Lesbrief Onderzoekend Leren
Was houdt vogels droog.
Gebruik deze lesbrief bij de proef Vette veren en de leerkrachtgids Onderzoekend leren
met chemie. Deze lesbrief geeft verdieping op de proef Vette veren en is een lessuggestie rondom de onderzoeksvraag:
Welk vet kan ik gebruiken om de vogeltekening droog te houden? Lesopzet Doelgroep
groep 3/4
Tijd
1 uur
Concepten en contexten
vet, was (wax), water, waterafstotend, hydrofoob, biologie, dieren, vogels, bescherming, biomimicry.
Leerdoelen
Kinderen leren observeren, samenwerken, concluderen en rapporteren.
Samenvatting van de les
Oriëntatie met demonstratie, onderzoeksvraag opstellen, in groepjes van 4 onderzoek doen, conclusies opstellen en rapporteren.
Proef Vette veren
http://www.c3.nl/kids/vette-veren
Leerkrachtgids
www.onderwijsmiddelen.c3.nl/leerkrachtgids-bellenblaas
De lesbrief volgt de methodiek van onderzoekend leren zoals beschreven in de leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie. Hij geeft sturing aan onderzoekend leren en suggereert vragen die je aan de kinderen kan stellen rondom het onderwerp van deze proef. Tussen de vierkante haken [ ] staan suggesties voor mogelijke antwoorden.
Lesplan 1. Introductie Oriëntatie op jezelf: Hoe blijf jij eigenlijk warm? En in de winter? En als het regent? [Dikke kleren helpen en een waterdichte laag. Want als je droog blijft, koel je minder af.] Oriëntatie op het onderwerp: Hoe doen dieren dat? En de pinguïns op Antarctica en in het ijskoude water daar? Krijgen die het niet
1
koud? Zeker tijdens en na het zwemmen? [Pinguïns hebben een vetlaag onder hun huid, dikke veren en iets dat ervoor zorgt dat ze droog blijven.] 2. Verkennen Hoe kunnen we onderzoeken hoe een pinguïn droog blijft? [Met een tekening (van een vogel) waarover je water giet.] Demonstreer dit met een waskrijttekening waar je water overheen druppelt. Onder het krijt blijft het papier droog. Daarna introduceer je de proef Vette veren.Wat kun je daaraan allemaal onderzoeken? [het verschil tussen: koud en warm water, soorten veren, soorten vet(krijt), kleuren vetkrijt, verschillende diktes van lagen vetkrijt, etc.] Stuur aan op het vetkrijt: Wat is dat dan voor spul, dat vetkrijt dat de vogel droog houdt? Zit hem dat in dat krijt? Smeren pinguïns zich ook in met vetkrijt? [zie achtergrondinformatie]
2
3. Opzetten onderzoek Om rond deze proef een onderzoek op te zetten leggen we de focus op de werking van was als beschermlaag tegen water. Houden andere vette materialen een vogel(tekening) ook droog? Formuleer met de kinderen de onderzoeksvraag:
Welk vet kan ik gebruiken om de vogeltekening droog te houden? Gebruik materialen die vetachtige eigenschappen hebben uit de lijst van benodigdheden om een kleurplaat in te kleuren of zelf een vogel te tekenen. Tips: -
Kleur het water met een kleurstof. Hierdoor zie je na het opdrogen precies waar het papier droog is gebleven (daar is het papier nog wit).
-
Met aquarelpapier werkt dit experiment het best. Dit is dikker en ongecoat waardoor het beter droog blijft onder de vette materialen.
-
Gebruik wit waskrijt om een tekening te maken en maak deze zichtbaar met gekleurd water (zie hierboven).
Andere onderzoeksvragen rondom dit onderwerp:
Wat gebeurt er als je een andere soort vetkrijt gebruikt?
Wat gebeurt er als je een ander soort papier gebruikt?
Welke andere soorten vet zou je nog meer kunnen onderzoeken?
4. Uitvoeren onderzoek, 5. Concluderen, 6. Presenteren Deze stappen vind je terug in de leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie. Daarin staat beschreven wat elke stap inhoudt en welke vragen je kunt stellen aan de leerlingen. 7. Verdiepen/verbreden Kinderen kunnen verder in het onderwerp duiken door te zoeken naar antwoorden op een nieuwe onderzoeksvraag. Het antwoord kan gevonden worden door het doen van een proef of door informatie te zoeken op internet. Suggesties voor nieuwe onderzoeksvragen:
Wat gebeurt er als je jouw vette vogel wast met zeep?
