Duurzame oplossingen. Citybuilding met prefab beton. Ontwerptips voor een duurzaam fraai gevelbeeld. Waterpasserende bestrating houdt Nederland droog

P l a t f o r m v o o r h e t o n t w e r p e n , f a b r i c e r e n , b o u w e n e n g e b r u i k e n v a n P REFAB b e t o n p r o d u C t e n

Duurzame oplossingen Citybuilding met prefab beton Ontwerptips voor een duurzaam fraai gevelbeeld Waterpasserende bestrating houdt Nederland droog

#11

november 2008

DE ONZICHTBARE KRACHT SCHÖCK, HET GEHEIM ACHTER DUURZAME CONSTRUCTIES Wat wij ook bedenken, bij Schöck staat steeds de gedachte centraal dat wij bouwtechnische oplossingen willen ontwikkelen die duurzaam, flexibel en efficiënt zijn en van hoge kwaliteit. Daarin schuilt de kracht van Schöck. SCHÖCK COMBAR® : DE BESTE COMBINATIE VAN EIGENSCHAPPEN Als specialist op het gebied van bouwsystemen ontwikkelen wij voortdurend nieuwe materialen en oplossingen. Zo is ComBAR® glasvezelwapening een innovatie van op staal gelijkend wapeningsmateriaal. ComBAR® is echter niet-magnetisch, niet-elektrisch geleidend en ongevoelig voor corrosie. Een unieke combinatie van eigenschappen die de bouw ongekende nieuwe mogelijkheden biedt.

SCHÖCK ISOKORF® : DE BESTE ONDERBREKING IS EEN VERBINDING Door in te spelen op de markt en de wensen van onze klanten leggen we altijd de meest optimale verbinding. En altijd samen met architecten, constructeurs, aannemers en de prefab-industrie. Goed voorbeeld zijn de Schöck Isokorf® koudebrug onderbrekingssystemen, ontwikkeld voor zowel toepassing in beton- als staalconstructies. Benieuwd welke oplossingen Schöck kan bieden voor uw bouwplannen? Op www.schock.nl vindt u onze inspiratie om eenvoudig beter te bouwen. Of bel vrijblijvend voor een afspraak of gedetailleerde productinformatie: (055) 526 88 20.

Schöck Nederland b.v. · Amersfoortseweg 15a · Postbus 4194 · 7320 AD Apeldoorn Telefoon: +31 (0)55 526 88 20 · Fax: +31 (0)55 526 88 22 · Internet: www.schock.nl · E-mail: [email protected]

b:ton november 2008

voorwoord:

Duurzame logica Duurzaam bouwen is zeker in de woning- en utiliteitsbouw al vele jaren stevig verankerd. In de grond-, weg- en waterbouw komt duurzaamheid in snel tempo van de grond. Vanzelfsprekend haakt de prefab betonindustrie in op dergelijke ontwikkelingen. Sterker, we anticiperen er waar mogelijk op. Niet alleen omdat de markt dat van ons verwacht, maar ook omdat maatsschappelijk verantwoord ondernemen vereist dat je als fabrikant naar de nabije en verdere toekomst kijkt. Nu is duurzaamheid een zeer ruim begrip. Je komt het op alle mogelijke manieren tegen, van duurzame ontwikkeling tot duurzaam beleggen en van duurzaam vliegen tot duurzame aardwarmte. Zelfs als je je tot duurzaam bouwen beperkt, stuit je nog op allerlei facetten, zoals een architect die hecht aan duurzame emotie, stedenbouwers die kiezen voor duurzaam veilig, bestratingen als onderdeel van duurzaam waterbeheer et cetera. Je kunt het begrip op vele manieren uitleggen en interpreteren. Iets van die reikwijdte is te vinden in deze uitgave, die in het teken staat van duurzaamheid. Een eco-, milieu- en dubouitgave, waarbij eens te meer blijkt dat prefab betonproducten hun waarde bewijzen in zowel hun slimme en efficiënte toepassing als voor een gezonde toekomst van Nederland. Ik besef dat themanummers over duurzaamheid meer regel dan uitzondering zijn. Iedereen wil een graantje meepikken van de kansen die dit serieuze vraagstuk biedt. Ik denk echter dat wij dagelijks niet anders doen dan het antwoord geven op serieuze vaagstukken. Of dat nu om draagkracht, stabiliteit, kostenreductie, een doelmatig bouwproces of vrijheid in architectuur gaat, we zetten ons beste beentje voor op vragen uit de markt. Gewoon met ons gezonde boerenverstand. En zo moet u ook ons veelzijdige antwoord op duurzaam bouwen zien. Gewoon logisch nadenken en fatsoen betrachten in ons doen en laten. Dan hoeft er geen specifiek etiket van duurzaamheid op. Of hooguit het etiket van ‘duurzame logica’. Want dat is wat prefab betonfabrikanten gemeen hebben.

Bart van Melick Voorzitter BFBN

3

b:ton november 2008

03: Voorwoord

inhoud:

06: Citybuilding met prefab beton 10:

Spotlight: Zuurbestendige rioolbuizen

13: Column

24 Overzicht van duurzame betonproducten Prefab betonnen producten komen in ruime mate tegemoet aan de maatschappelijke en milieueisen van vandaag en morgen. Gewicht- en materiaalbesparing, energiezuinigheid, geluidsreductie, waterbeheer, er zijn extra voordelen van prefab beton naast functionaliteit, esthetica, kosten en bouwsnelheid.

30 Tijd als medeontwerper Kan vervuiling van esthetisch belang zijn bij het ontwerpen van een gevel? Is het mogelijk vervuilingprocessen deel te laten uitmaken van het ontwerp zonder dat ze als storend worden ervaren? Vervuilen niet als vorm van geweld, maar als vorm van esthetiek.

38 Geluidsreductie in sporthallen en zwembaden Een open betonsteen draagt bij aan een goede akoestiek, zowel wat het absorberen van omgevingsgeluid betreft als een gunstig effect op de nagalmtijd. De sportinstructeur is beter te verstaan.

4

b:ton november 2008

14:

Prikkels en kansen voor architecten

37: De natuur doet haar werk

18: Razendsnel bouwproces in kritische stedelijke omgeving

44: Meervoudige signalen voor beter beheer

20: Actualiteiten

53: Akoestische breedplaatvloer voor betonkernactivering

34: Ontwerptips voor een duurzaam fraai gevelbeeld

54: Colofon

40 Dankzij prefab beton Betonkernactivering voor kantoren én woningen Vloeren in kantoorgebouwen zijn uitstekend geschikt voor betonkernactivering. Dit integrale systeem, met forse kostenreductie en hoog comfort, is ook betaalbaar voor de woningmarkt. Dankzij prefab betonnen wanden met lage temperatuurverwarming, gekoppeld aan een warmtepomp.

46 Waterpasserende bestratingen houden Nederland droog Gemeenten kiezen voor een bestrating met speciale betonstraatstenen en betontegels, waarbij het regenwater langs extra brede voegen naar de bufferende funderingslaag wordt afgevoerd. Zo verdwijnt het water snel van straat en kan het geleidelijk worden afgevoerd naar lozingspunten en/of infiltreren in de ondergrond.

50 Duurzaam inkopen van duurzame bestratingen DUBOkeur voor betonnen bestratingsmaterialen Uit onderzoek van het NIBE blijkt dat de betontegel en betonstraatsteen de meest milieuvriendelijke bestratingsmaterialen zijn en beter scoren dan baksteen, natuursteen en asfalt. Betonnen bestratingsmaterialen hebben vanwege hun officiële milieuklasse 1 en 2 het DUBOkeur label ontvangen.

5

b:ton november 2008

een weergaloze uitstraling met fabelachtig uitzicht

citybuilding met prefab beton In de Botersloot in het hart van Rotterdam is het nu nog even hangen en wurgen. De bouw van project ‘Laurenshof’ bezorgt de plaatselijke ondernemers en weggebruikers aardig wat ongemak. Maar ze krijgen er straks wel wat voor terug. Hoe beperkt de bouwlocatie ook is, langzaam maar zeker verrijst hier één van de hogere woontorens in Nederland. Goede afspraken en slimme keuzes zorgen voor een vlot en soepel bouwproces. door liliane verwoolde

het project ‘laurenshof’ bestaat uit twee spectaculaire torengebouwen. aan

konvloer. op die manier wordt slim en efficiënt geprefabriceerd en gebouwd.

de ene kant de 73 meter hoge woontoren, bestaande uit een ‘commerciële

wilbrink: “in feite zijn drie elementen samengevoegd tot één element, maar

laag’ met daarboven 124 appartementen, variërend in grootte van 80 m² tot

nu wel met flinke afmetingen. elk Pi-element is ongeveer 4,5 meter breed, 1,78

202 m². aan de andere kant het kantoorgebouw, dat straks volledig in gebruik

meter lang en 3 meter hoog. we hebben eerst geprobeerd om ze liggend aan te

zal worden genomen door Sociale Zaken. beide torens klimmen laag voor laag

voeren, maar het bleek niet mogelijk om het Pi-stuk op de geringe bouwplaats

omhoog. elk in zijn eigen tempo. de woontoren krijgt er elke zes dagen een

te kantelen. nu hijsen we ze direct in staande positie vanaf de vrachtwagen om-

verdieping bij, het kantorencomplex elke zeven dagen. beide gebouwen zullen

hoog en dat werkt uitstekend. mede dankzij deze prefab elementen blijven we

in het voorjaar van 2009 worden opgeleverd.

netjes binnen de gestelde bouwcyclus van zes dagen.”

de kern van de woontoren wordt gebouwd met behulp van een ‘niet zelfklim-

Overlast beperken: ook bij het naar binnen liggende gedeelte worden pre-

mende klimkist’. de klimkist bevindt zich in het hart van de toren en wordt om

fab elementen toegepast. het zijn sandwichelementen, waarvan de opbouw

de zes dagen door een torenkraan naar de volgende verdieping gehesen. rené

van het element - van buiten naar binnen - bestaat uit natuursteen, luchtspouw,

wilbrink, projectleider van ballast nedam: “de klimkist fungeert als de bekis-

isolatie en beton. de binnenzijde van de elementen wordt voorzien van een af-

ting voor de kernwanden, die in het werk worden gestort. Staan de wanden

werklaag. “ook de sandwichelementen hebben een positieve invloed op het

overeind, dan storten we de vloeren binnen de kern. voor de vloeren buiten de

bouwtempo”, vertelt wilbrink. “hoe sneller we kunnen bouwen, hoe korter de

kern maken we gebruik van breedplaatvloeren.”

omgeving overlast ondervindt. overigens loopt dat wel goed. voor de start van de bouw is er veelvuldig overleg geweest met alle betrokken partijen. dat zijn

Prefab Pi-elementen: aan alle zijden van de woontoren bevinden zich twee

onder andere de gemeente en de marktkooplui, die hier twee keer per week

verticale stroken met balkons. om het bouwtempo te versnellen is hier geko-

hun waren aanbieden. toevallig is het de grootste markt van nederland! de

zen voor de toepassing van prefab Pi-elementen. de naam van de griekse letter

gesprekken verliepen aanvankelijk wat star, maar uiteindelijk hebben ze goed

verwijst naar de twee verticale kolommen, met daaraan vast gestort een bal-

geholpen. tot nu toe is er geen onvertogen woord gevallen.”

6

b:ton november 2008

‘bouwen in de binnenstad moet je zien als een uitdaging.’

7

Postbus 3477, 4800 DL Breda Rudonk 11, 4824 AJ Breda tel.: (076) 541 06 00 e-mail: [email protected] www.cugla.nl

De nieuwe productlijn voor Slim Beton

Ruim een jaar geleden verraste Cugla de betonmarkt met Slim Beton. Toevoeging van VMA’s (Viscosity Modifying Agents) in combinatie met de 3e generatie hulpstoffen leidde tot een robuuste betonmortel met minder jne delen, die stabiel en veel beter verwerkbaar is. Tal van afnemers

ViscoSmart pure is een ‘pure’ VMA waarmee in combinatie met de 3e genera-

hebben de grote voordelen van Slim Beton al ervaren. Graag presenteren

tie hulpstof een robuuste betonmortel samenstelling wordt gerealiseerd.

wij nu onze nieuwe productlijn voor Slim Beton onder de naam ViscoSmart pure en ViscoSmart ow. Eigenschappen ViscoSmart Oplossingen die er toe doen. Daar kent u Cugla van. Ook met het

ViscoSmart ow is een kant-en-klaar systeem. De optimale combinatie

ViscoSmart systeem willen we aan uw hoogste verwachtingen

van een 3e generatie hulpstof en VMA biedt u het gemak van één hulpstof

tegemoet komen. Afhankelijk van uw bedrijfsproces en/of de gewenste

die robuustheid en een uitstekende ow weet te combineren.

producteigenschappen kunt u zo altijd de beste keuze maken.

Meer informatie: bekijk onze site www.slimbeton.nl of bel (076) 541 06 00.

b:ton november 2008

De ontwikkelaar en opdrachtgever van het project Laurenshof is OVG. Ballast Nedam betrok de prefab elementen voor beide gebouwen bij Waco Lingen. Doorslaggevend voor deze keuze waren de prijs/kwaliteit verhouding, de relatie en de ruime logistieke ervaring.

Hoog bouwtempo: nog meer prefab beton wordt ingezet bij de bouw van het naastgelegen kantoorgebouw. de parkeergarage onder het kantoorgebouw is volledig in het werk gestort, maar vanaf de begane grond wordt het casco van het ‘ace-gebouw’ helemaal opgetrokken uit prefab betonelementen. wilbrink: “een gebouw als dit leent zich voor de toepassing van prefab elementen, aangezien het gevelbeeld van het ace-gebouw veel herhaling vertoont. dan zijn de voordelen van prefab beton groot.” Per verdieping worden eerst de wanden gezet. de prefab betonwanden zijn voorzien van een oplegnok waar de kanaalplaatvloeren (met een overspanning van ca. 15 meter) op worden gelegd. hoewel de oppervlakte per verdieping van het kantorengebouw aanzienlijk groter is dan dat van de woontoren (ca. 1440 m² t.o.v. 625 m²) wordt hier - dankzij de toepassing van prefab elementen - een bouwtempo gehaald van zeven dagen per bouwlaag.

Geanimeerd wonen: wilbrink: “bouwen in de binnenstad moet je zien als een uitdaging. het is logistiek lastig, maar de toekomstige bewoners krijgen er veel voor terug. Ze wonen straks op een historische plek in de binnenstad. verder kijken ze straks vanuit een stoere, eigenzinnige woontoren in het hart van de stad neer op de geanimeerde drukte van het Pannekoekkwartier: een hotspot met trendy winkels en horecagelegenheden. het openbaar vervoer is op loopafstand en met de auto zijn ze in een mum van tijd de stad uit. willen ze een avondje uit, dan hoeven ze alleen maar over te steken en ze staan midden in het uitgaansgebied ‘de oude haven’. en dat tegen alleszins betaalbare prijzen. wie wil dat nu niet?”

9

b:ton november 2008

spotlight:

betonnen rioolbuis bestand tegen agressieve zuren

10

b:ton november 2008

“geen uitnodiging om allerlei troep in het riool te gooien”

“Rioolbuizen van beton zijn goed, maar wij wilden ze nog beter maken. In het verleden zijn wel ontwerpfouten gemaakt, onder meer bij drukriolen. We wilden weten of het beton van onze rioolbuis nog beter bestand is tegen verschillende zuurgraden.” Aldus Jan Streek, directeur van Streek Beton te Lochem. door franS boS

“en dus hebben we gekeken naar de verbinding tussen de delen van de buis.

