óP!]Q
ëi + I or" l\'v'c''\
\<
CY-'- '' '-2r!',ilg
9.\
,,.":/E
Gíg
hr
LfunfttfrtPPn
Vos. Margrietlaan 5, 6721 EK Bennekorr" tel.5O09 t.n.v. PenniÁgm. Vereniging Oud-BeTnekom te Bennekonr echtpaar Jaarcontribritie: f 1O' - pet petsooí of J 15, --vóor een SecretaÍieat: M.A.
Postrekenins 90 89
de
B0
Verschi nt tenminste eenmaal Per kwartaal
uit de tijd dat de bakker het brood nog zelf kwam bezorgen' Lees daatover tt het artikel elders in dit nummer. Afgebeeld is bakker Mies van Land in gesprek Een foto
met Reijer van Steenbergen. Laatstgenoemde was 20 jaar bestuurslid en daarna erelid van 'roud-Bennekom!r, op de achtergrond de boerderij van de familie Achterstraat welke stond ongeveer ter plaatse waar nu de Torckstraat uitkOmt op de tr4o-' le nstraat.
B I JEENKOMST
rrp DONDERDAG 2 1 APR I L 1 983 houdt de heer R. T. A. BORMAN een dialezing over rrHistorische bezienswaardigheden rond de oucle Zuiderzeett. De bijeenkomst begint om 20'00 uur in "De Brink", Brinkstraat 39 te Bennekom' en is voor ferJen en introducees vrij toegankelijk' De iteer Borman ís Verbonden aan de afdeling Historie en rrré-historie van het Gemeentemuseum te Arnhetn' Hii is au:eur van meerdere boeken, Z]oals o.a. "Archeologie in Ge1derLand" en "van Flevomeer tot TJsselmeer". Van laatStge,roemd boek werd in 1982 een eerste exemplaar aangeboden aan H. lvl . de Koningin bi j ge legenheid van de viering van De bij de lezing te vertonen prach511 jaar Afsluitdijk. tige diaserie is ontstaan uit het voor dit boek bestemde
fotomateriaal. De inleider za] de aanwezigen ceze avond leiden langs de ,.,elemooieplekjesenhístcrischemonumentenwelkeernog dient rond het tegenwoordlge TJsselmeer aanwezig zijn' Dit jaar is dit welke excursie de op tevens ter voorLrereiding streeK' deze in plaatsen gericht op één van de mooiste t.w. Enkhuizen. Aldus zullen )-ezing en excursie de gelegenheid bieden ons een beeld te tiarmen over het vroegere luiderzeegebied. EXCURS I
E
De excursle 1s vastgesteld op
WoENSDAG
25 AEI 1983 en
i-reeft, zoals vermeld, als doel ENKHUIZEN' \/ertrek om 8.00 uur v.m. vanaf het Kijk en Luistermuseum, Kerkstraat 1 te Bennekom. Een tweede opstapgelegenheld is fieer aanwezig nabíj Berinchem, op de hoek Commandeursweg en de van Balverenweg om 8.05 uur' neafspraakis,datweuiterlijklg.00uurn.m.weerin lenneKom terug zijrt. De kosten bedragen f 43'- per persoon, inclusief bus, kop koffie, koffietafel' entree's' iloien en rondleidlngen. Betaling zoals gebruikelijk con';ant in de bus I s. v. p. gepast geld meebrengen J ' het f ormtll:\anmelden vanaf heden tct uiterli j k 21 mei via iler dat u op de laatste pagina van dit nummer aantreft' ,rladere bijzonderheden over het programma vindt u elders riit rtlmmel'.
