Dynamiek in samenwerking

omslag Oberon

06-04-2004

14:39

Pagina 2

Dynamiek in samenwerking Basisscholen over opbrengst en kwaliteitskenmerken van samenwerking op het gebied van ICT Veel scholen werken samen op het gebied van ICT. Door samenwerking steunen zij elkaar bij de implementatie van ICT, worden kennis en expertise beter benut en kan de vraag naar ICT-producten en diensten effectiever en efficiënter worden georganiseerd. Dit alles kan bijdragen aan een effectief en efficiënt gebruik van ICT in de dagelijks onderwijspraktijk. In Dynamiek in samenwerking staat deze meerwaarde van samenwerking centraal. Levert samenwerking voor basisscholen wel op wat zij ervan wensen en verwachten? En wat kenmerkt volgens de scholen een kwalitatief goede samenwerkingsrelatie?

Dynamiek in samenwerking is te verkrijgen bij de Stichting Ict op School.

Verwachte bijdrage samenwerking aan ICT-ontwikkelingen in toekomst

Stichting Ict op School Bleijenburg 1 2511 VC Den Haag Website: www.ictopschool.net E-mail: [email protected]

ijs rw e de dig On kun visie ) 05 =1 n (

e en iev is at e/ nn ar uc ar Ke va en Ed oftw tent d s on 6) he 5) c 10 dig =10 = n ( (n

T IC ra inf ur tu uc 3) str =10 (n

omslag Oberon

06-04-2004

14:39

Pagina 4

Colofon Tekst Oberon: Claudia van Lotringen en Miriam Walraven Uitgave Ict op School Vormgeving B.ont

|

Annelies Glandorf

Druk Speed Print Fotografie Ict op School

In opdracht van Stichting Ict op School www.ictopschool.net [email protected] © Stichting Ict op School, 2004 Overname – indien niet voor commerciële doeleinden is toegestaan onder bronvermelding

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 1

Dynamiek in samenwerking Basisscholen over opbrengst en kwaliteitskenmerken van samenwerking op het gebied van ICT

Dynamiek in samenwerking

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 2

Inhoud

Inleiding

5

1. Opbrengsten van samenwerking

9

1.1 Inhoud volgt infrastructuur

9

1.2 Samenwerking draagt bij aan ontwikkeling

11

1.3 Samenwerking heeft meerwaarde

13

1.4 Opbrengst voor primaire proces

14

2. Kwaliteitskenmerken van samenwerking

19

2.1 Schoolkenmerken

19

2.2 Kenmerken samenwerkingsverband

24

3. Conclusies en aanbevelingen 3.1 De belangrijkste bevindingen

33 33

3.2 Aanbevelingen voor succesvol samenwerken in de toekomst

35

Bijlage

37

Bronvermelding

39


Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 4

Inleiding

Onderzoeksvraag In opdracht van Stichting Ict op School heeft Onderzoeks- en Adviesbureau Oberon een onderzoek uitgevoerd naar de opbrengsten en de kwaliteit van samenwerking van basisscholen op het gebied van ICT. Centraal in dit onderzoek staan de volgende onderzoeksvragen: •

Levert samenwerking voor basisscholen wel datgene op wat zij ervan wensen en verwachten?

•

Wat kenmerkt volgens de scholen een kwalitatief goede samenwerkingsrelatie?

Waarom dit onderzoek?

king is vormgegeven. De resultaten van dit

De idee is dat scholen door lokaal of regio-

onderzoek zijn gepubliceerd in de brochure

naal te kiezen voor bovenschoolse samen-

Focus op Samenwerking (2003). Belangrijke

werking elkaar kunnen steunen bij de imple-

conclusie was dat ruim de helft van de

mentatie van ICT, kennis en expertise beter

Nederlandse basisscholen samenwerkt in

kunnen benutten en de vraag naar ICT-pro-

meer dan 200 samenwerkingsverbanden die

ducten en- diensten effectiever en efficiënter

zich op allerlei manieren onderscheiden.

kan worden georganiseerd. Samenwerking is

Daaruit voortvloeiende vragen waren vervol-

geen doel op zich, maar een hulpmiddel voor

gens: wat betekent deze samenwerking voor

scholen bij het realiseren van evenwichtige

de betrokken scholen? Levert samenwerking

condities om ICT in het onderwijs te integre-

wel datgene op wat de scholen ervan wensen

ren (Ict op School, Vier in Balans Plus, 2004).

en verwachten? En welke aspecten van samenwerking zijn volgens de scholen ken-

4


5

De hier gepresenteerde onderzoeksresultaten

merkend voor de kwaliteit ervan?

dienen ter verdieping en validering van eer-

Deze vragen staan in onderhevig onderzoek

der door Oberon uitgevoerd onderzoek waar-

centraal. Om hierop antwoord te krijgen heb-

bij op landelijk niveau de stand van zaken

ben we de opinies en opvattingen van betrok-

rondom samenwerking op het gebied van ICT

ken personen van een aantal scholen en

in kaart werd gebracht. Het onderzoek gaf

samenwerkingsverbanden geïnventariseerd.

vanuit een breed blikveld een overzicht van

De resultaten hiervan zijn in deze publicatie

de mate waarin basisscholen samenwerken

opgenomen. Op basis van de bevindingen

op het gebied van ICT en hoe die samenwer-

presenteren we in het slothoofdstuk een

Inleiding

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 6

overzicht van activiteiten die een bijdrage

10 scholen (uit 10 verschillende samenwer-

samenwerkingsverband zelf wordt in dit

samenvattende conclusies en aanbevelingen.

kunnen leveren aan een succesvolle samen-

kingsverbanden) aanvullend groepsgesprek-

hoofdstuk tevens ingegaan op een aantal

Tot slot treft u in de bijlage enkele achter-

werkingsrelatie en integratie van ICT in de

ken gevoerd met relevante betrokkenen (ICT-

aspecten op schoolniveau die bepalend zijn

grondgegevens aan over de aan dit onder-

dagelijkse onderwijspraktijk.

coördinator, directeur, leerkrachten).

voor een succesvolle samenwerkingsrelatie

zoek deelnemende samenwerkingsverbanden

en een succesvolle implementatie van ICT.

en scholen.

Opzet van het onderzoek

Respons

In totaal hebben we dertien samenwerkings-

Alle coördinatoren van de dertien geselec-

verbanden geselecteerd. Belangrijk was dat

teerde samenwerkingsverbanden hebben aan

deze samenwerkingsverbanden zoveel moge-

het onderzoek meegewerkt. Van de scholen

lijk een afspiegeling waren van alle samen-

hebben we in totaal 106 vragenlijsten ont-

werkingsverbanden in Nederland. Hiervoor is

vangen. Het aantal scholen dat meegewerkt

in samenspraak met Stichting Ict op School

heeft, verschilt echter per samenwerkings-

een aantal selectiecriteria (o.a. omvang,

verband. In de bijlage achter in deze publica-

bestuurlijke structuur, inhoud) opgesteld. Bij

tie ziet u de respons per samenwerkingsver-

de selectie is gebruik gemaakt van het gege-

band. Tevens vindt u hier enkele

vensbestand van het inventariserend onder-

achtergrondgegevens van de geselecteerde

zoek (Focus op samenwerking, 2003). De

scholen en samenwerkingsverbanden.

In hoofdstuk drie formuleren we enkele

contactpersonen van deze dertien samenwer-

6

kingsverbanden hebben een vragenlijst toe-

Leeswijzer

gestuurd gekregen. Tevens hebben zij zorg

Deze publicatie is als volgt opgebouwd. Na de

gedragen voor de selectie van ongeveer 150

inleiding wordt in hoofdstuk één ingegaan op

bij de samenwerkingsverbanden betrokken

de opbrengsten van samenwerking voor de

basisscholen (10 tot 15 per samenwerkings-

onderzochte scholen. In welke mate heeft

verband). De ICT-coördinatoren van deze

samenwerking een bijdrage geleverd aan de

scholen hebben ook een vragenlijst ontvan-

door scholen doorgemaakte ontwikkelingen

gen. Deze vragenlijst kwam deels overeen

op het gebied van ICT? In hoeverre heeft

met de vragenlijst voor de coördinatoren van

samenwerking in de ogen van de scholen een

het samenwerkingsverband. Dit maakte het

meerwaarde?

op een aantal punten mogelijk de meningen

Vervolgens geeft hoofdstuk twee zicht op een

van beide groepen respondenten met elkaar

aantal aspecten die volgens de scholen ken-

te vergelijken. Op basis van de resultaten

merkend zijn voor de kwaliteit van de samen-

van de vragenlijstanalyse zijn vervolgens op

werkingsrelatie. Naast kenmerken van het


7

Inleiding

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 8

1

Opbrengsten van samenwerking

In dit hoofdstuk laten we zien wat samenwerking voor de scholen heeft opgeleverd. In welke mate heeft samenwerking bijgedragen aan de ICT-ontwikkelingen in de afgelopen jaren? Hoe groot is volgens de scholen de meerwaarde van samenwerking? En wat levert samenwerking op voor het primaire proces? In de volgende paragrafen wordt op deze vragen antwoord gegeven.