Zie je verschil als je vogel langer in het water zit?
Werkt papier net als echte veren?
Blijf ik (als mens) ook droog als ik mij insmeer met vet?
Blijf je ingesmeerd met vet beter drijven?
Andere proef met was:
3
http://www.expeditionchemistry.nl/appeltje-eitje/
Benodigdheden en toetsing Benodigdheden en veiligheid Per groepje:
Minstens 5 (teken)papieren / kleurplaten van een vogel
(flesje) Water
Druppelpipetten of iets anders om druppels aan te brengen
Potloden en stiften
Verschillende soorten vetten (boter, margarine, handcrème, olie, vaseline)
Kleurstof
Veren?
Deze materialen zijn bij normaal gebruik veilig. Verwerking en beoordeling Beoordeel de voortgang van de leerlingen op de leerdoelen observeren, samenwerken, concluderen en rapporteren. Ook de mate waarin zij zich kunnen uitdrukken rondom dit onderwerp kan een beoordelingscriterium zijn.
Colofon Deze lesbrief ‘Vette veren’ is een uitgave van:
Ontwikkeling: Juke Loman & Stichting C3 Uiteraard is door Stichting C3 veel zorg aan deze lesbrief besteed. Stichting C3 aanvaardt echter geen aansprakelijkheid voor schade die eventueel is ontstaan bij het geven van een experimenteermiddag. © Stichting C3, September 2015
4
Achtergrondinformatie Pinguïns Pinguïns zijn bijzondere vogels. Ze hebben wel veren, maar kunnen niet vliegen. Ze kunnen wel heel goed zwemmen. Pinguïns hebben twee lagen dikke veren. De binnenste laag bestaat uit donsveren die de warme lucht vasthouden, net als kleren bij mensen. Daaroverheen ligt een laag kleine veren die zijn ingesmeerd met was. Kleding Dikke kleren houden ons lekker warm omdat ze isolerend werken: dankzij de luchtlaag die om ons heen ontstaat, kan de warmte niet ontsnappen. Als we nat worden, verdwijnt de luchtlaag en gaat de isolatie verloren. Daarom trekken wij een waterafstotende regenjas aan als het regent. Pinguïns hebben die niet nodig omdat hun veren het water al afstoten. Was Wasco, vetkrijt, waskrijt en oliepastels zijn vette stiften. Ze bestaan uit een was, soms nog wat andere bindmiddelen en natuurlijk een kleurpigment of kleurstof. Een was (wax in het Engels) is een vetachtig materiaal dat niet mengbaar is met water. Chemici noemen materialen die niet mengbaar zijn met water, zoals was, olie en vet, hydrofoob. Dit betekent letterlijk watervrezend en kan ook vertaald worden als waterafstotend. Hydrofobe materialen zoals was, olie en vet vormen een laagje op het papier van de tekening waar geen water doorheen kan. Het papier onder de was blijft daardoor droog. Net als de veren van de pinguïn onder zijn waslaag. Veel gemaakte misvatting Was lijkt op vet, maar is niet hetzelfde. Was is een vetachtig materiaal van natuurlijke of synthetische oorsprong. Vetten zitten chemisch gezien anders in elkaar dan was. Gebruik van was in het dagelijks leven Was wordt veel gebruikt als beschermlaag tegen water om zo de levensduur van een product te verlengen. Denk aan boenwas voor houten vloeren, meubelwas voor houten meubels, autowas voor de laklaag van je auto en schoensmeer voor je leren schoenen. Ook wordt het gebruikt om juist uitdroging van producten te voorkomen. Om kazen zit
5
daarom een waslaag heen. En wat dacht je van vaseline, ook een was, om je droge lippen en handen te beschermen? Andere toepassingen van wassen hebben te maken met de andere eigenschappen van wassen. Behalve hydrofoob zijn ze namelijk ook kneedbaar en brandbaar. Daarom worden ze gebruikt als bindmiddel in tekenstiften (wat ook hecht aan papier, dat ook hydrofoob is), als brandbaar materiaal in kaarsen en als kneedbaar materiaal in haarwax.
6