CONTR I BUT I EBETAL ING
De leden die vergeten hebben hun contributie voor 1gB3 te voldoen, wot'den verzocht dlt alsnog ten spoedigste in orde te willen maken. Bfj voorbaat onze dank. De minimumcontributie bedraagt I 1!,- per persoon of f lS, - voor een echtpaar per jaar (postrek. g0.gg.B0l. Gebruikt u bij voor-keur de acceptgiroKaart die u met het rorlge nLlmmer werd toegezcnden. PROGRAMMA EXCURSIE ENKHUIZEN
Bij de voor-bereiding van deze excursie hleeK ai gauw lar_ het niet rnoeilijk is om een dag in Enkhuizen zoer re Dren, gen. Vooral a1s het gaat om de bezichtiging van monumen1-en uit het ver-leden, 0m dan ook zo weinig mogelijk tijd t.e verllezen zullen we deze dag domicilie kiezen in het midden in de oude stad gelegen Hotel-Restaurant "Het waF-ren van Enkhlizen". Van hierlit gaan we in de voormiddag lret orde stadsgedeelte beki j ken en 's middags bezoeKen r^Je ner- -an pas geopende Blitenmuseum van fret luiderzeemuseum, llet progr-mma za1 ongeveer als volgt verlopen. Aankomst te Enkhuizen om rrim 10.00 v.m. rn "Hel wapen VÊr.-r Enkhuizen" 2,,_)I1 en we ti j dens de kof f ie kennis maken met één of meer besti.-',ursleden van de vereniging "0uci Enkhuizen" . 1 oen rnen bij onze zustervereniging hoorde van het plan voor een bezoek aan Enkhuizen, bood men ons sDontaar; een r-ondleiding aan langs de diverse monumenten. Uaaraan vr:orafgaande za1 men ons eersr ooK nog net één en ander vertellen over de bezienswaardigheden van de stac. l,Jj j zi jn het besti-lur van de vereniging "0ud Enkhuizen', bij zonrler erkentelij K voor dit vriendelij ke gebaar. lloewe I ons Ce route nlet precies bekend is, wi I len v.;e toch graag de aandacht vestigen cp enKele van de meest martrante bezienswaardigheden in de oude stad. Het bekenciste bouwwerK is de Drommedaris t15401, een restant van de vestingwerken. Dan zijn er ? monumentale kerken, de Zuicerkerk, oorspronkelijk St.pancraskerk, met gewelfschiliieringen, en de Westerkerk, oor-spronkelijk St.Gommarusrrerk, met een schitterend gesneden koorhek. De kerken stammen beide uit de '1 5e en 16e eeuw. Verder het stadhui:. i.1 6BEl, de l.llaag t1!59l e. ,.,ele i7e sÊLlwse woorr- €rr lc.riirui:en.
Het stadsbeeld in zijn geheel wordt door kenners we1 beschreven a1s één van de mooiste van ons land. Enkhuizen heeft een gtorietijd beleefd in het begin van de 17e eeur^r. De stad stond toen bekend als een wereldhaven en nad meer dan 25.000 inwoners Ivg1'1980 ruim 15'000 inw.l. In het ti.jdsbestek clat kwam na de gouden eelw is er veel afgebroken en verforen gefaarr' Eerst gedurende de laatste 100 jaar is de stad, door de opkomst van de tuin bouw en de zaadteelt, weer tot bloel gekomen' Na de rondwandeling staat om 12.30 uur in "Het wapen van Enkhrizen" cJe koffietafel gereed. 0m'l 3.30 ulr begeven we ons dan (per busl naar het Zuiderzee Buitenmuseum. Dlt zullen we bererken na een Korte overtocht met een veerpont. Het was de bedoeling dat dit muselm irr 1982' precies 50 jaar na het gereedkomen van de Afsluitdijk, zoLl worden geopend. Hoewel alies gereed vtas, bleek dit om l'inancië1e redenen niet haalbaar-. Nu .zal ilan op vri jdag 6 rnei a, s ' de of f icië 1e opening door H . I'l . Koningin Beatrir p laatsvirr De doelstelling van dit museum is heh behold van de Zuiderzeeculturr:. Het m!seum is buitendijks ingericht en op gebouwd in de vorm van een dorp. i'1et het hierloor verkrege- eiger er autf enrieke Kore^ ter Ls geproDeL I d een 'i 'r vissersbevol King ronJ drrrk le ".-b" se\/en over het leven van de de Zuiderzee . Uit vers chl I lende p laat sen zij n oorspror Ke 1 ij Ke wonlngen en bedrij fj es overgebraclrt ' Het idee voor dit museum stamt reeds lit''l93U, dus a1 voor het geceedkomen van de AfsluitdijK' Eerst irr '-le zestiger' jaren is men daadwerkelijk met de opboi.tw begcnnen. 0m eetr zo goed mogelijke inCruk van het geheel te Krijgen zl1,1cn een tweetal rondleiders ons begeleiden.
