energie te stimuleren.

13

Op donderdag 26 april 2012 tekenden de burgemeesters van de gemeenten Dongeradeel, Dantumadiel, Kollumerland c.a., Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel en de provincie Fryslân de Regionale Afspraken van Netwerk Noordoost. Daarmee bekrachtigden ze hun samenwerking en legden ze vast hoe ze samen werken aan de sociaal economische ontwikkeling van Noordoost Fryslân

27


Het doel van het Doefonds is om innovatieve initiatieven te stimuleren en door te ontwikkelen bijvoorbeeld door middel van leningen, garanties en deelnemingen. Het Doefonds is voornamelijk gericht op initiatieven van het MKB en maatschappelijke organisaties die zich dicht tegen de markt bevinden (ontwikkelfase). Wij werken de opzet en invulling van beide fondsen verder uit en leggen het resultaat separaat ter besluitvorming voor aan Provinciale Staten. Wij zien geen reden meer om een eigenstandig Fries Ontwikkelbedrijf nader uit te werken. We willen eerst aan de slag met een doefonds en het FSFE.

28


5.

Vijf beleidsprioriteiten

Wij geven een nadere invulling aan onze economische visie langs twee sporen: 1. Specifieke structuurversterking door de inzet op vijf prioritaire thema’s. Hierop gaan we in dit hoofdstuk verder in. 2. Randvoorwaardelijk beleid ten behoeve van het versterken van het economische klimaat in algemene zin. Dit komt in hoofdstuk 6 aan de orde.

5.1

Inleiding

In een aantal specifieke thema’s herkennen we een dusdanig belang en potentie voor Fryslân, dat we ze in het bijzonder gaan ondersteunen. Het gaat om de thema’s agro-food, duurzame energie, toerisme en recreatie, watertechnologie, en zorgeconomie. Het zijn stuk voor stuk thema’s met enige massa die gemeenteoverstijgend zijn en aansluiten bij de kwaliteiten van onze provincie. We constateren bovendien dat het ook thema’s zijn die genoemd worden in de visie van de vier grote gemeenten. Ons gerichte stimuleringsbeleid begint niet bij ‘nul’: voor een aantal thema’s zetten wij ons al reeds lange tijd in. Om de potentie binnen elk van de thema’s ten volle te benutten, zoeken we als gelijkwaardige partner de samenwerking met het bedrijfsleven, onderwijsinstellingen, onderzoeksinstituten en medeoverheden. De industriële sector (maakindustrie) is in Fryslân sterk aanwezig. Alhoewel we de maakindustrie niet benoemen als op zichzelf staand thema, erkennen we de essentiële bijdrage die de maakindustrie levert aan de realisatie van onze ambities. Dit geldt ook voor de door)ontwikkeling van de vijf benoemde thema’s. Concreet voorbeeld is de participatie van het bedrijfsleven bij het doorvoeren van innovaties in de watertechnologie- en de foodsector. Zowel kleine als grote high-tech bedrijven uit de maakindustrie werken samen in innovatieve processen. De benoemde vijf thema’s bieden kansen voor de maakindustrie om zich verder te ontwikkelen met als resultaat versterking van de (internationale) concurrentiepositie en daarmee een toename van de werkgelegenheid. In de volgende paragrafen gaan we nader in op de vijf specifieke thema’s die onze beleidsprioriteiten vormen. Voor elk thema geven we aan waarom we het als prioritair thema beschouwen, welke doel we erin nastreven, en wat we als provincie gaan doen. Daarbij besteden we ook aandacht aan de manier waarop de drie uitgangspunten van ons beleid (duurzaamheid, kennis en innovatie, en netwerken) hierin doorwerken.

5.2

Duurzame energie

Analyse en potentie De transitie naar een duurzame energievoorziening gaat, hoewel gehinderd door de recessie, onherroepelijk door. ‘Groene groei’ is mondiaal het enige mogelijke groeiscenario. Fryslân wil daarin een prominente rol spelen, vanuit een zorg voor de leefomgeving, maar ook vanuit het besef dat deze transitie voor de economie enorme kansen biedt. In Noord-Nederland biedt de sector energie momenteel werk aan zo’n 30.000 mensen, met een toegevoegde waarde van ca. 1,5 mlrd euro14. Recent onderzoek wijst uit dat de groei in energiegerelateerde werkgelegenheid

14

Buck Consultants: “Noordelijke agenda Kenniseconomie”, aug. 2011

29


juist in Fryslân het grootst is (thans ruim 2.000 arbeidsplaatsen: 50% groei in 10 jaar versus 21% groei in Noord-Nederland). Ten aanzien van de productie en het gebruik van biogas constateren we dat er veel in ontwikkeling is. Zo lijkt de landbouw steeds meer toe te gaan naar een switch van mestcovergisting naar monovergisting, wat zal resulteren in een veel lagere gasopbrengst. Door nieuwe technieken worden echter ook steeds meer (afval-)materialen vergistbaar, wat de ontwikkeling van industriële vergisters en daarmee Groen Gas Hubs zal bevorderen. Daarnaast zien we dat er steeds meer raakvlakken komen tussen biogasproductie en de ontwikkeling van warmtenetten. We kunnen veel meer doen met het gebruik van restwarmte. De transitie naar een duurzame energievoorziening staat nog maar in de kinderschoenen. Het is voor iedereen nog een zoektocht en kennisontwikkeling is daarbij een absolute voorwaarde. De Friese kennisinstellingen hebben daarbij op een aantal energiethema’s goede startposities, maar deze zullen de komende jaren wel verder moeten worden uitgewerkt. Naast de genoemde productiemethoden zal daarbij met name het onderzoek naar Blue Energy een rol spelen. Maar ook andere cross-overs tussen water en energie zullen een prominente rol spelen. Doel Op deze plaats geven wij een vervolg aan de doelstellingen van het programmaplan Fryslân jout Enerzjy uit 2009. We richten ons de komende periode op de volgende doelstellingen: • Uitgaande van de ‘trias energetica’ blijft energiebesparing ons primaire doel. We houden onverkort vast aan de uitvoering van het 100.000 woningenplan (verduurzaming van 3.000 woningen/jaar). • We blijven sterk inzetten op productie van duurzame energie. Ons doel blijft 50 MW PV (zonnestroom) in 2015 en een vertienvoudiging (500 MW) daarvan in 2025. Deze ambitie is verder uitgewerkt in de uitvoeringsnota Sinnestroom (zie ook onderstaand kader). • We blijven inzetten op de productie en het gebruik van biogas. Wij zijn ervan overtuigd dat de productie van biogas zich de komende jaren sterk zal ontwikkelen en zullen dit blijven ondersteunen. Daarbij is de ambitie van Groen Gas NL (vertienvoudiging op landelijke schaal binnen 4 jaar) onze leidraad. • Samen met o.a. de gemeente Leeuwarden realiseren we in 2015 minimaal drie (rest)warmtesystemen in Fryslân. • Naast zonnestroom en biogas blijft windenergie (offshore en onshore) in Fryslân ook belangrijk zowel als onderdeel van de duurzame energiemix, als voor de werkgelegenheid in de toeleverende- en onderhoudsindustrie. Provinciale Staten hebben een ambitie vastgelegd van een op land geïnstalleerd vermogen van minimaal 400 MW. Deze ambitie wordt verder uitgewerkt in een afzonderlijke Structuurvisie. • Een verdubbeling van de energiegerelateerde werkgelegenheid in Fryslân tot 4000 in 2020. In de uitvoeringsfase van deze nota willen we onze algemene doelstelling ten aanzien van een duurzame energievoorziening nog nader kwantificeren. Ons streven naar een duurzame energievoorziening past naadloos bij ons uitgangspunt van een ‘biobased economy’. In een ‘biobased economy’ is geen plaats voor het gebruik van fossiele brandstoffen, waardoor de inzet van zonnestroom, windenergie en blue energy voor de hand ligt. Het produceren van energie uit biomassa of groene reststromen past in een ‘biobased economy’ als een toepassing met een hogere toegevoegde waarde niet (meer) mogelijk is.

30


Sinnestroom in Fryslân 50 MW zonnestroom en 300 groene mensjaren om dit tussen nu en 2015 te realiseren. Dat zijn onze ambities voor Sinnestroom. In Nederland ligt nu 100 MW aan zonnepanelen. Onze aanpak is met name gericht op kleinverbruikers, zoals burgers en het MKB, maar ook agrariërs. De prijs van een zonnepaneel is de afgelopen jaren sterk gedaald. Daarmee is zonne-energie voor kleinverbruikers een betaalbaar en groen alternatief. Ook richten we ons op grootverbruikers. De ambitie van 50 MW is de eerste stap naar 500 MW in 2020. Zonnestroom is kansrijk. Daarom gaan we tot en met 2015 aan de slag met onze strategie. Die telt zes speerpunten: productmarkt-combinaties, financieringsconstructies, opleiding en certificering, ruimtelijke kwaliteit, lobby, communicatie en voorbeeldfunctie.