2 maagzuur en ook citroenzuur en ph 7 zuiver water. cola bijvoorbeeld heeft

die hebben we anders en beter ontworpen, middels een lamelglijverbinding.

een zuurgraad van ph 2,8. “het onderzoek heeft het volgende opgeleverd,”

vervolgens hebben we ook een ander soort cement gebuikt, dat hoogsulfaat-

zegt Jan Streek. “het beton is niet bestand tegen zwavelzuur met een ph van

bestendig is, met meer hoogovenslakken erin, en fijner gemalen is. daardoor

0. na afloop van die 37 weken waren de proefstukken zwaar aangetast. maar

wordt het beton veel dichter en de vochtindringing minder.”

tegen accuzuur (ph 1), een heel agressief goedje, en tegen maagzuur (ph 2), is het beton wel bestand. het beton is wel aangetast, maar alleen oppervlakkig,

de prefab betonfabrikant heeft de cementleverancier gevraagd eens te onder-

gemiddeld slechts een halve millimeter diep.”

zoeken wat de effecten zouden zijn van een andere cementsoort. het onderzoek is uitgevoerd door de afdeling materiaalkunde van de divisie bouwtech-

de negen kubusjes zijn eerst zowel boven als onder water gewogen en daarna

nologie van tno. “de resultaten zijn wat ons betreft uitstekend. we kunnen

in drie kunststof bakken, drie aan drie, in een verschillende zuurgraad gedaan.

nu tegen een geringe meerprijs een veel beter product maken. maar geen mis-

eerst elke twee weken, toen om de drie weken en de laatste keren om de vier

verstand erover: het is geen uitnodiging om nu maar allerlei troep in het riool

weken werden de blokjes uit de zuuroplossingen gehaald, onder de waterkraan

te gooien.”

schoongeborsteld en afgedroogd. daarna werden ze weer, zowel boven als onder water, gewogen. waarna ze werden teruggezet in de bakken met zuur.

Hoge zuurgraad geen probleem: de zuurbestandheid van de rioolbuis is bepaald door te volgen in hoeverre negen blokjes beton in de loop der tijd

om ervoor te zorgen, dat de zuuroplossing ‘op peil’ bleef, is deze twee maal

zijn aangetast. gedurende 37 weken lagen de blokjes in drie zwavelzuuroplos-

per week gecontroleerd en zo nodig vervangen. “rioolbeton is in het algemeen

singen met een zuurgraad van 0, 1 en 2. Zuurgraden worden gemeten in ph-

goed. het is bestand tegen ph 5, zeg maar zure regen en tomatensap. gres als

waarden. de ph-waarde 0 is zoutzuur en hoe hoger het cijfer, hoe minder zuur

alternatief is ook een mooi product, maar veel te duur en kwetsbaar. maar ons

het is (het verschil tussen ph 1 en ph 2 is een factor 10). Zo is ph 1 accuzuur, ph

product is iets duurder dan de standaard betonbuis, maar wel veel robuuster.”

11

Solide. Innovatief.

w w w. h a i t s m a . n l 0512 - 33 56 78

Hakron-Terwa: totaaloplossing voor de prefab-betonindustrie De combinatie Hakron-Terwa staat voor een jarenlange ervaring in de productie, advisering en verkoop van instortvoorzieningen. De kwaliteit van onze producten wordt onder meer bewezen via diverse certificaten en beproevingsrapporten.

Compleet leveringsprogramma o.a. • Bouwbox koudebrugonderbreking • Gevelplaatankers • Hulpmaterialen en bevestigingsmiddelen • Konnektieankers • Sandwichplaatankers • T-slotankers • TSS bordesoplegging

Meer weten? Voor een toelichting op ons programma of het aanvragen van documentatie belt u: 0341 27 80 95. E-mail: [email protected] Of kijk op internet: www.hakronterwa.nl

Hakron-Terwa Voltweg 10, Postbus 46,

8071 CZ Nunspeet 8070 AA Nunspeet

b:ton november 2008

column: Innoveren is zonde van mijn tijd! Zit u op hyves? bent al aan het twitteren geslagen? heeft u trouwens een fiets met een nuvinci-naaf? de toekomst is er al, alleen nog niet overal gedistribueerd. de klapschaats deed over die distributie maar liefst 16 jaar. mP3 bestaat al sinds 1992 en de kans is erg groot dat u nog steeds, 16 jaar later, geen mP3-tjes kunt afspelen via uw auto-installatie. als ik mensen verzoek aan te sluiten op mijn hyve (http://jaappete.hyves.nl) is steevast de reactie: ‘ja maar ik heb het al zo druk, trouwens ik zit al op linkedin. is natuurlijk best grappig. Je bent stervensdruk met het huis aanvegen met een bezem, iemand komt langs met de suggestie een brulbezem - een stofzuiger - te kopen en jij stelt zonder blikken of blozen dat je daar helemaal geen tijd voor hebt, want je hebt het te druk met ambachtelijk vegen en je had trouwens al een stoffer & blik. wat ik maar wil zeggen: innovatie heeft maar betrekkelijk weinig met technische hoogstandjes te maken. buitengewoon nuttige en goede innovaties kunnen maar zo een jaar of 15 op het schap liggen te wachten voordat u, de markt, het oppikt. Probleem is, in mijn bescheiden opvatting, dat we innovaties teveel benaderen als consument. natuurlijk kunt u als consument best wel eens een nieuwe versie van windows overslaan. maar microsoft zelf kan niet zomaar als producent zeggen: we innoveren maar eens een poosje niet. kennis is gestapelde kennis. in iedere nieuwe bmw zit immers de kennis van alle voorgaande bmw’s. als schaatser gerard van velde niet alsnog de klapschaats had omarmd was het wonder van Salt lake city (2002) nooit gebeurd: olympisch goud op de 1.000 meter in een wereldrecord.

Innovatie gaat samen met de mentale gesteldheid van een winnaar!!! in september mocht ik een symposium van vbi voorzitten over hun ecoPrefab concept vloer (www.vbi.nl) waarmee zij de energie innovatieprijs 2008 ontvingen uit handen van minister maria van der hoeven. eenmaal in hun fabriek was ik razend enthousiast over deze ‘intelligente’ betonvloer. Je moet er toch niet aan denken dat pas in het jaar 2024 een paar mensen de wave gaan inzetten voor dit product? oké, we zijn dan wel een sector uit beton gegoten, maar ergens moet jij toch wel eens jeuk hebben aan je paradigma? kom op: doe als gerard en begeef je op glad ijs en neem wél de tijd voor innoveren. ik zie u op hyves!

Jaap Peters Jaap Peters is werkzaam bij DeLimes organisatieontwikkeling en oprichter van het kwartaalmagazine Slow Management. Zijn bekendste boek is ‘Intensieve Menshouderij’.

13

b:ton november 2008

tot 60% lagere energiekosten in kantoren

Prikkels en kansen voor architecten Veel visie en durf op een achternamiddag. Verschillende seminarsprekers toverden hun gehoor van zo’n 150 geïnteresseerden - voornamelijk architecten - de ene na de andere verfrissende kijk op het bouwproces voor. Dat liep uiteen van een verlaging van de EPC voor kantoorgebouwen van 1,5 naar 0,8 tot het omdraaien van de keten in het bouwproces en van 3.000 m2 extra vloeroppervlak binnen dezelfde gebouwhoogte tot emotionele duurzaamheid. door Paul engelS

14

rudy uytenhaak architectenbureau

b:ton november 2008

“wij dagen u uit, maar daag ook ons uit,” zo stelde bert Jongsma, directeur van

er kantoren, de eerste in hoofddorp, waar de gebruikers zeer content mee zijn.

vbi verkoop maatschappij. aanleiding voor de bijeenkomst vormde hun eco-

Zeer milieuvriendelijke en duurzame gebouwen, met de hoogste scores in nati-

Prefab concept, waarmee tot 60% op energiekosten is te besparen in de utili-

onale en internationale milieuclassificatiesystemen. en niet de gebouwen die de

teitsbouw. de informatie werd echter veel breder getrokken naar ontwikkelin-

gebruikers tot nu toe veelal door de strot geduwd krijgen, aldus verwaaijen.

gen waarin partijen in de bouw de boot dreigen te missen als zij niet aanhaken. in dit geval is het funest om de kopgroep weg te laten rijden. dan ben je met

Voorsorteren op strengere EPC: bij dergelijke vragen krijgen de voor-

een plekje in het peloton morgen uit de strijd.

aanstaande prefab betonfabrikanten de kans om hun nieuwe concepten en producten in te brengen. Zoals het genoemde ecoPrefab concept, dat zonder

een duidelijk voorbeeld gaf flip verwaaijen, directeur tnt real estate. de or-

extra investering de kwaliteit van een kantoorgebouw flink verhoogd. nog

ganisatie wil minder, maar wel goede vierkante meters. van 100.000 m kan-

los van de hoge technische kwaliteit van de prefab klimaatvloeren, door het

toorruimte naar 70.000 m2 door bestaande huisvesting af te stoten en zeven

fabriceren onder geconditioneerde omstandigheden in plaats van in weer en

nieuwe kantoren te laten bouwen. de vermindering van het aantal vierkante

wind op de bouwplaats, is met dit concept sprake van een optimaal duurzaam

meters betekent al een gigantische energiebesparing. de nieuwe kantoren

ontwerp met grote vrije overspanningen en een mooie slankheid, gunstig ma-

moeten ook co2 emissievrij zijn. hoge eisen die worden overgelaten aan de

teriaalverbruik en recycling van grondstoffen. energetisch is door de toepas-

experts in de markt. daarom vroeg tnt bouwpartijen consortia te vormen en

sing van betonkernactivering in de vloerelementen een besparing tot 60% op

de kantoorpanden te ontwikkelen, te financieren, te bouwen, te onderhouden

de energiekosten mogelijk. de ePc-waarde van het te bouwen utiliteitsgebouw

en van energie te voorzien. niet als een zeemeeuw vliegen, landen, schijten en

(kantoorgebouw) is eenvoudig naar 0,8 te brengen, daarmee vooruitlopend op

wegwezen, zoals hij menige projectontwikkelaar ziet die een kantoorpand neer

de overheideisen die de ePc van 1,5 naar 1,1 aanscherpen per 1 januari 2009.

wil zetten, maar een nieuwe invulling van het bouwproces met een initiatief-

voorwaarde is wel dat men de zaken vooraf op elkaar afstemt en dus ontwerp,

rijke rol voor iedereen in die keten. uiteraard is dat wennen, getuige de vaak

constructie, prefab betonsysteem en vooral ook installatie laat integreren.

2

afhoudende reacties op deze revolutionaire vraag van tnt. uiteindelijk komen

15

Beton is hot / cool*

Thermische massa - de verborgen schat Door intelligent gebruik van de thermische massa van beton kan het energiegebruik in gebouwen drastisch worden gereduceerd. Thermische massa optimaliseert de voordelen van gratis zonnewarmte, vertraagt en dempt piektemperaturen en reduceert het energieverbruik voor verwarming en koeling. Door het verminderde energieverbruik draagt beton bij aan beperking van de CO2-uitstoot, de hoofdveroorzaker van het broeikaseffect. Beton is dus veel meer dan een duurzaam, constructief bouwmateriaal. De bouwfysische kwaliteiten kunnen bijdragen aan een comfortabel en energiezuinig binnenklimaat. www.cementenbeton.nl

Dat vergt een nieuwe manier van denken. Het bouwkundig en installatietechnisch ontwerp moeten worden afgestemd op het actief inzetten van thermische massa. Integratie van architectuur, constructie en klimaatinstallatie is de grote uitdaging van de komende jaren. Het Cement&BetonCentrum onplooit activiteiten om deze integratie van ruimte, materiaal en installatie te bevorderen. Door kennisontwikkeling en kennisoverdracht. Beschikbare publicaties vindt u op onze website www.cementenbeton.nl. *) Omcirkel uw keuze en doe de check op www.cementenbeton.nl

Cement&BetonCentrum

b:ton november 2008

dit is beslist het geval bij het nieuwe centrum voor levenswetenschappen van

zijn geëigende technische voorzieningen en een gezond binnenklimaat. dirk

de rijksuniversiteit groningen. rudy uytenhaak architectenbureau, advies-

muller van thermo-actief benelux sprak bijvoorbeeld van de juiste systeem-

groep gebouwinstallaties van royal haskoning en ingenieursbureau wasse-

keuze. Zo kan men beter het koelen vanuit het plafond laten plaatsvinden dan

naar hebben bij dit gebouw ingezet op een energiereductie van 30%, tegen het

vanuit de vloer. Past men vloerkoeling toe dan is deze vaak beperkt in vermo-

licht van een lastig programma van eisen met een grote diversiteit aan functies,

gen. belangrijk is de sterke drie-eenheid: bron-warmtepomp-afgiftesysteem.

zoals laboratoriumruimten. de prefab gedachte kwam snel in beeld om zo een

het leidt ertoe dat maatregelen in een vroeg stadium van het bouwproces op

modulair en robuust gebouw te maken, dat bovendien flexibel moest zijn. te-

elkaar moeten worden afgestemd.

vens wilde men de gebouwhoogte beperken. als klap op de vuurpijl ging men uit van betonkernactivering, nog nooit vertoond in laboratoria. gekozen is voor

ook atze boerstra van bba binnenmilieu wees op een juiste toepassing van

een compact gebouw met het prefab betonsysteem met 20.000 m klimaat-

klimaatsystemen om de mensen een aangenaam en gezond binnenklimaat te

vloer. betonkernactivering, sprinklerinstallatie, elektra, data en afvoer zijn in

bezorgen. er is een lijst van aandachtspunten waar de ontwerper en installa-

de prefab betonvloeren opgenomen. alleen een deel van de afvoer (voor latere

teur naar moeten kijken, van stralingswarmte tot natuurlijke luchttoevoer en

verbouwingen) en de ventilatie hebben een aparte plek gekregen. door deze

van akoestiek tot individuele regelbaarheid van temperatuur. in feite zouden

integratie kon de verdiepinghoogte worden beperkt en kon in hetzelfde bouw-

overall-systemen als betonkernactivering - welkom en nuttig - moeten worden

volume 3.000 m2 extra vloeroppervlak worden verwezenlijkt. feitelijk is het

gecompleteerd met microklimaten voor de individuele werknemer. daarom

gebouw het product van slim combineren van prefab concepten. het resultaat

ligt vóór de fase van een integraal ontwerp het luisteren naar de klant. dat

is wel een schitterend architectonisch gebouw met een energiebesparing van

moet het vertrekpunt zijn. als er één partij in de bouw het luisteren naar de

circa 40% en een ePc van 0,68.

klant zou moeten beheersen, dan zijn het de architecten wel. Zij kunnen echter

2

niet achterover leunen, maar zullen heel veel uitdagingen moeten aangaan. op

Drie-eenheid: voorwaarden bij dergelijke klimaatsystemen in het algemeen

een namiddag in arnhem was er al stof genoeg tot nadenken.