1.1

Inhoud volgt infrastructuur

De meeste scholen hebben in de afgelopen

Wil een school efficiënt en effectief ICT in de

jaren een grote ontwikkeling doorgemaakt op

het onderwijs gebruiken dan moet er vol-

het gebied van ICT, met name op het gebied

doende balans zijn tussen (Vier in Balans.

van de ICT-infrastructuur en de kennis en

Stichting Ict op School 2001):

vaardigheden (zie figuur 1). In de toekomst wensen de scholen zich verder te ontwikkelen

•

•

•

•

De infrastructuur: computers, netwer-

(zie figuur 2). Met name als het gaat om de

ken en internetverbindingen maken het

onderwijskundige visie, de kennis en vaardig-

mogelijk om ICT in het onderwijs in te

heden en de onderwijskundige inhoud. Op

zetten;

het gebied van de infrastructuur is de ontwik-

De visie: er is een heldere zienswijze

kelwens kleiner dan op de andere gebieden.

over de manier waarop ICT het onderwijs

Blijkbaar zijn de scholen in een fase gekomen

versterkt;

waarbij niet meer vrijwel alle aandacht nodig

De kennis en vaardigheden: docenten

is voor de infrastructuur maar waarnaast

en leerlingen hebben voldoende compe-

men zich nu ook op andere zaken kan gaan

tenties om computers te gebruiken in

richten. Dit neemt niet weg dat scholen het

leersituaties;

belangrijk vinden de opgebouwde infrastruc-

De onderwijskundige inhoud: didacti-

tuur in stand te houden en te continueren.

sche toepassingen en educatieve programma’s ondersteunen het beoogde gebruik van ICT voor onderwijsdoeleinden. 1

Deze bevindingen komen grotendeels overeen met de bevindingen uit het onderzoek dat TNS NIPO uitvoerde in opdracht van Stichting Ict op School onder docenten, samenwerkingsverbanden en ICT-managers (december 2003).

8


9


Oberon

07-04-2004

10:19

On

de

r

js wi

Pagina 10

k

d un

ige

vi

(n sie

=1

05

)

n Ke

a va en nis

rd

igh

ed

(n en

=1

05

Ed

)

uc

at

o es iev

ar ftw

e/

co

e nt

nt

(n

IC

=1

Ti

06

)

as nfr

tr

tu uc

ur

(n

=1

04

)

Deze verschuiving van infrastructuur naar

“Wanneer de ICT-coordinator op school weg-

inhoud vraagt om andere vaardigheden en

valt, ligt alles op zijn gat”, aldus de ICT-coör-

capaciteiten van de ICT-coördinatoren die op

dinator van het Ogelijn (Land van Cuijk).

de scholen aanwezig zijn. Tot op heden stond

Figuur 1 ICT-ontwikkeling op school

op veel scholen de deskundigheid van de ICT-

Op de Oosterboerschool in Meppel (ICTOM)

coördinator op het technische vlak centraal.

volgt een leerkracht een cursus tot “scha-

In de toekomst verwachten scholen dat naast

duwcoördinator” om de continuïteit op de

technische kennis, deskundigheid op het vlak

school te waarborgen.

van de onderwijskundige implementatie van

Huidige stand

ICT een grote vereiste is. Sommige scholen

van zaken

vragen zich af of de huidige ICT-coördinatoren wel de competenties en/of interesse hebben aan deze verschuiving vorm te geven.

1.2

Samenwerking draagt bij aan ontwikkeling

Samenwerking wordt gezien als een belangrijk hulpmiddel voor scholen bij het realiseren

Zeer veel

On

de

rw

i

u jsk

n

e dig

vi

(n sie

=1

) 05

n Ke

nis

va en

d ar

igh

ed

(n en

=1

Tamelijk veel

) 05

Ed

uc

at

es iev

r wa oft

e

n /co

te

nt

= (n

IC

10

nf Ti

5)

ra

u str

u ctu

n r(

0 =1

4)

De ICT-coördinatoren van De Leeuwenkuil en

van evenwichtige condities voor effectief en

de Oversteek (Druten/West Maas en Waal)

efficiënt gebruik van ICT (Vier in Balans Plus,

vragen zich af of de ICT-coördinatoren van de

ICT op School, 2004). De onderzoeksresulta-

scholen de overstap kunnen maken om ICT in

ten bevestigen dit. Deelname aan het samen-

de klas te implementeren en leerkrachten te

werkingsverband heeft volgens de scholen in

begeleiden. Veel ICT-ers zouden vooral geori-

belangrijke mate aan de ICT-ontwikkelingen

ënteerd zijn op de techniek en minder affi-

bijgedragen, met name op het gebied van de

niteit hebben met de onderwijsinhoudelijke

infrastructuur (zie figuur 3).

kant van ICT. Zij verwachten dat er op dit vlak wel eens problemen kunnen gaan komen. OBS de Vuurvogel in Tilburg (TOWN) geeft

Figuur 2

aan dat er vanwege de verschillende invals-

ICT-ontwikkeling

hoeken op de school twee ICT-coördinatoren

op school

aanwezig zijn: één voor de techniek en de contacten met bedrijven en één voor de

Gewenste stand

onderwijskundige inhoud en implementatie.

van zaken

Hiernaast merken verschillende scholen op dat de ontwikkeling van ICT op school wel erg persoonsafhankelijk is.

Zeer veel 10


Tamelijk veel 11


Oberon

07-04-2004

10:19

On

de

r

js wi

Pagina 12

n ku

dig

i ev

(n sie

=1

05

)

n Ke

nis

a va en

rd

igh

ed

(n en

=1

05

Ed

)

uc

at

o es iev

ar ftw

e/

c

t on

en

n t(

IC

=1

Ti

06

)

a nfr

u str

ctu

ur

(n

=1

03

)

Figuur 3 Bijdrage samenwerking aan ICT-

Ook in de toekomst verwachten de scholen

ware. In de toekomst gaat TOWN volgens de

dat de samenwerkingsverbanden een bijdra-

school een software-databank aanleggen.

ge leveren (zie figuur 4). Deze verwachte bij-

Door alle ervaringen en vragen van scholen

drage is op alle gebieden ongeveer even

met en over bepaalde software te bundelen

groot. Dit betekent dat er een verschuiving

in deze databank hoeft de school niet telkens

plaatsvindt in het door scholen gewenste

meer alles zelf uit te zoeken. Bijkomend

dienstenaanbod van het samenwerkingsver-

voordeel is volgens de school dat scholen zich

band. Waar zij tot op heden voornamelijk

gezamenlijk krachtiger presenteren richting

gebruik maakten van meer technische hulp

ontwikkelingen

de uitgevende partijen.

en krachtenbundeling, ontstaat daarnaast

tot op heden

een ondersteuningsbehoefte bij de meer

1.3

Samenwerking heeft meerwaarde

onderwijsinhoudelijke ICT-vraagstukken.

Over het algemeen zijn de scholen tevreden

Zeer veel

On

d

w er

ijs

k

d un

vis ige

ie

= (n

10

5)

Ke

ar va en is nn

h dig

ed

(n en

=1

05

Ed

Tamelijk veel

)

a uc

t

o es iev

ar ftw

e/

c

t on

en

I

t(

1 n=

inf CT

06

s ra

)

c tru

De ICT-coördinatoren van de basisscholen de

over deelname aan het samenwerkingsver-

Leeuwenkuil en de Oversteek (Druten West

band. Zo beschikken de samenwerkingsver-

Maas en Waal) merken op dat de er steeds

banden voor veel scholen over nuttige kennis

meer behoefte is aan collegiale en boven-

en expertise en leveren zij veelvuldig

schoolse uitwisseling van kennis en ervarin-

antwoorden op hun vragen. Ook vindt een

gen op het vlak van de implementatie en

meerderheid van de scholen dat het samen-

onderwijskundige inhoud van ICT.

werkingsverband de marktpositie van de school versterkt bij de aankoop van diensten

t

r uu

(n

=

3 10

)

Basisschool De Vuurvogel (TOWN) zegt nu

en producten en belangrijke financiële

alle informatie zelf te moeten vergaren bij de

voordelen oplevert (zie figuur 5).

