Duurzame Energie met beleid opgewekt
Over energieke samenwerking bij overheden
Duurzame Energie raakt verschillende beleidsvelden
van hernieuwbare energie realiseren en tot slot het toepassen van conventionele energie op een zo efficiënt mogelijke wijze.
Nederland maakt werk van schone energie. Veel partijen met uiteenlopende belangen en initiatieven ontwikkelen eigen visies en indrukwekkende ambities. Deze bijdragen aan de (inter)nationale energietransitie zal, zoals in het verleden, vandaag de dag én morgen invloed hebben op ons natuur- cultuur- en industrielandschap én op onze manier van leven, werken en geld verdienen. Dit alles komt samen in het Energieakkoord van de Sociaal Economische Raad (SER). In de uitvoeringsagenda zullen regionale en lokale energie-innovaties tot verrassende oplossingen leiden. Onze kabinetsdoelstelling is 16% duurzame energie in 2023. Hiervoor is € 2,4 miljard beschikbaar gesteld. Inmiddels hebben 90.000 huishoudens de subsidie van € 50 miljoen gebruikt om zonnepanelen op hun dak te leggen. Bijelkaar is dit aantal goed voor 315 GWh stroom per jaar.
Energielandschappen in allerlei vormen en gradaties zullen zich blijven(d) aandienen. Diverse overheden ontwikkelen beleid en voeren afspraken uit in het perspectief van politieke doelen. Ondernemers worden uitgedaagd tot innovaties en burgers zullen steeds vaker participeren.
In de laatste Raming Energie en Emissies van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en ECN werd berekend, dat het beleid van het huidige kabinet kan leiden tot 9-12% duurzame energie in 2020. Het realiseren van deze doelstelling raakt diverse beleidsvelden: energie, natuur, milieu, water, klimaat, demografie en ruimte. Dit betekent dat verschillende ministeries samenwerken om schone energie mogelijk te maken en toe te passen. De rol van de overheden zal gaandeweg evolueren van sturend naar begeleidend, waarbij de Trias Energetica leidend zal blijven: eerst inzetten op energiebesparing, vervolgens een maximale inzet
Het onderstaande overzicht biedt een indruk van samenhangend beleid en arrangementen van overheden in het perspectief van nationale en regionale energie- en andere politieke doelen. Het is tegelijk een uitnodiging tot intercollegiale samenwerking.
Investeren in schone energie Het ministerie van Economische Zaken heeft de SDE + regeling ontwikkeld om investeringen van ondernemers kracht bij te zetten. De subsidieregeling voor zon-PhotoVoltaisch (zon-PV) voor huishoudens was een succes en de wet coöperatief opwekken is in voorbereiding. Duurzame energiebronnen op basis van kosteneffectiviteit: • wind op land 0,12 cent per kilowatt uur • wind op zee 0,17 cent per kilowatt uur • zonne-energie 0,19 cent kilowatt uur • biomassa (reststromen) 0,06 tot 0,17 cent per kilowatt uur • gas 0,04 -0,06 cent kilowatt uur • steenkool 0,03 tot 0,04 cent per kilowatt uur. Bron: PBL 2013
Ook is onderzocht op welke manier de uitvoeringsorganisaties van het rijk zoals Rijkswaterstaat (RWS), DLG en SBB een bijdrage kunnen leveren aan de 16% duurzame energiedoelstelling met zon, biomassa, getijdestroom, wind, water en geothermie.
Demografische veranderingen Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijk Relaties (BZK) coördineert de aanpak rondom demografische veranderingen in het zogenaamde krimpbeleid. De regierol ligt uitdrukkelijk bij de provincies en de rijksoverheid begeleidt de activiteiten op basis van vraagsturing. Daartoe heeft de minister met de provincies convenanten afgesproken voor de periode 2012-2014. De oppervlakte van de krimpregio’s is 13.500 km2 en is ongeveer 40% van het landoppervlak. Nadat de provincies vóór 2010 financieel zijn ondersteund om het woningbeleid te vernieuwen, zet het rijk ná 2010 vooral in op een faciliterende rol aan provincies en gemeenten.
Werkgelegenheid De sectoren en de regionale samenwerkingsverbanden zijn aan zet om de werkgelegenheid te behouden en te stimuleren. In het Sociaal Akkoord 2013 (sociale partners en overheid) is 2 x € 300 miljoen beschikbaar om sectorplannen aan te jagen in de sectoren en de regio. Aanvullend hierop zijn 5 regionale techniekpacten in voorbereiding per landsdeel. De provincie Noord-Brabant heeft bijvoorbeeld een agenda opgesteld in het Pact van Brabant. De uitdaging is om de krimpconvenanten (BZK) met de regionale techniekpacten (SZW) te verbinden en de duurzame energiesector aanjager te laten zijn voor werkgelegenheid. Het ministerie van SZW is het departement, dat het werkgelegenheidsbeleid ontwikkeld. Regionale samenwerkingsverbanden en branches voeren de agenda uit. Wind op land en ter zee Het ministerie van Infra & Milieu heeft de structuurvisie Wind op Land opgesteld. De gezamenlijke doelstelling is 6.000 windenergievermogen (MW) op land. De provincies werken actief aan een ruimtelijke toewijzing voor windlocaties. Groningen, Zuid-Holland en Flevoland bieden relatief veel ruimte voor windvermogen.