17

b:ton november 2008

week 0

week 1

week 2

In alle discussies over duurzaam en milieuvriendelijk bouwen, gaat het om eigenschappen van het project zelf. Maar hoe zit het met de omgeving? Met het reilen en zeilen rondom de stedelijke locatie waar je aan het bouwen bent. Het is in elk geval een vriendelijke manier van bouwen als je gaten vult in luttele maanden tijd met minimale hinder voor de buurpanden. Een bouwmethode die oog heeft voor ‘duurzame relaties’ met omwonenden en de stad. Door Paul Engels

18

b:ton november 2008

week 3

week 4

Razendsnel bouwproces in kritische stedelijke omgeving Je zou het met recht ook een duurzaam stedelijk bouwproces kunnen noe-

combinatie van een bloksgewijze invulling met een kavelsgewijze gevel-

men. Het grote voordeel van het bouwsysteem met elders geprefabriceer-

dynamiek wordt de bestaande stedelijke structuur aangevuld en versterkt.

de bouwelementen is dat de bouwtijd op de bouwplaats midden in de stad kan worden teruggebracht tot 3 à 4 maanden. Het casco staat zelfs wind- en

Slanke, mooie plattegrond: De lengte van de woningen sluit aan op

waterdicht in gemiddeld een week per woning. De gevels kunnen geheel

die van de buurpanden. De diepte van de kavel maakt het echter wel mo-

onafhankelijk van het casco worden ontworpen, afhankelijk van de wensen

gelijk om op de begane grond een forse uitbreiding te maken. De begane

van de opdrachtgever en de stedenbouwkundige voorwaarden.

grond kan zo worden ingezet als klein kantoor of als riante woonkeuken. De stramienbreedte van de woningen is slechts 4,2 meter, maar door de

Het bewijs is onlangs nogmaals geleverd bij de bouw van vier stadswonin-

plaatsing van de trap in het midden van de plattegrond ontstaat een mooie

gen aan de Boomsluiterskade in Den Haag. De woningen worden dezer

voor-achter woning, waarbij functies per deel en/of per verdieping toege-

dagen opgeleverd, terwijl deze zomer met de bouw is gestart. Juist voor

wezen kunnen worden.

dit type invullocaties in de drukke stad hebben architect Bureau Kroner en Panagro Vastgoedontwikkeling een ‘Gaten Vul’-principe ontwikkeld: een

Bureau Kroner (projectteam Mark Graafland en Jeroen van Wieren) maakte

doordacht bouwsysteem met betonnen casco’s en gevelelementen waar-

in 2005 het winnende ontwerp voor een meervoudige opdracht, uitge-

mee in een zeer korte tijd in bestaande stedelijke situaties kan worden ge-

schreven door de gemeente Den Haag. Opdrachtgever is Panagro Vast-

werkt. Eerder zijn al twee projecten gerealiseerd in dit bouwsysteem: twee

goedontwikkeling bv uit Leidschendam. De uitvoering lag in handen van

stadswoningen aan de Elandstraat in Den Haag en vijf woningen aan de

Aanneming-Maatschappij Panagro bv, eveneens uit Leidschendam. Produc-

Zuidhoek in Rotterdam. De vier stadswoningen aan de Boomsluiterskade

tie en montage van het prefab betonnen casco werd uitbesteed aan Burg-

zijn gesitueerd op de plek van de voormalige Haagse Drukkerij. Door de

graaff Bouw uit Leeuwarden.

19

b:ton november 2008

actualiteiten: Betonnen rioleringen: tien keer beter De Vereniging van Producenten van Betonleidingsystemen (VBP) heeft een brochure uitgebracht,

Rioleringen van beton. Tien keer beter

waarin onomstotelijk uiteen wordt gezet dat rioleringen van beton in alle opzichten beter zijn dan rioleringen van andere materialen. Of we de eigenschappen nu bekijken vanuit economisch, ecologisch, functioneel of innovatief standpunt, betonnen rioleringen komen er altijd beter uit.

. Economisch

4

2. Duurzaam

5

3. Robuust

6

4. Maatwerk

7

5. Ecologisch

8

6. Slijtvast

9

7. Resistent

10

De VPB richt zich op twee kernactiviteiten: onderzoek en kennisoverdracht. Onderzoek vindt onder andere plaats op het gebied van fysica, techniek en milieu. Kennisoverdracht gebeurt via boeken, onderwijsmodules en publieke media, zoals nu deze informatieve brochure, waarin de voordelen van betonnen rioleringssystemen onderbouwd en overzichtelijk zijn weergegeven. De brochure gaat in op de economische kracht van betonnen buissystemen. Betonbuizen kunnen meer dan 100 jaar dienst doen. Maar ook op de duurzame kwaliteiten: de productie van betonnen buizen vraagt in alle productiestadia minimale energie. De buizen leveren een belangrijke bijdrage aan de bescherming van ons milieu en bieden bovendien een brede reeks aan voordelen in het ge-

8. Functioneel

11

9. Waterdicht

12

0. Innovatief

13

bruik. Zo zijn betonbuizen robuust en daarom slijtvast, in hoge mate resistent voor invloeden van buiten zoals chemicaliën, temperatuurswisselingen en brand. Ze hebben een blijvende flexibele verbinding, waardoor probleemloos een waterdicht systeem kan worden opgebouwd met uitmuntende transportkwaliteiten. U kunt de brochure gratis downloaden via www.verenigingvpb.nl.

Rioleringssystemen in beton, Betonbuizen slijten vast niet. gebouwd voor de toekomst.

www.verenigingvpb.nl

3

Energie Innovatieprijs voor prefab betonconcept

De vierde editie van de onlangs gehouden vakbeurs Energie kende een ongekend groot aantal bezoekers. Veranderende regelgeving en stijgende energietarieven maken mensen en bedrijven zich ervan bewust dat het verlagen van de energiekosten beslist noodzakelijk is om hun concurrentiepositie en rendement te behouden. En het hoeft geen offers te betekenen: vaak is energiebesparing te realiseren met zelfs een hoger comfort. Dit blijkt bij de twee winnaars van de Energie Innovatieprijs 2008. Eén daarvan is het VBI EcoPrefab Concept, een nieuwe vorm van betonkernactivering van prefab-vloeren/plafonds met een slimme aansluiting op een warmtepomp. Volgens de jury gaat deze innovatie een grote toekomst tegemoet in de nieuwbouw. Met vooral toepassing in kantoor- en bedrijfsgebouwen en woningcomplexen. Deze en andere winnaars vertonen, aldus de jury, een voortreffelijke integratie van verschillende functies en een grote duurzaamheid, want met de zonne-elektriciteit van WeKa met het Solar Roofing System (de andere winnaar van de Energie Innovatieprijs 2008) kunnen de warmtepompen van het prefab betonconcept worden aangedreven. Minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken reikte de twee Innovatieprijzen uit. Meer informatie: www.vbi.nl

20

b:ton november 2008

ISO 14001: Gegarandeerd duurzaam inkopen Bij leveranciers die in het bezit zijn van het ISO 14001 certificaat bent u als afnemer verzekerd van duurzame producten. ISO 14001 gecertificeerde leveranciers leveren uitsluitend producten die voldoen aan de milieu wet- en regelgeving, zij beheersen de milieurisico’s en streven naar een permanente verbetering van het milieu. De introductie van het ISO 14001 certificaat is één van de stappen die de overheid heeft ondernomen om te werken aan een duurzame samenleving. Door als overheid duurzaam in te kopen, krijgt de markt voor duurzame producten een stevige impuls. De overheden hebben zichzelf bovendien duidelijke doelen gesteld: het Rijk wil in 2010 voor 100 procent duurzaam inkopen. De gemeenten streven naar 75 procent in 2010 en 100 procent in 2015. Provincies en waterschappen hebben minimaal 50 procent in 2010 als doel gesteld. Een van de eerste leveranciers binnen de betonbranche die het ISO 14001 certificaat in ontvangst mocht nemen is Nijmeegse Betonindustrie De Hamer. De buizen en putten van deze prefab betonfabrikant voldoen aan de hoogste eisen van duurzaamheid. Informatie: www.dehamer.nl

Leader of the Industry Voor de vierde keer op rij is Holcim benoemd tot ‘Leader of the Industry’ in de Dow Jones Sustainability Index (DJSI). De betonproducent wordt hiermee opnieuw erkend als het bedrijf met de beste resultaten op het gebied van duurzaamheid in de bouwmaterialenindustrie. De titel ‘Leader of the Industry’ is vooral bedoeld als een stimulans om strategieën ten aanzien van duurzaamheid verder te ontwikkelen en uit te bouwen. Behalve de hoge waardering voor de activiteiten op het gebied van duurzaamheid, scoorde de Holcim Groep hoge ogen voor haar recycle strategie, haar open communicatie met belanghebbenden en haar inspanningen ten aanzien van human resource development. De producent van cement, grondstoffen, mortel en betonproducten maakt bij de vervaardiging van haar producten zoveel mogelijk gebruik van gecertificeerde secundaire grondstoffen zoals eco-granulaat en recyclinggranulaat. Daarnaast is zij betrokken bij het Rotterdamse initiatief ‘Cirkel Stad’. Binnen dit initiatief hebben diverse bedrijven de krachten gebundeld om minder bouwmaterialen te verspillen en het tekort aan gekwalificeerd personeel in de bouw op te lossen. Informatie: www.holcim.com

Dutch Green Building Council Een nieuwe, maar razendsnel groeiende organisatie is de Dutch Green Building Council. Een organisatie die expertise op het gebied van duurzaam ontwikkelen, bouwen en vastgoed clustert. Bedrijven kunnen als participant toetreden en samen met duurzaamheidexperts kennis uitwisselen en meedenken over een duurzame ontwikkeling van de gebouwde omgeving. Belangrijk is dat juist ook de gebruikers participeren. Misschien zijn zij het wel als stimulerende factor waardoor architecten gaan beseffen dat de houdbaarheidsdatum van een gebouw aan de tekentafel begint. Of dat projectontwikkelaars inzien dat de afzetkansen hoger zijn dankzij toekomstgerichte gebouwen en dat beleggers ervaren dat hier kansen liggen. Of dat aannemers hun koers verleggen en oog krijgen voor innovatieve producten en systemen. Daarom is er de Dutch Green Building Council. Informatie: www.dgbc.nl 21

GOED WERK Primafix Prima eigenschappen en daardoor meer dan 10 jaar onveranderd! Uitermate geschikt voor toepassing in zelfverdichtende betonsoorten dankzij de bolle nokjes onderaan de poten. Ondersteunt grotere oppervlakten betonstaal en is snel te plaatsen. Uitgerust met opstaande pinnen om het verschuiven van het betonstaal te voorkomen. Voldoet aan NEN 6722:2002.

Betondag 2008

20 nov - standnr. 35

Beton Vakdagen

9, 10, 11 dec - standnr. 204

NIET

VERNIEUWD 1996-2008

Op afstand de beste! Goed verwerkt zie je niks van onze Primafix!

Tel. 0172 - 61 22 88, [email protected], www.envo-fix.nl

Adv-primafix-200x130.indd 1

05-11-2008 11:20:55

Hijsen en verbinden... M E T P H I L I P P, A L M E E R D A N 3 0 J A A R

1

2

Van der Blij levert sinds jaar en dag de kwaliteitsproducten van Philipp. Diverse hijsankersystemen die wereldwijd worden toegepast voor kolommen, liggers, balken en wanden. Kortom, Philipp is dé beste oplossing voor het hijsen, transporteren, bevestigen en verbinden van uiteenlopende betonproducten. Het Philipp doorkoppelsysteem beschikt over het KOMO-keurmerk.

3

4

De speciale documentatie van het complete Philippprogramma is op aanvraag verkrijgbaar. Bel ons op 0412 – 64 61 68, of stuur een e-mail naar [email protected]

5

6

1 doorkoppelsysteem 2 DGP hijsankersysteem 3 hijslussen, schroefhulzen 4 sandwichankersysteem 5 schroefankersysteem 6 verbindingslussen en -rails

www.vanderblij.nl

0 4 1 2 - 6 4 6 1 68

b:ton november 2008

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Correct

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een veelgehoord onder-

De vestigingsplaats van Kokon Architectuur & Stedenbouw is Rotterdam.

werp. Wat er precies mee wordt bedoeld en of een bouworganisatie er wat mee

Niet Den Haag, zoals in B:ton 10 stond vermeld.

kan (of wellicht moet), is niet altijd even duidelijk. Met de BouwMVO-Quickscan maakt men kennis met dit begrip en krijgt men gelijk een goed beeld van de mate waarin een organisatie maatschappelijk verantwoord onderneemt. De MVO-scan wordt gratis aangeboden door BouwMVO, partner van MVO Nederland. De BouwMVO-Quickscan bestaat uit 25 korte vragen over het bestuur en beleid van een organisatie en over belanghebbenden bij de organisatie, te weten medewerkers, klanten, leveranciers, maatschappij en milieu. Resultaat is een score van minimaal 0 en maximaal 100 punten. Uiteraard krijgt men feedback op de score. Tot slot is er op het eind van de scan de mogelijkheid om zich in te schrijven voor het onderzoekspanel van BouwMVO. Informatie: www.bouwmvo.nl.

Duurzaam Cement Het vaktijdschrift Cement bestaat 60 jaar. Tijdens het symposium Constructief Perspectief in het voormalig zendgebouw Radio Kootwijk wordt dit heugelijke feit gevierd. Op 17 december 2008 om 15.00 uur is de start van een leerzame middag met lezingen over het vaktijdschrift en ontwikkelingen omtrent cement en beton. De bezoekers ervaren naast het heden en de toekomst van beton ook het fraaie verleden. Het complex van Radio Kootwijk is het eerste in gewapend beton opgetrokken gebouw van Nederland. De dag wordt afgesloten met een

Fotografie: Dienst Landelijk Gebied / Dhr. Jungsläger

buffet. Informatie: www.60jaarcement.nl.

23

b:ton november 2008

productoverzicht:

Prefab betonproducten: Duurzaam, ecologisch, energiezuinig, materiaalarm en ga zo maar even door...