betreffende uitgevers/bedrijven van de soft-

Figuur 4

Figuur 5

Verwachte bijdrage

Meerwaarde van

samenwerking

samenwerking

%

%

aan ICTontwikkelingen in toekomst

%

%

% Zeer veel 12


Tamelijk veel 13

%

Nuttige kennis en expertise (n=105)

Veelvuldig antwoorden op vragen (n=106)

Versterking marktpositie (n=106)

Financiële voordelen (n=105)

Eens

Oneens

Oberon

07-04-2004

1.4

10:19

Pagina 14

Opbrengst voor primaire proces

van de geïnterviewden niets van deelname

in opbrengst plaatsvindt. Uit de interviews

waarbij zelfstandigheid van de leerling van

Volgens ruim 80% van de scholen is de

aan het samenwerkingsverband. Hoewel de

komt naar voren dat er op veel scholen een

groot belang is. Door middel van het KOVO-

opbrengst van het samenwerkingsverband

betrokkenheid van leerkrachten en leerlingen

positieve ontwikkeling gaande is op dit vlak.

project (Kosmisch Onderwijs in een Virtuele

voor het primaire proces niet gering. Toch

bij het samenwerkingsverband op veel scho-

Scholen geven aan dat computers steeds

Omgeving) leren bovenbouwleerlingen van de

vindt ongeveer driekwart van de responden-

len dus laag is, wordt de opbrengst voor het

beter geïntegreerd worden in de dagelijkse

bij ICT-SAMON aangesloten scholen te bou-

ten (74%) dat het samenwerkingsverband er

primaire proces groot gevonden.

praktijk van het onderwijs. Leerkrachten en

wen in een virtuele wereld. In hun eigen

niet voor de leraren is maar vooral de ICT-

Waar is deze opbrengst voor het primaire

leerlingen maken steeds meer en efficiënter

gemaakte virtuele musea presenteren leerlin-

coördinator ondersteunt. Slechts een minder-

proces vooral terug te vinden? Op het niveau

gebruik van ICT-toepassingen.

gen van verschillende scholen aan elkaar hun

heid (13,2%) geeft aan dat ook leerkrachten

van leerkrachten, leerlingen, management of

Dat leerkrachten en leerlingen zelf weinig

onderwerp (bijv. werkstukken). Als “avatar”

nauw betrokken zijn bij het samenwerkings-

curriculum?

merken van deelname aan het samenwer-

(poppetje) kunnen zij langs de plaatsjes en

kingsverband is niet verwonderlijk. Uit de

teksten aan de muren lopen en kunnen zij

interviews blijkt dat zij de winst vaak niet

elkaar zien, elkaar opzoeken, chatten en tele-

direct uit het samenwerkingsverband halen

grammen versturen.

verband. Leerlingen merken volgens de helft Voorbeelden

1. leerkrachten 2. leerlingen

deskundigheidsbevordering, registratie vorderingen, klassenmanagement,

maar dat de voordelen hen veelal via indirec-

variatie didactische werkwijzen

te weg bereiken, namelijk via de ICT-coördi-

De kleuters op de Oosterboerschool (ICTOM)

extra oefening, alternatieve werkvormen, naslag- en informatiebronnen,

nator. De ICT-coördinator vervult in veel

maken gebruik van het programma Pluspunt.

zelfstandig werken

samenwerkingsverbanden de rol van sleutel-

In eerste instantie hadden de betreffende

figuur tussen de school en het samenwer-

leerkrachten veel scepsis over dit program-

informatievoorziening

kingsverband.

ma: kleuters moesten spelen en niet met de

leeromgeving, aanvulling en verdieping leerstofaanbod,

Een interessante vraag blijft wat de directe

computer in de weer zijn. Nu de docenten

inpassing software in gebruikte methode, verrijking keuzewerk

invloed en het daadwerkelijke rendement is

zelf vaardiger geworden zijn op ICT-gebied

van samenwerking op de integratie van ICT

en de kinderen met zeer veel plezier met de

in het primaire proces van het onderwijs.

computer blijken te werken, hebben ze hun

3. management leerlingvolgsysteem, ontsluiting leerlinggegevens, ontwikkeling ICT-beleid, 4. curriculum

Tabel 1. Opbrengst primaire proces (in %) Geen

14

klein

Tamelijk groot

mening bijgesteld.

Zeer groot

Op de basisschool A Gene Wienberg

Leerkrachten (n=105)

7

50

41

2

Mechelen (KSV Limburg) maken de leerlingen

De zorgcoördinator op De Eshoek (PICTO)

Leerlingen (n=105)

15

49

34

2

van groep 1 t/m 8 nu structureel gebruik van

ziet een grote meerwaarde van ICT in het

Management (n=105)

4

35

53

8

de computer voor rekenen taalles. Het

kader van remedial teaching. Kinderen

Curriculum (n=103)

7

61

31

1

accent is steeds meer verschoven van het

maken nu ook gebruik van remedial tea-

gebruik van de computer voor rekenen en

ching-programma’s in de klas, in samenwer-

taal naar het gebruiken van de rijke leerom-

king met de leerkracht. Daarnaast kunnen

In bovenstaande tabel ziet u dat de opbreng-

opbrengst klein. Ongeveer 15% geeft zelfs

geving: websites bouwen, informatie opzoe-

méér kinderen remedial teaching krijgen. De

sten van samenwerking voor het primaire

aan geen enkele opbrengst voor leerlingen

ken op internet voor spreekbeurten of werk-

oefenprogramma’s worden voor iedere leer-

proces op de verschillende niveaus over het

waar te nemen.

stukken, emailen etc.

ling op eigen niveau vastgesteld.

algemeen eerder klein dan groot ingeschat

Interessant is of er in de toekomst, wanneer

worden, behalve op managementniveau. Met

scholen zich steeds meer op inhoudelijke

Montessorischool Heerhugowaard (ICT-

Verschillende scholen merken op dat het

name op leerling-niveau vindt men de

aspecten van ICT gaan richten, een toename

SAMON) richt zich op “kosmisch onderwijs”

gebruik van de computer in de klas wel wat


15


Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 16

“leerkrachtafhankelijk” is. Sommigen, met

Op Basisschool De Kinderhof (Kei-wijs) zijn

name de wat oudere leerkrachten hebben

leerkrachten verplicht de computer in te zet-

weinig affiniteit met ICT. Vaak werkt het sti-

ten bij onderwijstaken. De school heeft veel

mulerend als ze bij andere leerkrachten of in

geïnvesteerd in scholing. Alle leerkrachten

de eigen klas zien wat de opbrengsten zijn.

hebben DRO-curussen gevolgd. De directie

Hiernaast geven enkele scholen aan dat de

op de school communiceert de boodschap:

directie hierbij een belangrijke rol speelt. Het

“er is geïnvesteerd in computers dus er moet

verschilt bijvoorbeeld per school in hoeverre

ook mee gewerkt worden”.

leerkrachten verplicht worden hun deskun-

De docenten op A Gene Wienberg Mechelen

digheid op ICT-vlak vergroten, bijv. door cur-

(KSV-Limburg) hebben allemaal een ICT-cur-

sussen te volgen.

sus gevolgd. In deze cursus werd de stof te snel behandeld met als gevolg dat de aversie

Volgens de ICT-coördinator van basisschool

jegens computers met name onder de oudere

De Vuurvogel (TOWN) hebben vooral oudere

leerkrachten groter werd. De ICT-coördinator

leerkrachten nog een beetje “angst” voor de

is als reactie hierop eenmaal in de week met

computer. Zij moeten over de streep getrok-

de docenten gaan oefenen op de computer.

ken worden. Om de leerkrachten te enthousi-

Hiervoor werd tijd in het taakbeleid opgeno-

asmeren is het volgens hem belangrijk ICT

men.

stapsgewijs in te voeren, de programma’s goed uit te leggen en te zorgen voor succeservaringen.

16


17

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 18

2

Kwaliteitskenmerken van samenwerking Welke kenmerken zijn volgens de scholen bepalend voor de kwaliteit van de samenwerkingsrelatie? Het gaat hierbij niet alleen om kenmerken van het samenwerkingsverband zelf. Ook op schoolniveau is een aantal kenmerken aan te wijzen die bepalend zijn voor de wijze waarop invulling wordt gegeven aan de samenwerkingsrelatie en de integratie van ICT in het onderwijs. Om deze reden maken we hieronder onderscheid tussen schoolkenmerken en kenmerken van het samenwerkingsverband.