Wat gaan we doen? Onze rol in de transitie naar een duurzame energievoorziening willen we vormgeven samen met de andere Energy Valley provincies, maar wel met een duidelijke eigen Friese insteek. We gaan de reikwijdte van het 100.000 woningenplan samen met de markt en andere overheden uitbreiden naar de utiliteitsbouw en publieke gebouwen. Wij zetten ons er voor in om hier samen met gemeenten op korte termijn een concrete doelstelling voor te formuleren en programma’s te ontwikkelen voor de realisatie daarvan. Voor de realisatie van onze doelstelling ten aanzien van zonnestroom, achten we de instelling noodzakelijk van een (revolverende) financiële faciliteit voor burgers en kleine producenten, en aanpassing van landelijke regelgeving met betrekking tot zelflevering. Ten aanzien van biogas blijven we kansrijke innovatieve ontwikkelingen steunen. Groen gas is onlosmakelijk verbonden met Fryslân! Wij geloven in het stimuleren van de productie van duurzame energie door het bevorderen van de vraag. Vanuit die gedachte blijven wij ook duurzame mobiliteit (rijden op groen gas, elektrisch rijden en varen, LNG) bevorderen. Het bieden van een handelingsperspectief aan de burger kan de transitie versnellen. Wij gaan de positie van de Friese kennisinstellingen op het gebied van energie versterken, onder andere met behulp van de Dairy Campus en University Campus Fryslân. Daarmee geven we tevens een goede invulling aan het Noordelijke concept Energy Academy Europe. Om echt meters in de verduurzaming te maken en grotere investeringsprojecten los te trekken is een robuust financieringsinstrument nodig. Wij gaan bekijken of de instelling van een revolverend Energiefonds (Fûns Skjinne Fryske Enerzjy (FSFE)) hier een faciliterende en versterkende rol kan spelen. Een afgezonderd deelfonds zou zich daarbij moeten richten op de eerder genoemde financieringsfaciliteit voor burgers ten behoeve van zaken als isolatie en PV (zonnestroom).

31


5.3

Toerisme en recreatie

Analyse en potentie Voor Fryslân is de sector toerisme en recreatie van grote economische betekenis. Volgens de landelijke standaard - de nieuwe onderzoekssystematiek - is maar liefst 6,6% van de Friese beroepsbevolking direct in deze sector werkzaam. De sector is verantwoordelijk voor 5,5% van het Friese BBP. Tevens worden afgeleide en indirecte effecten teweeggebracht. De totale economische betekenis van de sector recreatie en toerisme wordt geschat op 8,8% van de totale Friese werkgelegenheid. Met name de minder hoog geschoolde beroepsbevolking profiteert hiervan. De sector is van immens belang voor de vitaliteit op het platteland. Vele algemene voorzieningen - zoals supermarkten en toeleveringsbedrijven - danken voor een belangrijk deel hun bestaansrecht aan de uitgaven van de recreant en de toerist. Tweederde van de toeristisch-recreatieve banen is te vinden in de Friese perifere regio’s. Deze sector biedt met betrekking tot krimp perspectief voor creatieve en vernieuwende oplossingen voor het versterken van de leefbaarheid en de attractiviteit van onze provincie. Doel Onze huidige doelstellingen op het gebied van toerisme voor de periode 2000-2015 zijn geformuleerd in de Uitvoeringsagenda 2011-2013 Fryslân Toeristische Topattractie. De doelstellingen luiden als volgt: • een toename van de bezoekersstroom van 15%; • handhaving van het bestedingsniveau boven het nationaal gemiddelde; • minimaal handhaving van het werkgelegenheidsaandeel in de sector recreatie en toerisme; • een kwaliteitsverhoging van de recreatieve voorzieningen. Vanuit het uitvoeringsprogramma Friese Meren 2011-2015 streven wij de volgende doelen na: • een werkgelegenheidsgroei van 30% over de periode 2000-2015; • een bestedingsgroei van 150% per persoon per dag in de watersport in Fryslân; • minimaal behoud van de huidige positie van de Friese Meren ten opzichte van andere watersportgebieden in Nederland. Wat gaan we doen? Wij zetten ons in om te komen tot één centrale informatievoorziening voor toeristen. VVV Fryslân heeft hierin een centrale rol en heeft als kerntaak om de toerist in Fryslân optimaal te informeren en te bedienen over al het moois dat onze provincie te bieden heeft. De missie van Fryslân Marketing is om op basis van haar outside-in marketingstrategie zoveel mogelijk toeristen naar onze provincie te verleiden. Toeristisch en recreatief Fryslân wordt gekenmerkt door het kleinschalige en versnipperde karakter van de bedrijvigheid. Daarom zien wij het als onze rol om goede randvoorwaarden te scheppen voor een sterk organiserend vermogen voor de toeristische sector. We streven derhalve een optimale samenwerking na tussen European Tourism Futures Institute (ETFI), Fryslân Marketing, Marrekrite en VVV Fryslân en nemen daarin een regisserende rol. Wij constateren dat wij op verschillende terreinen werken aan een sterker toeristisch profiel, maar dat er sprake is van fragmentatie binnen onze aansturing. Dat is ook niet vreemd. Recreatie en toerisme is immers verwant aan diverse beleidsvelden, zoals cultuur, natuur, landschap, ruimtelijke kwaliteit en onze regionale marketingpromotiecampagne Fan Fryslân.

32


Binnen het uitvoeringsprogramma 2011-2015 Friese Meren Project leggen wij de nadruk op het verzilveren van de investeringen in de waterinfrastructuur en de watersportvoorzieningen. De programmalijnen zijn: bestedingen aan de wal, mitigatie/ecologie en duurzaamheid. In het uitvoeringsprogramma Topattractie hebben wij de kaders voor de vermarkting van onze “unique selling points” nader uitgewerkt, namelijk: de Elfsteden, Grenzeloos Varen, Wadden en het subprogramma Friese Wouden. Maar ook binnen Plattelandsprojecten, het Streekplan, het Waddenfonds, diverse culturele programma’s, het Ondernemersplein Fan Fryslân en het Meerjarenprogramma Landelijk Gebied streven wij toeristische ambities na. Wij gaan onderzoeken of wij al onze activiteiten kunnen bundelen in een compact programma ‘Gastvrij Fryslân’: één holistische leidraad. Binnen dit programma willen wij koersen op een regisserende en integrale planvorming en sturing op alle toeristische ambities, initiatieven, programma’s, projecten, processen, acties en grootschalige evenementen in Fryslân. Wij gaan na of er voldoende potentie is om het beleidsveld recreatie en toerisme tot een Friese topsector te transformeren. In 2013 leggen wij een plan aan Provinciale Staten voor dat gestoeld is op de 4 P’s: zoveel mogelijk arbeidsplekken (people), vergroten beleefbaarheid van onze natuurwaarden (planet), perspectief voor de markt met ruimte voor slimme verdienmodellen (profit) en optimale samenwerking met strategische partners (partnership). Expliciete aandacht willen wij schenken aan het verbeteren van het innovatieve vermogen in deze sector. Het uitgangspunt hierbij is het verstevigen van ons duurzaam concurrentievoordeel, namelijk behoud en doorontwikkeling van ‘it bêste lân fan ierde’. Niet alleen wij vinden dat, ook de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap (VNC) erkent dat onze natuuren landschapswaarden uniek en het meest en best behouden zijn. Het water en de natuurlijke inrichting van het weidse en gevarieerde landschap vormen het even fraaie, als onmisbare decor voor recreatie en toerisme. Het Friese landschap is in feite de economische drager voor recreatie en toerisme. Dit biedt ruimte voor synergie met andere hiervoor genoemde thema’s, zoals duurzame energie, gezond ouder worden en water(technologie). Onze focus op de realisatie van een ‘biobased economy’ draagt hier in positieve zin aan bij, inclusief het behoud van onze biodiversiteit en de doorontwikkeling van onze ecosysteemdiensten. De huidige tendens van enerzijds decentralisatie van het natuuren landschapsbeleid en anderzijds daling van de beschikbare financiële middelen vraagt om nieuwe beheerconcepten voor onze natuurgebieden en landschapselementen. Wij willen experimenteren met het inschakelen van (recreatie)ondernemers, recreantenorganisaties, bewonersgroepen en natuuren landschapsorganisaties bij de ontwikkeling, het beheer en het onderhoud van onze mooie natuur en ons mooie landschap.