Energie­palen Geprefabriceerde betonnen heipalen zijn er in de eerste plaats om bouwwerken te funderen. Maar zij kunnen tevens worden ingezet als bodemwarmtewisselaar, waarmee warmte aan de bodem kan worden onttrokken of eraan kan worden toegevoegd. De bodem rond de heipaal fungeert dan als een buffer waarin warmte of koude tijdelijk wordt opgeslagen. Zomerwarmte en winterkoude worden zo op een energie-efficiënte wijze benut: de techniek kan worden gebruikt om bijvoorbeeld woningen te verwarmen of te koelen. Om energie met de bodem te kunnen uitwisselen moet er vloeistofcirculatie in de palen plaatsvinden. Wanneer het water kouder is dan de bodem wordt warmte aan de bodem onttrokken en als het warmer is dan de bodem zal er warmteafgifte naar de bodem plaatsvinden. Met behulp van een warmtepomp wordt in de winter warmte aan de circulatievloeistof onttrokken en op een hogere temperatuur gebracht, zodat die geschikt is om een gebouw te verwarmen. Het onttrekken van warmte uit de bodem betekent op zijn beurt weer dat er afkoeling van de bodem plaatsvindt. Er ontstaat dan een koudepotentieel dat in de zomerperiode voor koeling kan zorgen. De positieve eigenschappen van de twee tegenovergestelde seizoenen vullen elkaar op die manier uitstekend aan terwijl overschotten volledig worden benut. Informatie: www.van-nieuwpoort.nl

Lichtgewicht metselblokken Het BIA-ECO BLOK kan het beste worden gezien als een lichtgewicht stootvoegloos metselblok. Door het aantrekkelijke gewicht, de ecologische structuur, de hoge isolatiewaarde en de grote voordelen bij de verwerking ervan, wordt het product veelvuldig toegepast. Het blok bestaat voor 70% uit geëxpandeerde kleikorrels, waarin veel lucht zit. De producent gaat dus zeer zuinig om met de grondstoffen van onze aardbol. Bovendien heeft het blok door deze geëxpandeerde korrels een behoorlijke isolerende waarde: de warmtegeleiding bedraagt 0,46 W/m2.K met een warmteweerstand van 0,21 m2.K/W. Ook het gewicht is aantrekkelijk: 30% lager dan het gewicht van een normaal lichtbeton blok. Met diktes van 100, 120 en 140 mm is sprake van een breed assortiment voor de meest uiteenlopende muren. Voor de verwerker biedt het BIA-ECO blok ook voordelen: het is tweemaal zo snel te verwerken als het normale sponningblok. Door het lichte gewicht kan er meteen steigerhoog worden gewerkt. Het product laat zich bovendien gemakkelijk knippen, frezen, boren, spijkeren en schroeven en kan met de gewone metselmortel worden verwerkt. Hier komt dus geen aparte silo aan te pas. Andere voordelen zijn de maatvastheid en de goede hechting van stucwerk op het materiaal. Informatie: www.biabeton.nl 24

b:ton november 2008

Airboxen vragen minder beton Breedplaatvloeren die zijn voorzien van betonbesparende elementen - ‘airboxen’ - vragen minder beton en zijn dus minder belastend voor het milieu. Bij de productie van de Airdeck vloer van Dycore worden de airboxen door een robot op de breedplaatelementen geplaatst, waar dat constructief verantwoord is. Hierdoor is in het werk minder beton nodig voor de druklagen. Bij meerverdiepingsbouw resulteert dit in lichtere draagconstructies en funderingen. Tussen de airboxen zijn in één richting tralieliggers aangebracht waaraan de elementen gehesen worden en die voor stijfheid en sterkte zorgen in de uitvoeringsfase tot de constructieve druklaag voldoende verhard is. In de elementen kan tevens de benodigde pons- en/of dwarskrachtwapening worden aangebracht. Voor de overige uitvoeringsaspecten en voorzieningen komt dit type vloer overeen met de gemiddelde breedplaatvloer. De plaat is standaard drie meter breed, zodat de montagetijd en het aantal voegen beperkt blijven. Door tijdens de fabricage rechtstreeks gebruik te maken van de digitale gegevens van de tekening kunnen afschuiningen, sparingen en overige voorzieningen exact op maat worden aangebracht. De vloerelementen hebben een gladde onderzijde en een strak voegprofiel. Meer informatie: www.dycore.nl

Heipaal met DUBOkeur-certificaat Een slim staaltje om beton te besparen wordt geleverd door de IJB-Groep met de ECO-paal® met verkleinde paalschacht. De voorgespannen geprefabriceerde heipaal heeft een schachtdoorsnede van 250x250 mm en een paalpunt doorsnede van 400x400 mm. De paalvoet is groter dan de schacht om optimaal draagvermogen uit de draagkrachtige laag te halen, terwijl negatieve kleef langs de paalschacht wordt verminderd. Het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) heeft de heipaal vergeleken met verschillende alternatieven in dezelfde toepassing en beoordeeld vanuit milieu- en gezondheidoogpunt. Bij deze beoordeling kwam de heipaal als beste DUBO-keuze uit de bus in de toepassing van paalfundering. De heipaal scoort beter dan andere betonnen en houten palen met een traditionele betonopzetter. De paal voldoet aan de door het NIBE gestelde eisen voor het voeren van het DUBOkeur® en is daarmee de beste milieukeuze in de toepassing paalfundering. Informatie: www.ecopaal.com

25

b:ton november 2008

De duurzame betonvloer Beton is op dit moment het meest toegepaste bouwmateriaal in Nederland. Samen zijn we goed voor zo’n 12 miljoen m3 beton per jaar. Om zuinig om te springen met grondstoffen als cement, zand en grind, is er een betonvloer waarmee 35% wordt bespaard op de hoeveelheid beton. De BubbleDeck, waarvoor Gelissen Beton de breedplaatvloeren levert, haalt deze besparing redelijk gemakkelijk. In de vloer worden holle bollen ingebracht van hergebruikt kunststof. Op de plaats waar deze bollen zitten, kan geen beton zitten en die hoeveelheid wordt dus bespaard. Dit is ongeveer 35% van de normaal benodigde hoeveelheid beton voor de vloer. Als het bollenplaatvloersysteem meer wordt toegepast, kunnen we in ons land per jaar ongeveer 4.000 scheepsladingen zand en grind en 12.000 vrachtwagens met cement besparen. En dat terwijl we hetzelfde aantal gebouwen neerzetten, met dezelfde sterkte en dezelfde levensduur. Door zijn slimme constructie leidt de BubbleDeck vloer niet alleen tot een forse besparing op de grondstoffen, ook het milieuprobleem met het betonpuin wordt in één klap flink gereduceerd. Zelfs het gebruik van de kunststof bollen heeft een positief milieuaspect. In de eerste plaats wordt gebruik gemaakt van gerecycled materiaal. In de tweede plaats hecht dit materiaal - HDPE - niet aan beton, waardoor de kunststof die na de sloop vrijkomt kan worden hergebruikt. Zo blijft een niet afbreekbaar materiaal uit het milieu. Het feit dat de bollenplaatvloer zelfdragend is spreekt vooral architecten en constructeurs aan. Enerzijds voelen zij zich aangesproken door de mogelijkheid om met een minimum aan materiaalverbruik gebouwen te realiseren en dat gekoppeld aan milieuwinst en kostenverlaging. Anderzijds prikkelt dit vloersysteem hun creativiteit. Zo lonken er nieuwe wegen naar besparingen, zoals het weglaten van separaat aan te brengen dekvloeren. Om nog niet te spreken van de mogelijkheid om het vloerensysteem te koppelen aan klimaatbeheersingssystemen (betonkernactivering), waarbij de ruimtetemperatuur in gebouwen wordt geregeld en centrale verwarmingsinstallaties overbodig worden.

De oplossing voor gebieden met hoge grondwaterstand Het Permeoblok van Nijmeegse Betonindustrie De Hamer is bedoeld om in gebieden met een hoge grondwaterstand (≤ 1 m-mv) infiltratie mogelijk te maken. Waar genoeg gronddekking is, kan worden gewerkt met de Permeobuis (een infiltratie betonnen rioleringsbuis). Door de vorm van het Permeoblok vierkant van buiten en rond van binnen - is het bijzonder sterk en kan het grote belastingen weerstaan. Met deze eigenschap kan het blok, afhankelijk van de toepassing, met weinig tot geen gronddekking worden verwerkt. Dit in combinatie met een enorm waterdoorlatend vermogen. Het product is verkrijgbaar in drie maten: 160 x 160 mm., 220 x 220 mm en 280 x 280 mm. Dit kleine zusje van de infiltratiebuis is vanwege haar beperkte gewicht eenvoudig en handmatig te verwerken. Dit maakt het ook geschikt voor particuliere terreinen waar berging en infiltratie tegelijk nodig zijn, zoals verharde tuinen en opritten. Om het onderhoud te beperken is het wel raadzaam een blad- en zandopvang te regelen. Informatie: www.dehamer.nl 26

b:ton november 2008

Stille wegen…

Terrazzobank met zitverwarming

Omdat geluidsoverlast een steeds

Nu wordt al dikwijls gesteld dat beton verre van kil en grijs is. Dat is het gevolg

belangrijker afwegingspunt is bij

van de architectonische schoonheid die met beton mogelijk is. Dat ook letter-

de keuze voor bestrating, terwijl

lijk wordt afgerekend met kil en grijs beton, blijkt uit de prachtige terrazzobank

ook het esthetische aspect belang-

met een innoverend verwarmingssysteem in de zitting. Ontwikkeld en gepro-

rijk blijft, is door Van den Bosch Be-

duceerd door Tomaello uit Vlaardingen, naar een idee en ontwerp van beeldend

ton de DuraSilent geïntroduceerd.

kunstenaar Jan van Dorp. Het op zwakstroom werkende verwarmingssysteem

Deze steen biedt een gemiddelde

zorgt voor een aangename temperatuur van het betonoppervlak in alle andere

geluidsreductie van 0,9 db(A) ten

jaargetijden behalve de zomer waarin het niet nodig zal zijn. Zeer welkom voor

opzichte van Dicht Asfalt Beton bij

iedereen die bij een lekker zonnetje in voor- en najaar of winter wil plaatsnemen

50 km/h. De geluidsreducerende

in de openbare ruimte. De Splakato, zoals de bank heet, is van terrazzobeton in

betonstraatstenen reduceren het

een fraai design, met verfijnde techniek opgezet en met volleerd vakmanschap

contactgeluid van de banden en

gefabriceerd. Oogstrelend beton, dat per definitie uitnodigt om er even op te

het wegoppervlak. Bij snelheden die hoger zijn dan 30 km/h is dit de be-

gaan zitten of liggen. Daar heeft men met een lengte van 3,20 m en breedte van

langrijkste veroorzaker van geluidsoverlast in het verkeer. Proeven hebben

86 (hoogte: 45 cm) ook alle ruimte voor. Informatie: www.tomaello.nl

aangetoond dat dit geluid flink kan worden teruggebracht als het oppervlak wordt gemaakt met de juiste fijne, open structuur. Dit heeft uiteindelijk geleid tot stenen die zijn gemaakt van geselecteerde natuursteensoorten, waarbij ook grind en kleurstof zijn vervangen door natuurgesteente. De steen is dus niet alleen stil, maar ook 100% natuurlijk kleurvast. Meer informatie: www.vdboschbeton.nl.

Zicht op slecht verlichte verkeerssituaties Solar Led verlichting geeft weggebruikers beter zicht op verkeerssituaties. Zeker bij schemer en in de avonduren geven de kleine heldere lampjes duidelijk aan waar de weggebruiker te maken krijgt met bochten, rotondes of verkeersgeleidingen. Dit type verlichting speelt zo in op de wens van de overheid om te besparen op de openbare verlichting en openbare verlichting in het buitengebied op te heffen. Een plezierige bijkomstigheid: de verlichting vermindert de horizonvervuiling. De Led verlichting is er in drie uitvoeringen. De Solar Verkeersgeleiding en Verlichting Stud GSV03 worden aangebracht in de bestrating of prefab elementen, terwijl de Solar Verkeersgeleiding Stud GSV01 wordt aangebracht op de bestrating. De Prefab Solar Verkeersgeleiding Stud GSV02 wordt in de weg aangebracht en is bovendien overrijdbaar. De verkeersgeleiding Studs zijn uitgerust met de gepatenteerde Step-up converter en hebben derhalve een zeer hoge betrouwbaarheid. Omdat de Verkeersgeleiding Studs op zonne-energie werken is het een bijzonder milieuvriendelijke manier om de weggebruikers duidelijk te maken waar ze beter wel en beter niet kunnen rijden en waar alertheid geboden is. Informatie: www.via-futura.nl 27

Kun jij ”out of the box” denken? Dan vind je bij ons de juiste basis voor een constructieve baan.

Kijk voor actuele jobs op: www.adviesburo-snijders.nl Adviesburo Snijders is een onafhankelijk adviesbureau gevestigd in Valkenswaard en Best. Wij houden ons bezig met het geven van advies op het gebied van bouwconstructies. Onze werkgebieden: • Adviseur voor algemene en complexe traditionele bouwconstructies in de utiliteitsbouw en woningbouw. • Dé specialist op het gebied van engineering van prefab beton constructies. • Ondersteuning op constructief gebied van overheidsinstellingen.

Adviesburo Snijders B.V. Valkenierstraat 125 Postbus 598 5550 AN Valkenswaard T 040 204 18 43 F 040 201 75 24 [email protected]

www.adviesburo-snijders.nl

b:ton november 2008

Stenen met een verleden De samenwerking tussen een betonproducent als Van den Bosch Beton en een moderne puinbrekerij heeft een modern recyclingproduct opgeleverd op basis van beton en bouwpuin. De ‘nieuwe’ betonsoort wordt geproduceerd uit bouwafval, dat eerst vakkundig wordt verwerkt tot een hoogwaardig menggranulaat. Wordt het beton toegepast, dan krijgt het een deklaag van nieuw beton, waardoor het een aantrekkelijke kleur en structuur krijgt. ECOTON is geschikt voor alle typen betonnen bestratingsmaterialen. Van tegels en banden tot betonstraatstenen en grasbetontegels. De steensoort is speciaal ontwikkeld met het oog op het milieu en de wetgeving daarvoor. Dit maakt bestrating van deze betonnen bestratingsmaterialen met name geschikt voor projecten waarbij wordt gekozen voor Duurzaam Bouwen. Het product voldoet aan alle eisen van de Stichting Milieukeur. Informatie: www.vdboschbeton.nl

Comfortabel en energiezuinig ‘WelWonen’ is de naam van een uniek prefab energie huis concept. Betonson combineert in dit concept twee van haar innoverende eco-producten. De Wingvloer zorgt voor de betonactivering van de vloer, terwijl de Energiepaal samen met het energiedak de ondergrondse opslagcapaciteit benut. Door de combinatie van deze producten kan de totale klimatisering van de woning worden beheerst en dat met een forse reductie van de CO2-uitstoot. Het WelWonen concept is uitgebreid getest in een proefwoning. Deze grondgebonden woning met 200 m² woonoppervlak werd opgetrokken uit energiepalen, standaard begane-grondvloeren, blokkenmuren en Wingvloeren op de eerste en tweede verdieping. Het dak bestond uit een eenvoudige sporenkapconstructie. De woning werd voorzien van een standaard warmte-terugwin-installatie. Uit voorzorg werd in de begane grondvloer vloerverwarming ingebouwd. Het pilotproject werd twee jaar uitvoerig gemonitord door ingenieursbureau Cauberg-Huygen, dat constateerde dat het systeem op jaarbasis zorgt voor een constante temperatuur tussen de 21˚ en 23˚C. Bijverwarming in de winter bleek niet nodig, terwijl het in de zomer zonder airconditioning aangenaam koel bleef in huis. Slechts 35 uur werd de temperatuur van 25˚C binnenshuis gehaald, terwijl jaarlijks 250 uur is toegestaan. Ook op de comfortaspecten scoorde de proefwoning van WelWonen goed. De woning werd in de winter opvallend homogeen verwarmd. Er waren nauwelijks temperatuurverschillen tussen de verschillende ruimtes. Het duurzame concept van WelWonen werkt met een warmtepomp. Deze warmt in de winter via de energiepalen water op van 4˚ tot 8˚C en in de zomer van 12˚ tot 16˚C. De combinatie van energiepalen, klimaatvloer en warmtepomp leidt uiteindelijk tot een energieverbruik dat 30 tot 40% lager is en tot een EPC die afnam van 0,8 naar 0,48. Bovendien is het systeem gezonder. Doordat er minder luchtstroming plaatsvindt, is de woning allergievriendelijker. Informatie: www.betonson.nl

29

b:ton november 2008

Na jaren kan een gebouwgevel niet meer de oorspronkelijke uitstraling bezitten. Veroudering, verwering en vervuiling spelen daarbij een rol. De architect kan echter gebruik maken van deze eigenschappen, als een gevel zich juist extra mag aftekenen binnen het concept van de architect. Zo levert vervuiling een meerwaarde op. Door Paul Engels

Tijd als medeontwerper

30

b:ton november 2008

Kan vervuiling van esthetisch belang zijn bij het ontwerpen van een gevel? Is het

