Gebiedsgerichte benadering van burgers en bedrijven heeft de toekomst
Duurzame energie in het landschap ondanks klimaatbeleid Michaël Meijer - tekst & foto’s
Eind 2012 is het 25 jaar geleden dat het Verdrag van Kyoto werd ondertekend. Formeel trad het pas in 2005 in werking, nadat Rusland het verdrag had bekrachtigd. In Kopenhagen (2009) hadden er afspraken gemaakt moeten worden over de emissiereductie van broeikasgassen na 2012. Op de recente klimaattop in Durban is deze termijn uitgesteld. Pas in 2015 moet er een verdrag liggen dat vanaf 2020 wordt geïmplementeerd. Het geduld van veel mensen raakt nu op. Dagblad NRC kopte op 26 november dat klimaatbeleid steeds meer een zaak van burgers en bedrijven wordt.
In Portugal in de bergen rond Porto maken de windmolens echt deel uit van het landschap en maken ze de topografie ‘leesbaar’ doordat ze de hoogste punten accentueren.
16
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
Energie
Een overdaad aan palen, beton, hoogspanningskabels en hekken verstoort het landschap maximaal, hier ten noorden van Bemmel in Gelderland.
Op het platteland zullen ook steeds meer biogas-installaties hun plaats moeten vinden.
Bron: www.envitec-biogas.com
W
anneer we naar ons eigen land kijken ontstaat in eerste instan-
als hoogspanningsmasten, grootschalige bedrijfsbebouwing en spoor- en
tie ook een droevig beeld. Het Nederlandse klimaatbeleid is
snelwegen, al dan niet met geluidschermen, is natuurlijk te veel van het
de laatste jaren veel van haar ambitie kwijtgeraakt en de meeste
goede. Het zijn doorgaans juist de kleine elementen als gebiedsvreemde
woningbezitters en huurders lopen nog steeds niet warm voor ener-
bebouwing en een overdaad aan reclame, hekken en verkeersborden die
giebesparing. Toch is er al jaren een groeiende groep burgers en zijn
een landschap verstoren.
recentelijk steeds meer ondernemers actief met eigen initiatieven. Gezond Bouwen & Wonen doet hier al 25 jaar verslag van. Met de
Een kijkje over de grens
trage en weinig ambitieuze besluitvorming in de politiek is juiste een
Wanneer je met de trein of auto de grens passeert, duiken in het Duitse
blik op de kleinere energie-initiatieven hoopgevend. In het landelijk
landschap al snel de windmolens op. Deze misstaan doorgaans niet
gebied zijn ondernemers actief met windenergie en vergisting van mest
in het agrarische landschap. Ook zonnepanelen kom je vaker tegen in
en biomassa. Ook worden er in navolging van Duitsland steeds meer
Duitsland. Dat duurzame energie beter van de grond komt in Duitsland
lokale energiebedrijven opgericht. Zo blijkt dat energie en landschap
heeft te maken met het veel besproken overzichtelijke belastingsysteem
sterk met elkaar zijn verbonden.
en het feed-in-tarief, de zekere financiële regelingen voor (kleine) energieleveranciers. Ondernemers en lokale energiebedrijven zijn daar volop
Windmolens in het landschap
actief. Protesten tegen windmolens blijven doorgaans uit omdat de
De kosten van windenergie op land zijn al lager dan nucleaire energie
bewoners van de streek meegenieten van een veel lagere energiereke-
en binnenkort ook lager dan kolenstroom. Wanneer de externe kosten
ning. In Nederland hebben we nog steeds last van de nimby-(not in my
voor de vervuiling worden meegerekend is dit ook nu al het geval.
back yard)-reactie als het om windmolens op land gaat. Nederland moet
Toch is er nog veel discussie over windmolens op land. Ook de grote
over deze houding heen zien te komen, óf andere vormen van duurzame
windmolens van tegenwoordig hoeven in veel landschappen niet te
energie omarmen en zijn energieverslaving onder ogen zien. Laat de poli-
misstaan. Ze interfereren er niet mee maar vormen een eigen laag van
tiek eerst beginnen deze initiatieven te ondersteunen en ze niet tegen te
een andere orde. De omgevingspsychologie stelt dat het landschap een
houden met beperkende regelgeving of tegendraadse marktmechanis-
bepaalde hoeveelheid gebiedsvreemde elementen op kan nemen zon-
men. Er gaat bijvoorbeeld meer geld uit de schatkist naar fossiele- dan
der verrommeld te raken. Een combinatie van verstorende elementen
duurzame energie in Nederland.
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
17
Historisch perspectief
Alternatieven
Energie en duurzame energie zijn al eeuwen deel van ons landschap.
Naast de grootschalige inzet van wind- en zonne-energie liggen er
Door de wereldwijde stijging van energie- en voedselprijzen en het
tal van mogelijkheden in het benutten van biomassa, waterkracht en
groeiende klimaatprobleem zullen het gebruik en de winning van
bodemwarmte. Het gaat om het slimmer organiseren van energie- en
duurzame energie een steeds belangrijker rol vervullen in het land-
grondstofstromen. Veel zonne-energie komt bijvoorbeeld ook terecht
schap. Door de eeuwen heen is het landschap gevormd en getekend
in gewassen en beplanting die we kunnen benutten. Eigenlijk gaat
door de winning van hout, hoog- en laagveen en de benutting van
het om het bijhouden van het huishoudboekje van een gebied. Hoe
wind- en waterkracht. Historische wind- en watermolens herinneren
veel mest, snoeihout en restproducten zijn voorradig in een gebied en
hier bijvoorbeeld nog aan. Later hebben houtteelt voor de toepassing in
wat voor een vraag leeft er voor warmte, koude, gas, elektriciteit en
de mijnbouw in Limburg en de winning van aardolie en -gas in Noord-
meststoffen. Alles wat je direct in de buurt kan gebruiken zet je in voor
Nederland hun stempel op het landschap gedrukt. Energiecentrales
de lokale behoeften. Wat je niet nodig hebt kan je leveren aan het
en hoogspanningskabels zijn steeds nadrukkelijker aanwezig in het
gas- en elektriciteitsnet. Je ziet nu dan ook dat, wederom in navolging
landschap. Kolen, olie, aardgas en uranium voor kernenergie zijn
van Duisland, de bio-vergistingsinstallaties opkomen in het landschap.
