e-boek ontwikkeling: 1 Hoofdstuk 6a. Yemen Arab Republic (YAR) Jemen Arabische Republiek

Hoofdstuk 6a. Yemen Arab Republic (YAR) 1983-1985

Jemen Arabische Republiek 1983-1985. Terwijl ik in Amsterdam bezig was met een onderdeel voor een tentoonstelling over alternatieven in de samenleving was er op 13 december 1982 een aardbeving schaal 6 in centraal Jemen. Vele dorpen waren totaal verwoest; ongeveer 3000 doden. Omdat dit een terrein was waarin ik me had gespecialiseerd en YAR op de DGIS lijst van ontwikkelingslanden stond, bood ik daar mijn expertise aan en kwam direct daarna terecht bij het ingenieursbureau DHV die ook wel aan de wederopbouw wilde werken. Zo werd ik ook betrokken bij de Nagron, een metaalbedrijf die een dubbelwandige kooiconstructie had bedacht waar je gebroken stenen afval in kon kieperen, binnen en buiten afpleisteren en zo snel een degelijk en aardbevingsbestendig huis kon bouwen. Het idee was dat er na een aardbeving veel bouwschade was en er dus veel losse stukken steen lagen. Het eerste modelhuis van Nagron. Boven in de dunne kooiwanden werd steen puin gegooid, een nogal stoffig karwei. Daarna werd het geheel afgepleisterd. Doordat aan beide kanten van de muur dik metaalgaas zat en alle muren aan elkaar vastzaten was dit een zeer aardbevingsresistente constructie. Aan de andere kant was het systeem onbetaalbaar en ook nog zeer kostbaar na plaatsing omdat het bepleisteren van de twee kanten heel veel cement en zand kostte. Cement was duur om te kopen en nog duurder vanwege transport, en zand was bijna nergens te vinden. Zelf ontwikkelde ik een slim bouwsysteem met L- en Uvormige cementblokken waardoor je eenvoudig wapening tussen, in en rondom de natuurstenen muren kon aanbrengen. Het ontwikkelen van een simpele bouwmethode die de bevolking zelf kan reproduceren en hun woningen eventueel konden uitbreiden, leek mij een nuttiger oplossing dan een prefab metaalgaas pakket uit Nederland dat niemand kon betalen. In de YAR bouwden we in Dhamar eerst een paar prototype woningen, terwijl de logistieke voorbereidingen voor het grote reconstructie project werden gedaan. Een aantal andere hulporganisaties waren ook reeds ter plaatse om noodwoningen en permanente woningen te bouwen, variërend van tenten, een soort kartonnen of blikken kippenhokken tot dure prefab betonnen kaartenhuizen die slechts met hijskranen in elkaar gezet konden worden. Dat waren geen goede oplossingen voor ons project omdat we in een groot gebied huizen moesten bouwen dat lager lag dan het Dhamar plateau, en bestond uit rotsachtige gebieden met steile hellingen en nauwe wegen. Ook was er ter plaatse veel bouwmateriaal aanwezig in de vorm van de grote stenen van de ingestorte huizen, en de eigenaren wilden die natuurlijk hergebruiken. Voor het project hadden we 4WD Landcruisers, maar sommige hellingen waren zo steil en met losse stenen dat we vaak moesten uitstappen en met de hand gaten in het spoor opvullen.