5.4

Watertechnologie

Analyse en potentie De internationale markt voor watertechnologie is groot en aantrekkelijk. Nederland heeft met een totale omzet van 9,7 miljard euro een wereldwijd marktaandeel van 6,2%. Nederland is een wereldspeler als leverancier van technologieën in specifieke niches, waaronder scheidingstechnieken en sensoring. In die niches opereren ook bedrijven uit de Friese watersector, die naar schatting een omzet heeft van 600 miljoen euro en werkgelegenheid biedt aan 3.200 personen (EIM, 2005). In vergelijking met de internationale concurrentie is de Nederlandse watersector gefragmenteerd. Belangrijke aandachtspunten bij de verbetering van de

33


concurrentiepositie zijn de beperkte omvang en mogelijkheden op de thuismarkt, de verkorting van de ‘time-to-market’, samenwerking in de sector, en versterking van focus en branding. Gezien de aanwezige waterkennis en expertise bij een aantal internationaal opererende bedrijven, waterschap, waterbedrijf en kennisinstellingen alsmede gunstige natuurlijke condities (met veel water) heeft de provincie Fryslân in 1998 het initiatief genomen om deze aanbevelingen te operationaliseren en te bouwen aan een cluster watertechnologie. De samenwerking, kennisontwikkeling, verkorting van de time-to-market en branding zijn voortvarend opgepakt en hebben er toe geleid dat watertechnologie in Fryslân in 2007 werd erkend als een economische piek van nationaal belang die een belangrijke bijdrage kan gaan leveren aan de verbetering van de internationale concurrentiepositie. De coördinatie en branding van het watertechnologiecluster wordt sinds 2010 uitgevoerd door de piekenorganisatie Water Alliance. Anno 2012 staat in Leeuwarden het toonaangevende topkennisinstituut Wetsus waarin 90 (inter)nationale bedrijven excellent onderzoek rond watertechnologische thema’s laten uitvoeren door promovendi van 16 internationale universiteiten en kennisinstituten die aan Wetsus zijn verbonden. Rondom Wetsus is een integrale watertechnologiecampus ontstaan, waarin research, know-how, testfaciliteiten, ondernemerschap (ca. 20 bedrijven en instellingen met gezamenlijk 300 kenniswerkers), durfkapitaal, talent en onderwijs fysiek zijn geconcentreerd. In Leeuwarden is het meest geavanceerde drinkwaterlaboratorium (Vitens) van Europa gevestigd. Binnen UCF, hbo en mbo is watertechnologie ook een prioritair thema. Het Rijk heeft het Centre of Expertise voor Watertechnologie toegewezen aan Van Hall Larenstein en NHL. Samen met de aanwezige bedrijven en overheden is daarmee een groot kennispotentieel aanwezig. Het geheel vormt samen een uniek innovatie ecosysteem. Wereldwijd ontstaan waarschijnlijk drie belangrijke centra (hubs) voor watertechnologie, waarvan één in Europa. De nationale watertechnologiepiek in Leeuwarden kan worden uitgebouwd tot dé Europese hub voor watertechnologie. In Fryslân kan door deze focus een stuwende kennisintensieve watersector ontstaan van internationale betekenis, waarvoor de Friese maakindustrie en dienstverlening belangrijke toeleveranciers kunnen worden. Met Europese hub wordt een sterk watertechnologienetwerk bedoeld, waarin meer dan 150 bedrijven en 30 universiteiten en instellingen uit binnen- en buitenland structureel samenwerken aan de ontwikkeling en vermarkting van nieuwe watertechnologie. De intentie is om door samenwerking wereldleider op het gebied van innovatieve watertechnologie te worden. Daarmee worden tevens de maatschappelijke uitdagingen op het gebied van veilig en voldoende water en sanitatie, zoals ook verwoord in de Millenniumdoelen van de Verenigde Naties, in belangrijke mate geadresseerd. De crosssectorale kansen zijn groot in de Europese watertechnologiehub, met name ook naar andere voor het Noorden belangrijke thema’s als energie, sensortechnologie en agro/food. De watertechnologiehub levert daarnaast relevante kennis en innovatie voor een ‘biobased economy’, bijvoorbeeld rondom algenteelt. Maar men kan ook denken aan biologische waterzuiveringstechnologieën, procestechnologie en decentrale opwekkingen van energie. Bij Wetsus werken wetenschappers uit meer dan 40 disciplines. De deelnemende bedrijven komen niet alleen uit de watersector, maar ook uit sectoren die veel water gebruiken, zoals de agro/food, energie en chemie. Met de ontwikkeling van het watertechnologiecluster hebben wij vroegtijdig ingespeeld op thema’s als transitie naar een kenniseconomie en duurzaamheid. Hierdoor sluit ons speerpunt

34


watertechnologie zeer goed aan op het beleid van de rijksoverheid (topsector Water) en Europa (Horizon 2020). Doel Nu in Fryslân de basis is gelegd voor een uniek innovatie ecosysteem zijn onze doelen: • Het uitbouwen van de basis die er nu ligt tot een Europese Watertechnologiehub, met Leeuwarden als fysieke kern. • Het realiseren van de watercampus. • Fryslân als proeftuin voor innovatieve watertechnologie. • Valorisatie van de excellente kennispositie watertechnologie naar meer bedrijvigheid en werkgelegenheid. • Een hoogwaardige watertechnologiesector met 2000 kenniswerkers in 2020 op en rond de Watercampus en een forse toename van werkgelegenheid bij de toeleverende maakindustrie en dienstverlening. Valorisatie watertechnologie In 2009 wilde industriële wasserij de Blinde uit Heerenveen een efficiencyslag in het wasproces behalen via hergebruik van water, energie en zeep(bestanddelen). Watertechnologiebedrijf Wailin uit Leeuwarden en het Van Hall Instituut kwamen met de suggestie om een filterinstallatie met keramische membranen in te zetten voor het hergebruik van het waswater. Voordeel van keramische membranen ten opzichte van (goedkopere) plastic membranen is dat het waswater op hoge temperatuur gefilterd kan worden. Dit procédé was echter nog nergens op de wereld in de praktijk toegepast. Voor deze wereldprimeur is subsidie verkregen via het innovatieprogramma Fryslân Fernyt. Roestvaststaalindustrie Westra BV uit Elahuizen – tot dan toe niet actief in de watersector - werd als apparatenbouwer aan het consortium toegevoegd. Het project is een succes en is na afloop van de subsidie voortgezet en uitgebreid. Voor Westra is dit aanleiding geweest om haar activiteiten in de watersector te intensiveren. Er zijn watertechnologen aangetrokken en de samenwerking met Wafilin is voortgezet. Inmiddels ontwerpt en levert Westra ook machines voor de behandeling van ziekenhuiswater en afvalwater in de voedingsmiddelenindustrie. Door het aanboren van dit nieuwe marktsegment groeit Westra ondanks het ongunstige economische klimaat. De werkgelegenheid is sinds 2009 met 10% toegenomen tot 35 personen en in Elahuizen laat Westra momenteel een derde productiehal bouwen. Wat gaan we doen? BCI heeft in opdracht van IPO en VNG een studie verricht naar clusterontwikkeling in Nederland en de rol van de overheid daarbij. Een cluster kan zich slechts ontwikkelen wanneer het wordt ondersteund door een sterke organisatie, een stevige ambitie en een coherent programma. De regionale en lokale overheden dienen het cluster langdurig in haar hele levenscyclus te ondersteunen. De vorm van ondersteuning verschilt per fase. In de ontwikkelingsfase waarin het watercluster zich bevindt, verandert de leidende rol van de overheid in één meer op afstand, maar de financiële ondersteuning van clusterprogramma’s neemt echter toe. De regionale overheid krijgt dan ook een rol bij de branding en internationale zichtbaarheid van het cluster. • De piekenorganisatie Water Alliance coördineert de samenwerking binnen het cluster en draagt zorg voor de (inter)nationale branding van de Europese watertechnologiehub, Als stakeholder werken wij vanuit eigen formatie mee aan activiteiten onder de vlag van de Water Alliance.

35


•

•

• • •

•

De excellente kennis bij Wetsus is internationaal onderscheidend en essentieel voor de ontwikkeling van het cluster. Wij willen ons inzetten voor een langjarige financiering van Wetsus-onderzoek tot 2020 uit REP, rijksmiddelen en Europese middelen. De ontwikkeling van een cluster vraagt langdurige ondersteuning van de regionale en lokale overheid. Wij willen de valorisatie van de excellente kennispositie naar meer bedrijvigheid en werkgelegenheid langdurig faciliteren. Wij willen ons ervoor inzetten dat de aanwezige budgetten op Europese, nationale, en regionale schaal, goed worden benut door actieve projectverwerving en advisering. Voor het bereiken van de geformuleerde ambities en doelstellingen is samenwerking tussen partijen essentieel. Wij willen de samenwerking in het cluster stimuleren en faciliteren. Een proeftuin voor innovatieve watertechnologie met internationale uitstraling is een belangrijke schakel in de innovatieketen (van kennis naar kassa) én belangrijk voor de profilering en branding als Europese Watertechnologiehub. Wij willen de andere stakeholders in de waterketen (Vitens, Wetterskip en gemeenten) bewegen om gezamenlijk deze proeftuin in Fryslân te realiseren. Wij willen in bestuurlijke (internationale) gremia en in contacten met buitenlandse overheden (potentiële kopers van watertechnologie) een actieve rol spelen in de internationale profilering en branding van de Europese watertechnologiehub.

De ontwikkeling van de Europese Watertechnologiehub vergt een scala aan instrumenten en projecten (zie bijgaand schema).

