Duurzame mobiliteit en verkeersveiligheid in de vrijetijdssfeer bij jongeren

Duurzame mobiliteit en verkeersveiligheid in de vrijetijdssfeer bij jongeren

Inspiratie voor jeugd- en mobiliteitsdiensten, jeugdraden en -organisaties die werk willen maken van duurzaam veilige verplaatsingen en een bijhorend lokaal beleid

1

Inhoud

2

1 Inleiding

3

2 Jeugd GePoSitioneerd

3

3 Het mobiele stadsspel Doelgroep Spelverloop Resultaten

4 4 4 4

4 Jongeren op weg in hun leefomgeving Demonstratie in Antwerpen Demonstratie in Lommel Demonstratie in Leuven

5 5 6 6

5 Werk maken van inspraak

7

6 Iets voor jou?

8

1 Inleiding Thema’s als mobiliteit en verkeersveiligheid lijken soms geclaimd door het onderwijs, hoewel kinderen en jongeren ook in hun vrije tijd in onveilige verkeerssituaties terechtkomen. Mobiliteit is een essentieel onderdeel van onze samenleving waarmee iedereen dagelijks geconfronteerd wordt. Ieder van ons verplaatst zich naar vrienden, de school, de sportclub, het café, het jeugdlokaal… Vooral het toenemende autoverkeer zorgt hierbij voor fileproblemen, een verhoging van de verkeersonveiligheid en het steeds onleefbaarder worden van onze steden en gemeenten. Kinderen en jongeren zijn een zeer kwetsbare groep en helaas ook een belangrijke groep verkeersslachtoffers. Cijfers tonen aan dat het grootste aantal doden en zwaargewonden in het Vlaamse verkeer vooral beginnende weggebruikers of bestuurders van voor hen nieuwe vervoermiddelen zijn. Vooral jongeren tussen 16 en 24 jaar lopen een groot risico om dodelijk of ernstig gewond te geraken op onze Vlaamse wegen. Het verkeer vormt de belangrijkste doodsoorzaak binnen deze leeftijdscategorie. Jongeren ervaren verkeer en mobiliteit bovendien als een belangrijk beleidsdomein. Onderzoek bij jongeren tussen 14 en 18 jaar geeft aan dat deze groep mobiliteit als een van de drie belangrijkste beleidsprioriteiten beschouwt. Ongeveer 80 % van hen zegt veilig, gemakkelijk en goedkoop overal naartoe te willen. Daarbij vragen ze vooral aandacht voor een grotere verkeersveiligheid, meer en gratis openbaar vervoer, en meer plaats voor de zwakke weggebruiker. Het bewustzijn rond de problematiek is dus zeker al bij jongeren aanwezig. Het project Jeugd GePoSitioneerd bouwt daarop verder en biedt jongeren een spelconcept aan waarbij stedelijke mobiliteit centraal staat, maar ook een instrument om het lokale mobiliteitsbeleid te analyseren en hierover te communiceren. Duurzaam op weg noemen we dat.

2 Jeugd GePoSitioneerd Het project Jeugd GePoSitioneerd brengt jongeren in hun vrijetijdssfeer in contact met het thema duurzame mobiliteit en dat zowel in hun eigen vertrouwde als een vreemde omgeving. Het project bestaat uit twee concepten. Voor concept 1, het mobiele stadsspel, gaan jongeren aan de hand van een aantal opdrachten in kleine groepjes op verkenning in de gaststad Mechelen. Zij nemen daar het thema stedelijke mobiliteit onder de loep en werken met GPS (Global Positioning System) in een vreemde omgeving. Thematisch gebonden stadsexploratie aan de Dijle dus! Voor concept 2, jongeren op weg in hun leefomgeving, is een methodiek uitgewerkt waarbij jeugdverenigingen en -consulenten in steden of gemeenten samenwerken om de lokale verkeers(on)veiligheid en mobiliteit in kaart te brengen. Daarbij maken verschillende groepjes jongeren in hun eigen omgeving met behulp van GIS (Geografische InformatieSystemen) en GPS enerzijds een praktische analyse van de bereikbaarheid met verschillende vervoersmodi (te voet, met de fiets, openbaar vervoer, skates, auto…). Anderzijds bekijken ze de verkeers(on)veilig-heid van door hen vaak bezochte locaties (jeugdlokalen, jeugdhuizen…). Zij nemen het gemeentebeleid of de praktische gevolgen daarvan onder de loep met oog op mobiliteitsinspraak en -participatie.