e-boek ontwikkeling: www.nienhuys.info

1


Omdat het transport van de bouwmaterialen naar de bouwlocaties over zeer moeilijk bergterrein moest plaatsvinden, wilde DHV voor een groot bedrag een aannemer met geïmporteerde 4WD Unimogs aanstellen. Gelukkig kon ik het management overtuigen dat je beter de lokale bevolking met hun kleine 4WD Toyota pick-ups kon inhuren; zo had je een grote vloot aan chauffeurs, en hielp je de doelgroep bevolking ook nog aan werk en inkomen. Dit lokaal transport bleek zo’n succes dat onze project transport coördinator er op moest letten dat de eigenaren van deze pickups ze niet boven 80% van hun draagcapaciteit opvulden met zakken cement, want daar bovenop zaten dan ook nog de boodschappen zoals zakken meel en een dozijn passagiers die ook naar beneden, naar een dorpje in de buurt moesten. De drie prototype huizen die we op de project site hadden gebouwd zagen er leuk uit, bestonden grotendeels uit de materialen van de ingestorte woningen en waren niet duur. Omdat de nieuwe bouwmethode met cementmortel lichter en sterker was dan het losgestapelde stenen (oude) huis, hield men zelfs nog veel materiaal over om een tweede woning van het restant te bouwen. In de L-blokken van de muurhoeken en in de horizontale U-blokken zat wapening, terwijl ook het dak een goed verankerd en waterdicht diafragma was. Na het ontwikkelen van de bouwmethode maakte ik een serie bouwhandleidingen in de vorm van stap-voor-stap tekeningen waar slechts heel weinig tekst bij hoefde, want de doelgroep bevolking was bijna 100% analfabeet. Daarna werd gedurende de bouw het hele proces gefilmd op VHS video, zodat we daar een paar training of instructie filmpjes van konden maken. De Jemenitische maatschappij is door mannen gedomineerd, waarbij de vrouwen thuis zitten of als slaven/lijfeigenen op het land werken. Als ze buiten zijn dan moeten ze volledig zwarte en lange gewaden aan waarbij ze slechts door een oogspleetje konden kijken; Nikaabs heten dat. In de hitte leek me dat een kwelling. Slechts de rijkste vrouwen in de stad hadden iets van een damast patroontje of versierseltje langs de randen en kon je hun status aflezen aan de oog make-up, de schoenen of het personeel wat er achter hen liep. In de restaurants zaten families achter een gordijn om te eten, waarbij de vrouwen ook nog hun eten onder de monddoek moesten inbrengen. Zo zagen de mannen nooit een vrouwengezicht, tenzij het een moeder of zuster was of zeer naast familielid. Slechts via hun ouders konden ze kennis aan een vrouw krijgen, d.w.z. gecontracteerd worden om een meisje of kind van 13 tot 15 jaar te trouwen. Het resultaat was dat ze allemaal seksueel gefrustreerd waren en minstens tot aan hun dertigste moesten werken om de basis voor hun bruidsschat bij elkaar te sparen. Degene die wel konden lezen en schrijven gingen naar Saudi Arabïe om in de bouw of de olie winning te werken en kwamen dan na een aantal jaren terug met een smak geld waarvoor ze eerst een 4WD Toyota pick-up kochten, dan een huis en tenslotte een meisje; in die volgorde. Zo werkten wij meest met lokale bouwvakkers die zoons van geiten en schapen hoeders waren, die niet in het buitenland hadden gewerkt en deswege dubbel gefrustreerd, omdat ze nog jaren moesten werken voordat ze aan een gezin konden denken. Wij leerden steeds beter Arabisch spreken en zij wat Engelse woordjes zodat we enige eenvoudige communicatie konden hebben. Echter, dat resulteerde bij de steenhouwers steeds in grollen als er uitgelegd moest worden hoe de stenen moesten worden gehakt en pasgemaakt.


2


De bouwvakkers moesten de ruwe of gehakte stenen met kruiwagens over het bouwterrein verplaatsen. Zo liep een van de jongens achter de kruiwagen te duwen en pompende heupbewegingen te maken, waarop iedereen in een deuk ging van het lachen. Bleek dat een ander hem had toegeroepen dat hij net zo hard tegen die kruiwagen moest duwen alsof je een geit neukte. Daar kan je dus verder van alles bij bedenken over hoe hun seksleven er tot hun dertigste uitzag. Het werk werd wel midden op de dag platgelegd want dan moeten ze allemaal een half uur bidden richting Mekka. Voordat we werden uitgezonden was ons al verteld dat we voorzichtig moesten zijn met betrekking tot hun, voor ons eigenaardige, gewoonten met betrekking tot hun vrouwen. Aan de andere kant was onze projectleider een homo (snor) die later zijn vriend liet overkomen als werknemer en als een stelletje samenwoonden. Dat mocht dus niemand buiten het projectteam weten, want dat was in de YAR zoiets als misdadig. Ook dat we via een goede connectie met de ambassade staf aan de nodige hoeveelheden bier en whisky konden komen was niet voor de buitenwereld bedoeld. Dit was mijn eerste project waar we alles op de computer moesten typen. Onze “ijzeren secretaresse” noemden we onze Kaypro’s, de eerste draagbare computers sinds 1982. Het was een spectaculair apparaat met een werk geheugen van wel 64 kb geheugen, maar je moest alles op een 5” floppy (180 kb) vastleggen met. Daar kon dan een onvoorstelbare hoeveelheid tekst op worden weggeschreven; wel honderd pagina’s. De grootste frustratie was dat je soms bij een verkeerde key-stroke een hele zooi tekst kwijtraakte, en dan alles weer opnieuw moest intypen. Dus steeds elke alinea opslaan op je floppy, want bij stroomuitval was je al het typewerk kwijt; al doende leert men.