Invloed: Men kan een gevel op verschillende manieren laten beïnvloeden door

mogelijk vervuilingprocessen deel te laten uitmaken van het ontwerp zonder

het milieu:

dat ze als storend worden ervaren? Deze vraag heeft Joost van Bergen namens

• Door een gevel te ontwerpen waarop de milieueffecten weinig of geen in-

Tekton Architekten uit Amsterdam in een uitgebreid onderzoek beantwoordt.

vloed hebben. Dit is te bereiken door de gevel bijzondere nabewerkingen te

Het onderzoek betrof het woon- en werkgebouw ‘de Kop van Diemenstraat’. In

geven waardoor het onmogelijk is voor vuil hieraan te hechten. Maar deze

de ontwerpfase zijn drie verschillende materialen op hun duurzame gevelbeeld

manier van ontwerpen is voor ieder bouwmateriaal niet te realiseren en blijft

bekeken, te weten een metselwerk variant, een cortenstaal variant en een pre-

een illusie.

fab beton variant. Onderzocht is op welke mogelijke manieren de beschreven

• Men kan een gevel op vastgestelde tijden door middel van onderhoudsbeur-

varianten te beïnvloeden zijn als vervuiling nadrukkelijk een sturend element

ten weer in de oude, oorspronkelijke staat herstellen. Belangrijk zijn de - vaak

binnen het gevelontwerp wordt. Vervuilen niet als vorm van geweld, maar als

hoge - kosten voor deze terugkerende onderhoudsbeurten op te nemen in

vorm van esthetiek. Dat was de opgave.

het projectbudget. Een nadeel is dat het altijd te zien is wanneer deze onderhoudsbeurt noodzakelijk is en dat er in feite twee verschillende gevels, een

Maar dan moet eerst bekend zijn wat vervuiling is, waardoor het wordt ver-

schone en een vieze, aanwezig zijn.

oorzaakt en hoe het als ontwerpelement kan worden ingezet. De studie gaat

• Het is mogelijk een gevel te ontwerpen waar het verouderingsproces zeer

daarom zeer uitgebreid in op vele vormen van vervuiling, in combinatie met

langzaam verloopt en de hoge onderhoudskosten achterwege blijven. Het is

detaillering van de gevel, het materiaaloppervlak en de nabehandeling van beton. Alle gevels worden door het buitenmilieu op gelijke wijze beïnvloed, maar

een moeilijke soort gevel om te ontwerpen, maar de inspanning waard. • Het is mogelijk een gevel te ontwerpen, waarbij de vervuiling deel is van

de visuele veranderingen in de gevel, die daarvan het gevolg zijn, manifesteren

het ontwerp. Op welke manieren dit mogelijk is, toont het onderzoeks-

zich op verschillende wijzen. Dit is het gevolg van:

project aan.

• Oppervlakte eigenschappen van de materialen waaruit de gevel is samengesteld.

Voor de Kop van Diemenstraat is uit de drie opties op grond van de onder-

• Visuele veranderingen als gevolg van fouten in de uitvoering van de gevel.

zoeksresultaten gekozen voor een gevelinvulling van beton. De betonvariant

• Direct vervuilen van de gevel door mens en dier; een niet te verwaarlozen

biedt verreweg de meeste mogelijkheden op het gebied van vervuiling en be-

percentage. • Oriëntatie van de gevel

werking, dankzij alle mogelijke toeslagstoffen en gradaties in het mengsel. Het materiaal heeft van zichzelf een monoliet karakter en zal, met welke bewerking

31

Verhoeven Timmerfabriek Nederland BV

Goed in vorm! Verhoeven Timmerfabriek Nederland heeft meer dan 30 jaar ervaring in het bouwen van houten mallen voor prefab beton producten en voor het produceren op de bouwplaats. Onze mallen zijn duurzaam, volledig en breed inzetbaar. Indien nodig kunnen wij u adviseren over malindeling, productievolgorde en constructie- opbouw. Ook met rondingen, structuurmatten en grote of afwijkende vormen hebben wij ruime ervaring. Bij Verhoeven Timmerfabriek gaan we ervan uit dat je kennis kunt vermenigvuldigen door kennis te delen. U bent daarom van harte welkom in onze moderne fabriek. Wij laten u graag zien hoe wij onze kennis voor u kunnen inzetten. Macroweg 18, 5804 CL Venray Postbus 45, 5800 AA Venray

Tel: +31 (0 ) 478 51 75 90 Fax: +31 (0 ) 478 51 75 99

[email protected] www.verhoeven.nl

BETON

VAKDAGEN

9, 9, 10 10 en en 11 11 december december

2008

Openingstijden: 13.00 Openingstijden: 13.00 -- 21.00 21.00 uur uur www.evenementenhalgorinchem.nl Vakbeurs Beton Vakdagen 2008 is drie dagen lang hét professionele platform waar ondernemers en relaties uit de betonbranche elkaar ontmoeten.

Organisatie Wenst u meer informatie over deze vakbeurs, neemt u dan contact op met de organisatie.

OPeningstiJDen Dinsdag

9 december 2008 13.00 - 21.00 uur

Woensdag 10 december 2008 13.00 - 21.00 uur Donderdag 11 december 2008 13.00 - 21.00 uur

REGISTREER U NU ALS BEZOEKER OP ONZE WEBSITE!

EVENEMENTENHAL GORINCHEM Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T (0523) 289 898 F (0523) 289 800 E [email protected]

b:ton november 2008

Keuze in de praktijk: Het onderzoek heeft de uiteindelijke keuze voor de prefab betonnen gevelelementen in het project in belangrijke mate gestuurd. Het uitgevoerde betonelement heeft dankzij het onderzoek meegekregen: • de facetvorm • pigment van ijzeroxide • verschillende oppervlaktebehandelingen (polijsten en zuren) • toeslagmateriaal van pofier (harde steen) In tegenstelling tot het onderzoek (het dynamische proces onderhevig aan invloeden) is in de praktijk echter gekozen voor een stabiel proces, door middel van hydrofoberen (nabehandeling waterafstotend). Dit vanwege het beheer en onderhoud. Het uitgebreide onderzoeksrapport is te vinden op de website www.bton.nl. Informatie www.tekton-architekten.nl

ook, een robuuste uitstraling hebben. Het is een zwaar materiaal. Bouwfysisch

verspreid zich daarna over het schone beton en laat hier strepen achter. Bij de

heeft beton, met name voor geluid, voordelen. Daarnaast is door het prefa-

ramen volgt het water langzaam de negge alvorens het vlak voor het raam door

briceren van elementen minder tijd op de bouwplaats nodig. Het leveren van

een waterhol naar beneden valt en via de ‘raamdorpel’ naar de gevel afwatert.

standaard elementen op de Just in Time manier zorgt voor de oplossing van

Er ontstaan kleine roeststreepjes op de boven- en ondernegge van de sparing in

het opslagprobleem en het snel wind- en waterdicht maken van het gebouw.

het element. Gekleurd water van de gepigmenteerde gevels laat een spoor ach-

Bovendien konden de elementen bij dit project de gevel aan de noordzijde in

ter op de schone elementen, maar alleen op de plekken waar dit gewenst is.

één keer invullen, zodat het steigerprobleem werd opgelost. De gevel is in elk geval eerder dicht dan bij de metselwerk variant. De seriematigheid van prefab

De onregelmatige vervuiling zorgt ervoor dat de architectonische gelaagdheid

beton kan relatief eenvoudig worden doorbroken om een grotere variatie aan

van het gebouw in de loop van de tijd minder wordt, maar ook wordt bena-

te brengen, terwijl men uitgaat van een standaard model.

drukt door de vuilophoping aan de onderzijde van de gepigmenteerde banden. De kleur van het gebouw verandert in de loop van de tijd van een donkere brui-

IJzerdeeltjes: Het project Kop van Diemenstraat heeft een robuuste uitstra-

ne kleur naar een oranje bruine kleur. Door het toepassen van een malmat is

ling, die relatie heeft met de haven en het staal van de schepen. In het onder-

een grove structuur gecreëerd, waardoor de absorptie van het beton toeneemt

zoek is voor de toe te passen betonelementen mede daarom gekozen voor een

en de vuildeeltjes kunnen blijven hangen. Een glad betonoppervlak heeft een

pigmentering met ijzeroxide d.m.v. toeslag met ijzerdeeltjes, waarmee een

kleiner absorptievermogen, in deze banden wordt dus minder vuil opgenomen.

‘gestuurde vervuiling’ kan optreden. Bij complete menging van de deeltjes

Daarnaast zorgt een reliëf dat bijvoorbeeld gerealiseerd wordt met uitwassen

door het beton, minder dan 5% van het cementgehalte, krijgt het element een

van beton voor een gelijkmatigere spreiding van de vervuiling. Dat moest bij

pigmentering die door en door waarneembaar is. Van belang is dat de deeltjes

dit project worden tegengaan. Hier is juist een combinatie aangegaan waar-

niet te groot worden, waardoor breuk in de betontoplaag kan optreden. De

bij de uitwassing van de grovere structuur in de gepigmenteerde zone, met

uiteindelijke keuze is geweest de mallen te bestrooien met een lichte laag van

roestdeeltjes, de goed absorberende ‘schone’ betonband vervuilt. Belangrijk

ijzerdeeltjes of staaldeeltjes van een 1/10 mm en technisch conform DIN 53237

aspect in het uiteindelijk gevelontwerp blijft de factor tijd en de onbereken-

en BS 1014. Vervolgens is het betonmengsel gestort en bleven de deeltjes in

baarheid van de beregening van de gevel. Juist deze twee elementen hebben in

de mal liggen. Er is wat verspreiding opgetreden, maar dit was toegestaan.

dit ontwerp tot een verrassend resultaat geleid. Een gevel waarbij de tijd mede-

Door de zonering treedt verschillende vervuiling op. Op de onderste delen

ontwerper is gemaakt.

van de roestzones blijven meer roest en vuildeeltjes hangen. Het ‘roestwater’ 33

b:ton november 2008

ontwerptips voor een duurzaam fraai gevelbeeld Verticale structuur: als er in de gevel van een gebouw gebruik wordt gemaakt van een bepaalde zonering, bijvoorbeeld een verticale structuur, dan heeft dit veel invloed op het vervuilingpatroon van de gevels. door het afwisselen van een verticale strook glas en een verticale strook gevel ontstaat de structuur, maar verschil in vuilaanhechting en absorptie van de materialen leiden per zone tot een verschillend vervuilingpatroon. dit accentueert de verticale structuur. belangrijk is hierbij dat de wind parallel aan het gebouw de vervuiling van de ene strook naar de andere strook voert en het vervuilingpatroon verandert. het is beter het regenwater per strook af te voeren. dit is te realiseren door de strook met glas bijvoorbeeld naar binnen of naar buiten te plaatsen; het benadrukt tevens de verticale structuur. er moet door deze manier van vormgeven wel rekening gehouden worden met de regenschaduw die door het uitsteken van delen ontstaat; het afschuinen van de zijkanten vermindert de kans op regenschaduw.

Horizontale structuur: bij gebouwen met een horizontale structuur, door bijvoorbeeld borstweringen van galerijen of door borstwering zonder galerijen, wordt de vervuiling afgezet onder de raampartijen of aan de bovenzijde van de borstwering. bij de galerijen is het belangrijk de bovenzijde van de borstwering niet plat maar afgeschuind uit te voeren, zodat het water egaal over het verticale gevelvlak loopt. de onderzijde van de galerij moet van een waterbarrière voorzien zijn. daarnaast moet worden voorkomen dat water van de bovengelegen borstwering op de onder gelegen valt. dit is te realiseren door de borstwering verschuint uit te voeren.

34

b:ton november 2008

vervuiling wordt veroorzaakt door het afzetten van vuil en het stromen van (vervuild) regenwater langs de gevel. om dit te voorkomen moet: • de waterstroom langs de gevel worden beheerst. • de gevel een vorm worden geven, zodat geen vuil kan hechten. • geen water op de gevel blijven staan/ hangen. • geen water over vlakken in de regenschaduw stromen. • water met een hoge vuilconcentratie snel van de gevel worden afgevoerd.

Raamopeningen: als geen gebruik wordt gemaakt van galerijen maar wel

stroomt. de rest bestaat in dit geval uit gestraald beton. het water zal van de

een horizontale gevelverdeling, is de plaats van het raam in de gevel (negge

onderzijde van het raam via de schuine gevel, tussen de facetten stromen. er

of niet) wederom bepalend voor de mate van vervuiling. vaak wordt de borst-

ontstaan gootjes en het water wordt gedwongen langs de snijlijnen van de

wering onder het raam schuin uitgevoerd bij een diepe negge, zodat eventu-

vlakken naar beneden te stromen. het water wat niet geabsorbeerd wordt, zal

ele vervuiling egaler wordt waargenomen. is dit niet mogelijk dan kan onder

op het punt tussen de twee facetten naar beneden vallen. het water wordt ge-

het raam een goot worden aangebracht, waarbij goed op de detaillering moet

controleerd afgevoerd.

worden gelet, met name bij de gootrand. via deze goot kan het water door het betonelement naar een andere goot geleid worden. deze vorm, de geleiding, is

Gevelranden: bij overgangen van verschillende bouwelementen kunnen door

altijd beter dan het water naar beneden te laten storten. Zeker niet te verwaar-

slechte detaillering en vormgeving vervuilingpatronen ontstaan. deze over-

lozen bij het maken van goten en het geleiden van water via afvoeren in deze

gangen, de gevelranden, zijn te vinden bij aansluitingen tussen dak en gevel,

goten of via kettingen voor de ramen is de kans op verstopping.

gevel onderling en de gevel met het maaiveld. bij de aansluiting tussen gevel en dak geniet het afvoeren van het water naar het dak de voorkeur boven het

Schuine gevels: door het ontwerpen van gevels met schuine elementen erin

afvoeren naar de gevel. de naar boven gerichte gevelvlakken moeten worden

is het mogelijk bijna smetloze gevels te realiseren. er wordt op zo’n manier

afgeschuind naar het dak toe.

ontworpen dat de naad tussen gevelvlak en glasvlak niet meer zichtbaar is. de schuine betonvlakken onder de ramen zijn ook iets naar boven gericht waar-

Aansluiting: bij de aansluiting tussen gevels onderling, op de hoeken, wordt

door meer regenwater wordt opgevangen en dit deel beter wordt uitgewassen.

het water dat evenwijdig aan de gevel stroomt om de gebouwhoeken geduwd,

daarnaast wordt met de verticale stroken het water per strook afgevoerd. door

waardoor op de hoek een verticaal vervuilingpatroon ontstaat. dit is tegen te

de schuinte van de gevel wordt het water gedwongen langs de snijlijn van de

gaan door deze hoek te voorzien van bijvoorbeeld cannelures. bij de aansluiting

twee gevelvlakken omlaag te stromen. door deze gerichte stroming ontstaat

van de gevel op het maaiveld vallen de druppels die van de gevel vallen parallel

gerichte vervuiling.

aan de richting van de gevel, waardoor het oppervlak van de gevel niet meer wordt schoongespoeld. door vuilaanhechting en het opspatten van vuil van het

Facetvorm: naast deze vorm, die ‘elementair’ wordt genoemd, is ook een ge-

maaiveld wordt de onderzijde van de gevel erg donker van tint. daarom wordt

velvorm ontwikkeld die luistert naar de naam ‘facetten’, een verbeterde versie

de onderste plint van een gebouw vaak in een donkerder materiaal uitgevoerd.

van eerstgenoemde. hier is het schuine deel onder de gevel ook afgeschuind,

ook kan de bestrating onder vervangen worden door grind zodat opspatten

maar hierop zijn facetten geplaatst. deze facetten, de diamantvormige punten,

wordt voorkomen.

zijn in een glad materiaal uitgevoerd waardoor het water er gemakkelijk vanaf 35

Evolutie is een feit. Nieuwe ontwikkelingen zijn aan de orde van de dag. En toch: sommige producten overleven de tand des tijds. Minerale anorganische oerpigmenten, om eens wat te noemen.