3

3 Het mobiele stadsspel In 2005-2006 was VerdraaiDe Wereld het jaarthema van tien Vlaamse jeugdbewegingen in samenwerking met heel wat ngo’s en verdraaiden 250.000 kinderen en jongeren een jaar lang de wereld. Voltooid verleden tijd? Nee hoor, duurzaamheid is ook vandaag de dag nog steeds een actueel thema en daarin past ons mobiele stadsspel perfect. Met het stadsspel in Mechelen willen we jongeren en jeugdbewegingen de kans geven om op een toffe manier te werken rond een maatschappelijk relevant thema.

Doelgroep Het spel is ontwikkeld voor groepen 15- tot 18-jarigen die actief zijn in een jeugdbeweging. Die jongeren zijn volwassen genoeg om stil te staan bij serieuze onderwerpen en zij weten dat beleidsdeelname belangrijke gevolgen kan hebben. Jongeren van deze leeftijdsgroep zullen bovendien stelselmatig meer inspraak hebben. Zij breiden als mobiliteitsgebruikers hun actieradius steeds meer uit naarmate ze ouder worden en meer bewegingsvrijheid hebben. Gemotoriseerde verplaatsingen vormen voor hen dan ook een nieuwe stap. Maar gemotoriseerd verkeer, daar is volgens ons een zeer specifieke plaats voor. Binnen een stedelijke omgeving is die eerder beperkt. Of niet? Daarover gaat dit spel dat zich afspeelt in de gaststad Mechelen, een gezellige, boeiende en jeugdvriendelijke stad in de provincie Antwerpen. Aan jullie om ze zelf te ontdekken doorheen dit stadsspel.

Spelverloop Aan de hand van een spelbundel en GPS-toestellen, die beide kunnen worden aangevraagd bij Mobiel 21, IMOB of via de jeugddienst van Mechelen (er is een reservatiesysteem, de toestellen zijn niet altijd beschikbaar), kunnen jeugdbewegingen het mobiele stadsspel spelen. We nodigen iedereen uit om met de trein (of fiets) naar Mechelen te gaan. Op de dag van het spel zelf verdeelt de leiding hun leden in vier groepen. Deze groepen vertrekken aan station Mechelen Nekkerspoel met een GPS-toestel en een opdrachtenbundel. Ze trachten met behulp van hun GPStoestel de juiste route af te leggen en bijhorende opdrachten te volbrengen. Alle groepen treffen elkaar op de Grote Markt, waar kan worden geluncht of eventueel een spelactiviteit kan doorgaan als intermezzo. Hierna gaan de groepen terug op weg, maar ditmaal overhandigen ze hun GPS-toestel aan de leiding en leggen ze de route af aan de hand van een fotobundel. Alle groepen komen uiteindelijk aan in het station van Mechelen, waar ze de opdrachten en resultaten van het spel kunnen bespreken.

Resultaten Uit de evaluatieformulieren van de testgroepen, bleek dat de grote meerderheid (82 %) van de deelnemende jongeren het spel aantrekkelijk vond. Meer dan 70 % van hen gaf ook aan dat het spel hen op een speelse manier liet kennismaken met en deed nadenken over de verschillende mobiliteitsaspecten. Hieruit kunnen we opmaken dat jongeren, via het mobiele stadsspel, wel degelijk geïnformeerd en gesensibiliseerd worden rond het thema mobiliteit, zonder dat ze dat als saai ervaren. Zo hoort het.

“Mobiliteit mag lekker zijn.”

4

4 Jongeren op weg in hun leefomgeving Waar we in het eerste spelconcept jongeren vooral willen laten kennismaken met het thema stedelijke mobiliteit en GPS-technologie, willen we met spelconcept 2 jongeren, een instrument aanbieden om het heft in eigen handen te nemen en op te komen voor veilige en duurzame mobiliteit in hun eigen leefomgeving. Jongeren krijgen dus zelf de kans om de leefbaarheid van hun jeugdlocaties te verbeteren. Jeugdconsulenten spelen hierin een belangrijke rol. Zij zetten in hun gemeente het project op poten en functioneren als tussenpersoon tussen de jongeren en de bevoegde mobiliteitsdienst. De samenwerking tussen de jeugd- en de mobiliteitsdienst is een voorwaarde om ervoor te zorgen dat de bevindingen van de jongeren hun weg vinden naar het beleid. De jongeren zelf spelen het spel in drie fases. In een eerste fase nemen jongeren het eigen verplaatsingsgedrag tijdens hun vrije tijd onder de loep. Ze doen dit aan de hand van een plattegrond van de gemeente waarop ze knel- en welpunten markeren op voor hen relevante routes of locaties. In een tweede fase gaan de jongeren zelf op onderzoek om ter plekke de ernst van de aangekaarte punten te aanschouwen. Ze gebruiken een handheld GPS om hen naar de gemelde plaatsen te leiden. In een derde fase worden de resultaten van de diverse groepen samengebracht en besproken. Daarbij kunnen de gegevens online aangeduid worden in een GIS-omgeving die speciaal voor dit project werd ontwikkeld door de medewerkers van IMOB. Aan de hand van deze gegevens kan er samen met de lokale jeugd- en mobiliteitsdienst bekeken worden welke oplossingen kunnen worden verwezenlijkt.