De kern project staf op een gezellige avond.

Qat kauwen. Voor overleg met de bevolking, d.w.z. de dorpshoofden, werden hele middagen ingeruimd waarbij we dan in de mufraz zaten om thee of coca cola te drinken en qat te kauwen; daarbij werd er ook nog vaak aan een waterpijp gelurkt. Vooral de DHV projectleider moest aan de qat, de cola en de waterpijp, en na een middagje was iedereen hype en keek een beetje glazig. Het qat kauwen was toen al een zeer belangrijke bezigheid waar alle welgestelde Jemenieten de hele middag aan mee deden, maar ook een economische ramp voor het land aan het worden was. ’s Middags werd er niets meer gedaan dan hun halve inkomen aan qat besteden.

Op de lage kussens, in de mufraz, met thee en waterpijp of veel sigaretten de hele middag languit liggen qat kauwen. De belangrijkste personen hebben hun onafscheidelijke kromme dolk, de Djambia (handvat van neushoorn), terwijl er vaak aan de muur een Kalashnikov of bazooka hing.


3


De besprekingen over de aankoop van zand, transporten, welke dorpen aan de beurt kwamen en wie er allemaal een baan moesten hebben werd onder het qat kauwen geregeld. De stimulerende werking gaf de mensen een kick en verminderde hun eetlust. Vooral onze chauffeurs kauwden ook veel qat op hun lange ritten om wakker te blijven. Op het eind van de middag lag de vloer onder de afgekeurde stengeltjes en taaie blaadjes. Voor de lagere inkomens, inclusief de bouwvakkers werd soms wel 50% van hun inkomen aan qat besteed, en op de markt was het een van de belangrijkste activiteiten na de in- en verkoop van schapen en geiten. Maarten de Jong; opnieuw. Er waren nog en paar Nederlanders in Jemen, waarvan er een paar aan een irrigatieproject en drinkwater werkten. Het warme klimaat en de vruchtbare grond waren ideaal voor wel twee of drie oogsten per jaar als je maar water had. De project formulering was gebaseerd op de gedachte dat door het aanleggen van kleine elektrische pompen, het water uit de putten in de rivierdalen in etappes omhoog gepompt kon worden, zodat de vrouwen niet dagelijks vele malen met jerrycans water uit het rivierdal de heuvels hoefden op te klimmen om voor het drinkwater te zorgen voor de huizen die steeds op de hoogste en onvruchtbare rotspunten waren gebouwd. De akkers leverden nu slechts een oogst maïs of sorghum per jaar, en lag de rest van het jaar braak, terwijl er nauwelijks groenten te krijgen waren; een slechte voedsel situatie. Een dorpje in het project gebied, de Mahgrib Ans, met het grote huis op de heuveltop verwoest door de aardbeving. Dorp op een klif, het water is 1 km lager in de vallei. Op een samenkomst met meerdere Nederlanders kwam ik een bekend gezicht tegen, maar wist niet meteen wie het was. Maarten de Jong herkende mij echter meteen en wilde op dat moment graag vertellen dat het OS werk toch vooral zijn positieve kanten had zoals b.v. het op gender doelen geënt project voor drinkwater en irrigatie van keukentuintjes, waarin hij werkte. “Beste Maarten, de Nederlandse OS (toen minister Pronk) geeft alleen maar hulp aan de YAR vanwege de nasleep van de oliecrisis van de jaren 70. Toen werd besloten dat het rijke Nederland toch ook eens iets moest doen aan die arme Arabische moslim landen. Helaas waren er nauwelijks Arabische moslim landen die voor hulp in aanmerking kwamen. Koeweit, Saudi Arabïe of de andere golfstaten waren te rijk. Egypte was onder Nasser verweven met de USSR, Soedan was steeds aan het oorlogvoeren, en Zuid Jemen was ook al communistisch; dus bleef alleen de YAR over. Zowat elk project dat werd ingediend werd goedgekeurd, maar DGIS kon in de YAR gewoon niet genoeg geld wegzettenen, een bekend probleem van de Nederlandse OS in die tijden. De ziekenhuizen en irrigatieprojecten konden maar weinig fondsen wegwerken. Gelukkig was er toen de aardbeving zodat daar een paar miljoen aan iets duidelijks kon worden weggetimmerd”.