Tot besluit van hel bezoek aan Enkhuizen verzamelen we om 15.30 uur opnieuw in "Het wapen van EnKhlizen". Dan is er nog gelegenheid tot gebruik van b.v. een kcpje thee' (voor eigen rekening) . 0m 16.30 uL.lr zal de bls dan weer klaar staan om ons huiswaarts te rijden. MUS E UMJAARKAART
Voor onze leden verkrijgbaar rnet een korting van 50%, dàn re- :ect p- at'io d.w..u. 't 7 ,aD. ResLcllingen ricr'c-
-,
r-
BENNEKOM, DE BAKKERS EN DE KRUIDENIERS ANNO 1930 De winkelontwikkeling in Bennekom is al vele jaren in dis cussie en in elke periode zijn er heel duidelijk verande ringen te constateren. Al vele jaren is de ligging van het dorp tussen de centra van Ede, Wageningen, Veenendaal en zelfs Arnhem van invloed geweest op een stabiele win kelontwikkeling, ondanks een toch niet onbelangrijke groei van het inwonertal. In 1930 telde Bennekom slechts 4000 inwoners, in 1982 ruim 13000 'zielen'. Zo zielig overigens ook weer niet, want statistisch schijnt het gemiddeld in komen van de Bennekomse belastir.gbetaler niet ver van het Wassenaarse af te wijken. Terug naar 1930 en de winkels toen; daarbij dan even bij zondere aandacht voor 2 onmisbare winkelbedrijfsvormen, de bakker en de kruidenier. Het klinkt misschien ongeloof waardig, maar het was werkelijk. In 1930 waren er in Ben nekom op 4000 inwoners 12 bakkers en 12 kruideniers. De ouderen zullen zich stellig de plaatsen nog herinneren, maar om alle onduidelijkheid te vermijden volgen hierna de namen en adressen van de bedrijfjes en winkeltjes, zo als ze in 1930 bestonden. Wat betreft de bakkers beginnen we vanzelfsprekend eerst aan de Bakkerstraat: hoek Edese weg bakker Aalbers; hoek Brinkstraat bakker Job van Dus schoten en hoek Krulweg bakker Antoon Bothof. Aan de Veen derweg punt Molenstraat bakker Mies van 't Land; aan de Dijkgraaf - hoek Kraatsweg bakker Gaart Bothof (nu Ten Veen); Brinkerweg - hoek Soetendaalseweg bakker Jan Aal bers (nu vogelzaak Rozeboom); hoek Schoolst raat- - Kerk hoflaan bakker Willem Meerdink (later Bram de Groot); Ede seweg bakker G.Bak (nog steeds een echte bakker); aan de Dorpsstraat bakker Piet Witteveen (nu Amrobank); eveneens Dorpsstraat bakker Jan otten (nu Spaarbank) en daartegen over bakker Aart Mekking (ook nu nog bakkerij Mekking). Als u tenslotte aan de Bovenweg bakker Maas van Dusscho ten meetelt (tegenover Dennenoord) dan is het twaalftal compleet. Voor de kruideniers maken we een zelfde rondgang: vanaf de Edeseweg ter plaatse van het accountantskantoor eBTB naast fam.Storm het winkeltje van de fam.Hendriksen; op de hoek Molenstraat de fam.Heitink; aan de Dorpsstraat de fam.Jacobs naast kapper Spannemaker; de fa. R.v.Schothorst 5
naast garage van de Weerd; op hoek Kerkstraat tegenover de Hervormde Kerk de fa. Johs. van Silfhout; aan de Boven weg - hoek Bosweg juffrouw Kievit; aan de Bosweg - Alex anderweg het winkeltje van de fam.v.d.Weerd; vervolgens aan de Laarweg de fam.Gruil; aan de Veenderweg - hoek Brinkstraat de fam.van de Burg; aan de Brinkstraat tegen over de Gereformeerde Kerk de fam.Aartsen; op hoek Molen straat - Brinkstraat de fam.Van Bemmel en aan de Molen straat de fam.Lieftink. Hiermee is het dozijn kruideniers eV8Qeens volgemaakt. Hoe het mogelijk was dat al deze 12 bakkers en kruideniers uit hun bedrijfjes een redelijk inkomen konden verkrijgen bij 