36


5.5

Voeding en gezondheid

Voordat we ingaan op de volgende twee beleidsprioriteiten, de agrofood en de zorgeconomie, is het goed om eerst het in 2009 opgericht Healthy Ageing Netwerk toe te lichten,. Onze beide beleidsprioriteiten spelen in op de ontwikkelingen die het gezond ouder worden bieden. Healthy Ageing Network Noord-Nederland Healthy Ageing, gezond en actief ouder worden, is één van de grootste uitdagingen van de 21e eeuw. De vergrijzing en daarmee samenhangende toename van chronische ziekten, hogere zorguitgaven en groeiend beslag op de (niet groeiende) beroepsbevolking heeft als belangrijke maatschappelijke uitdaging om te bekijken hoe we langer gezonder kunnen leven, om met minder kosten en arbeidsinzet aan de groeiende behoeften te kunnen voldoen. NoordNederland zet in op gelijktijdige versterking van de concurrentiekracht en reductie van de nadelen van vergrijzing door het stimuleren van allerlei innovaties waardoor mensen langer gezond leven. In 2009 is het Healthy Ageing Network Noord-Nederland (HANNN) opgericht, op initiatief van de Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij, in samenwerking met het UMCG en de provincies Drenthe, Fryslân en Groningen In het Healthy Ageing Network Noord-Nederland werken kennis- en zorginstellingen, overheden en bedrijven samen aan doorbraken in farma, voeding, medische technologie, zorgconcepten en leefstijl. Het cluster Healthy Ageing heeft als doel innovaties en fundamentele doorbraken te realiseren die de condities voor gezond ouder worden structureel verbeteren en langs die weg economische activiteiten in de regio te stimuleren. HANNN fungeert daarbij als paraplu: het biedt losse initiatieven een overkoepelend perspectief, plaatst ze in een Noord-Nederlandse strategie en biedt een bovenregionaal podium. Het stimuleert, versnelt en verbindt.

5.5.1

Agrofood

Analyse en potentie Op landelijk niveau wordt agro-food beschouwd als de motor van de Nederlandse economie (agro-food is één van de landelijk benoemde topsectoren). In totaal genereert deze sector 48 miljard euro aan toegevoegde waarde en is daarmee goed voor 10% van de Nederlandse economie en werkgelegenheid. Op internationaal niveau neemt Nederland de tweede plaats in als grootste exportland. Fryslân heeft van oudsher een goede positie in de voedingsindustrie. De voedingsindustrie in Noord-Nederland genereert een toegevoegde waarde van ca. 6 miljard euro. Van de ruim 100 MKB+ bedrijven in deze industrie in Noord-Nederland is het merendeel actief in Fryslân. Binnen de agro-foodsector heeft Fryslân een sterke zuivelsector. De Nederlandse zuivelsector genereert een toegevoegde waarde van 11 miljard euro, waarvan 7 miljard euro in Nederland. Van de melkproductie en melkverwerking vindt 40% plaats in NoordNederland. Eerder genoemde ontwikkelingen als de toenemende vraag naar (gezond) voedsel (als gevolg van de groei van de wereldbevolking van 7 naar 9 miljard) en een toenemende aandacht voor gezond ouder worden, zullen hun weerslag hebben op deze sector. Ook in het streven naar een ‘biobased economy’ speelt de agro-foodsector een belangrijke rol. Voornoemde ontwikkelingen bieden de agro-foodsector nieuwe kansen. Nieuwe kansen waarop reeds wordt ingespeeld, bijvoorbeeld op het thema gezond ouder worden binnen de projecten Healthy Ageing Network Noord Nederland (HANNN) en Food Circle (zie kader) en op het streven naar een ‘biobased economy’ met projecten die afvalstromen een toegevoegde waarde moeten bieden. Een factor van belang voor Fryslân is dat in de provincie, binnen de agrofoodsector, de hele keten vertegenwoordigd is. Hiermee kunnen en willen we ons 37


onderscheiden, omdat in het kader van een ‘biobased economy’ het ketendenken c.q. de ketenaanpak van steeds groter belang wordt. Er is een basis gelegd voor samenwerking Een belangrijke voorwaarde om innovaties te realiseren is het versterken van het organiserend vermogen van de sector. De afgelopen periode is hier daarom veel in geïnvesteerd. Voorbeelden hiervan zijn projecten als Innexus (netwerk van Friese Food-bedrijven) en Food Circle (noordelijk platform waarin bedrijven, kennisinstellingen en experts samenwerken t.b.v. kennisvalorisatie in het kader van gezonde voeding). Een sector die het niet gewend was om samen te werken, maakt nu de eerste stappen hierin. De hieruit voortvloeiende clusterprojecten komen langzamerhand tot stand. Zo zijn er binnen het cluster Innexus al projecten gerealiseerd op het gebied van wereldsmaken, effectiviteit innovatienetwerk, vetreductie bakkerijproducten, food for export, een cursus Food Technology voor niet technologen en het eet- en weethuis. Food Circle is eind 2011 officieel van start gegaan. Binnen Food Circle is een netwerkbroker aangesteld t.b.v. het boven tafel krijgen van de kennisvraag van bedrijven en kennisdeling. De kennisinstellingen helpen vervolgens bedrijven bij gericht onderzoek. In de loop van 2012 moeten de eerste resultaten zichtbaar zijn. Veel projecten (Innexus, Food Circle, Food Future, Duurzame Agro-Agribusiness & Life Sciences in de EDR, Healthy Ageing en Carbohydrate Competence Center) die de afgelopen vier jaar zijn gerealiseerd en die een provinciale bijdrage hebben gehad betreffen projecten om enerzijds de samenwerking te verbeteren en anderzijds om innovaties te stimuleren. Wat dat betreft is er in voorwaardenscheppende zin veel tot stand gebracht. De komende periode zal verder worden ingezet op de concretisering van innovatieprojecten en kennisvalorisatie vanuit ondermeer deze samenwerkingsverbanden. De focus zal daarbij de komende jaren worden verbreed. Deze zal meer komen te liggen op de hele agro-foodketen en op cross-sectorale innovaties. Doel Hoofddoel is de kracht en het innovatieve vermogen van de Friese agro-foodsector verder uit te bouwen ten behoeve van het behoud en de groei van de werkgelegenheid. Ter ondersteuning van dit hoofddoel achten wij de realisatie van de volgende voorwaarden van essentieel belang: • Fryslân als valorisatieproeftuin van innovatieve duurzame projecten op het gebied van agrofood; • voldoende organiserend vermogen van het bedrijfsleven t.b.v. duurzame innovaties; • een flexibele, kwalitatief goede kennisinfrastructuur; • optimale kennisvalorisatie tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven; • groei export. De markt verandert en investeren in innovatie is daarom noodzakelijk. Willen bedrijven in de toekomst zelfstandig blijven en overleven, dan is samenwerking een must. Vanuit dat perspectief hebben wij de afgelopen jaren met name de totstandkoming van netwerken en projecten gefaciliteerd die samenwerking ten behoeve van innovatie en valorisatie van kennis tot doel hadden. Er is dus een basis voor samenwerking gelegd. We realiseren ons echter dat dit nog geen garantie is voor het behalen van het hoofddoel. We zetten daarom in op activiteiten die leiden tot concrete, structurele duurzame veranderingen, waarbij de hierboven genoemde voorwaarden een belangrijke basis vormen.

38


Wat gaan we doen? Medio 2011 gaven vertegenwoordigers uit het onderwijs, het bedrijfsleven en de overheid aan dat Fryslân moet inzetten op: het versterken van de ketenaanpak, een crosssectorale aanpak, een stevige kennisinfrastructuur en kennisvalorisatie. Concreet betekent dit dat de provincie Fryslân, in samenwerking met andere partijen, de komende jaren inzet op: 1. De ontwikkeling van de Dairy Campus, waarbij de hele agro-foodketen (virtueel) in beeld is. Met de Dairy Campus liggen er directe lijnen met Wageningen Universiteit, Food Valley, het Top Institute Food and Nutrition en andere landelijke initiatieven/centra. 2. (Crosssectorale) projecten die bijdragen aan een duurzame, innovatieve voedselketen. Dit mede met behulp van de netwerken (o.a. Food Circle en Innexus) en projecten die de provincie de afgelopen jaren mede heeft gefinancierd. In het kader van een duurzame, innovatieve voedselketen gaan we op zoek naar interessante innovatieve combinaties. De water- en de agro-foodsector zijn bijvoorbeeld nauw met elkaar verbonden, maar ook het gebruik van sensortechnologie in de agro-foodsector biedt kansen. Er liggen tevens kansen om een hogere toegevoegde waarde te realiseren door voeding nadrukkelijk te koppelen aan gezondheid, sport en wellness. 3. Een stevige, flexibele kennisinfrastructuur op het gebied van de agro-food, van MBO tot WO, met daarbij een centrale positie voor de Dairy Campus, Van Hall Larenstein en de unit Life Sciences & Technology, een samenwerkingsverband tussen Van Hall Larenstein en NHL Hogeschool. 4. Optimale kennisvalorisatie van zowel fundamentele als toegepaste kennis. Food Circle speelt samen met andere relevante partijen (kennisinstellingen en deelnemers ondernemersplein Fan Fryslân) een centrale rol in het makelen en schakelen tussen bedrijfsleven en kennisinstellingen. Dit moet resulteren in een zogenaamd ‘kennisloket’ voor het bedrijfsleven in de agro-foodsector. Opgemerkt moet worden dat we m.b.t. bovenstaande onderdelen niet vanaf nul beginnen. Er is de afgelopen jaren al een start gemaakt. De genoemde inzet is in lijn met de inzet van het landelijke agro-topteam15. Zoals reeds is aangegeven is de afgelopen jaren een basis gelegd voor samenwerking en kennisuitwisseling (o.a. door de totstandkoming van Innexus en Food Circle). Deze netwerken, plus aanpalende netwerken, waaronder het industrieel ketenoverleg food (ontstaan vanuit het Afval Actie Plan) zullen de komende jaren als basis dienen voor innovatieve projecten en -initiatieven binnen de agro-foodsector. Vanuit dat perspectief blijven we waar nodig en/of wenselijk deze netwerken faciliteren. Onderstaande thema’s zien wij als zogenaamde dragers van te ontwikkelen activiteiten/ projecten (ketenbreed en crosssectoraal): • terugdringen afvalstromen; • meer toegevoegde waarde / ketenverwaarding; • duurzaam produceren; • duurzame producten (inclusief innovatieve producten met gescheiden productie- en verwerkingsstromen); 15

Inzet landelijk agro-topteam: - meer met minder m.b.v. duurzame innovatieve voedselsystemen, - hogere toegevoegde waarde door de innovatiefocus op gezondheid, duurzaamheid, smaak en gemak, - internationaal leiderschap door export van producten en geïntegreerde systeemoplossingen.