4


Maarten: “Ja maar het irrigatie project is juist heel goed want het helpt de vrouwen”. “ Nou dan moet je toch eens goed kijken wat er met al die waterleidingen en pompjes gebeurt die jullie neerzetten. Er worden helemaal geen keukentuintjes aangelegd of groenten geteeld. Alle water is voor de verbouw van qat, en dat wordt door de mannen verhandeld. Het leidt er verder toe dat de qat consumptie omhoog gaat en dat zowat de hele mannelijke bevolking ‘s middags niet meer werkt vanwege de gat verslaving. De vrouwen en meisjes moeten nog steeds met de jerrycan drinkwater vanuit de rivierbedding halen die vaak een kilometer diep ligt. Zoals een van de getrouwde mannen ons vertelde: Quote ‘Ik heb al genoeg voor die vrouw betaald en ik ga toch niet voor de elektriciteit voor de pomp betalen als die vrouw dat drinkwater voor het huis kan halen?’ Un-quote. Als je een goede analyse van je project maakt is dit ongeveer gelijk als de analyse die ik van het Hondureense project maakte. Jullie irrigatieproject brengt aan de ene kant meer qat verslaving, en helpt de vrouwen geen zier. Er is ook niemand van jullie mannen die met die vrouwen kan praten om hun mening te krijgen. In OS termen is het hele project een farce.” Helaas had Maarten niet op deze toelichting gerekend en was weer danig overstuur, en zei dat hij het zou nagaan want hij geloofde me niet echt. Een maand later kwam ik iemand van de ambassade tegen die vertelde dat hij met een zenuwinzinking terug is gegaan naar Nederland…. In de Mahgrib Ands was men meester in het bouwen van terrassen. Vele terrasmuren echter met de aardbeving beschadigd en moesten hersteld worden. Steen en Adobe Architectuur. Vooral de oude architectuur in de YAR is interessant met veel natuurstenen gebouwen, maar ook veer adobe op de hoogvlakte. Door de grote massa van deze gebouwen waren ze koel in de hitte, maar ook erg kwetsbaar met een aardbeving, vooral de stenen gebouwen. De grote stenen gebouwen waren wellicht honderden jaren oud, maar moesten helemaal opnieuw opgebouwd worden, want ze waren totaal instabiel geworden; de materialen konden echter gebruikt worden.

De ontwikkelde bouwmethode bleek een succes en DHV kreeg na een jaar een overeenkomst voor de uitbreiding van het project naar het naastliggende gebied waar ook aanzienlijke schade was. Geen enkele andere donororganisatie was in staat gebleken een bouwsysteem te ontwikkelen in combinatie met een methode om de honderden woningen weer op te bouwen in het berggebied.