4000 inwoners, die weliswaar wel een paar sneetjes brood meer per dag zullen hebben gegeten dan nu in deze tijd, blijft een vraagteken. Voor veel gezinnen was het overigens een grote puzzel hoe ze de leverantie van brood zo eerlijk mogelijk konden ver delen omdat ze zich veelal verplicht voelden op grond van zakelijke of kerkelijke verhoudingen van meerdere bakkers brood te betrekken. Om de week een andere bakker en dan 's woensdags nog één die een broodje kwam bre~gen. Want alles werd bezorgd, halen was er nauwelijks bij. Hoe interessant het ook was in die oude bakkerijen rond te kijken en de korsten van het zelfgebakken roggebrood te kunnen oppikken, of we dit nog "de goede oude tijd" kunnen noemen, moet een ieder zelf maar beoordelen. Oe eerste zondag van de maand oktober was het zogenaamd Bennekomse Kermis. Geen grote festiviteiten maar wel ver schillende Bennekomse bakkers die hun klanten extra koek probeerden te verkopen, waarbij door bakker Dtten een spe ciale harde platte koek werd verkocht, de zogenaamde Ben nekomse knapkoek. Het zou stellig de moeite waard zijn om dit recept nog eens op te zoeken. Er is vast nog wel een echte bakker die dit nu nog wil bakken. H.Alberts. Naschrift In de jaren 1952/1955 heeft de vereniging "Oud Bennekom" op initiatief van de heer M. M. van Hoffen geprobeerd de bakkerstraditie in ere te herstellen. De Ben nekornse bakkers werkten hieraan mee en hielden een wedstrijd wie de beste knap
6
koek kon bakken. Ter gelegenheid hiervan heeft de vereniging zelfs aan a1le leden een Bennekomse knapkoek thuis bezorgd. De oude Bennekommers hielden toen echter stug vol dat de koek die zij woeger aten veel lekkerder was geweest. Dat gold echter niet alleen voor de koek, zoals blijkt uit hetgeen de Bennekomse lconiekschrijver Gaart Derk omstreeks die tijd schreef. 'rWaor rt nou an lig weetk nie, mar wógger scheen tt br6ód be'ter te smake dan tegeswoordig. As vr6gger bij Arris Dusschóte rt bróód uit de ove kwam, dan ginge de schó6ljonges al wóg op pad um de kantk6rste en dan mos de meester op schóóI dtr In end an make, want anders zette ze de hele marge op die Kórste te knabbele. "
dv.
DI
POLDERATLAS
"Polderat 1as rjes Di j cKstoels van \dageningen en Bennekom 1752 1753, opgemeten en getekend door rje gebroeders iLen
F.Reijerlnck". In het hoofdstuk "Toponomie van Bennekom,'van dr.A.W.Ede1 man-Vlam en prof.rir.C.H.Edelman in een "Vellws Dorp',, wordt herhaaldelijk verwezen naar de bovengenoernde at1as. DoK in "De duizendjarige geschiedenis van het landgoed "De Nergena" temidden van de polders van l.t/agenlrrgen en BenneKoTn" door ir, J . J. Dij kveld Stol, Komt deze atlas steecs Ier spraKe. Vlor rje geschiedenis van Bennekom is deze atlas can ooK van veel belang. De otlas bestaat uit 26 kaarteit van rer westelij ke deel van \,^,lagenlngen en Bennekom. 0p deze kaarten staat ieder perceel grond in dit gebied ingetekend met de naam van de eigerraar en dikwijls ook nog met de benamlng van het perceel. Tevens \^lorden er boerderijnamen op vermeld. Zo 1s b.v. te zien, dat de boerderljen de Eijckelhoff, Harn en Raven in j752/53 eigendom waren van Lrbbert Adolf I'orck, Blrgerneester van Wageningen, Ambts-
.jonKer van Ede en Landdrost van de Veluwe, Nergena was in die tijd in bezit van Baror-t Jchan Carel van Eck, ook Ambtsjonker van Ede.