Demonstratie in Antwerpen Terwijl men in Leuven en Lommel koos voor een eerder spelgerichte aanpak, had de jeugddienst van Antwerpen andere plannen met Jeugd GePoSitioneerd. In Antwerpen nam men zich rotsvast voor het beleid wakker te schudden en de bevoegde personen de ogen te openen voor de bereikbaarheidsproblemen van de plaatselijke jeugdgroepen. Hardcore actie en inspraak dus. Tijdens het voorjaar van 2007 onderwierpen vijf Antwerpse jeugdverenigingen de omgeving van hun jeugdlokalen aan een grondig onderzoek rond duurzame bereikbaarheid en verkeersveiligheid. Net als in Leuven hadden de Antwerpse jongeren aandacht voor verschillende vervoermiddelen. Zowel vanuit het standpunt van voetganger, rolstoelgebruiker als fietser werd gekeken naar de beschikbare voorzieningen in hun leefwereld. Om de routes uit te stippelen, gebruikten ze GPS-toestellen en om de knelpunten vast te leggen, wapenden de deelnemers zich met fototoestellen en zelfs een videocamera. Met deze videocamera werden niet enkel knelpunten vastgelegd, ook buurtbewoners werden bevraagd over specifieke knelpunten of de algemene verkeersveiligheid in hun buurt. Dat resulteerde in een sfeervolle en onderhoudende video die duidelijk aantoont met welke toegankelijkheidsproblemen men kampt en in welke mate dat ook leeft bij de andere (vaak minder jeugdige) bewoners.

“Als jeugdconsulent laat je geïnteresseerde leiding vooraf best eens polsen naar de interesse van hun leden. JGPS is namelijk een project waarbij het van het grootste belang is dat de betrokkenheid van onderuit komt.” Wim Seghers, Jeugddienst Antwerpen 5

Demonstratie in Lommel Ook in de stad Lommel koos de jeugddienst voor een aanpak die er vooral op gericht was om van de knelen welpuntenanalyse een toffe activiteit te maken voor de deelnemende jongeren. Dat deden ze in de vorm van een wedstrijd waarbij verschillende teams ludieke opdrachten moesten volbrengen langs een op voorhand door leiding en jeugdconsulent uitgestippelde tocht. De routes verliepen over verschillende parcours in een straal van 2 km rondom het jeugdlokaal. De jongeren werd gevraagd tijdens de tocht uit te kijken naar knelpunten en die te inventariseren. Ze werden ook uitgedaagd om enkele realistische oplossingen te bedenken voor iedere probleemsituatie. Naast de zoektocht naar knelpunten kregen de jongeren ook een resem ludieke opdrachten mee die ze tot een goed einde moesten brengen. Rebussen, zoek de zeven verschillen, mobiliteitsrijmpjes… dat alles stond op het programma van de chirovereniging Kerkhoven tijdens Jeugd GePoSitioneerd in Lommel. Voor elke correct opgeloste opdracht konden de groepen punten verdienen en aan het einde van de tocht kreeg de winnende groep tickets voor een activiteit in het plaatselijke jeugd- en ontmoetingscentrum.