5


Door de verspreiding van de trainingfilmpjes konden in vrij korte tijd de dorpelingen getraind worden in de betere bouwmethoden en het gebruik van wapening, want stenen hakken konden ze allemaal als de besten. Voor het hoger gelegen plateau was de situatie anders want daar stonden veel adobe woningen en andere donororganisaties waren daar bezig met prefab huizen. In het kader van het eerste onderzoek naar de schade en bouwmethoden en de definitie van nieuwbouw kwam ik een paar keer binnen in de nog overeind staande constructies en kon me verbazen over de interessante architectuur. Een stuk buiten het epicentrum was de schade minder, misschien ook omdat de adobe bouwtechniek wat van de schokken absorbeerde, maar ook omdat deze niet zo zwaar was als de losse gestapelde stenen bouw met in het berggebied. De gastvrijheid was groot en thee was er altijd wel in het droge hete klimaat. Soms kwamen er vrouwen bedienen, die dan binnenshuis in de meest kleurige gewaden rondliepen en ook nieuwsgierig waren naar de Europeaan, maar wel angstvallig hun hoofddoek omhielden. In een geval kreeg ik zelfs sterke drank aangeboden die ze kennelijk zelf stookten, maar dat leek me een ongezond goedje. Die drank bleek niet een uitzondering. Whisky. Er werkten ook Nederlanders in het Dhamar hospitaal en een paar Zwitserse dokters runden een paar daaraan verbonden klinieken. Interessant was dat bijna alle verzorgend personeel Aziatisch was, want Jemenieten wilden en mochten niet in de verpleging werken. Mannen mochten geen vrouwen behandelen en Jemeni vrouwen mochten niet werken en al helemaal geen mannen behandelen. Het bracht ook complicaties met zich mee als er direct geen vrouwelijke dokter aanwezig was voor een spoedgeval; de OS doelstelling om lokaal personeel op te leiden werkte dus van geen kanten. M.b.t. drank vertelde een dokter eens dat er iemand binnenkwam met een behoorlijke methylalcohol vergiftiging van zelfgestookte drank. De eenvoudigste methode om zo iemand te genezen is het langzaam toedienen van zuivere alcohol, maar dan niet teveel tegelijkertijd. Helaas was zuivere alcohol zeer moeilijk in Jemen te krijgen en hoognodig voor operaties en dergelijke, maar de dokters hadden wel wat ‘ambassade’ whisky thuis. Dus deze halfvergiftigde Ali moest elk half uur een heel klein glaasje whisky drinken en dat voor minstens dertig uur. Hoewel nog continue ladderzat ging de methylvergiftiging daarmee geleidelijk weg en werd een zware hersenbeschadiging voorkomen. Dat zijn hersens weer redelijk werkte werd duidelijk toen Ali de week erop weer lazerus op de kliniek kwam, want hij had blijkbaar in de gaten gekregen dat hij als behandeling echte whisky kreeg. Deze keer werd Ali aan een infuus van een liter thee-kleurige whisky gelegd en nadat hij weer wat sober was, hem door middel van een tolk duidelijk verteld dat hij hierna niet meer dronken terug mocht/kon komen. De rijken worden rijker en de armen armer. Om te bepalen waar en wanneer en voor wie de vervangende woningen gebouwd moesten worden werd via tolken steeds overleg gepleegd met de dorpsoudsten, maar veel invloed had het project hier niet op. Nieuwe woning op de voorgrond met bestaande bouw rondom. Door de aardbeving waren veel woningen gescheurd en instabiel, eigenlijk zouden alle woningen versterkt moeten worden, maar dat was geen project onderdeel. Bij dit huisje moest eerst de keermuur gestabiliseerd worden.