Woonbeleid Energiebesparen en maatregelen in het Bouwbesluit (Energie Prestatie Coefficiënt 0,4%) versterken het wooncomfort van de woningvoorraad en dragen bij aan de energiebesparingen in de bestaande voorraad. Het Ministerie van BZK is het vakdepartement dat het beleid voor wonen ontwikkeld. Rijksvastgoed Het Rijksvastgoedbedrijf (i.o) ontwikkelt een rijksvastgoedportefeuillestrategie (RVPS) voor gebouwen en gronden van het rijk. Het vastgoed van het rijk beslaat ongeveer 12,4% van het landoppervlak. 75% van deze omvang wordt beheerd door Dienst Landelijk Gebied (DLG) en Staatsbosbeheer (SBB). SBB beheert de meeste natuurterreinen en DLG zorgt voor 70.000 ha gronden met een tijdelijke bestemming. IJsselmeer Recent inventariserend onderzoek toont de beschikbaarheid van de mogelijkheden om rijksgronden en gebouwen in te zetten voor de productie van duurzame energie. Interessant is een volgende stap om ook de andere overheidsgebouwen en gronden in de opzet te betrekken, omdat schaalvergroting en ketenoptimalisatie nodig zijn voor een aantrekkelijk verdienmodel in een bepaalde regio.
2 | Duurzame energie met beleid opgewekt september 2013
Biomassa Rijkswaterstaat wil het maaisel van de bermen beter benutten. De mogelijkheid wordt onderzocht om hout en maaisel als biomassa voor energiecentrales te gebruiken. Zo leveren de bermen geld op, in plaats van dat ze geld kosten.
Provincies Provincies werken momenteel aan een up date van hun structuurvisies om duurzame energie mogelijk te maken. Het gaat bijvoorbeeld om grondgebonden zon - PV. Maar ook het aanwijzen van locaties voor windmolens, het stimuleren van ondernemers en burgers om coöperaties op te richten en het verwaarden van biomassa overeenkomstig de ECOpyramide. De Greenchemistry Campus in Bergen op Zoom werkt aan biobased innovaties op de Brabantse Wal. En Greenport Venlo zet in op energiezuinige logistiek. De provincie Zuid – Holland bekijkt de mogelijkheid om de stortplaatsen te benutten voor duurzame energie en de gemeente Heerlen denkt aan het plaatsen van panelen tegen heuvels uit de mijnbouwtijd. Op Goeree Overflakkee bij Ouddorp is een opstelling van 1,5 ha panelen in een schurvelingenlandschap met hoge cultuurhistorische en landschappelijke waarden gerealiseerd. Vaak vormen planvorming en stimuleringsmaatregelen de basis in het energie, industrie, milieu en economiebeleid van de provincie’s. Voorbeelden zijn de nota’s ‘Stuwende Kracht’ (Zeeland) of ‘Friesland geeft energie’ (Friesland).
Provincies in beeld
Voor een aantal provincie’s wordt vervolgens de kern van het energie-beleid in combinatie met andere beleidsvoornemens beschreven.
Limburg Het energiebeleid van de provincie maakt integraal deel uit van verschillende beleidsnota’s. De Provincie Limburg heeft de ambitie om de door de Europese Commissie gestelde 2020-doelen te realiseren. Dat betekent dat Limburg in 2020 de CO2-uitstoot met 20% heeft verlaagd ten opzichte van 1990, 20% van de energiebehoefte duurzaam opwekt en 20% energie bespaart ten opzichte van 2005. De tussendoelstelling voor 2011 was 5% energiebesparing, 5% duurzame energie opwekking en 6% CO2 -reductie. Ook wil de provincie stimuleren dat burgers, bedrijfsleven en overheden meer zelfstandig de energietransitie oppakken. Bij het realiseren van de doelstellingen kiest Limburg voor: • Energiebesparing • Zonne-energie • Biomassa (tweede generatie) • Geothermie en warmte-koude opslag (WKO) In het uitvoeringsprogramma Energie staan de activiteiten vermeld voor de komende tijd.