“Jeugd GePoSitioneerd in Lommel kan ik kort beschrijven als een toffe tocht waar knelpunten moeilijk te vinden waren. Maar hoe minder knelpunten, hoe beter, niet?” Isabel Molenberghs, Jeugddienst Lommel Demonstratie in Leuven Het concept kan aangepast worden op maat van gemeentes en steden. Zo is de testcase in Leuven exemplarisch voor een spelgerichte aanpak van het tweede spelconcept. De Leuvense jeugddienst koos voor zijn versie van Jeugd GePoSitioneerd namelijk voor een stevige vervoermiddelenrace langs een vooraf bepaald parcours. De jongeren werden in kleine groepen opgedeeld voor een spannende race in de omgeving van hun jeugdlokaal met verschillende vervoermiddelen, waaronder skeelers, een tandem, een rolstoel, een skateboard… Daarbij moesten om ter snelst knelpunten worden gevonden en gefotografeerd. Gewapend met een stratenplan, een fototoestel en het gekozen vervoermiddel gingen de teams in hun stad op pad. Elk gefotografeerd knelpunt leverde de teams punten op en het team dat als eerste het jeugdlokaal opnieuw bereikte, kreeg extra punten.

“Ook al speelden de weersomstandigheden af en toe voor spelbreker, competitie in de vorm van een mobiliteitsrace, viel bij de jongeren steevast in de smaak.” Hilde Emery, Jeugddienst Leuven 6

5 Werk maken van inspraak Met Jeugd GePoSitioneerd willen we jongeren een instrument aanbieden om te komen tot beleidsinspraak. Dat komt vooral tot uiting in spelconcept 2: jongeren op weg in hun eigen leefomgeving. Jongeren duiden tijdens het spel niet louter knel- en welpunten aan, ze worden ook uitgenodigd tot het formuleren van oplossingen voor de door hen gesignaleerde problemen. Daarbij worden ze ondersteund door de plaatselijke jeugdconsulenten, die de nodige stappen zullen ondernemen om te verzekeren dat de jongeren gehoord worden, en dat daarop een reactie komt. De bedoeling is immers in dialoog te treden. Op die manier kunnen de jongeren de lokale beleidsploeg niet alleen op de hoogte brengen van hun bemerkingen ten aanzien van het lokale beleid (of de praktische gevolgen hiervan), maar krijgen ze ook de kans om op een constructieve wijze bij te dragen tot een oplossing.

“Kinderen en jongeren zijn competente burgers die hier en nu actief vorm geven aan hun omgeving en er op hun beurt door worden beïnvloed. Alleen al daarom is het belangrijk dat ze inspraak hebben en betrokken worden, in plaats van eeuwig voorwerp te zijn van preventie en betutteling. Inspraak is een recht van elk kind en elke jongere, zo schrijft het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind voor. Participatie van kinderen en jongeren beperkt zich echter te vaak tot die terreinen waar het ‘geen kwaad’ kan. Een gemiste kans vinden we! Kinderen en jongeren beschikken over capaciteiten, het is de uitdaging voor het lokaal en provinciaal jeugdbeleid om kinderen en jongeren in staat te stellen hun eigen leven vorm te geven. Geef hen daarom echte inspraak in het beleid en geen ‘schijninspraak’.” Limburgse Raad voor het Jeugdbeleid

6 Iets voor jou? Op www.jeugdgepositioneerd.be vind je meer informatie om zelf aan de slag te gaan met de verschillende spelconcepten. Neem vrijblijvend contact op met een van de projectpartners en geef jongeren de kans mee te werken aan duurzame mobiliteit.

7

Jeugd GePoSitioneerd is een initiatief van Mobiel 21 vzw, het Instituut voor Mobiliteit (IMOB, Universiteit Hasselt) en de Vereniging van Vlaamse Jeugddiensten en -consulenten. Dit project werd gedurende de conceptontwikkeling (2006-2008) ondersteund binnen het actieplan wetenschapscommunicatie, een initiatief van de Vlaamse overheid. Daarbij werd samengewerkt met de jeugddiensten en mobiliteitsdiensten van Mechelen, Antwerpen, Leuven en Lommel. Onze dank ook aan alle deelnemende jeugdverenigingen!

Projectwebsite www.jeugdgepositioneerd.be Op www.jeugdgepositioneerd.be is meer en up-to-date informatie te vinden over de stand van zaken van het project. Wie interesse heeft in het spel en/of de methodiek, kan terecht bij een van de projectpartners.

Contact Mobiel 21 vzw

IMOB – UHasselt

VVJ

Raf Canters Annemie Van Uytven tel.: 016 31 77 00 www.mobiel21.be [email protected]

Isabel Thys Tom Brijs tel.: 011 26 91 11 www.imob.uhasselt.be [email protected]

Kristof Vansteenkiste Greet Vorsselmans tel.: 03 821 06 06 www.vvj.be [email protected]

8

V.u.: Elke Bossaert, Vital Decosterstraat 67 A / 0101, 3000 Leuven.