2.1

Schoolkenmerken

samenwerkingsverband té veel tijd kost in

Welke kenmerken op schoolniveau zijn bepa-

verhouding tot de opbrengsten ervan.

lend voor de wijze waarop scholen invulling

Volgens ruim 94% van de ICT-coördinatoren

geven aan de samenwerking en de integratie

is dit niet het geval. Blijkbaar is deelname

van ICT in de dagelijkse praktijk van het

aan het samenwerkingsverband de tijdsin-

onderwijs? Op basis van de onderzoeksgege-

vestering voor de meeste scholen wel waard.

vens onderscheiden we een viertal kenmer-

Het gevaar bestaat echter wel dat op de lan-

ken:

gere termijn “de rek er uitgaat” en men de

•

Financiën en beschikbare tijd

gevraagde tijdsinvestering niet meer kan of

•

ICT-communicatie binnen de school

wil opbrengen.

•

Betrokkenheid bij

Naast tijd geven ook veel scholen aan dat de

samenwerkingsverband

financiële middelen niet volledig toereikend

Rol van het schoolbestuur

zijn om aan het samenwerkingsverband deel

•

Hieronder worden de genoemde kenmerken

te nemen. En, als het wel mogelijk is aan het

nader uitgewerkt en toegelicht.

samenwerkingsverband deel te nemen, ontbreekt het scholen weer vaak aan tijd en

Financiën en beschikbare tijd

financiën om de gemaakte plannen vervol-

Samenwerking kost tijd; tijd voor deelname

gens ten uitvoering te brengen. Met name

aan projecten, tijd voor vergaderingen etc.

kleine scholen hebben hieronder te lijden.

Niet iedere school beschikt over voldoende tijd om aan het samenwerkingsverband deel te nemen. Veel ICT-ers geven aan structureel te weinig tijd te hebben voor hun ICT-taken. Belangrijke vraag is nu of deelname aan het

18


19

Kwaliteitskenmerken van samenwerking

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 20

SBO school de Zwaaikom (Hoogezand

gelden zouden moeten overhevelen naar de

sum-financiering in 2006 waarbij de nu nog

ervaart dit als positief, al vragen zij zich soms

Sappemeer) geeft aan de technische kant

kleine scholen vanuit het zogenaamde solida-

onderscheiden ICT-middelen onderdeel wor-

wel af wat er gebeurt als nieuwe scholen die

redelijk op orde te hebben, mede dankzij de

riteitsbeginsel. Dit kan soms nadelig zijn voor

den van de grote pot. Zij vrezen dat andere

zich aansluiten bij het samenwerkingsver-

hulp van de conciërge die op dit moment

de grotere scholen maar het voorkomt dat de

zaken op school meer prioriteit gaan krijgen

band meer hulp nodig hebben dan waarvoor

installatie, netwerk en onderhoud verzorgt.

kleinere scholen achterstand oplopen.

dan ICT en hierdoor minder budget voor ICT

geld gereserveerd is. Gaat dit ten koste van

overblijft. Uit de interviews met de scholen

andere scholen? Blijft het samenwerkingsver-

De school beschikt echter over te weinig middelen om ICT naar wens in het onderwijs

Om formatieproblemen op ICT-gebied te

blijkt dat het samenwerkingsverband een

band wel betaalbaar? Volgens het samenwer-

te implementeren en integreren. Als school

ondervangen, maken sommige scholen

belangrijke rol kan spelen bij het beheren en

kingsverband hoeft de school zich hierover

voor speciaal onderwijs kampen ze met ver-

gebruik van stagiaires van het ROC.

uitgeven van de ICT-middelen. Zo kan het

schillende problemen. Zo zijn ze o.a. klein en Montessorischool Heerhugowaard (ICT-

bijvoorbeeld ondersteunen bij het opstellen

ICT-communicatie binnen de school

geen kleine scholen toeslag. Tot nu toe is het

SAMON) maakt gebruik van BSA-leerlingen

van meerjaren begrotingen, waarin ook de

Zowel de ICT-coördinatoren op de scholen als

erg moeilijk gebleken voldoende formatie te

(Buitenschoolse Activiteiten-leerlingen) van

reserveringen voor nieuwe hardware opgeno-

de contactpersonen van de samenwerkings-

vinden om aan ICT te werken. De directeur

het Horizon-college (1e lijn). Als een pro-

men zijn. Het samenwerkingsverband kan

verbanden zijn redelijk te spreken over de

hoopt dat hier met de komst van een ICT-er

bleem te moeilijk is, schakelt de stagiair de

ook een rol spelen bij het beheren van de

ICT-communicatie binnen de scholen. Wat

van de gemeente voor twee dagen per week

hulp in van het kenniscentrum (helpdesk) dat

financiën.

betreft de toekomst hechten zij zeer veel

verandering in gebracht gaat worden. Tot op

op het ROC is gelokaliseerd.

heden was het volgens hem “pappen en nat-

Vertegenwoordigers van het kenniscentrum

De Oosterboerschool in Meppel is aangeslo-

schoolniveau. In Figuur 6 geven we de

houden”.

(2e lijn) bekijken op hun beurt of zij zelf

ten bij de stichting ICTOM. Met een startkapi-

gemiddelde waarden weer van de opinies van

iemand naar de school laten gaan of een IT-

taal van de gemeente is deze stichting opge-

de scholen (en samenwerkingsverbanden)

bedrijf (3e lijn) sturen.

richt en zijn voor alle betrokken scholen

over de actuele situatie op dit vlak (ant-

server-installaties ingekocht. Deze zijn dus in

woordcategorieën zijn: 1. “niet van toepas-

Op de Eshoek (PICTO) is vorig jaar het net-

belang aan een goede communicatie op

werk aangelegd. De ICT-coördinator was toen fulltime beschikbaar voor ICT-taken.

Ook op basisschool het Ogelijn (Land van

het bezit van ICTOM. Elke school betaalt een

sing”, 2. ”enigszins van toepassing” en 3. ‘in

Inmiddels is ICT meer ingeburgerd en is de

Cuijk) is een stagiaire aangetrokken voor

vast bedrag per leerling aan de stichting voor

sterke mate van toepassing”). Eveneens

aanstelling versmald tot 1,5 dag per week.

ICT-taken. “Met de komst van deze persoon

beheer. Als er een server kapot is, beschikt

laten we hun toekomstwensen zien (ant-

De meeste tijd gaat nu op aan technische

is een enorme inhaalslag gemaakt”. De stagi-

de stichting over een reserve exemplaar.

woordcategorieën zijn: 1. “niet belangrijk”,

ondersteuning. Er is minder tijd voor inhou-

aire vervult geen functie als klassenassistent

Omdat elke school andere wensen heeft,

2. ”enigszins belangrijk” en 3. ‘zeer belang-

delijke vraagstukken. Toch ziet de school ook

maar is alleen verantwoordelijk voor de

reserveren zij zelf geld voor computers en

rijk”).

een voordeel van deze formatieverkleining:

inrichting van het netwerk en de techniek.

software.

gestimuleerd hun problemen zelf op te los-

Veel scholen geven daarnaast aan bezorgd te

Basisschool A Gene Wienberg Mechelen (KSV

schillende wijze invulling geven aan de inter-

sen, en pakken dit ook op.

zijn over de toekomst. Hebben zij op termijn

Limburg) geeft aan dat het samenwerkings-

ne ICT-communicatie. In veel gevallen funge-

wel voldoende middelen om de ICT-ontwikke-

verband de financiële middelen voor ICT

ren de postbakjes nog als doorgeefluik van

De ICT-coördinatoren van basisscholen De

lingen op het gebied van de infrastructuur bij

beheert. De school heeft daar zelf geen

vragen van collega-leerkrachten aan de ICT-

Leeuwenkuil en De Oversteek (West Maas en

te kunnen blijven benen en de continuïteit te

beschikking over. Ook reserveert KSV

coördinator, of wordt de betreffende ICT-

Waal / Druten) zijn van mening dat de grote

kunnen waarborgen? Ook uiten scholen hun

Limburg geld voor de school om over 5 jaar

coördinator in de wandelgangen aan de

scholen binnen het samenwerkingsverband

bezorgdheid over de overgang naar de lump-

de hardware te kunnen vervangen. De school

mouw getrokken indien zich een probleem

leerkrachten en leerlingen worden meer

20

echter geen zorgen te maken.

samenwerkingsverband de betrokken scholen

krijgen minder overheadgelden maar ook


Uit de interviews blijkt dat scholen op ver-

21


07-04-2004

Figuur 6 Goede ICTcommunicatie op school volgens

10:19

Pagina 22

sleutelfiguren het probleem niet kunnen

S ve am rb en an w de erk n in gs -

Oberon

•

de bijdrage van het samenwerkingsver-

•

de opbrengsten van samenwerking voor

•

de betrokkenheid van leerkrachten en

•

de motivatie van de deelnemers van het

lingen openstellen en van hen leren.