39


• •

voldoende (toestroom van) gekwalificeerd personeel d.m.v. een kwalitatief goede flexibele kennisinfrastructuur (regulier en incompany) (invulling van de human capital agenda); imago versterking sector, o.a. in relatie tot het voornoemde aandachtspunt.

Uitgangspunt bij het inhoud geven aan deze provinciale thema’s is dat het betrokken bedrijfsleven de lead heeft in de realisatie van projecten waarin de sleutel tot succes bij dit bedrijfsleven ligt. De provincie heeft naast een aanjaagrol, een samenbindende en faciliterende rol. Er is regelmatig overleg in Noordelijk verband (provincies Fryslân, Groningen en Drenthe) over de in te zetten koers en hieraan gerelateerde projecten. Daar waar nodig of wenselijk zal worden samengewerkt.

5.5.2

Zorgeconomie

Analyse en potentie We hechten aan de zorg en de hieraan gerelateerde ontwikkelingen een groot economisch belang. Zelfs in tijden van economische neergang vertoont de zorg alle kenmerken van een groeisector. Daarnaast is de zorgeconomie ook in innovatief opzicht een dynamische sector. De zorg is een bron voor nieuwe (technologische) vindingen, innovatieve behandelmethoden en -concepten en nieuw ondernemerschap. Wij zien dan ook dat de zorgeconomie grote kansen biedt en daarmee van grote betekenis is voor de (sociaal-)economische ontwikkeling van Fryslân. Met kansen bedoelen we de (vernieuwende) initiatieven die kunnen leiden tot meer bedrijvigheid en werkgelegenheid. Niet de zorgsector an sich staat daarom centraal, maar de aan de zorg gerelateerde ontwikkelingen. Wij zien dat het thema ´Zorgeconomie´ met name op de onderstaande deelgebieden aanknopingspunten biedt voor innovatie en economische spin-off in termen van economische activiteiten en werkgelegenheid. Zowel qua bedrijvigheid als qua relevante kennis- en onderwijsinfrastructuur op mbo- (Friese Poort en Friesland College) en hbo-niveau (NHL) beschikt onze provincie over een goede vertrekpositie op deze deelgebieden. • (Bio-)medische technologie en thuistechnologie (digitale zorgdiensten, domotica en sensortechnologie). In het kader van dit deelgebied stimuleren wij de ontwikkeling van innovatieve producten, diensten en toepassingen die mensen ondersteunen bij het leven met een chronische ziekte, het zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen en behandeling/verzorging op afstand. • Voeding en gezondheid (zie ook ‘agro-food’). Dit is een belangrijke groeimarkt. Fryslân heeft een goede voedingsbodem om hierop in te spelen. • Preventie en Gezonde Levensstijl. Hierbij richten wij ons op factoren die een positieve bijdrage kunnen leveren aan een gezonde levensstijl waardoor chronische ziekten en aandoeningen zoveel mogelijk kunnen worden voorkomen. Onder meer voeding, sport en bewegen zijn belangrijke ingrediënten voor een dergelijke gezonde levensstijl en het zo vitaal en gezond mogelijk oud worden. Het belang van de zorgeconomie voor de (sociaal-)economische ontwikkeling van Fryslân zal naar verwachting de komende jaren alleen maar toenemen. Dit vanwege autonome ontwikkelingen als de toenemende zorgvraag vanuit de vergrijzing, het toenemende zorgaanbod door de ontwikkelingen in medische mogelijkheden, de verschuiving van intramurale naar extramurale zorg en de toenemende aandacht voor een gezonde levensstijl en gezond ouder worden. Vooral de intrede en verbreding van de marktwerking in de zorg is een reden om innovatie te bevorderen en een kans om meer werkgelegenheid naar Fryslân te halen. 40


Leeuwarden Institute for Minimally Surgery (LIMIS) Het medisch centrum Leeuwarden heeft een landelijk sterke positie op het gebied van Minimal Invasive Surgery. Het project LIMIS, dat in 2010 met een Europese en regionale bijdrage is gefinancierd, is gericht op het uitbouwen van deze vooraanstaande positie en het vergroten van de basis voor kennisintensieve bedrijvigheid op het gebied van zorgen medische technologie. Bedrijven en (kennis)instellingen worden gestimuleerd in deze ontwikkeling deel te nemen en samen te werken in een succesvol innovatiecluster. Voor de projectperiode wordt uitgegaan van 15 samenwerkende innovatieve regionale bedrijven, met de nadruk op jonge bedrijven. Daarnaast worden enkele grote bedrijven en multi-nationals betrokken. Daarnaast wordt er samengewerkt met (kennis)instellingen als Medisch Centrum Leeuwarden (één van de cofinanciers), Universitair Medisch Centrum Groningen, andere medische centra in Nederland, Sensor Universe, Stenden Hogeschool en het Healthy Ageing Netwerk (Medical Technology en Care & Cure). Doelen In het kader van dit thema streven wij, binnen de genoemde deelgebieden, naar een optimale benutting van de aanwezige innovatieve en economische potentie (i.e. omzetverbetering, werkgelegenheid, toegang tot nieuwe markten, ontwikkeling van nieuwe economische activiteiten). Hierdoor zal naar verwachting de (internationale) concurrentiepositie van de binnen deze deelgebieden opererende Friese bedrijven en organisaties versterkt worden. Wat gaan we doen? Om de hiervoor genoemde doelen te bereiken zetten we zwaar in op kennisontwikkeling, kennisoverdracht en –uitwisseling, en kennisvalorisatie. Binnen de genoemde deelgebieden geven we dit concreet handen en voeten door het initiëren, stimuleren en/of ondersteunen van de volgende activiteiten en initiatieven: • Het opzetten van kennisclusters/kenniscentra waarmee Fryslân zich bij voorkeur (inter)nationaal kan onderscheiden. • Netwerkontwikkeling en het ontstaan van (brede) samenwerkingsverbanden. • Het ontwikkelen van (internationale) clusterprojecten en pilots waarin innovatieve diensten, producten of toepassingen worden ontwikkeld en gedemonstreerd. Zowel binnen de genoemde deelgebieden, als op het snijvlak van deze deelgebieden en cross-sectoraal met andere thema’s vanuit deze economische beleidsvisie. Ook deelname van Friese bedrijven en organisaties aan projecten in binnen- en buitenland zal worden gestimuleerd. • Versterking van het bestaande onderwijsaanbod en het verder optimaliseren van de aansluiting van dit aanbod bij de vraag. • Ontwikkeling van nieuwe opleidingen die voorzien in aangetoonde lacunes in de kennisbasis voor de Friese zorgeconomie of in een duidelijke additionele onderwijsbehoefte binnen dit speerpunt. • Het creëren van digitale omgevingen voor uitwisseling van kennis, expertise en informatie. Bij al deze activiteiten en initiatieven streven we naar een zo breed mogelijke betrokkenheid van bedrijven, kennis-/onderwijsinstellingen en relevante instellingen en organisaties. Als provinciale overheid vervullen we enerzijds een rol van makelaar-schakelaar tussen de diverse stakeholders. Daarnaast zullen wij een aanjagende rol spelen bij het tot stand komen van innovatieve projecten en activiteiten en zien we voor ons een faciliterende rol weggelegd ten aanzien van de cofinanciering van deze initiatieven als deze passen binnen het kader van het speerpunt ‘zorgeconomie’ en bijdragen aan de sociaal-economische ontwikkeling van Fryslân. 41


Onze nadruk op de realisatie van een ‘biobased economy’ heeft ook raakvlakken met de zorgeconomie. Zo nodigt het uit om bij het punt ‘voeding en gezondheid’ te zoeken naar mogelijkheden om tot een hogere toegevoegde waarde van bijvoorbeeld melk te komen door een koppeling te maken met voeding, sport en gezondheid. Verder vormt het Friese landschap een decor dat een meerwaarde geeft aan wellness- en sportactiviteiten. De kwaliteit van dit landschap worden in een biobased economy beter geborgd.

42


6.