Een tijdperk vol kleur...

Grottekeningen bewijzen het... duurzame kleurpigmenten van natuurlijke mineralen zijn al zo oud als de mensheid. En nu? Vandaag de dag worden anorganische pigmenten synthetisch gefabriceerd. Dit garandeert strikte specificaties en kleurtonen. Maar de basis - die is miljoenen jaren oud! Beton en kleur... Een onafscheidelijk duo. Of het nu om aardvochtig, transport- of zelfverdichtend beton gaat, de kleurechtheid van het eindproduct is van groot belang. Duurzaamheid, daar gaat het om. Scholz Benelux BV staat daarvoor. Onderscheidend op het gebied van kleurpigmenten, technische ondersteuning en snelle service. Kortom: uw partner bij de inzet van pigment in beton. Laat u inspireren en informeren op de Betondag in Rotterdam op 20 nov: stand nr. 38

www.betonvereniging.nl Betondag Rotterdam 2008, 20 oktober 2008 in De Doelen

Een innovatie die accuraat en economisch werken bevordert MoNoClip® Betonafstandhouders voor wapening ø 4-14 mm. Het nieuwste, gepatenteerde, produkt van Molenaar Betonindustrie: de afstandhouder voor Zelf Verdichtend Beton (ZVB). Dankzij het unieke, trompetvormige, volume en de ronde top aan de bekistingszijde wordt de MoNoClip® tijdens het storten van de ZVB opgetild. Hierdoor komt er een vliesje van beton onder de afstandhouder terecht waardoor de MoNoClip® totaal omsloten wordt. Het resultaat is een spiegelglad oppervlak van uw element met daarin een kwaliteits afstandhouder die zorg draagt voor de hoge kwaliteit van het geproduceerde betonnen element. Neem voor uitgebreide informatie contact met ons op.

hier afgebeeld de MoNoClip ø 4-14 mm

www.molenaar-beton.nl Voor info: Tel. +31 (0)113 22 30 30 | Fax +31 (0)113 21 10 10 | [email protected]

b:ton november 2008

de natuur doet haar werk op het moment dat de opdrachtgever besluit een groene geluidswand te realiseren, moet de natuur haar werk kunnen doen. dat het resultaat dan een fraaie wand wordt die én prima functioneert én de kwaliteit van de omgeving en het wegbeeld ten goede komt, moge blijken uit de geluidswand langs de Pleyweg bij arnhem. in die levende geluidswal klopt vrijwel onzichtbaar een hart van beton. in herfst en winter wordt iets van de betonstructuur zichtbaar, voor het overige is het een rijkelijk begroeide geluidswal. deze is jaren geleden opgetrokken als haguwand van betonindustrie de hamer. ruime ronde betonelementen werden door aannemer roseboom uit ede tot een brede en lange geluidswal opgestapeld, inclusief een vleermuizenkelder. de maatvoering van de bakken is zodanig dat de beplanting echt een kans krijgt. ook in drogere of nattere tijden. en prachtige symbiose tussen slim industrieel beton en de hand van de natuur. mooier kunnen ze het tezamen niet maken...

37

b:ton november 2008

open betonsteen dempt geluid in zwembaden en sporthallen al vele decennia realiseert de vaessen-holding uit raamsdonksveer via haar

baden geclusterd tot een goed te exploiteren zwemvoorziening. “Praat je over

ontwikkelings- en realisatiepoot sporthallen, zwembaden, scholen, cultuur-

akoestiek, dan zijn die gymzalen uit het verleden niet de meest aangename ge-

voorzieningen, maar ook bedrijfspanden. veelal in de vorm van turn key pro-

bouwen. akoestiek is echter niet het enige probleem. ventilatie, brandvoorzie-

jecten. Juist op het gebied van sportvoorzieningen is dat voor gemeentelijke

ningen, veiligheid, lichttoetreding, niveau van kleedruimtes en douches, bal-

opdrachtgevers belangrijk. adjunct-directeur cees van bezouw legt uit: “wij

vast en hufterproof materiaalgebruik, er geldt vandaag de dag een hele waslijst

bieden veelal een totaalconcept, van planvorming tot en met realisatie en be-

aan strenge eisen voor gebouwen waar veel mensen komen. natuurlijk zijn die

heer. bij sporthallen en zwembaden heb je ook nog eens te maken met de ex-

gymzalen of wat oudere sporthallen op te knappen met de nodige maatrege-

ploitatie. in veel gevallen wil de gemeente dat graag in private handen leggen,

len. een efficiëntere en duurzamere oplossing is in veel gevallen de nieuwbouw

omdat dit toch een specialistische discipline is. wij kunnen binnen ons totaal-

van een sporthal of zwembad. dan kun je meteen met alle stringente eisen re-

concept voor die private partij zorgen, die de sporthal bijvoorbeeld naast de

kening houden. en dat zijn er echt veel, heel veel.”

sportactiviteiten weet te benutten voor evenementen et cetera. Je ziet steeds meer dat sporthallen meerdere functies krijgen. ook scholen maken er meer

Marktleider: die specifieke kennis heeft het bedrijf doen uitgroeien tot markt-

gebruik van. Sterker, je ziet de laatste jaren een onstuimige bouw van brede

leider in ons land. “omdat wij weten in te spelen op die eisen én omdat wij zoe-

scholen, vaak gecombineerd met een sporthal.”

ken naar een goed concept voor een bestaand gebouw of nieuwbouwplan. het kan soms aantrekkelijk zijn om een sporthal te slopen, de grond voor woning-

natuurlijk zijn er nog de scholen met de gymzalen, zo constateert van bezouw,

bouw te gebruiken en elders een moderne voorziening te bouwen, compleet

maar in rap tempo maken die plaats voor een moderne sporthal, waar een com-

met goede parkeergelegenheid en veilige verkeersroutes. daar ligt een groot

binatie van gebruikers baat bij heeft. ook menig zwembad wordt vernieuwd

deel van onze knowhow. maar ook in de ontwerpvisie, de constructie en techni-

en uitgebreid met extra recreatieve voorzieningen. Zo mogelijk worden kleine

sche uitwerking van de plannen. we hebben eigen ontwerpers, constructeurs,

38

b:ton november 2008

Recent trokken de gymleraren aan de bel: zij pleiten voor maatregelen voor een betere akoestiek in gymzalen, omdat er regelmatig klachten van gymleraren bij de branchevereniging binnenkomen over ontstane gehoorklachten. Geen wonder dus dat Vaessen als specialistische bouwondernemer op het gebied van onder ander sportvoorzieningen al sinds jaar en dag betonstenen met een open structuur toepast in sportcomplexen. Door de open structuur wordt het geluid deels geabsorbeerd en de akoestiek verbeterd.

door Paul engelS

bouwfysische mensen, tekenaars en bestekschrijvers in dienst. en we bouwen

muur nog eens moet bekleden met een plaatmateriaal.” voor de binnenmuren

zelf. een meer gestroomlijnd proces is haast niet denkbaar. daarnaast werken

is het dan ook vaste prik, zij het dat de kleur van de stenen varieert. vaak grijs,

wij veelal met vaste partners en toeleveranciers. met name omdat hun produc-

soms een kernmerkende kleur als rood of noors wit. “voor het overige zitten wij

ten zich jaar in jaar uit bewezen hebben in onze projecten.”

niet aan één systeem voor buitengevels en -muren vast. Soms is dat baksteen, soms betonsteen, soms betonnen gevelelementen, soms plaatmaterialen. dat

dat geldt voor de sportvloeren, de deuren, keramische tegels en ook voor de

hangt van de architectonische wensen af. in de gemeente huizen zijn de buiten-

betonnen metselstenen, steevast van mbi beton. van bezouw: “de betonsteen,

gevels van het zwembad uitgevoerd in groene, blauwe en zwarte betonstenen.”

type dubbelzijdig schoon, passen wij feitelijk consequent toe voor alle binnenmuren. de open structuur van de steen draagt bij aan een goede akoestiek, zo-

Zeker bij een sporthal of zwembad geldt een hoge mate van efficiëntie van

wel wat het absorberen van omgevingsgeluid betreft als een gunstig effect op

het bouwproces en de toegepaste materialen om de kosten zo laag mogelijk

de nagalmtijd. de sportinstructeur is beter verstaanbaar. dankzij dit product

te houden en de exploitatie mede daardoor rendabel te maken. ruimte voor

kunnen wij eenvoudig voldoen aan de iSa-geluidseisen, opgesteld door het

architectuur biedt vaessen echter ook, omdat het gebouw wel de omgeving

noc/nSf. dat krijg je écht niet met een dichte (bak)steen voor elkaar.”

bepaalt. van bezouw besluit: “met vaste partners kiezen wij voor materialen die zich volledig hebben bewezen in de praktijk. functionele en robuuste materia-

Vaste prik: behalve de gunstige geluidseigenschappen noemt hij ook de betaal-

len en oplossingen. want er is niets leukers om met een bal net even die lamp te

baarheid en de kwaliteit als pluspunt van de betonsteen. bovendien vervuilt deze

raken als die niet balvast is. dan komt 75 jaar bouwervaring, waarvan pakweg

steen voor het oog nauwelijks en is hij goed schoon te maken. “in een sporthal,

een halve eeuw in sporthallen en zwembaden, goed van pas.”

zwembad, school of culturele ruimte is het de meest aantrekkelijke oplossing, omdat je muur en geluidsreductie in één combinatie hebt en niet een bakstenen

39

b:ton november 2008

techniek:

dankzij prefab beton

betonkernactivering nu ook geschikt voor woningmarkt Prefabricage maakt verwarmen door betonkernactivering betaalbaar in nieuwbouwwoningen. De nieuwste technologie op het gebied van energiezuinig bouwen en wonen combineert lage temperatuurverwarming in prefab betonnen wanden met een warmtepomp. Naast flinke energiebesparing leidt deze totaalinstallatie ook tot positieve effecten op het wooncomfort, onderhoud en de gezondheid. door mathilde van hulZen

40

b:ton november 2008

betonkernactivering maakt op een elegante manier gebruik van een meestal

aangesloten op een warmtepomp, die op zijn beurt wordt gevoed door een

verborgen eigenschap van beton: het vasthouden van warmte en koude. daar-

verticale gesloten bodemwarmtewisselaar. balansventilatie met naverwarming

voor is wel een grote massa aan beton nodig. vloeren in kantoorgebouwen zijn

en nakoeling zorgt voor een aangenaam binnenklimaat. de werking moet aan

bijvoorbeeld uitstekend geschikt. bij betonkernactivering lopen door de kern

strenge criteria voldoen en het ventilatiesysteem wordt tijdens de aanleg zorg-

van deze vloeren watervoerende leidingen die het omringende beton opwar-

vuldig gecontroleerd. een alternatief decentraal systeem is ook mogelijk.

men. een watertemperatuurregeling zorgt ervoor dat het systeem reageert op binnen- en buitentemperatuur. dat leidt tot een bijzonder aangenaam binnen-

doordat het casco van de woning en de installatie volledig op elkaar zijn af-

klimaat en forse energiebesparing. om de reactie sneller te laten verlopen kan

gestemd, is het energieverlies minimaal bij een maximaal efficiënte energie-

het systeem worden gecombineerd met een aanvullende installatie, bijvoor-

opwekking. dat resulteert in een laag energieverbruik en daardoor bijna een

beeld een luchtbehandelingkast.

kwart lagere energiekosten, zo’n 30 procent verminderde co2-uitstoot en een gunstige ePc (energie Prestatie coëfficiënt). Zo heeft de bodemwarmtewis-

de nieuwste technologie maakt betonkernactivering nu ook betaalbaar voor de

selaar een coP (coefficient of Performance) van 6. dit betekent dat zes keer

woningmarkt. marktleider heembeton uit lelystad heeft een systeem ontwik-

zoveel warmte uit de bodem kan worden gebruikt als de warmtepomp aan

keld waarbij lage temperatuurverwarming in prefab betonnen wanden wordt

elektrische energie verbruikt.

gekoppeld aan een warmtepomp. dit integrale systeem leidt tot een forse kostenreductie, zodat comfortabel en energiezuinig wonen ook bereikbaar wordt

door de combinatie van wandverwarming met balansventilatie kan een con-

voor particuliere woningbezitters en corporaties. de voordelen zijn niet alleen

stante temperatuur worden gehandhaafd, winter en zomer. ’s nachts een la-

op de energieafrekening te zien, maar kunnen dagelijks worden gevoeld en er-

gere temperatuur instellen zou zelfs het energiegebruik laten toenemen. ook

varen. dat draagt in sterke mate bij aan het woonplezier.

de koeltechnische eigenschappen van het systeem zijn uitstekend. met onze steeds warmere zomers is dat een uitkomst. voor koeling wordt via een elek-

de energiebesparing wordt bereikt doordat de benodigde watertemperatuur

trische pomp de koelte in de bodem benut. het energieverbruik ligt daardoor

in de leidingen veel lager ligt dan gebruikelijk (zoals bij centrale verwarming).

laag. ook is de afgifte van koelte via wanden bijzonder comfortabel. de capaci-

het energetisch rendement is dus hoger. bovendien kan het systeem gebruik

teit is hoog. al met al is er slechts één afgiftesysteem nodig om optimaal voor

maken van warmte of koelte in de bodem: gratis energie. de stralingswarmte

zowel verwarming als koeling te zorgen.

vanuit de wanden geeft een comfortabeler gevoel dan klassieke radiatoren

Per ruimte valt de wandverwarming apart te regelen. de slaapkamer kan bij-

en zelfs van vloerverwarming. de installatie zit daarnaast nergens hinderlijk in

voorbeeld een andere temperatuur hebben dan de woonkamer. de verschillen

de weg.

zijn beperkt en bedoeld om het comfort te verhogen. als bewoners de binnentemperatuur snel willen verlagen of verhogen, kan dit door de ventilatielucht

Aangenaam binnenklimaat: bij de nieuwe techniek worden de wanden

extra te verwarmen of te koelen. de balansventilatie is ook gekoppeld aan de

van prefab betonnen casco’s voorzien van horizontale leidingen. als dat nodig

warmtepomp, maar lucht is nu eenmaal het snelste medium waarmee de ruim-

is, kunnen deze leidingen ook in de gevels worden toegepast. de leidingen zijn

tetemperatuur kan worden geregeld.

41

Software voor de

Bouw

Tekla Structures Tekla Structures is Building Information Modeling (BIM) software dat het mogelijk maakt zeer gedetailleerde 3D constructies te ontwerpen en te beheersen ongeacht van welk materiaal of moeilijkheidsgraad.