•

de financiële voordelen van deelname;

Sommige scholen merken bovendien op dat

•

de mogelijkheden voor kennisuitwisse-

•

de mate waarin het aanbod van het

dinator terecht.

band aan de ICT-ontwikkelingen in de afgelopen jaren;

Tevens merken verschillende scholen op dat

scholen (n=99-106) en

het voorkomt dat leerlingen meer weten van

samenwerkings-

computers dan leerkrachten. Sommige leerkrachten vinden dit lastig: ze hebben het n

verbanden

het primaire proces; leerlingen bij het samenwerkingsver-

ho

le

gevoel meer dan de leerlingen te moeten

Sc

(n=10-13)

Zo oordelen zij positiever over:

oplossen komt de hulpvraag bij de ICT-coör-

band;

weten. Volgens de geïnterviewden is dit echter niet altijd nodig. Leerkrachten moeten zich volgens hen voor de kennis van de leerToepasbaarheid nu

Belang toekomst

samenwerkingsverband;

ling binnen het samenwerkingsverband;

leerlingen ook veel van elkaar kunnen leren als ze hiertoe de ruimte krijgen. voordoet. Sommige ICT-coördinatoren hante-

OBS Duiveland in Zeeland (De Schouwse

ren een scherpe scheidslijn tussen ICT-tijd en

Duif) merkt op dat het belangrijk is dat er

Op basisschool De Eshoek (PICTO) heeft de

samenwerkingsverband wordt afgestemd

onderwijstijd en zijn dan ook niet beschik-

een duidelijke taakomschrijving is voor de

juf van groep 8 een cursus “powerpoint”

baar voor ICT-taken als zij voor de klas

ICT-coördinator. De leerkrachten weten de

gevolgd. Eén van de leerlingen van groep 8

De vraag is of er een directe relatie is aan te

staan. Anderen zijn ook bereid zich hiervoor

ICT-coördinator te vinden voor allerhande

vond dit erg interessant en ging het met

wijzen tussen de mate van betrokkenheid bij

tijdens de les te laten storen. Enkele scholen

computerproblemen. De meest gestelde

behulp van haar cursusmateriaal ook probe-

het samenwerkingsverband enerzijds en de

geven aan een protocol/draaiboek opgesteld

vraag is: kun je even….? Soms is er niets aan

ren. Toen andere leerlingen dit zagen gingen

mate waarin ICT op succesvolle wijze in het

te hebben waarbij de leerkracht bij een hulp-

de hand en zit er alleen een kabel los. Een

ze er ook mee aan de slag (sneeuwbaleffect).

onderwijs geïntegreerd is anderzijds. Waarom

vraag eerst een aantal stappen zelf moet

leerkracht kan dit ook zelf oplossen.

Nu gebruiken veel leerlingen het programma

nemen scholen slechts passief of zelfs niet

bij spreekbeurten.

deel aan een samenwerkingsverband? Heeft

doorlopen alvorens de ICT-coördinator erbij

op de vraag van de school.

te betrekken. Scholen geven aan dat het

De leden van de ICT-werkgroep op basis-

belangrijk is dat het takenpakket van de ICT-

school De Kinderhof (Kei-wijs) houden zich

Betrokkenheid bij samenwerkingsverband

samenwerking voor deze scholen geen meerwaarde? Zijn zij zelfstandig in staat ICT op

coördinator helder afgebakend wordt. Op

naast het ICT-beleid tevens bezig met het

Niet alle onderzochte scholen zijn in gelijke

succesvolle wijze in het onderwijs te integre-

enkele scholen is ervoor gekozen een ICT-

adviseren van andere leerkrachten en het

mate betrokken bij het samenwerkingsver-

ren of ontbreekt het hen aan mogelijkheden

werkgroep op te richten die gezamenlijk de

bieden van hulp bij problemen. Voor iedere

band. Opvallend is dat scholen die aangeven

om (actief) aan een samenwerkingsverband

ICT-lijnen op schoolniveau uitzet. Door de

groep op school is een werkgroeplid als sleu-

actief betrokken te zijn bij het samenwer-

deel te nemen? Hoewel deze vragen op basis

taken en verantwoordelijkheden te delen kan

telfiguur aangewezen. Als zich een probleem

kingsverband, meer voordelen zien in deelna-

van het huidige gegevensbestand niet beant-

de werklast van de ICT-coördinator verlicht

voordoet in de klas wordt in eerste instantie

me aan het samenwerkingsverband dan de

woord kunnen worden, zijn ze zeker interes-

worden.

deze persoon om raad gevraagd. Pas als de

naar eigen zeggen passief betrokken scholen.

sant voor vervolgonderzoek (zie aanbevelingen).

22


23


Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 24

Rol schoolbestuur

2.2

Soms beperkt een samenwerkingsverband

Kenmerken

ervaringen binnen het samenwerkingsver-

samenwerkingsverbanden. Er zijn geen grote

samenwerkingsverband

band. Dit wordt door de scholen aangemerkt

verschillen in meningen tussen beide groe-

zich tot één schoolbestuur, in andere gevallen

Naast schoolkenmerken is ook een aantal

als één van de belangrijkste succesfactoren

pen. Ook de coördinatoren van de samenwer-

omvat het samenwerkingsverband meerdere

aspecten van het samenwerkingsverband zelf

van samenwerking. Hiernaast hechten de

kingsverbanden vinden dat de samenwer-

schoolbesturen en/of denominaties en wordt

aan te wijzen die bepalend zijn voor de

scholen belang aan marktoriëntatie van het

kingsverbanden zich momenteel wat meer op

bijvoorbeeld op lokaal of regionaal gebied

opbrengst en kwaliteit van de samenwer-

samenwerkingsverband. In Figuur 7 geven

kennisoriëntatie dan op marktoriëntatie rich-

samengewerkt. Uit de interviews blijkt dat

kingsrelatie. We onderscheiden op basis van

we de gemiddelde opinies weer van de scho-

ten en hechten er veel belang aan dat scho-

scholen er, ook als ze al in breder verband

de onderzoeksgegevens de volgende kenmer-

len over de actuele situatie als het gaat om

len in de toekomst voldoende mogelijkheden

samenwerken, hiernaast vaak voor kiezen

ken:

mogelijkheden tot kennisdeling en marktori-

hebben om kennis te delen en ervaringen uit

binnen het eigen schoolbestuur de samen-

•

Inhoud

ëntatie (antwoordcategorieën zijn: 1. “niet

werking op te zoeken. Veel ICT-beslissingen

•

Vraagsturing

van toepassing”, 2. ”enigszins van toepas-

worden volgens de scholen op bestuursni-

•

Autonomie scholen

sing” en 3. ‘in sterke mate van toepassing”).

Samenhang omvang en inhoud

veau genomen. Voor een aantal zaken, bij-

•

Hulp op maat

Eveneens laten we hun toekomstwensen op

De omvang van het samenwerkingsverband

voorbeeld op financieel gebied, wordt een

•

Motivatie deelnemers en goed

dit gebied zien (antwoordcategorieën zijn: 1.

(aantal scholen) blijkt in belangrijke mate

leiderschap

“niet belangrijk”, 2. ”enigszins belangrijk” en

samen te hangen met de inhoud. Zo bieden

3. ‘zeer belangrijk”).

grotere samenwerkingsverbanden minder

goede afstemming op bestuurlijk niveau van groot belang geacht. Schoolbesturen dragen

Hieronder worden de genoemde kenmerken

er mede zorg voor dat scholen kunnen

nader uitgewerkt en toegelicht.

te wisselen.

ruimte voor de uitwisseling van kennis en

beschikken over voldoende capaciteit, kennis

Bovenstaande stellingen zijn niet alleen voor-

ervaringen en zijn meer op de markt gericht

en middelen om aan ICT vorm te geven en de

Inhoud

gelegd aan de ICT-coördinatoren op de scho-

(financiële voordelen) dan kleinere samen-

integratie in het onderwijs te bevorderen.

Samenwerkingsverbanden kunnen hun acti-

len maar ook aan de coördinatoren van de

werkingsverbanden. Het is dus belangrijk

Schoolbesturen blijken een belangrijke rol te

viteiten op verschillende aspecten van ICT

spelen bij de ICT-ontwikkelingen van indivi-

richten. Hierbij maken we een onderscheid

duele scholen en soms ook binnen de samen-

tussen kennisoriëntatie en marktoriëntatie.

werkingsrelatie.