6


Een oud of gescheurd gebouw kond pas worden afgebroken (en de materialen hergebruikt), als er grond was om een nieuw gebouw(tje) neer te zetten, maar de grond in een dorp was al eeuwen eigendom van de bewoners, ook waren de oude gebouwen zeer groot en nieuw te kopen stukjes grond erg klein, dus een groot gedeelte van de onderhandelingen ging daar over. De Jemenieten met het meeste geld konden wel een nieuw stuk grond kopen, hetgeen een goede investering was want ze kregen dan van het project een zwaar gesubsidieerd huis; ze moesten wel personeel leveren voor de nieuwbouw en de stenen voor de buitenmuren. Voor de eigenaren die op de rotsen hun ‘bergkastelen’ hadden lag de zaak iets gecompliceerder. Deze nogal feodale mini-heersers hadden bezit van het dorp en de omringende hellingen met terrassen. Zij woonden zelf in het oudste huis wat soms van betere kwaliteit was en de aardbeving redelijk had doorstaan. Op de terrassen kon niet gebouwd worden. In die dorpen waren veel huizen van veel mindere kwaliteit en daar woonden dan huurders en werknemers, of eigenlijk beter gezegd, de lijfeigenen en slaven van de mini-heerser. De intentie van het project was om die ingestorte woningen terug te bouwen, dus de meeste aandacht ging naar de kapotte stenen krotten van de huurders. Tijdelijke woninkjes van gegalvaniseerd plaatstaal werden op de open plekken in de dorpen neergezet voor de behuizing van de slachtoffers en tijdelijke opsla van het cement. Het grotere gebouw op de achtergrond was van een familie en kon niet gerepareerd worden. In deze gevallen was het vinden van bouwgrond geen probleem want de huurders waren reeds elders ondergebracht. Echter, de eigenaar van de gloednieuwe en aardbevingsbestendige woning was dus die landeigenaar, niet de huurder. Het resultaat was dat de huurder/werknemer/slaaf bij terugkeer in die woning een veel hogere huur moest betalen, immers hij had nu een veel beter huis gekregen dan de stenen bouwval waar hij eerst met zijn familie in mocht wonen. Toen ik de projectleiding wees op dit probleem werd dit onder tafel geschoven omdat er in de eerste plaats over de positie van de huurder of de toekomstige huur niet te onderhandelen viel, en op de tweede plaats dat DHV zich hiermee alleen maar problemen op de hals zouden halen. Tenslotte, als je wel voorwaarden zou kunnen stellen voor de nieuwbouw, kan je die helemaal niet controleren. Dus: “Nienhuys, kop dicht, we willen geen problemen, dat is slecht voor de business!!”. Relaties en prestaties. Mijn werkrelatie met de vaste DHV staf was nogal matig, want ik was ingehuurd of ondergeschoven door DGIS, hoe je dat dan ook noemt. Ook had ik na een aantal maanden niet meer zoveel zin om elk weekeind bier en whisky te drinken en oeverloze prietpraat te hebben met het homostelletje en de met elkaar getrouwde administratieve staf. In de weekeinden ging ik liever naar mijn Zwitserse vriendin en op stap. Ik werd al reeds behoorlijk gediscrimineerd in het autogebruik; terwijl de staf in het weekeinde de projectauto’s gebruikte mocht ik dat na een lange vakantie niet meer en was genoodzaakte een eigen auto aan te schaffen. Hoewel de directie tevreden was met mijn technische (en financiële) adviezen, producten en prestaties bleek op de lange duur toch de persoonlijke relatie met de staf doorslaggevend voor mijn verblijf. Ansichtkaart van traditionele Yemenitische bouwstijl die met de door mij ontwikkelde wapeningsmethode goed mogelijk was. Het training materiaal was nog echt niet compleet, omdat training van analfabeten niet slechts bestaat uit een video vertonen onder het qat kauwen. De hoofdtaak vanuit het gezichtspunt van de aannemer was echter niet dat de bevolking zelf kon gaan bouwen, want dan had hij minder werk en inkomen, en daar ging het voor hem uiteindelijk om. Na anderhalf jaar kreeg ik de optie om in een nieuwe provincie te gaan werken, meer naar het noorden, ver weg van het coördinatie kantoor, of als alternatief, mijn contract beëindigen. De projectleiding vond dat er wel genoeg training materiaal was gemaakt (het projectcontract met DGIS was niet specifiek), dus ik moest maar naar de uitvoering, heel ver weg van het project kantoor, en dat zag ik niet zo zitten. Inpakken, wegwezen en ander werk zoeken dus maar.


7

e-boek ontwikkeling: 1 Hoofdstuk 6a. Yemen Arab Republic (YAR) Jemen Arabische Republiek

Recommend Documents