Gemeenten Gemeenten worden uitgedaagd om de bestemmingsplannen aan te passen, zodat het creeëren van energieteelten, grondgebonden zon - PV en windenergie mogelijk is. De mate waarin het energiebeleid vorm krijgt wisselt per gemeente. Vaak maakt energiebeleid deel uit van het milieu – en/of klimaatbeleid. Groningen heeft verschillende maatregelen gelanceerd om ondernemers en burgers actief te betrekken bij het realiseren van de doelen. Waterschappen Waterschappen zijn vooral betrokken bij waterwerken zoals het getijdestroom project in de Grevelingendam of energieopwekking bij de Ophovener watermolen in Sittard. In het project De Energiefabriek van een 15-tal waterschappen wordt bekeken hoe energie te winnen valt uit afvalwater. Ook blijkt een kostenreductie van ruim 10% haalbaar. In Apeldoorn, Kampen en Nijmegen draaien de afvalwaterzuiveringen (bijna) energieneutraal. Door nieuwe technologieën wordt biogas gewonnen uit secundair slib. Internationale energie-en klimaatdoelen op een rij • 14 % duurzame energie in 2020 (EU) • 2% energiebesparing per jaar (NL) • 20% reductie van CO2 in 2020 ten opzichte van 1990 (Kyoto) • Bijmengverplichting biobrandstof aan de pomp in 2020 (EU) • Overheidsgebouwen vanaf 2018 energieneutraal (EU)
Abdij Lilbosch in Echt
Instrumentarium Met het Limburgs Energiefonds (LEF) is een bedrag van € 18 miljoen gereserveerd, bestemd voor bedrijven, organisaties en verenigingen.
Noord-Brabant De Brabantse Energieagenda sluit aan bij (inter)nationale studies die zijn verschenen. Hierin komt naar voren dat de wereldmarkt voor duurzame energie groeit van € 340 miljard per jaar in 2010 naar zo’n € 800 - € 1.200 miljard in 2020.
Duurzame energie met beleid opgewekt september 2013 | 3
Specifiek vanuit de aanwezige en potentiële kennis en industrie in Brabant, biedt dit kansen op het gebied van: • Zonne-energie • Groene grondstoffen • Elektrisch rijden en slimme netwerken Energie als economische kans De provincie wil dat Brabant in de toekomst verzekerd is van een betaalbare, betrouwbare en schone energievoorziening. De provincie zet in op de kracht van Brabant: duurzame technologische innovatie, kennis en samenwerking. Hiermee wordt duurzame energie één van de pijlers van de Brabantse economie. Het is functioneel om de provinciale en gemeentelijke ruimtelijke plannen goed op elkaar af te stemmen. Zon, wind en biomassa De energie van de toekomst komt steeds vaker uit zon, wind en biomassa en wordt lokaal/regionaal opgewekt. De provincie wil deze ontwikkeling zoveel mogelijk steunen en bijdragen aan de nationale klimaatdoelstellingen. Grondgebonden zonne-akkers De provincie kent op dit moment geen specifiek beleid in de verordening ruimte voor het plaatsen van zon-PV in het buitengebied. Toch is het toepassen van grondgebonden zonne-energie mogelijk zoals: • op bedrijventerreinen, die reeds bestemd zijn in de bestemmingsplannen, maar waar gronduitgifte vertraging heeft opgelopen; • in incidentele gevallen waarin het bestaande beleid van de provincie geen mogelijkheden biedt om een ontwikkeling toe te staan. Het instrument van pro-actieve aanwijzing of ontheffing kan dan gebruikt worden. Op basis van ervaringen kan ook bezien worden of er alsnog apart beleid voor plaatsing van zon - PV ontwikkeld moet worden.
Noord-Holland Op basis van het koersdocument Duurzame Energie 2012 – 2015 zijn een 4-tal speerpunten zoals zonne - energie in de bebouwde omgeving, duurzaam bouwen/renoveren, offshore windenergie en biomassa - vergassing vastgesteld. Om de duurzame energie mogelijk te maken is een veelzijdig instrumentarium ontwikkeld, met o.a. een servicepunt voor gemeenten. De organisatie Energy Valley in combinatie met de Energy Board, brengt partijen samen, communiceert over nieuwe en bestaande initiatieven en koppelt kansrijke producten en diensten. Als financieel instrumentarium van de provincie geldt de subsidieregeling duurzaam energiepakket Noord-Holland en het duurzaam Energiefonds Noord-Holland (€ 85 miljoen).