Bij kennisoriëntatie staat de uitwisseling van kennis en ervaringen rond toepassingen van

OBS de Vuurvogel in Tilburg werkt samen

ICT in de onderwijspraktijk centraal.

binnen het interbestuurlijke samenwerkings-

Voorbeelden van activiteiten zijn: uitwisseling

verband TOWN. Tevens wordt binnen het

van good practices, opleidingen en ICT-

eigen bestuur samengewerkt in de ICT-stuur-

advies-op-maat. Bij marktoriëntatie treedt

groep openbaar onderwijs. In deze stuurgroep

het samenwerkingsverband op als intermedi-

wordt een aantal belangrijke zaken op ICT-

air tussen de scholen en marktpartijen voor

gebied besproken en besluiten genomen. Zo

de verwerving van producten en diensten.

is de intentie uitgesproken dat TOWN in de

Activiteiten zijn dan bijvoorbeeld: installatie-

toekomst het serverpark gaat beheren voor

diensten, gezamenlijke inkoop en beheer.

alle openbare scholen en de scholen mee zul-

24

len gaan doen aan het BIT-project (glasvezel-

Het meeste belang hechten scholen aan de

traject) dat door TOWN begeleid zal worden.

mogelijkheid tot uitwisseling van kennis en


Het samenwerkingsverband richt zich op zowel kennis- als marktoriëntatie Figuur 7 Inhoud van het samenwerkingsverband volgens de scholen (n=99-106)

Het samenwerkingsverband richt zich op kennisoriëntatie

Het samenwerkingsverband richt zich op de markt Het samenwerkingsverband biedt voldoende mogelijkheden voor de uitwisseling van kennis en ervaringen tussen scholen 25

Toepasbaarheid nu

Belang toekomst

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 26

voor samenwerkingsverbanden om hierin een

(antwoordcategorieën zijn: 1. “niet van toe-

sten en producten die door het samenwer-

len (zie figuur 9). Een meerderheid van de

goed evenwicht te vinden en vorm en aanbod

passing”, 2. ”enigszins van toepassing” en 3.

kingsverband worden aangeboden, antwoordt

scholen vindt dat zij “in beperkte mate”

af te stemmen op de behoeftes van de indivi-

‘in sterke mate van toepassing”). Eveneens

ruim 80% van de samenwerkingsverbanden

invloed op het aanbod van het samenwer-

duele scholen.

laten we hun toekomstwensen zien (ant-

“in grote mate” tegenover 25% van de scho-

kingsverband kunnen uitoefenen.

woordcategorieën zijn: 1. “niet belangrijk”, 2. Vraagsturing

”enigszins belangrijk” en 3. ‘zeer belang-

Ongeveer driekwart van de scholen (76%)

rijk”).

vindt dat het aanbod van het samenwerkingsverband aansluit op hun vragen.

Figuur 9

Ongeveer een kwart vindt dat dit niet het

Ook de coördinatoren van de samenwer-

geval is. Interessante vraag is nu in hoeverre

kingsverbanden hechten belang aan vraag-

op aanbod

de vraag van de scholen ook sturend is voor

sturing in de toekomst, zelfs nog wat meer

volgens scholen

de inhoud en het aanbod van het samenwer-

dan de scholen zelf. Een opvallend verschil is

kingsverband. Volgens de scholen kan hier

echter dat de coördinatoren van de samen-

nog wel wat verbetering in plaatsvinden. Zij

werkingsverbanden meer dan de scholen van

hechten veel belang aan een goede afstem-

mening zijn dat het samenwerkingsverband

ming tussen de vraag van hun school en het

op dit moment inhoud en aanbod afstemt op

aanbod van het samenwerkingsverband. In

de scholen. Op de vraag of de scholen direct

Figuur 8 geven we de gemiddelde opinies

invloed kunnen uitoefenen op de samenstel-

weer van de scholen over de actuele situatie

ling en kwaliteit van het portfolio van dien-

Directe invloed

(n=105) en samenwerkingsverbanden (n=12)

7,7 Scholen (n=105)

Figuur 8 Vraagsturing volgens scholen (n=101-106)

De vraag van de scholen bepaalt de inhoud en het aanbod van het samenwerkingsverband het samenwerkingsverband stemt inhoud en aanbod af op onze school

Toepasbaarheid nu 26


nee

in beperkte mate

Basisschool Het Ogelijn (Land van Cuijk) is

“wanneer er teveel beslissingen top-down

niet meteen bij de start ingestroomd in het

worden genomen ontstaat er verzet onder de

samenwerkingsverband. Hierdoor, zo merken

leerkrachten”. Het is belangrijk dat het

zij op, waren veel dingen al op de rails gezet

samenwerkingsverband niet alleen bestaat uit

en had de school weinig in te brengen. Het

pioniers en hobbyisten maar dat het ook lei-

samenwerkingsverband zou zich volgens de

ding kan geven en bepaalde ontwikkelingen

school meer moeten richten op bottum-up

kan inzetten, bijvoorbeeld op het vlak van de

denken en op het creëren van draagvlak:

implementatie.

Autonomie scholen

scholen dat het samenwerkingsverband een

De meeste scholen vinden niet dat samen-

beperkende invloed heeft op de vrijheid in

werken ten koste gaat van de autonomie van

onderwijskundige keuzes. Ook is 11% van de

de school. Toch vindt ongeveer 11% van de

scholen van mening dat het samenwerkings-

Belang toekomst 27

Samenwerkingsverbanden


in grote mate

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 28

verband hun vrijheid in de afname van pro-

zijn er wel verschillen tussen de samenwer-

de helpdesk tot gevolg hebben, zo blijkt uit

merken enkele scholen op, een enthousias-

ducten en diensten beperkt. Hoewel de

kingsverbanden aan te wijzen. Niet altijd is

het volgende voorbeeld:

merende uitwerking hebben op de andere

meeste scholen hier dus geen problemen

directe hulp beschikbaar en moeten scholen

ervaren, is dit voor een enkele school een

lang op de gevraagde hulp wachten. Vaak is

De ICT-coördinator van Basisschool De

de deelnemers vinden de scholen het belang-

punt van zorg.

de helpdesk slechts beschikbaar voor techni-

Eshoek in Annen is zeer te spreken over de

rijk dat er sprake is van “goed leiderschap”

sche mankementen en niet voor onderwijsin-

helpdesk van PICTO. De helpdesk wordt

binnen het samenwerkingsverband. Hiermee

De school A Gene Wienberg maakt gebruik

houdelijke vragen. Ook de financiering van

bemenst door “personen uit het onderwijs”.

doelen zij, zo blijkt uit de interviews, op de

van een door het samenwerkingsverband

de geboden diensten verschilt per samenwer-

Dit heeft tot gevolg dat de helpdesk-mede-

motivatie, betrokkenheid en deskundigheid

KSV Limburg opgezet netwerk. Dit netwerk is

kingsverband.

werkers aanvoelen wat er speelt en ook voor-

van de projectleider.

leerkrachten op de school. Naast gemotiveer-

uniform voor alle betrokken katholieke basis-

uit kunnen kijken. Over de aanlevering van

scholen. Om technische problemen bij de

SBO-school De Zwaaikom (Hoogezand

formatie voor de helpdesk zijn afspraken tus-

De ICT-coördinatoren van De Leeuwenkuil en

installatie te voorkomen, kunnen betrokken

Sappemeer) kan voor hulp gebruik maken

sen betrokken schoolbesturen en gemeenten

De Oversteek (Druten / West Maas en Waal)

scholen niet zelfstandig programma’s op het

van de Kei-groep. Deze is in Groningen gelo-

gemaakt. Met de groei van PICTO is ook het

merken op dat de projectleider van het

netwerk plaatsen. Het universele netwerk

kaliseerd. De Kei-groep kan op het netwerk

aantal helpdesk-medewerkers in dienst toe-

samenwerkingsverband “dag en nacht”

doet volgens de school niet altijd recht aan

van de school en zo op afstand hulp bieden.

genomen. Hierdoor is de organisatie professi-

beschikbaar is. Hij besteedt zijn bovenschool-

de verschillende situaties op de betrokken

De Zwaaikom is hier positief over maar geeft

oneler geworden en hebben de medewerkers

se uren aan het maken van plannen en het

scholen. Op het netwerk geplaatste program-

hiernaast aan meer behoefte te hebben aan

zich meer kunnen specialiseren. De hulp is

bieden van hulp op maat. Hij komt als het

ma’s worden door scholen soms niet of nau-

hulp dichtbij huis. Het duurt vaak een tijdje

bovendien laagdrempelig en snel, aldus de

nodig is op afspraak naar de scholen toe om

welijks overgenomen.

voordat er iemand van de Kei-groep langs

ICT-coördinator.

problemen op te lossen. Het is “een echte

kan komen. Bovendien is de Kei-groep meer

duizendpoot”.