Tevens heb ik ontdekt, dat de Kierkarnperweg op deze atl.:s
staat vermeld als KERKEKAtlP. Dank.zij de welwillende medewerking van de huldige Rentmeester van het Waterschap Wageningen en Ede, in,N.A.de
Joncheere, hebben wij fotocopieën van deze atlas Kunnen lote' Ta(en voo.r- ons ar-chjeF. lK hoop u t. z. t. nog eens r^iat meer over deze atlas te vertellen fi . Gij sbert s en . GROND- EN POLDERBELASTING
In deze tijd van het jaar Imaart l3B3l, waarin ha]f Nederland zich buigt over zijn of haar aangiftebiljet troor de inkomstenbelasting, is het wel aardig eens te zien hoeveel belasting men eind vorige eeuw moest betalen' I,rle kregen voor het archief van 0ud Bennekom n ' 1' een aanta1 aanslagbiljetten Grondbelasting en Polderlasl'en uit devorigeeeUW.i']etr:udsteaanSlagbiljetGrondbelasting is sedateerc "15 Februarij 1875". Den on1-vanger IBroersI uras Kennelij k een vriendelij k rnens. Hij schrlift tenminste: "Gij wordt uitgenoodigd tot bet;:ling uwer belasting vóór of op de vervaldagen". l"laar toch hac hij ook een stok achter- ile deLlr', rvarlt lri.i vervolgt met: "f n gebreKe blljvende , z-aI rle n \'/erp1igl- zi ln ingevotge de wet, tot vervolgingen over te gi:an''. Iiet t,e betalen bedrag arl I 3,'1 2 mccht zelf s in tlen inaandeli.l Kse termijnen van I o,:t voldaan worden. ilet tarieJ' iroor deze Grondbelasting was 21 : cent ongebouwu; -voor het RijK - Joor dp Provin -j - 5i ient gebouwd en 6] renl. ongebouw:l; -voor de Gemeente 40 cenl gebouwd en 10 reni. ongeboLlwLl ' Voor de betalingen hield de ontvanger zii-tlng rn ReTlneKilnr cp "federe tweeden Dinsdag der maand van voorniddags :l tol '2 u-e". f^:a.t *-lj dan in Bennekom zit.ting hield is nlcf r"rermeld.
'Éet Poldercjisl-rir:t van |,n/ageningen en Bennekom stllurlle -e
''KennisgevingvanrlenaanslagindePotc]eriastenrlanl Julij 1882 tot 30 Junij 1883". Deze balasting werrl "Vorderbaar gesteld in 2 termijnen, op 1 0ct'ober 1882 erl 'l AprillBS3,telkensdehelft''.Hettariefhlerbedroeg t Z,ZA per hectare "Beneclen den Di.i ngraaf " en I 1 ' 10 pet hectare "Boven den DijKgraaf". Voor 3l-lA' 0''1 A en 30 tlA moest op deze aanslag I A,O: worden bei-aa1d. Deze PoldeI' -i-asten kon men betalen in ldageningen elKen [.t/oensdag ImaI'i'' lag J van 10 i.rt i ullr j n de lvlarKtstraat No ':148 '
is intussen opgegaan in de 0nnoerendsnedhelastjne "*'è* en het Polderdistrict Wageningen en Bennekom heet nu l,riaterschap Wageningen en Ede. Het tarief van de Polderlasten is ook enigszins verhoogd, nl. Lot f 75'per ha. (Algemene lasten f lZ,* en Dijklasten I 3,- per De Grondbelasting
L^
)
\ni j ontvingen deze aanslagbil je tten van de 78- jarÍge lteer J.van de Steeg ult Hilverslim, die op 7 maart 1983 een veriaarsbezoek bracht aan zijn 1D2-iarige vader in Berinchem.
H.