Versterken van het economisch klimaat

In het voorgaande hoofdstuk beschreven we hoe we met specifiek stimuleringsbeleid de economie van Fryslân gaan bevorderen. In aanvulling daarop richten we onze aandacht op een aantal meer algemene onderwerpen die wel van invloed zijn op het economisch klimaat van onze provincie, maar niet gekoppeld zijn aan een specifiek thema. In dit hoofdstuk geven we aan wat we doen op het gebied van arbeidsmarkt, bereikbaarheid, cultuur, natuur & landschap, werklocaties en woningbouw. Ook gaan we in op regiopromotie en acquisitie. Het zijn in veel gevallen onderwerpen die meerdere dimensies hebben, en waaraan we vooral ook vanuit andere beleidsvelden bijdragen. Ze zijn verder uitgewerkt in beleidsnota’s, zoals het Provinciaal verkeer en vervoersplan, het Streekplan, het Aanvalsplan herstructurering, de Cultuurvisie Finsters iepen, en de (op handen zijnde) Nota Natuur en Landelijk gebied.

6.1

Arbeidsmarktbeleid

Met partijen als werkgeversorganisaties, brancheorganisaties, vakbonden, onderwijsinstellingen en individuele bedrijven overleggen we veelvuldig over de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Arbeid is in onze kenniseconomie een steeds belangrijkere factor. Om onze economische ambities waar te maken en de concurrentiepositie van het Friese bedrijfsleven te behouden c.q. te versterken, hebben we in Fryslân goed opgeleide arbeidskrachten nodig. Nu en in de toekomst. Als gevolg van ontgroening en vergrijzing en ook krimp is er echter sprake van een toenemende schaarste aan arbeidspotentieel. Het opleidingsniveau van werkenden en werkloze werkzoekenden baart partijen zorgen. Vooral de technische sectoren zien ontgroening en vergrijzing als een wezenlijk (toekomstig) probleem. Dit probleem wordt versterkt doordat het animo onder jongeren om een technische opleiding te volgen afneemt. Er zijn in de afgelopen jaren al enkele succesvolle projecten uitgevoerd om dit probleem op te lossen. Hierin vervulde de provincie veelal een faciliterende rol. Met genoemde partijen willen we ons verder inzetten om jonge mensen te behouden voor de Friese economie en nieuw talent naar de provincie toe te halen. We richten ons daarbij op hoogopgeleide kenniswerkers, maar ook op (technisch) geschoold personeel op MBO-niveau. Het bedrijfsleven heeft naar onze mening de taak om werknemers aan zich te binden, onder andere door werknemers in de gelegenheid te stellen zich verder te ontwikkelen, aandacht te hebben voor passende inzetbaarheid van werknemers in de organisatie, en oog te hebben voor het verhogen van de kwaliteit van arbeidsplaatsen. (sociale innovatie). De mate waarin het onderwijs en de arbeidsmarkt op elkaar zijn afgestemd, speelt in onze ogen een cruciale rol in de oplossing van genoemde problemen. We denken dat het onderwijs adequater kan inspelen op de vraag van de lokale arbeidsmarkt. In de afgelopen tijd hebben we dan ook een provinciaal overlegplatform opgericht. Samen met colleges van bestuur van onderwijsinstellingen en stakeholders uit het bedrijfsleven, willen we in dit platform komen tot een verbetering van de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt. We zien dat als een gezamenlijk belang, maar ook als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. In het overlegplatform willen we vanuit kennis over de (toekomstige) vraag van de arbeidsmarkt als geheel, nagaan hoe onderwijsinstellingen op deze vraag kunnen inspelen. Het gaat daarbij om het opleiden van goed personeel, zowel in kwalitatieve als in kwantitatieve zin. Daarnaast willen we aandacht besteden aan kennisvalorisatie ten behoeve van het bedrijfsleven, met name het midden- en kleinbedrijf (MKB), en aan samenwerking tussen ondernemers en onderwijsinstellingen. Ook het rijksbeleid is een factor waarmee we rekening moeten houden; de decentralisatie van taken op het gebied van de sociale zekerheid zet zich sterk door. Gemeenten staan voor een 43


behoorlijke opgave gezien de forse bezuinigingen op de middelen voor ondersteuning van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Er zijn plannen om de groep van uitkeringsgerechtigden waarvoor gemeenten verantwoordelijkheid dragen wordt uitgebreid terwijl er minder middelen beschikbaar komen voor re-integratieactiviteiten. Voor gemeenten een behoorlijke uitdaging om werkloze werkzoekenden weer aansluiting te laten vinden met de vraag op de arbeidsmarkt. Wij zien het als onze taak om gemeenten in verbinding te brengen met de vraagzijde van de arbeidsmarkt en zo in te spelen op de kloof tussen vraag en aanbod. We gaan hiertoe een overlegstructuur opzetten voor gemeenten, onderwijs en bedrijfsleven van waaruit samenwerking kan ontstaan en concrete activiteiten kunnen worden opgezet. Praktijkcentrum duurzaam De provincie Fryslân en ROC Friese Poort hebben gezamenlijk geconstateerd dat duurzaamheid een steeds grotere invloed heeft op onze economie en samenleving. Met name de maatschappelijke overwegingen en technologische ontwikkelingen op het gebied van energie en klimaat hebben een sterke impact op een groot aantal branches, waardoor nieuwe kennis en vaardigheden nodig zijn bij zowel bedrijven als (toekomstige) werknemers. ROC Friese Poort wil een positieve bijdrage leveren aan de duurzaamheidstransitie van de (Noord) Nederlandse economie en samenleving. Daarvoor is een project gedefinieerd dat gericht is drie componenten; realisatie Centrum Duurzaam, ontwikkeling opleidingsaanbod en ondersteuningsinfrastructuur MKB. Zowel reguliere cursisten van ROC Friese Poort als het bedrijfsleven kunnen via het Praktijk Centrum Duurzaam kennis nemen van duurzaamheidsvraagstukken en de wijze hoe daarop in te spelen. Voor dit project is subsidie verkregen vanuit het Koers Noord programma. De provincie zal in 2012 meedenken over de invulling van het opleidingsaanbod en een rol spelen bij het betrekken van het bedrijfsleven. Samenvattend richten we ons langs vier hoofdlijnen op het verbeteren van de werking van de arbeidsmarkt: • Versterken van de samenwerking tussen overheid, onderwijs en bedrijfsleven. • Verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. • Inspelen op de (toekomstige) frictie op de arbeidsmarkt. • Stimuleren van verhoging van het opleidingsniveau. • Meer mensen aan het werk. Onze doelen op dit beleidsterrein sluiten uit aan bij het beleid van de Europese Unie waarin inclusieve groei16 , naast slimme en duurzame groei, één van de uitdagingen is.

16

Inclusieve groei betreft een economie met veel werkgelegenheid en economische, sociale en territoriale cohesie. Voor inclusieve groei wil de EU - de arbeidsparticipatie in Europa verhogen ( meer en betere banen, vooral voor vrouwen, jongeren en oudere werknemers), - mensen van alle leeftijden helpen om te gaan met verandering (door investeringen in scholing en onderwijs), - de arbeidsmarkten en sociale zekerheid moderniseren , - de hele EU laten delen in de economische groei.

44


6.2

Bereikbaarheid

Een goede bereikbaarheid is van groot belang voor de Friese economie. Bereikbaarheid over de weg, spoor en over het water. In Fryslân staan nog verschillende grote bereikbaarheids- en mobiliteitsprojecten op stapel. Ook de vier grote gemeenten benoemen in hun visiedocument verschillende bereikbaarheidsprojecten. Ons hoofddoel ten aanzien van bereikbaarheid is het realiseren van een duurzaam verkeer- en vervoersysteem in Fryslân17, dat ook bijdraagt aan de versterking van de economie. Aan dit doel geven wij onder andere invulling door onze inzet op de bereikbaarheid van stedelijke gebieden en regio’s over de weg en per openbaar vervoer. Daarbij zetten wij in op het realiseren van sterke hoofdverbindingen, het stimuleren van vervoer over water en van de recreatievaart, en het hanteren van kwaliteitsnetwerken voor vrachtverkeer en landbouwverkeer. Een onderdeel van bereikbaarheid dat snel aan belang wint, is de ontsluiting door middel van een goede digitale infrastructuur. Met de toenemende rol van breedband in de maatschappij en de economie is aansluiting van alle huishoudens en bedrijven op een hoogwaardige, open en toekomstvaste breedbandinfrastructuur een essentiële voorwaarde geworden voor de economische ontwikkeling. Bovendien zullen fysieke afstanden te niet worden gedaan, als onze provincie digitaal goed ontsloten is. Van een echt perifeer gebied is dan geen sprake meer. Als de digitale infrastructuur op orde is, biedt dit ongekende mogelijkheden voor digitale toepassingen. Een dergelijke infrastructuur wordt namelijk algemeen erkend als ‘enabler’ om innovaties in processen, diensten, producten en toepassingen tot stand te brengen. Dit levert een belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van de kenniseconomie en het oplossen van maatschappelijke problemen. Daarnaast zorgt dit ook voor economische spin-off in termen van verbetering van het vestigingsklimaat, productiviteitsgroei, werkgelegenheid, omzet, nieuwe economische activiteiten, stimulering van micro-ondernemerschap en ondersteuning van telewerken, alsmede toegang tot nieuwe markten.