Hulp op maat

gericht op de “grotere” netwerkspecifieke

Motivatie deelnemers en goed leiderschap

Scholen geven aan er belang aan te hechten

dingen en moet voor elk bezoek aan de

Zowel scholen als samenwerkingsverbanden

In Figuur 10 geven we weer in hoeverre de

dat zij snel en direct geholpen kunnen wor-

school betaald worden. Dit alles heeft tot

geven aan het belangrijk te vinden voor het

scholen vinden dat er op dit moment sprake

den en dat de geboden hulp “op maat”

gevolg dat de school “probleempjes” gaat

functioneren van het samenwerkingsverband

is van motivatie onder de deelnemers en

gesneden wordt. Zij willen heldere en pas-

sparen zodat ze, als er iemand van de Kei-

dat deelnemers gemotiveerd zijn. Volgens

goed leiderschap (antwoordcategorieën zijn:

sende antwoorden op hun vragen krijgen.

groep komt, in één dag opgelost kunnen wor-

sommige ICT-coördinatoren kan het belem-

1. “niet van toepassing”, 2. ”enigszins van

Zowel scholen als samenwerkingsverbanden

den. Nadeel is dat problemen hierdoor soms

merend werken als de andere deelnemers

toepassing” en 3. ‘in sterke mate van toepas-

vinden het belangrijk dat er een helpdesk is

te lang blijven liggen.

binnen het samenwerkingsverband minder

sing”). Eveneens laten we hun toekomstwen-

betrokken zijn dan zijzelf en bijvoorbeeld

sen zien op dit gebied (antwoordcategorieën

waar de scholen met hun vragen terecht kun-

28

nen. In 11 van de 13 onderzochte samenwer-

Hiernaast geven enkele scholen aan dat de

vaak afwezig zijn. Bovendien kan een betrok-

zijn: 1. “niet belangrijk”, 2. ”enigszins

kingsverbanden is een helpdesk aanwezig.

service en bereikbaarheid van de helpdesk

ken en gemotiveerde ICT-coördinator, zo

belangrijk” en 3. ‘zeer belangrijk”).

Meestal is het steunpunt onderdeel van het

afgenomen is naarmate de omvang van het

samenwerkingsverband zelf (intern steun-

samenwerkingsverband is toegenomen. De

punt). In enkele gevallen wordt gebruik

helpdesk moet dan immers meerdere scholen

gemaakt van een extern steunpunt; een

bedienen, hetgeen ten koste zou gaan van de

dienstenplatform dat buiten het samenwer-

hulp aan de individuele school. Een grotere

kingsverband gelokaliseerd is. Qua service

omvang kan echter ook een verbetering van


29


Oberon

07-04-2004

Figuur 10 Motivatie

10:19

Pagina 30

goed leiderschap

deelnemers en goed leiderschap volgens de scholen (n=98-106)

Gemotiveerde deelnemers

Toepasbaarheid nu

30


Belang toekomst

31

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 32

3

Conclusies en aanbevelingen

Ruim de helft van de Nederlandse basisscholen werkt samen in bovenschoolse verbanden bij het integreren van ICT in het onderwijs, zo bleek uit een inventariserend onderzoek (Focus op samenwerking, 2003). In het hier beschreven onderzoek zijn we op zoek gegaan naar de meningen van scholen over de opbrengst van deze samenwerking. Levert samenwerking wel op wat scholen wensen en verwachten? En wat kenmerkt volgens scholen een kwalitatief goede samenwerkingrelatie? Een van de doelen van dit verdiepingsonder-

school. Waar de scholen tot op heden voor-

zoek was het valideren van de uitkomsten

namelijk gebruik maakten van technische

van Focus op samenwerking. Is er volgens

ondersteuning bij het opzetten van de ICT-

scholen sprake van daadwerkelijke samen-

infrastructuur op de school, hebben zij in de

werking met een waarneembare meer-

toekomst meer behoefte aan hulp en advies

waarde? Het antwoord daarop is: ja, er wordt

van het samenwerkingsverband bij de meer

door scholen op herkenbare wijze, en met

onderwijsinhoudelijke ICT-vraagstukken. De

concrete opbrengsten, samengewerkt.

scholen zijn nu in een fase gekomen waarbij

Hoe scholen deze opbrengst waarderen en

niet meer vrijwel alle aandacht voor de tech-

wat daarbij belangrijke kwaliteitskenmerken

niek nodig is, zoals in de afgelopen jaren het

en aandachtspunten zijn, wordt hieronder

geval was, maar waarin zij zich ook op de

nog eens samengevat. We sluiten af met een

inhoud willen gaan richten. Belangrijke ICT-

aantal concrete aanbevelingen voor het opti-

thema’s voor de toekomst zijn de onderwijs-

maliseren van samenwerking in de toekomst,

kundige visie, de kennis en de vaardigheden

met als doel een zo groot mogelijk rende-

van de docenten en leerlingen en de educa-

ment voor de integratie van ICT in het onder-

tieve software en didactische toepassingen

wijs.

van ICT. De verwachting van scholen is dat samenwerking ook op deze thema's een suc-

3.1

32


33

De belangrijkste bevindingen

cesvolle bijdrage kan leveren.

Samenwerking heeft meerwaarde

Scholen zijn tevreden over opbrengst

Deelname aan een samenwerkingsverband

Over het algemeen zijn de scholen tevreden

draagt volgens de scholen in belangrijke

over de opbrengst van samenwerking. De

mate bij aan de ICT-ontwikkelingen op

samenwerkingsverbanden beschikken over


Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 34

taakafbakening en ICT-communicatie binnen

ten van scholen kunnen voldoen of dat bij-

leveren veelvuldig antwoorden op hun vra-

Scholen moeten voor hulpvragen terecht

de school wordt om deze reden van belang

stelling van vorm en inhoud wellicht nodig is.

gen. Daarnaast versterkt het samenwer-

kunnen bij een helpdesk waar zij snel en

gevonden. Ook uiten scholen hun zorg voor

De onderwijsinhoudelijke implementatie van

kingsverband volgens veel scholen de markt-

direct hulp kunnen krijgen. Scholen hechten

de toekomst. Beschikken zij over voldoende

ICT in het onderwijs vraagt om andere com-

positie bij de aankoop van diensten en

er belang aan dat deze hulp nauw aansluit bij

middelen om de huidige ICT-standaard te

petenties van ICT-coördinatoren in de

producten en levert samenwerking belangrij-

hun specifieke ondersteuningsbehoeften.

kunnen continueren en waar nodig uit te

samenwerkingsverbanden.

breiden?

Dit laatste geldt ook voor de scholen.

De scholen wijzen hierbij onder andere op de

Doordat ICT voortdurend in ontwikkeling is,

veel voor hen nuttige kennis en expertise en

Snelle en directe hulp op maat

ke financiële voordelen op. Ook als het gaat om de opbrengsten voor het primaire proces

Kennisdeling en –ontwikkeling is belangrijk

zijn de meeste scholen positief, met name

Er moet binnen het samenwerkingsverband

rol van schoolbesturen. Schoolbesturen dra-

worden telkens weer andere vaardigheden en

om de opbrengsten op managementniveau.

voor scholen voldoende mogelijkheid gebo-

gen er volgens hen mede zorg voor dat scho-

competenties van de ICT-coördinatoren en de

De opbrengsten voor de leerlingen worden

den worden om kennis en ervaringen uit te

len beschikken over voldoende draagvlak,

leerkrachten op de scholen gevraagd.

(nog) tamelijk laag ingeschat. Onze verwach-

wisselen met andere scholen

capaciteit, kennis en middelen om aan ICT

ting is dat deze opbrengsten, gezien de verschuiving in aandacht van techniek naar inhoud, in de toekomst zullen toenemen.

vorm en inhoud te geven. Als aan deze voorGoed leiderschap en

waardelijke zaken niet voldaan is, is de kans

gemotiveerde deelnemers

klein dat samenwerking de school naar het

Aanbevelingen voor succesvol samenwerken in de toekomst

De projectleider van het samenwerkingver-

gewenste ICT-niveau kan helpen.