energiedragers waar we het beste zo snel mogelijk afscheid van kun-
Zo wordt de boer ook energieproducent. Een andere toepassing is het
nen nemen. Het zijn eindige grondstoffen die bij de winning of na het
benutten van reststromen, zoals snoeihout. Tot voor kort werd deze
gebruik kwalijke vervuilingen opleveren en in het geval van de eerste
grondstof gezien als afval waardoor de opslag er van onbetaalbaar
drie enorm veel CO2 en luchtvervuiling produceren. Het is tijd voor de
was. De voorgenoemde regelgeving is met veel moeite aangevochten
grootschalige toepassing van duurzame energie. Ook dit heeft invloed
en inmiddels worden er al zwembaden verwarmd met dit hout.
op het landschap, of kan er juist een relatie mee aangaan waarin nog veel kansen liggen. Kansen die steeds meer door burgers en bedrijven benut worden.
Op de grens tussen Nederland en Duitsland bij de historische vestingstad Bourtange zie je de windmolens letterlijk opduiken in het Duitse landschap. Foto’s onder, rechtsonder en -boven
De kosten per energiedrager.
External costs CO2 costs, ETS Fuel costs Maint. & op. Costs Fixed costs
Bron: WNF / CE Delft
Naturalgas, Naturalgas, Coal CCGT CHP
18
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
Coal & Coal + CCS Nuclear, EPR biomass (50/50%)
Wind Wind Wind onshore offshore offshore (excl. grid (incl. grid conn.) conn.)
Energie
Historisch perspectief
De watermolen op Landgoed Staverden in Gelderland.
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
19
Het Duitse landschap op de grens tussen Nederland en Duitsland bij de historische vestingstad Bourtange.
“In Nederland hebben we nog steeds last van de nimby-(not in my back yard)-reactie als het om windmolens op land gaat.”
Het ‘Plus-energie-haus’ van het Duitse ministerie voor bouw, verkeer en stadontwikkeling. Hier tentoongesteld in Dusseldorf in 2010
20
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
www.snipperhout.nl
Met houtsnippers en een oven ter grootte van een zeecontainer is het mogelijk om een (klein) buitenzwembad te verwarmen.
Energie
Ook op kleine schaal
Achterstand inhalen
Ook voor gewone huishoudens in de stad of juist afgelegen op het
Velen die begaan zijn met het landschap zien daar geen plaats voor bio-
platteland bestaan mogelijkheden om zelf in de energiebehoefte
vergistingsinstallaties of windmolens, of verwijzen naar zee of de pol-
te voorzien. Het Duitse (alweer) ministerie van Bouw, Verkeer en
ders als passende locatie. Hoewel goed bedoeld en goed gemeend zal
Stadsontwikkeling toont de burger de kansen van de Plus Energie-
dit argument binnenkort niet meer opgaan. De Nederlandse productie
woning. Een woning die de dag rond meer energie produceert dan
van duurzame energie loopt hopeloos achter terwijl de prijzen voor
verbruikt. Ideaal voor afgelegen woningen waar geen netwerk beschik-
fossiele brandstoffen toenemen en het klimaatprobleem nog opgelost
baar is. Ook windenergie is decentraal door bedrijven en huishoudens
moet worden. Het is tijd om de particulieren en de ondernemers die
op te wekken, met kleine molens die veel minder opvallen in het land-
duurzame energie opwekken te ondersteunen. Een kijkje over de
schap. Hiervoor geldt wel dat dit alleen rendabel is in gebieden waar
grens kan bruikbare referenties voor stimulerend beleid en regelgeving
het voldoende waait. Daarbij is het mogelijk om met smart grids de
opleveren. Dat kost de politiek nog geen euro of uitgesproken ambitie,
duurzame energie lokaal uit te wisselen en beschikbaar te maken voor
maar maakt de weg vrij voor de burgers en bedrijven die zelf aan de
iedereen, wat mogelijk weer hoogspanningsmasten in het landschap
slag willen.
scheelt.
Michaël Meijer Michaël Meijer werkt als landschapsontwerper en planoloog bij Adviesbureau Haver Droeze in Amersfoort en als ontwerpdocent aan Hogeschool Rotterdam. Daarnaast is hij de secretaris van de BNSP | NVTL werkgroep Duurzame Stedelijke Ontwikkeling. Bronnen: www.bruinsenkwast.nl www.snipperhout.nl www.innovatienetwerk.org/nl/concepten/view/118/Grassa.html www.innovatienetwerk.org/nl/concepten/view/135/Marktvoormest.html www.innovatienetwerk.org/nl/concepten/view/74/NieuweNuts.html www.mpi-group.eu/ www.gelderlander.nl/voorpagina/arnhem/7697680/Koe-wordt-ook-producent-van-gasen-elektriciteit.ece www.cop17-cmp7durban.com/ www.dedrentsemonden.com/nieuws/93-windenergie-goedkoper-dan-energie-uitkolen-en-uranium-.html www.raedthuys.nl/trefwoorden/windenergie-in-nederland.html donqi.nl/ www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2011/12/13/uitkomstklimaatconferentie-durban.html
Gezond Bouwen & Wonen 4-2011
21