(Prefab)betonbouwers

Staalbouwers

Detailleren instortdelen

Detail staalmodel

Automatische plaatsing hijsankers

Automatische verbindingen

Vele typen verbindingen

Automatische tekeningen

Automatische tekeningen

Lijsten en machinesturing

Ingenieursbureaus

Aannemers

Constructiemodel

3D modellen controleren

Overzichttekeningen

Hoeveelheden uittrekken

Principedetails staal- en beton

Botsing controle ( incl. modellen

Principe wapening

onderaannemers)

Integratie met rekensoftware

Bouwvolgorde simuleren

Constructies van het hoogste niveau Construsoft ERP Bedrijfsbeheersysteem Technische én financiële informatie in 1 systeem Alle informatie van aanvraag t/m oplevering Overzicht alle projecten Onderhanden werk

Geïntegreerde

Totaaloplossing

Uren-, Bedrijfs- en Projectadministratie

Modules Calculatie

Administratie

Offerteregistratie

Nacalculatie

Projectbeheer

crm

Inkoop

Hrm

Productie management

Documentbeheer

Planning

Agenda

w w w. c o n s t r u s o f t. c o m NL_ConstrusoftConcrete.indd 1

22-8-2008 11:11:02

b:ton november 2008

Kijk voor meer informatie op de volgende websites: www.heembeton.nl www.smartbeton.nl www.maatbeton.nl

Flexibele inrichting: voor het binnenklimaat heeft verwarming via beton-

als de gemiddelde stijging van de energieprijzen uit de afgelopen acht jaar

kernactivering grote voordelen. op de eerste plaats ontbreken stofnesten

doorzet, liggen de cumulatieve maandlasten bij een klimaathypotheek al na

rondom radiatoren. dat is een belangrijk pluspunt voor mensen met een huis-

drie jaar lager dan bij eenzelfde woning met een traditionele installatie. Zonder

stofmijtallergie of astma. ook het filter van de balansventilatie draagt bij aan

klimaathypotheek ligt het omslagpunt bij acht jaar.

een schoon binnenklimaat. het systeem kan van een speciaal astmafilter worden voorzien. tocht en temperatuurschommelingen zijn vrijwel afwezig.

voor een projectontwikkelaar of woningcorporatie kan het interessant zijn om de installatie door de bewoner te laten leasen of huren van een derde partij. de

in het dagelijks gebruik is de installatie onderhoudsvrij. wel heeft de warmte-

kosten voor de installatie vallen daardoor buiten de bouwsom, terwijl er toch een

pomp regelmatig onderhoud nodig, maar minder dan een hr verwarmingske-

energiebesparing en eventueel lagere energierekening wordt gerealiseerd. voor

tel op gas. de filters van de balansventilatie moeten geregeld worden vervan-

een woningcorporatie kan het een goede optie zijn om de kale bouwprijs te ver-

gen of gewassen, afhankelijk van de locatie van de woning. de bewoner hoeft

lagen. daardoor vallen de woningen onder de sociale huur, terwijl de maandlas-

dit niet zelf in de gaten te houden, het systeem geeft zelf een melding als de

ten toch laag gehouden worden door besparing in de energiekosten. de woning-

filters aan vervanging toe zijn. de kanalen hebben geen vertakkingen, dus

bouwcorporatie kan er dan voor kiezen om de installatie zelf te exploiteren.

schoonmaken is een eenvoudige klus. wel valt aan te raden dit jaarlijks tegen geringe kosten door een professioneel, gecertificeerd bedrijf te laten uitvoe-

Voordelen tijdens de bouw: de combinatie van betonkernactivering met

ren. uitleg over het onderhoud staat duidelijk aangegeven op een kaart die in

prefab beton heeft al tijdens de bouw een aantal voordelen. Prefab bouwen

de meterkast en/of bij de warmtepomp hangt.

duurt kort, zodat de bouwplaatskosten, begeleidingskosten en rentekosten worden beperkt. de installatie in de wanden heeft daar geen invloed op. van

de afwezigheid van hinderlijke buizen of radiatoren maakt de inrichting van

te voren is duidelijk wat de kosten zijn. de oplevering van de ruwbouw brengt

het huis uitermate flexibel en levensloopbestendig. omdat de warmte (of koel-

geen financiële risico’s met zich mee.

te) via de wanden wordt verspreid, zijn er ook geen beperkingen wat betreft vloerafwerking. tapijt, hout, tegels, natuursteen, alle opties liggen open. de

Prefab betekent daarnaast dat de montage minder afhankelijk is van onwerk-

wanden moeten wel voor zo’n 60 procent vrij blijven, maar dat blijkt in praktijk

baar weer. de bouwplaats blijft schoon en opgeruimd, doordat de leidingen al

geen probleem. de leidingen in de wand zijn voorzien van een metalen wape-

in de fabriek worden ingestort. Prefabricage levert bovendien een gelijkvormig

ning, die simpel te detecteren is. de juiste locatie voor een boorgaatje is dus

product van hogere kwaliteit. in het ontwerp wordt al rekening gehouden met

eenvoudig te vinden.

de juiste toepassing van ventilatiekanalen, zodat geluidshinder in de gebruiksfase wordt voorkomen. dit is tevens een voordeel van de totaalinstallatie. uit-

Omslagpunt: voor een particuliere bewoner is de meest voordelige optie op

eindelijk zijn ook de kosten voor de installateur lager en tijdens de afbouwfase

termijn om de installatie mee te financieren in de hypotheek voor de woning.

is de bouwplaats minder druk.

43

b:ton november 2008

Meervoudige signalen voor beter beheer Men kan betonconstructies periodiek inspecteren

Dat laatste zou volgens Robert van der Veen, directeur van Koenders Instru-

en in geval van schade gaan herstellen. Vaak te-

ments uit Almere, verreweg de voorkeur verdienen. “Met een simpele grafiek

gen relatief hoge reparatiekosten en dikwijls met

parkeergarage of welke andere betonconstructie dan ook zich constructief

bijkomende maatschappelijke kosten omdat bij-

en betontechnisch houdt. Het scheelt fors op het aantal periodieke visuele

voorbeeld een kunstwerk voor het verkeer wordt

te voorkomen. Het is geen utopie, want de systemen om beton ‘real time’ te

afgesloten. Aan de andere kant is het zonde om

monitoren, zijn beschikbaar. Maar dan moet wel het kwartje vallen in de bouw-

preventief onderhoud te plegen, terwijl dat ei-

en realisatie en veel minder om de langere termijn, inclusief de beheerfase. Wij

genlijk nog niet nodig is. Logischer is het om met geavanceerde meettechnieken - vooraf of naderhand aangebracht - betonconstructies qua presta-

op je computerscherm bijhouden hoe een brug, viaduct, tunnel, kademuur,

inspecties en het scheelt nog veel meer als je tijdig kunt optreden om schade

wereld en met name bij beheerders. Want het draait nog veel om planvorming hebben vandaag de dag interessante contractvormen met Design, Construct, Finance en Maintenance, waarbij het zou goed zijn te beginnen met het laatste en dit te combineren met een slim en/of fraai ontwerp.” Zo worden steeds vaker voegloze overgangen bij brugdekken toegepast. Een

ties te volgen en tijdig te anticiperen, met lagere

inventief systeem waarbij het goed is de krachten en zettingen te monitoren.

beheerkosten. Door paul Engels

Het is ook lucratief om tijdens het bouwproces de grondwaterdruk rond een

44

tunnelbak in de gaten houden, zodat de risico’s beter worden beheerst. Of de

b:ton november 2008

betonnen kunstwerken van rijksweg A59 in het oog houden, nadat wegbeheerder Rijkswaterstaat er na visuele inspecties achter kwam dat er mogelijk schade was door de alkali-silicareactie. Robert van der Veen: “Als men weet hoe een bouwproces of project zich in de tijd gedraagt, is dat een belangrijke bron van informatie om alert en adequaat te handelen. Voor de betonsector hebben wij het gereedschap om die informatie te vergaren. En met ICT-technieken kunnen wij die informatie ook gericht bij de klant krijgen. Heel overzichtelijk en helder. Bijvoorbeeld als simpele grafieken en tabellen op het scherm. En het is natuurlijk prachtig om dat gereedschap vroegtijdig in betonconstructies op te nemen. Achteraf kan altijd, maar tijdens de prefabricage kun je meetapparatuur al in het betonelement opnemen. Dat kan juist met prefab beton op plekken, waar je anders nooit meer bijkomt.”

Naar verwachting: Koenders Instruments is dan ook reuze benieuwd wanneer de eerste sensoren een plekje krijgen in prefab betonelementen. Oriëntatie is er, zo merkt Robert van der Veen, en het leidt tot eerste gesprekken. “Het kan toch niet beperkt blijven tot het achteraf in betonconstructies aanbrengen van onze meetsystemen,” zo vraagt hij zich retorisch af. “We hebben de meetsystemen vanuit de werkvelden klimaat, water en infra doorontwikkeld voor betonconstructies. We zijn in staat om zaken als temperatuur, vochtgehalte, sterkte, doorbuiging, krachtveranderingen, deformaties, scheurvorming en andere effecten betrouwbaar te meten. Op die manier heb je parameters in handen op grond waarvan je kunt zien of de betonconstructie zich gedraagt zoals verwacht. En je kunt er je beheer naadloos op afstemmen. Met het juiste aantal visuele inspecties en met tijdig ingrijpen.” Het bedrijf levert de geëigende meetsystemen, installeert en onderhoudt de apparatuur en biedt de klanten nuttige gegevens. Het zijn de ingenieurs die vervolgens de gegevens moeten interpreteren en nagaan of de constructie functioneert of aanpassing behoeft. “Maar de meetgegevens zijn zo praktisch uitgewerkt dat het licht in feite voor iedereen duidelijk van groen op oranje springt als er iets aan de hand is.” De meetapparatuur en techniek is grotendeels in eigen huis ontwikkeld, op basis van beproefde meetsystemen en sensoren. Zoals vochtmetingen uit de agricultuur. “Geen nieuwe technieken, maar wel aangepast voor metingen in beton, met onder andere gelijmde glasvezelbuizen en aangepaste elektromagnetische en grafimetrische methoden. Deze zijn samen met de leverancier van de sensoren in een TU-laboratorium ontwikkeld en beproefd. Daartoe behoort een kalibreerproces om ervoor te zorgen dat je betrouwbare gegevens krijgt. Proefmetingen en praktijkresultaten hebben aangetoond dat het meetsysteem goed functioneert. Op deze wijze zijn wij in staat om de betoncondities te monitoren, in het besef dat beton niet homogeen hoeft te zijn en een grindrest of luchtbel kan bevatten. Toch krijg je objectieve waarden voor kritische parameters.”

Stabiel in de tijd: “Nogmaals, het zou het mooiste zijn als dergelijke technieken in een nieuwe constructie vooraf worden meegenomen. Te meer daar ze de beheerkosten helpen beteugelen. En het is nu al betaalbaar, waarbij een grootschalig gebruik de kosten alleen maar zal verlagen. Of wil men geen betere prestaties en adequater beheer kopen tegen een fractie van de investeringskosten? Dan blijft maintenance een slap aftreksel van wat het kan zijn. Uitgangspunt moet een constructie zijn die stabiel in de tijd is. Daarmee kan men geld verdienen voor zichzelf en voor de BV Nederland. Ik hoop dat dit signaal overkomt. Net zoals de signalen van sensoren in betonconstructies luid en duidelijk overkomen.” 45

b:ton november 2008

Niet alleen de intense regenbuien overspoelen Nederland, waarbij straten overstromen en woningen onderlopen. Ook een succesvolle remedie tegen al die waterperikelen overspoelt ons land: waterpasserende bestratingen. Maar laat die golf maar komen... Door Paul Engels

46

b:ton november 2008

Waterpasserende bestrating houdt Nederland droog

In rap tempo kiezen gemeenten voor een bestrating met speciale betonstraat-

geleverd, zodat ze geschikt zijn voor machinaal straten, een verplichting bij

stenen en betontegels, waarbij het regenwater langs extra brede voegen naar

nieuwe werken groter dan 1.500 m2. Uiteraard zijn de betonstraatstenen en

de bufferende funderingslaag onder de bestrating wordt afgevoerd. Op die ma-

betontegels in vele kleuren en formaten verkrijgbaar, passend bij het gewenste

nier verdwijnt het water snel van straat en kan het geleidelijk worden afgevoerd

straatbeeld.

naar lozingspunten en/of infiltreren in de ondergrond zodat verdroging wordt voorkomen. De waterpasserende bestrating maakt ook in toenemende mate

Waterbewust inrichten maaiveld: Met de oplossing binnen handbereik

onderdeel uit van de rioleringsaanpak van gemeenten, waarbij wordt ontkop-

zullen veel gemeenten maatregelen treffen tegen wateroverlast op straat. Vol-

peld, in casu het regenwater niet meer in het gemengde rioolstelsel wordt af-

gens de Stichting RIONED heeft 90% van de gemeenten last van wateroverlast,

gevoerd maar apart wordt verwerkt. Dit voorkomt een zware belasting van de

waarbij ook ruim 90% maatregelen voor bestaand gebied en nieuwbouw heeft

zuiveringsinstallaties, die dan alleen nog vuil afvalwater hoeven te behandelen.

gepland en ruim 70% inmiddels al heeft genomen. Daartoe behoort het water-

Een duurzame oplossing naar meerdere kanten toe.

bewust inrichten van het maaiveld. Overigens betekent dat niet alleen waterpasserende bestratingen, maar ook kiezen voor een ander straatprofiel. Zo kan

De fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen bieden de markt verschil-

van de straat een bak worden gemaakt door een laag profiel met aan weers-

lende producten. Echter, niet alleen het product is belangrijk, maar juist het

zijden voldoende hoge trottoirbanden. De stoep was ooit een civieltechnische

totale systeem en de gehele opbouw van het pakket. Nu deze systemen al ver-

oplossing, maar is onder invloed van toegankelijkheid van stedelijke centra uit

schillende jaren op de markt zijn en in de praktijk zijn getest, kan de conclu-

het straatbeeld verdwenen. Ook de voorgeschreven drempelhoogten van wo-

sie worden getrokken dat ze prima functioneren. Samen met de gemeenten,

ningen is verdwenen uit onze bouwvoorschriften. Maar zulke zaken waren er

die in de praktijk veel kennis verzamelen, worden de systemen waar mogelijk

niet voor niets. Terug dus naar dat straatprofiel zoals dat decennialang in Ne-

verbeterd. Zo zijn er typen betonstraatstenen ontwikkeld die door een speci-

derland functioneerde en minder vanzelfsprekend bestratingen op één niveau.

ale randprofilering voor zowel afdoende voegbreedte als voor stabiliteit van

Volgens Hugo Gastkemper, directeur van RIONED, geeft zo’n profiel wel hinder

het wegdek zorgen. De voegbreedte met betonnen bestratingsproducten

als de straat volloopt, maar het kan de schade helpen beperken. Af en toe hin-

is sowieso ongekend groot en ligt tientallen procenten hoger dan (Duitse)

der van water op straat moeten bewoners willen accepteren. Mits we de bevol-

richtlijnen voor het afvoerend vermogen van waterpasserende bestratingen.

king maar het hoe en waarom duidelijk maken, want hun acceptatie van water

Ook kunnen de betonstraatstenen en betontegels in pakketten worden aan-

op straat lijkt juist af te nemen. 47

Prefabuleus bouwen Hurks groep, één van de grootste bouwondernemingen in Nederland, zet het innovatieve concept Hurks precom+ op de markt. Hurks precom+ biedt een antwoord op de traditionele paradox tussen vormvrijheid enerzijds en prefabricage anderzijds. Deze bouwmethode is onder meer geschikt voor: - grootschalige bouwprojecten en/of - binnenstedelijke locaties, waarin een zeer vergaande mate van prefabricage van het casco, de volledige gevel en de voorbereiding van de (geïntegreerde) installaties wordt nagestreefd. Moderne licht- en warmte reguleringssystemen bieden in combinatie met de gunstige warmte en koude accumulerende eigenschappen van beton, financiële en energetische comfort- en milieuvoordelen in de exploitatiefase. Een AA-label is realiseerbaar. Enkele andere voordelen zijn: - bouwtijdverkorting (minimaal 30% tot 50%) - steigerloos bouwen - lage coördinatiekosten - ontwerpvrijheid - reductie faalkosten - co-design mogelijk, vanaf de initiatieffase - hoge gebouwkwaliteit! - totaal garantieconcept - één aanspreekpunt