Scholen geven aan de komende jaren vooral

De belangrijkste kwaliteits-

band moet gemotiveerd, betrokken en inhou-

Hoewel veel scholen kampen met een tekort

te willen investeren in de onderwijsinhoude-

kenmerken van samenwerking

delijk deskundig zijn. Een enthousiaste en

aan middelen, vinden de meeste scholen

lijke toepassingen van ICT. Hoe kunnen ICT-

Welke aspecten zijn volgens scholen van

betrokken houding van de deelnemende ICT-

deelname aan het samenwerkingsverband de

samenwerkingsverbanden van scholen hier

belang voor een goed rendement en kwaliteit

coördinatoren bij het samenwerkingsverband

gevraagde tijdsinvestering wel waard. Het is

positief aan bijdragen? Uitgaande van de ver-

van de samenwerking? Hieronder volgen de

wordt tevens op prijs gesteld.

belangrijk dat de balans tussen kosten en

schuivende focus naar inhoud is het belang-

baten in de toekomst in positieve richting

rijk dat in de keten – scholen, schoolbesturen

blijft uitwijzen.

en samenwerkingsverbanden – ruim aan-

belangrijkste. Opbrengst samenwerking afhankelijk

Het samenwerkingsverband

van randvoorwaarden op school

als intermediair

De uiteindelijke opbrengst van samenwerking

Verschuivende competenties

Dit vraagt van alle partijen een duidelijke

Samenwerkingsverbanden moeten een inter-

voor de scholen wordt niet alleen bepaald

Veel scholen hebben in de afgelopen jaren

inhoudelijke visie op ICT, gemotiveerd en

mediaire rol vervullen tussen de scholen en

door de kwaliteit van het samenwerkingsver-

geïnvesteerd in de technische infrastructuur.

goed leiderschap, en heldere communicatie-

marktpartijen voor de verwerving van dien-

band, maar voor een belangrijk deel ook door

Dit vroeg om een tamelijk marktgerichte

lijnen om de afstemming tussen vraag en

sten en producten.

de mate waarin op de scholen aan enkele

aanpak van het samenwerkingsverband.

aanbod te optimaliseren.

randvoorwaarden voldaan wordt. Scholen

Momenteel hebben scholen steeds meer

Hoe kunnen de betrokken partijen bijdragen

moeten beschikken over voldoende tijd en

behoefte aan kennisoriëntatie waarbij zij ken-

aan succesvolle samenwerking in de toe-

Het samenwerkingsverband dient haar aan-

financiële middelen om aan ICT vorm en

nis en ervaringen kunnen delen op onderwijs-

komst, met voldoende rendement voor ICT in

bod en activiteiten af te stemmen op de

inhoud te geven. Op dit moment komt het

inhoudelijk gebied. Zij verwachten dat

het primaire proces als doel? We doen daar-

vraag van de individuele school. Scholen

nog veel voor dat een ICT-coördinator op

samenwerkingsverbanden hieraan een bijdra-

voor een aantal aanbevelingen.

wensen hierbij in de toekomst een meer stu-

basis van welwillendheid buiten zijn/haar

ge zullen leveren. Het is belangrijk dat

rende rol.

werktijden ICT-taken verricht en deelneemt

samenwerkingsverbanden zichzelf de vraag

Een goede afstemming tussen vragen van

aan het samenwerkingsverband. Een heldere

stellen of zij ook aan deze “nieuwe” behoef-

scholen en aanbod van het samenwerkings-

Afstemming tussen vraag en aanbod

34

3.2


dacht is voor kennisdeling en vraagsturing.

35


Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 36

verband begint bij een goede vraagarticulatie

dit laatste te bereiken zijn regelmatige

van scholen. Daarvoor is een heldere com-

behoeftepeilingen bij scholen en een transpa-

municatiestructuur onontbeerlijk: ICT moet

rante communicatiestructuur van belang. Ook

structureel op de agenda, zodat vragen en

deskundig en betrokken leiderschap binnen

behoeften vanuit het team duidelijk worden.

het samenwerkingsverband draagt daaraan

Dit vraagt ook om gemotiveerd en betrokken

bij, met aandacht voor de verschuivende

Respons per samenwerkingsverband

leiderschap binnen de school en een goede

competenties die binnen het samenwerkings-

In de tabel hieronder is weergegeven hoeveel scholen per samenwerkingsverband aan het

taakomschrijving en -afbakening van de ICT-

verband worden gevraagd.

onderzoek hebben deelgenomen, en op welke school een aanvullend groepsgesprek heeft

Bijlage

plaatsgevonden met de ICT-coördinator, directeur en /of andere betrokkenen.

coördinator. Stichting Ict op School kan hierbij een

Samenwerkingsverband

Vragenlijst scholen

Door kennis en ervaring uit te wisselen met

ondersteunende en stimulerende rol vervul-

andere scholen kunnen veel onderwijsinhou-

len. Door het aanreiken van concrete instru-

delijke ICT-vraagstukken worden aangepakt.

menten om vraagsturing vorm te geven kan

Schoolbesturen kunnen deze kennisdeling

de afstemming tussen vragen van scholen en

De Schouwse Duif

11

en –ontwikkeling ondersteunen door actieve

het aanbod van het samenwerkingsverband

PICTO

7

samenwerking tussen scholen te stimuleren

worden geoptimaliseerd.

ICT Onderwijs Meppel

7

en te faciliteren, zowel intra- als interbe-

Daarnaast kan Ict op School een impuls

Druten / West Maas en Waal

11

stuurlijk.

geven aan kwaliteitsverbetering van samen-

TOWN

10

Aantal respondenten

werking door kennisontwikkeling en –uitwis-

BOK

5

Scholen verwachten de komende jaren een

seling tussen samenwerkingsverbanden

KEI-wijs

12

toenemende opbrengst van samenwerking op

mogelijk te maken, op regionaal en landelijk

Hoogezand Sappemeer

10

onderwijsinhoudelijke ICT-vraagstukken. Dit

niveau. Met deze publicatie hopen we hieraan

KSV Limburg

9

vraagt van de samenwerkingsverbanden

een bijdrage te leveren.

Land van Cuijk

6

ICT-SAMON

9

een flexibele en vraaggerichte instelling. Om

SIZO Zoetermeer

2

Onderwijsnet Hellendoorn

7

Totaal

106

Beschrijving samenwerkingsverbanden

In de tabel op de volgende pagina staan achtergrondgegevens van de samenwerkingsverbanden. Deze zijn gebaseerd op de door de coördinatoren van de samenwerkingsverbanden aangeleverde gegevens.

36


37

Bijlage

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 38

Samen-

Aantal

Betrokken partijen

Geografische

werkings-

betrokken

naast po- scholen en

reikwijdte

verband

scholen po

schoolbesturen

De Schouwse Duif

21-50

OBD, gemeente

Eén gemeente

PICTO

51-100

Gemeente

Meerdere gemeenten

ICT Onderwijs Meppel

11-20

Gemeente

Eén gemeente

-

Eén gemeente

OBD, gemeente, Pabo, scholen vo,

Meerdere gemeenten

Druten/West Maas en Waal 0-10 TOWN

>100

Bronvermelding

Focus op samenwerking, Oberon/Stichting Ict op School, 2003 Vier in Balans, Stichting Ict op School, 2001

ROC, Universiteit, bibliotheek,

Vier in Balans Plus, Stichting Ict op School, 2004

administratiekantoor BOK

51-100

OBD

Meerdere gemeenten

KEI-wijs

51-100

OBD, gemeente, Pabo, ROC

Eén gemeente

Hoogezand Sappemeer

11-20

OBD, gemeente,Pabo, scholen vo

Eén gemeente

KSV Limburg

>100

OBD, gemeente, scholen vo, ROC

Twee provincies

Land van Cuijk

21-50

-

Meerdere gemeenten

ICT-SAMON

0-10

OBD,

Meerdere gemeenten

SIZO Zoetermeer

21-50

OBD, gemeente, Pabo, Scholen vo,

Eén gemeente

ROC, HBO Onderwijsnet Hellendoorn

21-50

OBD, gemeente

Eén gemeente

Beschrijving scholen

Van de scholen die aan het onderzoek deelnemen geeft het grootste deel (bijna 86%) aan actief bij het samenwerkingsverband betrokken te zijn, tegenover 14% van de respondenten die zeggen passief betrokken te zijn. Een actieve betrokkenheid houdt echter niet in dat deze scholen zichzelf ook classificeren als “voorlopers” op het gebied van ICT. Ruim 74% van de scholen plaatst zichzelf in de categorie “volger”, 23% in de categorie “voorloper” en slechts 3% geeft aan “achterblijver” te zijn.

38


39

Bronvermelding

Oberon

07-04-2004

10:19

Pagina 40

Ict op School is een onafhankelijke stichting die door het stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling scholen voor primair en voortgezet onderwijs in staat wil stellen op effectieve en efficiënte wijze ICT in het onderwijs te integreren. In de rol van procescoördinator en consumentenorganisatie voert Ict op School activiteiten uit die gericht zijn op verbetering van ICT-producten en –diensten voor het onderwijs. Ict op School is opgericht door de organisaties voor bestuur en management, verenigd in de vereniging van Samenwerkende Werkgevers Organisaties (VSWO, bestaande uit VBKO, Besturenraad, VBS en VOSABB), met medewerking van de verenigingen van onderwijsmanagers AVS en Schoolmanagers_VO en de besturenorganisaties Concent en VGS.

40


Dynamiek in samenwerking

Recommend Documents