Gij sbentsen
"
"EEN VELU\,JS D0RP"
Zolang de voorraad strekt is het boek "Een Veluws Dorp", ook wel bekend als "het boek van Van Hoffen", verkrijgbaar bij het secretariaat voor de sterk gereduceerde prljs van I 35, -. Dit bekende boek bevat 22 biidragen over de geschiedenis van Bennenom. Beschreven zijn het landschap, de geologie, .rr nn i o ---h-ó ul iuu-LUËlu, uc d-L
:LUPUI lulllfu, o uE l-nnnnnmi
-1e uE folKlOre
en Vefe andere
zaken. 0nmlsbaar voor ieder dle is geinteresseerd in of tírf' bez)ghor,dt met de geschiedenis van ons dorp. KI
JK EN LUI STERMUSEUM
In het vorige nummer werd reeds stil gestaan bij het aanpeknnrliprle afscheid van de heer A'F.van lulaanen als dlrecteur van het Kljk en Luistermuseum. Inmiddels is beKend geworden dat tot zijn opvolger is benoemd de heer H.van Diermen. Gezien zijn grote belangstelling voor de historie van Bennekom, geen onbekende in onze Kring en voor de dorpsbevolKing niet minder vanwege zijn jarenlange taaK bij het onderwijs. Graag wensen wij hem veel succes en gekozen functie. hovenal plezier bij deze vrijwillig Tn neL nuseum worden momenteel voorbereidingen gebroffen voor een tweetal extra tentoonstellingen in het a.s. seizoen. Van 3 mei tot 11 juni a.s. Komt er een exposltie van teKeningen, vervaardigd door onze plaaLsgenoob de heer rl.A.Loots. Deze toont in zijn werk een grote belangstelling voor rustieke mooie plekjes rond ons dorp, met een hijzondere voorliefde voor oude boerderijen. Een bezoeK
\ 0
.rij.r ieiden tot herkenning van veel, vaaK al weer trerdwenen lunten in onze omgeving. De expostie heet dan ooK lreel toepasselij k: "Rond om BenneKom", en wordt, ter ver'zelijking, aangevuld met fotomateriaal van "0ud Rennekom". ,_/enyolgens Komt er van ',l juli tot 15 september opnielw eÉr DOppententoonstelling. Dit Keer be1-reft het een bij.toncler- nooie collectle Kleclerdrachtpoppen en daarnaast Een opmerkelijKe serie modepoppen. Gr-aag adviseren wl j onze leden orn de voorme lde exposi t-icl ' s i.;: gaan beki j ken. Het museum is in de perlode 1 mei t'ot' '1 5 september geopend op dinsdag-t /n'' ;:aterdagmiddag '"ii:rl 14.00 tct 17.lltl uur. HERENGOEDEREN OP DE VELTJWE
In het archief van de Geldene Rekenkamer te Arnhem berusten een aantal proto-
collen betreffende de Veluwse Herengoederen. Een 'T{erengoedI als hier bedoeld weIwas in de oudheid een argrarische bezitting, met daarop veelal een boerderij, ca' in totaal ke geheel onderhorig was aan de landsheer. op de veluwe betrof dit 885 goederen, \{a,trvan 48 in Ede. In de periode na 1600,
tot 1il95' waren deze
gelÏesteHerengoederen ook nog verplicht tot betaling van bepaalde lasten aan de uitgebreide lijke overheid, De Gelderse Rekenkamer heeft in dit tijdsbestek een administratie opgezet betreffende deze goederen. De meest uiteenlopende gegevens, zoa.ls namen van ber'r'oners, boerderijen, percelen etc" zijn geregistreerd' De werkgroep velurvse Geslachtent)is bezig om de protocollen hieromtrent door te werken. Het resultaat zal naar men vert{acht voigend j:rar in de vorn van een repertoriunt kunnen worden gepubliceerd. Hiermede zal voor de onderzoekers ee]l belangrijke inJormatiebron beter bereikbaar u'orden' 1) p;/a A
,C.Zeten, Dassenboslaan 6, 6705 BS Wageningen"
SAN,IENSTELLING BESTUUR
Na de verkiezing in de ledenvergadering op27 januati 1983, rvaarbij 55 leden aanlvezig waren, is de sarnenstelling van het bestuur v3n onze vereniging als volgt: : A. F. van Hattem, Lijsterbeslaan 15 voorzitter
secretaris
: M.A.de Vos, Margrietlaan
5
penninm. esse : E. C. Nijsen-Ottor Margrietlaan 1O : H.Gijsbertsen, Gasthuisbouwing 9a leden S. Minderhoud, Hof van Putten 26 A.van Steenbergen Rm., Molenstraat 80 .\. M. van de Weerdhof , Molenstraat 93 '