6.3

Cultuur en creativiteit

De aanwezigheid van culturele voorzieningen wordt van oudsher, naast voornoemde zaken, als een belangrijke vestigingsplaatsfactor gezien. Tegenwoordig wordt, in aanvulling daarop, ook de creatieve industrie18 als een belangrijke motor voor economische ontwikkeling beschouwd. Het gaat daarbij om sectoren als: creatieve zakelijk dienstverlening, media & entertainment en kunsten. Wij geven hieronder enkele voorbeelden van de manier waarop de creatieve industrie een bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van de Friese economie: • Het ontwikkelen van nieuwe producten waarbij ambachtelijkheid wordt gekoppeld aan modern design (in dit verband wordt vaak verwezen naar Koninklijke Tichelaar te Makkum, en naar jachtbouw in relatie tot de zonnebootrace). • Het gebruik van nieuwe computertechnologie, zoals ‘serious games’, in het gezondheidsdomein, waarbij bijvoorbeeld door middel van nieuwe gametechnologie wordt gewerkt aan valpreventie bij ouderen. • Het vergroten van de toeristische aantrekkelijkheid van de regio, bijvoorbeeld met het Oerolfestival op Terschelling en met Into the Great Wide Open op Vlieland).

17

Provinciaal verkeers- en vervoersplan (PVVP 2006) Tot de creatieve industrie kunnen alle activiteiten worden gerekend die gebaseerd zijn op, dan wel voortkomen uit eigen creativiteit, vaardigheden of talent en die uiteindelijk een product en/of dienst voortbrengen waarbij de belevings- en/of symbolische waarde centraal staat 18

45


Bovenstaande ontwikkelingen worden ook meegenomen in het bidboek dat op dit moment wordt voorbereid ten behoeve van het verkrijgen van de status van Culturele Hoofdstad van Europa 2018: Kulturele Haadstêd 2018: cultuur als katalysator van maatschappelijke ontwikkelingen. Zoals we elders in deze visie beschreven, bieden externe ontwikkelingen zoals klimaatverandering en glokalisering (lokale oplossingen voor globale problemen) aanknopingspunten voor een economische ontwikkeling die aansluit op de kwaliteiten van onze regio. De inbreng van de creatieve sector is daarbij van groot belang. Het gaat immers om vernieuwing en dat is wat kunst met zich meebrengt.

6.4

Natuur en landschap

Fryslân is rijk aan natuurlijke en landschappelijke waarden. Onze Friese economie is er voor een belangrijk deel afhankelijk van. Intensivering van de landbouw en de rijksbezuinigingen op natuur (ILG) zijn een bedreiging voor de aantrekkelijkheid van onze provincie. Een interessante vraag is hoe we deze waarden overeind houden en ook economisch benutten. Hoe kan ons landschap aantrekkelijk blijven en zo kansen blijven bieden aan bijvoorbeeld de zorg en toerisme & recreatie en het woon-en leefklimaat? We zijn hier in het voorgaande al gedeeltelijk ingegaan, bijvoorbeeld in relatie tot onze inzet op een biobased economy, en toerisme. Meer in zijn algemeenheid geven we in onze Nota natuur aan hoe we de kwaliteit van het Friese landelijk gebied willen behouden en goed blijven beheren. Vermeldenswaardig is het gezamenlijke onderzoek van de drie Noordelijke provincies naar de ‘Economie van water en landschap (EWL)’. De basisgedachte van dit onderzoek is om na te gaan hoe de kwaliteit van natuur, water en landschap in toenemende mate drager kan zijn van de Noord-Nederlandse economie. Nu dragen natuur, water en landschap ca. 25% van de economie. In de toekomst kan dit aandeel wellicht groeien naar 35 à 40 %. Het project EWL onderzoekt hoe de blauwgroene gordel (BGG) - dat is het laagste deel van Noord-Nederland met daarin het Friese merengebied, het Lauwersmeergebied en de Veenkoloniën - een grotere bijdrage kan leveren aan de economie van het Noorden. De komende decennia worden enkele grote veranderingen verwacht op het gebied van water (vanwege bodemdaling en klimaatverandering), demografie, landbouw en energie en doen zich grote kansen voor ten aanzien van bijvoorbeeld leisure en de biobased economy. Het onderzoek brengt de kansrijke cross-overs in beeld voor de drie Noordelijke provincies.

6.5

Werklocaties

Goede werklocaties bepalen mede het vestigingklimaat van onze provincie. We streven voor zowel bedrijventerreinen, als kantoren en de detailhandel naar een betere aansluiting tussen vraag en aanbod. Bedrijventerreinen Uit analyses van vraag en aanbod van bedrijventerreinen blijkt dat de voorraad bedrijventerreinen, inclusief de in regionaal verband afgestemde concrete planontwikkelingen, tot circa 2020 voldoende is om aan de vraag te voldoen. Wij constateren ook dat verschillende bedrijventerreinen verouderd zijn. De komende jaren geven we prioriteit aan de herstructurering van deze bedrijventerreinen. Hierbij richten we ons vooral op revitalisering en herprofilering. Hiertoe geven we de komende jaren uitvoering aan ons provinciaal Herstructureringsprogramma bedrijventerreinen.

46


Kantoren In de kantorenmarkt zien we steeds meer leegstand, ook in Fryslân. De leegstand in onze provincie is berekend op ongeveer 10%19. Samen met de vier grote gemeenten willen wij op basis van het dan beschikbare cijfermateriaal komen tot een afgestemd kantorenplan. Detailhandel De dynamiek in de detailhandel is groot. Het is een uitdaging om in de kernen van Fryslân een goede detailhandelstructuur te houden. Er dreigt een overaanbod aan winkels, met leegstand als mogelijk gevolg. Momenteel inventariseert de Kamer van Koophandel de interesse om een nieuw koopstromenonderzoek uit te voeren. Wij staan in beginsel positief tegenover het participeren in een koopstromenonderzoek.

6.6

Woningbouw

Een woningvoorraad die op orde is, draagt op positieve wijze bij aan de uitstraling en het economische klimaat van Fryslân (ruimtelijke kwaliteit). Door de technische veroudering van de woningvoorraad en de demografische veranderingen (vergrijzing, ontgroening, minder gezinnen) is in de nabije toekomst een forse kwaliteitsslag nodig in de huur- maar zeker ook in de particuliere woningvoorraad. De opgave voor de komende jaren is daarom het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Dit is ook een speerpunt van het provinciale integrale stedelijke vernieuwingsbeleid. Het betreft een gezamenlijke investering met gemeenten en woningcorporaties in de herstructurering van bestaande woningen (energiezuiniger maken en opknappen) en van de woonomgeving. We willen jaarlijks twee- tot drieduizend bestaande woningen herstructureren. Het energiezuiniger maken is een integraal onderdeel van de herstructurering. Hiermee zal een deel van de doelstelling van het 100.000 woningenplan vanuit het Aanvalsplan herstructurering worden gerealiseerd. Deze opgave zal een positief effect hebben op de werkgelegenheid, met name in de bouw.

6.7

Regiopromotie en acquisitie

De voorgaande paragrafen gingen om het verbeteren en aantrekkelijk houden van het vestigingsklimaat. Dit alleen is niet voldoende. Ook beeldvorming beïnvloedt het economisch klimaat: Welk imago heeft onze provincie bij ondernemers, beslissers, kenniswerkers en toeristen? En wat is daaraan te verbeteren? Fryslân geniet een grote en positieve bekendheid in binnen- en buitenland. Maar het imago is traditioneel en eenzijdig en betreft vooral sport en toerisme. Fryslân is onvoldoende bekend om zijn Innovaties, bedrijven en cultuur. De wens om de regio beter te promoten was aanleiding voor het starten van de campagne ‘Fan Fryslân’. Fan Fryslân is een begrip dat in Fryslân wordt gebruikt om de provincie te laten zien als een plek voor wie carrière en kwaliteit van leven belangrijk vindt, voor mensen die het avontuur niet schuwen, die plannen willen realiseren en daarvoor ruimte zoeken, of die het nieuwe werken omarmen. Want Fryslân is een provincie van mogelijkheden en een goede kwaliteit van leven.

19

Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) is bezig met het in beeld brengen van de vraag en het aanbod van de kantoorruimte. Voor Fryslân verwachten we in 2012 de cijfers. Voorlopige cijfers wijzen uit dat er op dit moment een leefstand van 10% is. Overigens telt het EIB bij het aanbod alleen de kantoren die groter zijn dan 500m2 (de leegstand is dus mogelijk nog groter).