Friesland In 2020 moet Fryslân voor minstens 16% duurzame energie gebruiken. Om dat doel te bereiken wordt een Fries energiefonds ingesteld van € 90 miljoen. De provincie zet in op energie besparen en het
4 | Duurzame energie met beleid opgewekt september 2013
opwekken van lokale duurzame energie. Straks kan iedereen kiezen uit een aanbod van groene stroom, groen gas en/of groene warmte: thuis, in de auto, op het werk, op school en in de vrije tijd. Het Uitvoeringsprogramma Duurzame Energie 2014-2020 is de uitwerking van de provinciale visie op duurzame energieproductie. En het is de Friese vertaling van de afspraken in het Energieakkoord Noord-Nederland op het gebied van klimaat en energie. Samen met woningcorporaties, gemeenten, bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties en burgers gaat Friesland aan de slag om energie te produceren. Het programma richt zich op energiebesparing, duurzame mobiliteit en energiebesparing in de circulaire economie. Instrumentarium Het Funs Skjinnen Fryske Eneerzjy start medio 2014 en moet een totale investering van € 900 miljoen euro gaan opleveren. De provincie wil in 2020 4.000 aan energie gerelateerde banen met speciale aandacht voor de bouw en installatiebranche.
Groningen De Groningse focus ligt op kansen binnen de groene economie en innovatie. De provincie ziet kansen voor nieuwe duurzame economische activiteiten, (groene) banen en kennis. Projecten en activiteiten, die zorgen voor de transitie naar volledig duurzame energiebronnen ondersteunt de provincie. Samenwerken in Noord-Nederland Provincie Groningen werkt bij voorkeur samen met de provincies Fryslân, Drenthe en Noord-Holland door afspraken te maken over energie- en klimaatdoelen voor Noord-Nederland. Bovendien draagt een gezamenlijke energiesector bij aan de economische ontwikkeling van Noord-Nederland. Het Waddenfonds ondersteunt de waddenregio met extra middelen. Energy Valley heeft als missie om bedrijven, kennisinstellingen en overheidsinstanties te activeren om samen projecten te ontwikkelen en concreet werk te maken van betrouwbare en innovatieve energie. Door voort te bouwen op de reeds bestaande kennis, faciliteiten en bedrijvigheid in Noord-Nederland wil Energy Valley voorop blijven lopen in de transitie naar een toekomstbestendige energievoorziening in (Noord) - Nederland en Europa.
Gelderland De provincie zet in op een volledig duurzame energievoorziening in 2050. Om het traject van uitvoering kracht bij te zetten, is een kansenkaart energie gelanceerd. Instrumentarium Het Topfonds Gelderland heeft € 35 miljoen (totaal € 88 miljoen) voor duurzame energievoorziening beschikbaar gesteld voor het versterken van het vermogen van ondernemingen om innovaties door het bedrijfsleven te stimuleren. Energie, milieu en technologie worden als trio speerpunten benoemd voor het regionaal vestigingsklimaat.
Grondstof voor biomassacentrale
Zeeland
Tot slot
Zeeland focust in de nota ‘Stuwend Zeeland 2013-215’ op een aantal thema’s, die voor de energie- en klimaatdoelen en de Zeeuwse economie het meeste opleveren. De inzet richt zich op: • Energie in de gebouwde omgeving • Hernieuwbare energie uit wind op zee • Energie in de grootschalige industrie • Hernieuwbare energie uit biomassa • Energie uit water.
Vele professionals bij de overheden zijn actief om duurzame energie in samenhang en met elkaar door te ontwikkelen en toe te passen. De Trias Energetica biedt het handvat om de ketens beter en slimmer op elkaar af te stemmen. De komende tijd zal ons inzicht geven in de allianties van ondernemers, overheden en burgers, die duurzame energie in zijn veelheid aan verschijningsvormen tot een succes weten te maken. Duurzame energie met beleid en ondernemingszin opgewekt!
Meer informatie Voor de business case-benadering Energie ziet de provincie zichzelf in de rol als trekker en/of volger van het proces. Voor de eigen organisatie wil de Provincie voorbeeldgedrag tonen en gaat 10% energie besparen. De resterende CO2 - emissie wordt gecompenseerd met hernieuwbare energieprojecten.De projecten in het jaarprogramma 2013 zijn: • Ombouw kolencentrale EPZ naar biomassa centrale • Gebruik van industriële restwarmte • Energie uit Water • Bouw van een windturbinepark in zee voor de Zeeuwse kust • Energie neutraal bouwen van grote projecten, zoals bijv. een ziekenhuis op Walcheren en
de bouw van een energie neutrale marinierskazerne in Vlissingen. Voor het realiseren van bovengenoemde ambities is voor de komende drie jaar € 1,3 miljoen gereserveerd.
www.energyvalley.nl www. ser.nl www.greendeal.nl www.topsectoren.nl
Colofon Drs. Ineke Lemmen © september 2013 e-mail:
[email protected] telefoon: 06 18609972 Aan de tekst kunnen geen rechten worden ontleend.
Duurzame energie met beleid opgewekt september 2013 | 5