Contactpersoon Ron Vonken - T +31(0)40 294 49 19 [email protected] - www.hurksprecomplus.nl

HUR 071018 adv aangepast.indd 1

22-08-2008 10:32:38

b:ton november 2008

Er zijn dus verschillende maatregelen mogelijk die gemeenten kunnen inzetten

Alom kennis: Zwolle, Rotterdam, Nijmegen, Heiloo, Den Bosch, Deurne,

als wapen tegen wateroverlast op straat door intensieve regenbuien. Het zou

Rotterdam, Uden, Weert, Papendrecht, Oss, Balk, Oud-Beijerland, het is een

verstandig zijn om dat te combineren met een weloverwogen rioleringsbeleid.

willekeurige, kleine greep uit gemeenten die onlangs voor waterpasserende

Jan Zuidervliet, Landelijk Coördinator Afvalwaterketen van Arcadis, stelt bij-

bestratingen hebben gekozen. Recente projecten in Ede en Huizen bewijzen

voorbeeld dat gemeenten druk aan het afkoppelen zijn geslagen, mede omdat

tevens dat men de jongste kennis inzet. Zo worden in Huizen ook kolken ge-

de rijksoverheid dat aangeeft, maar dat dit niet meteen de beste oplossing is.

plaatst in het straatprofiel met de waterpasserende betonstraatstenen om de

Hij spreekt van een denkfout om regenwater per se uit het gemengde riool te

meest extreme regenval op te vangen. In Weert werden de straten eerst ton-

halen. Dat levert soms meer nadelen op dan voordelen. Zoals een toename van

rond aangelegd, waarbij vervuiling langs de trottoirbanden ontstond, later is

emissies in stedelijk gebied door dat afkoppelen. Als men toch afkoppelt dan

men de straten vlak gaan leggen en nu zelfs hol. In Ede is gekozen voor een

via de zuiverende bodem. Een waterregulerende bestrating past prima in zo’n

waterpasserende betonstraatsteen met relatief grote voegen. Door de gekar-

systeem. Maak bewuste keuzes in plaats van je als gemeente in slaap te laten

telde vorm van de stenen is toch sprake van een stevige bestrating. De brede

sussen door modieuze maatregelen, zo waarschuwde hij eerder in het maga-

voeg valt tevens visueel wat minder op. Wat doen blad en bloesem van bomen

zine Straategie. Dé goede manier bij afkoppelen lijkt door de bodem, omdat

op zo’n bestrating? Hoe laten nutsbedrijven de bestrating achter? Welke ton-

daarmee veel vuile deeltjes uit het regenwater worden gefilterd en gezuiverd.

rondte of holte is voldoende, want je wilt visueel ook een strakke straat maken?

Bovendien vindt de afvoer vertraagd plaats, zodat er voldaan wordt aan de voor-

Wel of geen filterdoek, waarbij de kans op verstopping of afschuiven ontstaat.

keursvolgorde ‘vasthouden-bergen-afvoeren’ uit Waterbeheer 21ste eeuw. Als

Allemaal zaken die ertoe leiden dat de gemeente voor de opgave staat een goe-

men dat weet, kan men regenwater perfect door de bestrating laten lopen, buf-

de constructie te ontwerpen en gericht onderhoud te plegen. De gemeenten

feren in het funderingspakket en laten infiltreren in de bodem.

staan echter niet alleen voor dit vraagstuk: samen met de kennis van de fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen (www.straategie.nl) zijn vandaag de dag goed functionerende waterpasserende bestratingen aan te leggen. Laat het maar plenzen...

49

b:ton november 2008

Duurzaam inkopen van duurzame bestratingen

DUBOkeur® voor betonstraatstenen en betontegels De fabrikanten van betonnen bestratingsmaterialen zijn DUBOkeur® gecertificeerd. Dit objectieve milieulabel van het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) toont aan dat de betontegel en betonstraatsteen in hun functionele eenheid de meest milieuvriendelijke bestratingsmaterialen zijn. Door Paul Engels

Het DUBOkeur wordt uitsluitend uitgegeven voor producten in de officiële milieuklasse 1 en 2. Daarbij worden criteria gehanteerd volgens de wetenschappelijk erkende Levens Cyclus Analyse (LCA) methodiek. Criteria zijn onder andere energieverbruik, afmetingen, transportkosten en grondstoffenverbruik. Uit het onderzoek komt naar voren dat zowel de betonstraatsteen als de betontegel zeer milieuvriendelijk zijn en beter scoren dan baksteen, asfalt en een aantal soorten natuursteen. Alle milieuaspecten zijn meegewogen over een levensduur van 75 jaar, waarbij de levens Cyclus Analyse (LCA) is gebaseerd op de databases die er in Nederland en Europa zijn. Hoewel de GWW-sector nog een jonge speler is vergeleken met duurzaam bouwen in woning- en utiliteitsbouw, zijn er veel LCA-gegevens beschikbaar. De kwaliteit van de gegevens is door het NIBE gecheckt. Het zijn betrouwbare uitkomsten. Bovendien moeten de producten herkenbaar beter zijn om ze een hogere plek in de rangorde te geven. Voor zowel de betonstraatsteen als betontegel is dat het geval. Omdat overheden vanaf 2010 duurzaam dienen te gaan inkopen, is een juiste interpretatie van het begrip duurzaamheid van groot belang. Vaak wordt duurzaamheid gekoppeld aan levensduur. Veel wezenlijker is de gehele Levens Cyclus Analyse van een product, tegen het licht van een milieuclassificatiesysteem. Bovendien tellen voor het begrip duurzame bestrating ook andere aspecten mee. Zo zijn arbovriendelijke verwerking, geluidsreductie en waterbeheer eveneens bepalend bij de keuze voor duurzame bestrating.

50

Fotografie: Hans Hebbink

b:ton november 2008

Deze fabrikanten bezitten het DUBOkeur®: Bleijko Betonindustrie:

betonstraatstenen en betontegels

Van den Bosch beton:

betonstraatstenen en betontegels

Excluton:

betonstraatstenen en betontegels

Haringman Betonwaren:

betonstraatstenen

Holcim Betonproducten:

betonstraatstenen en betontegels

Kijlstra Bestrating:

betonstraatstenen

Langhout Beton:

betontegels

Martens beton:

betonstraatstenen

MBI Beton:

betonstraatstenen

Betonindustrie Monshouwer:

betontegels

Morsinkhof Groep:

betonstraatstenen en betontegels

Noppert Beton:

betonstraatstenen

Nijmeegse betonindustrie De Hamer:

betonstraatstenen en betontegels



betonstraatstenen en betontegels

Struyk Verwo Infra:

Verdoorn Beton:

betonstraatstenen

Nadere informatie: www.nibe.org en www.straategie.nl.

51

Bton Rhomatrix prefab:Opmaak 1

21-08-2008

16:08

Pagina 1

Vloeibare stabiliteit voor de prefab-industrie RheoMATRIX ® viscositeit modificerende hulpstof • Besparing op vulstoffen • Lage viscositeit • Vloeimaat 600-700 mm • Sneller storten en afwerken • Afname CO2-uitstoot • Minder kwaliteitscontrole

BASF Nederland B.V. Construction Chemicals Karolusstraat 2 Postbus 132 4900 AC Oosterhout (N.Br.) T +31-162-47 66 60 F +31-162-42 96 94 www.basf-cc.nl [email protected]

b:ton november 2008

het Plant Science group gebouw

akoestische breedplaatvloer voor betonkernactivering

In de nieuwbouw voor Kenniscentrum Plant van

de breedplaatvloer wordt hiermee een intelligent bouwproduct. de ther-

de Universiteit Wageningen zijn akoestische

mische capaciteit van de betonvloeren wordt benut om het energiever-

breedplaatvloeren gebruikt. Dat klinkt niet erg

betonkernactivering is echter wel dat geen of slechts plaatselijk systeem-

spannend, maar dat is het wel. Akoestische breed-

plafonds worden toegepast, zodat de warmteoverdracht van de vloer naar

plaatvloeren integreren namelijk een aantal zaken

ingrijpende gevolgen. om te beginnen moet de onderzijde van de beton-

die tot op heden afzonderlijk werden opgelost:

vloer ‘netter’ worden afgewerkt. daarnaast moeten - om galm te voorko-

dragende vloer, schoon beton, akoestiek en bin-

plaatvloer lost beide complicaties op. het bovenste deel (70 mm) bestaat

nenklimaatbeheersing. door lilliane verwoolde

uit een constructieve vloer, waarin de leidingen voor het betonkernacti-

bruik voor verwarming en koeling te beperken. consequentie van deze

de onderliggende ruimte niet wordt belemmerd. maar dat heeft nogal wat

men - geluidsabsorberende voorzieningen worden getroffen. deze breed-

veringsysteem zijn opgenomen. de onderste 40 mm bestaat uit een laag open beton, dat zorgt voor een betere akoestiek. de akoestische breedplaatvloer kwam tot stand door samenwerking tussen architect chris de weijer van dP6 architectuurstudio te delft en geelen beton in wanssum. betontechnologische experimenten leidden tot een optimum tussen esthetisch betonoppervlak, porositeit, geluidsabsorptie en beheersbaarheid in het productieproces. voor meer informatie: www.geelen-beton.nl. 53

Creatief... NOE-Bekistingtechniek b.v. Postbus 25, 4240 CA Arkel Tel. (0183) 56 98 88, Fax (0183) 56 33 17 E-Mail [email protected], www.noeplast.com

. . . betonoppervlakken vormgeven - met NOEplast NOEplast structuurmatten geven beton een individueel karakter. NOEplast is zowel bij betonbekisting als bij prefab inzetbaar. Meer dan 100 standaardstructuren leverbaar, zoals � houtnerf � metselwerk � natuursteen � pleister � gebouchardeerde � geluidswerende � vrije en grafische structuren Vraag vrijblijvend de NOEplast catalogus aan!

Olifantenhuis, dierentuin Keulen

colofon:

Redactiecommissie:

Bladmanager: Kostas Sfirtsis

mevr. H. de Kruijf

Traffic: Marloes Boogaard

ing. W.G. van der Garde ing. S.J. de Boer

Concept/vormgeving & productie:

BFBN

R. Heijnen

Volcano Creatieve Communicatie

Postbus 194

drs. ing. B.J.W.M. van Melick

Marieke van Leijenhorst, Betine van de Water

3440 AD Woerden

ir. A.P. Pielkenrood

Victor de Zeeuw

tel:  0348 484484

mevr. C. Zwijsen

Advertentie exploitatie:

fax: 0348 484450 e-mail: [email protected]

Aan B:ton werkten mee:

Volcano Creatieve Communicatie

internet: www.bfbn.nl

Auteurs:

Postbus 4768, 4803 ET Breda

Paul Engels, Liliane Verwoolde,

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

Frans Bos, Mathilde van Hulzen

Bob Postma

Uitgever:

Fotografie/illustraties:

Hoofdredactie: Paul Engels

Volcano Creatieve Communicatie

Frans Ypma, Paul de Bruin, Hans Hebbink

 

Postbus 4768

Dienst Landelijk Gebied / Dhr. Jungsläger,

Redactie: Volcano Creatieve Communicatie

4803 ET Breda

Rudy Uytenhaak Architectenbureau,

en BFBN

tel: 076 560 88 44, fax: 076 560 88 40

Henk Snaterse

Secretariaat: BFBN, drs. J.M. van der Wurf

Romein Beton ontwerpt, engineert, produceert en monteert prefab betonnen oplossingen, boven- en ondergronds, voor de GWW-sector, railinfra, de woning- en utiliteitsbouw, haven en industrie. Een totaalpakket voor zelfs de meest veeleisende opdrachtgever. Alle bouwwerken, zoals bruggen, viaducten, keerwanden, duikers en tunnels, worden ontwikkeld en geproduceerd met behulp van de modernste apparatuur en de beste mensen. Dat maakt Romein Beton een efficiënte, veelzijdige partner. Standaard producten van traditioneel gewapend of voorgespannen beton kunnen moeiteloos worden aangepast aan specifieke omstandigheden, zoals bodemgesteldheid, omgeving, montagelocatie of wensen van de klant. De kwaliteit van alle oplossingen is gewaarborgd. Romein Beton beschikt over een KAMcertificaat. De afdeling montage VCA* gecertificeerd, een teken dat veilig, gezond en milieubewust werken hoog in het vaandel staat.

Romein Beton Leveringsoverzicht Bruggen en viaducten Duikers Grondkerende constructies Tunnels Stuwen

Trappen Geluidsschermen Industrie Diversen

Romein Beton B.V. Postbus 11 • 6669 ZG Dodewaard tel. (0488) 41 71 11 •fax (0488) 41 21 17 [email protected] • www.romein.nl

Wat neemt de belasting op? Laat het HD-systeem het werk doen.

Levenslang gekoppeld

W

ie bouwt, moet veel zware elementen transporteren. Daarom heeft HALFEN-DEHA een nieuwe generatie HD-transportankers ontwikkeld: meer veiligheid en zekerheid en minder types.

2010

Meer veiligheid door een vaste schakel van slijtvast staal.

De HD-adapter biedt de mogelijkheid om een HD-anker met een DEHA universeelhaak te combineren.

2015 Meer informatie Inbouw van de dataclip met kleurcode biedt de gebruiker informatie over diameter en belastingklasse. Betere bescherming De geïntegreerde hulsbescherming voorkomt indringen van vuil en vocht. Meer toepassingsmogelijkheden Het nieuwe HD-ankersysteem is compact. Door de kleine afmetingen zijn ze eenvoudig in te bouwen, zoals bij dunwandige prefab betonelementen. Veelzijdigheid Eén systeem met veel oplossingen. Het nieuwe HD-anker dekt alle denkbare hijscombinaties af voor belastingen van 1,3 tot 15,0 ton.

Jarenlange ervaring in bevestigingen voor de betonbouw... Specifieke expertise in het koppelen

2020

en doelmatig... Ontelbare toepassingsmogelijkheden... KOMO-keur... Eigen productie... Levering uit voorraad... DEMU doorkoppelsystemen zijn de ruggegraat van elk gebouw. Een ruggegraat

2020 - Ø40

Veel argumenten met één resultaat: HALFEN-DEHA biedt veiligheid, betrouwbaarheid en efficiency voor u en uw collega’s.

2005 Het nieuwe HD anker met hulsbescherming en geïntegreerde dataclip dekt met 8 belastingklassen 15,0 ton belasting af.

van betonwapening... Innovatief, betrouwbaar

waar u levenslang op kunt vertrouwen. Niet zo gek dus dat in de bouw steeds te horen is:

‘t is VAST ... van DEMU DEMU Metaalindustrie B.V. Atoomweg 1, Postbus 8486, 3503 RL Utrecht

Halfen b.v. · Postbus 3 · NL-7468 ZG Enter Tel.: (0547) 38 30 30 · Fax: (0547) 38 30 35 · www.halfen.nl

Tel.: (030) 241 24 21 • Fax: (030) 241 44 69 E-mail: [email protected] • Internet: www.demu.nl