47


Om tot een bredere en effectievere regiopromotie te komen, moeten overheden en bedrijfsleven de handen ineen slaan. Er moet hard aan worden getrokken om succesvol te zijn en te blijven als regio. Ook de vier grote gemeenten hebben in hun visie aangegeven dat zij graag actief betrokken willen zijn bij Fan Fryslân en er graag een inhoudelijke bijdrage aan leveren. Een ander punt dat we hier aan de orde stellen is het evenementenbeleid. Wij constateren dat de provincie steeds vaker wordt gevraagd medewerking te verlenen bij de financiering en organisatie van grootschalige evenementen. Daarom willen wij alle bestaande budgetten bijeenvoegen om tot een “corporate” budget te komen voor evenementen. In het verlengde van de promotie van de regio zijn ook acquisitieactiviteiten aan de orde. In de recent verschenen bedrijfslevenbrief ‘Naar de top’ benadrukt minister Verhagen het belang van het aantrekken van topbedrijven, vanwege de omvangrijke werkgelegenheid die ermee is gemoeid, maar ook omdat topbedrijven belangrijke aanjagers zijn van innovatie. Om topbedrijven en investeerders aan te trekken is een krachtige inzet van de Nederlandse overheid nodig, in samenspraak met bedrijfsleven, kennisinstellingen en regionale overheden. Het ministerie van EL&I heeft een regiegroep geformeerd die de acquisitiestrategie ter hand neemt. Het ligt in de bedoeling dat het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) convenanten sluit met decentrale acquisitiepartners over de wervingsplannen. Bij het ontwikkelen en uitvoeren van de acquisitiestrategie is een belangrijke rol weggelegd voor de NOM. Wij willen samen met de NOM nadere invulling geven aan het nieuw te vormen acquisitiebeleid. Ook de gemeenten spelen hierin een belangrijke rol. Voor de gemeenten is het acquisitiebeleid een belangrijke aandachtspunt. De F4 hebben in hun visie verwoord dat het werven en binnenhalen van bedrijven in Fryslân nu nog te versnipperd plaatsvindt. Zij hebben aangegeven een gezamenlijke acquisitiestrategie te willen opstellen. Tevens willen ze een visie op goed gastheerschap. Wij willen de landelijke strategie laten aansluiten bij de strategie die de F4 voor ogen hebben. Gezamenlijk willen we de handen ineen slaan om bedrijvigheid naar Fryslân te halen.

48


7.

Van visie naar uitvoering

Na vaststelling van deze visie zullen we de uitvoering ter hand nemen. Samen met onze partners (het bedrijfsleven, andere overheden, kennisinstellingen, belangenorganisaties en maatschappelijke organisaties) binnen én buiten Fryslân geven we hieraan de komende tijd nadere invulling. Daarbij wel de opmerking dat aan veel van wat in deze visie staat, reeds uitvoering wordt gegeven. We bekijken of deze visie leidt tot aanpassing van de bestaande uitvoeringsstructuur. Hierbij zullen we ook de resultaten van de evaluatie van de kernzones meenemen. Wij zijn voornemens op om basis van deze visie één of meerdere uitvoeringsagenda’s op te stellen, in samenwerking met andere partijen. In deze uitvoeringsagenda zullen de keuzes die in deze visie staan nader worden verfijnd en kan ieders rol nader worden gedefinieerd.

49


Bijlage 1

Financiële middelen ten behoeve van het economische beleid

Programma’s

x 1 € mln.

Looptijd

Toelichting

OP EFRO

169 + 85

2007 – 2013

Dit Operationele Programma Europees Fonds Regionale Ontwikkeling is anno 2012 geheel uitgeput. Er kunnen geen nieuwe projecten meer worden ingediend. Loket gesloten. De vrijval die er anno 2012 ontstaat zal worden aangewend ter dekking van de overcommittering (12,5% meer beschikt dan er geld was). Budget bedraagt 169. mln. euro vanuit EU en 85 mln. euro als cofinanciering van het Rijk. Daarnaast legden we als Fryslân ook cofinanciering toe.

Packagedeal / transitiemiddelen

30

2011 - 2013

Extra middelen via SNN, in te zetten via tenderconstructie op speerpunten NoordNederland. Per 1 januari 2012 is nog € 17,5 mln. beschikbaar.

INTERREG IV A

139

2007 - 2013

(9)

Brussel financiert. De provincie brengt cofinanciering in. Het budget van 139 mln. euro is t.b.v. het grensgebied Nederland Duitsland. Situatie per 1.1.2012: Middelen zijn bijna toegezegd. Vanuit het totaalbudget is 9 mln. euro naar Fryslân gegaan. De afgelopen periode heeft de provincie 1,4 miljoen cofinanciering gestoken in 16 projecten.

INTERREG IV B

138

2007 - 2013

(1,2)

Brussel financiert. De provincie brengt cofinanciering in. Het budget van 138 mln. euro is ten behoeve van het Noordzee programma. Situatie 1.1.2012: Vanuit het totaalbudget is tot nu toe 1,2 mln. naar Fryslân gegaan. De afgelopen periode heeft de provincie 0,6 miljoen gestoken in 8 projecten. In 2012 is nog 1 call voor projecten waar Fryslân ook een beroep op gedaan heeft.

INTERREG IV C

321

2007 - 2013

( 0,45)

Brussel financiert. De provincie brengt cofinanciering in Het budget van 321 mln. euro is voor heel Europa. Situatie per 1.1.2012 : Het budget is nagenoeg toegezegd. Vanuit het totaalbudget is 452.000 euro. naar Fryslân gegaan. De afgelopen periode heeft Fryslân 62.500 gestoken in 1 project.

Ruimtelijk Economisch programma (REP/ZZL)

57 + 48

Tot 2020

Het Friese deel is 105 mln. euro (excl. cofinanciering van 32,2 mln. euro). 57 mln. euro voor REP centraal (EL&I beslist) en 48 mln. euro voor REP regionaal (provincie beslist).

50


Programma’s

x 1 € mln.

Looptijd

Toelichting

Waddenfonds

28

Per jaar

Budget ten behoeve van Fryslân, Groningen en Noord-Holland. 50% budget inzetbaar

tot 2020

voor economische en energieprojecten.

2007 - 2013

Voor 2012 en 2013 eventueel nog geld beschikbaar voor micro-ondernemingen.

FYLG

??

Vanuit het FYLG worden ook projecten gesubsidieerd ten behoeve van recreatie en toerisme en landbouw. De keuzes ten aanzien van dit budget moeten nog worden gemaakt. Topsectorenbeleid

??

2012 - 2014

Beleid moet nog uitgewerkt worden door EL&I; geen regionale invalshoek. Er wordt nu gewerkt aan het opstellen van Innovatiecontracten met het Rijk. Hoe Fryslân ervan kan profiteren is nog ongewis.

Fryslân Fernijt

4,2

2011 - 2013

Fryslân Fernijt III heeft een looptijd van 12 januari 2011 tot 31 december 2013. Projecten kunnen doorlopend worden ingediend vanaf januari 2011 tot 1 april 2012 of tot het subsidieplafond van € 4.200.000 is bereikt. Er zijn vier thema’s: duurzame energie, water, recreatie & toerisme en gezond ouder worden.

Nieuw cohesiebeleid

2014 - 2020

+ structuurfondsen

Het lobbytraject in SNN verband is in volle gang. Nog geen zicht op de beschikbare financiën. ETS staat voor Europese Territoriale samenwerking.

+ interreg (ETS) EU kaderprogramma’s , zoals

2007 - 20013

(1) KP7 = Kaderprogramma voor Onderzoek en technologische ontwikkeling. Bedoeld

+ KP 7

voor projecten bij kennisinstellingen; thema’s o.a. energie, landbouw, gezondheid; voor

+ CIP

grensoverschrijdende projecten. (2) CIP + Competitiveness and Innovation

+ EIT

Framework. Wordt via zogenaamde ‘calls’ besteed. (3) EIT = Europees Instituut voor Innovatie en Technologie.

Horizon 2020

2014 - 2020

In Horizon 2020 worden de drie bovengenoemde EU programma’s samengevoegd tot één programma. Het programma richt zich op 3 pijlers: Versterking van de excellente kennisbasis, versterking van de concurrentiekracht en aanpak van maatschappelijke uitdagingen. Onderzoek en innovatie worden geïntegreerd gestimuleerd van idee tot markttoepassing en de regels worden vereenvoudigd.

51


Programma’s

x 1 € mln.

Looptijd

Toelichting

0,9

structureel per jaar

SEB staat voor sociaal economisch beleid. Budget bedoeld ter financiering van

Provinciale Middelen Budget SEB

projecten die bijdrage leveren aan de ontwikkelingen van de beleidsprioriteiten, zoals genoemd in de Beleidsvisie Economie. Kan niet worden aangewend ter cofinanciering van EU/Rijksprojecten. Cofinanciering EU en

6

2012 - 2015

Waddenfonds Convenanten A7 en Westergo

Budget bedoeld ter cofinanciering van projecten in het kader van EU en Waddenfonds projecten.

8,1

2012-2013

Budget bedoeld om een bijdrage te leveren aan de samenwerking in A7-/ Westergo verband. Hoofddoel van samenwerking is om een krachtige impuls te geven aan de economie van de zone en daarmee aan de Friese economie en de economie van Noord-Nederland als geheel.

Toerisme beleid / topattractie

3,9

2012-2015

Budget bedoeld voor de uitvoering van de doelen zoals genoemd in de nota Toeristische topattractie.

Budget Duurzame energie

2,8

2011-2015

Met dit budget wordt ingezet op een drietal thema’s: energiebesparing gebouwde omgeving, opwekking duurzame energie en duurzame mobiliteit.

Budget Friese Meren

84,5

2011 - 2015

Budget zoals opgenomen in het Uitvoeringsprogramma Friese Meren, bedoeld voor voornamelijk de programmalijnen ‘Grenzeloos varen (o..a sluis Statvoren), en mitigatie (ecologie en duurzaamheid). Voor de programmalijn ‘bestedingen aan de wal’ wordt naar andere middelen gezocht (REP).

52

Economische beleidsvisie provincie Fryslân 2012 Groen, slim en grensverleggend

Recommend Documents